Kinga Flaga-Gieruszyńska

Prawo upadłościowei naprawcze

4. wydanie

Skrypty Becka

SKRYPTY BECKA

Prawo upadłościowe i naprawcze

W sprzedaży:

A. KidybaPRAWO HANDLOWE, wyd. 14Studia Prawnicze

P. ZimmermanPRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE, wyd. 2Komentarze Becka

A. KoronkiewiczPRAWO SPÓŁEK HANDLOWYCH. TABLICE. SCHEMATYĆwiczenia Becka

A. SzajkowskiKODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH, KRAJOWY REJESTR SĄDOWY, MONITOR SĄDOWY I GOSPODARCZY, PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE, wyd. 15Edycja Sądowa

S. Gurgul (wprowadzenie)PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE, wyd. 5Teksty Ustaw Becka

PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE, wyd. 20Twoje Prawo

www.ksiegarnia.beck.pl

Prawo upadłościowe i naprawcze

Kinga Flaga-Gieruszyńskaadiunkt w Katedrze Postępowania Cywilnego

Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego

4. wydanie

WYDAWNICTWO C.H. BECK WARSZAWA 2012

Wydawca: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C.H. Beck 2012

Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: DTP Service Druk i oprawa: Elpil, Siedlce

ISBN 978-83-255-4374-7

ISBN e-book: 978-83-255-4375-4

PRZEDMOWA

Nowa ustawa – Prawo upadłościowe i naprawcze wprowadziła wiele nowych instytucji i rozwiązań mających zastosowanie w przypadku upadłości przedsiębiorcy lub zagrożenia niewypłacalnością. Nie sposób pominąć tych regulacji, zważywszy, że coraz częściej stano-wią one przedmiot nauczania na studiach prawniczych i administracyjnych. Tendencja ta jest uzasadniona z uwagi na to, że problem niewypłacalności staje się jednym z nieodłącznych elementów polskiego obrotu gospodarczego. W takiej sytuacji nie można sobie wyobrazić pominięcia tych zagadnień na kierunkach studiów, przygotowujących w różnym zakresie do współpracy z przedsiębiorcami albo prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek.

Opracowanie to ma na celu przybliżenie Czytelnikom najistotniejszych zagadnień odnoszących się do organów, uczestników oraz przebiegu postępowania upadłościowego z uwzględnieniem odrębności dotyczących niektórych typów przedsiębiorców. W niezbęd-nym zakresie przedstawiono również istotę i założenia postępowania naprawczego, które ma zapobiegać ogłaszaniu upadłości tych przedsiębiorców, którzy mogą podjąć działania restrukturyzacyjne, obejmujące nie tylko zobowiązania, ale również ich przedsiębiorstwa.

Należy dodać, że znajomość prawa upadłościowego i naprawczego, choćby w podstawo-wym zakresie, jest niezbędna nie tylko dla studentów, ale również przedsiębiorców, którzy powinni być świadomi nie tylko obowiązków związanych z określoną sytuacją finanso-wą, ale również możliwości i perspektyw, jakie stwarza przede wszystkim postępowanie naprawcze.

Szczecin, wrzesień 2012 r. Kinga Flaga-Gieruszyńska

SPIS TREŚCI

Przedmowa ................................................................................................................... VWykaz skrótów ............................................................................................................. XIWykaz ważniejszej literatury ..................................................................................... XV

Rozdział I. Zagadnienia ogólne .................................................................................. 1 § 1. Pojęcie oraz funkcja postępowania upadłościowego i naprawczego ................ 1 I. Pojęcie prawa upadłościowego i upadłości ................................................. 1 II. Pojęcie postępowania naprawczego ............................................................ 2 III. Funkcje postępowania upadłościowego i naprawczego .............................. 2 § 2. Typologia postępowania upadłościowego ......................................................... 3 § 3. Źródła postępowania upadłościowego i naprawczego ....................................... 4 I. Prawo upadłościowe i naprawcze ............................................................... 4 II. Inne źródła ................................................................................................... 6

Rozdział II. Postępowanie upadłościowe i naprawcze a inne postępowania ......... 7 § 1. Postępowanie upadłościowe a postępowanie naprawcze ................................... 7 § 2. Postępowanie upadłościowe a postępowania wszczęte w celu dochodzenia

roszczeń wierzycieli .......................................................................................... 8 § 3. Postępowanie naprawcze a postępowania wszczęte w celu dochodzenia

roszczeń wierzycieli .......................................................................................... 12

Rozdział III. Zasady postępowania upadłościowego i naprawczego ...................... 13 § 1. Zagadnienia ogólne ............................................................................................ 13 § 2. Zasada optymalizacji ......................................................................................... 14 § 3. Zasada nadrzędności wspólnego interesu wierzycieli ...................................... 15 § 4. Inne zasady ......................................................................................................... 16 I. Zasada harmonizacji ochrony interesów osób trzecich i wierzycieli ......... 16 II. Zasada równości upadłych przedsiębiorców .............................................. 17 III. Zasada szybkości i ekonomiki postępowania ............................................ 17 IV. Zasada koncentracji .................................................................................... 18 V. Zasada jawności postępowania .................................................................. 19

Rozdział IV. Zdolność upadłościowa. Podstawy upadłości ..................................... 21 § 1. Zdolność upadłościowa ...................................................................................... 21 § 2. Pojęcie niewypłacalności dłużnika ................................................................... 24 I. Niewykonywanie wymagalnych zobowiązań ............................................ 24

VIII Spis treści

II. Wartość zobowiązań przekraczająca wartość majątku dłużnika .............. 27 § 3. Podstawy upadłości – inne zagadnienia ........................................................... 27

Rozdział V. Organy postępowania ............................................................................. 31 § 1. Sąd ...................................................................................................................... 32 I. Skład sądu .................................................................................................... 32 II. Właściwość sądu ........................................................................................ 32 III. Kompetencje sądu upadłościowego ............................................................ 34 § 2. Sędzia-komisarz ................................................................................................. 35 I. Powołanie sędziego-komisarza ................................................................... 35 II. Status sędziego-komisarza w postępowaniu upadłościowym .................... 36 § 3. Syndyk ................................................................................................................ 38 I. Ustanowienie, zmiana i odwołanie syndyka .............................................. 38 II. Kwalifikacje syndyka ................................................................................. 39 III. Zakres działalności syndyka ....................................................................... 41 IV. Wynagrodzenie i zwrot wydatków ............................................................. 48 V. Odpowiedzialność syndyka ........................................................................ 50 VI. Nadzór nad działalnością syndyka .............................................................. 51 § 4. Nadzorca sądowy ............................................................................................... 53 § 5. Zarządca ............................................................................................................ 54 § 6. Czynności z udziałem komornika ..................................................................... 56

Rozdział VI. Uczestnicy postępowania upadłościowego .......................................... 57 § 1. Uwagi ogólne ...................................................................................................... 57 § 2. Dłużnik i upadły ................................................................................................ 58 § 3. Wierzyciele ......................................................................................................... 59 § 4. Zgromadzenie wierzycieli .................................................................................. 62 § 5. Rada wierzycieli ................................................................................................. 68 § 6. Inni uczestnicy postępowania ............................................................................ 74

Rozdział VII. Koszty postępowania ........................................................................... 77 § 1. Koszty postępowania upadłościowego ............................................................. 77 § 2. Zasady ponoszenia kosztów .............................................................................. 80 § 3. Zwrot kosztów postępowania ............................................................................ 83

Rozdział VIII. Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości ....................... 85 § 1. Wszczęcie postępowania ................................................................................... 85 I. Podmioty uprawnione do złożenia wniosku .............................................. 85 II. Wniosek o ogłoszenie upadłości ................................................................ 88 § 2. Przebieg i zakres postępowania ......................................................................... 93 § 3. Zabezpieczenie majątku dłużnika ..................................................................... 96 § 4. Wstępne zgromadzenie wierzycieli ................................................................... 99 § 5. Orzeczenia kończące postępowanie w sprawie ogłoszenia upadłości.

Postanowienie o ogłoszeniu upadłości .............................................................. 102

Rozdział IX. Skutki ogłoszenia upadłości ................................................................. 107 § 1. Masa upadłości ................................................................................................... 108 § 2. Skutki ogłoszenia upadłości co do osoby upadłego ......................................... 119

IXSpis treści

§ 3. Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego ................................ 121 I. Uwagi ogólne ............................................................................................... 121 II. Postępowanie obejmujące likwidację majątku .......................................... 123 III. Postępowanie z możliwością zawarcia układu ........................................... 133 § 4. Skutki ogłoszenia upadłości co do spadków nabytych przez upadłego ............ 134 § 5. Wpływ ogłoszenia upadłości na stosunki majątkowe małżeńskie upadłego .... 136 § 6. Bezskuteczność i zaskarżanie czynności upadłego .......................................... 137 § 7. Wpływ ogłoszenia upadłości na zlecenia rozrachunku w systemach

płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych .......................... 141

Rozdział X. Postępowanie po ogłoszeniu upadłości – zagadnienia ogólne ............ 143 § 1. Zgłoszenie wierzytelności .................................................................................. 144 § 2. Lista wierzytelności .......................................................................................... 148 § 3. Objęcie majątku przez syndyka albo zarządcę .................................................. 155 § 4. Oszacowanie i spis inwentarza ......................................................................... 155 § 5. Zarząd masą upadłości ...................................................................................... 156 § 6. Środki zaskarżenia w postępowaniu upadłościowym ....................................... 158 § 7. Postępowanie w sprawach orzekania zakazu prowadzenia działalności

gospodarczej ....................................................................................................... 164 § 8. Zakończenie i umorzenie postępowania upadłościowego ................................ 167

Rozdział XI. Likwidacja masy upadłości ................................................................. 175 § 1. Zagadnienia ogólne ........................................................................................... 175 § 2. Zbycie przedsiębiorstwa upadłego w całości lub jego zorganizowanej

części. Sprzedaż nieruchomości i statków morskich wpisanych do rejestru okrętowego ....................................................................................... 179

§ 3. Sprzedaż ruchomości ........................................................................................ 185 § 4. Likwidacja wierzytelności i innych praw majątkowych .................................. 188 § 5. Podział funduszów masy upadłości i sum uzyskanych ze zbycia rzeczy

i praw obciążonych rzeczowo ............................................................................ 190 I. Kolejność zaspokajania wierzycieli ........................................................... 192 II. Postępowanie w sprawie podziału funduszów masy ................................. 197

Rozdział XII. Układ w postępowaniu upadłościowym ............................................ 201 § 1. Zagadnienia ogólne ........................................................................................... 201 § 2. Zawarcie i zatwierdzenie układu ...................................................................... 207 § 3. Skutki układu ..................................................................................................... 212 § 4. Zmiana układu ................................................................................................... 214 § 5. Uchylenie układu ............................................................................................... 215

Rozdział XIII. Odrębne postępowania upadłościowe .............................................. 217 § 1. Postępowanie upadłościowe wszczęte po śmierci niewypłacalnego dłużnika .. 217 § 2. Postępowanie upadłościowe wobec deweloperów ............................................. 220 § 3. Postępowanie upadłościowe wobec banków ..................................................... 221 I. Zagadnienia ogólne .................................................................................... 221 II. Postępowanie upadłościowe wobec banków hipotecznych ....................... 225 III. Postępowanie upadłościowe wobec zagranicznych banków, instytucji

kredytowych oraz ich oddziałów ............................................................... 229

X Spis treści

§ 4. Postępowanie upadłościowe wobec zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji ....................................................................................................... 236

I. Zagadnienia ogólne ..................................................................................... 236 II. Postępowanie upadłościowe wobec mających siedzibę w państwach

członkowskich Unii Europejskiej lub państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym – zakładów ubezpieczeń oraz ich oddziałów ................................................................. 240

§ 5. Postępowanie upadłościowe wobec emitentów obligacji ................................. 241 § 6. Upadłość konsumencka ...................................................................................... 244

Rozdział XIV. Międzynarodowe postępowanie upadłościowe ................................ 251 § 1. Zagadnienia ogólne ........................................................................................... 251 § 2. Jurysdykcja krajowa .......................................................................................... 253 § 3. Uznanie zagranicznych postępowań upadłościowych ...................................... 254 § 4. Wtórne postępowanie upadłościowe ................................................................. 260 § 5. Współpraca z sądami zagranicznymi i zarządcami zagranicznymi ................ 261

Rozdział XV. Postępowanie naprawcze w razie zagrożenia niewypłacalnością dłużnika ........................................................................................................................ 263 § 1. Przesłanki i wszczęcie postępowania naprawczego ......................................... 263 § 2. Przebieg postępowania naprawczego. Układ .................................................... 268

Indeks rzeczowy ........................................................................................................... 277

WYKAZ SKRÓTÓW

1. Źródła prawaFundInwU ...................... ustawa z 27.5.2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.U. Nr 146,

poz. 1546 ze zm.)KC .................................. ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93

ze zm.)KM ................................. ustawa z 18.9.2001 r. – Kodeks morski (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r.

Nr 217, poz. 1689 ze zm.)KP .................................. ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r.

Nr 21, poz. 94 ze zm.)KPC ............................... ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.

Nr 43, poz. 296 ze zm.)KRO ............................... ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.

Dz.U. z 2012 r. poz. 788)KRSU ............................ ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.

Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.)KSCU ............................ ustawa z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych

(tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.)KSH ............................... ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94,

poz. 1037 ze zm.)LZastU ........................... ustawa z 29.8.1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych

(tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 99, poz. 919 ze zm.)ObrIFinU ........................ ustawa z 29.7.2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst

jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 211, poz. 1384 ze zm.)OchrRoszczPracU .......... ustawa z 13.7.2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie

niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. Nr 158, poz. 1121 ze zm.)OfertaPublU .................. ustawa z 29.7.2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowa-

dzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 185, poz. 1439 ze zm.)

OKiKU ........................... ustawa z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.)

OrdPodU ........................ ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.)

XII Wykaz skrótów

OstRozrachU ................. ustawa z 24.8.2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zawodach nadzoru nad tymi systemami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 112, poz. 743 ze zm.)

PPU ............................... ustawa z 25.9.1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.)

PrBank ........................... ustawa z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.)

PrPapW .......................... ustawa z 21.8.1997 r. – Prawo papierów wartościowych (tekst jedn. z 2005 r. Nr 111, poz. 937 ze zm.) – nie obowiązuje

PrSpółdz ........................ ustawa z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.)

PrUSP ............................. ustawa z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.)

PrUpNapr ....................... ustawa z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.)

RachunkU ..................... ustawa z 29.9.1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.)

rozporządzenie Nr 1346/2000 .................... rozporządzenie Rady (WE) Nr 1346/2000 z 29.5.2000 r. w sprawie

postępowania upadłościowego (Dz.Urz. WE L 160/2000, s. 1 ze zm.)SpółdzMieszkU ............ ustawa z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst

jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.)SwobGospU ................... ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst

jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.)ZastRejU ....................... ustawa z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów

(tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 ze zm.)

2. Publikatory i czasopismaAUWr PPiA ................... Acta Universitatis Wratislaviensis, Przegląd Prawa i Ad mi nis-

tracjiBiK ................................ Bank i KredytBiul. Bank. .................... Biuletyn BankowyBiul. SN ......................... Biuletyn Sądu NajwyższegoDz.U. .............................. Dziennik UstawDz.Urz. ........................... Dziennik UrzędowyGS .................................. Gazeta SądowaGSP ............................... Gdańskie Studia PrawniczeMoP ................................ Monitor PrawniczyM.P. ................................ Monitor PolskiMPP ............................... Monitor Prawa PracyOSNC ............................ Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba CywilnaPal. ................................. PalestraPiP .................................. Państwo i PrawoPiZS ............................... Praca i Zabezpieczenie SpołecznePL ................................... Przegląd Legislacyjny

XIIIWykaz skrótów

PPC ............................... Polski Proces CywilnyPPE ................................ Przegląd Prawa EgzekucyjnegoPPH ................................ Przegląd Prawa HandlowegoPP ................................... Przegląd PodatkowyPPP ................................. Przegląd Prawa PublicznegoPr. Bank. ........................ Prawo BankowePr. i Pod. UE .................. Prawo i Podatki Unii EuropejskiejPr. Sp. ............................ Prawo SpółekPIPWI UJ ....................... Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu

JagiellońskiegoPS ................................... Przegląd SądowyR.Pr. ............................... Radca PrawnyRej. ................................. RejentRocz. Nauk Praw. .......... Roczniki Nauk PrawnychRPEiS ............................ Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i SocjologicznySł. Pr. ............................. Służba PracowniczaSP .................................. Studia PrawniczeTPP ................................ Transformacje Prawa PrywatnegoZN WSZiP ..................... Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania i Prawa w War-

szawie

3. Inne skrótyart. ................................. artykułcz. .................................. częśćEFTA ............................. Europejskie Porozumienie w Wolnym HandluEOG .............................. Europejski Obszar GospodarczyKRS ............................... Krajowy Rejestr Sądowylit. .................................. literam.in. .............................. między innymin. .................................... następna (-e, -y)np. .................................. na przykładNr .................................. numerpkt ................................. punktpoz. ................................ pozycjar. .................................... rokred. ................................ redakcjarozdz. ............................ rozdziałs. .................................... strona (-y)t. .................................... tomtekst jedn. ...................... tekst jednolitytj. ................................... to jestUE ................................. Unia Europejskaust. ................................. ustępzd. .................................. zdanieze zm. ............................ ze zmianami

WYKAZ WAŻNIEJSZEJ LITERATURY

M. Allerhand, Prawo układowe, Warszawa 1991M. Allerhand, Prawo upadłościowe, Warszawa 1991J. Brol, Prawo upadłościowe w świetle praktyki sądowej, Warszawa 1995S. Cieślak, Podział funduszów masy upadłości, Warszawa 2000I. Gil, P. Gil, Wprowadzenie do nowego Prawa upadłościowego i naprawczego, Bielsko-Biała

2003I. Gil, W. Marszałkowska-Krześ, Postępowanie w sprawach upadłościowych i rejestrowych,

Warszawa 2011S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2011A. G. Harla, Prawo upadłościowe i naprawcze. Zarys wykładu, Warszawa 2011A. G. Harla, Syndyk masy upadłości w polskim prawie cywilnym (materialnym i pro-

cesowym), Warszawa 2007 A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2010 J. Jankowski, Przebieg postępowania egzekucyjnego, upadłościowego i układowego. Struk-

tura postępowań w ujęciu dynamicznym, Kraków 1999B. Jasinkiewicz, R. Kowalkowski, Z. Koźma, A. Lewandowski, M. Ożóg, Prawo upadłościowe

i układowe. Komentarz. Wzory pism, Gdańsk 2001R. Lewandowski, P. Wołowski, Prawo upadłościowe i naprawcze, Warszawa 2011J. Minkus, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2006K. Piasecki, Ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2004P. Pogonowski, Organy postępowania upadłościowego, Warszawa 2001J. Rażewski, Prawo upadłościowe. Komentarz praktyczny, Toruń 1999Z. Świeboda, Komentarz do prawa upadłościowego i prawa o postępowaniu układowym,

Warszawa 1999Z. Świeboda, K. Weitz, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2006A. Witosz, Prawo upadłościowe i naprawcze. Zwięzły komentarz, Bydgoszcz–Katowice 2003A. Witosz (red.), Instytucje prawa upadłościowego i naprawczego, Katowice 2006A. Witosz, A. J. Witosz (red.), Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2012D. Zienkiewicz (red.), Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2004P. Zimmerman, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2012

ROZDZIAŁ I

ZAGADNIENIA OGÓLNE

Literatura: S. Cieślak, Stopień sformalizowania postępowania upadłościowego, MoP 2005, Nr 11; J. Frąckowiak, Ustawodawstwo dotyczące przedsiębiorców pod rządami zasady jedności prawa cywilnego, PPH 2000, Nr 11; B. Frączek, Cele polskiego prawa upadłościowego w świetle prawa europejskiego, Pr. Sp. 2001, Nr 9; I. C. Kamiński, Prawo upadłościowe przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, PS 2003, Nr 5; Z. Miczek, Problemy intertemporalne w prawie upad-łościowym i naprawczym, PPH 2004, Nr 12; P. Skorupa, Ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy w świetle znowelizowanych przepisów prawa upadłościowego, Pr. Sp. 1998, Nr 1; R. Sztyk, Prawo upadłościowe i naprawcze w praktyce notarialnej, cz. 1, Rej. 2003, Nr 7−8, cz. 2, Rej. 2003, Nr 9; A. Witosz, Klauzula rebus sic stantibus w prawie upadłościowym i naprawczym, PPH 2006, Nr 1.

§ 1. Pojęcie oraz funkcja postępowania upadłościowego i naprawczego

I. Pojęcie prawa upadłościowego i upadłości

Ogólną zasadą obrotu gospodarczego jest wywiązywanie się przez przedsię-biorców ze swoich wzajemnych zobowiązań, jednak ze względu na różne działania tych przedsiębiorców, realia rynku, a także liczne okoliczności, często od nich nie-zależne mogą wystąpić trwałe problemy z realizacją poczynionych zobowiązań. Do takich przypadków odnosi się regulacja prawa upadłościowego. Prawo to określa postępowanie w sytuacji, gdy przedsiębiorca nie jest w stanie samodzielnie wykonać ciążących na nim zobowiązań lub jego majątek już nie pokrywa istniejących zobo-wiązań. W takim przypadku zachodzi konieczność zaspokojenia wierzycieli albo poprzez likwidację jego majątku, albo poprzez przeprowadzenie restrukturyzacji tych zobowiązań na ściśle określonych zasadach.

W konsekwencji prawo upadłościowe to gałąź prawa, która reguluje skutki niewypłacalności przedsiębiorców, umożliwiając wierzycielom zaspokojenie

2 Rozdział I. Zagadnienia ogólne

ich roszczeń albo na skutek likwidacji majątku upadłego, albo przez zawarcie układu wierzycieli z upadłym.

Z powyższych rozważań wynika, że do upadłości dochodzi w sytuacji, gdy z uwagi na stan majątku dłużnika nie ma szans na całkowite zaspokojenie wszystkich należności i jedynym rozwiązaniem staje się objęcie postępowaniem tego majątku w celu równomiernego (choć przeważnie nie całkowitego) zaspokojenia roszczeń wierzycieli.

W poszczególnych systemach prawnych upadłość jest stosowana w różnym zakresie. Mianowicie, często przyjmuje się, że może dojść do upadłości nie tylko przedsiębiorcy (kupca), ale również inne podmioty (w tym konsumenci – tzw. upadłość konsumencka) mogą taką upadłość ogłosić przy zachowaniu określonych warunków (takie rozwiązanie występuje m.in. w USA). Polski ustawodawca wpro-wadził takią regulację później, wskazując pierwotnie, iż upadłość musi być związana z działalnością gospodarczą. Wydaje się jednak, że rozwijający się rynek kredytów konsumenckich, a także wzrastający poziom zadłużenia społeczeństwa powoduje konieczność stosowania tak szerokich podmiotowo rozwiązań dotyczących zaspo-kajania wierzycieli niewypłacalnego dłużnika.

W obecnym stanie prawnym upadłość należy traktować jako instytucję praw-ną, która polega na odebraniu (bądź ograniczeniu) prawa dłużnika do korzy-stania z majątku i rozporządzania nim w celu równomiernego zaspokojenia wierzycieli.

II. Pojęcie postępowania naprawczego

Postępowanie naprawcze jest rozwiązaniem prawnym, istotnym dla przedsię-biorców, którzy znajdują się w sytuacji finansowej zagrażającej niewypłacalnością. Wprowadzenie takiego postępowania pozasądowego jest ciekawym i dogodnym wyjściem prowadzącym do restrukturyzacji zobowiązań dłużnika, który zdecydował się na prowadzenie takiego postępowania, a w rezultacie – na zawarcie układu z wie-rzycielami. Niepodważalną zaletą tego postępowania jest to, że umiejętnie popro-wadzone może zapobiec konieczności późniejszego ogłoszenia upadłości dłużnika.

Postępowanie naprawcze można zdefiniować jako postępowanie pozasądowe, którego celem jest restrukturyzacja zobowiązań w drodze układu zawartego z wierzycielami przez dłużnika prowadzącego to postępowanie.

III. Funkcje postępowania upadłościowego i naprawczego

Regulacja oparta na ustawie z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361) ma spełniać różnorodne funkcje. Z pewnością najistotniejszą jest funkcja windykacyjna, która polega na równo-

3§ 2. Typologia postępowania upadłościowego

miernym zaspokojeniu w maksymalnym stopniu roszczeń wierzycieli względem dłużnika. W poprzednim stanie prawnym nie zawsze, ze względu na swego rodzaju uprzywilejowanie pozycji dłużnika, realizacja tej funkcji następowała w sposób za-dowalający dla ogółu wierzycieli. W chwili obecnej wprowadzono szereg regulacji, które zwiększają efektywność prawa upadłościowego w tym zakresie (np. art. 38 regulujący zabezpieczenie majątku dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego).

Jako kolejną funkcję omawianego prawa można wskazać funkcję oddłużeniową, której istotą jest pomoc niektórym przedsiębiorcom w rozpoczęciu nowego etapu rozwoju, pozbawionego niepewności wynikającej z wciąż istniejącego zadłużenia. Podstawowym narzędziem wykonywania wskazanej funkcji jest art. 369 ust. 1, zgod-nie z którym w postanowieniu o zakończeniu postępowania upadłościowego obej-mującego likwidację majątku upadłego, którym jest osoba fizyczna, sąd, na wniosek upadłego, może orzec o umorzeniu w całości lub części zobowiązań upadłego, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym, jeżeli zostaną spełnione określone w nim warunki. Nie podlegają umorzeniu należności alimentacyjne, renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, wierzytelności ze stosunku pracy oraz składki na ubezpieczenie emerytal-ne, rentowe i chorobowe pracowników. Elementy funkcji oddłużeniowej pojawiają się również w znacznym stopniu w regulacjach odnoszących się do układu w po-stępowaniu upadłościowym oraz do postępowania naprawczego, których istotą jest restrukturyzacja zobowiązań wraz z częściowym zaspokojeniem wierzycieli.

Z kolei funkcja określana jako profilaktyczna (niekiedy profilaktyczno-wycho-wawcza) polega na usunięciu z obrotu gospodarczego dłużnika, który doprowadził do stanu niewypłacalności z własnej winy, a idąc dalej – wykluczeniu takiego postę-powania ze strony innych przedsiębiorców. Tę funkcję spełniają nie tylko przepisy karne, które znalazły się w omawianej ustawie (art. 522, 523), ale także np. po-stanowienia art. 373–377 wskazujące przesłanki pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej lub pełnienia określonych funkcji. Powinno to stymulować działania przedsiębiorcy do rozwiązania swych problemów w sposób kompleksowy m.in. poza sądem w trybie postępowania naprawczego. Praktyka pokazuje jednak, że to ostatnie postępowanie nie jest często stosowanym rozwiązaniem.

§ 2. Typologia postępowania upadłościowego

W obecnym stanie prawnym należy wskazać, że postępowanie upadłościowe może przybrać dwie formy:1) postępowania z możliwością zawarcia układu;2) postępowania obejmującego likwidację majątku upadłego.

Należy zaznaczyć, że upadłość dłużnika z możliwością zawarcia układu ogłasza się, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu wierzyciele zostaną za-