Otwarte publikacje naukowe

Laboratorium Cyfrowe Humanistyki Uniwersytet Warszawski

Marta Hoffman-SommerMichał Starczewski

10 marca 2016 r.

Akademicka wiosna

Na początku 2012 Tim Gowers, wybitny brytyjski matematyk, laureat medalu Fieldsa, czyli najbardziej prestiżowej nagrody w dziedzinie matematyki, ogłosił na swoim blogu, bojkot czasopism wydawnictwa Elsevier. Był to prostest przeciwko zawyżonym cenom czasopism oraz przeciwko lobbystycznej działalności wydawnictwa w Kongresie USA. Pod wpływem stowarzyszeń wydawców w grudniu 2011 roku po raz kolejny wniesiono projekt ustawy znanej jako RWA (Research Works Act), na mocy której agencje federalne nie mogłyby już wymagać, aby wyniki finansowanych przez nie badań były udostępniane za darmo. Wydawnictwo Elsevier aktywnie lobbowało za RWA i tym sprowokowało brytyjskiego uczonego. Wpis na blogu Gowersa spotkał się z ogromnym odzewem: do bojkotu przyłączyło się do dzisiaj ponad 12 tysięcy naukowców, Elsevier już w lutym cofnęło swoje poparcie dla RWA (zapewniając, że nie ma to żadnego związku z bojkotem), a oświadczenie Gowersa obwołano początkiem „akademickiej wiosny”.

(opr. na podstawie „Akademicka wiosna”, Marta Hoffman-Sommer, Gazeta Wyborcza 10.07.2012)

Akademicka wiosna

Otwarta nauka

Otwarte publikacje

Nauka obywatelska

Blogi naukoweInne

Otwarte dane

Otwarta naukaWięcej niż otwarty dostęp

Otwarta naukaPełne wykorzystanie potencjału internetu

• Otwarte dane badawcze• Otwarte recenzowanie• Otwarty notatnik• Wolne oprogramowanie• …

Zmiany w sposobie uprawiania nauki

Cztery paradygmaty w nauce (Jim Gray, 2007):

1 Empiryczny – opis zjawisk naturalnych(ostatnie tysiaclecia)2Teoretyczny – budowa modeli i uogólnień(ostatnie stulecia)3 Obliczeniowy – symulacje złożonych zjawisk(ostatnie dekady)4 Eksploracja danych – badania „data-intensive”, w tym analiza maszynowa (text mining, data mining)(ostatnie lata)

Dlaczego zmienia się komunikacja w nauce?

Ograniczenia tradycyjnego

systemu dystrybucji publikacji

naukowych

Rozwój nowych technologii

Rosną koszty subskrypcji

Potrzeba szybszej, bardziej

efektywnej i bardziej

globalnej wymiany wiedzy

Rozwój otwartego dostępu

Publikowanie w karierze naukowca

Punkty Ocena pracownikaWpływ

Zasięg Parametry brane pod uwagę we wnioskach grantowych

Indeks H

Widoczność Ocena jednostki naukowej

Cytowania

Rynek wydawniczy

• 28 000 czasopism naukowych• 1,5 miliona artykułów naukowych rocznie• Tysiące wydawców naukowych na świecie • Ponad 2000 czasopism punktowanych w Polsce z listy

MNiSW

Open Access rewolucja w dostępie

• „Przez otwarty dostęp rozumiemy dostępność treści za darmo i w publicznym internecie, co pozwala każdemu czytać, ściągać, kopiować, rozprowadzać, drukować, przeszukiwać, zamieszczać odnośniki do pełnych wersji tekstów, indeksować, przekazywać jako dane do oprogramowania oraz używać w dowolnym innym, zgodnym z prawem celu.”

• Dostęp bez barier finansowych, prawnych, czy technicznych

• Jedynym ograniczeniem powinno być zapewnienie autorom kontroli nad integralnością ich utworów oraz prawa do odpowiedniego uznania ich autorstwa i cytowania ich prac

Budapest Open Access Initiative (BOAI), 2002

12

Otwarty dostęp – gdzie jesteśmy

• Peter Suber w książce „Otwarty dostęp” (MIT Press, Cambridge–London 2012), nazwał Open Access rewolucją w dostępie.

• Dziś otwarty dostęp nie stanowi już rewolucji – staje się sukcesywnie standardem komunikacji naukowej na świecie.

Komisja Europejska (2013):„Otwarty dostęp można zdefiniować jako praktykę udostępniania informacji

naukowej on-line w taki sposób, by była dla użytkownika końcowego bezpłatna i

by możliwe było jej ponowne wykorzystanie.

W kontekście badań i innowacji „informacja naukowa” oznacza

(i) recenzowane artykuły badawcze (publikowane w czasopismach naukowych)

oraz

(ii) dane badawcze (dane leżące u podstaw publikacji naukowych, dane

przetworzone i/lub dane surowe).”Guidelines on Open Access to Scientific Publications and Research Data in Horizon 2020. Version 16 December 2013.

Co jest przedmiotem otwartego dostępu?

Artykuły i książki

KTH

Bib

liote

ket,

CC-B

Y-SA

htt

ps:/

/ww

w.fl

ickr

.com

/pho

tos/

kthb

iblio

teke

t/44

7264

0423

/

Dane badawcze

Otwarty dostęp do publikacji

Złota droga:otwarte czasopisma i książki

Zielona droga:otwarte repozytoria naukowe

Co to jest repozytorium naukowe?Cyfrowe archiwum, w którym przechowujemy pliki

publikacje (artykuły, książki,

rozprawy, czasem też inne materiały )

dane naukowe publikacje

+dane

Repozytorium naukowe

Skąd biorą się materiały w repozytorium naukowym?

Samoarchiwizacja

autor sam udostępnia swoje materiały

Kto decyduje, jakie materiały nadają się do repozytorium?

Kto kontroluje jakość zamieszczanych materiałów?

Kto sprawdza, czy materiały są udostępniane legalnie?

Zależy od zasad przyjętych w danym repozytorium.

Rodzaje repozytoriów publikacji

1. Instytucjonalne – prowadzone przez uczelnię, wydział, instytut badawczy,

instytucję finansującą badania – gromadzi produkcję naukową instytucji w

jednym miejscu

2. Dziedzinowe – otwarte dla badaczy z wielu instytucji, przechowuje

publikacje z wybranej dziedziny nauki

Przykłady repozytoriów instytucjonalnych

DASH – Digital Access to Scholarship at Harvardhttps://dash.harvard.edu/ AMUR – Adam Mickiewicz University Repository

https://repozytorium.amu.edu.pl/

Inne w Polsce:Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego RUŁ: http://repozytorium.uni.lodz.pl/Repozytorium Uniwersytetu Mikołaja Kopernika RUMaK: https://repozytorium.umk.pl/około 30 repozytoriów instytucjonalnych w Polsce

Przykłady repozytoriów dziedzinowych SSRN – Social Sciences Research Network www.ssrn.com arXiv

http://arxiv.org/

Lectorium www.lectorium.edu.pl

PubMed Central – instytucjonalne i dziedzinowe

• Prowadzone przez NIH – Narodowe Instytuty Zdrowia – amerykańską agencję rządową finansującą badania z nauk biomedycznych i o życiu

• Gromadzi wszystkie artykuły z badań przez siebie finansowanych – są deponowane albo bezpośrednio przez wydawców, albo przez autorów

• Dodatkowo przyjmuje:

finansowane przez inne wybrane współpracujące agencje grantowe

lub publikowane przez wybrane współpracujące czasopisma

Repozytoria ponadinstytucjonalneRepozytorium CeON – prowadzone przez ICM UWhttps://depot.ceon.pl/

Zenodo – prowadzone w CERN, finansowane przez Komisję Europejskąhttps://zenodo.org/

Jak udostępnić materiał w repozytorium?• Wybieramy repozytorium, do którego nasz materiał pasuje

• Sprawdzamy, czy mamy prawo udostępnić artykuł

• Deponujemy: wprowadzamy metadane zgodnie z zaleceniami

wybranego repozytorium, dodajemy plik

Otwarte czasopismaCzasopismo otwarte udostępnia pełne teksty artykułów na własnych

stronach internetowych – korzysta w tym celu z własnej infrastruktury.

http://www.modernlanguagesopen.org/

Czytelnia Czasopism PANhttp://his.czasopisma.pan.pl/

Platformy i bazy czasopismOLH – Open Library of Humanitieshttps://www.openlibhums.org

PRESSto – czasopisma UAM w Poznaniuhttp://pressto.amu.edu.pl/

Biblioteka Nauki – kolekcja polskich czasopism http://bibliotekanauki.ceon.pl/

Gdzie szukać otwartych czasopism?https://doaj.org/

Inne formy publikacji wyników

http://digitalhumanitiesnow.org/-- publikacja wybranych materiałów z uwzględnionych czasopism, prasy, blogów i innych źródeł

http://dhcommons.org/journal/issue-1-- publikacja recenzowanych trwających projektów

Finansowanie czasopism naukowychAutor

Wydawca

Czytelnik

subskrypcja

Autor

Wydawca

Czytelnik

APC

Autor

Wydawca

Czytelnik

Instytucja zewnętrzna

dotacja

czasopismo zamknięte

czasopismo otwartemodel APC

czasopismo otwartemodel bezpłatny

Finansowanie otwartych repozytoriów

Autor

Repozytorium

Czytelnik

Instytucja zewnętrzna

otwarte repozytorium

(np. uczelnia, instytut badawczy, instytucja finansująca naukę, rząd, …)

czasopismo zamknięte

Autor

Wydawca

Czytelnik

subskrypcja

Autor

Wydawca

Czytelnik

APC

czasopismo otwartemodel APC

Autor

Wydawca

Czytelnik

Instytucja zewnętrzna

dotacja

czasopismo otwartemodel bezpłatny

Autor

Repozytorium

Czytelnik

Instytucja zewnętrzna

otwarte repozytorium

zielona drogadiamentowa (platynowa) droga

złota droga

model subskrypcyjny

Modele finansowania

Książki naukowe w otwartym dostępie

• Znaczenie monografii w humanistyce • Wysokie APC (ok. 10 tys. funtów)• Model konsorcyjny

Raport OAPEN-UK Najważniejsze ustalenia

Różnorodność form Potrzeba współpracyPotrzeba przejrzystości

Wciąż brak ostatecznych rozwiązań.

Złota czy zielona droga OD?Blaski i cienie z perspektywy badacza, instytucji naukowej, wydawcy i społeczeństwa

Opublikowałem. Co dalej?

the.Firebottle, https://www.flickr.com/photos/thefirebottle/122895549/in/photostream/, CC BY-SA

Dostępność

Wybór wydawcy

Inne media społecznościowe

i blogi

Repozytoria instytucjonalne i dziedzinowe

Serwisy społecznościowe dla naukowców

Wybór wydawcyRepozytoria

instytucjonalne i dziedzinowe

Serwisy społecznościowe dla

naukowców

Inne media społecznościowe

i blogi

Wybór wydawcyRepozytoria

instytucjonalne i dziedzinowe

Inne media społecznościowe

i blogi

Serwisy społecznościowe dla naukowców

“Tell me what’s being said about my research right now.”

Do you even know how to find out?Slajd: Ben MacLeish, Altmetric

Widoczność

Gdzie jest czytelnik?

Wyszukiwarki internetowe

(Google Scholar)

Staranne metadane

Przykład dobrych metadanych

Publikacje naukoweNie tylko do czytania

• Text and data mining (TDM) • Wizualizacja• Antologie

StylometriaM. Eder, Spojrzenie z oddali, czyli stylometria wielkoskalowa,http://nlp.ipipan.waw.pl/NLP-SEMINAR/150608/index.html

Dziękujemy za uwagęKontakt:

msommer@icm.edu.pl

m.starczewski@icm.edu.plhttp://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode