Post on 23-Feb-2016
description
Niepełnosprawni absolwenci szkół wyższychPotencjał, który staje się problemem instytucjiDr Mariola Racław ISNS UW
Nowy paradygmat w polityce społecznej wobec niepełnosprawności
• Odchodzenie od modelu medycznego, polegającego na traktowaniu osób niepełnosprawnych jako przedmiotu opieki, oddziaływania osób i instytucji, na rzecz podejścia podmiotowego uznającego ich prawa i wolności.
• Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (2006, 2008 UE, 2012 PL).
• Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010-2020: Odnowione zobowiązanie do budowania Europy bez barier.
01
Założenia
• koncepcja disablity mainstreaming zalecająca stopniowe
włączanie problematyki niepełnosprawności w główny nurt
polityki państwa i tworzenie rozwiązań instytucjonalnych
włączających osoby niepełnosprawne w główny nurt życia
społecznego.
02
Prawo do edukacji
Karta praw
• Prawo do edukacji to zagwarantowanie osobom niepełnosprawnym dostępu do edukacji na wszystkich poziomach (w tym do szkolnictwa wyższego) oraz wszelkich usprawnień niezbędnych w procesie kształcenia.• To także stworzenie systemu włączającego kształcenia
umożliwiającego integracje dzieci i młodzieży niepełnosprawnej.
• Strategia UE opowiada się za upowszechnieniem modelu edukacji włączającej, stworzenia dla uczniów i studentów dostępu do kształcenia otwartego i programów uczenia się przez całe życie.
03
Prawo do pracy
Karta praw
• Prawo do pracy to umożliwienie osobom niepełnosprawnym zarabiania na życie przez pracę, swobodnie wybraną w otwartym, integracyjnym i dostępnym środowisku pracy.• Wprowadzanie wszelkich usprawnień w miejscu pracy i zakaz
dyskryminacji, zapewnienie dostępu do usług rynku pracy i szkoleń zawodowych.
• Strategia UE w kwestii zatrudnienia - to umożliwienie znacznie większej liczbie osób niepełnosprawnych zarabiania na życie na otwartym rynku pracy.
04
Boom edukacyjny
•W roku akademickim 1997/98 liczba studentów niepełnosprawnych wynosiła 828 osób (0,08% ogółu studiujących), a w 2011/12 - 30 249 (tj. 1,71% ogółu studiujących).
•Współczynnik aktywności zawodowej odnotowany wśród niepełnosprawnych osób z wyższym wykształceniem wzrósł w trakcie dekady o 10 pkt procentowych (z 23,5% w 2003 r. do 32,7% w 2012 r.)
05
i zagrożenia
•W 2011 r. udział niepełnosprawnych studentów wśród ogółu młodzieży akademickiej (dla Polski 1,71%) był większy w relatywnie biedniejszych i słabiej rozwiniętych gospodarczo województwach: lubuskim, kujawsko-pomorskim i warmińsko–mazurskim (po 2,78%), pomorskim (2,33%), świętokrzyskim (2,23%), podkarpackim (2,10%).
• Regionalne i lokalne strategie powinny koncentrować się zarówno na motywowaniu pracodawców do zatrudniania młodych niepełnosprawnych, jak i przekształcać sektor prac chronionych w atrakcyjne miejsce zatrudnienia dla wykształconych osób
06
Polski system rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz reintegracji osób niepełnosprawnych
• PFRON - fundusz celowy – tzw. model kwotowy
• Trzy wzajemnie komplementarne (w założeniach) instytucje aktywizacji zawodowej i społecznej, tj. ZPCh, ZAZ, WTZ.
• Aktywizacja niepełnosprawnych odbywa się w czterech systemach: pośrednictwa pracy (UP), rehabilitacji (system PFRON-owski), pomocy społecznej (OPS, PCPR) oraz reintegracji (CIS, KIS, WISE).
07
Dyskwalifikująca wada systemu wsparcia zatrudnienia
• Niskie efekty zatrudnieniowe
•Motywowanie i wspieranie pracodawców – ograniczone skutki instrumentów ekonomicznych
• Niespójne działania i rozfragmentaryzowanie oferty wsparcia niepełnosprawnych
• Stoją w sprzeczności z założoną orientacją polityki społecznej (aktywizacja przez zatrudnienie), ale i z obserwowanymi przeobrażeniami w społeczeństwie – zmieniają się praktyki społeczne: edukacja i praca staje się „sposobem na niepełnosprawność”.
08
Badania
Moduł IV: E. Giermanowska, A. Kumaniecka-Wiśniewska, M.
Racław, E. Zakrzewska-Manterys, Wejście na rynek pracy
absolwentów szkół wyższych. Integracja społeczna i zawodowa.
Wywiady biograficzne z 60 absolwentami szkół wyższych z
różnymi typami niepełnosprawności z pięciu wybranych
ośrodków akademickich (Kielce, Lublin, Olsztyn, Rzeszów,
Warszawa).
09
Wyniki badań
• ścieżki życiowe i wybory odbiegały od „stereotypowego” wizerunku biernego, zamkniętego (uwięzionego) w domu niepełnosprawnego,
• okres studiowania dla wielu z nich okazywał się przełomowy, powodował przemianę biograficzną (otwarcie na innych i nowe wyzwania), to okres poszukiwania pracy był często traumatycznym przeżyciem,
• brakowało spójności między światem instytucji wsparcia a oczekiwaniami absolwentów.
10
Dylematy (1)
1. Centralizacja vs. decentralizacja działań?Gdzie ulokować odpowiedzialność oraz jaki powinien być wkład finansowy samorządów i władz centralnych?
Badania: nikły udział służb wsparcia społecznego w aktywizowaniu niepełnosprawnych w środowisku lokalnym. Brak kompleksowości działań - zintegrowanie działań instytucji wokół niepełnosprawnego i jego rodziny.
11
Dylematy (1)
Rekomendacja:
• utworzenie funkcji koordynatora, który czuwałby nad integracją lokalnych działań kierowanych do osoby niepełnosprawnej (diagnoza potencjału lokalnego, informator o lokalnych potrzebach i kierowanie „problemów” do odpowiednich instytucji.
• dostęp do asystentów osób niepełnosprawnych, pomoc logistyczna i w organizacji dnia codziennego i „usamodzielnianie” osoby niepełnosprawnej. Takie osoby już funkcjonują, jednak w niewielu środowiskach.
12
Dylematy (2)
2. Indywidualizacja wsparcia a standaryzowane schematy działań. Jak tworzyć programy wsparcia, aby kompleksowo zaspokajały mocno zindywidualizowane potrzeby – w dobie standaryzowania usług społecznych?
Badania: Biografie badanych ukazały niepowtarzalność przebiegu ścieżek życia i trudność w stworzeniu „uśrednionego” portretu młodego niepełnosprawnego absolwenta szkoły wyższej. Potrzeby, zakres wsparcia społecznego i instytucjonalnego różniły się w zależności od stopnia i rodzaju niepełnosprawności, miejsca zamieszkania, miejsca nauki itd.
13
Dylematy (2)
Rekomendacja:
• zwrot ku wspólnocie lokalnej daje możliwość tworzenia
pakietu usług „szytych na miarę” dla osoby potrzebującej
wsparcia. Pakiet ten składałby się z wiązki usług
(standaryzowanych), mógłby dynamicznie się zmieniać w
zależności od stanu zdrowia niepełnosprawnego i innych
okoliczności życiowych.
14
Dylematy (3)
3. Granice integracji wyznaczone przez samych niepełnosprawnych; jakich programów „integracyjnych” chcą sami niepełnosprawni (i którzy)? Czy wszyscy powinni podlegać presji „integracyjnej”? Utopia a inżynieria społeczna.
Badania: nie padł postulat konieczności działań integracyjnych; pojawiły się sugestie uwrażliwienia otoczenia na „inność” powodowaną dysfunkcją (konieczność dostosowań architektonicznych, odmienność wrażeń i doświadczeń zmysłowych itd.).
15
Dylematy (3)
Rekomendacja:
• ostrożność we wprowadzaniu programów „integracyjnych”, ale
konieczność przemyślenia działań mogących uwrażliwiających
otoczenie na potrzeby, problemy i oczekiwania osób
niepełnosprawnych, z pełnym udziałem tych ostatnich;
partycypacyjny sposób planowania i wdrażania zmian.
16
Dylematy (4)
4. Szukanie równowagi pomiędzy funkcją osłonową i aktywizującą programów publicznych; jak tworzyć programy by nie wprowadzać presji pracy i nie tworzyć nowych podziałów społecznych?
Badania: badani na ogół odgrywali role „integranta”, poddającego się wymogom doskonalenia do rynku pracy, ale też – z racji swojego stanu zdrowia – byli w dużym zakresie beneficjentami systemu zabezpieczenia. Stereotypowe postrzeganie niepełnosprawnych jako osób z definicji biernych, beneficjentów programów wsparcia sprzyjało ich wykluczeniu z życia społecznego i dezaktywizacji na rynku pracy.
17
Dylematy (4)
Rekomendacja:
•wyeliminować wszelkie bariery, które mogą pełnić funkcję
demotywującą, vide: renta socjalna, przyznawana młodym,
którzy stali się niepełnosprawnymi w okresie przed podjęciem
zatrudnienia. Dlatego za konieczne uznajemy oddzielnie tego
świadczenia od dochodów uzyskiwanych z pracy, lub
automatyczne jego przyznawanie po utracie zatrudnienia.
18
Podsumowanie
•Efekt odwrócenia (R. Boudon) – „śmietanka”, której nikt nie zbiera (zjawisko zaniechanego creamingu)
•Ekonomizacja instytucji obsługujących młodych niepełnosprawnych a nie ich potencjału
•Niedokończony proces emancypacji (niepokoje społeczne i frustracje jednostek)
19
Mariola Racław, ISNS UW
Dziękuję za uwagę