KSIGA CZWARTA

Prolog

Kiedyorzekem:Wicejniewydaj!, chciaem,byinnymtestarczyobajek,81 alepocichuswjplanpotpiem. Bojelikomupisaniejestmie, 5 skdmiabywiedzie,ktrepozostay iczyprzeoywanietedlachway? Wszakmastylinnyiinaczejczuje. Mpracjednakkaprysniekieruje: czydalejpisa,dobrzerozwayem,10 skoromebajkistobietakmie, Partykulonie(zwjeezopowe; onspisakilka,jawicejinowe dajwnichsprawy,choEzopastylem).82 Czczwartczytaj,kiedyznajdzieszchwil.15 Pewnieniektrzypotpizzazdroci, niemogcmojejdorwnatwrczoci. Czekamniechwaa,gdyponiszesowa ludzietwejmiaryzechczacytowa,83

81chciaem, by innym te starczyo bajek(in hoc ut aliis esset materiae satis)FedrusczerpieswojepomysyzezbiorubajekEzopa,oczympiszejuwprologudoksigi1.Tutajprzyznaje,eniewykorzystawszystkich,zateminniautorzyznajdjeszczeutwory,ktremogsamiprzeoynaacin.

82Partykulonie(Particulo)oadresacie4.ksiginiewiadomonicpozatym,ebywyzwolecem.

83Czeka mnie chwaa, gdy ponisze sowa / ludzie twej miary zechc zacytowa (mihi parta laus est quod tu, quod similes tui / vestras in chartas verba transfertis mea;dosownie:otrzymaempochway,gdytyipodobnitobieprzenosiciemeso-wanawaszestronice)FedrusdzikujePartykulonowiijegoprzyjacioomzato,ecytujjegodzieaitymsamymzachowujjedlapotomnoci.adneznichsiniezachowao,aimiFedrusawliteraturzeklasycznejpadazaledwiejedenjedynyraz:uMarcjalisa(Epigr.3,20,5).

84 Fedrus Bajki

sdzc,emgodnyjestzapamitania20 odgupcwwcalenieczekamuznania.

1. Osio kapanw Kybele84

kto jest pechowcem ju od urodzenia, takiemu ycie zgotuje cierpienia, ktre po mierci kresu te nie maj. Podczasswychwyprawjamunzbierajc, 5 osiokabralikapaniKybele, boczstomielidodwiganiawiele. Takzwierzabili,easkonazmki, wiczjegoskryzrobilibbenki. Agdyktospyta,cosizosemstao,10 otrzymaodnichodpowiedzuchwa: Wierzywspoczynekpoutracieycia, ateraznadalznosinaszebicia!.

2. Sprytna asica i myszy

Jesttodlaciebiebahostkatoprawda, bawisipirem,gdyczasumamnadmiar. yczliwymokiemprzyjrzyjsitymartom, ilewnichnaukprzydatnychzawarto! 5 rzecz jest nie zawsze tym, czym si wydaje: fasadazwodzi,askrytysensbajek niekadyznajdzie,gdysiwwersachschowa. ebyniebyo,etopustesowa, doczambajkasica i myszy.10 asicastara,takeledwodyszy, niemogcmyszomjudotrzymakroku, wmcesitarzaichowasiwmroku. Myszbukwidziwlecejbezruchu, wicnaniskacze,leczkoczywjejbrzuchu.15 Takdruga,trzeciaginwpaszczystwora, awreszcieprzyszastarejmyszypora.

84kapanw kybele(Galli)wadzabogini-matkiKybele,zwanejMatkBogwlubWielkMacierz,obejmowaacanatur,aonasamasymbolizowaajejrozrod-czo.ChobstwotowywodziosizFrygii,Rzymianiewierzyli,itopradawnaboginiTrojan,ktrychuwaalizazaoycieliRzymu.Kapanijejkultu,zwanijaktuGallamilubKorybantami,zbieralidatki,ktreprzeznaczalinautrzymaniewi-tyni.Por.takewyej,przyp.70.

Ksiga czwarta Prolog 194 85

Ta,nauczonapuapekunika, zdalapodziwiawicsprytprzeciwnika: Tyledobregociycz,cowierz,20 ejestebuk,niezagronymzwierzem!.

3. Lis i kwane winogrona

Razchcialisgodnyporewinogrona: skakabezskutku,bokizawieszona jestzbytwysoko.Odchodzc,powiada: Sniedojrzae,akwanychniejadam. 5 kto rzecz umniejsza, gdy jej mie nie moe, niechajsamsiebiedojrzywtymutworze.

4. Ktnia konia i dzika

Tam,gdziekorzystakozwykzwodopoju, dziksiwytarza,mccwodzdroju. Zaczliktni.Ko85ataksiwcieka, ewnetpomocyszukauczowieka. 5 Znalazmczyzn,wicnagrzbietgobierze, wracadodzika.Jedziecwrogiezwierz strzaamiprzebiitakmiapowiedzie: Cieszsi,mogcdopomcciwbiedzie. Dzikjestmymupemtymibdzieszsuy!.10 Kouzdspitynalosswjsiburzy: Zemstyszukaem,alemwolnostraci. O,jaszalony!.Niechwiedzfuriaci: lepiej znie krzywd, zniewag przebole, ni u obcego tak popa w niewol.86

85ko(sonipes;dosownie:brzkajcykopytami/brzkokopytny)czsteokreleniekonia;por.np.Katullus(63,41),Wergiliusz(Aen.11,600).

86lepiej znie krzywd, zniewag przebole, / ni u obcego tak popa w niewol (impune potius laedi quam dedi alteri)odmiantejbajkimonaznaleuAry-stotelesa(Rhet.2,20,5=1393b),ktryprzytaczaanegdotzwizanzpoetStezy-chorem(ok.640555p.n.e.).PoddaniFalarisa,tyranaAkragas(aniejakpodajeArystotelesHimery,chowjednymidrugimwypadkurzeczdziejesinaSycylii),ijednoczenierodacyStezychoraobraliFalarisastrategiemipowierzylimuwadzabsolutn.Gdychcielimujeszczedastraprzyboczn,Stezychorprzestrzegaich,przytaczajcwersjpowyszejbajki,wktrejmiejscedzikazajjele,amorawy-nikazniejtaki,bychcczemstynaprzeciwnikach,nieprzystalimimochodemnietylkonanaoeniesobiewdzida(stratega),aletake,bywadcawsiadimnaplecy(straprzyboczna),bowtedystansiniewolnikamiFalarisa.ZaArystotelesembaj-kprzytaczateHoracy(Epist.1,10,3438).

86 Fedrus Bajki

5. Trzy crki i testament

wicej mdroci w jednym jest ni w tumie, dzikitejbajcekadytozrozumie. Starzecposobietrzycryzostawi: pierwszalicznotka,mczyznwzrokiemwabi; 5 drugajestprzdk,nawsilubibywa; trzeciapijaczk,szkaradastraszliwa. Ojciecwarunekdodawtestamencie, espadekmatcenaleesibdzie, jelidacrkomtakmajtekcay,10 bydbrnietknyinicniezyskay, agdysiswoichmajtkwpozbd, postosestercw87matcedunebd. HuczAteny,amatkazasiga radyprawnikw,aleichpotga15 niezdasinanic,boskorodziewczyny niemajzyskaaniodrobiny, pienidzematcejakwypacimaj. Dniitygodnieszybciutkomijaj, asenswarunkuniedozrozumienia,20 matkawbrewprawusuchawicsumienia. Piknejprzyznajestrojeiklejnoty, kastratw,chopcwisrebrneprzedmioty; polailudzitoprzdcepowierza teszopypenenarzdziizwierza;25 pijaczkawemiewszystkiezwinemdzbany ipiknwillzogrodemzadbanym. Gdyjusiwszystkodaotakustali, podziapoparlici,cocrkiznali. WtemrzeczeEzopskrytydotdwtumie:30 Totestamentwniktczytanieumie? Ojciecnieznisby,edzisiajwAtenach niktniezrozumiajegozarzdzenia. Kadywicpyta,jakastarcarada: Willaiogrdniechprzdceprzypada

87po sto sestercw(centena sestertia)sesterctosrebrnamonetarzymska,b-dcawobieguodczasuIwojnypunickiejapoIIw.n.e.Miaawarto2asa,stdjejnazwatrzecibezpoowy/ptrzeciak,czylisestertius(=semis tertius [nummus]),coodpowiadaodenara,azatempowyszasumato25denarw,kwotaniebardzodua,lecznaleybrapoduwagfakt,icrkiprawdopodobniemusiaybyzwrciotrzymanyspadek.WspomnianynominadowodzizresztlatynizacjidokonanejprzezFedrusa,ktryopowiadaprzecieoAtenach,azatemsumapowinnabypodanawdrachmach.

Ksiga czwarta 57,4 87

35 wrazzespichlerzempenymdzbanwwina; strojeiperyniechwemiedziewczyna, ktrkierujenaoguniewola; piknaniechbierzezakrowyipola kadazabdzie,etojejprzypada,40 conijakgustomjejnieodpowiada. Brzydkazawinobiuterisprzeda; naperypjdziecaapiknejscheda; ta,coprzydatnachcebyzawsze,wszdzie, zakadcenwillisipozbdzie45 taktusiadnaniemoewzbogaci, aposprzedaykadacizapaci!. czego niejeden nie rozumie czowiek, znajdzie odpowied w jednej mdrej gowie.

6. Wojna myszy z asicami

Obrazekczstywtawernachnacianach88 totriumfasicimyszyprzegrana: myszywpopochuwciskajsiwdziur, ledworatujctakprzedmierciskr. 5 Tylkodowdcyzrogaminagowach (rogiprzypite,bysygnalizowa zwykymonierzom,gdzieszareprowadz) wdziurniewlez,boimrogiwadz. Wtemwrgichzapaidowdcwciaa10 hordazwyciskichasicrozszarpaa, lcichzbamiszybciutkowzawiaty. kiedy popadnie nard w tarapaty, w niebezpieczestwie jest przywdcy gowa, bo tum maluczkich z atwoci si schowa.

7. Obrona przed krytyk

Krytykupodyzmychbajekmieszszydzi, aichczytaniempoprostusibrzydzisz zniezcierpliwocimksikweso, abymtwechmurnewygadzimgczoo

88obrazek czsty w tawernach na cianach(historia quorum et in tabernis pingitur)malarstwociennecieszyosiwstaroytnociwielkpopularnoci,copotwierdzajznaleziskaarcheologiczne,np.wPompejach.

88 Fedrus Bajki

5 bajkwkoturnach89zaEzopawzorem: 90Precz,sosnocitatessalskimtoporem, obyniespadanaPelionuziemie iArgus,zmylnyjudzikiAtenie, obyzabjczejniezbudowaodzi!9110 GdyjunaPontusdroginicniegrodzi, Grecyiinninazgubprzypyn. ZniszczeniewadaPeliasakrain, domAjetesazatoniewaobie przezt,coskryawielkpodowsobie:15 wiartujcbrata,imucieczdoaa, zgubaPeliasaMedesizwaa.92

89 bajk w koturnach(et in cothurnis prodit Aesopus novis;dosownie:iwko-turnachpojawiasinowyEzop)Fedruspoprzezkoturny(wteatrzeantycznymbutynawysokiejpodeszwie,dzikiktrymaktorzybylilepiejwidoczni,przywoanetujakosymboltragedii)sygnalizujezmiantematykinapowaniejsz,przynalenraczejdotragedii.

90 Wersy616opowiadajhistoriMedei,czarodziejki,crkikrlaKolchidy,Ajetesa.Jazon,synkrlaJolkos,zostawysanyprzezstryjaPeliasa,ktryprzejwadzwkrlestwie,pozoteruno.Jelijeprzywiezie,bdziemgobjpanowa-nie.Jazonwyruszawicwrazzkilkudziesiciomamodymiuczestnikamiwyprawy,tj.zargonautami,wpodrdoKolchidynaokrcieArgoitamspotykaMede.Za-kochanadziewczynazapomocczarwpomagamuzdobyto,pocoprzypyn,irazemznimuciekanastatkuzojczyzny.PoprzybyciudoJolkoszaczynaodzemstynaPeliasiedokonanejrkamijegocrekPeliad.PniejszelosyMedei,poucieczcezJazonemdoKoryntu,srwniekrwawe:tatrucicielkazamordowaaswychsynw,byzemcisinaJazonie,ktryporzucijdlainnej.Powyszwersjmituzaczerp-nFedrusnajprawdopodobniejztragediiEurypidesa(Med.18)lubzzachowanejfragmentaryczniesztukiEnniusza(Med.CIIICXIII).

91na Pelionu ziemie(Pelii nemoris iugo)PeliontoacuchgrskiwTessalii,wcentralnejGrecji.Fedrusczynitualuzjdozdarzesprzedwyprawypozoteruno.Zgodniezmitemstatek,ktrympopynJazon,zbudowanyzostazsosenrosncychnazboczachPelionu. argus, zmylny ju dziki atenie(Argus opere Palladio)Argos/ArgustobudowniczyodziJazona,Argo(dosownie:Szybka;nazwapo-chodziodsowa [args]lnicy,wietlisty,atakemigy).WedugwersjimituprzekazanejprzezApolloniosaRodyjskiego(1,19.111112.526;4,583)ArgosbyjedyniepomocnikiemAtenypodczasbudowyodzi,Fedrusuznajejzatemzainspiratorkbudowyokrtu,leczniezajegowykonawczyni.

92gdy ju na Pontus drogi niC nie grodzi(inhospitalis prima quae ponti sinus / patefecit;dosownie:porazpierwszyotwartozatokiniegocinnegoPontosu)Pontos,czyliMorzeOtwarte,tostaroytnanazwaMorzaCzarnego.Wsfor-muowaniuoryginau:inhospitalis Ponti sinuskryjesitakealuzjadostosowanejniekiedydlaeuropejskichwybrzeyMorzaCzarnegonazwyMorzeNiegocinne,poniewabyyoneskalisteiczstowiaywzdunichporywistewiatry,atakedlasamegoMorzaCzarnegozpowoduostregoklimatuidzikociplemionscytyjskich.Pniej,kiedyJonowiezaoylimiastanawybrzeu,zaczlitewodynazywaPrzyjaznymi. Zniszczenie wada Peliasa krain // // zguba Peliasa mede si zwaa(regna Peliae scelere Medeae iacent // // hic caede patris Peliadum

Ksiga czwarta 7,58,4 89

C,terazlepiej?Totekiepskie!ganisz. Gupstwapowiadasz,bojuprzedwiekami Minosswflotzdobymorzecae20 isuszniemiadyatakizuchwae.93 KiepskiKatonie,nictujuniezrobi: niwiersz,nidramatmjniejestwsmaktobie.94 Juniekrytykujpisarzy,poetw mgbynieprzeytgiegoodwetu.25 Tootych,ktrzy mdrymi si czuj tylko, gdy nawet niebo krytykuj.

8. W i pilnik

Niechcisiczujtutajopisani, ktrzy silniejszych od siebie chc zrani. Razw,szukajcjada,zawdrowa adobudynku,gdziezakadmiakowal.

infecit manus;dosownie:przezczynMedeilegykrlestwaPeliasa,[Medea]mor-demnaPeliasiezbrukaaswerce)MedeapodotarciuzJazonemdoJolkos,chccdokonazemstynastryjuJazona,pokazaacrkomPeliasa,czyliPeliadom,sztuczk:zabiastaregokoza,apougotowaniuwwywarzezzinajegomiejscepojawisimodykozioek.Wtensposbprzekonaacrki,bywsadziyojcadokota,bowwczasodrodzisiwnowym,modymciele.DziewcztaposuchayMedeiiniewiadomepopenianejzbrodnizabiyPeliasa. dom ajetesa za tonie w aobie(superbi luget Aeetae domus;dosownie:domdumnegoAjetesanosia-ob)ojciecMedei,okradzionypodstpniezeskarbu(tj.zotegoruna),utracinietylkocrk,alerwniesyna,Apsyrtosa.OtoMedea,byopnipocigojcowskichsug,zamordowaabrata,ajegopowiartowaneciaostopniowowrzucaadowody.Wiedziaa,eojciec,ktrydowodzipocigiem,bdziemusiawstrzymaflot,bywyowiszcztkisyna.

93minos sw flot zdoby morze cae(Aegea Minos classe perdomuit freta)zapanowaniaMinosaKretastaasipotgmorsk,awadzakrlarozcigaasinacawschodniczMorzardziemnego;byatotzw.thalassokracja(tj.panowanienamorzu;por. [thlassa]morzei [kraten]wada,panowa).

94katonie(lector Cato;dosownie:czytelnikuKatonie)imiKatonaodnosisidoczowiekasurowego,onieugitychzasadach.Okrelenietopochodziodrzym-skiegomastanu,MarkaPorcjuszaKatonaStarszego(234149p.n.e.;Marcus Por-cius Cato Censorius[Cenzor]/Sapiens[Mdry]/Priscus/Maior[Starszy]),pisarza,mwcyihistoryka.Fedrusuywajegoimieniaironicznieizpogardjakoprzezwi-skawstosunkudoosoby,ktrakrytykujewszystkodlazasady. ni wiersz, ni dra-mat mj nie jest w smak tobie(si nec fabellae te iuvant nec fabulae;dosownie:jeliniecieszcianibajki,aniopowieci)terminyfabella i fabulasniejednoznaczneikadyznichwzalenociodkontekstumoebytumaczonynawielesposobw:fabellatobajka,historyjka,krtkasztuka;fabulapodanie,rozmowa,mit,bajkalubwiersz.Monajednakprzypuszcza,itutajFedrusowichodziooprzeciwsta-wieniewczeniejszych(typowych)bajekzwierzcych(fabellae)bajceotematycezaczerpnitejztragedii(fabula).

90 Fedrus Bajki

5 Przezswniewiedzugryzpilniktwardy, tenzamuodrzek,niekryjcpogardy: Jakemnie,gupcze,chceszporezesmakiem, gdyjaprzegryzammetalewszelakie?.

9. Lis i kozio

spryciarz, cho miaby kopotw niemao, kosztem innego wychodzi z nich cao. Przypadkiemwleciadostudnilisszczwany: uciecniedajzbytwysokieciany. 5 Wtemnadszedkozio,konajczpragnienia, ipytalisaojakostrumienia, czywodystarczytakeidlaniego. Lissprytnieodpar:Zejdnad,kolego! Wodatakdobra,epijipij.10 Koziozszednadliswskoczynaszyj, wspisiporogachijujestnagrze, kozasamegozostawizawdziurze.

10. O ludzkich przywarach

DwanamtobokidaJowiszzwadami: tenpeenprzywar,ktremamysami, naplecyprzypi,napiertenzcudzymi, przeztowin wasnych nigdy nie widzimy, 5 ganimy za to moc cudzych przewinie, gdy tylko noga komu si powinie.

11. Zodziej w wityni

Razodotarzakto,ktowszakbyzbjem, lampkodpali95przywietlepldruje otarzJowiszaizupemuchodzi. Wtemposgrzecze:Totosiniegodzi! 5 Choodgrzesznikwpochodztedary, chonimigardz,nieuniknieszkary: yciemprzypacisz,choniealmistraty czekaj,aprzyjdziedziesrogiejzapaty. Byniekorzystazbjztegopomienia,10 ktrymasuywszakdobogwczczenia,

95Wprzeciwiestwiedoogniskdomowychogiewwityniprzezcayczasstrzeonybyprzedwyganiciem.

Ksiga czwarta 8,513 91

niechbranieogniabdziezakazane!. Dodzisiajgrzechemzwtakwymian pomidzylampaboskimotarzem. Cobajkaznaczy,tylkotenwykae,15 ktosamukadaowejbajkirymy naprzykad:ludzie, ktrych wielce czcimy, maj najwicej nam do zarzucenia; podrugietake:nas za przewinienia bg nie pokarze, choby si i zjey,20 to los po czasie kar nam wymierzy; ze zym przestawa nakoniecdopowiem nikt nie powinien, zwaszcza dobry czowiek.

12. O tym, e bogactwo jest zem

szlachetny czowiek gardzi wszelkim zotem, bo cho da presti, jednak przymi cnot. GdyHerkulesanaOlimpwpuszczono, gratulowaomucntbogwgrono. 5 WtemnadszedPlutus,96leczHerkulesjemu nielepowita,Jowiszpytaczemu. Tokompanotrw,wicgniewwemniebudzi. Kuszczyskami,niszczywszystkichludzi!

13. Szczero

Nicniejestlepszeniszlachetnamowa kadypochwalateprawdziwesowa, chociazazwyczajtakwyciusizdarza, eszczero tylko kopotw przysparza.97

96wtem nadszed Plutus(veniente Pluto, qui Fortunae est filius;dosownie:gdynadszedPlutus,ktryjestsynemFortuny)Plutus/Plutos,bgbogactwaipienidzy(greckiesowo [pltos]oznaczabogactwo),przedstawianyjestczstojakokulejcylepieczeskrzydami.Zeuspozbawigowzroku,byboekroz-dawabogactwabezuprzedze,akuleje,gdydoswychwyznawcwprzychodzipowoli,skrzydanatomiastpomagajmuznikaszybciej,nisipojawi.Czstomy-lonyjestzHadesemnoszcymkultoweimiPluton( [Plton])Bogacz),zktrymdzielipewienzakreswadzy.

97Bajkataniezachowaasiwcaoci.Tematyczniepasujedojednejzbajek,jakiedotrwaydonaszychczaswpodimieniemRomulusa(metryczniezrekonstru-owanawersjazostaaujtawBajkachnowychB24;zob.tewstp,s.23),sta-nowicejprozatorskwersjbajkiFedrusa.

92 Fedrus Bajki

14. Lew krlem98

.......... Lewsamobwoasikrlempolany, asprawiedliwymchccbynazywany, porzuciwczeniejwszakobrandrog ijadposikiwmisiwaubogie, 5 ustalaprawaikarywymierza pojakimczasieznudziotozwierza. ..........

Poniewa nie mg jednak zmieni swej natury, pocz zabiera nie-ktre zwierzta na stron i pyta, czy przypadkiem nie cuchnie mu z ust. Byo to przejawem jego sprytu, gdy niezalenie od odpowiedzi, ginli i ci, ktrzy odparli tak, i ci, ktrzy zaprzeczali. Tyle zabi zwierzt, e pod koniec skpany by we krwi. Wreszcie zada to samo pytanie mapie, ktra odpowiedziaa, i z paszczy jego dobywa si wo cynamonu niczym z otarzy bogw. Lew, syszc komplement, a si sponi, lecz wymyli nowy podstp, by map przechytrzy. Uda, e jest chory. Przyszli lekarze, zbadali puls i yy, a wreszcie orzekli, e lew jest zdrw, ale dla wzmoenia apetytu powinien wzi co lekkiego na zb. Poniewa krl moe wszystko, lew zaproponowa: Nigdy nie jadem mapy, a chtnie bym sprbowa. I tak mapa zostaa zgadzona, by lew mg szybko zaspokoi ciekawo i gd. Taka sama kara spoTyka Tych, co mwi, jak i Tych, co milcz.

15. Jzyk

.......... jzykkobiecienawzrczonkadaje. Topodobiestwowkusiprzydaje.99

98Pokilkuwersachwrkopisienastpujeprzerwa:kartazawierajcakocwktejbajkiipoczteknastpnejzostaawyrwana.Najprawdopodobniejbyotowy-nikiemcenzury,jakiejpobonymnichpoddatekst.Trebajkiznamydzikip-niejszej,prozatorskiejwersji(AnonymusNilantius49,Romulus37;numeracjazawydaniem:Phaedri, Augusti liberti, Fabularum Aesopiarum libri V, accedunt fabulae Flavii Aviani, Anonymi Neveleti, Romuli et Anonymi Nilantii,Padova1813).

99jzyk kobiecie na wzr czonka daje. / to podobiestwo w ku si przydaje (a fictione veretri linguam mulieris. / Affinitatem traxit inde obscenitas)wprzy-padkutejbajkizachowaysitylkodwawersy,zktrychkadyjestzaledwieczciduszegozdania.Trudnodefinitywniestwierdzi,oczymtraktujebajkaijakmylwyraazachowanyfragment.Poniewamowaoformowaniu(fictio),bymoelo-gicznieczysiznastpnymutworem,wktrymPrometeuszzajmujesilepieniemludzizgliny.Hipoteza,iwierszten(takjakinastpny)przynosiwyjanieniejakiejpraktykiseksualnej,wydajesiprzekonujca.

Ksiga czwarta 1418 93

16. dze

Ktostarcaspyta:Safizmskdsibierze czypederastia?.Starzecnatoszczerze: ToPrometeusz,zglinyludziklejc (totepodlosuciosamikruszej), 5 teczciciaaukrytedlawiata adowieczoraosobnozagniata. Chciajedokleja,leczjuniedarady, bogoDionizoscigndobiesiady. Gdyzalayynektarowymsokiem,10 wrcidodomubardzochwiejnymkrokiem. Weniejutrochinadalpijany mczyznomeskiedoklejaorgany, zatokobietommskiesidostay taktonaopakwnichdzepowstay.

17. Kozia brdka

KozydostayodJowiszabrody. Kozywtymwidzdozmartwiepowody, bonaglepanierwnrangmaj. Jowiszstrofuje:Niechsiupajaj! 5 Waszessuszne,aichnicnieznacz kozysimstwemnigdynieodznacz. cierpliwo znosi spokojnie wymaga, e ten sam wygld, cho ju nie odwaga.

18. O szczciu i niedoli

Abypokrzepiczowiekawrozpaczy, Ezoptbajkopowiedzieraczy: Gdyrazwpynawrodekburzydka, wezachpodrnitonliismutkach. 5 Wtemsztormsiskoczy,astateknafali lekkosibujataksiradowali pasaerowiezpogodyodmiany, earzeksternikzyciemobeznany: z umiarem rado czy al znie wypada,10 bo ycie z uciech i smutkw si skada.

94 Fedrus Bajki

19. Psie poselstwo u Jowisza

PsydoJowiszaposelstwowysay, abyimbogilepszeycieday, byuwolniyodludzkiejudrki, boludziedajzerutbochenki100 5 psygdmieciamisycimuszwreszcie. Poszliposowie,leczidniepiesznie, bonosemwszzaczymdoschrupania, niereagujctenazawoania. WreszcieMerkuryodnalazzgubione,10 cigniezasobwJupiterastron: gdygoujrzay,kiszkiimpuciy juchcuciekaprzedzajciemniemiym. Pswniewypuszcza!Jowiszzakazuje. Kolegwdziwi,coposwwstrzymuje,15 aprzypuszczajc,ecoprzeskrobali, rychoposelstwokolejneposali. Leczowczeniejszymwiesijurozniosa, wicprewencyjnieukadegoposa perfumburkiodbytnapeniy,20 wdrogwysay.Gdynoweprzybyy, chcporozmawiazostajwpuszczone. Krlbogw,Jowisz,zasiadanatronie, piorunemtrzsiewszystkodrezaczyna. Zlkuprzedhukiemkadabiednapsina25 puszczaperfumrazemzodchodami. Chzemstytargawszystkimibogami, przedkarjednakJowiszsiodzywa: Poselstwowizitorzeczniegodziwa, leczniejesttrudnoznaledlawaskar,30 zamiastwyrokuodejdcieztymdarem:

100bo ludzie daj ze rut bochenki(furfuribus sibi consparsum quod panem darent;dosownie:chleb,ktryrozdaj,jestnafaszerowanyrut)staroytnipierwotniewypiekalichlebyzmkiiruty,ktreprzypominaydzisiejszmaclubpodpomyk(atwiejmonagobyozatemama,nikroi).Zczasemzacztodo-skonalitechnikpieczenia,nauczonositespulchniaciastowprocesiefermen-tacji,totezaczaswFedrusapopularnocicieszyysijuchlebyogbczastejstrukturze.Stdalepswnarzekajcychnakiepskjakobochenkw,ktrymikarmijeludzie.

Ksiga czwarta 1921,16 95

wrciedodomugodemwasnaznacz,101 byciepanowamogynadzwieraczem. Ci,cowysaliwasmimotejskazy, nazawszeludzkieznosibdrazy.35 Taktepsydzisiajnaposwczekaj, nowopoznanepsyztyuwchajc.

20. Chop i w

tych spotka kara, co zym chc dopomc. Ktozmarznitegowawzidodomu, napiersiogrzalitogubiludzi: wgownetzabi,gdytylkosizbudzi. 5 Gdyinnyspyta,czemuczekumiera: Chcuczyludzi,eza si nie wspiera!.

21. Lis i smok

Liskorytarzewziemipulchnejgrzebie, bygbsznorwykopadlasiebie. Taksidokopaadosmoczejjamy, gdzieprzezpotworaskarbbypilnowany. 5 Lisjprzeprasza,nimgosmokzobaczy: Tnieostronomusiszmiwybaczy! Mniesinieprzydatozotoukryte, leczpowiedz,prosz,jakitypoytek maszzpilnowania.Duajestzapata10 zawartwmrokuizdalaodwiata?. adnasmokrzecze.Takamojadola zrozkazubogw.Wicaniobola?102 Innymteniedasz?Takiepowoanie. Tysiniegniewaj,epowiemswezdanie:15 tobiepodobnychzrodziazobogw!. Wkocuitobieprzyjdzieidogrobu,

101godem was naznacz(verum cruciari fame)psywykazujbardzosilnyin-stynkt,toteprzynieograniczonejilocijedzeniabdjady,asipochoruj:toata-wistycznareakcjawynikajcazchcizmagazynowaniajaknajwikszejilocienergii,dlategowikszopswdomowychniemoemienieograniczonegodostpudopokarmu(wprzeciwiestwiedodomowychkotw).

102wic ani obola?(ergo nec sumis tibi?;dosownie:zatemnicdlasiebieniebierzesz?)oboltojednazpierwszychmonetgreckich,wyrabianazmiedziibrzu,pocztkowooniewielkiejwartoci.Wtumaczeniuposuonosiprzykademtejmo-nety,byuwypuklifakt,esmokniebywstanienicuszczknzpilnowanegoskarbu.

96 Fedrus Bajki

tylepysknero,wicnacotwemki, chospadkobiercciesztweudrki: odmawiaszbogomdrogiegokadzida,20 asobiejada,iliracizbrzyda, jakipiszczaekskoczne,dwicznebrzmienia,103 paczesz,gdymyliszokosztachjedzenia, groszemnajmniejszym104majtekpomnaasz, krzywoprzysistwotwebogwobraa,25 kosztpogrzebowychobcinaszobrzdkw, byniezwikszyamierswegomajtku.105

22. Zazdrosny krytyk

CokolwiekZazdrokomupodyktuje, niechlepiejmilczyjatosamjuczuj, ejeliktrywierszzyskauznanie, zatwrEzopaprzyjtyzostanie,

103 i lira ci zbrzyda,/jak i piszczaek skoczne, dwiczne brzmienia(qui tristis audis musicum citharae sonum, / quem tibiarum macerat iucunditas;do-sownie:ty,ktrywsmutkusuchaszharmonijnychdwikwliry,ktregozo-ciwesoopiszczaek)muzykaodgrywaaogromnrolwyciuspoecznymisakralnymRzymian.Skpiecjestjednaktaksparaliowanystrachemoswebo-gactwa,eniepotrafijejdoceni.Bymoedodatkowomartwigokosztyzwi-zanezwynajciemmuzykantwtenmotywpojawiasiwkomediiPlauta(Aul.280319),gdzieskpiecEuklionmartwisioto,ktozapacizausugifletnistek(tibicinae). lira(citharae)wspomnianaworyginalekitara(gr./ [kithra/ktharis],ac.cithara)togreckiinstrumentmuzyczny,udoskonalonytypliry,odktrejrniasim.in.wikszympudemrezonansowym(drewnianymlubme-talowym),krtszymiiprostymiramionami,liczniejszymiigrubszymistrunami. piszczaek(tibiarum)teninstrumentdty(gr. [auls],ac.tibia)wykonanybyztrzcinylubkoci,ajegozasadniczczstanowikorpuswksztacierurkiodugoci3050cm.

104 groszem najmniejszym(quadrantes)woryginale(w.23)mowaokwadran-sach,tj.monetachwartychczwartczasa,corwnasitrzemuncjom.Wokresierepublikibitybyzbrzu,ajegowagazmalaazpierwotnej68,25gdo3,4.Utrzy-mywasiwobiegudokocaIIw.n.e.Jestwspomnianywewangeliach(Mt5,26;Mk12,42przypowieowdowimgroszu:gr. , [lept do, h estin kodrntes];Wulgata:duo minuta, quod est quadrans;BibliaTysiclecia:dwapieniki,czylijedengrosz).

105 by nie zwikszya mier swego majtku(Libitina ne quid de tuo faciat lucri;dosownie:bytylkoLibitynanieosignakorzyciztwojegomajtku)imieniaLibityny,rzymskiejboginipogrzebwipochwku,uywanojakosynonimumierci.Powyszabajkaniemakrtkiegomorau,jakiegomonabysispodziewa.Wer-sy116zawierajtypowedlabajkiexemplumotematycezwierzcej,zpodziaemtypowymdlaFedrusa:naekspozycj,konfrontacjipuent,alestylkowstpemdoduszegopouczenia(w.1626),bdcegoretorycznieskonstruowan(m.in.zapomocanaforquiworyginalew.19,20,23,25)przemowpotpiajcskpstwo.

Ksiga czwarta 21,1723,24 97

5 ajaksikomucotamniespodoba, tosizakada,etomojagowa wierszwymylia;zadoprzeciwnika: czywierszmjdobry,czyzyjest,niewnikam Ezopwymyli,jagodoskonal.10 Mypokoleiprzejdmyjednakdalej.

23. Skarby Symonidesa106

mdry czek w sobie trzyma skarb swj cay. BySymonidespoetwspaniaym idzikiwierszomatwoznosindz. NaobjazdAzjiwybrasiczymprdzej 5 tamzapienidzepisaludziomody, asizebrayogromnedochody. Wreszciebogaczadodomucigno, apowiadaj,ebyzwyspyKeos. Naajbwsiadawtemwielkamocburzy10 maystateczeksifaliburzy. Ktotylkozoto,adobytekcay innypakujeipytastruchlay: Symonidesie,dbrswychnieratujesz?. Zsobmamwszystko,czegopotrzebuj!15 Niewielkaliczbaludziocalaa: szynadnozotemobcioneciaa, anawybrzeujuofiaromzbje wszystkoukradli.Bliskosiznajduje grdKlazomeny107tamterozbitkowie20 wszyscyzmierzali.Mieszkazawnimczowiek, mionikwierszynaszegopoety, ktregonieznazwidzenia,niestety, leczgorozpoznaposposobiemowy: wzigodosiebie,odziatewstrjnowy,

106symonides(De Simonide)pochodzcyzwyspyKeos(archipelagCyklad)poetagrecki(556468p.n.e.)znanybyzarwnozeswejtwrczoci,jakibarwnegoycia.Popularnocicieszyysijegopieni,zwaneodami,powiconeolimpijskimzwycizcomlubpolegychwojownikom;ojegostyluiprzygodachpisanp.Kwin-tylian(10,1,64;11,2,1116).

107blisko si znajduje / grd klazomeny(forte Clazomenae prope / antiqua fuit urbs)jednozdwunastugwnychmiastjoskich(dodekapolis)nawybrzeuAzjiMniejszej(dzi:ruinywpobliumiastaUrlawTurcji),wstaroytnocizasynoztego,ejakowjednymzpierwszychwprowadzonotamdoobiegusrebrnemonety;pniejnieodegraojuwaniejszejroli.

98 Fedrus Bajki

25 damienie,sugi.Innychlosebraczy spotkawtymmiecie.108Gdyichrazzobaczy poeta,rzecze:Wszystkomamprzysobie, awaszdobytekprzepadwwodnymgrobie!.

24. Gra w poogu

Grawmczarniachrodziaiwrzaskach ciekaworosawewsiach,jakiwmiastach, leczmyszpowia.109Bajkatychdotyczy, ktrych pogrki spezaj na niczym.

25. Mrwka i mucha

nie rbcie rzeczy, ktre nic nie daj. Mrwkaimuchaostrosispieraj, ktowartjestwicej.Muchawypytuje: Mylisz,esawmitudorwnujesz? 5 Jaczasswjspdzammidzyotarzami: mogkosztowaofiarprzedbogami, siadamnagowach,conoszkorony, wustabezkarniecaujmatrony. Mniebezzachoduluksusytedali,10 aty,wieniaczko,maszsiczympochwali?. Ucztazbogamiuznanieprzynosi, gdycizaprosz,aniegdysiwprosisz. Turystkowity,wiecznieprzepdzana! Oustachgadasz?Ogowietyrana?15 Torzeczhaniebna,atakcieszyciebie. Jakniepracujesz,nicniemaszwpotrzebie! Gdyjanazimziarnkasobiezbieram, widz,jakcudzefekaliapoerasz. Drwiszzemnielatem,zimmilczemusisz,20 bogdymrzwtobieresztkyciadusi, jasobiesiedzciepowczterechcianach. Czyjutwapychazostaazamana?

108innyCh los ebraczy / spotka w tym miecie(ceteri tabulam suam / por-tant rogantes victum;dosownie:inniswojtabliczknios,proszcojedzenie)woryginale(w.2425)mowaozwyczajurozpowszechnionymzwaszczawrdrozbitkw,ktrzyzawieszalinaszyitabliczkzopisemlubmalunkiemwasnychnieszcz,gdymusielizajsiebractwemzbrakuinnychrodkwdoycia.

109Por.Horacy(Ars139):parturient montes, nascetur ridiculus mus(Gryzle-gnwpoogu,zrodzisimiesznamysz;przekadA.Lam).

Ksiga czwarta 23,2526,22 99

Bajkadwiegrupyludzituprzedstawia: pierwsi,sumiennitychtrzebawysawia,25 wdrugiejzagrupiepyszakwniemao, ktrzysichepibezzasadnchwa.

26. Uratowany Symonides

Jakieznaczeniejestliteratury wczeniejwspomniaem,abogowiezgry jakjcenili,chctuodnotowa. TenSymonides(byaonimmowa)110 5 razopiciarzumianapisaod, owielkimmistrzu,zadobrnagrod. Cikitotemat,wicniewieleskleci, awczciwierszajakczynipoeci oLedysynachdygresjajestmaa,10 wszakimprzypadatakasamachwaa.111 Dzieododobre,leczdostapienidzy tylkocztrzeci.Gdyprosiowicej, syszy:Niechpaccidwajopiewani! Bymnieniktjednakzapodoniegani,15 zgdsi,ebdzieszumnienazabawie krewnychzapraszam,atyjakbratprawie. Chooszukanyizy,rzekmu:Chtnie!, abyprzyjaniniezniszczydoszcztnie. Oczasieprzyszed,dobremiejscezaj.20 Gdyczarytrunkiemnastoachbyskaj, gdydomjupeenjestdwikwradoci, przeddomemstajedwchnieznanychgoci.

110Nawizaniedowczeniejszegoutworu(4,23).111o ledy synaCh dygresja jest maa(atque interposuit gemina Ledae sidera;

dosownie:takzatemwprowadzibliniaczegwiazdyLedy)miertelniczkaLeda,krlowaSparty,wktrejzakochasiZeusiuwidjpodpostaciabdzia,po-wiablinita,KastoraiPolluksa(gr.Polydeukes),zwanychrwnieDioskurami,tj.synamiZeusa.ZaojcaniemiertelnegoPolluksauchodziwanieZeus,nato-miastojcemmiertelnikaKastoramiabymaonekLedyTyndareos,toteniekiedyzwanoichTyndarydami,czylipotomkamiTyndareosa.WedugmituLedaspdziabowiemnocnajpierwzZeusem,potemzeswymmem,stdpodwjneojcostwo.Dioskurowiessymbolemmiocibraterskiej,bopomierciKastoraPollukspo-prosiswegoojca,bypodzieliniemiertelnomidzybraci,dlategoZeuspozwolikademuznichcodrugidzieprzebywawrdbogw.Zostaliwkocuprzemie-nieniwgwiazdytworzcekonstelacjBlinit(Gemini). wszak im przypada taka sama chwaa(auctoritatem similis referens gloriae)Kastorwietniejedzikonno,aPolluks/Polydeukesbyniezwycionywaniewwalcenapici;obydwubraciczczonotejakobstwaopiekuczeeglarzy.

100 Fedrus Bajki

Zlanispotemipokrycikurzem nacaymcieleaciaaichdue!25 Symonidesasprowadzizlecaj ipogrkamisugponaglaj. Chopak,zmieszany,zrobi,cokazali, aSymonidesledwowyszedzsali, gmachznagarunwprostnabiesiadnikw,30 zapodwchobcychniwidu,nisychu. Gdyusyszaaotymresztaludzi, wnikimnagrodazastrzeeniebudzi: bogowiedaliswojemupoecie miasthonorariumduszyczasnawiecie.

Epilog

Tylemijeszczepomyswzostao, leczitematwjestprzecieniemao, artyukrcijestemjednakwstanie wnadmiarzera.Dlatego,mjpanie, 5 Partykulonie,wmoichbajekzbiorze ytwojeimipowszeczasymoe pkiacincenibddalej. Docemzwizo,jeliniemjtalent! Onatymbardziejgodnajestpochway,10 gdyinnipiszdugiedyrdymay.