Knowledge Management with Web 3.0

Copyright @ KnowledgeHives.com

Zarządzanie wiedzą w dobie Internetu Trzeciej Generacji (Web 3.0)Sebastian Ryszard Kruksebastian.kruk@knowledgehives.com

Program prezentacji

• Wprowadzenie do Web 3.0– Czym jest Semantic Web– Dlaczego Web 2.0 nie wystarcza– “Jabłka i pomarańcze”

• Semantyczne Biblioteki Cyfrowe– Czym są Semantyczne Biblioteki Cyfrowe– Do czego potrzebna jest nam “semantyka”– Jak opublikować informację– Przykłady Semantycznych Bibliotek Cyfrowych: FEDORA i JeromeDL– OK, ale czy to aby daje jakieś wymierne rezultaty?

• Semantyczne serwisy społecznościowe– Dlaczego Google i tagowanie to nie wszystko czego potrzebujemy?– Społeczeństwo a semantyka - to już nie problem “jajka i kury”– Ciągle jeszcze w fazie beta, ale już całkiem użyteczne: Twine i

węzełki.pl

W czym mamy problem ?

• W jaki sposób integrować i wyszukiwać informację z różnych źródeł?• W jaki sposób łączyć i współdzielić wiedzę różnych ludzi ?

Wprowadzenie do Web 3.0

Wprowadzanie do Web 3.0

• Czym jest Semantic Web• Czym jest Web 2.0• Dlaczego Web 2.0 nie wystarcza• “Jabłka i pomarańcze”

Sieć Semantyczna - Wprowadzenie

• Obecna Sieć a Sieć Semantyczna ?– Rozszerzenie obecnej Sieci, w którym informacja ma dobrze

zdefiniowane znaczenie i umożliwia komputerom i ludziom lepszą współpracę. [Tim Berners-Lee]

– Obecna Sieć została zaprojektowana dla ludzi; bardzo mało informacji jest użyteczne dla maszyn

• Czy Sieć miała być czymś więcej?– Obiekty z dobrze zdefiniowanymi atrybutami, w przeciwieństwie

do nieokreślonych powiązań pomiędzy zasobami Internetowymi– sieć powiązań pomiędzy nazwanymi obiektami umożliwiającymi

ujednolicenie zadań zarządzania informacją• Co rozumiemy przez “Semantyka” ?

– semantyka czegoś jest równoznaczna ze znaczeniem– Sieć Semantyczna umożliwia taki opis rzeczy aby komputery

rozumiały ich znaczenie

Jak wygląda(ła) Web 1.0 ?

A jak miała wyglądać?

HyperCard

ENQUIRE

AProposal"Mesh"

CERNDOC

VAX/NOTES

uucpNews

IBMGroupTalk

Linkedinformation

"Hypertext"

Hypermedia

Thisdocument

CommsACM

Hierarchicalsystems

Computerconferencing

C.E.R.N.

division

group group

section

TimBerners-Lee

for example

includes

includesdescribes

describes

refersto wrote

includesdescribes

for example

unifies

describes

by Sir Tim Berners-Lee

• Wyzwania które stoją przed Siecią Semantyczną–Sieć Semantyczna nie będzie działać sama z siebie–Na przykład: mało prawdopodobne, że będziesz mógł

sprzedać swój samochód publikując semantyczny dokument w Internecie

–Potrzeba całego ekosystemu aplikacji: agentów i/lub usług semantycznych, konsumentów i rozwiązań przetwarzających semantyczne dane, bardziej zaawansowanych aplikacji wspierających współpracę

Jesteśtutaj

• Gdzie teraz jesteśmy w stosie (“layer cake”) Sieci Semantycznej?

Opisywanie rzeczy w Sieci Semantycznej

• RDF (Resource Description Framework)• format danych do opisywania informacji i zasobów,

• podstawowy model danych dla Sieci Semantycznej

• Używając RDF możemy opisać podstawowe związki pomiędzy zasobami:

• A jest częścią B • Y is członkiem Z

– oraz ich właściwości (rozmiar, waga, wiek, cena) w formacie zrozumiałym przez maszyny, gdzie każdy zasób jest jednoznacznie identyfikowany

• Model oparty na grafie umożliwia bezpośrednie przetwarzanie informacji– Umieszczenie informacji w plikach RDF umożliwia agentom

wyszukiwanie, odnajdywanie, pobieranie, zbieranie, analizę i przetwarzanie informacji opublikowanej w Internecie

Przykładowy RDF

• Zdanie:– “Sebastian Kruk jest twórcą (creator) zasobu (strony

internetowej) http://www.knowledgehives.com”

• Struktura:– Zasób (subject) http://www.knowledgehives.com– Właściwość (predicate) http://purl.org/dc/elements/1.1/creator– Wartość (object) “Sebastian Kruk”

• Graf skierowany (digraf):

http://www.knowledgehives.com dc:creator Sebastian R. Kruk

Copyright @ KnowledgeHives.com13

Rozszerzony przykład

http://www.knowledgehives.com/

dc:Creator

Person://fi/654645635

Sebastian Kruk mailto:sebastian.kruk@knolwedgehives.com

• Dodatkowe właściwości “twórcy”, wskazane przez pośredni zasób:–elipsy to zasoby–prostokąty to literały

W jaki sposób RDF może pomóc?

• identyfikacja obiektów• ustalenie powiązań• wyrażanie nowych powiązań: wystarczy dodać nowe zdanie

RDF• integracja informacji z różnych źródeł: połącz wszystkie grafy

RDF• RDF pozwala wyrażać wiele punktów widzenia

• Czym jest Ontologia?– „An ontology is a specification of a conceptualization.“ Tom

Gruber, 1993• Ontologie są społeczną umową

–Uzgodniona, określona semantyka–Zrozumiała dla ludzi i systemów spoza danej społeczności– (Często) wynik współpracy danej społeczności

• Języki reprezentacji ontologii:–RDF and RDF Schema–OWL– Inne: DAML+OIL, EER, UML, Topic Maps, MOF, XML

Schemas

Ontologie i Schematy

• Definiuje mały słownik pojęć dla RDF:

– Class, subClassOf, type

– Property, subPropertyOf

– domain, range

• Ten (meta-)słownik może być użyty w celu definiowania innych słowników dla danej dziedziny wiedzy

RDF Schema

Person

Student Researcher

subClassOfsubClassOf

hasSuperVisordomain range

typehasSuperVisor

• Język ontologii dla Sieci• dostarcza słownik do definiowania klas, ich właściwości, oraz

związków pomiędzy klasami» Owl took Christopher Robin’s notice from Rabbit and looked at it nervously. He

could spell his own name WOL, and he could spell Tuesday so that you knew it wasn’t Wednesday, and he could read quite comfortably when you weren’t looking over his shoulder and saying "Well?" all the time...

OWL - The Web Ontology Language

owl:disjointWith

Zwierzę

Roślinożerca Mięsożerca

Wszystkożerca

Inicjatywa MarcOnt

• Motywacja–dostarczyć zestaw narzędzi do

tworzenia ontologii przez społeczności ekspertów dziedzinowych

• Cele inicjatywy MarcOnt:– stworzyć system w którym ontologia może być tworzona i

doskonalona dzięki wykorzystaniu mechanizmów społecznych

–dostarczyć narzędzi dzięki którym eksperci dziedzinowi będą mogli dzielić się wiedzą

–dostarczyć narzędzi umożliwiających mediacje pomiędzy tworzonymi ontologiami a innymi formatami danych

Portal i Ontologia MarcOnt

publikowanie

edycja

• Ontologia MarcOnt:– Centralny produkt

Inicjatywy MarcOnt– Tłumaczenie i mediacja– Powstaje w efekcie ciągłego

poprawiania w portalu– Kwintesencja wiedzy

ekspertów dziedzinowych• MarcOnt Portal:

– Sugestie– Komentarze i ocena– Wersjonowanie– Wbudowany edytor

ontologii• http://portal.marcont.org/

Publikowanie semantyki

• Wbudowanie semantyki z wykorzystaniem standardu HTML: Microformats, eRDF, RDF/A

• Połączenie z zewnętrznym plikiem RDF (tag <LINK>)<link rel="media" type="application/rdf+xml" title="Ontology" href="http://source.url/data/resource"/>

• Negocjacja treści (content negotiation)

source: http://www4.wiwiss.fu-berlin.de/bizer/pub/LinkedDataTutorial/

Linking Open Data

• Dlaczego warto publikować RDF?– faza startowa Sieci Semantycznej

– wykorzystanie innych opublikowanych semantyk:• mash-upy: DBPedia Mobile, Revyu

• indeksy semantyczne: Sindice

• Czym są otwarte dane (open data)?– Publikacje organizacji rządowych

– Dane bibliograficzne

– Wikipedia

– Wyniki badań naukowych

– Bazy danych użytkowników Sieci

• Jak włączyć się w ten nurt?– RDFize

– Publikuj w Internecie

– Łącz informacje z różnych źródeł source: http://richard.cyganiak.de/2008/04/linking-open-data-swnyc.pdf

Linking Open Data

source: http://richard.cyganiak.de/2007/10/lod/

Zastosowania Sieci Semantycznej

• Sieć Semantyczna nie jest i nie może być jedynie zestawem rekomendacji (np. W3C)

• Sieć Semantyczna staje się rzeczywistością dzięki aplikacjom, które ją wykorzystują i wspierają

• Technologie wspierające:– RDF Storages: Sesame, Jena, YARS– Reasoners: KAON, Racer – Editors: Protege, SWOOP, MarcOnt Portal

• Aplikacje dla użytkowników końcowych:– Semantyczne wiki: Makna, SemperWiki– Semantyczne blogi: SIOC– Semantyczne Biblioteki Cyfrowe– Semantyczne Sieci Społeczne

• Sieć gdzie “zwykli” użytkownicy spotykają się, współpracują i wymieniają się informacją używając nowych rozwiązań (tagowanie treści, społeczne zakładki, AJAX, itp.)

• Nazwa Web 2.0 została spopularyzowana przez Tima O’Reilly: http://www.oreillynet.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/what-is-web-20.html

• Do popularnych przykładów należą: LinkedIn, Grono, nasza-klasa, del.icio.us, digg, Flickr, Google Maps, Skype, Technorati, Wikipedia…

Czym jest Web 2.0

Web 2.0

• Niektóre z zastosowań Web 2.0:–Sieć jako platforma do współpracy i interakcji społecznej–Powtórne używalne treści społeczne–Kanały subskrypcji do informacji, wiadomości, przepływu

informacji, usług–Publikowanie z wykorzystanie systemów społecznych

• Systemy społeczne do komunikacji i współpracy: – IM, IRC, Fora, Blogi, Wiki, Serwisy Społeczne, Społeczne

Zakładki, MMOGs…

Fenomen Blogów

Cincinnati Enquirer, Październik 2004

No tak, możemy przeczytać twój blog ... lub, możesz nam po prostu opowiedzieć o twoim dniu w szkole

Kanały Powiadomień

• Kanały powiadomień (syndication) są używane do regularnego powiadamiania o nowo opublikowanych treściach

• Treści są dostarczane z wielu blogów i stron z wiadomościami w postaci uzgodnionego formatu, który może być użyty przez inne strony i aplikacje:–Na przykład, treści z PAP są publikowane tak, że ich

nagłówki mogą być prezentowane na innych stronach WWW

• W odróżnieniu od masowego spamowania przez e-mail, zainteresowani mogą zapisać się do kanałów, które ich interesują

• Format kanału powiadomień może mieć wiele zastosowań, m.in., łączenie różnych usług ze sobą, składanie (mashup) danych, itp.

Czym jest RSS?

• Najbardziej popularny format kanałów powiadomień• Może oznaczać:

– “Really Simple Syndication”– “Rich Site Summary”– “RDF Site Summary

• Ma 8 rożnych wersji

source: http://web2.wsj2.com

RSS 1.0

• RSS 1.0 jest ontologią RDF, więc może być łączony z innymi ontologiami

• Klasa “channel”:–Właściwość “title”–Właściwość “link”–Właściwość “description”–Właściwość “items” (rdf:Seq)–…

• Klasa “item”:–Właściwość “title”–Właściwość “link”–Właściwość “description”–…

Co to Atom?

• Inny system kanałów powiadomień• Bazuje na XML (nie w RDF), ale trwają prace nad AtomOWL• Nacisk położony na API nie format danych

• Specyfikacja:–Konstrukcje: treść, ludzie, daty and połączenia–Elementy: kanały i elementy–http://www.atomenabled.org/developers/syndication/atom-

format-spec.php–http://www.atomowl.org/

• Dokumentacja rozwijana przez społeczność–narzędzie umożliwiające użytkownikom proste tworzenie i

edytowanie treści stron WWW korzystając z przeglądarki internetowej. Wiki wspiera prosty syntaks formatowania treści i tworzenia połączeń pomiędzy dokumentami

• Słowo wiki pochodzi od Hawajskiego szybko• W skrócie:

–Połączone strony–Społeczne edytowanie–Prosty syntaks–np. Wikipedia.org

Wprowadzanie informacji

• Każdy może edytować istniejący artykuł• Jeżeli artykuł nie istnieje można go łatwo stworzyć• Jeżeli ktoś popsuje treść artykułu - możemy zawsze wrócić do

poprzedniej wersji w historii edycji

Społeczności Internetowe

• Ludzie tworzą internetowe społeczności aby komunikować się ze sobą–1-do-1: email, komunikatory–1-do-wiele: strony internetowe, blogi–wiele-do-wiele: fora, wiki

Web 1.0 i wcześniej:BBSListy dyskusyjneUSENETInternetowe tablice ogłoszeń

Web 2.0:Strony z wieloma foramiInternetowe społecznościBlogiWiki

Web 2.0 - czego brakuje?

• czy wystarczą tylko tagi?– ilość tagów rośnie prawie liniowo z czasem–za małe powtórne wykorzystanie tagów–brak ogólnej zgody co do znaczenia tagów (por. ontologie)–brak systemów organizacji wiedzy - słowników, tezaurusów

• do ilu sieci społecznych należysz?–wiele kont, profili, (typów) znajomości– (podświadomy) dylemat: sieć społeczna - monopolista vs

nasze prywatne życie w rekach jednej osoby• w ilu miejscach publikujesz?

–wiele blogów, forum, wiki–wiele serwisów zakładkowych

Blogowanie strukturalne

• Pakiety strukturalnych danych stają się częścią postów• Idea blogów polegała na ich prostocie• Teraz każdy blog wymaga jedynie pola na treść, i może tytuł i

URL• Nie każdy jest zadowolony z tego najniższego wspólnego

mianownika• http://www.structuredblogging.org/

Blogowanie strukturalne - przykłady

• Qlogger: http://www.qlogger.com/

• Lafayette Project: http://www.megnut.com/weblogs/002594.asp

• JemBlog: http://ideagraph.net/jemblog/

Problemy tradycyjnych Wiki

• Dostęp do struktury– Inne książki JohnGrisham’a (nawigacja)–Wszyscy autorzy którzy żyją w Europie? (zapytanie)

• Powtórne wykorzystanie informacji–Autorzy publikowani przez RandomHouse (widok)–A co jeśli nie mówię po Polsku? (tłumaczenie)

JohnGrisham

Jest autorem RaportPelikana.Żyje w Misisipi.Pisze książkę każdego roku.Jego wydawcą jest RandomHouse.

Rozwój serwisów społecznościowych

• Internetowe serwisy społecznościowe:–Są wartościowym źródłem informacji–Mogą zawierać wartościowe meta-informacje –Pozostają w izolacji, np.: wiele stron rozważających

podobne tematy

• Następne kroki:–Połączyć serwisy społecznościowe ze sobą (OpenSocial?)–Zaoferować więcej wartości:

• Pozwolić innym stronom wiedzieć więcej o strukturze danych• Bardziej wykorzystać tagowanie i semantykę

Obecne rozwiązania kanałów powiadomień

• Pierwszy krok w celu połączenia serwisów społecznych – Lepsza widoczność dzięki agregacji i wyszukiwaniu

• Zyski:–Doskonałe wsparcie przez narzędzia–Wielu użytkowników

• Ograniczenia:–Mało informacji o strukturze opublikowanej na stronie–Kanały powiadomień mają jedynie 5 do 20 stron

• Jak możemy dostarczyć informacji na temat całej strony ?

Social Semantic Information Spaces

Syntaks Semantyka

Połą

World Wide WebURIs, HTML, HTTP

Siec SemantycznaRDFS, OWL, SPARQL

Współpraca i Komunikacja

Semantic Desktop, Wikis, Blogs, OSN,Collaborative Working Environments

Social SemanticInformation Spaces

Metaweb

Tradycyjne vs Semantyczne Blogowanie

• Tradycyjne blogowanie:–Publikowanie dla ludzi (“eyeball Web”)–Treścią jest tekst, obrazki, filmy; czyli treść dla ludzi

• Semantyczne blogowanie:–Rozszerzenie tradycyjnych blogów o semantykę–Struktura: co jest powiązane z czym? –Powiązane treści: o czym jest dany post (osoba, zdarzenie,

itp)–Blogowanie skierowane do maszyn i do ludzi

Dlaczego Semantyczne Blogowanie?

• Tradycyjne blogowanie:–Małe lub brak możliwości przetwarzania zapytań (poza

tagami i słowami kluczowymi)–Małe lub brak powtórnego wykorzystania danych (poza

kopiuj-wklej)–Małe lub brak powiązania pomiędzy postami (poza prostymi

linkami i tracebacks)• Semantyczne blogowanie:

–Lepiej wspiera przetwarzanie zapytań:• Bardziej dokładne• Pozwala na powiązanie różnych źródeł

–Większe możliwości na powtórne wykorzystanie danych–Bogatsze powiązania pomiędzy postami

• Użytkownicy często tworzą i zbierają dużo informacji w swoich komputerach

• Dane te są ściśle powiązane z daną aplikacja lub zadaniem, i zamknięte w systemie

• Semantyczne blogowanie umożliwia powiązanie tych informacji z informacjami w Sieci

Dlaczego Semantyczne Blogowanie?

Jak to się ma do strukturalnego blogowania?

• Strukturalne blogowanie głównie bazuje na “Mikroformatach” (http://www.microformats.org/)– Jest więc zależne od specyficznego formatu, nie jest

otwarte–Powiązane ściśle (inline) z treścia strony i kanału

powiadomienia (feed)–Może być bezpośrednio pokazane dzięki CSS

• Metadane mogą być dodane do blogu zarówno jako RDF oraz jako Mikroformaty

Tworzenie metadanych

• Strukturalne metadane:–Relacje wewnątrz blogosfery: co jest powiązane z czym i w

jaki sposób (odpowiedzi, rozwinięcia wątków, zakładki, tematy, itp)?

–Sugerowana ontologia: SIOC (http://rdfs.org/sioc/)–Wtyczki do platform blogujących, e.g. WordPress, Drupal–Dostarczanie semantyki bezpośrednio z bazy danych blogu

• Treść związana z metadanymi:–O czym mówią posty (książki, spotkania)?–Otwarte standardy - wykorzystanie dowolnych ontologii

(BibTeX, FOAF, iCal, ...)–Podejście internetowe - użytkownik wypełnia odpowiednie

pola formularza HTML–Podejście “pulpitowe”- użytkownik wybiera istniejące dane

na jego komputerze i przetwarza je do RDF podłączonego do postu

Tworzenie metadanych

Semantyczne Wiki

• Wiki które ma określony model wiedzy opisanej na stronach–umożliwia zidentyfikowanie dalszych informacji związanych

z daną stroną i jej powiązaniami–Model wiedzy jest dostępny w postaci formalnego języka,

umożliwiając przetwarzanie przez maszyny–Niektóre są używane do przechowywania osobistej wiedzy,

inne jako rozwiązania zarządzania wiedzą dla całych społeczności

• Co najmniej 22 prototypy–http://wiki.ontoworld.org/index.php/

Semantic_Wiki_State_Of_The_Art or www.cfcl.com/rdm/MBD/mbd_sem_wiki.php

–http://wiki.ontoworld.org/wiki/Swikig–http://www.semwiki.org/

Droga do Semantycznych Wiki

TekstTagi XML

FormalneJęzykiOntologii

EdytoryOntologii

WikiSemantyczne Wiki

“czuły punkt”

• Semantically-Interlinked Online Communities (SIOC)• Połączenie postów z różnych typów internetowych

społeczności (blogi, fora, grupy dyskusyjne)• Interesujące możliwości:

–Rozproszone powiązane konwersacje–Zdecentralizowane kanały komunikacji–Rozproszone mikro-blogowanie

• http://www.sioc-project.org/

Jak generować SIOCa

• Tworzenie modułów eksportujących SIOC dla popularnych systemów open source:–Systemy zarządzania treścią (Drupal)– Fora internetowe (phpBB)–Platformy do blogowania (WordPress, DotClear)

• Zarażanie całej sieci:–W czasie następnego cyklu aktualizacji oprogramowania

gigabajty danych semantycznych zostaną opublikowane

Folksonomie

• wspólne, społeczne klasyfikowanie informacji za pomocą tagowania– folk+taxonomy–Termin wprowadzony przez Thomasa Vandera Wala

• Peter Mika rozważa wnioskowanie na podstawie dużej ilości wielokrotnie używanych tagów–http://dx.doi.org/10.1016/j.websem.2006.11.002

• Tom Gruber analizuje różnice pomiędzy folksonomią a ontologią (jabłka i pomarańcze)–http://tomgruber.org/writing/ontology-of-folksonomy.htm

TagCommons

• Różne systemy tagowania - różne rozumienie procesu i samych tagów

• Potrzeba formalnego modelu do reprezentacji wspólnych konceptów

• Tagging ( document, term, tagger, source, + or -)

Document

Tagger

Tagging

hasTagging hasTermhasTerm

dc:creator

SCOT - Social Semantic Clouds of Tags

• Ontologia do połączenia ludzi (FOAF), tagów (SKOS) i zasobów (SIOC)

• http://www.scot-project.org/

• FOAF = Friend-of-a-Friend• Definiuje właściwości opisujące osobę lub abstrakcyjnego

“agenta”• Jeden plik może zawierać informacje o wielu osobach• Umożliwia opis sieci społecznej za pomocą powiązań

foaf:knows• Może być łatwo rozszerzony żeby spełniać specyficzne

wymagania, np. projekt FOAFRealm wykorzystuje FOAF do zarządzania profilami i kontroli dostępu …

Zarządzanie profilami

• Profile zdefiniowane przy pomocy ontologii FOAF• Reguły kontroli dostępu bazujące na strukturze sieci

społecznej–odległość pomiędzy właścicielem a użytkownikiem–poziom znajomości liczony jako produkt pośrednich

poziomów znajomości w grafie pomiędzy dwoma użytkownikami

• Wsparcie dla “single-sign-on” oraz OpenID• Rozproszone zarządzanie oparte o protokół P2P HyperCuP

(tzw “D-FOAF”)• Obecnie zaimplementowany jako plugin do Tomcat’a,

–dostępny prototyp dla PHP and .NET

Semantyczne Biblioteki Cyfrowe

• Czym są Semantyczne Biblioteki Cyfrowe• Do czego potrzebna jest nam “semantyka”• Jak opublikować informację• Przykłady Semantycznych Bibliotek Cyfrowych: FEDORA i

JeromeDL• OK, ale czy to aby daje jakieś wymierne rezultaty?

• integracja różnych typów informacji: – zasobów, profili użytkowników, zakładek, taksonomii; –wysokiej jakości semantyka = silnie powiązana informacja

• interoperacyjność z innymi systemami, nie tylko bibliotekami:–na poziomie metadanych jak i protokołów–RDF jako wspólny mianownik pomiędzy bibliotekami i

innymi systemami• bardziej wydajne, przyjazne dla użytkowników, i bardziej

adaptowane wyszukiwanie i przeglądanie:– interfejsy użytkownika bazujące na semantyce–wykorzystanie formalnych i nieformalnych (społecznych)

opisów bibliograficznych

Za czasów papierowych książek

• Biblioteka:–Archiwum (przechowywanie)–Karty biblioteczne (metadane)–Bibliotekarz (interfejs)

• Plusy:–Mamy bibliotekarza z którym można porozmawiać,

wytłumaczyć czego szukamy• Minusy:

–Trzeba się tam udać osobiście–Nie są za bardzo połączone - trzeba odwiedzić każdą z nich

z osobna

Czasy bibliotek cyfrowych

• Biblioteka cyfrowa–Baza danych i archiwum (przechowywanie)–Cyfrowy opis bibliograficzny (metadane) – Index pełnotekstowy (interfejs)

• Plusy:–Treść dostępna online–Federacje bibliotek - mniej miejsc do odwiedzenia

• Minusy:–Samotny użytkownik - znikąd nie otrzymuje pomocy–Federacje nie łączą wszystkich bibliotek

Semantyczne książki

• Semantyczne Biblioteki Cyfrowe (I)–Baza RDF (przechowywanie)–Semantyczne opisy bibliograficzne (powiązane metadane)–Wyszukiwanie i nawigacja na ontologii (interfejs)

• Plusy:–Semantyczne wyszukiwanie może częściowo zastąpić

bibliotekarza–Połączenie bibliotek i innych systemów staje się łatwiejsze

• Minusy:–Semantyka jest tworzona z istniejących informacji

dostarczanych przez bibliotekarzy - nadal niezrozumiała dla zwykłych użytkowników

Społeczne książki

• Semantyczne Biblioteki Cyfrowe (II)–Baza RDF (przechowywanie)–Opisy bibliograficzne rozszerzone o opisy społeczne

(powiązane metadane)–Wspólne przeglądanie i wyszukiwanie (interfejs)

• Plusy:–Użytkownicy pomagają klasyfikować zasoby–Użytkownicy lepiej rozumieją opisy dostarczone przez

społeczność–Zawartość biblioteki jest rozszerzona o informacje

publikowane na blogach i wiki• Minusy:

–Należy przekonać bibliotekarzy do jakości społecznych opisów

Systemy Organizacji Wiedzy

• narzędzia które prezentują zorganizowaną interpretację struktur

• semantyczne narzędzia - znaczenie słów i innych symboli, jak również powiązań pomiędzy pojęciami

• Organizują informację i promują zarządzanie wiedzą• Przykłady:

– schematy klasyfikacji (Polska Klasyfikacja Tematyczna)– ściśle powiązane słowniki, np.: tezaurusy–ontologie

• Format dla Sieci Semantycznej: SKOS [Simple Knowledge Organization Systems]

Systemy Organizacji Wiedzy

• słowniki - lista wyrażeń • taksonomia - kolekcja wyrażeń ze słowników

zorganizowanych w hierarchie• formalna ontologia – słownik wyrażony przy pomocy języka

reprezentacji ontologii. Język ten ma gramatykę do wyrażania znaczenia czegoś w danej dziedzinie wiedzy

• meta-model - ogólny model konstrukcji i reguł potrzebnych do budowania specyficznych modeli dla konkretnych dziedzin wiedzy. Poprawny meta-model jest ontologią, ale nie każda ontologia jest meta-modelem.

JOnto - API dla KOS

• Ujednolicony API (Java, REST) dostępu do KOS• Pełna reprezentacja KOS w RDF

– podstawowe relacje określone przez SKOS– słownik OWL/RDF– ontologia tagowania (TagOntology)

• Wsparcie dla– taksonomii (UDC, DDC, LoC, ACM, DMoz, Polska Klasyfikacja

Tematyczna)– tezaurus (WordNet, OpenThesaurus)– tagowanie

• Łatwa rozszerzalność: – o nowe taksonomie zdefiniowane w RDF lub plikach tekstowych– tezaurusy w RDF

• Indeksowanie pełnotekstowe dla szybszego filtrowania

Architektura SemDL

!"#$%&

'()*+,-./

0-,"1*&231-

05$6-231-

7&1",+231-

4%+-8*&

0-,"1*&231-

=#6(>+

05$6-231

-?=#6(>+0&#*-,

05$6-231$;<0-:@+#&

A>:->(BC2-

=D&*8$@1+8

@&."B1$;<

(D&@")1$;< (D&*-231$;<

Ontologie

• DublinCore– jeden z pierwszych standardów

– http://dublincore.org/

• CIDOC-CRM– referencyjny model stworzony dla muzeów i innych organizacji

– http://cidoc.ics.forth.gr/

• Ontologia FRBR– Książka: Pozycja, Przejaw/Manifestacja, Wyrażenie/Ekspresja, and Praca– http://www.frbr.org/

• The Bibliographic Ontology– zamodelowana na podobieństwo SKOS– kompatybilna ze standardami bibliograficznymi

• Ontologie Corrib– zestaw kilku ontologii pokrywających różne obszary semantycznych

bibliotek cyfrowych

Co zyskujemy ?

• elastyczne zarządzanie zasobami–agregacja zasobów bibliotecznych z wielokrotnie używanych

komponentów i metadanych– integracja statycznych i dynamicznych zasobów–dynamiczne widoki na bazie danych

• nowe paradygmaty wyszukiwania informacji–wyszukiwanie oparte o ontologie, fasetowa nawigacja– społeczne przeglądanie - wspólna nawigacja

• ułatwiona wymiana danych– integracja metadanych pochodzących z różnych źródeł–wsparcie dla społecznych opisów–połączenie bibliotek z innymi systemami

Komunikacja

• Protokoły:–Dienst, –Z39.50, –OAI-PMH

• Rozwiązania P2P: –ALVIS, –OCKHAM, –HyperCuP

• Propozycje standardów:–OAI-ORE

OAI-ORE

• Cel: opisać i umożliwić wymianę agregacji zasobów Internetowych• Jak ?

– bazuje na wynikach badań w Sieci Semantycznej i Architekturze Internetu

– używanie otwartych standardów: RDF, Nazwane Grafy, ATOM, HTTP

– każda agregacja i każdy zasób jest identyfikowany przez URI• Serializacja:

– Atom– Graf RDF (RDF/XML, N-Triples, Turtle)– RDFa

• Wyszukiwanie:– OAI-PMH– semantyczne indeksy, np.: Sindice

OAI-ORE - Model Danych

• Mapa zasobu (Resource Map)• Agregacja (Aggregation)• Agregowane zasoby

(Aggregated Resources)

RelM Aggr

dcterms:creator

ore:describes

ore:aggregates

relationshipA

ore:aggregates

relationshipB

Przykłady SemDL

• SIMILE

– rozszerza możliwości DSpace dzięki poprawie wymienialności z innymi zasobami cyfrowymi, metadanymi i usługami

• Greenstone

– pakiet open source oprogramowania do budowania i dystrybucji kolekcji bibliotek cyfrowych

• DELOS

– EU Network of Excellence w zakresie bibliotek cyfrowych; pomaga przeprowadzać badania (dzielić się ich wynikami) w zakresie technologii następnej generacji dla bibliotek cyfrowych

• BRICKS

– celem projektu było dostarczenie organizacyjnych i technologicznych podstaw do budowy sieci bibliotek cyfrowych usprawniającej dzielenie się wiedzą i zasobami dziedzictwa kulturowego

• JeromeDL

– semantyczna biblioteka cyfrowa dostarczająca wielu rozwiązań semantycznych i społecznych

• FEDORA

– dostarcza elastyczny SOA do zarządzania i dostarczania cyfrowych obiektów

FEDORA

Platformy naukowe

Repozytoria Społeczne “Web 2.0”

Fedora

blog and wiki

Kuracja, Łączenie i Publikowanie Danych

Zintegrowana Wiedzy

2001 2005 2007

MajorZałożyciele

MellonFoundation

MooreFoundation

PartnerzyDarczyńcy

Krótka historia

Fedora - Technologie

Semantyka

Repozytorium

Przedsiębiorstwa Prezerwacja

Sieci InformacjiPojęciaPowiązaniaInterfejsy Zapytań

Przepływ danychPrzepływ wiadomościTransakcjeReplikacje

Cyfrowe ObiektyZarządzanieDostępWersjonowaniePrzechowywanie

Sprawdzanie IntegralnościMonitorowaniePowiadomieniaMigracja

Strumień danych może być lokalny lub zewnętrzny

Persistent ID

RELS‐EXT

Audit Trail

Datastream 1

Datastream 2

Datastream n

Ustalone Strumienie danych

Dowolne Strumienie danych

(powiązania i inne właściwości)

Policy

RDF w Fedorze

• RDF jest doskonałym modelem do wyrażania repozytorium jako powiązań pomiędzy obiektami

– powiązania wewnętrzne

– powiązania z zewnętrznymi zasobami

– zapytania do grafu RDF• Indeksowanie oparte na ogólnym modelu danych

– korzystanie z modelu grafu

– unikanie ustalonych schematów danych

• Rozszerzalne opisy obiektów

– możliwość opisu z wykorzystaniem różnych ontologii

– stopniowa ewolucja opisów• Zapytania i inferencing repozytorium obiektów

– przechodnie powiązania pomiędzy obiektami

– analiza zależności

– detekcja i wydobywanie pod-grafów

– śledzenie rozpowszechniania86

Dlaczego technologie semantyczne ?

Przykład

Zarządzanie Grafem RDF

• Skalowalność–MPTStore – NSDL testował 334M trójek–Mulgara – cel 10 miliardów trójek do 2009

• Wydajność– Jena - problemy z zarządzaniem pamięcią–Sesame Native - wolny dla zaawansowanych zapytań–MPTStore

• Bardzo szybkie dla zapytań SPO (ograniczone dla skomplikowanych)

• Dodawanie i modyfikacja szybsze niż w Kowari

–Mulgara• open source’owa wersja Kowari; zaawansowane zapytania,

modele, inferencing

Podsumowanie

• Ogólny model cyfrowych obiektów• Automatyczne wersjonowanie i ścieżki audyt• Usługi sieciowe (REST and SOAP)• Uwierzytelnianie• Autoryzacja

–Elastyczny, precyzyjny system kontroli praw–Wsparcie dla Extensible Access Control Markup Language

(XACML)• RDF

–Każdy obiekt zawiera swoje własne opisy RDF–Repozytorium z kompletnym indeksem wszystkich opisów

RDF• Samoczynna naprawa na podstawie informacji RDF

przechowywanych w strumieniach danych zasobów89

JeromeDL

• Wynik współpracy–Politechniki Gdańskiej–DERI (Digital Enterprise Research Institute), National

University of Ireland, Galway• Rozpowszechniany na licencji Open Source typu BSD

–komercyjne wsparcie: KnowledgeHives.com• Międzynarodowe wdrożenia

– Irlandia, Polska–Brazylia, Meksyk, USA–Włochy, Grecja–Korea

JeromeDL

• połączenie znaczenia opisów bibliograficznych i mediów społecznych

• zaawansowane, spersonalizowane wyszukiwanie• platforma społecznościowa zintegrowana z komponentem

profilowania użytkowników• rozszerzalny system kontroli dostępu bazujący na sieciach

społecznych• społeczne nawigacja i filtrowanie (collaborative filtering and

browsing)• dynamiczne kolekcje• integracja z usługami Web 2.0

Metadane i Usługi

Społeczne Taksonomie

Powiązane Metadane

Zasoby Biblioteczne

Usługi Społeczne

Usługi Semantyczne

Usługi Biblioteczne

Zasoby i Metadane Usługi

Tworzenie Semantyki

• Każdy zasób może być opisany przez:–opis struktury - rozdziały, części multimedialne, załączniki–podstawowe opisy bibliograficzne–systemy organizacji wiedzy - słowa kluczowe, kategorie– inne związki semantyczne–opisy społeczne

Przeglądanie

• TagsTreeMaps– filtrowanie z wykorzystaniem hierarchicznych tagów–używanie treemap do wizualizacji–nawigacja zbliżeniowa (zoom)

• MultiBeeBrowse–wspólne przeglądanie–umożliwia wykonywanie skomplikowanych zapytań–użytkownicy mogą przeglądać wyniki, kontekst i historię

nawigacji• Exhibit (SIMILE, MIT)

– fasetowa nawigacja

Wyszukiwanie

• Dynamiczne kolekcje– zdefiniowane za pomocą filtrów zdań (trójek) oraz zapytań SPARQL– mogą być zorganizowane w strukturę drzewiastą– łatwo rozszerzalne o nowe pluginy

• Rekomendacje bazujące na opisie zasobu– wielowymiarowa funkcja podobieństwa– użytkownik kontroluje funkcję podobieństwa– rozszerzalne o nowe specyfikacje modułów podobieństwa

• Szablony Zapytań w Języku Naturalnym– umożliwiają wykonanie zaawansowanych zapytań w języku

naturalnym– mogą być łatwo dostosowane do wymagań danej grupy

użytkowników– łatwo rozszerzalne o nowe typy zapytań i wspierane języki

Rozszerzalny System Kontroli Dostępu

• Zarządzanie profilami oparte na sieciach społecznych–opis profilu w ontologii FOAF–użytkownicy i autorzy są częścią tej samej sieci społecznej

• Moduł kontroli dostępu– licencje określające warunki dostępu do zasobów i usług

(REST)– licencja złożona z atomowych specyfikacji opartych o

adresy IP i pozycję w sieci społecznej– łatwa rozszerzalność o nowe typy specyfikacji dostępu

Rozszerzalny System Kontroli Dostępu

Dostęp do Semantyki

• Eksponowanie opisów semantycznych– różne typy RDF: N-Triples, XML/RDF, Turtle– JSON i SION–systemy powiadomień (RSS)

• Odpytywanie bazy semantycznej–SPARQL–OAI-PMH –Open Search

• Dostarczanie metadanych do innych usług–MarcOnt Mediation Services

Usługi Społeczne

• Użytkownicy uczestniczą w procesie wymiany wiedzy –Blogi – komentarze do i dyskusje o dokumentach i

zasobach–Tagowanie – społeczna klasyfikacja–Wiki – społecznie edytowanie opisów zasobów

• Przechowywanie wiedzy–użytkownicy mogą się łatwo uczyć z doświadczenia innych– rekomendacje nowych, interesujących informacji na

podstawie profilu użytkownika

• Rozwiązania:–SSCF–SIOC

Biblioteka 2.0

• Użytkownicy biblioteki stają się producentami treści

• JeromeDL przekształca każdy zasób w post na blogu–użytkownicy mogą go opisywać–użytkownicy mogą oceniać–społeczne metadane dostępne w formacie SIOC

• Społeczne opisywanie mediów (wersja alfa)– tagowanie regionów zainteresowania (ROI) na zdjęciach– tagowanie odcinków czasowych w filmach i muzyce

Wsparcie dla opisów społecznych

Usługi Semantyczne

Usługi Społeczne

Rekomendacje out-of-box

Porównanie SemDL

!"#$%&

'()*+,-./

0-,"1*&231-

05$6-231-

7&1",+231-

4%+-8*&

0-,"1*&231-

=#6(>+

05$6-231

-?=#6(>+0&#*-,

05$6-231$;<0-:@+#&

A>:->(BC2-

=D&*8$@1+8

@&."B1$;<

(D&@")1$;< (D&*-231$;<

Przedmiot ewaluacji

Pytania do Ewaluacji

• Pytanie 1: Czy semantyczne i społeczne usługi zwiększają jakość odpowiedzi udzielonych przez użytkowników?

• Pytanie 2: Czy semantyczne i społeczne usługi poprawiają trafność referencji podawanych przez użytkowników?

• Pytanie 3: Czy semantyczne i społeczne usługi zwiększają satysfakcje z korzystania z biblioteki?

• Pytanie 4: Które usługi (semantyczne, społeczne, rekomendacje) zostały uznane za najbardziej pomocne?

• Pytanie 5: Czy semantyczne i społeczne usługi poprawiają zapamiętywanie informacji?

Ewaluacja

• Dwie biblioteki cyfrowe w podstawowych konfiguracjach– DSpace - klasyczna biblioteka cyfrowa– JeromeDL - semantyczna biblioteka cyfrowa

• Baza danych:– szum: 529 artykułów z http://library.deri.ie/ i http://

books.deri.ie/– baza referencyjna: 35 artykułów o psychologii internetu

• System ewaluacji:– 18 Grudzień 2007 do 7 Luty 2008– ogłoszenia na polskich i międzynarodowych sieciach społecznych

• Uczestnicy:– 59 rozpoczęło, 26 zakończyło

Scenariusz Ewaluacji

• Kwestionariusz przed ewaluacją• Zadania “na rozgrzewkę”: poznaj swoją bibliotekę• Podstawowe zadania - pytania i odpowiedzi:

–3 rundy, max 45 minut na każdą–zestaw 7 pytań z psychologii internetu–max 300 słów odpowiedzi–nie limitowana liczba możliwych referencji–wymuszanie 6 godzinnych przerw pomiędzy zadaniami

• Zadanie pamięciowe: po miesiącu od głównej ewaluacji• Kwestionariusz po każdym etapie - mierzenie satysfakcji

Scenariusz Ewaluacji

Q1: Jakość odpowiedzi

Q2: Poprawność referencji

Przywołanie

Precyzja

Q3: Ogólne zadowolenie

Q3: Ogólne zadowolenie (wyszukiwanie)

Q4: Najbardziej użyteczne usługi

NLQTTM

ExhibitMBB

col. browsingbookmarks/SSCF

blogranking

bookmarks rec.resource rec. 19.32

15.8312.47

13.4417.76

10.282.68

9.723.62

Q5: Zapamiętywanie• Jakość odpowiedzi: JeromeDL - 2.78, DSpace - 2.44• Poprawność referencji: JeromeDL - 6, DSpace - 1• Satysfakcja:

Czy chciałbyś dalej korzystać z tej biblioteki?

JeromeDL DSpace

84.62%

JeromeDL DSpace

84.62%

46.15%

JeromeDL DSpace

JeromeDL - demo

Semantyczne serwisy społecznościowe

• Dlaczego Google i tagowanie to nie wszystko czego potrzebujemy?

• Społeczeństwo a semantyka - “jajo i kura” ?• Ciągle jeszcze w fazie beta, ale już całkiem użyteczne:

Freebase, Twine, węzełki.pl

Wyszukiwanie, tak ale ...

• Szukanie: “Kruk”• Google:

–3,030,000 stron–brak informacji o ptaku na pierwszej stronie–moja strona w DERI - 5 pozycja (3 po włączeniu profilu)

• Yahoo!–5,370,000 stron– link do wieloznaczeniowej strony w Wikipedii - 6 pozycja–brak informacji o ptaku na pierwszej stronie–brak linku do mnie na pierwszej stronie

• I co dalej? ... podaj dodatkowe słowo, np.: “ptak”

Czego brakuje ?

• podpowiedzi możliwych znaczeń– jest tylko podpowiedź prawdopodobnych rozszerzeń

zapytania, ale • możliwości szybkiego odfiltrowania stron do max 50 (?)

rezultatów • pewności, że ...

–ważny wynik nie jest gdzieś daleko na liście wyników, albo że nie ma go w ogóle

–ktoś nie miesza mi reklamy z wynikami, tzn. mogę jasno powiedzieć co jest reklamą a co nie

Tagowanie - tak ...

• Wykorzystanie społeczeństwa do opisywania rzeczywistości• Kilkanaście tagów to lepiej niż indeks pełnotekstowy• Możemy mieszać tagi z opisami semantycznymi

Tagowanie - tak, ale ...

• Znaczenie tagów jest znane tylko nam lub naszym “znajomym”, ale nie jest globalne

• Ilość tagów rośnie w czasie - a popularne narzędzia wizualizacji i zarządzania nie są na to gotowe

• Tagi mają znaczenie tylko w danym serwisie– jak szukać własnych tagów na przekroju różnych serwisów?

Tag-o-matic, int.ere.st– czy jest Google dla tagów? Technorati

Semantyka jest trudna ?

• “Tagi są użyteczne, ... bo są proste” i co dalej ?

• Jak ułatwić semantyczny opis?– semantyczne tagowanie: Flickr machine tags–wykorzystanie słowników: taksonomie, tezaurusy–zachęcanie do bardziej złożonych opisów: Aparicio

• Nie twórz semantyki - znajdź ją–Google tylko wykorzystuje linki pomiędzy stronami–Czas na wykorzystanie istniejącej informacji: dokumenty,

bazy danych, interakcja

Mamy semantykę, i ?

• Obecne metody wyszukiwania raczej się nie nadają:–po słowach kluczowych - stały by się za skomplikowane–chmury tagów (Tag Clouds) - jak wyrazić powiązania?– fasetowa nawigacja - wymaga operacji na nieustalonym

schemacie

• Rozwiązanie: wykorzystaj znajomych do pomocy:– społeczne filtrowanie (Collaborative Filtering)– społeczne przeglądanie (Collaborative Browsing)

Social Semantic Collaborative Filtering

• Dlaczego?– Ostateczne rozwiązanie pozyskiwania wiedzy: nieformalna

komunikacja (“word of mouth”)

• Jak?– Każdy klasyfikuje (filtruje) informacje w katalogach z zakładkami:

prywatne taksonomie– Katalogi opisywane są pojęciami ze zdefiniowanych słowników– Znajomi dzielą się katalogami tworząc społeczne taksonomie– System rekomenduje katalogi od dalszych znajomych (poza

horyzontem sieci społecznej)

• Wynik?– Wiedza przepływa od eksperta dziedzinowego przez sieć społeczna

do danego użytkownika– System gromadzi informację kontekstową o danym użytkowniku,

np.: w celu poprawy wyników wyszukiwania

• Katalogi opisane semantycznie–Taksonomie–Słowa kluczowe

• Tagowane zasoby

• Rekomendacje na podstawie profilu użytkownika (skrypt w Prologu)

Katalog

Słowo A

Temat A

Słowo BZasób R1

Zasób R2

Zasób R3

Prolog Engine

Zasób R3

Zasób R2

foaf:knows

sscf:include

sscf:bookmark

Data Mining dla Opornych

Wnioskowaniew OWL-DL

Wprowadzeniedo RDF

MultiBeeBrowse - Przeglądanie Grafu

• Wyszukiwanie nie powinno kończyć się jedynie długą listą wyników

• Wyniki nie są listą zasób ale grafem• A co jeśli zgubimy się w hiperprzestrzeni ? („Lost in

hyperspace”)• Potrzeba niezależnego API serwisów do przeglądania,

wyszukiwania, i filtrowania• Dzielenie się doświadczeniem w przeglądaniu - wspólna

nawigacja

Społeczna nawigacja

• Dziś ludzie dzielą się zdjęciami, muzyką, linkami, itp. - dlaczego nie zapytaniami?

• Wspólna nawigacja umożliwia dzielenie się doświadczeniem w konstruowaniu skomplikowanych zapytań i interakcji–bazuje na komponencie do Social Semantic Collaborative

Filtering–użytkownicy mogą tagować swoje zapytania–nasi znajomi mogą nam pomóc w poprawieniu

zapytań którymi się z nimi dzielimy

Kontekst Przeglądania

• Problemy z typową nawigacją–Odnajdywanie informacji–Wielokrotne poprawianie zapytania (interakcja przód-tył)–Przegląd obecnego kontekstu interakcji z systemem–Odnajdywanie poprzednich zapytań

• 4 widoki:–Prosty widok–Widok historii ostatnich operacji–Graf ostatniej sesji przeglądania–Pełna historia interakcji z systemem

Semantyczny serwis społecznościowy

• Słowniki i semantyczny opis oprócz tagowania• Znajomi dzielą się wiedzą a nie tylko tagują wspólne

repozytorium• Rekomendacje oparte o znaczenie a nie przypuszczenie• Koniec silosów - wymiana informacji poza systemami

Freebase

• Semantyczna Wikipedia–ale nie proste rozszerzenie– już nie wiki - jako prosty tekst

• Zaawansowany opis semantyczny - wymaga zaawansowanego interfejsu użytkownika

• Przyszłość pokaże czy jesteśmy w stanie przezwyciężyć naszą drugą naturę: lenistwo

• Połączenie blogu z zakładkami• Twines = Kanały Tematyczne = Fora• Micro-społeczności związane z danym kanałem• Próba typowania tagów i wyciągania RDF o zasobie• Powiadomienia na pocztę e-mail• W przyszłości - rekomendacje

węzełki.pl

• Rozszerzenie digi.me-light: współdzielenie zakładek ze znajomymi (SSCF)

• Dodatkowe komponenty:– zbieranie semantyki o dodanej stronie–automatyczna klasyfikacja zakładek– rekomendacje– synchronizacja z innymi serwisami społecznymi

Podsumowanie

Już są ....

• Lepsze metody zarządzania wiedzą• Semantyczne Biblioteki Cyfrowe

–użytkownicy mają głos– “społeczny bibliotekarz”

• Semantyczne serwisy społecznościowe–większa ekspresywność –więcej możliwości

Dlaczego tak późno ?

• Budowanie technologii semantycznych zajęło nam sporo czasu–za dużo było “logiki” za mało budowania– sztuczna inteligencja nie była pomocna

• W między czasie - pojawiła się Web 2.0–nowe perspektywy rozwiązań–nie semantyka - ale “społeczna semantyka” (social

semantics)

I co dalej ?

• Czas zacząć z nich korzystać !

• Semantyczne Biblioteki Cyfrowe– JeromeDL - http://www.jeromedl.org/–FEDORA - http://www.fedora.info/

• Semantyczne Serwisy Społecznościowe:–Freebase - http://www.freebase.com/–Twine - http://www.twine.com/–digi.me - http://digi.me/ i http://www.węzełki.pl/

Sebastian Kruk

sebastian.kruk@knowledgehives.com

http://www.knowledgehives.com/

Knowledge Management with Web 3.0

Technology

Transcript of Knowledge Management with Web 3.0

The logic of translating chemical knowledge into machine ...

Knowledge to inspire - Obłędnie proste

Pyladies 3.0 #1 początki

ISA „Knowledge Centre” w Bibliotece Głównej Politechniki ...

Słowosieć 3.0 - Clarin PL | Polska część …clarin-pl.eu/wp-content/uploads/2015/06/Slowosiec-3.0...CLARIN-PL Słowosieć 3.0 - leksykalna sieć semantyczna języka polskiego

Open Business Models - Knowledge Garden

Narzedziownia 3.0 Tool manager

ee5a7d84cc5605f55c0b93860d6157e4795a7ce856443d1e83265f802c7a7cf7 · 2020. 8. 21. · Makers of Glvvv - Building Culture Management Software for Knowledge Workers wNlToNoMycoM LOUISVILLE

Knowledge to Inspire - Liderzy jedzą na końcu

Knowledge to Inspire - The Inevitable

Knowledge management

Pyladies #3.0 #7 Exceptions

Rafael Bali* Zentralbibliothek Forschungzentrum Julich ... · tent handling and efficient management of information and knowledge. The existence of digital, multimedial information

Pyladies 3.0 #14 OOP3

Wielcy z wyboru - Knowledge to Inspire

Pyladies 3.0 #0 Kickoff

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŁÓDZKIEJcybra.p.lodz.pl/Content/12510/ZNPL_WOiZ_nr57_2014.pdfThe use of organizational structure in knowledge management – case study 17 Anna Juźwicka,

Kowalski shopper 3.0

Dell U2419H 사용자 안내서...• USB 3.0 다운스트림 포트 2개 • 2A(최대)에서 BC1.2 충전 기능을 갖춘 USB 3.0 2개 • USB 3.0 업스트림 포트 1개 • 아날로그

Phoenix 3.0 kamiya satoshi