Post on 04-Oct-2020
Strona 1 |
1. WPROWADZENIE
Sektor finansowy odgrywa ważną rolę we
współczesnej gospodarce, ponieważ
zapewnia pośrednictwo finansowe, tj. zajmuje się przekazywaniem środków
finansowych od oszczędzających do inwestorów. Solidny i sprawnie działający
sektor finansowy sprzyja gromadzeniu oszczędności i umożliwia przeznaczenie ich
na najbardziej produktywne inwestycje, tym samym wspierając innowacje
i przyczyniając się do wzrostu
gospodarczego. Banki są najważniejszymi pośrednikami finansowymi we wszystkich
krajach w Europie.
Kredyty bankowe wykorzystywane są również do finansowania potrzeb
gospodarstw domowych, a w szczególności
do wyrównywania struktury konsumpcji w dłuższym okresie i do inwestycji
w nieruchomości. Nadmierny wzrost akcji kredytowej na zakup mieszkań i domów
może prowadzić do powstania baniek cenowych na rynku nieruchomości.
Pęknięcie takiej banki może poważnie zdestabilizować sektor finansowy i całą
gospodarkę.
Biorąc pod uwagę ryzyko powstawania
napędzanych kredytami baniek cenowych na rynkach aktywów – szczególnie
w segmencie nieruchomości – monitorowanie kondycji sektora
bankowego stanowi kluczowy element
oceny stabilności krajowych systemów finansowych. Państwa członkowskie
stosują różne strategie, aby ograniczyć potencjalne zagrożenia.
2. WYZWANIA
2.1. Kondycja sektora bankowego
W 2016 r. w Unii wciąż kontynuowano
reformy sektora bankowego po przejściu kryzysu. Wielkość sektora bankowego
malała w 21 spośród 28 państw członkowskich, co obrazował spadek relacji
całkowitych aktywów bankowych względem PKB. Utrzymywała się tendencja
do zmniejszania zadłużenia (tzw. delewarowania), choć warunki
gospodarcze i sytuacja banków stopniowo
się poprawiały.
Warunki płynnościowe sektora bankowego pozostawały generalnie korzystne. Banki
w całej Europie powiększały swoje bufory kapitałowe, aby spełnić nowe unijne
wymogi regulacyjne, a wiele z nich
poczyniło postępy w restrukturyzacji nagromadzonych kredytów zagrożonych.
Kondycję banków można ocenić za
pomocą takich wskaźników, jak: stosunek kredytów zagrożonych do kredytów
ogółem (wskaźnik kredytów zagrożonych),
współczynnik adekwatności kapitałowej i średnia rentowność kapitału własnego:
wskaźnik kredytów zagrożonych
obrazuje relację nominalnej wartości kredytów zagrożonych do wszystkich
kredytów. Według unijnej definicji
kredytem zagrożonym jest kredyt, którego raty nie są opłacane od ponad
90 dni. Wskaźnik pokazuje stopień pogorszenia się jakości kredytów
przyznanych przez banki. Im wyższa wartość wskaźnika, tym gorsza jakość
EUROPEJSKI SEMESTR – ZESTAWIENIE INFORMACJI
TEMATYCZNYCH
SEKTOR BANKOWY
ORAZ STABILNOŚĆ FINANSOWA
Strona 2 |
aktywów, a co za tym idzie – wyższe oczekiwane straty;
współczynnik adekwatności
kapitałowej obrazuje wypłacalność banków. Wyraża on stosunek wartości
kapitału regulacyjnego (tj. instrumentów uznawanych do celów
wymogów kapitałowych na mocy regulacji bankowych) do aktywów
ważonych ryzykiem. Wskaźnik ten ilustruje zdolność banków do
pokrywania strat. Im wyższa wartość wskaźnika, tym więcej strat mogą
pokryć banki bez narażania swojej
wypłacalności na ryzyko; wskaźnik rentowności kapitału
własnego wyraża relację dochodów netto banków (tj. zysku po
opodatkowaniu) do ich kapitału ogółem. Wskaźnik ten obrazuje ogólną
rentowność banków. Wysoka rentowność wskazuje, że banki mają
dobre warunki do tego, by
w najbliższym czasie zwiększyć swój bufor kapitałowy za pomocą zysków
zatrzymanych.
W ogólnym ujęciu jakość aktywów banków europejskich poprawiła się w 2016 r.
Banki, które najbardziej ucierpiały podczas
kryzysu finansowego, kontynuowały odbudowę swoich portfeli. Wyjątkami są
Cypr i Grecja: w obu tych krajach nieco ponad jedna trzecia wszystkich kredytów
wciąż nie była spłacana regularnie. W 2016 r. wskaźnik kredytów zagrożonych
uległ w Grecji dalszemu pogorszeniu, ale poprawił się na Cyprze.
W pięciu krajach wskaźnik kredytów zagrożonych przekraczał 10%. Krajami
tymi były: Włochy, Portugalia, Bułgaria,
Irlandia i Chorwacja. Wszystkie z nich zdołały jednak obniżyć ten wskaźnik
w 2016 r. Tendencją spadkową zaobserwowano w niemal wszystkich
pozostałych państwach członkowskich. Słowenia, Węgry i Rumunia poczyniły
znaczne postępy w obniżaniu wskaźnika kredytów zagrożonych – we wszystkich
tych państwach spadł on poniżej wartości
odniesienia wynoszącej 10%.
Wykres 1 – kredyty zagrożone jako % kredytów ogółem, 2016 r.
Źródło: EBC.
39,0
33,8
14,4
14,4
11,2
10,3
10,1
9,6
8,1
7,7
5,2
4,8
4,7
4,2
3,9
3,8
3,5
3,4
3,2
2,6
2,6
2,2
1,8
1,6
1,5
1,3
1,1
0,7
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
GR CY IT PT BG IE HR SI HU RO LV ES PL AT SK LT CZ DK FR MT BE NL DE UK EE FI SE LU
2016
2015
%%
Strona 3 |
W większości państw UE odnotowano dalszą poprawę współczynnika
adekwatności kapitałowej. We wszystkich
państwach współczynnik ten wynosił co najmniej 12%, czyli był znacznie wyższy
od określonego przepisami minimalnego poziomu wynoszącego 8%.
W połowie państw członkowskich
współczynnik adekwatności kapitałowej przekraczał 19%. Mediana przesunęła się
o jeden punkt procentowy w górę
w stosunku do ubiegłego roku. Najwyższy poziom współczynnika zaobserwowano
w Estonii (34%), a kolejne najlepsze wyniki osiągnęły Szwecja i Irlandia. Litwa
odnotowała najwyższy spadek w 2016 r.,
chociaż jej współczynnik adekwatności kapitałowej wciąż pozostawał na wysokim
poziomie. Spadek ten był spowodowany
wypłatą dywidend przez jeden z największych litewskich banków, która
miała miejsce na początku roku. Dywidendy wypłaca się z zysków
zatrzymanych, które stanowią część kapitału banku.
Sektor jest generalnie dobrze wyposażony
w kapitał, ale średnia skrywa indywidualne
różnice pomiędzy państwami i bankami. W takich państwach jak Portugalia, Włochy
i Hiszpania poziom kapitału niektórych banków jest wciąż niezadowalający, co
utrudnia im udzielanie nowych kredytów.
Wykres 2 – współczynnik adekwatności kapitałowej: kapitał regulacyjny jako 77% aktywów ważonych ryzykiem, 2016 r.
Źródło: EBC.
Rentowność banków wzrosła na większości
rynków pomimo niskich stóp
oprocentowania. W 2016 r. połowa państw członkowskich odnotowała rentowność
kapitału własnego na poziomie co najmniej 8%. Mediana rentowności kapitału
własnego wzrosła o jeden punkt
procentowy w stosunku do ubiegłego roku.
Najbardziej rentowne w Unii są rynki
bankowe państw Europy Środkowej i Północnej.
W trzech krajach średnia rentowność gwałtownie wzrosła. Największy wzrost
34,4
26,3
25,0
24,6
24,3
22,4
21,5
20,8
20,8
20,7
20,4
20,2
19,4
19,2
19,1
18,8
18,2
18,1
18,0
17,6
17,0
16,9
16,9
16,7
16,3
14,7
13,9
12,3
0
5
10
15
20
25
30
35
40
EE SE IE FI LU NL BG UK HR DK LV MT LT RO SI BE AT DE SK FR GR PL CY CZ HU ES IT PT
2016
2015
%
Strona 4 |
odnotowano w Grecji, chociaż jej średnia rentowność kapitału własnego była wciąż
ujemna. Banki chorwackie i węgierskie
również znacznie poprawiły swoją rentowność.
Rentowność najbardziej spadła we Włoszech i w Portugalii. Były to również
jedyne – poza Grecją – europejskie rynki
bankowe, które generowały straty w 2016 r. Główną przyczyną tych strat
było tworzenie rezerw gotówkowych na kredyty zagrożone.
Wykres 3 – rentowność kapitału własnego (%), 2016 r.
Źródło: EBC.
2.2. Wzrost akcji kredytowej
Wzrost akcji kredytowej można ocenić na
podstawie procentowego wzrostu (w ujęciu rok do roku) portfela kredytów bankowych
na rzecz sektora prywatnego. Im szybciej
rośnie akcja kredytowa, tym bardziej zwiększa się ryzyko powstania bańki na
rynku aktywów. Typowym przykładem takiej sytuacji jest nadmierna akcja
kredytowa w segmencie kredytów hipotecznych napędzająca wzrosty cen
nieruchomości mieszkaniowych i zadłużenia sektora prywatnego.
Z drugiej strony ujemny wzrost akcji kredytowej koreluje najczęściej
z utrudnionym dostępem do kredytów dla przedsiębiorstw, szczególnie małych
i średnich. W sytuacji idealnej wzrost akcji
kredytowej na rzecz sektora prywatnego
powinien zapewniać wystarczające finansowanie inwestycji. Nie może
natomiast być nadmierny, aby nie prowadził do powstawania baniek
cenowych na rynkach aktywów.
Akcja kredytowa w segmencie kredytów
hipotecznych wzrosła w większości państw członkowskich. Mediana stopy wzrostu
akcji kredytowej w segmencie kredytów hipotecznych wzrosła z 1,5% w 2014 r.
do 3,8% w sierpniu 2016 r., a następnie do 4,4% w czerwcu 2017 r.
W siedmiu krajach – na Słowacji, w Rumunii, Republice Czeskiej, Belgii, na
Litwie, Malcie, w Luksemburgu i w Szwecji
14,3
12,1
11,9
11,9
11,9
11,3
11,1
10,6
9,9
9,7
8,9
8,9
8,7
8,1
7,8
7,5
7,5
7,3
7,1
6,5
6,3
5,0
2,2
2,1
2,1
-5,5
-7,5
-7,7
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
LV HU LT CZ SE BG EE RO SK DK BE HR FI MT SI PL LU NL AT FR IE ES DE CY UK PT GR IT
2016
2015
%
Strona 5 |
– przekroczyła ona wartość odniesienia1, które to przekroczenie Komisja uznaje za
sygnał, że należy bliżej przyjrzeć się
zagrożeniom.
W niektórych krajach wysoka akcja kredytowa na rzecz gospodarstw
domowych – szczególnie na zakup mieszkań i domów – napędza wzrosty cen
nieruchomości i zadłużenia sektora prywatnego. Taka sytuacja wywołuje
pewne obawy, szczególnie w krajach,
w których zadłużenie sektora prywatnego jest już wysokie np. w Belgii, Szwecji
i w Holandii.
1 6,5-procentowy wzrost rok do roku według tablicy wyników dla procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej.
Strona 6 |
Wykres 4 – wzrost akcji kredytowej na rynku nieruchomości (w %, w ujęciu rok do roku), czerwiec 2017 r.
Źródło: EBC.
W większości państw członkowskich odnotowano wzrost akcji kredytowej na
rzecz przedsiębiorstw.
Mediana stopy wzrostu akcji kredytowej
wzrosła z -0,2% w sierpniu 2015 r. do 2,3% w sierpniu 2016 r., a następnie
do 3,8% w czerwcu 2017 r. W sześciu krajach (Malta, Węgry, Słowenia,
Rumunia, Bułgaria i Chorwacja) nastąpiła zmiana wzrostu z ujemnego na dodatni.
Różnica pomiędzy krajami o najsilniejszym wzroście akcji kredytowej (17%
w Luksemburgu, 10% na Słowacji) a krajami o największym jej spadku (-6%
w Holandii, -3% w Portugalii) również zmniejszyła się w porównaniu z ubiegłym
rokiem.
Z faktu, że wzrost akcji kredytowej przebiega inaczej w poszczególnych
państwach Unii wynikają też różnice w możliwościach inwestycyjnych
przedsiębiorstw.
W krajach o wysokim wzroście
gospodarczym rozwój działalności gospodarczej stymuluje inwestycje i popyt
na kredyt (np. w takich państwach Europy Środkowej, jak Słowacja, Polska, Węgry
i Republika Czeska).
W innych państwach, takich jak Holandia,
Portugalia i Irlandia, wiele przedsiębiorstw skumulowało taki poziom zadłużenia, który
utrudnia im często dostęp do finansowania.
14,2
11,7
9,8
8,3
8,1
7,9
7,4
7,3
6,4
5,8
5,3
5,2
4,7
4,4
4,4
3,9
3,6
2,3
2,1
1,7
1,6
0,1
-0,3
-0,9
-1,8
-2,6
-2,6
-3,2
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
SK RO CZ BE LT MT LU SE EE FR BG SI NL IE AT DE PL IT FI DK HU LV HR CY PT UK ES GR
cze.17
gru.15
%
Strona 7 |
Wykres 5 — wzrost akcji kredytowej dla przedsiębiorstw (w %, w ujęciu rok do roku), czerwiec 2017 r.
Źródło: EBC.
2.3. Płynność i finansowanie
Struktura finansowania danego banku pokazuje nam, z jakich źródeł finansowana
jest jego działalność, głównie działalność kredytowa. Zazwyczaj banki finansują
udzielane kredyty z działalności depozytowej. Dlatego relacja kredytów do
depozytów stanowi powszechnie używany
wskaźnik, który pomaga w ocenie stabilności źródeł finansowania banków.
Wyraża on stosunek wszystkich kredytów udzielonych przez banki do wszystkich
depozytów otrzymanych od klientów. Innymi słowy, relacja ta pokazuje, jaka
część portfela kredytów ma pokrycie w depozytach, które są uważane za
stabilne źródło finansowania.
Banki, które znalazły się w trudnej
sytuacji, często zwracają się o pomoc do swojego banku centralnego. Udział
pożyczek udzielonych przez bank centralny w całkowitej sumie zobowiązań banków
pokazuje, w jakim stopniu banki musiały
polegać na takiej pomocy. Innymi słowy,
wskazuje on na niedobór prywatnego
finansowania, a co za tym idzie – na
konieczność obserwacji. Do sytuacji, w której płynność banku centralnego
stanowi znaczną część zobowiązań banku komercyjnego, powinno dochodzić tylko
wyjątkowych i tymczasowych okolicznościach.
W 2016 r. struktura finansowania banków w Unii była zasadniczo stabilna. Tylko
w pięciu krajach relacja kredytów do depozytów przewyższała poziom 100%.
Należały do nich: Dania, ze swoim wyjątkowym modelem bankowości
hipotecznej2, a także Szwecja, Holandia, Francja i Włochy.
2 W Danii kredyty hipoteczne przyznają wyspecjalizowane banki hipoteczne, które
finansują je za pomocą obligacji zabezpieczonych hipoteką. Uznaje się, że ten system jest bardzo bezpieczny pod względem struktury finansowania.
17,3
10,4
8,5
7,4
6,7
5,5
5,3
5,0
4,6
4,3
4,2
4,0
3,8
3,8
3,7
3,5
3,1
2,7
2,6
2,4
0,2
-0,2
-0,5
-1,4
-1,7
-2,6
-3,1
-5,9
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
MT SK PL HU CZ FI BE LT SI DE RO EE FR AT BG SE DK LU HR LV CY ES GR UK IT IE PT NL
cze.17
gru.15
%
Strona 8 |
W większości krajów wolumen depozytów rósł w nieznacznie szybszym tempie niż
wolumen kredytów. Mediana relacji
kredytów do depozytów w 28 państwach członkowskich nieznacznie spadła z około
99% w 2014 r. do 96% w sierpniu 2016 r. i 89% w czerwcu 2017 r. (wykres 6).
Od czasu kryzysu finansowego na rynkach
bankowych Europy Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej pojawił się nowy
model finansowania. Przed kryzysem
działające w tym regionie banki zależne od
podmiotów zagranicznych finansowały swoją działalność kredytową w znacznym
stopniu z kredytów udzielanych przez ich
banki macierzyste, których siedziby znajdowały się na przykład w Austrii, we
Włoszech, w Szwecji lub w Niemczech. Po zakończeniu kryzysu banki zależne
stopniowo zastąpiły finansowanie ze swoich banków macierzystych lokalną
działalnością depozytową. W 2016 r. we wszystkich sektorach bankowych Europy
Środkowo-Wschodniej portfele kredytowe miały całkowite pokrycie w depozytach.
Wykres 6 — relacja kredytów do depozytów (%), 2016 r.
Źródło: EBC.
Korzystne warunki rynkowe i niskie stopy
oprocentowania umożliwiły w całej Unii dalsze ograniczenie finansowania ze
środków banków centralnych. W 2016 r. większość krajowych sektorów bankowych
nie zaciągała dużych pożyczek w banku centralnym – ich udział w całkowitych
zobowiązaniach wyniósł poniżej 2%.
Grecja wyróżniała się jako kraj
o największym odsetku pożyczek zaciąganych w banku centralnym –
stanowiły one jedną czwartą bilansu
sektora bankowego. W 2016 r. Grecja,
a następnie Cypr, zmniejszyły jednak znacząco swoją zależność od banków
centralnych.
Z kolei Włochy i Hiszpania zaczęły
w większym stopniu korzystać z pożyczek banku centralnego, a banki fińskie
i belgijskie zwiększyły swoją zależność od finansowania z banku centralnego.
211,0
178,0
119,6
106,2
101,2
99,0
98,7
94,3
93,3
93,2
92,6
92,5
90,5
89,8
88,0
85,6
85,3
83,3
82,3
80,8
77,9
75,9
74,5
74,0
72,4
68,2
62,4
56,8
0
50
100
150
200
250
DK SE NL FR IT EE AT FI PL IE DE ES SK UK BE CZ HR LU LT PT CY GR HU SI BG RO LV MT
2016
2015
%
Strona 9 |
3. REAKCJE POLITYCZNE PAŃSTW CZŁONKOWSKICH
Wspólnymi celami politycznymi państw członkowskich jest zachowanie stabilności
finansowej i wspieranie wzrostu gospodarczego. W osiągnięciu tych celów
pomaga posiadanie zdrowego sektora bankowego i rynków kapitałowych
sprawnie pełniących funkcję pośrednictwa finansowego.
Działania w ramach polityki państw członkowskich koncentrują się na:
zwiększaniu dostępu do finansowania
poprzez oczyszczanie bilansów
bankowych z kredytów zagrożonych; usuwaniu przeszkód utrudniających
rozwój i integrację rynków kapitałowych;
usuwaniu niedociągnięć w krajowych ramach nadzorczych i regulacyjnych
oraz ulepszaniu ładu korporacyjnego w niektórych instytucjach;
przeciwdziałaniu ryzyku związanym
z ekspozycjami kredytowymi w walutach obcym;
ograniczaniu zakłóceń równowagi na niektórych rynkach nieruchomości
spowodowanych nadmiernym tempem wzrostu zadłużenia sektora
prywatnego.
3.1. Restrukturyzacja
nagromadzonych kredytów
zagrożonych
Słaby wzrost akcji kredytowej w niektórych krajach można wytłumaczyć
dużym odsetkiem wierzytelności nieściągalnych w portfelach banków.
Kredyty zagrożone obciążają bilanse
i obniżają rentowność banków, ponieważ powodują utratę dochodów. Zamrażają też
część kapitału banków, tym samym zmniejszając ich zdolność do udzielania
nowych kredytów3.
Aby pobudzić nową akcję kredytową,
należy poczynić dalsze postępy
3 Wszystkie kredyty i inne aktywa znajdujące się w posiadaniu banku wiążą się z określonymi
wymogami kapitałowymi. Oznacza to, że bank musi utrzymywać kapitał w określonej wysokości, aby zabezpieczyć się przed nieoczekiwanymi stratami.
w oczyszczaniu bilansów bankowych i tworzeniu odpowiednich buforów
kapitałowych. W wielu państwach UE
odsetek kredytów zagrożonych wciąż jest wysoki. W Grecji, na Cyprze, we Włoszech,
w Portugalii, Bułgarii, Irlandii i Chorwacji osiąga on dwucyfrowe liczby.
Banki dążą do restrukturyzacji kredytów,
które rokują szanse spłaty, albo do egzekucji z aktywów zagrożonych. Takie
działania należy jednak wesprzeć
funkcjonalnymi ramami prawnymi dotyczącymi egzekucji wierzytelności
i przejmowania aktywów stanowiących zabezpieczenie. Aby umożliwić szybszą
restrukturyzację zadłużenia, wiele państw pracuje nad ulepszeniem swoich ram
prawnych dotyczących upadłości i poprawą działania systemu sądownictwa. Na
przykład w Grecji wprowadzono
internetowe aukcje, na których sprzedawane są zabezpieczenia kredytów.
Inną możliwością są pozasądowe mechanizmy restrukturyzacyjne oparte na
dobrowolnej współpracy między bankami i dłużnikami.
Jeżeli restrukturyzacja kredytu kończy się niepowodzeniem, banki mogą rozważać
pozbycie się aktywów o obniżonej jakości. Kredyty zagrożone można sprzedawać na
wyspecjalizowanych rynkach wtórnych, także w postaci produktów
sekurytyzowanych. Organy krajowe starają się wspierać takie rynki poprzez
usuwanie barier regulacyjnych,
dostosowywanie systemów podatkowych, udostępnianie specjalnych platform
zarządzania kredytami zagrożonymi i udzielanie gwarancji państwowych dla
uprzywilejowanych transz kredytów sekurytyzowanych (ta ostatnia praktyka
ma miejsce na przykład we Włoszech).
Aby lepiej radzić sobie z zastanymi
kredytami zagrożonymi, niektóre kraje utworzyły spółki zarządzania aktywami,
znane również jako „podmioty likwidujące złe aktywa”, którym banki mogą
przekazywać swoje portfele kredytów zagrożonych. Operacja ta wiąże się
z pewnymi kosztami, ale umożliwia
bankom odciążenie swoich bilansów i udzielanie nowych kredytów. Przy
Strona 10 |
pomocy NAMA4 w Irlandii, BAMC5 w Słowenii i SAREB6 w Hiszpanii udało się
znacznie zmniejszyć wskaźniki kredytów
zagrożonych. Organizatorem systemu wspierającego sprzedaż kredytów
zagrożonych może być również sam sektor bankowy (korzystający z gwarancji
państwowych, jak to ma miejsce w ramach programu Atlante we
Włoszech).
Krajowe organy nadzorcze i regulacyjne
odgrywają kluczową rolę w restrukturyzacji nagromadzonych
kredytów zagrożonych. Organy te regularnie sprawdzają jakość aktywów
bankowych, monitorują restrukturyzację zaległych spłat i nakładają obowiązek
utrzymywania odpowiednich rezerw na straty kredytowe i buforów kapitałowych.
3.2. Rozwój alternatywnych źródeł finansowania dla przedsiębiorstw
Aby zwiększyć dostęp do finansowania
również ze źródeł pozabankowych,
państwa członkowskie podejmują różne działania mające na celu rozwinięcie
swoich rynków kapitałowych. Na szczeblu unijnym promuje się takie inicjatywy za
pomocą Planu działania na rzecz tworzenia unii rynków kapitałowych, który został
przyjęty we wrześniu 2015 r. i zaktualizowany w czerwcu 2017 r.
w ramach przeglądu śródokresowego.
Służba Komisji ds. Wspierania Reform Strukturalnych zapewnia organom
krajowym ukierunkowane wsparcie techniczne. Szczególnie te kraje,
w których rynek kapitałowy rozwija się zbyt wolno (wiele z nich to kraje Europy
Środkowo-Wschodniej), podejmują obecnie szeroki zakres działań mających
na celu wspieranie krajowych rynków akcji
i obligacji, funduszy private equity
4 Ang. National Asset Management Agency (krajowa agencja ds. zarządzania aktywami). 5 Ang. Bank Assets Management Company
(agencja ds. zarządzania aktywami
bankowymi). 6 Hiszp. Sociedad de Gestión de Activos
procedentes de la Reestructuración Bancaria (przedsiębiorstwo zajmujące się zarządzaniem aktywami pochodzącymi z restrukturyzacji systemu bankowego).
i venture capital oraz nowoczesnych podejść do sekurytyzacji.
Organy krajowe podejmują również konkretne działania wspierające rozwój
lokalnych rynków kapitałowych. Niektóre opracowały w tym celu kompleksowe
strategie krajowe (Bułgaria, Łotwa, Litwa, Republika Czeska, Polska).
Strona 11 |
Strategie takie wspierają rozwój lokalnych niszowych rynków (np. rynków technologii
finansowych, niepublicznych rynków
kapitałowych) poprzez wprowadzanie korzystnych regulacji i zachęt
regulacyjnych dla lokalnych inwestorów instytucjonalnych i detalicznych (np.
w postaci nowych instrumentów, korzystnego traktowania podatkowego).
Oferują one różne formy pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw
zainteresowanych dostępem do rynku kapitałowego (np. przez
współfinansowanie kosztów wejścia na
giełdę). Omawiane strategie wprowadzają również odpowiednie programy edukacji
finansowej.
Niektóre kraje realizują także inicjatywy transgraniczne. Kraje bałtyckie
opracowują na przykład zharmonizowane
ramy prawne dotyczące obligacji zabezpieczonych i sekurytyzacji.
W ramach innego projektu prowadzone są prace nad ułatwieniem rozliczania
i rozrachunku papierów wartościowych między giełdami, które są członkami
platformy SEE Link. Uczestniczą w nim Słowenia, Chorwacja i Bułgaria, a także
państwa spoza Unii: FYROM7, Serbia,
Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina. Bułgaria zwiększa oprócz tego dostęp
krajowych emitentów i inwestorów do innych rynków unijnych poprzez
utworzenie „Bulgarian Stock Exchange International”, specjalnego rynku na
lokalnej giełdzie.
3.3. Wzmacnianie nadzoru
bankowego, regulacji i ładu korporacyjnego.
Znaczny wzrost kredytów zagrożonych, do
którego doszło podczas kryzysu, uwypuklił
przypadki niedostatecznego nadzoru lub niewłaściwych regulacji. Wykryto również
niedociągnięcia wielu instytucji finansowych w zakresie oceny ryzyka
kredytowego i ładu korporacyjnego.
Niektóre kraje pracują nad
przebudowaniem swoich systemów nadzoru finansowego. Przykłady takich
działań obejmują:
7 Była Jugosłowiańska Republika Macedonii.
kompleksowe reformy nadzoru bankowego i pozabankowego
w Bułgarii;
połączenie nadzoru ubezpieczeniowego i nadzoru nad funduszami
emerytalnymi na Cyprze; usprawnienie przez Maltę nadzoru nad
działalnością międzynarodową banków.
Państwa inwestują również w zwiększanie
zdolności organów nadzorczych, na przykład poprzez pomoc techniczną – ma
to miejsce w przypadku nadzoru nad rynkiem kapitałowym w Rumunii.
Niektóre kraje rozpoczęły reformy ładu korporacyjnego w niektórych segmentach
swoich sektorów finansowych. Włochy przeprowadzają reformę ładu
korporacyjnego dużych banków spółdzielczych i małych kas
oszczędnościowych, która ma kluczowe
znaczenie dla usprawnienia systemu bankowego. Słowenia podejmuje działania
na rzecz konsolidacji i restrukturyzacji sektora bankowego, usprawnienia
zarządzania państwowymi bankami i zapewnienia prawidłowego zarządzania
BAMC, swoją spółką zarządzania aktywami bankowymi. Chorwacja przeprowadza
tymczasem ocenę jakości aktywów
Chorwackiego Banku Odbudowy i Rozwoju (HBOR), za pośrednictwem niezależnych
audytorów. Ocena ta może zaowocować zmianami w ramach regulacyjnych
i strukturach zarządzania HBOR.
3.4. Przeciwdziałanie ryzyku
związanemu z kredytami w walutach obcych
Umocnienie franka szwajcarskiego po raz
kolejny zwróciło uwagę na ryzyko związane z kredytami w walutach obcych
(„kredyty walutowe”). Zaburzenia
wywołane silnym wzrostem wartości franka szwajcarskiego były najbardziej
widoczne w Chorwacji, na Węgrzech i w Polsce. W Rumunii, gdzie większość
kredytów walutowych jest denominowana w euro, skutki były mniej odczuwalne.
Kraje dotknięte tym problemem wprowadziły już szereg środków mających
wspomóc osoby, które zaciągnęły kredyty
w walucie obcej. Niektóre z tych środków wiązały się ze znacznymi kosztami dla
banków.
Strona 12 |
W Polsce właściwe organy (Kancelaria Prezydenta, Ministerstwo Finansów,
Komisja Nadzoru Finansowego i NBP)
dopracowują jeszcze szczegóły projektów ustaw przed ich przyjęciem przez Sejm.
Uwzględniając doświadczenia dotyczące innych rynków, decydenci polityczni
starają się wyważyć dwie potrzeby: pomoc dla zadłużonych gospodarstw domowych
oraz dbałość o kondycję banków i stabilność finansową całego kraju.
Kolejnym wątkiem w debacie są kwestie sprawiedliwości społecznej.
3.5. Polityka makroostrożnościowa ograniczająca ryzyko związane
z rynkiem nieruchomości
Rynki nieruchomości zagrażały już
wcześniej stabilności finansowej w Unii. W wielu krajach wciąż stanowią one
potencjalny problem. Nadmiernemu wzrostowi cen nieruchomości często
towarzyszy wysokie zadłużenie sektora prywatnego. Ekspozycja banków na ryzyko
związane z kredytami hipotecznymi często gwałtownie wzrasta wraz z poluzowaniem
standardów kredytowania. Presję
zwiększają niskie stopy oprocentowania i ciągłe konkurowanie banków o nowe
kredyty.
Niektóre państwa członkowskie zapobiegały ryzyku związanemu
z sektorem nieruchomości przez
prowadzenie aktywnej polityki makroostrożnościowej, tj. polityki
ukierunkowanej na zachowanie stabilności całego systemu finansowego. Ich głównym
celem jest hamowanie procyklicznej dynamiki między akcją kredytową
w segmencie kredytów hipotecznych a cenami nieruchomości mieszkaniowych.
Mają też na celu zwiększenie odporności
sektora bankowego i sektora gospodarstw domowych na wstrząsy finansowe.
Działania makroostrożnościowe mogą dotyczyć banków lub kredytobiorców.
Działania ukierunkowane na banki
zazwyczaj mają na celu zapewnienie
odpowiednich wymogów kapitałowych. Niektóre wymogi dotyczące buforów
chronią gospodarkę przed zagrożeniami systemowymi. Inne z kolei mogą być
bezpośrednio związane z ekspozycją na rynek nieruchomości, na przykład
dostosowanie wag ryzyka8 dla kredytów hipotecznych znajdujących się w bilansach
banków do profili ryzyka. W świetle
niestabilnej sytuacji na rynku nieruchomości niektóre państwa
członkowskie (np. Austria, Belgia, Estonia, Słowacja i Szwecja) wprowadziły
szczególne narzuty kapitałowe9 związane z portfelami kredytów hipotecznych.
W styczniu 2018 r. Finlandia wprowadzi dolny limit wagi ryzyka dla poszczególnych
instytucji kredytowych10, który będzie dotyczył kredytów hipotecznych na zakup
nieruchomości krajowych. W marcu
2017 r. duńska rada ds. ryzyka systemowego zaleciła ograniczenie
udzielania kredytów o zmiennej stopie oprocentowania lub z przerwą w spłacie11
przeznaczonych na zakup mieszkań lub domów w regionie Kopenhagi i Aarhus,
jeżeli całkowite zadłużenie kredytobiorcy przekracza 400% jego dochodu przed
opodatkowaniem.
Zebrane dotychczas informacje wskazują,
że chociaż działania dotyczące banków wzmocniły odporność sektora finansowego
w szeregu państw członkowskich, zwiększone wymogi kapitałowe okazały się
niewystarczające do ograniczenia
wysokiego wzrostu cen nieruchomości mieszkaniowych w krajach takich jak
Dania, Luksemburg i Szwecja.
Poza instrumentami dotyczącymi banków organy krajowe wprowadziły w przepisach
krajowych ograniczenia kredytowe
ukierunkowane na kredytobiorców. Najczęściej stosowane środki dotyczące
kredytobiorców to wprowadzenie górnych pułapów następujących wskaźników:
wysokości kredytu do wartości zabezpieczenia (LTV), wysokości kredytu
8 Wskaźniki regulacyjne określające wysokość kapitału, który banki muszą utrzymywać dla każdego typu aktywów w swoim portfelu. 9 Dodatkowe wymogi kapitałowe, powyżej określonego przepisami standardowego minimum. 10 Minimalna standardowa waga ryzyka, która
może być wyższa niż waga ryzyka obliczona przez bank w ramach wewnętrznego modelu
adekwatności kapitałowej. 11 Kredyt, w ramach którego kredytobiorca przez jakiś czas spłaca tylko odsetki, a nie część kapitału.
Strona 13 |
do dochodu (LTI), wysokości zadłużenia do dochodu (DTI) i obsługi zadłużenia do
dochodu (DSTI). Do innych stosowanych
instrumentów zaliczają się ograniczenia dotyczące okresu spłacania kredytu
i wymogi dotyczące spłaty.
Instrumenty dotyczące kredytobiorców są bezpośrednio ukierunkowane na standardy
kredytowe w fazie udzielania kredytu (tj. na standardach stosowanych wobec
kredytobiorców, gdy po raz pierwszy
występują o kredyt). Instrumenty dotyczące kredytobiorców skutecznie
ograniczają ryzykowne praktyki kredytowe w wielu państwach, szczególnie jeśli są
wdrażane w ramach dobrze przygotowanego pakietu wzajemnie się
uzupełniających działań. Nie tylko zmniejszają one podatność bilansów
gospodarstw domowych na wstrząsy
cenowe na rynku nieruchomości, ale mogą również zwiększyć odporność banków.
Instrumenty te są elastyczne i umożliwiają korygowanie ich parametrów, aby uzyskać
wpływ na warunki na rynku nieruchomości i rynku kredytowym. Komplementarność
narzędzi dotyczących kredytobiorców i instrumentów makroostrożnościowych
dotyczących kapitału banków jest
szczególnie istotna na wzrostowym etapie cyklów kredytowych. Wdrażanie wówczas
środków bezpośrednio ukierunkowanych na standardy kredytowe w fazie udzielania
kredytu może zniechęcić banki do udzielania bardziej ryzykownych kredytów
(tzn. charakteryzujących się wysoką relacją wysokości kredytu do wartości
zabezpieczenia lub do dochodu).
Data: 16.10.2017 r.