Protokół dyplomatyczny

Literatura

1. Pietkiewicz Edward, Protokół Dyplomatyczny, MSZ, Warszawa 1986

2. Pietkiewicz Edward, Savoir–vivre dzisiaj, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1990

3. Fonkowicz Jerzy, Pietkiewicz Edward, Dyplomacja z bliska, Książka i Wiedza, Warszawa 1982

4. Cezary Ikanowicz, Jan W. Piekarski, Protokół dyplomatyczny i dobre obyczaje, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2004

5. Sutor Julian, Prawo dyplomatyczne i konsularne, Lexis Nexis, Warszawa 2004

6. V. Wilk-Reguła (red.), Dyplomacja, Wyższa Szkoła Studiów Międzynarodowych, Łódź 2002

Protokół dyplomatyczny

reguły postępowania i zachowania dyplomaty,

normy obowiązujące w kontaktach urzędowych z władzami państwa akredytacji,

normy obowiązujące we wzajemnych stosunkach między placówkami dyplomatycznymi innych państw w danej stolicy.

Protokół dyplomatyczny

to przepisy i praktyka ceremoniału nadające imprezom publicznym dostojny i godny charakter oraz zapewniające sprawny i uporządkowany przebieg oficjalnych uroczystości.

Zasady precedencji

Zasada pierwszeństwa określa, które rangi dyplomatów są wyższe, a które niższe.

Zasada starszeństwa określa precedencję wsród osób o tej samej randze lub klasie.

Protokół dyplomatyczny

zasady dobrych manier, powszechnie przyjętych i stosowanych w płaszczyźnie towarzyskiej,

sposób posługiwania się korespondencją, kontaktowania się telefonicznego, zachowania w towarzystwie, określa ubiór stosownie do sytuacji i konwenansów międzynarodowych.

Protokół dyplomatyczny

ceremoniał państwowy i dyplomatyczny,

zasady zachowania się (etykieta)

zasady organizacji oficjalnego życia dyplomatycznego (przyjęcia, spotkania, zasady precedencji, stroje, wymiana korespondencji dyplomatycznej itd.)

Ceremoniał państwowy

Zespół kurtuazyjnych form protokolarnych stosowanych zwyczajowo w stosunkach między szefami państw i rządów oraz innymi przedstawicielami państw szczebla rządowego, którym dzięki ceremoniałowi nadaje się uroczysty charakter państwowy, wojskowy, cywilny, religijny itp.

Ceremoniał dyplomatyczny

Zespół zasad i form obowiązujących

przy realizacji

obrotu dyplomatycznego.

Kurtuazja międzynarodowa

wszelkie akty grzecznościowe ze strony państwa przyjmującego wobec przedstawicieli innych państwlub samych tych państw, będące przejawem i podkreśleniem szacunku dla tego wszystkiego co reprezentujei symbolizuje państwo.

Etykieta

Dyplomatyczny savoir vivre, czyli przyjęte w służbie dyplomatycznej oraz w życiu oficjalnym grzecznościowe formy zachowania się, zwane także konwenansami.

Rola protokołu dyplomatycznego

Wykluczenie sporów, waśni, nieporozumień na tle pierwszeństwa pomiędzy osobami reprezentującymi oficjalne stanowiska.

Przestrzeganie protokołu

1. ZADANIE GOSPODARZY

2. ZADANIE GOŚCI

WYTWORZENIE ODPOWIEDNIEJ ATMOSFERY PODCZAS WIZYT, UROCZYSTOŚCI I SPOTKAŃ.

Zasada pierwszeństwa

Oś protokołu dyplomatycznego- występuje we wszystkich kontaktach oficjalnych – podczas powitania i pożegnania gości, rozsadzania przy stole, wygłaszaniu przemówień, wznoszenia toastu, podawania do stołu, czy zajmowania miejsc w samochodzie.

Zasada pierwszeństwa

Pierwszeństwo osobiste

Pierwszeństwo misji

Pierwszeństwo wewnątrz misji

KLASY I RANGI

Klasy szefów misji:

- Ambasadorowie i nuncjusze (I klasa)

- Posłowie i internuncjusze (II klasa)

- Chargés d’ affires (III klasa)

Pierwszeństwo w obrębie klas

Zależne jest od daty złożenia listów uwierzytelniających, a w przypadku chargés d’ affires – od daty wręczenia ministrowi spraw zagranicznych listów wprowadzających.

WIELKOŚĆ PAŃSTWA NIE MA OBECNIE ZNACZENIA

chargés d’ affires en pied

Stały szef najniżej klasy chargés d’ affires en pied występuje rzadko i zwykle w sytuacjach kiedy stosunki pomiędzy dwoma państwami nie są do końca uregulowane. Jest on akredytowany przy ministrze spraw zagranicznych.

chargés d’ affires ad interim

Kieruje misją dyplomatyczną chwilowo, w czasie gdy szef misji jest chory, wyjeżdża na urlop. Jest nim najstarszy hierarchicznie pracownik dyplomatyczny pionu politycznego , np. radcy. O takim mianowaniu należy powiadomić nota pisemną min. spraw zagranicznych.

Rangi

Stopnie dyplomatyczne na podst. polskiej ustawy o służbie zagranicznej z 27 lipca 2001 r.

1. Ambasador tytularny

2. Radca- minister

3. I radca

4. Radca

Rangi

5. I sekretarz6. II sekretarz7. III sekretarz8. Attache

Ewentualnie osoby wyznaczone do sprawowania zadań Min. Obrony Narodowej (attache obrony wojskowy, morski i lotniczy)

Rangi a zas. pierwszeństwa

O pierwszeństwie członków personelu dyplomatycznego decyduje przede wszystkim ranga, zaś w następnej kolejności okres pełnienia funkcji.Np. dwóch radców z różnych misji przystąpi do pełnienia funkcji w tym samym dniu, to o ich pierwszeństwie rozstrzygnie wiek.

Rangi a zas. pierwszeństwa

Jeśli gospodarzem uroczystości jest obcokrajowiec z zasady pierwszeństwa, przy tych samych rangach, skorzystają przedstawiciele kraju przyjmującego i odwrotnie.

Rangi a zas. pierwszeństwa

W uroczystościach o charakterze politycznym, czy wojskowym pierwszeństwo przysługuje, z uwzględnieniem rang, osobom zajmującym się problematyka polityczną, czy odpowiednio wojskową.

Pierwszeństwo misji

Związane jest z pierwszeństwem jej szefa, np. podczas składania życzeń noworocznych głowie państwa, szefowie misji ustawiają się w kolejce według zas. starszeństwa, a obok nich członkowie ich misji.

Pierwszeństwo misji

Może się zdarzyć, że jednego roku misja dyplomatyczna zajmie czołowe miejsce, a w roku następnym znajdzie się na końcu szeregu, ze względu na zmianę na miejscu jej szefa.

Pierwszeństwo misji

Pierwszeństwo członków personelu dyplomatycznego w polskich misjach reguluje zarządzenie min. spraw zagranicznych z 26 czerwca 1984 r. w sprawie zasad starszeństwa wśród przedstawicieli dyplomatycznych i urzędników konsularnych.

Pierwszeństwo w polskiej misji

Ambasador nadzwyczajny i pełnomocnyPoseł nadzwyczajny i minister pełnomocnyMinister pełnomocnyChargé d’affaires en piedChargé d’affaires ad interimRadca- minister pełnomocny, konsul generalny- minister pełnomocnyRadca handlowy- minister pełnomocnyRadca, attaché wojskowy, morski lotniczy, konsul generalny, radca handlowy

Pierwszeństwo w polskiej misji

Attaché handlowy

II sekretarz, wicekonsul

Zastępca attaché handlowego

III sekretarz, agent konsularny

Attaché, attaché konsularny

Sekretarz- archwista

Sekretarz konsularny

Korpus dyplomatyczny

W znaczeniu węższym- szefowie misji dyplomatycznych akredytowanych w danym państwie

W znaczeniu szerszym- wszyscy członkowie personelu dyplomatycznego misji

Dziekan korpusu dyplomatycznego

Stoi na czele korpusy dyplomatycznego

Jest nim ambasador, który najdłużej przebywa w danym państwie.

W niektórych krajach utrzymujących stosunki dyplomatyczne ze Stolicą Apostolską dziekanem jest nuncjusz apostolski, np. w Polsce.

Funkcje dziekana

Reprezentowanie korpusu na zewnątrzWygłaszanie przemówień podczas uroczystości i przyjęćInformowanie swych kolegów o zwyczajach panujących w kraju przyjmującymOrganizacja przyjęć pożegnalnych dla szefów misji opuszczających kraj przyjmującyŁagodzenie sporów i konfliktów powstałych pomiędzy członkami poszczególnych misjiCzuwa nad przestrzeganiem przywilejów i immunitetów dyplomatycznych.

Zasada pierwszeństwa a podpisywanie umów bilateralnych

Zasada alternatu- honorowanie każdej ze stron, zapewnienie zasady równości państwJęzyk- zwykle stron, czasem na wniosek angielski, kolejnośćEgzemplarze umów sznuruje się wstążeczką- właściwe barwy narodowePierwsze, honorowe miejsce pod tekstem umowy jest po lewej stronie- dotyczy to pieczęci i podpisów. Parafowanie

Zasada pierwszeństwa a podpisywanie umów bilateralnych

Miejsce podpisywania- pomieszczenie, które nie było wykorzystywane podczas rozmówStół- 2 metry od ściany, nakryty zielonym, neutralnym suknem, proporczyki tej samej wielkości (gościa po prawej stronie stołu), dwa takie same przyrządy do pisania, chyba że pełnomocnicy maja pióraPodpisywanie- równocześnie, wymiana dokumentów. Tekst umowy podaje się prawa ręką a odbiera lewą.Przemówienia, poczęstunek

Zasada pierwszeństwa a przyjęcia

Miejsce honorowe-zawsze naprzeciwko głównych drzwi wejściowych. W przypadku gdy są tylko wejścia boczne miejsce honorowe znajduje się naprzeciwko okien.

Najstarsi goście zajmują miejsce koło gospodarza i gospodyni, a najmłodsi alb pośrodku stołu albo na końcu, jednak zawsze najdalej od gospodarzy. Ta sama zasada dotyczy powitań i toastów.

Prawa strona lewa strona

Preferowana PRAWA STRONAChorągwie-po prawej stronie chorągwi gospodarzaPodczas śniadań i obiadów etc- miejsce honorowe znajduje się po prawej stronie gospodarza.

4 2 X 1 3

samochody

pierwsze miejsce - najbardziej zaszczytne znajduje się po prawej stronie tylnego siedzenia,

drugie miejsce, znajduje się po lewej stronie

tylnego siedzenia,

trzecie miejsce, znajduje się w środku, między

miejscami pierwszym i drugim na tylnym

siedzeniu,

czwarte miejsce jest na przednim siedzeniu, obok

kierowcy

Hierarchia miejsc w samochodzie podczas przejazdów służbowych

gość usiądzie na miejscu nr 1, po prawej stronie tylnego siedzenia

gospodarz usiądzie na miejscu nr 2, po lewej stronie tylnego siedzenia

miejsce nr 3 znajdujące się w środku, między miejscami pierwszym i drugim na tylnym siedzeniu nie będzie wykorzystane

tłumacz lub młodszy pracownik usiądzie na miejscu nr 4 – obok kierowcy

Hierarchia miejsc w samochodzie podczas przejazdów służbowych

Hierarchia miejsc podczas przejazdów prywatnych

za kierownicą znajduje się gospodarz,

miejsce najbardziej zaszczytne znajduje się na pierwszym siedzeniu, obok miejsca gospodarza,

drugie miejsce jest po prawej stronie tylnego siedzenia,

trzecie miejsce jest po lewej stronie tylnego siedzenia,

czwarte miejsce jest w środku, między drugim i trzecim miejscem na tylnym siedzeniu

Hierarchia miejsc podczas przejazdów prywatnych

Hierarchia miejsc w samochodzie prywatnym - dwie pary małżeńskie- pierwsza opcja

żona gościa zajmuje miejsce obok gospodarza prowadzącego pojazd

gospodyni siada na miejscu drugim, czyli po prawej stronie tylnego siedzenia,

gość siada na miejscu trzecim, czyli po lewej stronie tylnego siedzenia, tak więc gość będzie miał po swej prawej stronie gospodynię.

Hierarchia miejsc w samochodzie prywatnym - dwie pary małżeńskie- druga opcja

obok gospodarza prowadzącego pojazd

usiądzie gość,

żona gościa zajmie miejsce drugie, czyli

po prawej stronie tylnego siedzenia,

gospodyni zajmie miejsce trzecie, czyli po

lewej stronie tylnego siedzenia

Hierarchia miejsc w samochodzie prywatnym – gospodarz z żoną i dwóch mężczyzn

gospodyni usiądzie na pierwszym siedzeniu obok gospodarza prowadzącego pojazd

goście usiądą na tylnym siedzeniu

jeśli jednak podróż będzie miała na celu zwiedzenie miasta, gospodyni ustąpi swoje miejsce jednemu z gości.

Kolejność miejsc w taksówce w czasie małego natężenia ruchu

mężczyzna otwiera prawe tylne drzwi

i pomaga wsiąść kobiecie,

następnie mężczyzna obchodzi auto i

zajmuje miejsce z lewej strony

Kolejność miejsc w taksówce w czasie dużego natężenia ruchu:

kobieta po wejściu do taksówki przesuwa się na lewą stronę, a mężczyzna siada na tylnym prawym miejscu

przy wysiadaniu kobieta ponownie przesuwa się na prawą stronę

gdy mężczyzna nie może usiąść z lewej strony samochodu, a kobieta nie okazuje chęci przesuwania się, mężczyzna wsiada pierwszy, a następnie kobieta (miejsce kobiety w taksówce uzależnione jest od jej decyzji).

Jak kobieta wsiada i wysiada

Jak kobieta wsiada - pomoc męska jest pożądana

ZASADA: wsiada się i wysiada tyłem.

wsiadając robi się zwrot o 90º w lewo, prawą ręką przytrzymując sukienkę

jednocześnie wciąga się nogi ze zwartymi kolanami do wnętrza samochodu

gdy kobieta wsiada, mężczyzna otwiera drzwi i mocno je przytrzymuje

Jak kobieta wysiada - pomoc męska jest również pożądana

wysiadając kobieta robi zwrot o 90º na

prawo i wyciąga nogi, przytrzymując

jednocześnie lewą ręką sukienkę

podczas wysiadania mężczyzna

podaje prawą lub lewą rękę oraz

chroni drzwi przed zamknięciem.

Najprostsze wyrazy uprzejmości w

stosunkach oficjalnych

Uścisk dłoni

W dawnych czasach kiedy na drogach było

pełno rabusiów, noszenie broni było

nieodzowne. Mężczyzna trzymał ją w

prawym ręku, a jeśli wyciągał prawicę do

innego człowieka – to tym samym dawał

dowód dobrych, przyjacielskich intencji.

Kto komu pierwszy podaje rękę?- ogólne zasady

Kobieta pierwsza podaje rękę

mężczyźnie

Starszy podaje rękę młodszemu

Przełożony podaje rękę podwładnemu

Kto komu pierwszy podaje rękę?- w prywatnym mieszkaniu

Gospodarze pierwsi wyciągają ręce.

Kolejność przywitania się odbywa się

według ogólnie przyjętych zasad:

o Kobieta z kobietą

o Kobiety z mężczyznami

o Mężczyzna z mężczyzną

Nasza osobliwość – całowanie kobiety w rękę.

W krajach skandynawskich może być

to przyjęte jako daleko idąca

poufałość

W kontaktach oficjalnych należy

zrezygnować z tego rodzaju galanterii

Uprzejmy ukłon

Kilka faktów historycznych.

Jedni historycy obyczajów utrzymują, że

zwyczaj ten sięga dawnych czasów, kiedy

to niewolnicy przed swoim panem obnażali

głowę.

Uprzejmy ukłon

Kilka faktów historycznych.

Inni znowu głoszą, że wysokość nakrycia głowy

była związana z dostojeństwem. Pozostałością

tego obyczaju jest infuła biskupia. Chcąc

uhonorować takiego dostojnika, należało

pomniejszyć swoją osobę, zdjąć kapelusz,

pochylić nieco korpus i głowę.

Ukłon przetrwał do dzisiaj.

Jak się kłaniamy?

Każdy ukłon powinien okazywać uprzejmość,

szacunek, ale może mieć i ma swoje odcienie, co

zależy od istniejących stosunków.

Jak się kłaniamy?

Ukłon powinien być:

ciepły, serdeczny, uprzejmy

jednakowy w stosunku do dyrektora,

woźnego, sprzątaczki bowiem uprzejmość

wyraża się właśnie w jednakowym dla

wszystkich ujmującym ukłonie

Jak powinien się kłaniać mężczyzna?

pochyla lekko korpus i głowęspogląda pozdrawianemu w twarzwyjmuje z ust papierosa i ręce z kieszenizdejmuje kapelusz lub czapkę z daszkiem prawą ręką mijając znajomego, a wyprzedzając – czyni to lewą rękądłużej trzymamy w ręku nakrycie głowy gdy pozdrawiamy starszą, godną szacunku panią, a nieco krócej, gdy witam znajomego pana

Kto kogo pozdrawia? – ogólne reguły kłaniania się

Na ukłon należy

odpowiedzieć,

podziękować !!!

Tytułowanie – rodzaje tytułów

tytuły urzędowe

tytuły dyplomatyczne

tytuły naukowe

tytuły kurtuazyjne

Tytuły urzędowe

o Związane są z piastowanym

stanowiskiem, np. Premier, minister,

dyrektor, naczelnik

o Do Prezesa RM i jego zastępców –

zwracamy się Premierze

o Ministrów i ich zastępców tytułujemy

ministrami

Tytuły dyplomatyczne

Ambasador nadzwyczajny i pełnomocny –

używamy tytułu ambasador

Chargé d’affaires – dyplomata pełniący

czasowo obowiązki szefa misji. W

stosunkach z dyplomatą sprawującym taką

funkcję używamy tytułu chargé d’affaires,

albo wymieniamy rangę, np. Radca,

sekretarz.

Tytuły dyplomatyczne c.d.

Radca minister – tytułujemy go ministrem

Do radcy, sekretarzy, attaché - używamy

tytułów jakie posiadają, z wyjątkiem:

- do attaché wojskowego – używamy stopnia

wojskowego, jak np. pułkownik, generał

- jeśli istnieje stopień radcy handlowego – to

używamy tytułu radcy

Tytuły naukowe

Magister, inżynier, doktor, docent, profesor

Docenta w stosunkach towarzyskich

tytułujemy profesorem

Są one trwale związane z osobą, podczas

gdy tytuły zawodowe zmieniają się w

zależności od zajmowanego stanowiska

Tytuły kurtuazyjne

Ekscelencja – głowa państwa, premier,

ministrowie i ambasadorowie

Eminencja – arcybiskup

Ekscelencja – biskup

Gdy jednak przedstawiciel hierarchii

kościelnej nie nosi purpury, mówi się –

księże kardynale, arcybiskupie, biskupie

Tytuły kurtuazyjne c.d.

Magnificencja – przysługuje on rektorom wyższych uczelni.

Używa się go jednak w chwilach uroczystych.

Utrzymując kontakty na co dzień z osobą

zajmującą tak wysokie stanowisko,

używamy zwrotu grzecznościowego –

pani/panie rektorze.

Tytułomania

W kontaktach bezpośrednich zbyt częste używanie tytułów powoduje, że mowa staje się sztuczna, drętwa. Np. „Dzień dobry panie ambasadorze. Czy pan ambasador udaje się jutro w podróż? Chciałbym przynieść panu ambasadorowi sprawozdanie, ale nie chcę przeszkadzać” itd..

Jedynie od czasu do czasu należy wtrącić przysługujący naszemu rozmówcy tytuł, i to w pełni wystarczy.

Ty – pan – ty. Kto komu proponuje przejście na „ty”?

starszy – młodszemu

przełożony – podwładnemu

starszy pracownik – młodszemu

pracownikowi

starsza kobieta – młodszej kobiecie

Odmowa przejścia na „ty”.

Odmowa wyrażona nawet w delikatnej formie jest przykra, gdyż godzi w honor osoby występującej z propozycją:

„Odłóżmy to jeszcze, może przy następnej okazji”,

„Tak, ale tylko na dziś”,

„Zgoda, tylko nie przy osobach trzecich”

Ceremoniały

Zespół norm kurtuazyjnych mających na celu okazania szacunku osobie reprezentującej państwo.

Opiera się na obyczajach danego państwa i obyczajach międzynarodowych i zależy od piastowanej funkcji oraz od stosunków pomiędzy dwoma państwami.

Ceremoniał powitania głowy obcego państwa

Charakter uroczystyLotnisko i trasa przejazdu udekorowane są flagami obu państw.Na lotnisku witają: szef Kancelarii Prezydenta RP, podsekretarz stanu w min. spraw zagr., ambasador rezydujący w kraju gościa, szef Protokoły Dyplomatycznego i inni wyżsi urzędnicy.Wręczenie kwiatów i udanie się do rezydencji.

Ceremoniał powitania głowy obcego państwa

Następnego dnia odbywa się uroczyste powitanie gościa przed przez Prezydenta państwa przyjmującego przed jego rezydencją. Poza prezydentem gościa witają: marszałek Sejmu, marszałek Senatu, Prezes RM, min. spraw zagr., wyżsi urzędnicy tego resortu, i Kancelarii Prezydenta, generałowie, prezydent Warszawy, korpus dyplomatyczny.W powitaniu udział bierze kompania reprezentacyjna wojska polskiego, odgrywane są hymny narodowe obu państw, defilada.Analogicznie wygląda pożegnanie.

Ceremoniał przedstawiania szefów misji dyplomatycznych głowie obcego państwa

Schemat A: szefowie misji przybywają na lotnisko lub dworzec, ustawiają się wg. zas. Pierwszeństwa. Dyr. Protokołu Dyplomatycznego przedstawia gościowi wszystkich szefów misji i państwa które reprezentują.

Ceremoniał przedstawiania szefów misji dyplomatycznych głowie obcego państwa

Schemat B: szefowie misji przybywają do rezydencji głowy obcego państwa i ustawiają wg. zas. pierwszeństwa. Na salę wchodzi głowa państwa ze swoim szefem misji, wita z zebranymi i stara się z każdym zamienić kilka słów.

Ceremoniał przedstawiania szefów misji dyplomatycznych głowie obcego państwa

Schemat C: do rezydencji głowy państwa i jego małżonki przybywają szefowie misji wraz z małżonkami i zbierają się w jednym pomieszczeniu. W innym pomieszczeniu znajduje się głowa państwa w towarzystwie szefa misji i jego małżonka w towarzystwie małżonki szefa misji. Przybyli wchodzą po kolei i witają się z gościem.

Ceremoniał przedstawiania szefów misji dyplomatycznych głowie obcego państwa

Schemat D: podczas przyjęcia zorganizowanego przez głowę państwa przyjmującego i jego małżonkę. Po przybyciu na przyjęcie goście ustawiają się wg. zas. pierwszeństwa i są kolejno przedstawiani.

Mianowanie i odwołanie szefa i członków personelu dyplomatycznego misji

Nominacja szefa misji- kompetencje głowy państwa albo uzyskanie agreement

Przyjazd nowego szefa misji

Charakter uroczystyKurtuazyjna odprawa paszportowa i celnaWizyta u szefa Protokołu dyplomatycznego, który informuje go o ogólnych zasadach organizacji władz w danym państwie oraz o funkcjonowaniu min. spraw. zagr. Szef misji wręcza kopię przemówienia oraz listę osób towarzyszących podczas wręczania listów uwierzytelniających.

Przyjazd nowego szefa misji

Wizyta u ministra spraw zagranicznych- charakter wstępny- przekazanie kopi listów uwierzytelniających oraz prośba o audiencje u głowy państwa.Wręczenie listów uwierzytelniających- bardzo uroczysty charakter ze wszelkimi najwyższymi honorami. Audiencja prywata u prezydenta i uroczystośćPo wręczeniu listów szef misji korzysta staje się pełnoprawnym członkiem korpusu dyplomatycznego.

Odwołanie szefa i członków misji

Zwykle szef misji informuje dyrektora Protokołu Dyplomatycznego o decyzji swoich władz i zarazem występuje o agreement dla swojego następcyAudiencja pożegnalna u głowy państwa – nie ma charakteru uroczystego, wymiana upominków koniec kadencji jest podyktowany albo zmianą, albo uznaniem za osobę niepożądaną.

Mianowanie członków personelu dyplomatycznego

Akt jednostronny odbywający się według swobodnego uznania kraju wysyłającego. Nie można mianować tej samej osoby w kilku krajachNa mianowanie attache wojskowych i morskich musi wyrazić zgodę państwo przyjmujące. Państwo przyjmujące może się jednak nie zgodzić na obecność jakiejś osoby