Zakład Higieny i Dietetyki

Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum

Kraków

EKOLOGIA CZŁOWIEKA

Prof. dr hab. Emilia Kolarzyk

CCZZŁŁOOWWIIEEKK JJAAKKOO

EELLEEMMEENNTT BBIIOOSSFFEERRYY

Ekologia człowieka bada i określa zależności między człowiekiem

i otaczającym go środowiskiem:

*fizycznym, *biologicznym,

*socjo-ekonomicznym, *kulturalnym,

z uwzględnieniem wzajemnych relacji pomiędzy:

*pojedynczymi ludźmi,

*grupami ludzi,

*grupami innych gatunków. Prof. Emilia Kolarzyk

Człowiek, mimo że stoi na szczycie drabiny ewolucyjnej,

podlega tym samym prawom fizycznym i chemicznym jakim

podlegają inne organizmy.

- Bowiem wszystkie organizmy żywe pod względem organizacji

chemicznej są zadziwiająco podobne.

- Żywa materia pod względem chemicznej organizacji jest bardzo

złożona, ale zbudowana jest z tych samych podstawowych substancji

i podlega tym samym prawidłowościom co świat nieożywiony.

Wszystko co znajduje się na naszej planecie:

powietrze, *woda lądowa i morska, *skały, *gleba

zbudowane są z podstawowych elementów materii - z pierwiastków.

Na Ziemi w stanie wolnym wykryto 99 pierwiastków,

jednak w organizmach żywych występuje tylko około ¼ z nich.

Prof. Emilia Kolarzyk

Ze względu na ilościowe różnice w występowaniu w organizmach żywych

wyróżniamy:1. makroelementy ( węgiel, wodór, tlen, azot, siarka, fosfor, potas, wapń, magnez, sód,

chlor)

2. mikroelementy ( żelazo, miedź, mangan, molibden)

3. ultraelementy czyli pierwiastki śladowe (rad, srebro, złoto)

6 pierwiastków określane jest jako biogenne,

gdyż są obecne w większości związków występujących w organizmach żywych:

4 podstawowe: węgiel, wodór, tlen, azot

2 rzadziej występujące: siarka i fosfor.

Zbudowane z tych pierwiastków związki organiczne to:

* węglowodany,

* białka,

*tłuszcze i inne lipidy

kwasy nukleinowe,

Związki nieorganiczne to np. niezbędne dla autotrofów:

* woda

* dwutlenek węgla.Prof. Emilia Kolarzyk

Wszystkie związki wchodzące w skład żywych organizmów

nie wykazują cech życia.

Życie występuje dopiero wówczas, gdy cząsteczki są

zorganizowane w określony sposób.

Najmniejszą jednostką organizacyjną żywej materii jest

komórka.

Komórka zawiera składniki plazmatyczne i nieplazmatyczne

tworzące organella komórkowe. Na tym poziomie pozostają organizmy jednokomórkowe.

U istot żywych stojących wyżej w hierarchii filogenetycznej

komórki tworzą:

- narządy: płuca, żołądek, serce, nerka, wątroba

- układy: krążeniowo-oddechowy, trawienny, wydalniczy,

nerwowy, szkieletowy, mięśniowy, hormonalny, rozrodczy

Dopiero ich właściwe uporządkowanie anatomiczne

i harmonijne działanie tworzy organizm. Prof. Emilia Kolarzyk

Podobny stopień uporządkowania oraz hierarchizację

funkcjonalną i czynnościową obserwujemy na poziomach

organizacji wykraczających ponad indywidualny organizm.

Dla porównania :

> > Cząstka nukleoproteidowa – organellum – komórka –

narząd - układ – organizm

oraz

> > Populacja – biocenoza – ekosystem – biom - biosfera

Główne źródło energii dla wszystkich istot żywych na naszej

planecie stanowi energia promienista słońca.

Energia promienista słońca powstaje z reakcji jądrowej.

W bardzo wysokich temperaturach we wnętrzu słońca,

atomy wodoru ulegają przekształceniu w atomy helu,

z wydzieleniem energii w postaci promieniowania gamma.

Prof. Emilia Kolarzyk

W wyniku reakcji pomiędzy:

promieniowaniem gamma, a elektronami z dysocjacji helu następuje

ostatecznie emisja energii świetlnej wysyłanej przez słońce.

Pierwszego podstawowego przekształcenia energii na Ziemi dokonują

rośliny zielone.

Rośliny zielone przekształcają

energię promienistą światła słonecznego

w energię chemiczną

która zostaje zmagazynowana w postaci energii wiązań łączących atomy w

cząsteczkach związków organicznych wytworzonych na bazie aldehydu 3-

fosfoglicerynowego, będącego produktem fazy ciemnościowej fotosyntezy

(cykl Calvina)

Prof. Emilia Kolarzyk

** Drugi główny etap w przepływie energii na Ziemi to oddychanie

wewnątrzkomórkowe,

zachodzące we wszystkich komórkach zarówno roślinnych jak

i zwierzęcych.

***W trzecim etapie energia zmagazynowana w ATP

(wytworzonego w fosforylacji oksydacyjnej procesów oddechowych)

jest wykorzystywana przez komórki do różnego rodzaju pracy.

ATP jest źródłem energii przy przewodzeniu impulsów nerwowych,

w skurczach mięśniowych, do procesów anabolicznych zachodzących

w komórce oraz do wykonywania wszystkich procesów życiowych.

****Po spełnieniu tych wszystkich biologicznych zadań energia

przepływa do środowiska i rozprasza się w postaci ciepła.

Znajduje więc w tych procesach potwierdzenie

Prawo zachowania energii, które mówi że:

- energia nie powstaje od nowa, ani nie ulega zniszczeniu, lecz tylko

jest przekształcana z jednej formy w inną.

Prof. Emilia Kolarzyk

Aby ekosystem mógł sprawnie i wydajnie funkcjonować musi

być realizowane podstawowe prawo ekologii:

przepływ energii oraz krążenie materii.

Jako przykład krążenia materii można przytoczyć

biogeochemiczny cykl krążenia azotu w przyrodzie.

Prof. Emilia Kolarzyk

ZDROWIE CZŁOWIEKA A STAN ATMOSFERY

Człowiek może przeżyć:

- bez pożywienia ponad miesiąc,

- bez wody kilka dni ,

- bez powietrza ginie już po kilku minutach. Człowiek wdycha przeciętnie około 9 kg powietrza na dobę tj. kilkakrotnie

więcej, niż waży wypita w tym czasie woda i spożyta żywność.

Skład dolnych warstw atmosfery ( troposfery ) można przyjąć za stały.

składnik objętościowo

ppm

wagowo

ppm

azot 780900 755400

tlen 208500 231500

argon 9300 12800

dwutlenek węgla 300 460

neon 28 12,5

hel 5,2 0,72

metan 2,2 1,2

krypton 1,0 1,5

wodór 0,5 0,03

ksenon 0,08 0,36

ponad to para wodna w ilości zmiennej, 8-12 mg/m3

Prof. Emilia Kolarzyk

Istotną zmienność wykazują składniki atmosfery których zawartość

jest niewielka: CO2, SO2, SO3, O3, NOx areozole. Dwutlenek węgla! mimo

że jest naturalnym składnikiem powietrza którym oddychamy, to z chwilą

przekroczenia 300 ppm w powietrzu dwutlenek węgla jest uważany za

zanieczyszczenie.

Ze względu na pochodzenie wszystkie źródła zanieczyszczeń powietrza można

podzielić na:

- naturalne

- sztuczne (antropogenne).

Ze względu na charakter biologiczny i chemiczny zanieczyszczenia dzielimy na:

- pyłowe

- gazowe.

Do głównych naturalnych źródeł zanieczyszczeń zalicza się:

wybuchy wulkanów,

pożary lasów i stepów,

naturalne procesy gnicia i rozkładu substancji organicznych (unoszenie przez

wiatr pyłów i areozoli morskich).

Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego mogą być łatwo przenoszone na

duże odległości, skażając obszary znacznie oddalone od źródeł emisji.

Prof. Emilia Kolarzyk

Przykłady zagrożeń dla zdrowia i życia człowieka

związane z oddziaływaniem środowiska naturalnego w formie fotografii można zobaczyć zamieszczone są na stronie

http://nakoksie.pl/10-najwiekszych-tragedii-w-dziejach-ludzkosci/

Prof. Emilia Kolarzyk

ZANIECZYSZCZENIA PYŁOWE

Pyły spowodowane działalnością człowieka powstają wszędzie tam gdzie

występuje tarcie.

Źródłem powstawania pyłów może być np.:

- ścieranie jezdni

- opon pojazdów mechanicznych.

Najpoważniejszym źródłem emisji pyłowych jest przemysł:

- elektro-energetyczny i ciepłowniczy

- przemysł metalurgii żelaza i stali.

Ze względu na zachowanie pod wpływem siły grawitacji rozróżniamy:

pył opadający, czyli taki który ulega sedymentacji

pył zawieszony, który nie ulega opadaniu.

(największe znaczenie dla zdrowia człowieka ma pył zawieszony o

rozmiarach od 0,1 – 100 µm).

Tego typu cząstki występują w typowym pyle przemysłowym.

Prof. Emilia Kolarzyk

W zależności od właściwości biologicznych pyły mogą wywierać

działanie:

1. drażniące: węgiel, żelazo, szkło, aluminium, zw. baru ,

2. zwłókniające: krystaliczne formy dwutlenku krzemu: kwarc,

krystobalit oraz niektóre krzemiany: azbest, talk, kaolin, pył z

kopalni węgla lub rudy żelaza

3 toksyczne: pyły zawierające: ołów, siarkę, związki chromu,

środki owadobójcze

4 alergizujące

pochodzenia organicznego – bawełna, wełna, konopie, len, pyły

sierści, jedwab, surowe owoce, sporysz, puder ryżowy, pył mąki

pochodzenia chemicznego – leki, pyły niektórych metali

(chromu, kobaltu i niklu )

Prof. Emilia Kolarzyk

Działanie pyłów na organizm może odbywać się drogą:

- skórną (pyły lipofilne) – powodują podrażnienie, świąd, zatkanie ujść

gruczołów potowych, łojowych)

- przez układ oddechowy – jest to najczęściej spotykana droga działania pyłu.

W zależności od wielkości cząsteczki pyłu różne jest ich miejsce osadzania

się i biologicznego oddziaływania na drogi oddechowe

*cząstki o średnicy powyżej 10 µm (pyły cementu, baru, żelaza, gipsu) –

zatrzymywane są głównie w jamie nosowo-gardłowej; powodują mechaniczne

uszkodzenie śluzówki

* cząstki o średnicy do 1 µm. Około 5% dochodzi do pęcherzyków płucnych,

reszta osadzana jest w oskrzelach sprzyjając rozwojowi drobnoustrojów

chorobotwórczych

cząstki o średnicy poniżej 0,5 µm – osadzane są w pęcherzykach płucnych –

FRAKCJA RESPIRABILNA o największym znaczeniu chorobotwórczym

Prof. Emilia Kolarzyk

Zespoły chorobowe będące skutkiem działania pyłów :

pylice płuc:

- kolagenowe

(patologiczny rozwój tkanki łącznej powodujący trwałe uszkodzenie struktury

pęcherzyków płucnych i zmiany bliznowate)

- niekolagenowe

( nieznaczny i potencjalnie odwracalny rozwój w tkance płucnej włókien retikulinowych

bez zmian w strukturze pęcherzyków płucnych)

- mieszane

2. schorzenia przebiegające bez odczynów włóknistych:

nieżyty górnych dróg oddechowych

przewlekłe zapalenie oskrzeli (PZO)

schorzenia alergiczne (astma, przewlekłe zapalenie pęcherzyków płucnych)

3. schorzenia nowotworowe:

powodowane przez:

– pyły azbestu,

- pyły zawierające: związki chromu, arsenu,

- barwniki organiczne,

- pochodne smołowcowe,

- węglowodory aromatyczneProf. Emilia Kolarzyk

ZANIECZYSZCZENIA GAZOWE

Zanieczyszczenia gazowe mogą:

- pochodzić ze źródeł naturalnych,

- być pochodzenia antropogenicznego.

Należą do nich dwutlenek węgla, ozon, gazy śladowe, metan, tlenki azotu.

Związki bromu i chloru są związane z działalnością człowieka.

Prof. Emilia Kolarzyk

Dwutlenek węgla

Dwutlenek węgla jest niezbędny do utrzymania procesów

anabolicznych producentów.

Źródła naturalne: wulkany, pożary

Źródła antropogenne:

- spalanie węgla i innych paliw (1 kg węgla daje 2 kg CO2).

- spalanie cementu.

- środki transportu oraz sektor komunalny i rolniczy.

Wzrost stężenia dwutlenku węgla w atmosferze jest w 49%

odpowiedzialny za efekt cieplarniany.

Dwutlenek węgla obok wody jest najważniejszym substratem

fotosyntezy dla autotrofów:

- rośliny typu C3 - fazie ciemna fotosyntezy (cykl Calvina)

- rośliny typu C4 - cyklu Hatcha, Slacka i Kortchaka.

Prof. Emilia Kolarzyk

Tlenek węglaPowstaje wszędzie tam gdzie płonie ogień jako wynik niecałkowitego utleniania

substratu.

Groźba zatruć tym związkiem będzie istniała dopóty, dopóki nasza cywilizacja

będzie wykorzystywała węgiel jako źródło energii i materiał wyjściowy do

różnorodnych procesów technologicznych.

CO jest gazem bezwonnym i nie drażniącym.

Jego obecność w powietrzu jest praktycznie nie wykrywana przez narządy zmysłów,

co potęguje niebezpieczeństwo zatrucia.

Przyczyną zatruć:

- niewłaściwa eksploatacja piecyków i kuchenek gazowych,

- złe odprowadzanie spalin w gospodarstwach domowych:

* w czasie kąpieli, *podczas gotowania na kuchenkach gazowych w naczyniach

o dużej powierzchni dna.

Zespół objawów klinicznych w zatruciu CO:

- bardzo duża różnorodność:

zmiany chorobowe w narządach najbardziej wrażliwych na niedobór tlenu.

Krytyczne w tym względzie są:

- ośrodkowy układ nerwowy i układ krążenia ,

Kliniczne efekty zatrucia mogą dotyczyć:

- wątroby,

- narządu wzroku i słuchu,

układu pokarmowego i nerek. Prof. Emilia Kolarzyk

Dwutlenek siarki

Źródła naturalne: siarczany z rozpylanej wody morskiej.

Powstający w oceanach siarczek dwumetylu ulega w atmosferze

utlenieniu i ostatecznie powstaje kwas siarkowy.

Źródła antropogenne: paliwa zarówno stałe jak i płynne:

energetyka, gospodarka komunalna i przemysł.

Dwutlenek siarki może utleniać się w powietrzu do trójtlenku siarki

Może to mieć miejsce w dwóch typach reakcji:

- reakcja fotochemiczna: zachodzi w fazie gazowej. Cząsteczka

dwutlenku siarki pobiera energię fotonu promieniowania

nadfioletowego i łączy się z cząsteczką tlenu. W rezultacie powstaje

trójtlenek siarki i ozon.

Przyspieszenie reakcji: tlenki azotu i węglowodory

- reakcja katalityczna: zachodzi w fazie ciekłej, w kroplach mgły.

Reakcja ta przebiega niezależnie od obecności światła.

Prof. Emilia Kolarzyk

Wytworzony trójtlenek siarki reagując z wodą zawartą

w powietrzu tworzy kwas siarkowy.

Toksyczność:

-rośliny: szczególne niebezpieczeństwo dla nagonasiennych

drzew szpilkowych nie zrzucających szpilek na zimę.

- ludzie:*sulfmethemoglobinemia,

*podrażnienie górnych i dolnych dróg oddechowych,

*zaburzenia żołądkowo-jelitowe

*podrażnienie spojówek.

Prof. Emilia Kolarzyk

Tlenki azotu

Źródła naturalne:

wulkany i wyładowania atmosferyczne,

pożary roślinności i biologiczne wiązanie

Źródła antropogenne:

* spalanie surowców energetycznych: węgla i pochodnych ropy

naftowej.

Toksyczność

- methemoglobinemia,

-podrażnienie górnych i dolnych dróg oddechowych (choroba

silosowa),

-podrażnienie błon śluzowych przewodu pokarmowego,

- oparzenia skórne.

Prof. Emilia Kolarzyk

Kwaśne deszcze

Tlenki azotu po przejściu w kwas azotowy

oraz

dwutlenek siarki po przejściu w kwas siarkowy

mogą być przenoszone wraz z powietrzem przez wiatr na bardzo duże

odległości, zanim wrócą na ziemię ( deszcz, śnieg ).

Zakwaszenie wód - szkodliwość dla ryb, raków, planktonu

Zakwaszenie gleby - toksyczność dla korzeni glebowych.

Trzeba mieć jednak świadomość, że opad związków siarki z deszczem

jest źródłem siarki niezbędnej do wzrostu roślin.

Szkodliwość w gospodarce - niszczenie materiałów budowlanych przede

wszystkim węglanowych. Tynki wapienne, licówki marmurowe itp.

ulegają szybkiej korozji:

CaCO3 + H + Ca

+ 2 + H2O + CO2

Korozja metali - * 40 % stali produkowanej w ciągu roku ulega

zniszczeniu,* żelazne elementy trakcji elektrycz.i szyn kolejowych. Pod

względem ilości kwaśnych deszczy jako tzw. czarny trójkąt Europy:

Śląsk, Czechy i Zagłębie Ruhry

Prof. Emilia Kolarzyk

Ozon

Ozon - odmiana alloptropową tlenu o cząsteczce trójatomowej.

Powstaje:

*z tlenu atmosferycznego pod wpływem wyładowań elektrycznych

*w obrębie troposfery (ozonosfery) - w wyniku reakcji fotochemicznych zachodzących

pod wpływem nadfioletowego promieniowania ( o długości fali mniejszej niż 240 nm).

Warstwa ozonu rozciąga się od wysokości około 10 km do około 50 km.

W stratosferze ( powyżej 10 km) ozon jest czynnikiem nieodzownym dla życia na

Ziemi,

natomiast nadmierna koncentracja tego gazu w troposferze , czyli w powietrzu którym

oddychamy, jest szkodliwa.

Obecnie mamy swoisty paradoks:

sukcesywne zmniejszanie się ilości ozonu w stratosferze,

sukcesywne podwyższanie się ilości ozonu w troposferze

Od początku dwudziestego wieku w wyniku działalności człowieka - podwojenie się

ilości ozonu troposferycznego

W warstwie przyziemnej ozon jest gazem toksycznym dla ludzi, zwierząt i roślin.

Ozon razem z innymi zanieczyszczeniami powietrza atmosferycznego doprowadza do

wytworzenia tzw. smogu.

Prof. Emilia Kolarzyk

W zależności od obecności lub braku odpowiednio wysokich stężeń ozonu wyróżnia się

dwa typy smogu:

1. zimowy „Londyński” - smog redukujący

2. letni „Los Angeles” - smog utleniający (pochodzenia fotochemicznego)

1.Smog zimowy -obecność w powietrzu wysokich stężeń zanieczyszczeń

emitowanych z procesów spalania węgla i drewna, głównie w:

- piecach,

- kominkach

- lokalnych kotłowniach.

Są to głównie:

- tlenki azotu i dwutlenek siarki,

- kwaśne aerozole oraz drobnocząsteczkowe pyły.

SMOG

Czynnikiem determinującym powstanie stanu smogowego są warunki meteorologiczne.

Decydującą rolę odgrywa:

- inwersja gruntowa (na skutek zaburzonego rozkładu temperatur nie ma unoszenia się

ciepłego powietrza z zanieczyszczeniami do góry, tylko następuje gromadzenie się ich przy

powierzchni ziemi )

- wysoka wilgotność.

Podczas dni smogowych dochodzi do:

- nasilenia się stanów bronchospastycznych u ludzi z nadwrażliwością drzewa oskrzelowego

- pogorszenia stanu zdrowia, a nawet zgonów ludzi starszych z chorobami układu

krążeniowo-oddechowego.Prof. Emilia Kolarzyk

Smog letni

Powstaje w miastach, w warunkach:

bezchmurnej pogody,

niskiej wilgotności powietrza,

przy dużym natężeniu ruchu samochodowego.

Decydujące znaczenie w powstaniu smogu letniego mają procesy fotochemiczne.

Z lotnych związków organicznych:

węglowodorów, tlenków azotu i tlenku węgla

powstają

ozon, aldehydy, ketony i inne związki tlenorganiczne.

Reakcja organizmu ludzkiego na smog letni objawia się:

-podrażnieniem oczu, nosa i gardła,

-kaszlem,

-bólem głowy

-ogólnym dyskomfortem.

Jako grupy szczególnie wrażliwe są dzieci i ludzie starsi.

Prof. Emilia Kolarzyk

WARTOŚCI NORMATYWNE STĘŻEŃ I NATĘŻEŃ

Środowiska bytowania Poziomy dopuszczalnych stężeń (DS) poszczególnych substancji określone zostały

dla następujących przedziałów czasowych:

*jedna godzina (DS1) jest to wartość graniczna pomiędzy stężeniem bezpiecznym

i stwarzającym zagrożenie dla zdrowia przy ekspozycji 1 godzinnej

*8 godzin (DS8) – jest to maksymalna średnia 8-godzinna spośród średnich

kroczących, obliczanych ze średnich 1-godzinnych w ciągu doby; każdą taką średnią

8-godzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy; pierwszym okresem

obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 17.00 dnia poprzedniego do

godz. 01.00 danego dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest

okres od godz. 16.00 do 14.00 tego dnia

*24 godziny (DS24) - jest to wartość graniczna pomiędzy stężeniem bezpiecznym

i stwarzającym zagrożenie dla zdrowia przy ekspozycji 24- godzinnej

*rok kalendarzowy (DSA) - jest to stężenie, które nie może być przekroczone w skali

całego roku.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że wraz z wydłużeniem czasu ekspozycji

bezpieczne stężenie danej substancji chemiczne przyjmuje coraz niższą wartość,

np. przy narażeniu na dwutlenek siarki:

DS1 (1godz) - 350 µg/m3

DS8 (8godz) - 125 µg/m3

DSA (cały rok) - 20 µg/m3 Prof. Emilia Kolarzyk

L.P Nazwa substancji

(numer CAS)

Okres

uśredniania

wyników

pomiaru

Dopuszczalny

poziom w powietrzu

w (µg/m3)

Dopuszczalna

częstość

przekraczania

dopuszczalnego

poziomu w roku

1 2 3 4 5

1. Benzen

(71 – 43- 2)

rok kalendarzowy 5 -

jedna godzina 200 18 razyDwutlenek azotu

(10102-44-0)

rok kalendarzowy 40

-2.

Tlenek azotu

(10102-44-0,

101002-43-9)

rok kalendarzowy 40 30 -

jedna godzina 350 24 razy

24 godziny 150 125 3 razy

3. Dwutlenek siarki

(7446-09-5)

rok kalendarzowy 40 20 -

4. Ołów

(7439-92-1)

rok kalendarzowy 0,5 -

osiem godzin 120 60 dni 25

dni

5.

Ozon

(10028-15-6)

Okres

wegetacyjny

(1V-31VII)

24.000

µg/m3xh

18.000

µg/m3xh

-

24 godziny_ 50 35 razy

6. Pył zawieszony

PM10rok kalendarzowy 40 -

7. Tlenek węgla

(630-08-0)

osiem godzin_ 10.000 -

Prof. Emilia Kolarzyk

Środowisko pracy

W medycynie pracy stosowane są pojęcia NDS i NDN;

NDS - najwyższe dopuszczalne stężenie substancji

chemicznej

( ustalone jako średnia ważona) - którego oddziaływanie na

pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i 42-godzinnego

tygodniowego wymiaru czasu pracy przez okres jego aktywności

zawodowej

nie powinno spowodować ujemnych zmian:

- w jego stanie zdrowia

-oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń

Prof. Emilia Kolarzyk

NDN - najwyższe dopuszczalne natężenie czynnika fizycznego

(ustalone jako średnia ważona) - którego oddziaływanie na pracownika w ciągu

8-godzinnego dobowego i 42-godzinnego tygodniowego wymiaru czasu pracy

przez okres jego aktywności zawodowej

nie powinno spowodować ujemnych zmian:

- w jego stanie zdrowia

- oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń

NDS chwilowy ( NDSCh) -jest to takie stężenie substancji chemicznej

ustalone jako wartość średnia w danym środowisku pracy, które nie

powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika jak i

jego potomków, jeśli ekspozycja nie przekracza 30 minut w czasie jednej

zmiany roboczej.

Analogiczne zasady obowiązują przy wyznaczaniu NDN chwilowego

(NDNCh) w przypadku czynnika fizycznego: hałas, wibracja,

promieniowanie

Prof. Emilia Kolarzyk

Istnieją substancje które wykazują tak silne działanie

toksyczne czy też drażniące, że już chwilowy kontakt z

podwyższonym poziomem może wywołać ostre stany

chorobowe np. silny stan bronchospastyczny drzewa

oskrzelowego lub nawet śmierć.

W takim przypadku należy wyznaczyć:

Największe dopuszczalne stężenie progowe ( NDSP) -

jest to najwyższe stężenie substancji, które ze względu na

bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia nie może być

w powietrzu środowiska pracy przekroczone w żadnym

momencie trwania pracy.

Prof. Emilia Kolarzyk

Nazwa i numer CAS

substancji chemicznej

Środowisko pracy

NDS NDSCh

[µg/m3]

[mg/m3]

[µg/m3]

[mg/m3]

Dwutlenek siarki (SO2) 2 000 5 000

[7446-09-5] 2 5

Tlenki azotu (NOx)

[10102-43-9, 10102-44-0,

63907-41-5]

5 000

5

10 000

10

Tlenek węgla (CO)

[630-08-0]

30 000

30

180 000

180

Ozon (O3)

[10028-15-6]

150

0.15

-

Benzen (C6H6) 1600

1,6

-

Arsen (As) i jego związki

nieorganiczne w przeliczeniu na As

[7440-38-2]

10

0.01

-

Kadm (Cd) i jego związki

nieorganiczne w przeliczeniu na

Cd

10

0.01

-

[7440-43-9]

Ołów (Pb) i jego związki

nieorganiczne [7439-92-1]_

50_0.05 -

Rtęć (Hg) w przeliczeniu na zw.

nieorganiczne [7439-97-6]

50_ 0.05 150_0.15

Nikiel (Ni) i związki w przeliczeniu

na nikiel _[7440-02-0]

250._0.25 -

Fluor_[7782-41-4]__ 50_0.05 400_0.4 Prof. Emilia Kolarzyk

W środowisku bytowania człowieka dopuszczalny poziom

stężeń substancji toksycznych jest znacznie niższy niż w

środowisku pracy - przy jednakowej długości czasu ekspozycji:

Np. tlenek węgla –ekspozycja 8-godzinna :

DS8 w środowisku bytowania - 10 000 µg/m3

NDS w środowisku pracy - 30 000 µg/m3

Prof. Emilia Kolarzyk

KRAKÓW

MONITORING ŚRODOWISKOWY

Prof. Emilia Kolarzyk

Stacje pomiarowe w Krakowie

-ul. Bulwarowa w Nowej Hucie –pomiar głównie zanieczyszczeń

przemysłowych,

-ul. Bujaka na Kurdwanowie -stężenie pyłów PM10 wynoszonych do

powietrza głównie w wyniku działania domowych pieców i spalania

odpadów.

- al. Krasińskiego -ilość pyłów w głównym ciągu komunikacyjnym

miasta.

Nowa, dodatkowa stacja komunikacyjna

ul. Dietla - między ul. Wielopole a Halą Targową - druga stacja

komunikacyjna.

Ta nowa stacja będzie mobilna- co jakiś czas będzie można zmieniać jej

lokalizację.

Możliwe będzie:

- monitorowanie jakości powietrza w całym Krakowie,

- ocenianie efektów walki ze smogiem.

Prof. Emilia Kolarzyk

Kolejne slajdy pochodzą ze stron Krakowskiego

Alarmu Smogowego

(ruch społeczny, który powstał w odpowiedzi

na dramatyczną jakość powietrza w Krakowie)

Prezes -Andrzej Guła

www.krakowskialarmsmogowy.pl/

Prof. Emilia Kolarzyk

www.krakowskialarmsmogowy.pl/smog‎

Prof. Emilia Kolarzyk

www.krakowskialarmsmogowy.pl/smog‎

Prof. Emilia Kolarzyk

www.krakowskialarmsmogowy.pl/smog‎

Prof. Emilia Kolarzyk

www.krakowskialarmsmogowy.pl/smog‎

Prof. Emilia Kolarzyk

www.krakowskialarmsmogowy.pl/smog‎

Prof. Emilia Kolarzyk

Piśmiennictwo

Kolarzyk E. Wybrane problemy higieny i ekologii człowieka, Wyd. UJ, Kraków

2008

Jethon Z, Grzybowski A. Medycyna zapobiegawcza i środowiskowa. PZWL,

Warszawa 2000.

Karczewski JK (red.). Higiena. Podręcznik dla studentów pielęgniarstwa. Wyd.

Czelej, Lublin 2002.

WIOŚ Kraków 2014 . Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w

2013r

WIOŚ Kraków 2014. Pięcioletnia ocena jakości powietrza pod kątem jego

znieczyszczenia SO2,NO2, N0x, CO, benzenem, pyłem PM2,5 oraz As,Cd, Ni, Pb,

B(a)P w województwie małopolskim w latach 2009-2013

WIOŚ Kraków 2014. Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w

2013 roku

www.krakow.pios.gov.pl‎

www.krakowskialarmsmogowy.pl/smog‎

http://nakoksie.pl/10-najwiekszych-tragedii-w-dziejach-ludzkosci/

Prof. Emilia Kolarzyk