Post on 05-Aug-2015
Wstęp.
Analizę stanów i procesów ekonomicznych w przedsiębiorstwie nazywa
się analizą ekonomiczną. Jest ona instrumentem służącym do poznania
przebiegu i rezultatów procesów gospodarczych.
Można ją definiować również jako dyscyplinę zajmującą się wyszukiwaniem,
mierzeniem związków zachodzących między zjawiskami ekonomicznymi oraz
wykrywaniem za pomocą rozmaitych metod badawczych, prawidłowości
dotyczących zachowywania się podmiotów gospodarczych i ich reakcji na
bodźce płynące z otoczenia.
Proces budowy nowego systemu społeczno-gospodarczego w warunkach
gospodarki rynkowej i związane z nią oczekiwania wymagają rozwoju
przedsiębiorstw. Osiągnięcie tego nie byłoby jednak możliwe bez ciągłego
udoskonalania procesów planowania, bieżącej kontroli i sterowania.
Zarządzanie przedsiębiorstwem traktowane jako ciągły proces podejmowania
decyzji, których trafność decyduje o skuteczności i pożądanym poziomie
ekonomicznym działań gospodarczych, komplikuje się, w warunkach dużej
zmienności otoczenia i wzrastającej konkurencji.
Podejmowanie decyzji strategicznych, które określają podstawowe cele
gospodarcze jak i decyzji operacyjnych oraz taktycznych mających za zadanie
likwidację niepożądanych odchyleń od założonych celów oraz wczesne ich
wykrywanie wymaga stałego dopływu pełnych, szybkich i rzetelnych
informacji.
Analiza ekonomiczna pozwala na dokonanie oceny bieżącej działalności
podmiotów gospodarczych i obejmuje zagadnienia takie jak, istotę i wstępną
analizę sprawozdań finansowych, badanie kondycji finansowej
przedsiębiorstwa, w szczególności jego płynności finansowej, stopnia
zadłużenia, sprawności działania, zyskowności oraz oceny rynkowej wartości
1
akcji i kapitału. Analiza ekonomiczna pozwala na badanie czynników
kształtujących wyniki finansowe przedsiębiorstw, badanie dochodów ze
sprzedaży oraz kosztów własnych, co stanowi podstawę do podejmowania
decyzji dotyczących zarówno bieżącej jak i przyszłej działalności gospodarczej.
Duże znaczenie analizy ekonomicznej w zarządzaniu podmiotami
gospodarczymi sprawia, że zaczyna ona zajmować wysoką pozycję wśród
funkcji zarządzania i coraz częściej zaliczana jest do funkcji podstawowych
przedsiębiorstwa.
Przeprowadzenie analizy wymaga zastosowania odpowiednich metod
badania i zasad oceny wypracowanych przez analizę jako samodzielną
dyscyplinę naukową. W procesie tym wykorzystywany jest dorobek z innych
dziedzin takich jak: rachunkowość, ekonomika przedsiębiorstw, finanse i
marketing.
Charakterystyczną cechą analizy w gospodarce rynkowej jest bezpośrednie
wykorzystanie jej w procesie zarządzania. Wyniki analizy stanowią podstawę
do weryfikacji słuszności decyzji podjętych w przeszłości oraz ustalenie punktu
wyjścia zamierzeń bieżących i przyszłościowych. W bieżącej działalności
przedsiębiorstwa analiza ekonomiczna ma na celu jak najszybsze dostarczenie
informacji o zakłóceniach tej działalności w stosunku do stanu będącego
podstawą porównań. W fazie oceny i weryfikacji rezultatów działalności
przyszłych okresów analiza dostarcza informacji o efektywności
gospodarowania oraz pozycji przedsiębiorstwa w branży i na rynku. Pozwala,
więc na dobre przygotowanie przyszłej działalności wyrażonej w strategii
rozwoju przedsiębiorstwa.
Celem mojej pracy jest bliższe poznanie problematyki analizy
ekonomicznej oraz próba jej zastosowania w praktyce w oparciu o wiedzę
wyniesioną z uczelni oraz udowodnienie, że analiza ekonomiczna stanowi
podstawę do opanowywania rynków i umacniania na nich pozycji
przedsiębiorstw. Rzeczowy zakres pracy obejmuje dokonanie analizy i oceny
2
przedsiębiorstwa poprzez badanie struktury przychodów i kosztów, analizę
wyniku finansowego na wybranym przykładzie. Do przeprowadzenia analizy
ekonomicznej wykorzystano bezpośrednie źródła z przedsiębiorstwa w postaci
bilansu, sprawozdań FO1, sprawozdań z zatrudnienia oraz rachunków zysku i
strat.
Praca napisana jest w oparciu o literaturę przedmiotu. Spośród wielu
autorów zajmujących się problematyką analizy finansowej, do których należą
między innymi Lech Bednarski, Ryszard Borowiecki, Jan Duraj, Marian
Walczak, Jan Czekaj, Zbigniew Dresler, Wiesław Pluta, Niels A. Skor, Maria
Sierpińska i Tomasz Jachna na szczególną uwagę zasługują Maria Sierpińska,
Tomasz Jachna autorzy książki pt. „Ocena przedsiębiorstwa według standardów
światowych”, Jan Czekaj Zbigniew Dresler autorzy pracy pt. „Podstawy
zarządzania finansami” oraz Lech Bednarski, Ryszard Borowiecki, Jan Duraj,
Edmund Kurtys, Tadeusz Waśniewski i Bolesław Wersty, twórcy książki pt.
„Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa”.
Wszyscy wymienieni powyżej autorzy w szczegółowy sposób omawiają
problematykę analizy, jej rolę i znaczenie, metody analizy oraz dokonują
prezentacji podstawowych wskaźników wykorzystywanych w przeprowadzaniu
analizy ekonomicznej.
Rozdział pierwszy stanowi bliższe zapoznanie się z tematyką analizy
ekonomicznej jako instrumentu sprawnego zarządzenia przedsiębiorstwem.
Określa istotę, funkcję i zakres współczesnej analizy finansowej. Wyjaśnia
pojęcie i przedmiot analizy oraz charakteryzuje jej najważniejsze rodzaje i
elementy składowe. W rozdziale drugim dokonano ogólnej charakterystyki.
Przedstawiono genezę i rozwój przedsiębiorstwa, charakterystykę produkcji
oraz jej czynniki. Omówiono również sytuację w otoczeniu konkurencyjnym i
tzw. makrootoczeniu. Zasadniczą cześć pracy stanowi analiza finansowa
uwzględniająca najnowszy dorobek twórców metod do jej przeprowadzania.
Zawiera przegląd tradycyjnych metod i wskaźników powszechnie zalecanych i
3
stosowanych w zarządzaniu finansami przedsiębiorstw. Ponadto przedstawia
ocenę przeprowadzonej analizy na wybranym przykładzie. Zagadnienia te są
przedmiotem rozdziału trzeciego.
4
Rozdział I. Analiza ekonomiczna jako fundament sprawnego
zarządzania przedsiębiorstwem.
1. Pojęcie, przedmiot i elementy składowe analizy ekonomicznej.
Warunkiem efektywnego działania firmy jest analiza osiąganych
rezultatów gospodarowania. Kierownictwo firmy, aby sprawnie zarządzać, musi
posiadać dobre rozeznanie rzeczywistej efektywności podejmowanych w
przeszłości decyzji. Uzyskiwane wyniki mogą, bowiem bądź to narzucać
konieczność dotychczasowych sposobów postępowania, bądź też potwierdzić
słuszność prowadzonej polityki.
Analiza osiągniętych wyników gospodarowania jest niezbędna do
prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Analiza odnosząca się do działalności gospodarczej nosi nazwę analizy
ekonomicznej. Mówi się o niej jako o dyscyplinie naukowej dotyczącej zespołu
metod umożliwiających stawianie diagnoz w jednostkach operacyjnych.1
Jest ona również metodą postępowania, która polega na dzieleniu danej całości
na części i rozpatrywaniu każdej z nich osobno.2
Może mieć dwojaki cel, a mianowicie:
- wykrycie struktury badanej całości, związków i zależności występujących
między elementami strukturalnymi oraz między każdym elementem a
całością; wówczas nazywa się analizą strukturalną,
- poznanie mechanizmu funkcjonowania badanej całości, zmian jakie
zachodzą, identyfikację czynników oddziałujących na tę całość oraz siły,
1 J. Więckowski, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie przemysłowym, PWE Warszawa 1988 s.32 2 Encyklopedia powszechna PWN T.1 Warszawa 1973 s.87
5
kierunku i natężenia wpływu poszczególnych czynników na stwierdzone
zmiany; wówczas nazywa się ją mianem analizy przyczynowej.3
Analiza strukturalna jak i przyczynowa nie zapewniają pełnego poznania
badanego przedmiotu. Konieczna jest synteza, – czyli łączenie różnych części w
całość po uprzednim zbadaniu tych części.
Wydawałoby się, że synteza jest przeciwieństwem analizy jednak mimo to
możemy powiedzieć, że metody te uzupełniają się wzajemnie. Dzięki nim
możemy poznać dogłębnie dany obiekt w całości i w szczególe.
Główne zadania analizy ekonomicznej traktowanej jako metoda to:
- wykrywanie struktury zjawisk i procesów występujących w działalności
gospodarczej przedsiębiorstwa,
- ustalanie wewnętrznych oraz zewnętrznych związków przyczynowych
tych zjawisk i procesów,
- badanie wielkości przyszłych odchyleń stanów rzeczywistych od
postulowanych,
- projektowanie działań korekcyjnych, zmierzających do poprawy stanu i
przebiegu procesów.
2. Przedmiot i rodzaje analizy.
Przedmiotem analizy są zjawiska, i procesy gospodarcze występujące we
wszystkich dziedzinach działalności przedsiębiorstwa. Dotyczą one analizy
ekonomicznej w obrębie przedsiębiorstwa i otoczenia.
Otoczenie jest jednym z czynników mających wpływ na dynamikę rozwoju
przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo chcąc być konkurencyjne na rynku musi
znać dobrze swoje otoczenie, musi wiedzieć, w czym jest lepsze a co wymaga
3 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.10
6
modernizacji. Znając słabe i mocne strony swoje oraz konkurentów może
właściwie prowadzić politykę dalszego rozwoju i udoskonalania.
Do tego wszystkiego niezbędna jest „Analiza działalności przedsiębiorstwa”.
Rys.1
Analiza otoczenia przedsiębiorstwa
Ocena warunków
społecznych i prawnychAnaliza rynku Analiza konkurencji
Analiza ekonomiczna
Analiza finansowa Analiza techniczno - ekonomiczna
Synteza wyników analiz i przygotowanie decyzji przyszłych okresów
Źródło: M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych” PWN
Warszawa 1994, s.12
Przeprowadzając taką analizę możemy dowiedzieć się, jakie są warunki
społeczne i prawne ludności. Czy wszystkich będzie stać na nasze produkty, czy
w regionie który badamy występuje duże bezrobocie, jaką państwo prowadzi
politykę pod względem dziedziny działalności naszego przedsiębiorstwa.
Rodzaje analizy ekonomicznej.
Regulowanie i sterowanie procesami gospodarczymi w przedsiębiorstwie
wymaga poddawania analizie zarówno stanów tych procesów, jak i przebiegu
oraz wyników osiąganych w danym czasie. Przyjęcie kryterium
przedmiotowego lub czasowego umożliwia wyróżnienie kilku rodzajów analizy
ekonomicznej.
Uwzględniając kryterium przedmiotowe, należy przede wszystkim
wyodrębnić analizę:
- makroekonomiczną
7
- mikroekonomiczną
Przedmiotem analizy makroekonomicznej są stany i wyniki ekonomiczne całej
gospodarki narodowej. Sporządzają ją centralne organy administracji
państwowej, tj. Centralny Urząd Planowania, Ministerstwo Finansów, Główny
Urząd Statystyczny.
Zadaniem analizy mikroekonomicznej jest natomiast badanie stanów i
wyników działalności ekonomicznej i podmiotów gospodarczych.4
W ramach analizy mikroekonomicznej można wyodrębnić analizy
dziedzinowe, obejmujące poszczególne dziedziny działalności gospodarczej,
np. analizę gospodarki materiałowej, analizę zatrudnienia i płac, oraz analizy
problemowe, dotyczące głównych w danym okresie problemów gospodarczych,
np. wydajność pracy, kosztów własnych produkcji, obrotów aktywów.
Analizę ekonomiczną ze względu na przyjęty horyzont czasowy można
podzielić na: analizę ex post (retrospektywną), analizę ex ante (antycypacyjną),
tę ostatnią zaś na analizę taktyczną (średniookresową) oraz analizę strategiczną
(długookresową).
Analiza ex post, zwana także retrospektywną, należy do najlepiej
opracowanych rodzajów analizy ekonomicznej. Może być przeprowadzona na
wszystkich szczeblach zarządzania w przedsiębiorstwie. Jej podstawowym
celem jest przeprowadzenie badań strukturalnych i przyczynowych w
odniesieniu do minionych zadań gospodarczych w przyjętym przedziale czasu
(kwartał, rok). Dzięki wynikom analizy ex post można nie tylko wyjaśnić
zmiany, jakie zaszły w przedsiębiorstwie jako całości, lecz również w
poszczególnych wycinkach jego działalności. Można także, wykorzystując
uzyskane wyniki, zapobiegać w przyszłości zmianom niepożądanym, a także
utrwalać tendencje w zarządzanych obiektach gospodarczych.5
4 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.145 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.14
8
Analiza operatywna ma na celu przygotowanie informacji analitycznych
o zjawiskach i procesach gospodarczych w relatywnie krótkich odcinkach czasu
– zmiana, dzień, dekada. Najistotniejszą cechą analizy operatywnej jest niemal
bezpośrednie wykorzystywanie jej warunków do regulacji zaistniałych
odchyleń od założonych parametrów i do likwidacji występujących zakłóceń w
przebiegu procesów gospodarczych i produkcyjnych.
Analiza ex ante, zwana także antycypacyjną, podobnie jak analiza ex post
może być przeprowadzana na wszystkich poziomach zarządzania w
przedsiębiorstwie. Pozwala ustalać wyniki przewidywanych procesów
gospodarczych we wszystkich dziedzinach działalności oraz w
przedsiębiorstwie jako całości. Uwzględnia ona zarówno czynniki te, które
działały wcześniej, jak i te, które mogą się pojawić w przyszłości. Analizę ex
ante wykorzystuje się we wszystkich procesach decyzyjnych, a przede
wszystkim planowania.
Analiza taktyczna jest tym rodzajem analizy ex ante, który obejmuje
okresy nie dłuższe niż jeden rok. Dzięki relatywnie krótkiemu horyzontowi
czasowemu wyróżnia się dużą szczegółowością i wysokim
prawdopodobieństwem uzyskanych wyników badawczych.
Analiza strategiczna odnosi się do okresów dłuższych niż jeden rok i z
tego powodu ma nieco odmienny zakres tematyczny oraz mniejszy stopień
szczegółowości i dokładności aniżeli analiza taktyczna. Wyróżnia się w niej:
- analizę wewnętrzną, zajmującą się słabymi i mocnymi stronami
przedsiębiorstwa w zakresie zasobów ludzkich (kwalifikacje, płynność,
jakość kierowania), zasobów technicznych (nowoczesność wyposażenia,
zdolność produkcyjna, potencjał badawczy), zasobów handlowych (sieć
dystrybucji, konkurencyjność wyrobów) i zasobów finansowych
(płynność, zadłużenie, cash flow, struktura kosztów),
- analizę zewnętrzną, zajmującą się szansami i zagrożeniami
przedsiębiorstwa w otoczeniu. Szczególną uwagę zwraca się w niej na
9
stan konkurencji, stan gospodarki jako całości, stan prawnopolityczny
państwa, zasoby surowcowo – materiałowe itp.
- analizę synergii przedsiębiorstwa z otoczeniem.
Oprócz wymienionych rodzajów analizy wyróżnia się jeszcze:
- analizę systemową,
- analizę decyzyjną,
- analizę funkcjonalną,
- analizę przestrzenną (międzyzakładową).
Analiza systemowa charakteryzuje się ujmowaniem badanych obiektów jako
części składowych określonej całości, a nie jako elementów niezależnych.
Przyjmuje się w niej tezę, że w badaniach analitycznych należy uwzględniać
warunki, w jakich badany obiekt działa i w ramach których istnieje. Ponadto w
analizie systemowej przyjmuje się założenie, że cechy charakterystyczne
rozpatrywanego zjawiska wynikają nie tylko z cech jego elementów, lecz
również ze struktury sprzężeń między nimi.
Analizą decyzyjną nazywa się taki zespół działań analitycznych, którego
celem jest przygotowanie wszystkich informacji analitycznych potrzebnych do
podjęcia oraz realizacji danej decyzji.
Obiektem analizy funkcjonalnej są te zjawiska ekonomiczne, które
znajdują się w obszarze odpowiedzialności danego stanowiska pracy.
Analiza przestrzenna, zwana również międzyzakładową, ma na celu
ustalenie przyczyn różnic między np. jednostkowymi kosztami własnymi
porównywalnych wyrobów wytwarzanych przez przestrzenne wyodrębnione
ogniwa organizacyjne (wydziały, zakłady).
10
W celu zapewnienia wynikom analizy ekonomicznej wysokiej wartości i
dużej użyteczności należy przestrzegać pewnej kolejności badań analitycznych.
Kolejność ta podyktowana względami natury metodycznej, przesądza o
wnikliwości i poprawności merytorycznej rezultatów badań i ich wartości
aplikacyjnej.
Rys 2. Podział analiz ekonomicznych według wybranych kryteriów.
Źródło: opracowanie własne.
Kryterium przedmiotowe dzieli również analizę ekonomiczną na:6
analizę techniczno-ekonomiczną,
6 A. Ćwiąkała-Małys, Z. Maksimowicz: Wybrane zagadnienia analizy ekonomicznej w podmiocie gospodarczym. Wydawnictwo UW, Wrocław 1997, s.19
11
Kryterium przedmiotowe
Kryterium horyzontu czasowego
Analiza makroekonomiczna
Analiza mikroekonomiczna
Analiza ex post
Analiza operatywna
Analiza ex ante
Analiza dziedzinowa
Analiza problemowa
Analiza taktyczna
Analiza strategiczna
Analiza wewnętrzna
Analiza zewnętrzna
Analiza synergii
Kryterium Rodzaj analiz
analizę finansową,
analizę otoczenia (konkurencji).
Analiza techniczno-ekonomiczna opiera się na: analizie produkcji (ilość
asortyment), analizie zatrudnienia, płac, wydajności, wyposażenia w środki
finansowe, analizie gospodarki materiałowej i postępu technicznego.
Przeprowadzamy ocenę stopnia wykorzystania poszczególnych czynników
produkcji z punktu widzenia ich wpływu na wyniki ekonomiczno – finansowe
przedsiębiorstwa. Przyczyny kształtowania się wyniku finansowego na
określonym poziomie tkwią w stopniu wykorzystania poszczególnych
czynników produkcji i otoczeniu przedsiębiorstwa. Wyjaśnienie odchyleń
wskaźników finansowych stwarza konieczność wzajemnego powiązania analizy
finansowej z analizą techniczną.
Do analizy finansowej zaliczamy: wstępną i rozwiniętą analizę bilansu,
rachunku strat i zysków, ustalenie i ocenę przepływów pieniężnych, analizę
kondycji finansowej oraz czynnikową ocenę wyniku finansowego. Analiza
sytuacji finansowej firmy stwarza podstawy do wyboru najlepszych alternatyw
przy podejmowaniu decyzji, a także do interwencji w przypadku, gdy plany
odbiegają znacząco od rzeczywistości.
Poprzez analizę konkurencji poznajemy naszych głównych rywali. Ich słabe i
mocne strony porównujemy z naszymi i wyciągamy odpowiednie wnioski.
Musimy znać swoich głównych konkurentów, rozmiar ich sprzedaży, wskaźniki
wzrostu, stopień integracji, aby nie utracić miejsca na rynku i móc prowadzić
politykę ekspansji. W analizie konkurencji ważne jest ustalenie, w jakich
grupach klientów konkurent ma lepsze, gorsze lub takie samo powodzenie i
dlaczego, ponieważ na takich danych można oprzeć politykę cenową i działanie
marketingowe. Równie ważne są informacje dotyczące reakcji konkurenta na
12
wprowadzenie nowego wyrobu na rynek, zmiany ceny lub reklamy. Posiadając
te wszystkie dane firma dokonująca analizy może wypracować strategiczną
ofensywę wobec konkurencji. Przewagę na rynku charakteryzującym się
nadmiernymi zdolnościami produkcyjnymi można uzyskać tylko dzięki
szybkiemu reagowaniu na zakłócenia. Niezbędna do tego jest analiza.
Do podstawowych etapów metodycznych badań analitycznych należy zaliczyć
1. dokładne zdefiniowanie obiektu badań,
2. wybór kryterium oceny badanego zjawiska lub procesu,
3. wybór adekwatnej miary,
4. ustalenie jednostki odniesienia (bazy),
5. określenie odchyleń stanów rzeczywistych od postulowanych,
6. postawienie wstępnej hipotezy, sformułowanie modelu i przeprowadzenie
analizy przyczynowej,
7. postawienie diagnozy ekonomicznej,
ustalenie działań racjonalizujących przedmiot badań.7
Przestrzeganie w badaniach analitycznych wyżej wymienionych etapów
metodycznych jest ważne przede wszystkim dla poprawności merytorycznej
uzyskiwanych wyników. Równie ważne znaczenie dla procesu analizy
ekonomicznej ma organizacja badań analitycznych, w której wyodrębnia się
kilka etapów. Zalicza się do nich: gromadzenie danych źródłowych,
przeprowadzanie badań przyczynowo – skutkowych. Wykorzystanie wyników
tych badań do usprawnienia działalności przedsiębiorstwa.
3. Materiały źródłowe służące do oceny działalności gospodarczej
przedsiębiorstwa.
7 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.16
13
W ramach prac analitycznych, zmierzających do oceny działalności
gospodarczej przedsiębiorstwa jednym z ważniejszych etapów jest
przygotowanie materiałów źródłowych.
Podstawowym celem prac przygotowawczych analizy ekonomicznej jest
dobór i weryfikacja materiałów źródłowych. Etap ten decyduje w dużej mierze
o jakości przeprowadzonej analizy. Materiały niekompletne lub niestarannie
zweryfikowane mogą stać się przyczyną dalszych błędnych ustaleń, co z kolei
uniemożliwi wyciągnięcie poprawnych wniosków oraz podjęcie skutecznych
działań.
Materiały źródłowe wykorzystywane na potrzeby analizy ekonomicznej w
przedsiębiorstwie można ogólnie podzielić na:
- ewidencyjne,
- pozaewidencyjne.
Podstawowe znaczenie mają materiały ewidencyjne, tworzone w ramach
prowadzonych w przedsiębiorstwie urządzeń ewidencji operatywnej techniczno
– ekonomicznej, statystyki ekonomicznej oraz rachunkowości.
Ewidencja gospodarcza właściwie zbudowana i prowadzona systematycznie, w
odpowiednich urządzeniach ewidencyjnych (konta, rejestry, taśmy
magnetyczne, komputerowe ujęcie danych) oraz na podstawie sprecyzowanych
zasad (w tym terminów) – może zapewnić uzyskiwanie danych liczbowych
wszechstronnie ilustrujących przebieg procesów gospodarczych w
przedsiębiorstwie. W ramach materiałów źródłowych ewidencyjnych można
wyodrębnić: brakuje kartki nr 17.
Wśród materiałów ewidencyjnych, bez względu na ich rodzaj, wyodrębnić
można:8
dokumentację pierwotną lub wtórną, stanowiącą podstawę zapisów w
urządzeniach ewidencyjnych,8 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.33
14
zapisy dokonane w analitycznych i syntetycznych urządzeniach
ewidencyjnych (konta, rejestry, taśmy perforowane lub magnetyczne,
tabulogramy),
sprawozdawczość opartą na tych zapisach, będącą uogólnieniem ich
treści.
Typowym materiałem źródłowym, wykorzystywanym w ramach analizy
ekonomicznej jest sprawozdawczość finansowa. Podstawowe znaczenie ma jej
podział na sprawozdawczość rzeczową i finansową.
4. Źródła i metody badań w analizie ekonomicznej.
Podstawą podejmowania analizy ekonomicznej powinny być odpowiednie
materiały źródłowe o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Właściwy
dobór tych materiałów (a w tym głównie sprawozdawczości finansowej), a
także ich weryfikacja, to podstawowe czynniki określające jakość analizy.
Weryfikacja sprawozdawczości przedsiębiorstwa w systemie gospodarki
rynkowej należy do tych prac specjalistów rachunkowości i finansów, którymi
są w Polsce biegli rewidenci.
Jakość przeprowadzonej analizy, a zatem i jej użyteczności w zarządzaniu
przedsiębiorstwem, zależy w dużej mierze od charakteru i rodzaju
wykorzystywanych informacji źródłowych. Dobór i weryfikacja podstaw
źródłowych analizy wpływa w istotnym stopniu na rzetelność i obiektywność
dokonanych ocen. Materiały niestarannie przygotowane, niekompletne,
niewłaściwie zweryfikowane, mogą prowadzić do podjęcia błędnych decyzji i
tym samym uniemożliwić skuteczne działanie.
15
W ramach prac analitycznych związanych z oceną działalności
gospodarczej przedsiębiorstwa, obok właściwej analizy porównawczej i
przyczynowej, na wyróżnienie zasługuje:9
1) zebranie i weryfikacja materiałów źródłowych,
2) opracowanie i prezentacja wyników przeprowadzonej analizy.
Podstawowym zadaniem prac przygotowawczych do analizy
ekonomicznej jest dobór i weryfikacja materiałów źródłowych.10 Decyduje to w
dużej mierze o jakości prowadzonej analizy. Materiały niekompletne lub
niestarannie zweryfikowane stać się mogą przyczyną błędnych ustaleń i stąd
uniemożliwiać wyciągnięcie poprawnych wniosków oraz podjęcie skutecznego
działania. Materiały źródłowe wykorzystywane zarówno na potrzeby analizy
finansowej, jak i całej analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie można ogólnie
podzielić na dwie grupy:
1) materiały wewnętrzne, zawierające dane o przedsiębiorstwie
2) materiały zewnętrzne, informujące o otoczeniu przedsiębiorstwa.
Dane o przedsiębiorstwie mogą mieć charakter ewidencyjny i poza
ewidencyjny. Materiały ewidencyjne mają znaczenie podstawowe i wynikają z
prowadzonej w danym przedsiębiorstwie ewidencji. Źródłem informacji
liczbowych są: księgowość, kalkulacja ewidencyjna, sprawozdawczość
finansowa i rzeczowa, poprzednie analizy ekonomiczne, plany, dokumentacja
konstrukcyjno-technologiczna oraz inna dokumentacja obrazująca działalność
przedsiębiorstwa.11
Zasadnicze znaczenie mają materiały ewidencyjne, wchodzące w zakres
ewidencji gospodarczej – statystyki ekonomicznej i rachunkowej.
Składają się na nie:12
9 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.2111 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.3210
11 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1997r.12 L. Bednarski „Analiza finansowa w przedsiębiorstwie” PWE Warszawa 1994r.
16
- dokumentacja pierwotna i wtórna
- zapisy w urządzeniach ewidencyjnych, analitycznych i syntetycznych
- sprawozdawczość
Materiały ewidencyjne wykorzystywane dla potrzeb analizy obejmują przede
wszystkim:
- wyniki przeprowadzonych analiz, zwłaszcza analiz roku ubiegłego,
- plany gospodarcze zarówno długoterminowe jak i krótkoterminowe a w
tym szczególności biznes plan,
- inne dane postulowane, takie jak kalkulacje wstępne, kosztorysy,
- protokoły z przeprowadzonych kontroli i rewizji zewnętrznych i
wewnętrznych oraz wnioski pokontrolne,
- sprawozdania z posiedzeń zarządu i rady nadzorczej,
- informacje uzyskane od kompetentnych pracowników.
Dane poza ewidencyjne pomimo uzupełniającego charakteru, stanowią dla
analizy równie cenne źródło informacji, jak dane ewidencyjne. Ich brak może
utrudnić lub nawet uniemożliwić przeprowadzenie właściwego badania.
Materiały źródłowe pozaewidencyjne mają charakter uzupełniający,
pomocniczy, a ich brak lub niekompletność może utrudnić prowadzenie analizy
w wybranym zakresie. Do materiałów źródłowych pozaewidencyjnych
wykorzystywanych w analizie ekonomicznej zaliczyć można przede
wszystkim:13
opracowane dane postulowane, a zwłaszcza plan finansowy tzw. Biznes
plan i inne plany gospodarcze,
wyniki poprzednio przeprowadzonych analiz, w tym szczególnie analizy
roku ubiegłego,
13 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.33
17
materiały z przeprowadzonych kontroli i rewizji, zarówno przez organa
wewnętrzne jak i zewnętrzne,
uzyskiwane materiały i informacje dotyczące przedsiębiorstw krajowych
i zagranicznych.
Podstawowym materiałem źródłowym analizy ekonomicznej jest
sprawozdawczość przedsiębiorstwa, którą z uwagi na treść danych można
podzielić na sprawozdawczość rzeczową i finansową. Sprawozdawczość
finansowa uwzględniająca dane liczbowe wyrażone w jednostkach pieniężnych,
sporządzana w oparciu o ewidencję księgową, wykorzystywana jest przede
wszystkim jako podstawa źródłowa analizy finansowej. Sprawozdawczość
rzeczowa natomiast służy potrzebom analizy techniczno – ekonomicznej.
Należy jednak zaznaczyć, że często dla dokonania wszechstronnej oceny
jakiegoś zagadnienia niezbędne jest wykorzystanie z danych zarówno
sprawozdawczości finansowej jak i rzeczowej.14
Podstawowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizach
ekonomicznych są: bilanse, rachunki wyników i rachunki przepływów
pieniężnych. Te najważniejsze sprawozdania finansowe przedsiębiorstwa
sporządzone są w formie standardowej, uregulowanej przepisami prawnymi.
Jedynie rachunek przepływów pieniężnych nie ma ujednoliconej postaci
(poza jego formą publikacyjną). Bilans i rachunek wyników stanowią podstawę
do statycznej i dynamicznej oceny stanu i wyników finansowych
przedsiębiorstwa. Na ich podstawie sporządzany jest rachunek przepływów
pieniężnych. Daje on obraz przepływów środków pieniężnych w
przedsiębiorstwie oraz orientację o kierunkach ich zagospodarowania. Te dwa
sprawozdania są zbliżone do siebie w treści i dlatego często sporządza się tylko
jedno z nich. Duże znaczenie informacyjne mają noty uzupełniające, dotyczące
kształtowania się ważniejszych pozycji bilansu i rachunków wyników. 14 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r.
18
Wyjaśniają one bliżej treść bilansu i rachunku wyników zarówno za pomocą
liczb jak i opisowo. Ich zakres jest zróżnicowany w zależności od działalności i
sytuacji finansowej przedsiębiorstwa oraz potrzeb informacyjnych
kierownictwa i udziałowców (akcjonariuszy).
Noty uzupełniające do bilansu mogą dotyczyć :15
- środków trwałych, ich struktury, stopnia umorzenia, przyrostu, likwidacji
w okresie sprawozdawczym, wartości księgowej itp.
- zapasów, zwłaszcza ich struktury w układzie czasowym i rzeczowym,
- należności u ważniejszych dłużników, wielkości należności
przeterminowanych
- zobowiązań długoterminowych, struktury zadłużenia ze względu na
rodzaje źródeł zasileń zewnętrznych, struktury czasowej zobowiązań
średniej wielkości oprocentowania
- zobowiązań krótkoterminowych wobec instytucji kredytowych, wobec
dostawców, wobec instytucji ubezpieczeniowych itp.
W notach uzupełniających do rachunku wyników zawarte są informacje o :
- sprzedaży, w podziale na rynki geograficzne oraz główne rodzaje
produktów,
- kosztach w układzie rodzajowym
- kosztach osobowych
- zysku i jego strukturze
dodatkowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizach są
raporty audytorów, czyli orzeczenia dyplomowanych biegłych księgowych,
zawierające informację o podstawach formalno – prawnych w zakresie
dokumentów objętych weryfikacją oraz podstawowych ustaleniach.15 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1997r
19
Informacje te dotyczą stanu ekonomiczno – finansowego firmy, banku
kredytującego ją, wywiązywania się z płynności oraz zdolności kredytowej.
Informacje o firmach zbierane są z wszelkich możliwych źródeł. Oprócz
rejestrów handlowych, bilansów, danych statystycznych, list bankrutów, równie
ważne są informacje uzyskane od partnerów w biznesie, opinie banków o
sytuacji finansowej danego przedsiębiorstwa czy dane uzyskane bezpośrednio w
firmie, o której prowadzi się wywiad.
Przez metodę należy rozumieć „sposób naukowego badania rzeczy i
zjawisk – ogół reguł stosowanych przy badaniu rzeczywistości. W naukach
empirystycznych, do których należy również ekonomia, a w tym także
dyscyplina naukowa, jaką jest analiza finansowa”, metody badawcze to przede
wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowania, analizy i
interpretacji danych empirystycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie lub
optymalnie uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania.16
Ocena działalności gospodarczej stanowiąca przedmiot analizy finansowej
jest bardzo trudna i złożona. Dlatego też skuteczna ocena zjawisk
gospodarczych zwłaszcza przyczynowa analiza finansowa wnętrza
przedsiębiorstwa i jego otoczenie wymaga różnorodnych metod badania. W
obecnej praktyce stosuje się w analizie finansowej dwa rodzaje metod: metody
specyficzne dla tej dyscypliny, wypracowane w miarę rozwoju analizy
działalności gospodarczej przedsiębiorstw oraz metody przyjęte z innych
dyscyplin naukowych (np.: statystyki, matematyki) i odpowiednio adoptowane
do wymagań występujących przy analizie zjawisk gospodarczych w
przedsiębiorstwie. Są to zarówno metody jakościowe, jak i ilościowe,
obejmujące różne metody deterministyczne oraz metody stocholastyczne. W
miarę wzrastania wymogów stawianych przed analizą finansową przy
16 Por. S. Nowak „Metodologia badań Społecznych” PWN Warszawa 1985r.
20
zarządzaniu przedsiębiorstwem, co szczególnie ma miejsce w ma miejsce
gospodarce rynkowej, metody te polegają na stałej rozbudowie i
doskonaleniu. Przy omawianiu istoty, pracochłonności, zalet i wad oraz
możliwości i celowości wykorzystania poszczególnych metod stosowanych
obecnie w analizie finansowej przyjęto układ zagadnień, obejmujący:
- podstawowe zagadnienia metod analizy finansowej,
- charakterystykę ogólnych metod i kierunków porównań stosowanych w
analizie finansowej,
- ocenę poprawności i praktycznej przydatności deterministycznych metod
analizy finansowej,
- możliwości równoległego stosowania innych, metod w przyczynowej
analizie finansowej,
- konieczność stosowania analizy wpływu inflacji na wynik finansowy
przedsiębiorstwa
w najbardziej ogólnym ujęciu metoda to sposób badania przedmiotu, a
więc w tym przypadku – sposób badania stanu i wyników finansowych
przedsiębiorstwa.17
Przyjmując za podstawę podziału odpowiednie kryteria, można
przeprowadzić systematykę metod badania wykorzystywanych w analizie
ekonomiczno – finansowej. Z uwagi na stosowaną kolejność oceny zjawisk
szczegółowych i ogólnych można wyodrębnić metodę indukcyjną, nazywaną
również metodą scalania i metodę dedukcyjną określoną mianem metody
rozdrabniania.18
Metoda indukcyjna polega na tym, że w badaniach analitycznych
przechodzi się od zjawisk szczegółowych do ogólnych, od czynników do
wyników, na których poziom miały wpływ oceniane czynniki i od przyczyn do 17 L. Bednarski „Analiza finansowa w przedsiębiorstwie” PWE Warszawa 1997r.18 J. Więckowski „Analiza ekonomiczna” PWE Warszawa 1969r.
21
skutków. Metoda ta pozwala na uzyskanie dokładnej i pełnej informacji
analitycznej o działalności przedsiębiorstw. Zakłada się, bowiem, że
przedmiotem oceny są w zasadzie wszystkie czynniki bez względu na stopień
ich oddziaływania na ostateczne wyniki działalności. Zaleta tej metody jest dość
duża obiektywność wyników, gdyż w czasie prowadzenia badań analitycznych
nie zna się ostatecznych rezultatów pracy przedsiębiorstwa, co przeciwdziała
tendencyjnemu ustosunkowaniu się do ocenianych zjawisk gospodarczych.
Obejmowanie badaniami wszystkich czynników i wieloetapowość oceny,
aczkolwiek zapewnia dokładność badań, ma jednak ujemne skutki, wyrażające
się w dużej pracochłonności tej metody.
Metoda dedukcyjna polega na przyjęciu odwrotnego kierunku badań, w
których przechodzi się od zjawisk ogólnych do zjawisk szczegółowych, od
wyników do czynników, które wpłynęły na uzyskanie tych wyników, od
skutków do przyczyn. Metoda ta jest bardzo użyteczna w praktyce, ponieważ
pozwala się skoncentrować tylko na czynnikach, które w sposób decydujący
wpłynęły na ostateczny wynik pracy przedsiębiorstwa. Jak łatwo można
zauważyć metoda ta jest odwrotnością metody indukcyjnej.
Już na samym wstępie badań analityk wyrabia pogląd dotyczący
ostatecznych wyników działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, ponieważ
rozpoczyna on analizę od oceny syntetycznych wskaźników charakteryzujących
całokształt jego działalności, np.: od analizy rentowności. Następnie wytycza
się kierunki i czynniki wchodzące w zakres dalszej oceny.
Stosując metodę dedukcyjną, można w zależności od potrzeb –
skoncentrować badania tylko na tych czynnikach, które w sposób decydujący
wpłynęły, ujemnie lub dodatnio, na ostateczny wynik pracy przedsiębiorstwa.
22
Metoda indukcyjna i dedukcyjna mają charakter metod ogólnych.
Specyfika poszczególnych procesów gospodarczych wymaga zastosowania
metod szczegółowych. W analizie finansowej stosuje się różne metody
szczegółowe, do których zalicza się m.in. metodę porównań, umożliwiającą
przeprowadzenie nie tylko ocen ogólnych, ale również badań o charakterze
przyczynowym. Metoda porównań określana też mianem metody odchyleń,
polega na porównaniu badanych zjawisk z innymi wielkościami oraz ustaleniu
różnic między cechami porównywanych zjawisk. W metodzie tej ocenia się
zawsze przynajmniej dwie kategorie liczb. Jedna wyraża stan faktyczny, a druga
stanowi podstawę porównań. W rezultacie otrzymuje się różnice dodatnie lub
ujemne – zachodzące pomiędzy porównywanymi wielkościami.
Metody te mają określoną wartość poznawczą i stanowią techniczny
sposób rozliczania wpływu kilku czynników na pewną wielkość, w warunkach
zależności przyczynowo-skutkowych zachodzących między nimi.19 Stosowane
w analizie ekonomicznej metody rachunkowe pozwalają odpowiedzieć na
pytanie, co jest przyczyną odchyleń badanego zjawiska od przyjętego wzorca,
oraz jaki jest kierunek i siła oddziaływania poszczególnych czynników na to
zjawisko. Do metod rachunkowych należą: metoda podstawień łańcuchowych,
metoda reszty, metoda funkcyjna, metoda podstawień krzyżowych, metoda
różnic cząstkowych, metoda wskaźnikowa itp. (rys.3).
Metoda kolejnych podstawień (łańcuchowa) służy do liczbowego
określania wpływu poszczególnych czynników na wielkość badanego zjawiska
tylko wtedy, gdy współzależności mają charakter związku funkcyjnego
wyrażonego w formie iloczynu, ilorazu lub sumy danych czynników.20 Metoda
ta polega na matematycznym sformułowaniu funkcji ekonomicznych,
19 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1997r, s.27
20 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.42
23
stanowiących przedmiot badań, oraz określeniu odpowiedniego łańcucha
przyczyn.
Metoda reszty zalecana jest do badania wpływu dwóch czynników na
badane zjawisko.21 Najczęściej wykorzystuje się ją do rozliczania wpływu
zmian wielkości zatrudnienia i wydajności pracy na przyrost produkcji. Metoda
reszty pozwala na obliczenie wpływu poszczególnych czynników na zmiany
badanego zjawiska, przy czym wpływ ostatniego czynnika jest „resztą”, czyli
różnicą między odchyleniem globalnym a sumą wpływu innych przyjętych do
badań czynników.
Metoda różnic cząstkowych polega na ustalaniu, oprócz odchyleń
cząstkowych wyrażających wpływ pojedynczych czynników i traktowaniu ich
jako oddzielne elementy przyczynowe.22
Do przeprowadzenia analizy ekonomicznej wykorzystywane również są
metody analizy wstępnej. Do tradycyjnych metod analizy należą: porównania w
czasie i porównania wskaźników wykonania, porównania międzyzakładowe i
porównania oparte na wzorcowych układach nierówności.23
Metoda porównania w czasie pozwala na ocenę dynamiki zjawisk
gospodarczych, ocenę rozmiarów i tempa zmian wskaźników ekonomicznych
badanego okresu w porównaniu z okresami ubiegłymi lub okresem przyszłym24.
Przy porównaniach w czasie wyróżnić można25:
porównanie w czasie zwykłe
porównanie w czasie łańcuchowe
Porównanie zwykle polega na odniesieniu wskaźników z różnych okresów
do wskaźnika z jednego, wybranego okresu nazywanego podstawowym.
21 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1998r, s.3022 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1998r, s.3123 M. Walczak: Prospektywna analiza finansowa w przedsiębiorstwie. PWE Warszawa 1998 s.8024 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s 2125 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s 21
24
Pozwala to na ustalenie stopnia wzrostu lub zmniejszenia wskaźników
ekonomicznych objętych badaniem w stosunku do okresu podstawowego.
Porównanie łańcuchowe polega na odniesieniu wskaźników okresu objętych
badaniem do wskaźników okresu poprzedzającego. Porównanie takie stosowane
przy badaniu w ciągu kilku okresów pozwala w szczególności na określenie
tempa ich wzrostu lub zmniejszenia.
Porównanie ze wskaźnikami postulowanymi polega na odniesieniu
osiągniętych wskaźników do danych planu. Oprócz porównań z planem mogą
wystąpić porównania danych rzeczywistych z danymi kalkulacji wstępnej
kosztorysów lub norm. W obrębie kalkulacji z planem wyróżnić można
porównania z planem pierwotnym i porównania z planem skorygowanym.
Najmniej rozpowszechnioną metodą analizy jest forma porównań
międzyzakładowych. Za pomocą porównań międzyzakładowych można
przedstawić działalność przedsiębiorstwa na tle działalności innych podmiotów
gospodarczych bądź na tle branży. Przedmiotem analizy międzyzakładowej
mogą być też wskaźniki bardzo szczegółowe informujące np. o wielkości
produkcji i sprzedaży.
Rysunek 3. Tradycyjne metody analizy ekonomicznej.
Źródło: M. Walczak. Prospektywna analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie. PWN Warszawa 1998r. s. 112
Poziom przydatności wyżej wymienionych metod analizy jest
zróżnicowany a ich prawidłowość i dokładność są przedmiotem stałych badań.
25
Metody analizy
Metody analizywstępnej
Metody analizyprzyczynowej
Porównaniaw czasie
Porównaniamiędzyzakład
owego
Porównania z planem
Porównania oparte na
wzorcowych układach
nierówności
Metoda postawień
łańcuchowych
Metoda reszty Metoda różnic
W ostatnich latach osiągnięto w tej dziedzinie znaczny postęp, wyrażający się w
pewnym doskonaleniu funkcjonowania poszczególnych metod.
5. Sposoby prezentacji wyników analizy ekonomicznej
Przeprowadzona przy zastosowaniu odpowiednich metod analiza
ekonomiczna wymaga w końcowym etapie prac dokonania syntezy całokształtu
ustaleń i prezentacji wyników. Wyniki analizy ekonomicznej mogą być
przedstawione w formie26:
liczbowej
graficznej
opisowej
Podstawowe znaczenie ma forma liczbowa, polegająca na przedstawieniu
wyników za pomocą szeregów lub tablic statystycznych, w których dane
wyrażane są w wielkościach absolutnych, względnych, średnich lub
współczynnikach. Forma liczbowa znajduje zastosowanie w odniesieniu do
zjawisk w pełni mierzalnych, pozwalających na przeprowadzenie ich
charakterystyki oraz określenie wzajemnych związków i oddziaływań za
pomocą liczb. Jej wykorzystanie do celów prezentacji wyników analizy
wymaga porównywalności badanych zjawisk gospodarczych oraz pełnej
charakterystyki.
……………… brak str 31
Z tych tez względów ocena wielkości, będących funkcją różnych czynników nie
może być sprowadzona do prostego ich porównania. Zachodzi zatem
konieczność przeprowadzania analizy w zależności (analizy przyczynowej), w
26 ………
26
której zakłada się szczegółowe i wymierne określenie wpływu poszczególnych
czynników na powstałe odchylenia.
Analiza przyczynowa jest pogłębionym etapem badania wskaźników, w
którym dąży się do ustalania wpływu określonych czynników na powstanie
odchyleń ujawnionych w toku analizy porównawczej. Chodzi tu, zatem w
szczególności o:
- określenie czynników oddziałujących na objęty badaniem wskaźnik
ekonomiczny,
- obliczenie wielkości wpływu poszczególnych czynników na odchylenie
wynikające z poprzednich porównań.
……………tabelka ????
Określanie czynników, które oddziałują na kształtowanie się wskaźników
ekonomicznych, następuje w drodze rozumowania logicznego, opartego na
obserwacji faktycznego przebiegu procesów gospodarczych. W miarę
pogłębiania oceny wybranych wskaźników wyróżnić można oddziałujące na nie
jedynie czynniki podstawowe, bądź także pochodne, będące rozwinięciem
czynników podstawowych. Wykształca się w ten sposób jakby hierarchiczna
struktura powiązań przyczynowo – skutkowych tych czynników. Wymierne
zależności czynników oddziałujących na wskaźniki ekonomiczne mogą
przyjmować postać iloczynu, ilorazu, sumy lub różnicy. Zależy to od ich treści
ekonomicznej oraz możliwości prezentacji matematycznej.
Obliczanie wpływu poszczególnych czynników na badanie odchylenia
wskaźników ekonomicznych prowadzi do przekształcenia odchylenia ogólnego
w kilka odchyleń cząstkowych. Suma tych odchyleń cząstkowych powinna
tworzyć odchylenie ogólne. Zależnie od sposobu obliczania wpływu tych
czynników na odchylenie ogólne wyróżnić można szereg szczegółowych metod
27
(technik) analizy przyczynowej. Cechuje je różnica pracochłonności,
poprawność matematyczna i przydatność praktyczna.
Do syntetycznej analizy przedsiębiorstwa można stosować zestaw
syntetycznych wskaźników. Na ich podstawie wnioskuje się o sytuacji
finansowej przedsiębiorstwa w porównaniu z innymi konkurentami. Mogą być
wykorzystywane nie tylko do wewnętrznej oceny, ale również przez banki,
udziałowców lub potencjalnych interesantów.
Wszystkie wskaźniki oblicza się w końcowej części opracowania
finansowego. Charakteryzują one osiągnięcia finansowe firmy. Na podstawie
tych wskaźników widoczna jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa, co jest
istotnym punktem w planowaniu jego dalszej działalności.
Wskaźniki mają wartość wtedy, gdy obliczone na podstawie
planowanych, wielkości są porównywane ze wskaźnikami dotychczasowymi.
Wykazują one wtedy postęp i zamierzone osiągnięcia lub pogorszenie sytuacji.
Przedstawiona charakterystyka metod wykazała, że w analizie finansowej
dysponuje się wieloma różnymi metodami, które są dobierane zależnie od
rodzaju badanych zjawisk i postawionych w analizie celów. Są to metody
jakościowe i ilościowe – determistyczne, stochastyczne oraz różne kombinacje
wymienionych metod. Wyeksponowane wady i zalety poszczególnych metod
wykazują, że nie można mówić o wyższości jednych metod nad innymi.
Metody analizy jakościowej, zwane również metodami opisowymi, ujmują
badane związki ich zależności w formie opisowej, werbalnej bez prób nadania
im ilościowego mierzonego wyrazu, co w wielu przypadkach może być ważne,
ale tylko na etapie analizy wstępnej. Najlepszym rozwiązaniem jest, więc
równoległe stosowanie wszystkich metod i ich dobieranie stosownie do
28
specyfiki badanych zjawisk i właściwości poszczególnych metod. Trzeba przy
tym zwrócić uwagę, że przy wyborze metod w znacznej mierze decyduje ich
pracochłonność i wartość uzyskiwanych wyników (dokładność). Nie należy
bowiem stosować metod złożonych jeśli zbliżone wyniki są osiągalne przy
zastosowaniu metod prostych, a więc mało pracochłonnych27.
6. Etapy i fazy analizy ekonomicznej.
Prace związane z analizą ekonomiczną można podzielić na trzy etapy:
prace przygotowawcze, wykonawcze i prace końcowe. Każdy z tych etapów
wymaga profesjonalnej organizacji, aby efekt finalny: analiza ekonomiczna –
mógł być we właściwym terminie osiągnięty.
Organizacja prac analitycznych polega na rozplanowaniu i podzieleniu
czynności w układzie przedmiotowo - czasowym. Jeżeli prace analityczne
wykonuje więcej osób (zespołowo), wówczas należy dokonać podziału
podmiotowego czynności. Szczegółowy podział czynności jest niezbędny przy
opracowaniu rocznej analizy ekonomicznej i analizach wieloletnich.
Całość prac analitycznych można podzielić na etapy, czynności i osoby, z
terminami wykonania, na schemacie lub wykazie. Ułatwi ati znakomicie
dotrzymanie terminu przekazania analizy do ośrodka zarządzania.
W etapie przygotowawczym można przewidzieć następujące czynności:
1. Uzgodnienie z szefem firmy ogólnego zarysu i koncepcji analizy,
w tym: rodzaju i formy opracowania, celów, problemów i pytań
wymagających odpowiedzi, zakresu przedmiotowego i
czasowego założeń i kryteriów;
27 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r.
29
2. Wybór metody ogólnej i metod szczegółowych analizy;
3. Wybór narzędzi analitycznych, miar i mierników;
4. Przygotowanie wzorów tabel i wykresów;
5. Gromadzenia materiału podstawowego i pomocniczego do
analizy (tj. danych źródłowych i przetworzonych);
6. Ustalenie ostatecznego zakresu tematycznego analizy (tj. spisu
treści opracowania)
7. Rozpisanie koncepcji szczegółowej analizy (zagadnienia, tezy,
kwestie).
W etapie wykonawczym można wyróżnić następujące czynności:
8. Opracowanie tabel i wykresów analitycznych oraz zestawień
pomocniczych i rachunków (np. kalkulacyjnych, cash flow,
gospodarki kasowej);
9. Opracowanie tablic syntetycznych;
10. Scharakteryzowanie warunków działania firmy (wewnętrznych i
zewnętrznych);
11. Wstępna analiza ogólnych wyników gospodarczych
(operacyjnych), inwestycyjnych i finansowych;
12. Analiza właściwa, przeprowadzona według określonych zasad i
metod oraz technik;
13. Sformowanie wniosków analitycznych, oceny, diagnozy i
wniosków poanalitycznych (prodecyzyjnych);
14. Określenie prognozy na przyszłość (np. na rok, na trzy lata; na
pięć lat).
W etapie końcowym przewiduje się najczęściej takie czynności jak:
15. Przestudiowanie bardzo uważnie całej analizy przez analityka lub
zespół analityków, którzy tę analizę opracowywali;
30
16. Skorygowanie zauważonych błędów logicznych, stylistycznych i
rachunkowych oraz uzupełnienie analizy o nowe zagadnienia;
17. Ostateczne sformułowanie ocen, diagnozy, prognozy i wniosków
poanalitycznych;
18. Edycja całego opracowania analizy (np. w czytelnym rękopisie,
maszynopisie, w wydruku komputerowym);
19. Podpisanie analizy i przekazanie jej do ośrodka zarządzania
(właścicielowi firmy, zarządowi, prezesowi, dyrektorowi itd.) lub
również innym osobom w danej firmie;
20. Rozpatrzenie analizy przez organ stanowiący lub/i zarządzający
oraz podjęcia wiążących decyzji.
Jeśli przy każdej czynności będą określone konkretne osoby i terminy
wykonania, wtedy taki plan powinien być pomocny w organizacyjnym
przebiegu prac analitycznych.
Przy opracowaniu analizy ekonomicznej rocznej niektóre czynności mogą
być wykonane przed zakończeniem roku bilansowego lub krótko po jego
zakończeniu. Przyspieszy to w znacznym stopniu wykonanie całości prac
przewidzianych w planie i skróci czas (termin) przekazania analizy
ekonomicznej decydentom firmy. Zyska na tym aktualność analizy, a więc
przydatność decyzyjna. Uważam, że dobra organizacja prac analitycznych w
powiązaniu z techniką komputerową może coraz bardziej skracać termin
wykonania analizy rocznej.
Pierwszym etapem analizy ekonomicznej jest zebranie odpowiednich
informacji o niezbędnych nakładach inwestycyjnych i ich rozłożeniu w czasie, o
wielkości kosztów i poziomie przychodów, koszcie kapitału oraz informacji o
pewnych wielkościach makroekonomicznych jak: poziom inflacji, kursy
walutowe, szybkość obiegu pieniądza. Informacje te zbierane są na podstawie
31
założeń techniczno – ekonomicznych oraz analizy marketingowej i opinii
ekspertów. Na tym etapie trzeba poczynić pewne wstępne założenia, przede
wszystkim dotyczące struktury i warunków finansowania przedsięwzięcia, –
jaki będzie udział własny, jaki kredyty i na jaki okres.
Etapem drugim jest sporządzenie sprawozdań finansowych pro forma na
podstawie zebranych informacji i założeń.
Sprawozdania finansowe przedstawiają najbardziej prawdo podobne
kształtowanie się przepływów pieniężnych stanów zasobów kolejnych latach.
Dotyczy to zarówno strumieni operacyjnych takich jak: przychody i koszty
działalności, jak i inwestycyjnych, do których zaliczyć można wydatki
inwestycyjne, przyrost zapasów, przychody ze sprzedaży części majątku; oraz
finansowych skupiających się na pozyskiwaniu środków w postaci kredytów,
dotacji, podwyższenia kapitału zakładowego, emisji obligacji oraz odpływu
środków w postaci spłat kredytów, wykupu obligacji i wypłat dywidend.
Z kolei przepływy pieniężne określają zmiany w stanach zasobów, czyli
w środkach trwałych, majątku obrotowym zobowiązaniach o kapitale.
Sprawozdania przedstawiające przepływy strumieni finansowych oraz zasoby to
sprawozdanie z przychodów i kosztów, zestawienia z przepływu środków
pieniężnych oraz bilans. Sprawozdanie te, mimo że nie mają formalnego
charakteru muszą jednak spełniać reguły kalkulacji wyniku finansowego,
naliczania amortyzacji, opodatkowania itp. Do wykonania analizy jak już
powiedziano niezbędny jest plan nakładów inwestycyjnych zawierający
strukturę rzeczową i harmonogram nakładów inwestycyjnych a także plan
finansowy, w którym będą określone środki przeznaczone na sfinansowanie
przedsięwzięcia. Konieczne jest również przedstawienie sposobu uruchomienie
i spłaty kredytów zaciągniętych na realizację przedsięwzięcia. Niezbędne jest
także zestawienie dotyczące zapotrzebowania na środki pieniężne związane z
finansowaniem kapitału obrotowego, czyli zapasów surowców i materiałów,
produkcji w toku, zapasów wyrobów gotowych, należności. Niezbędne jest
32
również określenie, w jakiej części wydatki związane z kapitałem obrotowym
mogą być finansowane zobowiązaniami, szczególnie wobec dostawców.
Etapem trzecim jest ocena danego przedsięwzięcia na podstawie
sporządzonych sprawozdań finansowych oraz wyliczonych wskaźników
finansowych będących miernikami płynności finansowej, efektywności i
zyskowności przedsięwzięcia. Oprócz badania wskaźników finansowych,
przeprowadza się ponad to tzw. analizę progu rentowności, przez która to
wyznacza się minimalną wielkość produkcji, która powinna pokryć wszystkie
koszty przy zerowym zysku.
Etapem ostatnim jest przeprowadzenie analizy uwzględniającej wpływ
ewentualnych negatywnych wydarzeń w strumieniach przychodów i kosztów na
płynność i zyskowność danego projektu inwestycyjnego. Taka analiza pozwala
określić margines bezpieczeństwa danej inwestycji zwłaszcza, że w przypadku
prognozowania istnieje duża niepewność do rzeczywistego kształtowania się
przyszłych przychodów i wydatków. Analiza ta polega na przeprowadzaniu
wszelki testów wrażliwości, czyli określenie wpływu takich wydarzeń jak:
spadek cen, sprzedaży, wzrost kosztów, zmiana kursu walutowego, wydłużenie
fazy realizacji przedsięwzięcia.
Mając na uwadze wcześniejsze rozważania na temat etapów analizy
ekonomicznej można stwierdzić, że najistotniejsza jest wstępna ocena majątku i
kapitału firmy, którą przeprowadza się na podstawie badania bilansu w
przekroju poziomym i pionowym. Gdzie pożądane jest dokonywanie porównań
wieloletnich obejmujących dane 3 – 5 lat a nie tylko ograniczenie się do
porównań z rokiem ubiegłym. Porównania wieloletnie charakteryzują się
większą użytecznością analityczną. Dostarczają informacji wykorzystywanych
do oceny sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa w dłuższym
okresie oraz umożliwiają bardziej realistyczne określenie jego przyszłych
trendów rozwojowych.
33
Poprzez ocenę wyniku finansowego firmy można uzyskać posługując się
zestawieniem analitycznym struktury i dynamiki rachunku zysków i strat.
Zestawienie takie ujmuje elementy obliczeniowe i składowe wyniku
finansowego oraz jego zmiany, wyrażone zarówno w kwotach absolutnych jak i
w postaci wskaźników dynamiki.
Ocena zaprezentowana na podstawie danych liczbowych zawartych w
sprawozdaniach finansowych – bilansie oraz rachunku zysków i strat, dostarcza
ogólnych informacji o sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa.
Celem pogłębienia tego badania przeprowadza się dalsze szczegółowe
analizy. Jedną z form badania bilansu oraz rachunku wyników jest analiza
wskaźnikowa, która obejmuje obliczenie wskaźników finansowych w oparciu o
dane i porównywanie ich wielkości w czasie.
??????????????????????????????????????
Analiza techniczno ekonomiczna koncentruje się na ocenie
poszczególnych odcinków działalności gospodarczej przedsiębiorstwa: ilości i
asortymencie produkcji, metodach jej wykorzystania, wyposażeniu
technicznym, zaopatrzeniu materiałowym i stopniu wykorzystania materiałów,
zatrudnieniu, płacach, wydajności pracy itp. Ocenę stopnia wykorzystania
poszczególnych czynników produkcji przeprowadza się z punktu widzenia ich
wpływu na czynniki ekonomiczno – finansowe przedsiębiorstwa.
7. Rola i znaczenia analizy ekonomicznej.
Wraz z przejściem do gospodarki rynkowej, praktyce wielu firm, za
wystarczające przyjmuje się ocenę wyniku finansowego i czynników go
kształtujących. Pomniejsz się tym samym rolę analizy techniczno –
ekonomicznej na rzecz analizy finansowej. Tym czasem wyniki finansowe
stanowią jedynie odzwierciedlenie rezultatów osiągniętych na poszczególnych
odcinkach działalności. Natomiast przyczyny kształtowania się tych wyników
34
na określonym poziomie tkwią w stopniu wykorzystania poszczególnych
produkcji i otoczeniu przedsiębiorstwa. Przyczynowo – skutkowe wyjaśnienie
odchyleń wskaźników powiązania analizy finansowej z analizą techniczno –
ekonomiczna.
Zadaniem analizy ekonomicznej jest ocena finansowej strony działalności
nie tylko do założeń planowanych, również w stosunku do okresów ubiegłych i
wielkości osiągniętych przez inne firmy oraz na dokładnym wytyczeniu
kierunków dalszych badań dotyczących czynników kształtujących wyniki
finansowe. Wartość praktyczna analizy zależy, bowiem w znacznym stopniu od
właściwego ustalenia czynników wpływających na kondycję finansową oraz
dokładnego określenia kierunków ich oddziaływania. Uzyskanie tych wyników
wymaga przeprowadzenia analizy techniczno – ekonomicznej. Jej
szczegółowość zależy od praktycznych potrzeb analizy finansowej.
W warunkach dużej zmienności szeroko pojętego otoczenia oraz
dynamicznego rozwoju techniki i nauki podejmowanie decyzji w zarządzaniu
przedsiębiorstwem natrafia obecnie na znaczne trudności, których
przezwyciężenie wymaga szybkich i rzetelnych informacji. Dlatego tez analiza
ekonomiczna, nabrała przy gospodarce rynkowej szczególnego znaczenia jako
czynnik dostarczający informacji niezbędnych do zarządzania
przedsiębiorstwem.
Przedmiot analizy ekonomicznej jest tak ustawiony, że obejmuje on
ocenę stale doskonalonych informacji, pochodzących z analizy działalności
gospodarczej przedsiębiorstwa, jego stanu ekonomicznego i zmiennych
warunków gospodarowania28.
28 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r. S. 24
35
W zakończeniu rozważań nad różnymi aspektami omawianej tu
problematyki nie można nie przytoczyć pewnej, interesującej opinii
stwierdzającej, że zarządzanie finansami przedsiębiorstwa jest „rodzajem
sztuki, a nie nauką ścisłą”29.
Oznacza to, że łączy ono zarówno elementy wiedzy jak i sztuki z zakresu
zarządzania pieniędzmi. Jest rzeczą znamienną, że mimo stosowania
analogicznych metod i narzędzi analizy finansowej, przedsiębiorstwa osiągają
różne rezultaty. Wynika to między innymi z różnic w ocenie rzeczywistego
ryzyka podejmowania określonych działań. Ryzyko to można oszacować tylko
w przybliżeniu i jest rzeczą oczywistą, że rośnie ono wraz ze wzrostem skali
tego działania i stopnia zaangażowania kapitałów w przedsiębiorstwie.
Jednocześnie jednak wzrost jest warunkiem osiągnięcia coraz większych
dochodów w przyszłości30.
Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej jest
uzależnione od wygospodarowania odpowiedniej wielkości środów „wargtości
dodanej”, z której ono musi31 :
- zapewnić godziwe wynagrodzenie za pracę (płaca + świadczenie),
- zapłacić oprocentowanie kapitałów: pożyczonych (koszty finansowe),
własnych (dywidendy, wzrost wartości kapitału w granicach normalnej
stopy procentowej lokaty),
- uczestniczyć w zaspokajaniu potrzeb zbiorowości (podatki pobierane
przez państwo),
- utrzymać aktualny potencjał majątku trwałego (odpisy amortyzacyjne).
29 D. Davies „Sztuka zarządzania finasami” PWN Warszawa 1993 s. 4530 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r. S.2231 Przedsiębiorstwa i gospodarka rynkowa. W zbiorze: Materiały Seminarium Polsko – Francuskie „Rachunkowość przedsiębiorstw w warunkach gospodarki rynkowej” Stowarzyszenie Księgowych w Polsce Warszawa - Paryż 1991 s.3
36
Jeżeli wartość dodana jest większa od czterech wymienionych obciążeń
przedsiębiorstwo jest rentowne i osiąga zysk. W przypadku, gdy wartość
dodana jest mniejsza od czterech wymienionych obciążeń, przedsiębiorstwa jest
deficytowe i nie ma podstaw ekonomicznych do utrzymania się na rynku
(lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym). Ponieważ
przedsiębiorstwo jest ograniczone na rynku przez konkurencję, jego zarządcy
muszą:
- poszukać możliwości zbytu – wystarczająco duże aby móc być
konkurencyjnym,
- zapewnić produkcję lub usługi wysokiej jakości w stosunku do popytu
istniejącego w tej części rynku, w której się ono uplasowało,
- wykorzystać potencjał materialny przy najlepszych warunkach
wydajnościowych,
- posiadać skuteczną organizację w dziedzinie struktur wewnętrznych
(mocnych i kierowanych przez kompetentnych ludzi), jak i metod oraz
procedur jasnych, lecz zaspokajających potrzeby wszystkich dziedzin
zarządzania32.
Jak z tego wynika, zarządzanie przedsiębiorstwem w gospodarce rynkowej
nie może mieć charakteru intuicyjnego. Z tych względów, analiza ekonomiczna,
a zwłaszcza analiza finansowa nabrała szczególnego znaczenia jako czynnik
informacji i podstawy do podejmowania ekonomicznie uzasadnionych decyzji.
Aczkolwiek wprowadzone już w gospodarce polskiej zmiany systemowe
można uznać za zdecydowane odejście od systemu nakazowo – rozdzielczego,
to jednak one jeszcze nie wystarczające w stosunku do zasad postępowania
typowych dla gospodarki rynkowej gospodarki konkurencyjnej. Obecnie
brakuje dwóch elementów, tj. odpowiedniej liczby właścicieli kapitału, którzy 32 Por. V. Jog C. Suszyński „zarządzanie finansami przedsiębiorstwa” Centrum Informacji Menadżera Warszawa 1993r
37
ponosząc indywidualne ryzyko majątkowe będą zainteresowani osiąganiem
określonej wielkości zysku, oraz konkurencyjnej struktury wytwórców. Dopiero
realizacja wymienionych elementów może doprowadzić do dalszego wzrostu
efektywności kierowania firmami przez ich właścicieli oraz do stworzenia
warunków, w których konkurujące firmy będą sobie wzajemnie blokowały
nieefektywne działania, a osiąganie zwiększonych zysków będzie możliwe
tylko przez innowacje produktowe i technologiczne.
Gospodarka rynkowa może, bowiem funkcjonować sprawnie tylko w
przypadku, gdy zaistnieje konkurencja nie tylko między poszczególnymi
sektorami, ale również przedsiębiorstwami o różnych formach organizacyjnych
i własnościowych. Podmioty gospodarcze działające w warunkach gospodarki
rynkowej mogą utrzymać się na rynku tylko wówczas, gdy będą w pełni
stosowały zasadę racjonalnego gospodarowania, tzn. przestrzegały
racjonalności rozumianej w kategoriach techniczno – gospodarczych oraz
mikroekonomicznych.
Racjonalności mikroekonomiczna jest przede wszystkim racjonalnością
przedsiębiorcy. Realizacja polskiej reformy gospodarczej spowodowała, że
podobnie jak w państwach Europy Zachodniej – analiza ekonomiczna wysunęła
się stopniowo na czołowe miejsca w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Realizacja
zadań przewidzianych w reformie gospodarczej wpływa, bowiem na zasadniczy
wzrost znaczenia analizy finansowej stanowiącej niezbędny element
zarządzania przedsiębiorstwem. Taki kierunek zmiany w podejściu do analizy
finansowej, stanowi w gospodarce polskiej niezbędny warunek opanowania
przez przedsiębiorstwa umiejętności przystosowania się do założonych i
zmiennych warunków gospodarowania (konieczności wyboru
najkorzystniejszych rozwiązań)33.
33 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r.
38
Rozdział II.
1. Dynamika, wielkość i struktura produkcji.
Podstawowym zadaniem przedsiębiorstwa produkcyjnego jest
wytwarzanie i sprzedaż wyrobów przemysłowych jak również świadczenie
usług przemysłowych. W zależności od stopnia wykończenia rozróżnia się
wyroby gotowe, półwyroby i części wyrobów gotowych oraz produkcję w
toku34. Produkcja jest odzwierciedleniem wyników pracy przedsiębiorstwa.
Przesądza także o efektywności gospodarowania poszczególnymi czynnikami
wytwórczymi. Szybsze tempo wzrasta produkcji niż czynników wytwórczych
świadczy o lepszym ich wykorzystaniu, co korzystnie oddziałuje na koszty
własne, a tym samym na wyniki finansowe i efektywność gospodarowania
całego przedsiębiorstwa oraz poszczególnych czynników wytwórczych.
Produkcję przedsiębiorstwa przemysłowego można przedstawić w różnych
miernikach. Dokonanie wyboru tych mierników zależy od celu pomiaru i jest 34 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1998 s.193
39
niezwykle ważne w ocenie działalności przedsiębiorstwa, ponieważ taka sama
wielkość produkcji wyrażana w różnych miernikach, może niejednakowo
scharakteryzować wyniki jego pracy.
Przyjmując sposób agregacji efektów pracy jako podstawę podziału, można
wyróżnić mierniki naturalne, mierniki umowne, mierniki wartościowe i
mierniki pracochłonności. Podstawowym i najprostszym sposobem mierzenia
wielkości produkcji za pomocą mierników naturalnych jest wyrażenie rzeczowe
efektów pracy przedsiębiorstwa przemysłowego. Naturalne mierniki opierają się
na fizycznych jednostkach miary długości (np. m.), masy (np. t, kg),
powierzchni (np. m2), objętości (np. m3) albo są po prostu wyrażone w sztukach.
Do najczęściej stosowanych mierników produkcji należą mierniki wartościowe,
które pozwalają wyrazić produkcję różnych asortymentów, odmian i gatunków
w najbardziej ogólnej jednostce miary, jaką jest pieniądz. Zastosowanie
mierników wartościowych pozwala sumować nie tylko liczbę wytworzonych
wyrobów gotowych i półwyrobów, lecz także wielkość usług przemysłowych i
produkcji w toku. Do wyrażenia produkcji w ujęciu wartościowym przyjmuje
się odpowiednie ceny, są to zazwyczaj ceny rzeczywiście obowiązujące w
okresie sprawozdawczym. Takie właśnie ceny zostały przyjęte do analizy
wartości i potencjału produkcji w ZPB „Frotex" S.A. w okresie od 1995 do
2000 roku. Do analizy potencjału produkcyjnego przyjęto naturalne mierniki tj.
tony, kilometry oraz sztuki. Potencjał produkcyjny oraz dynamika produkcji jest
badana z wyszczególnieniem na wydziały produkcyjne, a punktem odniesienia
jest okres poprzedni w stosunku do badanego.
Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex" S.A. w Prudniku posiadają
kompletny ciąg technologiczny od produkcji przędzy do konfekcjonowania
wyrobów. Produkcja zlokalizowana jest w 4 wydziałach produkcyjnych:
• przędzalni,
• tkalni,
• wykończalni,
40
• konfekcji (szwalnia i hafciarnia).
Rok 1996 w stosunku do roku 1995 charakteryzował się wzrostem
produkcji, a tym samym dalszym wzrostem wykorzystania parku
maszynowego, wzrostem wydajności pracy oraz unowocześnieniem produkcji.
Poniesione w tym czasie nakłady inwestycyjne w niewielkim stopniu
przyczyniły się do odnowienia parku maszynowego, jednak miały wpływ na
osiągnięcie przyrostu produkcji. Co przedstawione jest w poniższej tabeli (1).
Tabela 1. Przyrost produkcji na poszczególnych wydziałach produkcyjnych w okresie 1995 – 1996.
Wyszczególnienie Jednostka miary 1995 1996 Dynamika w %
PrzędzalniaTona
T/Nm
2 348
72 185
2 526
76 763
107,6
106,3
TkalniaKm
Mln wątków
10 835
9 656
11 768
10 535
108,6
109,0
Wykończalnia
W tym:
Tkaniny własne
Usługi
Km
„
„
28 972
4 949
24 023
29 509
5 368
24 141
101,8
108,0
100,5
Konfekcja
W tym:
Szwalnia
Hafciarnia
Km
„
„
9 756
7 125
2 631
10 144
7 459
2 685
103,9
104,6
102,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1996r.
Tabela 2. Przyrost produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1996 – 97.
Wyszczególnienie Jednostka miary 1996 1997 Dynamika w %
PrzędzalniaTona
T/Nm
2 526
76 763
2 793
84 397
110,6
109,9
TkalniaKm
Mln wątków
11 768
10 535
11 840
10 327
100,6
98,0
Wykończalnia
W tym:
Km 29 509 31 329 106,2
41
Tkaniny własne
Usługi
„
„
5 368
24 141
6 887
24 442
128,3
101,2
Konfekcja
W tym:
Szwalnia
Hafciarnia
Km
„
„
10 144
7 459
2 685
10 835
7 727
3 108
106,8
103,6
115,7
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1997r.
W roku 1997 nastąpiły straty w produkcji, które spowodowane były
postojami z powodu powodzi, a także problemami zaopatrzeniowymi, które się
z tym wiązały. Mimo tych niesprzyjających okoliczności w 1997 roku nastąpił
dalszy wzrost produkcji na wszystkich wydziałach produkcyjnych.
Ilościowy plan produkcji na rok 1997 wykonany został jedynie przez
Wydział Wykończalni. Pozostałe wydziały produkcyjne zadań nie wykonały, co
wiązało się głównie ze zmniejszeniem planowanego eksportu. Wpływ na
niewykonanie zadań miały także zmiany asortymentowe oraz postój wywołany
powodzią. W rezultacie powodzi zastój zanotowały:
Wydział Tkalni w ilości 5 dni
Wydział Przędzalni w Podlesiu w ilości 6 dni
Oddział Szwalni 1 dzień
Oddział Hafciarni 2 dni
Bezpośrednimi przyczynami postoju było wtargnięcie wody na niektóre hale
Wydziału Tkalni, zniszczenie drogi dojazdowej do Wydziału Przędzalni w
Podlesiu, brak możliwości dojazdu do pracy pracowników oraz brak
możliwości dojazdu usługobiorców.
Tabela 3. Wielkość produkcji na poszczególnych wydziałach produkcyjnych w okresie
1997 – 98.
Wyszczególnienie Jednostka miary 1997 1998 Dynamika w %
PrzędzalniaTona
T/Nm
2 793
84 397
2 816
85 866
100,8
101,7
42
TkalniaKm
Mln wątków
11 840
10 327
11 179
10 190
94,4
98,7
Wykończalnia
W tym:
Tkaniny własne
Usługi
Km
„
„
31 329
6 887
24 442
27 517
7 575
19 942
87,8
110,0
85,6
Konfekcja
W tym:
Szwalnia
Hafciarnia
Km
„
„
10 835
7 727
3 108
10 262
7 184
3 078
94,7
93,0
99,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1998r.
W roku 1998 nastąpił spadek produkcji w porównaniu do roku 1997 na
trzech wydziałach.. Jej wzrost zgodny z założeniami ujętymi w planie
odnotowano jedynie na Wydziale Przędzalni. Wydział Tkalni nie wykonał
zadań produkcyjnych w zakresie tkanin gładkich oraz frotowych. Zmniejszenie
produkcji tkanin gładkich wiązało się z koniecznością ograniczenia ich
produkcji z powodu spadku zainteresowania odbiorców krajowych i
zagranicznych tkaninami obrusowymi i ścierkowymi. Brak realizacji założeń
ujętych w planie produkcji na 1998 rok w zakresie tkanin frotowych
spowodowany był:
koniecznością modernizacji krosien NP.,
zmianami asortymentowymi dla potrzeb produkcji eksportowej co
wiązało się z koniecznością dostosowania krosien,
Wydział Wykończalni w porównaniu z rokiem 1997 zwiększył produkcję w
zakresie wykańczania tkanin własnych, szczególnie w ramach tkanin frotowych,
natomiast w zakresie usług odnotowano spadek produkcji. Spadek produkcji na
Wydziale Konfekcji był konsekwencją zmniejszonej produkcji Wydz. Tkalni.
Dotyczyło to szczególnie Oddziału Szwalni. W przypadku Oddziału Nafciarni
wiązało się to dodatkowo ze spadkiem popytu na wyroby pościelowe.
Tabela 4. Wielkość produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1998 – 99.
43
Wyszczególnienie Jednostka miary 1998 1999 Dynamika w %
PrzędzalniaTona
T/Nm
2 816
85 866
2 852
86 683
101,3
101,0
TkalniaKm
Mln wątków
11 179
10 190
11 812
9 947
105,7
97,6
Wykończalnia
W tym:
Tkaniny własne
Usługi
Km
„
„
27 517
7 575
19 942
20 616
7 844
12 772
74,9
103,6
64,0
Konfekcja
W tym:
Szwalnia
Hafciarnia
Km
„
„
10 262
7 184
3 078
10 514
7 182
3 332
102,5
100,0
108,3
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1999r.
W stosunku do roku poprzedniego na Wydziale Przędzalni nastąpił
przyrost produkcji w mierniku ilościowym o 1%. Roczny plan produkcji
wydział wykonał w 102,7 %. Praca na wydziale odbywała się w systemie
cztero-brygadowym, co pozwoliło na wykorzystanie mocy produkcyjnych w
100%. Wydział Tkalni zanotował przyrost produkcji w stosunku do roku 1998
oraz wykonał zadania planowe. Zmniejszenie produkcji w wątkach w
porównaniu do okresu minionego oraz niewykonanie planu w tych jednostkach
wiązało się ze zmianami asortymentowymi w trakcie roku oraz koniecznością
zatrzymywania krosien z uwagi na brak zamówień. Wykorzystanie mocy
produkcyjnych wydziału było zróżnicowane w różnych okresach roku.
Najwyższe w granicach 100% w okresie I i II kwartału, natomiast w III
kwartale wskutek zmniejszenia się potrzeb rynku w granicach 90% i w IV
kwartale wskutek ograniczenia zamówień eksportowych ok. 80%.
Na Wydziale Wykończalni w porównaniu do 1998 roku w jednostkach
fizycznych nastąpił spadek produkcji ogółem. Zmniejszenie produkcji wiązało
się ze zmianami asortymentowymi. Ograniczona zastała ilość usług w zakresie
44
gazy i pieluch na rzecz bardziej pracochłonnych tkanin drelichowych. Mimo
spadku ilościowego świadczonych usług ich wartość była wyższa od wykonania
w roku 1998 i założonej w planie na rok 1999.
Tabela 5. Wartość usług wykończalniczych w 1999 roku w stosunku do planu
Wyszczególnienie Jednostka miary
Wykonanie 1998
1999
Plan Wykonanie
- wartość usług
wykończalniczych
(ceny ewidencyjne)
Tys. zł 7.834,9 7.250,8 8.451,6
Źródło: opracowanie własne na podstawie ewidencji analitycznej ZPB"Frotex" za 1999 r.
Tabela 6. Wielkość produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1999-2000.
Wyszczególnienie Jednostka miary 1999 2000 Dynamika w %
PrzędzalniaTona
T/Nm
2 852
86 683
2 710
82 292
95,0
94,9
TkalniaKm
Mln wątków
11 812
9 947
11 149
9 670
94,4
97,2
Wykończalnia
W tym:
Tkaniny własne
Usługi
Km
„
„
20 616
7 844
12 772
17 469
7 885
9 584
84,74
100,5
75,0
Konfekcja
W tym:
Szwalnia
Hafciarnia
Km
„
„
10 514
7 182
3 332
10 357
7 178
3 179
98,5
100,0
95,4
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 2000r.
W zakresie produktów przedsiębiorstwa przyjmuje się ich podział na
następujące grupy asortymentowe:
tkaniny
ręczniki frotte
konfekcję stołową i pościelową
usługi wykańczalnicze
pozostałe usługi
45
Kształtowanie się wielkości produkcji wg struktury asortymentowej w latach1995-2000 przedstawiają poniższe tabele:
Tabela 7. Wielkość produkcji według asortymentu za okres 1995 - 2000 (w km)
Grupy
asortymentowe
Wielkość produkcji w poszczególnych okresach (w km)
1995 1996 1997 1998 1999 2000
Tkaniny 1 139,2 1 157,0 1 217,0 1 295,0 927,7 884,1
Ręczniki frotte 7 125,0 7 458,7 7 727,2 7 183,5 7 348,9 7 177,4
Konfekcja stołowa
i pościelowa2 361,0 2 685,7 3 108,3 3 077,7 3 331,7 3 179,0
Usługi
wykończalnicze24 023,0 24 141,4 24 442,2 19 942,1 12 770,5 9 583,5
Pozostałe usługi - - - - - -
OGÓŁEM 34 918,2 35 442,7 36 494,7 31 498,3 24 378,8 20 824,0
Zródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych ZPB"Frotex"
Tabela 8. Wielkość produkcji według asortymentu za okres 1995 - 2000 (w tys. zł. w cenach ewidencyjnych).
Grupy
asortymentowe
Wielkość produkcji w poszczególnych okresach (w km)
1995
(w cenach ew.)
1996
(w cenach ew.)
1997
(w cenach ew.)
1998
(w cenach ew.)
1999
(w cenach ew.)
2000
(w cenach ew.)
Tkaniny 8 770,3 8 908,9 9 370,9 9 984,8 8 936,1 8 613,8
Ręczniki frotte 50 725,4 54 544,5 55 402,1 50 429,7 55 528,6 53 463,5
Konfekcja stołowa
i pościelowa9 166,1 9 535,0 10 977,4 10 588,6 10 839,6 10 921,3
Usługi
wykończalnicze9 368,9 9 415,1 9 532,4 7 834,9 8 451,6 8 462,2
Pozostałe usługi - - - 1 302,9 944,0 2 074,0
46
OGÓŁEM 78 030,7 82 403,5 85 282,8 80 140,9 84 699,9 83 534,8
Zródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych ZPB"Frotex"
Na wielkość produkcji w poszczególnych okresach zasadniczy wpływ miała
zmiana asortymentu produkcji. Coraz większym zainteresowaniem wśród
odbiorców cieszy się konfekcja stołowa i pościelowa co znajduje wyraz we
wzrastającej produkcji tegoż asortymentu. Począwszy od 1995 roku produkcja
konfekcji stołowej i pościelowej ciągle wzrasta, zarówno w wielkościach
naturalnych jak i w wartości. Podobna sytuacja dotyczy ręczników frotte,
których udział w produkcji jest największy. W tej podstawowej grupie
asortymentowej kontynuowana jest strategia wdrażania do produkcji i na rynek
wyrobów o najwyższych parametrach estetycznych, wzorniczych i
jakościowych. Od 1998 roku nastąpił znaczny ilościowy spadek produkcji w
grupie usługi wykańczalnicze. Ograniczona została ilość usług w zakresie
wykańczania gazy i pieluch na rzecz bardziej pracochłonnych tkanin
drelichowych. Mimo ilościowego spadku usług ich wartość rośnie. Ogólnie
wartość produkcji w latach 1995-1997 wykazywała tendencję zwyżkową w
bieżących cenach ewidencyjnych. W roku 1998 nastąpił spadek produkcji
głównie z powodu zmian asortymentowych oraz zwiększonych remontów parku
maszynowego. Kolejne lata charakteryzują się nieznacznymi wahaniami w
wielkości produkcji ze spadkiem w roku 2000 w stosunku do 1999 roku.
2. Podstawowe czynniki produkcji.
Przedsiębiorstwo w trakcie swojej działalności wykorzystuje różnorodne
zasoby. Do podstawowych a zarazem najważniejszych z nich można
zaliczyć:
1. zasoby ludzkie zwane inaczej zasobami siły roboczej,
47
2. zaopatrzenie materiałowo-surowcowe,
3. zaplecze techniczne występujące w postaci środków trwałych,
4. postęp techniczny i techniczno - produktowy.
3. Wielkość i struktura zatrudnienia.
Zasoby czynnika ludzkiego występujące w przedsiębiorstwie określa się
mianem zatrudnienia lub załogą przedsiębiorstwa35. Zatrudnienie to określona
liczba czynnika ludzkiego wykonująca za odpowiednim wynagrodzeniem pracę,
w wyniku której uzyskuje się dobra lub usługi zaspokajające potrzeby rynku36.
W przedsiębiorstwie można odróżnić zatrudnienie nominalne i zatrudnienie
realne (rzeczywiste). Dla ustalenia stanu rzeczywistego zatrudnienia, do stanu
nominalnego (liczba zatrudnionych osób bez względu na czas ich pracy) dodaje
się liczbę osób jaka wynika z dodatkowego zaangażowania pracowników
własnych lub spoza przedsiębiorstwa. Zatrudnienie ujmuje się w
przedsiębiorstwie według stanu ewidencyjnego na koniec badanego okresu i
według stanu przeciętnego w badanym okresie. Stan ewidencyjny zatrudnienia
jest to liczba pracowników znajdujących się w ewidencji osobowej
przedsiębiorstwa w ostatnim dniu badanego okresu. Podstawą ujęcia do stanu
ewidencyjnego jest zawarcie umowy o pracę.
Jednym z podstawowych zadań polityki zatrudnienia w przedsiębiorstwie
winno być dążenie do osiągnięcia liczbowego stanu załogi racjonalnego z
punktu widzenia interesów przedsiębiorstwa. Wiąże się to z jednej strony z
optymalizacją wykorzystania czynnika ludzkiego dla dobra przedsiębiorstwa, z
drugiej zaś z uwzględnieniem szeroko pojętych potrzeb pracowników i
zharmonizowania ich z wymaganiami przedsiębiorstwa w ramach tzw.
humanizacji pracy. Zakładowa polityka zatrudnienia powinna więc zmierzać do
35L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Dunaj, E. Kumys, T. Wiśniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s. 22736 W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.95
48
przystosowania warunków pracy do człowieka, człowieka do warunków, jak
również człowieka do człowieka tak, aby zapewnić pożądaną efektywność i
jakość pracy37. Zakładowa polityka zatrudnienia powinna zmierzać do
maksymalnej intensyfikacji działań na Wewnętrznym rynku pracy w
przedsiębiorstwie tak, aby znajdować drogi do racjonalizacji zatrudnienia.
Bardzo ważne przy tym jest, aby racjonalizacja zatrudnienia była prowadzona w
sferze ekonomicznej i społecznej. Ekonomiczna racjonalność zatrudnienia
wyraża się w wysokiej wydajności pracy zapewniającej odpowiedni poziom
płac realnych i zysków przedsiębiorstwa38. Społeczna racjonalność zatrudnienia
przejawia się w uwzględnieniu w procesie pracy elementów humanistycznych,
psychospołecznych i socjalnych, tj. pozaekonomicznych potrzeb, dążeń i
zainteresowań pracowników39.
Załoga (zatrudnienie) przedsiębiorstwa może być sklasyfikowana według
różnych kryteriów. Klasyfikacja taka oznacza podział pracowników
przedsiębiorstwa według określonych kryteriów. Cel podziału zatrudnienia
określany jest przez przyjęte kryterium, którym może być określona cecha,
według której przeprowadza. się podział danej zbiorowości zatrudnienia.
Powszechnie klasyfikuje się pracowników według następujących
kryteriów:40
1. rodzaju działalności przedsiębiorstwa,
2. charakteru czynności wykonywanych przez pracowników,
3. poziomu kwalifikacji i zawodowych,
4. poziomu wykształcenia,
5. stażu pracy zawodowej,
6. płci,37 J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.13338 J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.13539 J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.13440 W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.95
49
7. wieku.
Do analizy zatrudnienia badanej firmy, Zakładów Przemysłu Bawełnianego
„Frotex" S.A. przyjęto kryterium klasyfikacji ze względu na płeć, wiek oraz
poziom wykształcenia. Zatrudnienie ogółem na koniec okresu w przekroju grup
pracowniczych według płci w latach 1995-2000 przedstawia poniższa tabela.
Tabela 9 Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" wg płci.
Lata Mężczyźni KobietyZatrudnienie
ogółem
Wskaźnik dynamiki
1995 = 100%Okres poprzedni =
100%
1995 729 932 1 661 100,0 100,0
1996 718 919 1 637 98,6 98,6
1997 646 912 1 558 93,8 95,2
1998 584 860 1 444 86,9 92,6
1999 575 764 1 339 80,6 92,7
2000 522 678 1200 72,2 89,6
Zródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań ZPB “Frotex” Z-01
Z powyższej tabeli wynika, że w okresie ostatnich kilku lat następuje
systematyczny spadek zatrudnienia w przedsiębiorstwie ZPB „Frotex" S.A.
Proces ten jest konsekwencją racjonalizacji zatrudnienia, modernizacji
poszczególnych wydziałów produkcyjnych oraz zmian organizacyjnych
zachodzących w spółce. W latach 1997-1998 spadek zatrudnienia nastąpił w
wyniku:
• przekazania części pracowników do pracy w innych spółkach- dotyczyło to
pracowników służb remontowych na Wydziałach Tkalni i Wykończalni oraz
Straży Zakładowej i pralni,
• modernizacji Wydziału Konfekcji oraz Oddziału Przygotowawczego na
Wydziale Tkalni.
50
Tendencja spadkowa zatrudnienia utrzymała się również w latach 1999-2000.
Zmniejszenie stanu zatrudnienia w tymże okresie nastąpiło przede wszystkim w
wyniku dokończenia modernizacji Oddziału Przygotowawczego Wydziału
Tkalni oraz instalacji bardziej wydajnych maszyn szwalniczych w Wydziale
Konfekcji. Zmiany organizacyjne i związana z tym redukcja zatrudnienia w
pozostałych jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa to przyczyny
dalszego spadku zatrudnienia w roku 2000.
Strukturę wiekową pracowników zatrudnionych w ZPB „Frotex' S.A. w
latach 1995-2000 przedstawia tabela oraz rysunek.
Tabela 10. Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" w/w wieku pracowników.
Wiek Udział poszczególnych grup wiekowych do ogółu zatrudnionych
1995 1996 1997 1998 1999 2000
Do 30 lat 21% 22% 26% 30% 26% 26%
30 – 40 lat 27% 29% 30% 27% 30% 30%
40 – 50 lat 43% 40% 37% 33% 37% 37%
Powyżej 50 lat
9% 9% 7% 10% 7% 7%
Jak wynika z powyższej tabeli od kilku lat w spółce obserwuje się
korzystne zmiany w strukturze wiekowej zatrudnienia. Aktualnie ponad 56%
załogi to pracownicy w wieku do 40 lat. Realizowana w obszarze zatrudnienia
polityka kadrowa zakłada zatrudnianie w miejsce pracowników odchodzących
ludzi młodych i wykształconych. Taka struktura wiekowa zatrudnienia
zapewnia spółce stabilność zatrudnienia na najbliższe lata.
51
Rysunek5. struktura zatrudnienia w ZPB „Frotex” według wiekuŹródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 10
Struktura zatrudnienia pod względem wykształcenia w ZPB „Frotex" w latach
1995-2000 przedstawia się następująco:
Tabela 11. Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" wg wykształcenia.
Wyszczególnienie
Pracownicy
ogółem:
z tego z
wykształceniem:
- wyższym
- średnim
zawodowym i
ogólnokształcącym
- zasadniczym
- podstawowym
Pracownicy ogółem1995 1996 1997 1998 1999 2000
100% 100% 100% 100% 100% 100%
2% 3% 3% 4% 4% 4%
21% 21% 21% 26% 24% 24%
46% 46% 46% 46% 47% 47%
31% 30% 30% 24% 25% 25%
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań ZPB „Frotex" Z-O1
Rynek 6. Struktura zatrudnienia z uwzględnieniem poziomu wyksxtalcenia w latach 1995-2000r.
52
Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 11.
W ocenie Zarządu udział pracowników z wykształceniem wyższym jest za
niski mimo tendencji zwyżkowej. Szczególnie duże zapotrzebowanie występuje
na absolwentów takich kierunków Sak obróbka chemiczna i mechaniczna
włókna , informatyka. Dużą wagę przywiązuje się w spółce do podnoszenia
kwalifikacji zatrudnionych czego wyrazem jest szereg kursów oraz kierowanie
pracowników na studia zaoczne i podyplomowe. Aby obliczyć średni poziom
wykształcenia pracowników ZPB „Frotex" S.A. zastosowano dwa wskaźniki;
1. wskaźnik ogólnego potencjału wykształcenia,
2. wskaźnik średniego potencjału wykształcenia.
Aby obliczyć wskaźnik ogólnego potencjału wykształcenia pomnożono
liczb pracowników poszczególnych poziomów wykształcenia na koniec
badanego okresu przez liczbę lat nauki właściwą dla danego poziomu
wykształcenia i dodano otrzymane iloczyny.
Wskaźnik średniego potencjału wykształcenia obliczono dzieląc ogólny
potencjał wykształcenia na koniec badanego okresu przez liczbę pracowników
na koniec tego okresu. Wskaźnik ogólnego potencjału wykształcenia wyraża
53
wielkość załogi w osobolatach nauki szkolnej, zaś wskaźnik średniego
potencjału wykształcenia przedstawia liczbę osobolat nauki szkolnej
przypadającej na jednego pracownika. Do obliczenia wskaźnika ogólnego
potencjału nauki przyjmuje się następujące mnożniki odpowiadające liczbie lat
nauki w poszczególnych poziomach wykształcenia:
1) wykształcenie wyższe 17
2) wykształcenie średnie 12
3) wykształcenie zasadnicze 11
4) wykształcenie podstawowe 8
Wyniki ogólnego i średniego potencjału wykształcenia dla pracowników
Zakładów Przemysłu Bawełnianego „Frotex" S.A. przedstawia poniższa tabela.
Jej wyniki potwierdzają opinię zarządu o zbyt małym zatrudnieniu osób z
wyższym wykształceniem, gdyż wskaźnik średniego potencjału wykształcenia
oraz jego dynamika od kilku lat pozostają na niezmienionym poziomie. Należy
również stwierdzić, że wskaźnik średniego poziomu wykształcenia od roku
1997 jest dość niski (10,7), gdyż osiąga poziom jedynie wykształcenia
zasadniczego.
Tabela 12. Wskaźnik ogólnego i wskaźnik średniego potencjału wykształcenia w latach 1995 - 2000 (w latach nauki szkolnej przypadający na jedną osobę)
Rok
WSKAŹNIK OGÓLNEGO POTENCJAŁU
WYKSZTAŁCENIA
WSKAŹNIK ŚREDNIEGO POTENCJAŁU
WYKSZTAŁCENIA
Poziom
Wskaźnik potencjału
Poziom
Wskaźnik potencjału
1995=100%Rok
poprzedni=100%1995=100%
Rok
poprzedni=100%
1995 17 273 100,0 - 10,3 100,0 -
1996 17 026 98,6 98,6 10,4 100,9 100,9
1997 16 701 96,7 98,1 10,7 103,8 102,9
1998 15 596 90,1 93,2 10,7 103,8 100,0
1999 14 369 83,2 92,3 10,7 103,8 100,0
54
2000 12 876 74,5 89,6 10,7 103,8 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie tabel nr 9 i nr 11.
4. Zaopatrzenie materiałowo-surowcowe.
Każde przedsiębiorstwo w trakcie swojej działalności zużywa surowce,
materiały, energię, części zamienne itp. W tej działalności stara się utrzymać
optymalny poziom zapasów, a ich zużycie jest ciągle uzupełniane nowymi
dostawami. Zespól działań planistycznych, organizacyjnych, ewidencyjnych i
analitycznych związanych z regulacją oraz sterowaniem strumieniami i
zasobami w całym procesie wytwórczym określany jest mianem gospodarki
materiałowej41. Gospodarka materiałowa odgrywa bardzo ważną rolę w
działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa, ponieważ wpływa zarówno na ilość
produkcji i jej jakość, a poprzez to na kształtowanie się kosztów i osiągany
zysk. Istota gospodarki materiałowej polega przede wszystkim na zaspokajaniu
potrzeb produkcyjnych przy jednoczesnej dążności do minimalizacji zużycia i
eliminacji wszelkich zakłóceń w przepływie materiałów i surowców we
wszystkich fazach procesu produkcyjnego42.
Do podstawowych surowców zużywanych w procesie produkcji w
Zakładach Przemysłu Bawełnianego „Frotex" S.A. należą:
bawełna,
przędza,
tkanina surowa,
barwniki i chemikalia,
41 Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek: Analiza ekonomiczno – finansowa firmy. Wyd. Difin, Warszawa 2000, s. 16942 W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.46
55
Bawełna jest surowcem importowanym przez przedsiębiorstwo, głównie
ze Szwajcarii, a pochodzącym z krajów azjatyckich, między innymi z
Uzbekistanu, Turkmenistanu i Kazachstanu. Bawełna służy do produkcji
przędzy, z której następnie produkuje się wyroby finalne. ZPB „Frotex" posiada
własną przędzalnię w Podlesiu, która jest najbardziej zmodernizowanym
wydziałem w spółce i należy do najnowocześniejszych w Polsce. Zużycie
bawełny w procesie produkcji na przestrzeni lat 1995-2000 przedstawia
poniższa tabela:
Tabela13. Zużycie bawełny w latach 1995 - 2000 r.
LATA ZUŻYCIE W TONACH ZUŻYCIE W TYSIĄCACH ZŁ.
1995 2 547 14 443,0
1996 2 752 14 310,2
1997 3 095 18 150,1
1998 3 092 18 429,0
1999 3 161 21 231,3
2000 2 982 16 953,3
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych analitycznych ZPB"Frotex"
Przędza jako podstawowy materiał do produkcji jest produkowana przez
spółkę we własnej przędzalni. Jedynie przędza o bardzo wysokich parametrach
technologicznych jest zakupywana od innych producentów krajowych, głównie
w Zawierciu i Lubaniu. Jej wielkość kształtuje się na poziomie około 10%
ogólnego zużycia przędzy w procesie produkcyjnym w ciągu roku.
W skład kolejnej grupy surowców (chemikalia) wchodzą takie związki
jak kwasy, ług sodowy, woda utleniona, mydło w płynie oraz barwniki. Wartość
zużycia tej grupy surowców kształtuje się na poziomie około 8-9 mln. złotych
56
rocznie. Najmniejszy udział w grupie materiałów do produkcji ma tkanina
surowa, której roczne zużycie waha się w granicach od 400 do 500 tys. złotych.
5. Gospodarowanie majątkiem trwałym.
Środki trwałe stanowią podstawowy składnik potencjału wytwórczego
podmiotów gospodarujących i jako takie w zasadniczy sposób decydują o ich
możliwościach produkcyjnych43. Są także nośnikiem postępu technicznego i
unowocześniania organizacji produkcji. Środki trwałe mają charakter środka
substytucyjnego w stosunku do siły roboczej. Dlatego też ich stan i rozwój oraz
wartość techniczna i poziom wykorzystania są determinantami działalności
każdego przedsiębiorstwa. Majątek trwały jest zaangażowany w
przedsiębiorstwie przez okres dłuższy niż rok. Uczestnicząc w wielu cyklach
działalności stopniowo się zużywa i przenosi w ten sposób część swojej
wartości na wytworzone dobra i usługi. Jest mało elastyczny, gdyż nie można
go na bieżąco dopasowywać do poziomu wykorzystywanych mocy
produkcyjnych. Rozwój majątku trwałego odbywa się w długim czasie na
skutek długofalowych i strategicznych decyzji i wymaga zaangażowania dużych
kwot pieniężnych. Te cechy powodują, że jest on obarczony dużym ryzykiem.
Analiza ekonomiczna jest instrumentem wspomagającym proces decyzyjny w
zakresie inwestycji w majątek trwały, pozwala ocenić jego produktywność w
wymiarze długookresowym i operacyjnym.
Gospodarka środkami trwałymi obejmuje całość zagadnień techniczno -
organizacyjnych i ekonomicznych związanych z ich pozyskiwaniem, ewidencją,
wykorzystaniem, likwidacją i odtworzeniem. Celem gospodarowania środkami
trwałymi jest takie ich wykorzystanie aby przy najmniejszym ich zużyciu
43 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1998 s.193
57
osiągnąć optymalny efekt nie tylko w postaci jakościowo dobrej produkcji ale
także minimalnych kosztów44. Gospodarowanie środkami trwałymi rozpoczyna
się od momentu podjęcia decyzji o ich zakupie lub wytworzeniu we własnym
zakresie do momentu ich likwidacji.
Majątek trwały przedsiębiorstwa obejmuje trzy podstawowe grupy45:
rzeczowy majątek trwały, wartości niemateńalne i prawne, finansowy majątek
trwały. Zalicza się także do niego należności długoterminowe. Majątek trwały
można różnie sklasyfikować w zależności od przyjętego kryteńum. Kryterium
zastosowania dzieli go na majątek produkcyjny i finansowy zaś kryterium
prawa własności na własny i obcy.
Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza. się nabyte przez
przedsiębiorstwo prawa majątkowe, które nadają się do gospodarczego
wykorzystania. Do tej grupy zaliczamy między innymi prawo wieczystego
użytkowania gruntu, prawa autorskie, znaki towarowe, programy komputerowe
a także wartość firmy, która w tej grupie stanowi najważniejszy składnik. W
skład finansowego majątku trwałego wchodzą: papiery wartościowe, udziały i
akcje, lokaty kapitałowe oraz udzielone pożyczki długoterminowe.
Podstawowe znaczenie w strukturze majątku trwałego ma majątek
rzeczowy, a w nim środki trwałe gdyż obok ludzi są podstawowym czynnikiem
wytwórczym. Majątek rzeczowy jest podzielony na pięć grup (grunty własne,
budynki i budowle, urządzenia techniczne i maszyny, środki transportu,
pozostałe środki trwałe) a podstawą ich podziału jest klasyfikacja rodzajowa.
Każdy środek trwały spełnia w przedsiębiorstwie różne funkcje. Część
środków uczestniczy w podstawowej działalności i ma przeznaczenie
produkcyjne lub usługowe, a część obsługuje procesy pomocnicze. Są również
44 W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.8245 Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek: Analiza ekonomiczno – finansowa firmy. Wyd. Difin, Warszawa 2000, s. 112
58
środki trwałe o charakterze nieprodukcyjnym. Wszystkie środki trwałe
charakteryzują się tym, że ich okres użytkowania jest dłuższy niż jeden rok, a
wartość początkowa wynosi co najmniej 3500,OOzł. W bilansie środki trwałe
są ujmowane w kwocie netto, która jest różnicą między wartością początkową
środka trwałego a jego dotychczasowym umorzeniem. Podstawowym
instrumentem analizy środków trwałych są wskaźniki ekonomiczne
charakteryzujące najogólniej efektywność gospodarowania tymi środkami. Są to
między innymi wskaźniki dynamiki i wskaźnik produktywności majątku
trwałego. Wskaźniki dynamiki pozwalają ocenić kierunek i tempo zmian w
strukturze środków trwałych zaś wskaźnik produktywności określa efekty
produkcyjne jakie można uzyskać z posiadanych zasobów środków trwałych w
określonym czasie. Wielkość strukturę oraz dynamikę majątku trwałego
przedsiębiorstwa „Frotex" przedstawiają poniższe tabele:
Tabela 14. Wielkość majątku trwałego w przedsiębiorstwie ZPB „Frotex" w latach 1995-1999.
WYSZCZEGÓLNIENIEWIELKOŚĆ MAJĄTKU W TYS. ZŁ
1995 1996 1997 1998 1999
I. Majątek trwały 20 840,2 22 865,5 21 351,1 27 214,5 42 557,0
1. Wartości niematerialne 8,4 24,4 109,2 364,1 332,7
2. Rzeczowy majątek trwały 20 829,9 22 838,8 21 165,0 26 849,5 39 338,9
a. grunty 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
b. budynki i budowle 10 926,8 10 618,9 9 983,0 10 312,9 10 146,9
c. urządzenia techniczne i maszyny 7 865,1 11 752,9 9 499,0 15 461,7 27 491,8
d. środki transportu 254,5 301,7 360,5 406,4 526,8
e. pozostałe środki trwałe 129,1 101,8 169,2 143,9 383,9
f. inwestycje rozpoczęte 937,0 63,5 847,3 356,1 788,5
g. zaliczki na poczet inwestycji 717,4 0,0 306,0 168,5 1,0
3. Należności długoterminowe 0,0 0,0 75,8 0,0 2 378,2
4. Majątek finansowy 1,9 2,4 1,1 0,9 507,2
Tabela 15. Struktura środków trwałych w ZPB „Froteg" w latach 1995-1999
59
WYSZCZEGÓLNIENIESTRUKTURA MAJĄTKU
1995 1996 1997 1998 1999
I. Majątek trwały 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
1. Wartości niematerialne 0,0 0,1 0,5 1,4 0,8
2. Rzeczowy majątek trwały 100,0 99,9 99,1 98,6 92,4
a. grunty 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
b. budynki i budowle 52,5 46,5 47,2 38,4 25,8
c. urządzenia techniczne i maszyny 37,8 51,5 44,9 57,7 69,9
d. środki transportu 1,2 1,3 1,7 1,5 1,3
e. pozostałe środki trwałe 0,6 0,4 0,8 0,5 1,0
f. inwestycje rozpoczęte 4,5 0,3 4,0 1,3 2,0
g. zaliczki na poczet inwestycji 3,4 0,0 1,4 0,6 0,0
3. Należności długoterminowe 0,0 0,0 0,4 0,0 5,6
4. Majątek finansowy 0,0 0,0 0,0 0,0 1,2
Tabela 16. Dynamika majtku trwałego w ZPB „Frotex" w latach
1995-1999
WYSZCZEGÓLNIENIEDYNAMIKA MAJĄTKU 1995=100%
1995 1996 1997 1998 1999
I. Majątek trwały 100,0 109,7 102,5 130,6 204,2
1. Wartości niematerialne 100,0 290,5 1300,0 4334,5 3960,7
2. Rzeczowy majątek trwały 100,0 109,6 101,6 128,9 188,9
a. grunty 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0
b. budynki i budowle 100,0 109,3 94,3 94,4 92,9
c. urządzenia techniczne i maszyny 100,0 149,4 120,8 196,6 349,5
d. środki transportu 100,0 118,5 141,6 159,6 206,9
e. pozostałe środki trwałe 100,0 78,9 131,1 111,5 297,4
f. inwestycje rozpoczęte 100,0 6,4 90,4 38,0 84,2
g. zaliczki na poczet inwestycji 100,0 0,0 42,7 23,5 0,1
3. Należności długoterminowe 100,0 0,0 75,8 0,0 2378,2
60
4. Majątek finansowy 100,0 121,1 57,9 47,4 26694,7
Źródło: wszystkie trzy tabele zostały opracowane na podstawie tabeli Nr 14
1. W badanym okresie nastąpił wzrost nominalnej wartości majątku, przy
czym w większym stopniu zaobserwowano go w odniesieniu do
rzeczowego majątku trwałego.
2. Dominującym składnikiem majątku trwałego jest jego rzeczowy
składnik, którego udział systematycznie rośnie w czasie. Zwiększa się
zaangażowanie przedsiębiorstwa w wartościach niematerialnych i
prawnych, których udział jest coraz większy. Majątek finansowy oraz
należności długoterminowe nie stanowią istotnego składnika
majątkowego.
3. W strukturze rzeczowego majątku widoczna jest tendencja do:
a. zmniejszania się dominującego w 1995 roku udziału budynków i
budowli,
b. zwiększania udziału pozostałych środków trwałych.
Jest to zjawisko bardzo pozytywne albowiem widoczne jest zmniejszanie
się wartościowego wymiaru grupy budynków i budowli. Oznacza to, że nie
zmieniają się one w wymiarze ilościowym, a ich wartość zmniejsza się na
skutek corocznego umorzenia. Biorąc pod uwagę charakter działalności
przedsiębiorstwa należy ocenić taki fakt za prawidłowy. Zwiększanie się
wartości środków z grupy maszyny i urządzenia techniczne świadczy o
realizowanym w przedsiębiorstwie postępie technicznym oraz o ciągłych
procesach odnowy i modernizacji parku maszynowego. Jest to bardzo ważne
dla spółki, gdyż w modernizacji parku maszynowego i postępie
61
technologicznym firma upatruje swoją przewagę konkurencyjną. Od
nowoczesnej linii technologicznej zależy jakość produkowanych wyrobów.
4. Zauważyć można także bardzo korzystne zjawisko związane z
rozwojem materialnej bazy przedsiębiorstwa - świadczą o tym ponoszone
nakłady inwestycyjne. Inwestycje związane są z odtworzeniem i
rozbudową maszyn, urządzeń, środków transportu. Jest to niewątpliwie
tendencja pozytywna w rozwoju przedsiębiorstwa.
6. Postęp techniczno-produktowy
Jednym z podstawowych warunków ciągłej ekspansji przedsiębiorstwa
jak również zapewnienia sobie pozycji na rynku jest umiejętność podejmowania
optymalnych decyzji dotyczących rozwoju flamy i źródeł jego finansowania.
Trafność tych decyzji decyduje o konkurencyjności przedsiębiorstwa, o jego
udziale w rynku jak również o możliwości gromadzenia zysku. Wszystko to
dokonuje się w przedsiębiorstwie poprzez realizację określonych przedsięwzięć
rozwojowych. Przedsięwzięcia te wymagają zgromadzenia odpowiedniego
kapitału, a efekty z jego zaangażowania są widoczne dopiero po pewnym
czasie.
Przedsięwzięcia rozwojowe mogą dotyczyć zarówno zmian wielkości
produkcji, jej jakości i stli asortymentowej, obniżki kosztów, zmiany źródeł
zaopatrzenia i kierunków zbytu, jak też powiązań z innymi firmami, a także
wspólnych inwestycji, lokowania nadwyżek kapitału poza firmą macierzystą
czy też innych form działania46. Istnieje szereg rodzajów przedsięwzięć
inwestycyjnych. Wśród nich można wyróżnić47:
46 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” PWN Warszawa 1998r., s.18947 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1998r. s. 189 – 190.
62
1) inwestycje odtworzeniowe- polegające na zastępowaniu zużytych lub
przestarzałych urządzeń nowymi
2) inwestycje modernizacyjne- nastawione głównie na zmniejszenie
kosztów wytwarzania wyrobów i przeprowadzane zazwyczaj łącznie z
inwestycjami odtworzeniowymi,
3) inwestycje innowacyjne- służące modyfikacji wytwarzanych dotychczas
wyrobów,
4) inwestycje rozwojowe- obejmujące dwa rodzaje przedsięwzięć:
a) mające na celu zwiększenie szeroko rozumianego potencjału
produkcyjnego w znaczeniu wydajności parku maszynowego, rozwoju
sieci handlowej, zróżnicowania kanałów dystrybucji,
b) służące wdrażaniu do produkcji nowych wyrobów, lepiej
zaspokajających istniejące potrzeby potencjalnych nabywców lub
powodujących powstawanie nowych, dotychczas nie znanych potrzeb
5) inwestycje strategiczne o charakterze defensywnym, ofensywnym i
defensywno - ofensywnym,
6) inwestycje dotyczące ustroju społecznego- służące zapewnieniu
możliwie najlepszych warunków personelowi fumy, zarówno w czasie
peacy, jak i poza nią,
7) inwestycje dotyczące interesu publicznego- obejmujące m.in. wydatki
związane z ochroną środowiska naturalnego, tworzeniem funduszy
służących finansowaniu badań naukowych, szeroko rozumianym
mecenatem przedsiębiorstw w dziedzinie kultury, edukacji itp.
Nie wszystkie wyżej wymienione rodzaje inwestycji przynoszą
przedsiębiorstwom bezpośrednie korzyści. Niektóre z nich są realizowane
zgodnie z przepisami prawa np. inwestycje związane z ochroną środowiska,
63
niektóre zaś służą dobremu wizerunkowi firmy. Spośród wszystkich inwestycji
najważniejsze są te, które gwarantują rozwój przedsiębiorstwom, kształtują
możliwości produkcyjne i determinują przyszłą pozycje na rynku.
Konieczność odejmowania różnego rodzaju inwestycji dostrzeżono również w
ZPB „Frotex" S.A. w Prudniku. Podejmowane decyzje inwestycyjne dotyczyły
głównie postępu techniczno produktowego jak również działań związanych z
ochroną środowiska. naturalnego. W 1996 roku doprowadzono oczyszczalnię
ścieków do pełnej zdolności technologicznej, którą oddano do użytku w 1995
roku. Efekt ekologiczny uzyskano we wrześniu 1996 roku, dzięki czemu
możliwe było przywrócenie życia biologicznego w sąsiedniej rzece, co
spowodowało zaliczenie jej do II klasy czystości. Ogólne nakłady na tę
inwestycje wyniosły 5 765 tys. zł. Osiągnięcie efektu ekologicznego uwolniło
Spółkę od zagrożenia związanego z naliczeniem kar na rzecz Wydziału
Ochrony Środowiska w kwocie 2 mln zł, jak również od innych negatywnych
konsekwencji związanych z natychmiastową wymagalnością zwrotu
zaciągniętych pożyczek z funduszy celowych. Niezaprzeczalnym faktem było
zaprzestanie postrzegania Frotexu jako największego „truciciela" środowiska.
Rok 1996 to okres zakończenia modernizacji Wydziału Przędzalni w Podlesiu.
Inwestycja ta kosztowała 4 298 tys zł. Efekty jakie uzyskano w jej wyniku to:
- wzrost produkcji przędzy ze 190 ton średnio w miesiącu przed modernizacją
do 230-250 ton miesięcznie po modernizacji
- spadek kosztów jednostkowych średnio 0 około 4%
- wzrost udziału ( tańszej od kupowanej z zewnątrz) przędzy własnej z 72,7%
do 91,3%
- znaczna poprawa jakościowa produkowanej przędzy
- zdecydowana poprawa warunków pracy poprzez likwidację zapylenia
W roku 1997 podjęto szereg działań w zakresie unowocześnienia i rozszerzenia
asortymentu produkcji. Wprowadzono do produkcji szereg nowych
64
asortymentów między innymi tkanin obrusowych Ewita, tkanin ścierkowych
Kiwi, tkanin płaszczowych frotte Pegaz oraz tkanin ręcznikowych frotte
Tulipan, co było możliwe dzięki poczynionym inwestycjom. W tymże roku
wprowadzono nową technologię wykończenia tkanin frotte, zmiękczając je na
suszarce ramowej, uzyskując lepszą kolorystykę i uchwyt tkaniny. Równolegle
do prac nad nowymi asortymentami, wprowadzono w przedsiębiorstwie wiele
nowości wzorniczo - kolorystycznych. W 1997 roku wykonano łącznie 360
nowych wzorów. W ostatnim kwartale omawianego okresu rozpoczęto prace
nad wdrożeniem do produkcji tkaniny drelichowej z wykończeniem niepalnym i
antyelektrostatycznym oraz przędz mieszankowych z udziałem włókna
wiskozowego modalnego, przeznaczonych na osnowy pętelkowe w celu
podniesienia walorów użytkowych, tj. wodochłonności i wybarwienia.
W roku 1997 nakłady inwestycyjne wyniosły 2 357 tys zł., z czego za
zakupy maszyn i urządzeń wydatkowano 1 161 tys zł. Do najważniejszych
realizowanych w tym czasie przedsięwzięć należały:
• budowa składowiska żużla
Konieczność jego budowy wynikała z decyzji Wydziału Ochrony Środowiska
Urzędu Wojewódzkiego w Opolu, na mocy której zakład został zobowiązany do
właściwego zagospodarowania i eksploatacji żużla i odpadów. Budowa
składowiska pozwoliła na uniknięcie przewidzianych kar za zatruwanie
środowiska.
• zakup wybijanki kart żakardowych
Inwestycja ta miała charakter odtworzeniowy. Stan techniczny posiadanych
wybijanek był bardzo zły, czego wynikiem była duża awaryjność.
• zakup fulardu zimnozwojowego
65
Fulard przeznaczony został na Wydział Wykańczalni i umożliwił osiągnięcie
następujących efektów:
- dał możliwość barwienia krótkich serii produkcyjnych, co spowodowało
obniżenie kosztów,
- wyeliminował z procesu barwienia sól kuchenną, co miało upływ na
uciążliwość ścieków,
- pozwolił na zmniejszenie zużycia pary wodnej w procesie barwienia oraz
uzyskanie dobrego jakościowo wybarwienia.
• zakup suszarki EB-60
Potrzeba zakupu suszarki wiązała się z potrzebą produkcji wyrobów
tamblowanych. Badania marketingowe wykazały wzrost zainteresowania rynku
tkaninami frotte zmiękczonymi w procesie tamblowania.
• modernizacja Wydziału Konfekcji
Modernizacja tego wydziału wiązała się z zakupem automatów do rozkroju i
obszywania poprzecznego ręczników. Zlecono także opracowanie koncepcji
nowej organizacji pracy wydziału. Efektem inwestycji była poprawa organizacji
pracy i zmniejszenie stanu zatrudnienia.
• zakup oprogramowania i sprzętu komputerowego
Wdrożone zostały programy TETA- System Finansowo-Księgowy i System
Gospodarka Materiałowa. Opracowany został harmonogram i rozpoczęto
wdrożenie systemu TETA- Techniczne Przygotowanie Produkcji. Uruchomiona
została także sieć komputerowa na Wydziale Przędzalni w Podlesiu.
Do ważniejszych inwestycji w 1998 roku należały:
• zakup kolejnego fulardu zimnozwojowego
Była to inwestycja o wartości 1 141 830 zł.
• zakup maszyn konfekcyjnych
66
Inwestycja ta związana była z modernizacją Oddziału Szwalni na Wydziale
Konfekcji i spowodowała poprawę jakości, zmniejszenie usług powierzanych
podwykonawcom, zmniejszenie zatrudnienia i wprowadzenie systemu
czterobrygadowego. Realizacja tej inwestycji pozwoliła na zastąpienie
pojedynczych główek szyjących automatycznymi maszynami do cięcia
wzdłużnego oraz szycia wzdłużnego i poprzecznego.
Wartość inwestycji- 2 062 328 zł.
• zakup skręcarek dwuskrętowych oraz zdwajarki
Była to inwestycja odtworzeniowa polegająca na wymianie starych, zużytych,
energochłonnych maszyn. Pozwoliła na
- uruchomienie czterobrygadowego systemu pracy, - zmniejszenie zatrudnienia,
- unowocześnienie parku maszynowego,
- zastąpienie 18 starych maszyn siedmioma wydajnymi skręcarkami i jedną
zdwajarką,
- obniżenie ilości przędzy resztkowej przez dokładne odmierzanie przędzy
w procesie przewijania i skrecania.
Wartość inwestycji- 3 612 424 zł.
• zakup wybijanki kart żakardowych
Była to inwestycja odtworzeniowa polegająca na wymianie starych zużytych
wybijanek produkcji bułgarskiej. Zakup nowej maszyny umożliwił
wyeliminowanie błędów w perforacji wzorów, prawidłową i terminową pracę w
zakresie odtworzenia i bicia wzorów jak również na wyeliminowanie błędów
podczas cyklu produkcyjnego, a tym samym na poprawę jakości wyrobów.
Wartość inwestycji 127 555 zł.
• zakup krosna gładkiego
67
Zakupiono krosno włoskiej firmy Somet wraz z maszyną żakardy firmy Staubli.
Pozwoliło to uruchomić kolekcję produkcji obrusowej odpasowanej na bazie
wzorów Frankla tj. kolekcji ekskluzywnej o bardzo wysokiej jakości. Na
dotychczasowym parku maszynowym produkcja tego typu wyrobów nie była
możliwa.
Wartość inwestycji- 580 790 zł.
W 1998 roku zmodernizowano sklep firmowy poprawiając jego wystrój i tym
samym podnosząc standard obiektu. Lata 1999 i 2000 były kolejnym okresem
realizacji programu inwestycyjnego firmy stanowiącego część programu
strategicznego. Nakłady rzeczowe na inwestycje poniesione w tym okresie
wyniosły 19,4 mln zł.
Do najważniejszych przedsięwzięć inwestycyjnych zrealizowanych w tych
latach należą:
• zakup przewijarek
• zakup krosien z maszynami żakarda
• zakup klimatyzacji i budowa kompresorowni
• zakup snowadła
• zakup aparatów barwiarskich
• inwestycje w rozwój sprzedaży i sieć dystrybucji
Inwestycje realizowane w ZPB „Frotex" S.A. są wynikiem planowania
strategicznego mającego na celu skuteczna walkę z konkurencją oraz
umocnienie pozycji rynkowej firmy. Dotychczasowe działania pozwoliły firmie
na wzrost udziału w rynku, wzrost poziomu konkurencyjności oraz na obniżenie
kosztów produkcji. Firma realizując przyjętą strategię stała się wiodącym
producentem przemysłu włókienniczego w Polsce.
68
7. System organizacji i zarządzania
Przedsiębiorstwo jest instytucją składającą się z wielu elementów
powiązanych z sobą w ten sposób, że przyczyniają się one do jej powodzenia,
do osiągnięcia celu, jaki sobie stawia48. Sposób ich połączenia może być
rozpatrywany z punktu widzenia różnych elementów i powiązań występujących
między nimi. Do najważniejszych powiązań w strukturze organizacyjnej należą
powiązania między ludźmi, pracownikami, którzy zajmują różne stanowiska i
wchodzą w skład różnych komórek organizacyjnych. Czynnikami, które
kształtują powstawanie struktury organizacyjnej jest podział pracy jak również
złożoność i wzrost danego przedsiębiorstwa.
Strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa przedstawiają zazwyczaj
schematy, regulaminy organizacyjne, karty obowiązków, uprawnień,
odpowiedzialności i współpracy poszczególnych komórek i stanowisk oraz inne
szczegółowe regulacje. Struktura organizacyjna w bardzo dużym stopniu
oddziaływuje na przedsiębiorstwo. Wpływa przede wszystkim na wielkość
zatrudnienia, na realizację strategii przedsiębiorstwa oraz na poziom kosztów.
Podstawowym aktem prawnym, na podstawie którego działa
przedsiębiorstwo „Frotex" S.A. jest regulamin organizacyjny określający
wewnętrzną organizację przedsiębiorstwa, działającego pod nazwą Zakłady
Przemysłu Bawełnianego „Frotex" Spółka Akcyjna. Do podstawowych aktów
prawnych regulujących sposób zachowań i obowiązujący w Spółce należą:
Kodeks Handlowy, Statut Spółki, Wpis do Rejestru Handlowego, Regulamin
Rady Nadzorczej, Regulamin Zarządu Spółki, Kodeks Pracy, Ustawy i przepisy
nadrzędne zewnętrzne.
48 J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.207
69
Spółka działa w oparciu o Kodeks Handlowy oraz Statut Spółki-Akt
Notarialny Rep. A nr 959/95 z dnia 29 września 1995 roku wraz z późniejszymi
zmianami, a także w oparciu o ustawę z dnia 30 kwietnia 1993 roku o
narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji. Spółka wpisana jest
do rejestru handlowego postanowieniem Sądu Rejonowego w Opolu, Dział
B/RHB 1388. Działa zgodnie z zatwierdzonym statutem oraz uchwalonym
Regulaminem Rady Nadzorczej i Regulaminem Zarządu Spółki. Władzami
Spółki są:
Rada Nadzorcza
Walne Zgromadzenie
Zarząd Spółki
Walne Zgromadzenia może podejmować uchwały w sprawach objętych
porządkiem obrad, ustalonym przez Zarząd Spółki w porozumieniu z Radą
Nadzorczą. Do kompetencji Walnego Zgromadzenia należy:
rozpatrywanie i przyjmowanie sprawozdań Zarządu Spółki, bilansu oraz
rachunku zysków i strat za poprzedni rok obrachunkowy,
podejmowanie uchwał o podziale zysku lub o pokryciu strat,
kwitowanie władz Spółki z wykonania przez nie obowiązków,
zmiana Statutu Spółki, w tym emisji nowych akcji,
emisja obligacji,
zbycie przedsiębiorstwa spółki,
rozwiązanie Spółki.
70
Rada Nadzorcza jest stałym organem nadzoru Spółki. Jej postępowanie określa
regulamin RN przez nią uchwalony. Do kompetencji RN należy:
badanie rocznego bilansu, a także rachunków zysku i strat oraz
zapewnienie ich weryfikacji przez biegłych rewidentów,
badanie i opiniowanie sprawozdań Zarządu,
badanie co roku i zatwierdzanie planów działalności gospodarczej,
planów finansowych i marketingowych Spółki,
powoływanie, zawieszanie i odwoływanie członków Zarządu,
badanie i opiniowanie wniosków Zarządu co do zasad podziału zysku.
Zarząd Spółki jest jej organem wykonawczym i kieruje działalnością
przedsiębiorstwa. Zarząd pod przewodnictwem Prezesa Zarządu zarządza
spółką i reprezentuje ją na zewnątrz. Odpowiada on za prowadzenie spraw
spółki przed Radą Nadzorczą i Walnym Zgromadzeniem. W szczególności
Zarząd Spółki posiada uprawnienia do:
składania i przyjmowania oświadczeń woli w imieniu spółki, w
szczególności w zakresie praw majątkowych i zawierania umów,
ustalania organizacji przedsiębiorstwa, regulaminu organizacyjnego oraz
innych wewnętrznych regulaminów spółki,
zwoływania zwyczajnych i nadzwyczajnych Walnych Zgromadzeń z
własnej inicjatywy lub na pisemny wniosek Rady Nadzorczej,
ustalania i odwoływania prokury
Ogólne zasady zarządzania spółką oparte są na kolegialnym funkcjonowaniu
Zarządu Spółki oraz na zasadzie jednoosobowego kierownictwa. Występuje
tu polączenie funkcji:
Prezesa Zarządu- Dyrektora Generalnego
71
Członka Zarządu- Dyrektora ds. techniczno-produkcyjnych.
Dyrektor Generalny wykonuje swoje funkcje przy pomocy dyrektorów pionów
funkcjonalnych i kierowników komórek organizacyjnych.
System organizacyjny przedsiębiorstwa charakteryzuje się pięcioma
wymiarami struktury organizacyjnej:
1) konfiguracja strukturalna określa nazwy komórek organizacyjnych i
zależności hierarchiczne oraz wzajemny stosunek komórek
organizacyjnych i stanowisk instancyjnych wzajemnie ze sobą
zintegrowanych i powiązanych,
2) specjalizacja funkcjonalna określa podział funkcji działalności pomiędzy
poszczególne komórki organizacyjne w przedsiębiorstwie Spółce,
3) centralizacja określa podział kompetencji na poszczególne stanowiska
instancyjne i komórki organizacyjne,
4) formalizacja określa sposób postępowania w organizacji zgodnie z
obowiązującymi przepisami wewnętrznymi i zewnętrznymi, określony w
podstawowych dokumentach organizacyjnych.
5) Model postępowania ukształtowany poprzez niepisane i niesformalizowane
elementy kultury organizacyjnej definiuje standaryzacja.
W strukturze organizacyjnej (Rys. Nr 8) ZPB „Frotex" S.A. wyodrębnione są
następujące pony organizacyjne:
1) pion Dyrektora Generalnego (DG), któremu podlega: GI, G3, GSI, GZ, GP,
GB,
2) pion Dyrektora Ekonomicznego (DE), któremu podlega: EC, EK, EI,
3) pion Dyrektora ds. Techniczna-Produkcyjnych (DT), któremu pocllega:
TO, TC, TP, TT, TW, TK, TR, TE,
72
4) pion Dyrektora Handlowego (DH), któremu podlega: HH, HS, HE, HL,
HM,
W strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa Spólki występują następujące
komórki organizacyjne: wydział, biuro, dział, sekcja, grupa, służba, magazyn
i warsztat.
Specjalizacja funkcjonalna oparta jest na katalogu funkcji działalności
obowiązującym w Spółce, który zawiera wszystkie zadania realizowane
w komórkach organizacyjnych. Funkcje działalności zawarte w katalogu
oznaczone są kodem czterocyfrowym i stanowią układ podstawowy.
73
GB
Służba BHP
EK
EI
EC
DG
Dyrektor Generalny
GZ
Biuro Zarządu
GP
Dział Polityki Personalnej
GJ
Pełnomocnik ds. Jakości i Zarządzania Środowiskowego
GSI
Dział Inwestycji i Postępu Technicznego
DE
Dyrektor Ekonomiczny
DH
Dyrektor Handlowy
DT
Dyrektor Techniczno - Produkcyjny
GI
Dyrektor ds. Strategii i Rozwoju
HL
HS
HM
HH
HETO
TE
TP
TC
TR
TK
TW
TT
Dział Przygotowania Produkcji
Zakładowa Służba Ratownicza
Dział Techniczny
Wydział Elektrociepłowni
Wydział Przędzalni
Wydział Wykończalni
Wydział Tkalni
Wydział Konfekcji
Dział Eksportu
Dział Marketingu I Polityki Handlowej
Dział Logistyki
Dział Sprzedaży
Magazyn Handlowy
Dział Controllingu i Budżetowania
Dział Księgowości – Główny Księgowy
Dział Informatyki
Rysunek 7. Struktura organizacyjna ZPB „Frotex”
74
Układ podstawowy przeznaczony jest do koordynacji pracy kierownictwa
ogólnego i określa podział funkcji pomiędzy komórki organizacyjne oraz
samodzielne stanowiska instancyjne i jest ściśle powiązany ze strukturą
organizacyjną. Istnieje możliwość rozszerzenia funkcji układu podstawowego z
czterema cyframi na czynności oznaczone pięcioma cyframi. W pionach
funkcjonalnych spółki realizowane są następujące grupy funkcji:
W pionie Dyrektora Generalnego:
- formułowanie celów strategicznych i planowanie
długookresowe,
- rozwój produktów,
- realizacja inwestycji,
- utrzymanie systemu jakości i systemu środowiskowego,
- formułowanie celów polityki personalnej,
- realizacja polityki personalnej i socjalnej,
- obsługa administracyjna przedsiębiorstwa,
- doskonalenie systemu zarządzania,
- prowadzenie dokumentacji organizacyjno-prawnej oraz obsługa
prawna,
- kontrola gospodarcza..
W pionie Dyrektora Ekonomicznego:
- polityka finansowa i kredytowa,
- przepływy pieniężne i realizacja operacji pieniężnych,
- rachunkowość finansowa i zarządcza.,
75
- koszty i rachunkowość materiałowa,
- ewidencja majątku i inwestycji kapitałowych,
- analizy ekonomiczne,
W pionie Dyrektora Handlowego:
- polityka handlowa,
- marketing operacyjny,
- wywiad gospodarczy,
- sprzedaż krajowa,
- handel zagraniczny,
- logistyka,
- zaopatrzenie surowcowe i techniczne,
- gospodarka magazynowa,
- transport.
W pionie Dyrektora ds. Techniczno-Produkcyjnych:
- planowanie i przygotowywanie produkcji,
- doskonalenie procesów technologicznych,
- gospodarka majątkiem trwałym,
- koordynacja i rozlicznie usług remontowych,
- zaopatrzenie i gospodarka magazynowa,
- zabezpieczenie techniczne produkcji,
- gospodarka wodno-ściekowa,
76
- pomiary i automatyka,
Zakres działania komórek organizacyjnych pionów funkcjonalnych
określają „Listy funkcji realizowanych w komórce". Pionami funkcjonalnymi
kierują dyrektorzy, którzy są odpowiedzialni za wykonanie powierzonych im
zadań oraz posiadają uprawnienia i kompetencje w zakresie ich wykonywania.
Komórką organizacyjną w Spółce kieruje kierownik i odpowiada
bezpośrednio przed kierownikiem wyższego szczebla za całokształt
powierzonych mu zadań, określonych zakresem realizowanych funkcji, oraz za
wyniki pracy komórki oraz podległych mu pracowników. Kierownik sprawuje
swoją funkcję przez wykorzystanie swoich uprawnień decyzyjnych i
kontrolnych, wynikających z zakresu działania komórek organizacyjnych.
Wszystkie komórki organizacyjne mają obowiązek ścisłej współpracy na rzecz
całego przedsiębiorstwa w zakresie przestrzegania przepisów, wykonywania
zarządzeń i poleceń dyrektora Generalnego oraz dostarczania materiałów
liczbowych i opisowych niezbędnych do sporządzania obowiązujących
sprawozdań statystycznych, finansowo-księgowych i innych.
Pracownicy na stanowiskach wykonawczych otrzymują polecenia
służbowe od bezpośredniego przełożonego i ponoszą wobec niego
odpowiedzialność za całokształt wykonywanych funkcji działalności i
czynności. Obowiązki poszczególnych pracowników v~rynikają z listy funkcji
realizowanych w komórce organizacyjnej. Działalność przedsiębiorstwa zgodną
z prawem wyznaczają:
1) Regulamin Organizacyjny,
2) Zakładowy Układ zbiorowy Pracy,
3) Regulamin Pracy,
77
4) Księga Służb,
5) Instrukcja Obiegu i Kontroli Dokumentów,
6) Regulamin Kontroli Wewnętrznej,
7) Pozostałe uregulowania prawne.
Regulamin Organizacyjny jest podstawowym dokumentem, który określa
wewnętrzną organizację Spółki. Zawiera informacje dotyczące podstaw jej
funkcjonowania, władz i ich kompetencji oraz zasad organizacji i zarządzania.
Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy określa warunki jakim odpowiada treść
stosunku pracy oraz ustala zasady precyzowania tych warunków. Regulamin
Pracy określa porządek procesu pracy oraz prawa pracodawcy i pracowników.
Postanowienia regulaminu dotyczą wszystkich pracowników przedsiębiorstwa.
Księga Służb zawiera szczegółowe schematy konfiguracji struktury
organizacyjnej komórek organizacyjnych w tych komórkach oraz karty służby
dla pracowników na stanowiskach nierobotniczych. Instrukcja Obiegu i Kontroli
Dokumentów reguluje obieg i zakres operacji i kontroli wykonawczej na
poszczególnych dokumentach występujących w Spółce we wszystkich
komórkach organizacyjnych. Regulamin Kontroli Wewnętrznej określa
organizację oraz zasady, tryb i sposób działania kontroli wewnętrznej.
Pozostałe uregulowania wewnętrzne przedsiębiorstwa sporządzane są w formie:
zarządzeń
poleceń
aneksów
instrukcji
poleceń wewnętrznych
78
8. Rynki zbytu.
Firma Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex" Spółka Akcyjna kieruje
swoje wyroby na dwa rynki:
1) rynek krajowy
2) eksport
Strukturę udziału według rynków zbytu w latach 1995-2000 przedstawia tabela
oraz rysunek. Następna tabela to wskaźniki dynamiki, na podstawie, których
dokonano ogólnej analizy struktury rynków zbytu, posługując się kategorią
przychodu ze sprzedaży na poszczególne rynki.
Tabela 17. Struktura przychodów ze sprzedaży według rynków zbytu w
latach 1995-2000.
Wyszczególnienie
1995 1996 1997 1998 1999 2000
Tys.
zł%
Tys.
zł%
Tys.
zł%
Tys.
zł%
Tys.
zł%
Tys.
zł%
Kraj
EksportPrzychody ze
sprzedaży
Zródło: opracowanie własne na podstawie ewidencji księgowej ZPB "Frotex" za okres 95-00
Rysunek 8. Struktura przychodów ze sprzedaży według rynków zbytu w latach
1995-2000
Uzupełnić – wklej zeszyt 2!!!!!!!!!!!!!
79
Tabela 18. Wskaźniki dynamiki struktury przychodów wg rynków zbytu w latach 1995-2000 w cenach bieżących
WyszczególnienieWskaźniki dynamiki 1995r. = 100%
1995 1996 1997 1998 1999 2000
Kraj 100,0 122,5 142,5 146,7 140,8 126,0
Eksport 100,0 118,2 127,6 182,2 161,9 138,7
Źródła: opracowanie własne na podstawie tabeli Nr 17
Analiza. wskaźników dynamiki wykazuje, że lata 1995-1998 to okres, w
którym zarówno na rynku krajowym jak i na rynku zagranicznym zanotowano
wzrost sprzedaży. Dynamika sprzedaży uzyskana w 1996 roku wpłynęła za
wzrost udziału produktów zakładu w rynku krajowym. Było to możliwe dzięki
wprowadzeniu nowych produktów w poszczególnych asortymentach oraz
ciągłej dbałości o to , aby wyroby „Frotexu" kojarzone były z wyrobami o
najwyższych parametrach jakościowych w branży. Szacunkowy udział w rynku
produktów Frotexu wyznaczony w oparciu o ogólnopolskie badania rynkowe
przeprowadzone przez agencje „Pentor" i „Demoskop" wynosił około 35 °lo. W
roku 1998 Frotex zanotował najwyższe obroty w sprzedaży na kraj i eksport w
stosunku do roku 1995. Sprzedaż krajowa wzrosła prawie o 50%, natomiast w
eksporcie prawie podwojono obroty. Niestety kolejne dwa lata przyniosły
spadek sprzedaży w stosunku do roku 1998 zarówno na rynku krajowym jak i na
rynku zagranicznym. Fakt ten spowodowany został generalnie spadkiem siły
nabywczej pieniądza jak również trudnościami w sprzedaży i terminowym
uzyskaniu zapłat za sprzedany towar. Spadek eksportu spowodowany został
rezygnacją klientów z Irlandii i Belgii z części oferowanego asortymentu na
rzecz tańszych i bardziej konkurencyjnych wyrobów z Litwy, Łotwy, Estonii i
Belgii. Sprzedaż eksportowa na poszczególne kraje przedstawiała się
następująco:
80
Tabela Nr 19 Sprzedaż eksportowa z podziałem na poszczególne
kraje w latach 1996-2000
Kraj
1996wykonanie
1997wykonanie
1998wykonanie
1999wykonanie
2000plan
Sprzedaż w tys.
Udział %
Sprzedaż w tys.
Udział %
Sprzedaż w tys.
Udział %
Sprzedaż w tys.
Udział %
Sprzedaż w tys.
Udział %
Wielka Brytania
ItaliaBelgia
SzwajcariaDania
NiemcyFrancja
HolandiaIrlandia
USANorwegiaCzechy
FinlandiaSzwecjaAustria
WenezuelaRosja
RAZEM
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ewidencji analitycznej ZPB ”Frotex”
Do głównych kanałów dystrybucji za pośrednictwem których Frotex sprzedaje
swoje wyroby w kraju należą: hurtownie patronackie, sklepy własne,
usługobiorcy, przerobowcy, supermarkety, odbiorcy finalni oraz agencje
reklamowe. Zestawienie procentowych udziałów poszczególnych kanarów
dystrybucji w sprzedaży ogółem przedstawia poniższa tabela.
Tabela 20. Sprzedaż według kanałów dystrybucji w łatach 1995 –
2000
Kanał Dystrybucji
Udział procentowy poszczególnych kanałów dystrybucji w sprzedaży krajowej
1995 1996 1997 1998 19992000plan
Hurtownie patronackie
Przerobowcy, usługobiorcy
81
SupermarketyHurtownicy,
detaliściAgencje
reklamoweOGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych analitvcznvch ZPB „Frotex”
Jak wynika z powyższej tabeli głównym kanałem dystrybucji wyrobów
Frotexu są hurtownie patronackie, pomimo, że dynamika tego kanału maleje z
każdym rokiem. Hurtownicy oferujący asortyment w cenach fabrycznych
skutecznie skracają drogę pomiędzy odbiorcą finalnym a zakładem. Pozwala to
na zwiększenie sprzedaży, ograniczenie kosztów dystrybucji oraz
zminimalizowanie ryzyka związanego z rozliczeniami finansowymi. W 1997
roku zostały wprowadzone nowe zasady współpracy z hurtowniami
patronackimi, w których między innymi zostały uwolnione ceny na wyroby
Frotexu. W praktyce oznaczało to odejście od udzielania upustów naliczanych
dotychczas w zależności od obrotów hurtowni. Przyjęto rozwiązanie
wprowadzające funkcjonowanie dwóch cen:
cennika dla hurtowników dokonujących stałych systematycznych
zakupów,
cennika dla pozostatych odbiorców, w którym ceny są wyższe o około 8%
od cennika hurtowników
Duża ekspansja sieci dystrybucji opartych na supermarketach skłoniła
przedsiębiorstwo do zwiększenia zainteresowania się tym kanałem, a co za tym
idzie przystosowania odpowiedniej polityki asortymentowo-cenowej zakładu
pozwalającej na rozwinięcie współpracy z tym klientem. Dynamiczny rozwój
sieci supermarketów znalazł odbicie w zwiększeniu obrotów Froter w tym
kanale dystrybucji.
82
Zapotrzebowanie klientów na usługi wykończalnicze, wysoki ich poziom we
Frotexie, przejęcie klientów od konkurencji to główne czynniki, które wpłynęły
na wzrost udziału w sprzedaży kanału dystrybucji jakim jest kanał
usługobiorcy i przerobowcy.
83
WSTĘP.....................................................................................................................................................................1
ROZDZIAŁ I. ANALIZA EKONOMICZNA JAKO FUNDAMENT SPRAWNEGO ZARZĄDZANIA PRZEDSIĘBIORSTWEM.....................................................................................................................................5
1. Pojęcie, przedmiot i elementy składowe analizy ekonomicznej................................................................52. Przedmiot i rodzaje analizy.......................................................................................................................63. Materiały źródłowe służące do oceny działalności gospodarczej przedsiębiorstwa..............................144. Źródła i metody badań w analizie ekonomicznej....................................................................................155. Sposoby prezentacji wyników analizy ekonomicznej..............................................................................266. Etapy i fazy analizy ekonomicznej...........................................................................................................297. Rola i znaczenia analizy ekonomicznej...................................................................................................35
ROZDZIAŁ II.......................................................................................................................................................40
1. Dynamika, wielkość i struktura produkcji..............................................................................................402. Podstawowe czynniki produkcji..............................................................................................................483. Wielkość i struktura zatrudnienia...........................................................................................................484. Zaopatrzenie materiałowo-surowcowe...................................................................................................555. Gospodarowanie majątkiem trwałym.....................................................................................................576. Postęp techniczno-produktowy................................................................................................................627. System organizacji i zarządzania............................................................................................................698. Rynki zbytu.............................................................................................................................................79
84