แมลงวน (flies)

แมลงวนถกจดอยในอนดบ

DIPTERA ซงเปนกลมทใหญ

อนดบ 4 ของแมลง เปนแมลง

ขนาดเลก มปก 1 ค มลำาตวออน

นม แมลงวนชอบหากนเวลากลาง

วน ไมชอบแสงแดดจด และมรศม

การหากนอยในวงประมาณ 3

กโลเมตรพบแพรกระจายอยทวไปทกพนทในโลก ไมวาจะเปน ในตลาด

ชมชนพกอาศย กองขยะและในปศสตว เปนตน แมลงวนกนอาหารไดเกอบ

ทกชนดทงอาหารคาว อาหารหวาน ของเนาเสย ขยะมลฝอย ตลอดจนมล

สตวและซากสตว ซงเปนปจจยสำาคญททำาใหแมลงวนเปนพาหะนำาเชอโรค

ระบบทางเดนอาหารมาสคนหลายชนด ไดแก โรคอหวาต โรคไทฟอยด พารา

ไทฟอยด โรคบด เปนตน ทสำาคญในภาวะทมการระบาดของเชอไขหวดนก

(virus H5N1) ในฟารมเลยงสตวปก จำาพวก ไก เปด ขณะนนน นาเปน

หวงอยางยงทแมลงวนในบรเวณดงกลาวอาจไปตอมมลสตว และซากสตวท

ตาย ตดตามตวมา แลวนำาเชอแพรกระจายออกมาสชมชนบรเวณรอบ ๆ

แมลงวนจงมความสำาคญทางเศรษฐกจและทางการแพทย

การสบพนธและการเจรญเตบโต

แมลงวนออกลกเปนไข และฟกเปนหนอนแมลงวน และระยะดกแด

จนกลายเปนตวเตมวย วงจรชวตของแมลงวนตงแตไขจนเปนตวเตมวยกน

เวลาประมาณ 8-10 วน

เมอแมลงวนผสมพนธกน ตวผจะเรมขนขตวเมย หนหนาไปทางเดยวกน

แตจะหมนหนหนาไปทางตรงกนขามในเวลาตอมา แมลงวนมความสามารถ

ในการสบพนธมากกวาแมลงอนๆ และใชเวลาสนกวาดวย จงเปนสาเหตให

แมลงวนมประชากรจำานวนมาก

ตวเมยจะวางไขใกลๆแหลงอาหารเทาทเปนไปได

การเจรญเตบโตเกดขนอยางรวดเรว ตวหนอนจะ

กนอาหารมากทสดเทาทเปนไปไดในระยะเวลาสนๆ

กอนทเจรญเตบโตไปเปนตวเตมวย ในบางครงไข

จะฟกทนทหลงจากถกวางไข แมลงวนบางชนดตว

หนอนฟกภายในตวแม ovoviviparous

ตวหนอนแมลงวน หรอเรยกวา maggot ไมมขาจรง ระหวางอกและทองม

การแบงสวนพนทเพยงเลกนอย หลายชนดแมแตหวกไมสามารถแบงสวน

พนทไดชดจากสวนอน บางชนดมขาเทยมเลกๆทปลองตว ตาและหนวดลด

รป หรอไมม และทองไมมรยางค เชน cerci ลกษณะดงกลาวเปนการปรบ

ตวตอสภาพแวดลอมทมอาหารเปนจำานวนมาก เชนในอนทรยวตถเนาหรอ

เปนปรสตภายใน

ดกแดมหลายรปแบบ บางครงเขาดกแดในปลอกไหม หลกจากออกจาก

ดกแด ตวเตมวยมอายประมาณ 2-3 วน หนาทหลกเพอสบพนธและหา

แหลงอาหารใหม

วงจรชวตของแมลงวน

แมลงวน มการเจรญเตบโตแบบสมบรณ (COMPLETE

METAMORPHOSIS) ประกอบดวย 4 ระยะ ไดแก

ระยะไข แมลงวนสามารถผสมพนธได หลงจากเปนตวเตมวยได

เพยง 18-30 ชวโมงเทานน และผสมพนธเพยงครงเดยว หลงจาก

นนกจะหาแหลงทเหมาะสมในการวางไข

โดยจะคนหาแหลงดงกลาว โดยอาศย

กลนเปนตวนำาทาง มนจะเรมวางไขในท

ลบตา แสงแดดสองไมถง และมความชน

สง โดยวางเปนกลมๆละประมาณ 120 ฟอง ตวเมยบางตวสามารถ

วางไขไดมากกวา 10 ครงในชวชวต ดงนน แมลงวนตวเมย 1 ตว

สามารถขยายพนธได 200-1,000 ฟอง ไขแมลงวนมระยะฟกภายใน

6-12 ชวโมง

ระยะตวออน มรปราง เรยวยาว ปลาย

ดานทองใหญ หวหรอปากเรยวแหลมและแขง

ตวออนจะกนของกำาลงเนาเหมนมกชอบกลน

แอมโมเนย หรอกลนของยสตเปนพเศษ ตวออนจะกนอาหารมากจน

เขาใกลระยะดกแดจงจะหยดกนอาหาร ระยะนกนเวลา 6-7 วน

ระยะดกแด เมอหนอนหยดกนจะเรมคลานไปสทแหงๆ เพอเรม

ปรบเปลยนรางกาย โดยหดตวเองใหสนลง จนมลกษณะอวนสน ผนง

ลำาตวจะแขงขนเพอหอหมตวหนอน ระยะนใชเวลา 3-4 วน กจะเขาส

ระยะตวโตเตมวน

ระยะตวเตมวย เมอเขาดกแด และพฒนารางกายสภายในจนม

รปรางครบสมบรณกจะเรมออกจากดกแด ซงขณะทออกจากดกแด

ใหมๆ ยงบนไมไดในทนท จะตองใชวธเดน กระโดด เมอเวลาผานไป

ประมาณ 15 นาท ลำาตวและปกเรมแขงแรงขนสมารถบนได

แมลงวนทมความสำาคญทางการแพทย

1. แมลงวนบาน (House Flies)

เปนพาหะนำาเชอทกอใหเกดโรคหลายชนด

ไดแก เชอแบคทเรย ลำาตวของแมลงวน

ชนดนไมมสสะทอนแสง มสนำาตาลออนถง

เขม พบไดในทกจงหวดของประเทศไทย พบมากในชวงฤดรอน ใน

คอกสตวทมอาหารตกหลน หรอบรเวณกองอจาระสตวใกลคอกจะพบ

แมลงวนจำานวนมาก วงจรชวตม 4 ระยะคอ

- ระยะไข แมลงวนบานจะวางไขบนสงขบถาย มลสตว สงปฎกลทม

ความชนสง ไขมรปรางคอนขางเรยวยาวคลายกลวยหอม มขนาดเลก

ยาวประมาณ 1.0 - 1.2 มลลเมตร สขาวขนหรอสครม ระยะไข

ตองการความชนประมาณ 90% ระยะเวลาการเจรญจากไขเปนตว

หนอนขนอยกบอาหารและอณหภม ไขจะฟกภายใน 6 - 12 ชวโมง

- ระยะตวหนอน ระยะนม 3 ระยะ ลำาตวประกอบดวยปลอง 12 ปลอง

มการลอกคราบ 2 ครง โดยระยะท 1 มขนาดความยาวประมาณ 3 -

5 มลลเมตร และระยะท 3 ยาวประมาณ 5 - 13 มลลเมตร ตวหนอน

มลกษณะทรงกลมยาวคลายเมดขาวสาร หวคอนขางแบน สวนทายจะ

กลม ไมมระยางค ตวหนอนระยะท 1- 3 จะมลำาตวคอนขางใส กอนท

จะเขา ระยะดกแด จะมสขาวหรอสเหลองเลกนอย

- ระยะดกแด ระยะนหากโตเตมทจะมขนาด 6 - 8 มลลเมตร คลาย

ถงเบยร ชวงระยะดกแดนาน 14 - 28 วน

- ระยะตวเตมวย

แหลงเพาะพนธ (Breeding sites) ไดแก มลสตว เศษอาหารและ

สงปฎกลจากกรรมวธผลตอาหาร อนทรยวตถ ไดแก ปลาปน กระดก

ปน ทอระบายนำาโสโครกจากบอบำาบดนำาเสย

แหลงเกาะพก (Resting places) แหลงเกาะพกในเวลากลางวน ถา

แหลงอาหารไมสมบรณ แมลงวนบานจะเกาะพกบนพน ผนง เพดาน

หอง สวนนอกบานจะเปนรวบนได ขยะ กอหญา และวชพช แตโดย

ทวไปมกจะเกาะพกอยใกลกบแหลงอาหาร เชน บรเวณแหลงกำาจดขยะ

มลฝอยทไมถกสขลกษณะ สวนการเกาะพกในเวลากลางคน ไดแก

เพดาน ถาอณหภมสงจะเกาะบรเวณรว ราวตากผา สายไฟฟา เชอก

วชพช กอหญา ซงเปนแหลงเดยวกบเวลากลางวน

วงจรชวตแมลงวนบาน

2. แมลงวนหวเขยว (Blow flies)

เปนแมลงวนทมขนาดใหญกวาแมลงวน

บาน ลำาตวใหญประมาณ 8 - 12

มลลเมตร ลำาตวมนวาวสนำาเงนเขยว

วงจรชวต (Life cycle) ไขแมลงวนหวเขยวจะฟกเปนตวหนอน

ภายในระยะเวลา 9 - 10 ชม ทอณหภม 24 - 28 องศา แมลงวนหว

เขยวจะวางไขบนสงสกปรกเนาเหมน เชน ซากสตว ในชวงชวตของมน

สามารถวางไขไดประมาณ 1,000-3,000 ฟอง โดยวางไขครงละ

50-150 ฟอง มการแพรพนธได 9-10 ครง จะเรมวางไขในชวงเวลา

บายมากกวาชวงเวลาอน ตวแกมอายประมาณ 1 เดอน วงจรชวตม 4

ระยะคอ

- ระยะเปนไข แมลงวนหวเขยวจะวางไขเปนกระจกหรอเปนกลมบน

ซากสตว หรอบางครงอาจพบในเนอสด ไขจะมสเหลองออน ภายใน

เวลา 8 ชวโมง ถง 3 วน จะแตกออกมาเปนตวออน

- ระยะตวออน มขนาดความยาวประมาณ 10-14 มลลเมตร มสเทา

ปนเหลอง ดานหนาสดจะมตาขออย 1 ค สวนทายของลำาตวมลกษณะ

ปานและกวาง ตวหนอนจะอยรวมกนเปนกลมบรเวณสวนบนของ

อาหาร เนองจากตองการอากาศสำาหรบหายใจ ตวหนอนของแมลงวน

ชนดนพบมากในมลของสตวทกนเนอ สวน

มลของสตวทกนพชจะพบนอยกวา เชน มา

โค กระบอ

ตวออนแบงเปน 2 กลม คอ มขน และไมม

ขน ใชเวลา 2-19 วน ขนกบอณหภม จงจะ

กลายเปนดกแดโดยการตกลงสพนแลว

ชอนไชหาสถานทแหงแลงทำาการฝงตวใตดน

- ระยะดกแด ดกแดของแมลงวนหวเขยวมลกษณะคลายตวออน แตม

ขนาดใหญกวา ปลาย 2 ขางมลกษณะมน มสนำาตาล ระยะเวลาทเปน

ดกแดอาจนานประมาณ 3-7 วน แลวจะกลายเปนตวแก

- ระยะตวแก ตวแกของแมลงวนหวเขยวมความแตกตางกนตามสกล

และชนด แตโดยทวไปสวนอกและสวนทองมสนำาเงนหรอสเขยวเหลอง

บางชนดอาจมสเขยวปนโลหะ หรอสบรอนซ แวววาว เมอตวหนอน

เจรญเตบโตเตมทแลว มนจะหาบรเวณทแหงเพอเขาสระยะดกแด และ

จะเขาสระยะเตมวย

วงจรชวตแมลงวนหวเขยว

3. แมลงวนหลงลาย (Flesh flies)

เปนแมลงวนทพบกระจายอยทวไปใน

ประเทศไทย แตมความหนาแนนตำา มขนาด

กลางจนถงขนาดใหญกวาแมลงวนบานและ

แมลงวนหวเขยว ลำาตวมสเทาเขมหรอสเทาออน สาเหตทเรยก

แมลงวนหลงลาย เนองจากปลองดานบนมลายคลายตารางหมากรก

วงจรชวตของแมลงวนหลงลาย มรายงานการศกษาจากหองเลยง

แมลงดวยอาหารผสมและเนอววสดแชนำาทอณหภม 27 - / + 4

องศา พบวาใน 1 วน แมลงวนหลายชนดจะวางไข 1 ครง หรอไม

วางไขเลย จำานวนไขในแตละครง 3 - 36 ฟอง และบางครงออกลก

เปนตว จำานวน 3 - 11 ตวตอครง อณหภมจะมผลตอนำาหนกของ

แมลงวน พบวาถาอณหภมสงหรอตำาเกนไป จะทำาใหนำาหนกของดกแด

และตวเตมวยนอยลง และทอณหภมสงหรอตำาเกนไปจะทำาใหแมลงวน

ชนดนตายมากขน สวนอณหภมทเหมาะสมในการเตบโตคอ 22 - 28

องศา

พฤตกรรมการกนอาหาร แมลงวนหลงลายแตละชนดจะกนอาหาร

แตกตางกนไป บางชนดชองกนตามมลสตว และซากสตวเนาเป อย

หรอระยะทมอาหารเนาเป อย บางชนดขอบกนเนอสตว บางชนดชอบ

อาหารทมรสหวาน และบางชนดชอบอาหารทะเลหรอผลไมตากแหง

วงจรชวตแมลงวนหลงลาย

การควบคมและปองกนแมลงวน

แมลงวนเปนพาหะนำาโรครายแรงหลายชนดมาสมนษย

และนำาสงสกปรกมาปนเป อนอาหารโดยขาของมน จงมความจำาเปนท

จะตองมการควบคมและปองกนการแพรกระจายของแมลงวน ซงม

หลกการดงตอไปน

1. ควบคมโดยวธการสขวทยาและสขาภบาลสงแวดลอม

1.1 ลดแหลงเพาะพนธของแมลงวน โดย กำาจดขยะมลฝอย ฝงกลบ

หรอเผา อยางนอยสปดาหละ 2 ครง และควรปดฝาขยะมดชดทกครง

1.2 อบรมผประกอบการอาหารในบรเวณรานขายอาหาร ถงการ

จดการสขาภบาลสงแวดลอม เพอลดปรมาณแมลงวนในบรเวณดง

กลาว

2. ควบคมโดยใชสารเคม

2.1 ใชสารเคมควบคมหนอนแมลงวนใน

แหลงเพาะพนธ โดยการฉดนำายาเคมใน

บรเวณทคาดวาจะเปนแหลงเพาะพนธ เชน

บรเวณกองขยะ โดยการฉดพนทกเดอน

2.2 พนสารเคมตามแหลงเกาะพก

2.3 การใชเหยอพษ โดยการโรยเหยอพษตามแหลงระบาด หรอม

แมลงวนชกชม

2.4 การพนสารเคมแบบฟงกระจาย โดยการใชเครองหมอกควน

3. ควบคมโดยวธกล

3.1 การใชมงลวดหรอมานพลาสตก เพอปองกนและลดความหนา

แนนของแมลง เพอใหเขามาในพนทนอยทสด

3.2 การใชไมตแมลงวน

3.3 การใชเครองดกแมลง

วธการปองกนการรบ/แพรเชอโรคของแมลงวน

1. การมสขอนามยทเหมาะสมในการปรงและรบ

ประทานอาหาร

2. นำาขยะมลฝอยไปฝงหรอเผาทำาลายหรอใสใน

ภาชนะทมฝาปดมดชด

3. รานคา รานอาหาร ตองระมดระวงในการจดการดานสขอนามย

การประกอบอาหารทถกตองเพอปองกนการแพรเชอไปสผ

บรโภค

4. ฟารมปศสตว ตองมความเขมงวดในการทงหรอทำาลายวสด

อนทรย มลสตว ซากสตว ใหแนใจวาจะไมแพรเชอออกมาส

ชมชนรอบ ๆ

การดำาเนนการกำาจดแมลงวนในภาวะฉกเฉนเรงดวน

1. การใชสารเคมฉดพนละอองฝอยกำาจดแมลงวน

สารเคม ปรมาณการใช

(กรมสารออกฤทธ/เฮ

กตา)

Cyfluthrin 2Cypermethrin 2 – 5Deltamethrin 0.5 – 1.0Etofenprox 10 – 20Lambda-cyhalothrin 0.5 – 1.0Permethrin 5 – 10Diazinon 340Dichlorvos 340Malathion 670Pirimiphos-methyl 250

2. การใชสารเคมฉดพนฤทธตกคางบรเวณแหลงเกาะพกและเพาะ

พนธของแมลงวน

สารเคม ปรมาณการใช

(กรมสารออกฤทธ/ตาราง

เมตร)

Alphacypermethrin 0.02 Cyfluthrin 0.03Cypermethrin 0.025 – 0.1

Deltamethrin 0.01 – 0.15Permethrin 0.025 – 0.1Diazinon 0.4 – 1.0Fenitrothion 1.0 – 2.0Pirimiphos-methyl 1.0 – 2.0Trichlorfon 1.0 – 2.0

วธการกำาจดแมลงวนบรเวณครวเรอน

1. ใชนำามนหรอตวงผงซกฟอก 1 ชอนโตะ

ละลายในนำา 1 ลตร เทลาดตามกองเศษ

อาหารบนพนใหชมเพอกำาจดหนอนแมลงวน

2. ใชเศษอาหารวางลอใหแมลงวนมารวมกลมแลวฉดพนกำาจดดวย

ผงซกฟอกละลายนำา

3. ใชผลตภณฑกำาจดแมลง aerosol ประจำาครวเรอน ฉดพน

กำาจด

4. ประยกตใชขวดพลาสตกใสเศษอาหารเปนกบดกจบแมลงวน

5. ใชกาวดกจบแมลงวน

6. ใชเหยอพษคลกนำาตาล เชน สารเคม methomyl, trichlorfon, dichlorvos, bendiocarb, propoxur. เปนตน

กบดกแมลงวนอยางงายสำาหรบใชในครวเรอน มวธการทำาทงายและประหยด ดงตอไปน

วสดและอปกรณ

1. ขวดนำาดมพลาสตกแบบใส 2. กรรไกร 3. คตเตอร 4. เทปกาวสดำาทใชพนสายไฟ วธทำา 1. ใชคตเตอรตดขวดนำาพลาสตกออกเปน 2 สวน ตดให สวนบนวดตงแตปากขวดลงมา สงประมาณ 14 ซม. (ดงรปท 1) 2. นำาสวนบนดานคอขวดควำาสวมเขาไปในขวดนำาสวนลาง นำาเทปกาวสดำาปดใหขวด 2. สวนตดสนท และตดเทปกาวใหไดขอบสงประ- มาณ 2-3 นว (ดงรปท 2) 3. ตดชองเจาะรบรเวณทตดเทปกาวสดำา จะเจาะเปนร กลม รสเหลยมกได โดยเจาะใหกวางพอทแมลงวนบนเขาไปไดสะดวก (ดง รปท 2)

4. หาภาชนะใสเหยอเพอลอแมลงวน ซงอาจใชถวยเลก ๆ แลวนำาเปลอกกง เศษเนอปลาทมกลนเหมนใสลงไป เพราะกลนของ เศษอาหารจะเปนตวลอแมลงวนใหบนเขาไปในกบดก เครองดกจบ

แมลงวน นตดเทปกาวสดำาบงแสง เมอแมลงวนบนเขาไปกนเศษอาหาร โดยตาม ธรรมชาตของแมลงวนจะบนขนสทสงในแนวตงเหมอนเฮลคอปเตอร ขวด พลาสตกสใส เมอแมลงวนแหงนมองดกคดวาเปนทองฟา จงบนขนไปตดกบ ดกและขงตวอยขางบน ซงแมลงวนไมสามารถบนหลดผานชองคอขวดลงมา ได เพราะมนจะบนขนขางบนอยางเดยว กบดกแมลงวนน เมอมแมลงวน บนเขาไปจนเตม จงนำาไปกำาจดโดยการนำาไปผงแดดสกพกแมลงวนกจะตาย ไปในทสด การทำากบดกแมลงวนสามารถทำาไดอยางงาย ๆ โดยใชวสดทหา ไดงายและประหยด อกทงไดผลในการกำาจดแมลงวน

เอกสารอางอง

1. www.who.int/en/vectcontrol/ch35.htm#housefly 24 February 2005 2. คมอโรคตดตอทเปนปญหาใหม กรมควบคมโรคตดตอ 2541

3. การดำาเนนมาตรการทางสาธารณสขในภาวะฉกเฉนจากโรค

ระบาด กรมควบคมโรคตดตอ 2541

4. กสน ศภปฐม และคณะ 2544 มหศจรรยแหงสารซกลาง :

อาวธกำาจดแมลงประจำาบาน สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรม

วทยาศาสตรการแพทย ISBN 974-7549-29-8