Wykład 7

Pochodzenie preferencji i atrakcyjności – mechanizmy nieadaptacyjne

Mechanizmy biologiczne, nieadaptacyjne

Preferencje estetyczne to efekt sposobu działania układu nerwowego.

Aktywność układu nerwowego jest kosztowna (energia i czas) →

1. Analiza bodźców jest przybliżona, a nie kompletna →

→ układ nerwowy reaguje na bodziec podobny do bodźca, na który korzystnie jest reagować →

→ preferowanie takich bodźców może nie być korzystne.

2. Koszty są mniejsze w przypadku bodźców łatwych do analizy →

→ preferowane są bodźce łatwe do analizy.

Tendencyjność percepcyjna

Aparat percepcyjny (narządy zmysłów oraz ośrodki mózgowe) wykazuje tendencję do określonego reagowania na określone bodźce.

Na przykład:

Reagowanie na bodźce podobne do bodźców pierwotnie wyzwalających daną reakcję (uwaga, propulsja, awersja).

Preferowanie bodźców łatwych do analizy.

Koncepcja jest biologiczna; ale czy nieadaptacyjna?

Preferencje mają podłoże biologiczne – sposób działania układu nerwowego.

Preferencja dla bodźca X nie jest adaptacyjna – nie powstała dlatego, że preferowanie bodźca X było korzystne.

Ale tendencja do preferowania bodźców podobnych oraz bodźców łatwych do analizy jest adaptacyjna – zmniejsza koszty funkcjonowania układu nerwowego.

Na przykład:

Preferencja dla znajomych twarzy nie jest korzystna → nie jest adaptacyjna.

Znajome twarze → znajome bodźce → bodźce łatwe do obróbki (bo układ nerwowy ma już wprawę) → preferowanie takich bodźców jest korzystne → może być adaptacyjne.

Czyli:

Preferencja dla osobników o jakimś wyglądzie nie jest adaptacyjna.

Mechanizmy neuronalne odpowiedzialne za tę preferencję są adaptacyjne.

Nadmierna generalizacja – objaśnienie

Załóżmy, że reakcja R na bodziec S jest korzystna.

Sposób reagowania ukształtował się ewolucyjnie (adaptacja) lub osobniczo (nauka).

Generalizacja: nie wszystkie bodźce typu S są identyczne → osobnik reaguje też na bodźce podobne (podobne obiekty lub te same obiekty widziane w innych warunkach).

Nadmierna generalizacja: osobnik ujawnia reakcję R na bodziec T, który jest istotnie inny niż bodziec S (choć do niego podobny), a reakcja ta nie jest korzystna.

TSS S

Nadmierna generalizacja – przykłady

Zeberka (ptak): ♀ preferuje ♂ z czerwonym dziobem (oznaka zdrowia), ale także ♂ z czerwonymi (ale nie zielonymi) karteczkami przyczepionymi do nóg.

Miecz u ♂ mieczyka pozoruje większe wymiary ciała. ♀ mieczyka preferuje miecz u ♂. ♀ zmienniaka (krewniaka mieczyka) preferuje doklejony miecz u ♂.

Indyk: je m. in. czerwone jagody. ♀ preferuje czerwone korale na szyi ♂.

Wodne roztocza: ♂ naśladuje drgania wody od ofiary (widłonogów), żeby przyciągnąć ♀.

Mandryl: pysk ♂ przypomina genitalia (prącie i jądra) → przyciąga ♀.

Człowiek: czerwone, wydatne usta ♀ przypominają srom.

Sztuczna sieć neuronowa nauczona rozpoznawać głosy ♂ żaby tungara, przejawia podobną tendencyjność preferencji jak prawdziwa ♀ tego gatunku.

Nadmierna generalizacja – ilustracje (1)

mącznica młynarska

zmienniak

mieczyk

indyk

Nadmierna generalizacja – ilustracje (2)

mandryl

zeberka

Sumowanie gradientów preferencji (1)

S0 S2S1

Enquist 1994, Johnstone 1994: Sztuczna sieć neuronowa (SSN) uczona reagować na dwie asymetryczne wersje bodźca → SSN preferuje nie pokazywaną prędzej symetryczną wersję bodźca.

Bullock 1997: SSN uczona rozpoznawać przypadkowy bodziec pokazywany pod różnymi kątami → SNN preferuje jaskrawy, koncentryczny bodziec („pawie oczka”).

Jansson 2002: Kury uczone dziobać dwie asymetryczne wersje krzyża → najsilniejsza preferencja (dziobanie) dla prędzej niewidzianego symetrycznego krzyża.

Swaddle 2004: To samo na szpakach i z dwoma pionowymi liniami o (nie)równej długości.

Sumowanie gradientów preferencji (2)

Preferencja dla symetrii to suma preferencji dla dwóch asymetrycznych wersji bodźca. Np. preferencja dla symetrycznych twarzy.

Preferencja dla typowych bodźców z danej kategorii to suma preferencji dla różnych nietypowych bodźców z tej kategorii. Np. preferencja dla twarzy o typowych proporcjach.

Nadmierna dyskryminacja – objaśnienie

Reakcja R na bodziec S jest korzystna.

Reakcja R na bodziec T jest szkodliwa.

Dyskryminacja (rozróżnianie): osobnik reaguje na w sposób R na bodziec S, ale nie na bodziec T.

Nadmierna dyskryminacja: jeżeli bodziec S ’ ma uwydatnione te cechy, którymi S różni się od T, to osobnik silniej reaguje na S ’ niż na S.

„Ponad-normalna reakcja na ponad-normalny bodziec”.

S

S’

T

Nadmierna dyskryminacja – przykłady

Ludzie: Dla mężczyzn korzystnym jest preferować ♀, a nie ♂. Mężczyźni silnie preferują silnie sfeminizowane twarze ♀. ♀ zwierząt silnie preferują sztucznie wyolbrzymione ornamenty ♂:

jaskółka, wdówka: doczepione pióra do ogona ♂

żaba tungara: nienaturalnie niski głos (oznaka wielkości ciała ♂)

wilgowron (ptak): śpiew o sztucznie zwiększonej komplikacji Enquist 1993: SSN uczona reagować na obiekt z „ogonem” → SSN silniej reaguje na obiekt z dłuższym ogonem. Forkman 2000: Kury nagradzane za dziobnięcie prążka z poprzeczną kreską na dowolnej wysokości z wyjątkiem jednej → najwięcej dziobania dla położenia najdalszego od tego nie-nagradzanego. Ghirlanda 2002: Kurczaki uczone dziobać w obraz typowej ludzkiej twarzy ♀, ale nie ♂ (lub odwrotnie) → równie dużo dziobania w silnie sfeminizowane twarze ♀ (lub zmaskulinizowane ♂).

Łatwość obróbki bodźca

Bodziec łatwy do obróbki → obróbka (percepcja i analiza) jest płynna = szybka i bezbłędna.

Płynna analiza → zadowolenie (mini-skurcz mięśnia jarzmowego) → pozytywna ocena.

Płynna obróbka bodźca może wynikać z:

osobniczego doświadczenia:

prototypowość / przeciętność

znajomość bodźca – efekt czystej ekspozycji

cech samego bodźca:

wyrazistość: np. kontrast obiekt-tło

symetria

Prototypowość

Mózg (umysł) klasyfikuje postrzegane obiekty jako egzemplarze jakiejś kategorii (np. krzesło, kot).

Neuronowy (umysłowy) wzorzec jakiejś kategorii to prototyp.

Prototyp powstaje wskutek oglądania grupy bodźców podobnych do siebie (twarze ♂; twarze ♀).

Prototyp danej kategorii to (z grubsza) średnia z oglądanych egzemplarzy.

Egzemplarze podobne do prototypu (czyli typowe, średnie) są łatwiej analizowane →

→ preferencja dla prototypowości = preferencja dla przeciętności.

Np. preferencja dla przeciętnych twarzy, ptaków, samochodów, muzyki, układów kropek.

Efekt czystej ekspozycji (1)

Oglądanie bodźca → bardziej pozytywna postawa (upodobanie, preferencja) wobec:

oglądanego bodźca – zwykły efekt ekspozycji

bodźca podobnego do niego – uogólniony efekt ekspozycji

zupełnie innych bodźców – ogólna poprawa nastroju

Efekt jest uniwersalny:

ludzie i zwierzęta (np. u szczurów można wytworzyć preferencję dla danego stylu muzyki)

obrazy, litery, dźwięki

bodziec podprogowy lub ponadprogowy (podprogowy daje silniejszy efekt)

Efekt czystej ekspozycji (2)

Mechanizm:

1. Łatwość obróbki:

Powtarzane oglądanie bodźca → „wprawa” układu nerwowego (prototyp?) → sprawna obróbka

2. Znajomość jako oznaka bezpieczeństwa:

„Skoro kilka razy widziałem ten bodziec i nigdy nic złego się wtedy nie działo, więc teraz, gdy go widzę, pewnie też nic złego się nie stanie.”

Bodziec jest nieszkodliwy i jest oznaką nieszkodliwości środowiska.

Nieznany bodziec jest ambiwalentny, ale po ekspozycjach emocje negatywne zanikają.

Może tu być warunkowanie klasyczne:

wielokrotnie oglądany obiekt to bodziec warunkowy

brak niekorzystnych wydarzeń to bodziec bezwarunkowy

uczucie zadowolenia to reakcja

Symetria

Typ symetrii bodźca a płynność jego obróbki:

obrotowa > pionowa > pozioma > ukośna > translacyjna

Dlaczego preferowane są symetryczne bodźce:

łatwiejsze do obróbki (także te nieznane): losowy układ kresek, obraz w kalejdoskopie

suma preferencji dla dwóch asymetrii (lewej i prawej): każda z asymetrii może być preferowana z powodu nagród (eksperymenty z kurami, szpakami i SSN) lub efektu ekspozycji

symetria to forma przeciętności (średnia z dwóch asymetrii) → mózgowy prototyp jest symetryczny → preferencja dla symetrii to preferencja dla prototypowości

symetria to oznaka jakości biologicznej – wyjaśnienie adaptacyjne

Preferowanie złożoności

Bodźce złożone są trudniejsze do obróbki niż bodźce proste.

Jednak złożony bodziec może być preferowany jeżeli jego komplikacja jest zorganizowana, nieprzypadkowa → układ nerwowy uczy się jego struktury.

Wielokrotne postrzeganie złożonego bodźca → sprawniejsza jego obróbka („zrozumienie”) → wyższa ocena estetyczna.

Wielokrotne postrzeganie prostego bodźca → habituacja („znudzenie”) → niższa ocena estetyczna.

Bodziec jest złożony, ale zorganizowany → obróbka powinna być trudna, a okazuje się łatwa → pozytywne zaskoczenie → przyjemność.

„Piękno to jedność w zmienności, prostota w złożoności”

Niespodziewana płynność analizy jest przyjemna

Płynna analiza jest niespodziewana, gdy:

uprzednie ekspozycje bodźca były podprogowe (lub dyskretne) → bodziec wydaje się nieznajomy, a jego obróbka jest sprawna

organizacja bodźca nie jest łatwo dostrzegalna → obróbka bodźca okazuje się łatwiejsza niż się początkowo wydawało

znany bodziec pojawia się w nowym, niespodziewanym kontekście

W każdym przypadku:

niespodziewana płynność analizy → pozytywne zaskoczenie → wyższa ocena estetyczna bodźca

„Prawdziwe piękno to piękno ukryte”

Preferencje nowicjuszy i koneserów

Duże doświadczenie w percepcji obiektów danego typu →

→ sprawniejsza obróbka złożonych bodźców tego typu →

→ preferencja dla bardziej złożonych obiektów tego typu.

Nowicjusze preferują: Koneserzy preferują:

symetrię

konsonanse

prostą fabułę

proste fakty

nieznaczną asymetrię

dysonanse

skomplikowaną fabułę

twierdzenia ogólne, teorie

Wzór Eulera: e i Π + 1 = 0

Mechanizmy społeczne

Możliwe nie-biologiczne mechanizmy powstawania preferencji:

psychologiczne: osobnicze doświadczenie i uczenie się związane z wyglądem osób i jego powiązaniami z innymi cechami, np.

tworzenie prototypów twarzy (fakt)

sfeminizowana twarz ♂ ↔ pro-rodzinność (hipoteza)

społeczne: przyswajanie społecznych norm i stereotypów – poprzez znajomych lub mass-media

Czy społecznie ukształtowane preferencje są przystosowawcze?

Wielopokoleniowe doświadczenie zbiorowe (= mądrość ludowa) →

→ przystosowawcze standardy atrakcyjności (= korzystne dla osoby, która przyjęła dany standard).

Mechanizm ten jest możliwy, jednak nieznane są jego przykłady.

Przystosowawczy charakter preferencji wynika raczej z ich genetycznego uwarunkowania lub z samodzielnego uczenia się w toku doświadczeń osobniczych.

Kanony piękna pochodzenia społecznego są arbitralne z przystosowawczego punktu widzenia i są kreowane przez wpływowe osoby lub grupy społeczne z pobudek np. komercyjnych.

Czy mechanizmy społeczne mogą dowolnie kształtować preferencje?

Społecznie generowane standardy urody (= zmieniająca się moda) dotyczą głównie tych cech, które nie są preferowane według kryteriów wykształconych ewolucyjnie i zdeterminowanych genetycznie:

ubiór, ozdoby, fryzura – tak

proporcje twarzy, wygląd skóry, sylwetka – nie

Zmiany preferencji dla proporcji twarzy i ciała są uwarunkowane zmianami sytuacji ekologicznej → → nie są arbitralne.

Trudno byłoby wypromować standard urody sprzeczny z biologicznie uwarunkowanymi preferencjami.

Żadna moda nie uczyni tych twarzy pięknymi

Kto ulega modom, a kto ocenia po swojemu?

U wielu gatunków (gł. u kopulujących w tokowiskach): ♀ wybierają tego samego ♂, co poprzedniczka.

Robią tak zwykle ♀ młode, niedoświadczone lub o niskiej jakości – nie potrafią same ocenić ♂.

U ludzi: ♀ o małym doświadczeniu erotycznym są mniej samodzielne w ocenie atrakcyjności ♂.

♀ więcej inwestują w reprodukcję niż ♂ → więcej mogą stracić, gdy źle wybiorą partnera →

♀ silniej niż ♂ ulegają wpływowi innych osób w kwestii atrakcyjności twarzy

♂ ulegają raczej wpływowi pozytywnemu, a ♀ – negatywnemu