Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
1
ZAŁĄCZNIK NR 2 DO PRODUKTU FINALNEGO
ANALIZA WSPÓŁPRACY MIĘDZYSEKTOROWEJ
W ZAKRESIE ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU BEZDOMNOŚCI ORAZ POMOCY
OSOBOM BEZDOMNYM NA TERENIE GMINY – MIASTA KOSZALIN
(METODOLOGIA I NARZĘDZIA
BADAWCZE)
PROJEKT:
„WEKTOR ZMIAN –
Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia Z Bezdomności”
ZAMAWIAJĄCY BADANIE:
Gmina - Miasto Koszalin –
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie
WYKONAWCA BADANIA:
PrePost Consulting Alicja Zajączkowska
Gdańsk, dnia 30 czerwca 2011
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
2
Badanie społeczne „Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania
problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy – Miasta
Koszalin” jest współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego.
Badanie jest realizowane w ramach projektu „WEKTOR ZMIAN – Koszaliński Program
Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki,
Priorytet VII – Promocja integracji społecznej.
Zamawiający badanie: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie,
Al. Monte Cassino 2,
75-412 Koszalin.
Okres realizacji badania: 02.05.2011 – 30.06.2011
Wykonawca badania: PrePost Consulting Alicja Zajączkowska
Skład Zespołu badawczego: Alicja Zajączkowska
Jarosław Józefczyk
Maciej Dębski
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Spis treści
Streszczenie ............................................................................................................................................. 4
Kilka słów o bezdomności – kontekst teoretyczny ............................................................................... 13
Metodologia badania ............................................................................................................................. 23
Charakterystyka respondentów badania ................................................................................................ 35
Wyniki badania...................................................................................................................................... 39
Wyniki analizy treści dokumentów ................................................................................................... 42
Analiza współpracy kluczowych partnerów problematyki bezdomności w Koszalinie ................... 45
Analiza współpracy w obszarze pomocy społecznej ..................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Analiza współpracy w obszarze edukacji i rynku pracy................ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Analiza współpracy w obszarze bezpieczeństwa publicznego ...... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Analiza współpracy w obszarze zdrowia ...................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Analiza współpracy w obszarze mieszkalnictwa .......................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Wnioski i Rekomendacje ................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Załączniki .......................................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Opis narzędzi badawczych ................................................................................................................ 47
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
4
STRESZCZENIE
Niniejszy Raport zawiera wyniki badania społecznego polegającego na wykonaniu
analizy współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz
pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy – Miasta Koszalin, zgodnie z umową zawartą
w dniu 2 maja 2011 roku pomiędzy PrePost Consulting Alicja Zajączkowska,
a zamawiającym badanie Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Koszalinie.
Analiza współpracy międzysektorowej (Zadanie 2) realizowana przez PrePost
Consulting jest jednym z elementów kompleksowego badania społecznego pod nazwą:
„Diagnoza lokalna w zakresie bezdomności dla Miasta Koszalin” prowadzonego przez
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie. Równocześnie, w tym samym czasie
realizowane było badanie prowadzone przez Pomorskie Forum na Rzecz Wychodzenia
z Bezdomności, które polegało na wykonaniu poniższych dwóch zadań:
Zadanie 1: Opracowanie metodologii, narzędzi oraz przeprowadzenie badań
socjodemograficznych. Celem tego badania jest identyfikacja genezy i skali
bezdomności na terenie Koszalina.
Zadanie 3: Badanie obszarów niedoborów i zjawisk problemowych w zakresie
rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie
Gminy – Miasta Koszalin.
RYSUNEK 1: SCHEMAT ORGANIZACJI DIAGNOZY LOKALNEJ W ZAKRESIE BEZDOMNOŚCI DLA MIASTA KOSZALIN
Opracowanie własne
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
5
Poszczególne zadania „Diagnozy lokalnej w zakresie bezdomności dla Miasta Koszalin”
(rysunek 1) się uzupełniają i dają możliwość na kompleksowe, wielostronne i wielowątkowe
spojrzenie na problem bezdomności w Koszalinie oraz pozwolą na opracowanie bardziej
trafnych i użytecznych rekomendacji i usprawnień. Poszczególni wykonawcy badań
prowadzili je niezależnie, ale podejmowali współpracę na etapie konceptualizacji, a także
przeprowadzenia badań w terenie.
Celem badania „Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania
problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy – Miasta
Koszalin” było uzyskanie pogłębionej i usystematyzowanej wiedzy na temat współpracy
międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności w Koszalinie. Proces badawczy
obejmował także wypracowanie lokalnej metodyki i narzędzi badawczych do diagnostyki
obrazu współpracy międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności w Koszalinie.
Cele szczegółowe badania to:
1. Identyfikacja kluczowych podmiotów odpowiedzialnych za rozwiązywanie problemu
bezdomności w mieście Koszalin i ich roli w systemie pomocy.
2. Ocena stopnia synchronizacji działań partnerów;
3. Identyfikacja ograniczeń, potencjału, zagrożeń i szans (SWOT);
4. Przygotowanie rekomendacji w zakresie współpracy międzysektorowej.
Analizę współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności
przeprowadzono w pięciu wymiarach działań (pomoc społeczna, edukacja i rynek pracy,
bezpieczeństwo publiczne, zdrowie i mieszkalnictwo) w odniesieniu do różnych podmiotów
polityki społecznej, a także innych instytucji spoza obszaru polityki społecznej.
Na potrzeby analizy współpracy międzysektorowej wyznaczono trzy perspektywy badawcze:
1. Ranga bezdomności w zadaniach instytucji
2. Skala i kultura współpracy
3. Wyzwania i trudności współpracy
Proces badania obejmował zaprezentowane poniżej etapy realizacyjne (rysunek 2).
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
6
RYSUNEK 2. SCHEMAT ORGANIZACJI BADANIA
Całe badanie przeprowadzono w okresie od 2 maja do 30 czerwca 2011 roku. Badania
terenowe przeprowadzone zostały w Koszalinie dniach 30 – 31 maja i 1 czerwca 2011 (16
wywiadów indywidualnych) oraz w dniu 20 czerwca 2011 roku (1 fokusowy wywiad
grupowy). Ostatecznie udało się przeprowadzić rozmowy z 21 osobami.
Grupa respondentów badania została wybrana spośród ponad 30 instytucji i organizacji
z terenu Koszalina pracujących na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością.
Uczestnikami badania były osoby dysponujące wiedzą na temat funkcjonowania systemu
pomocy osobom bezdomnym - przedstawiciele organizacji i instytucji kluczowych
w rozwiązywaniu problemu bezdomności na terenie Koszalina. Wszystkich respondentów,
którzy brali udział w wywiadach można podzielić na dwie grupy – osoby o węższej
perspektywie postrzegania systemu pomocy (wyłącznie z perspektywy własnej instytucji)
oraz te, mające całościowy ogląd systemu pomocy osobom bezdomnym (zaangażowane
w kreowanie polityki społecznej).
Na potrzeby badania Wykonawca przeprowadził pogłębioną identyfikację oraz weryfikację
podmiotów z różnych sektorów, które są formalnie/ nieformalnie/ akcyjnie/ długofalowo
zaangażowane w działania na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie
(rysunek 3).
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
7
RYSUNEK 3: PARTNERZY MIĘDZYSEKTOROWI PROBLEMATYKI BEZDOMNOŚCI
Badanie było prowadzone w oparciu jakościowe metody badawcze tj.: analiza treści
dokumentacji (desk research) oraz wywiady. Rzetelność i wiarygodność uzyskanych
wyników badań zapewnia triangulacja, zakładająca weryfikowanie zbieranych informacji na
kilku poziomach tzn.: triangulacją źródeł danych, metod oraz perspektyw badawczych.
Badanie podporządkowane było weryfikacji trzech hipotez:
Hipoteza 1: W Koszalinie współpraca międzysektorowa ma charakter incydentalny,
cechuje się niskim poziomem sprofesjonalizowania działań/ inicjatyw kooperacyjnych.
Hipoteza 2: W Koszalinie współpraca międzysektorowa ma charakter systemowych
relacji z dominacją zlecania zadań. Podmioty doprowadziły do podstawowej
profesjonalizacji współpracy i formalizacji jej kluczowych elementów.
Hipoteza 3: W Koszalinie współpraca międzysektorowa ma charakter relacji
partnerstwa. Zidentyfikowany został lider partnerstwa. Strony ustaliły cele kooperacji
partnerskiej, które nawiązują do celów strategicznych określonych przez wspólnotę gminy.
Zaistniał podział ról, kompetencji i zadań dla poszczególnych podmiotów tworzących
partnerstwo. Realizowane zadania oraz postawione cele są systematycznie monitorowane
i oceniane wspólnie przez partnerów (bądź w sposób uzgodniony w partnerstwie).
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
8
WNIOSKI
Analiza dokumentacji i wywiady przeprowadzone z kluczowymi podmiotami
zaangażowanymi w problematykę bezdomności pokazują, że nie jest do końca możliwe
zakwalifikowanie sytuacji współpracy międzysektorowej w Koszalinie do jednego tylko
z naszkicowanych w tezach obrazu. Zebrane dane pozwalają, w zależności od obszaru
współpracy (obszar pomocy społecznej, edukacji i rynku pracy, bezpieczeństwa publicznego,
zdrowia i mieszkalnictwa) na wskazanie dominacji jednej z trzech możliwych odmian
współpracy, przy jednoczesnej obecności przesłanek kwalifikowania do pozostałych dwóch
tez.
Pozyskane w trakcie badania informacje skłoniły badaczy do modyfikacji założonego
w metodologii sposobu charakterystyki współpracy. Propozycję znowelizowanego narzędzia
do diagnozowania i charakterystyki współpracy lokalnej przedstawiono na poniższym
schemacie.
Diagram rozwoju współpracy w obszarze wsparcia społecznego sytuuje najniższy
poziom współpracy na poziomie działań incydentalnych podejmowanych z poziomu relacji
interpersonalnych. Najwyższy poziom harmonizacji systemu wsparcia społecznego (w tym
osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością) będzie miał miejsce wtedy, gdy współpraca
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
9
odbywać się będzie na zasadach dojrzałego partnerstwa i poziomie ponadsektorowym.
Zaprezentowane narzędzie posłużyło badaczom do opisania wniosków z badania.
Temat zwalczania zjawiska bezdomności nie jest obcy Koszalinowi. Widoczne jest
zainteresowanie tą kwestią w wielu dokumentach w całym przekroju ich rangi
i szczegółowości – od strategii poprzez programy, projekty, zarządzenia po informatory
i ulotki. Zainteresowanie to przekłada się także na praktykę działania. Duża liczba podmiotów
jest zaangażowana w problematykę bezdomności, jak również niebagatelne zasoby są
generowane przez te podmioty na rzecz osób zagrożonych bezdomnością i bezdomnych.
Współpraca na polu działań na rzecz osób bezdomnych odbywa się głównie w oparciu
o relacje interpersonalne. Oparta jest na dużym zaangażowaniu konkretnych osób,
naturalnych liderów tematu, pasjonatów pomagania tej grupie koszalińskiej społeczności.
Pasjonaci, o których mowa obecni są zarówno po stronie sektora publicznego, służb
samorządowych, jak i w organizacjach pozarządowych.
Współpraca między organizacjami pozarządowymi zaangażowanymi w problematykę
bezdomności realizowana jest od wielu lat, bazuje głównie na osobistych znajomościach,
kontaktach interpersonalnych jej liderów i współpracowników. Ma ona głównie charakter
spontaniczny i niesformalizowany. Zastanawiającym zjawiskiem na terenie Koszalina jest
stosunkowo mała liczba aktywnie działających na polu pomocy społecznej organizacji oraz
mała rywalizacja poszczególnych organizacji pozarządowych miedzy sobą o fundusze
miejskie. Nawet kluczowe organizacje zaangażowane w problematykę bezdomności mało
wiedzą o swoich działaniach. Nie tylko brakuje usystematyzowanej współpracy, ale
i przepływ informacji jest raczej ograniczony. Organizacje działają głównie samodzielnie,
rzadko podejmują projektową współpracę między sobą, mało efektywnie starają się
o fundusze zewnętrzne. Urząd Miasta realizując konkursy ma ograniczony wybór partnerów
do zlecania zadań z zakresu pomocy społecznej. Kilkakrotnie w wypowiedziach pojawiały się
opinie, że największą przeszkodą w szerokiej współpracy jest brak tradycji współdziałania.
Współpraca międzysektorowa, wymiana wiedzy i doświadczeń, wspólne planowanie
i koordynowanie działań ma miejsce głównie w okresie zimowym, kiedy tworzona jest
koalicja różnych służb odpowiedzialnych za pomoc ludziom bezdomnym. Współpraca ta
zatem ma charakter akcyjny i doraźny, celem jej jest ochrona zdrowia i życia osób
bezdomnych.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
10
W opinii badanych istnieje potrzeba zawiązania współpracy, której celem nie jest
pomoc doraźna (jak w przypadku akcji zima), a gdzie chodziłoby o strategiczne,
długoterminowe określanie kierunków działań zmniejszających skalę bezdomności
w Koszalinie. Wzywaniem jest zapobieganie bezdomności w wymiarze systemowym.
Z wywiadów rysuje się obraz instytucji i organizacji z różnych obszarów gotowych do
podejmowania szerszej współpracy, oczekujących jej i zdeterminowanych do współdziałania.
Relacje pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w działania na rzecz osób
doświadczających bezdomności nie zostały usystematyzowane na poziomie strategicznym/
programowym i ujęte w formę dokumentu (porozumienia) – współpraca nie została
sformalizowana.
Analiza treści dokumentów o charakterze długofalowym pozwala wysnuć wniosek, że w ich
tworzeniu uczestniczyło szerokie gremium przedstawicieli sektora publicznego (instytucje
rządowe i samorządowe) oraz pozarządowego, co może potwierdzać ich ponadsektorowy
charakter. Dokumenty te są wzajemnie spójne, logicznie powiązane. Programy odwołują się
do strategii, strategie natomiast delegują do tworzenia programów. Taki stan rzeczy buduje
spójność w myśleniu o priorytetach w lokalnej polityce społecznej oraz może przekładać się
na większą harmonię w podejmowanych działaniach. Niestety niektórzy partnerzy, zwłaszcza
kluczowe organizacje pozarządowe stwierdzały w rozmowach, iż mają poczucie, że ich głos,
opinia nie jest w dostatecznym wymiarze brana pod uwagę przy podejmowaniu decyzji
w odniesieniu do problematyki bezdomności.
W trakcie badania pojawiły się opinie, że włodarze Miasta Koszalina nie doceniają
wysiłku, jaki wkładają organizacje pozarządowe w działania na rzecz osób bezdomnych i nie
do końca rozumieją specyfikę rozwiązywania problemu bezdomności. Rozmówcy ze strony
Miasta sygnalizowali, że w ich opinii pomoc osobom bezdomnym jest zbyt rozbudowana,
uzależnia, jest zbyt kosztowna i nie przynosi rzeczywistych efektów.
Te rozbieżne podejścia do oceny i sposobów działania są czynnikiem wpływającym na
narastające trudności we współpracy pomiędzy głównym graczem na scenie pomocy ludziom
bezdomnym Koła Koszalińskiego TPBA, a Urzędem Miasta i MOPS Koszalin. Zasadne zdaje
się twierdzenie, że brakuje swoistej kultury współpracy, która to pozwoliłaby na
podejmowanie dialogu, negocjacji i rozwiązywanie konfliktowych sytuacji „na gorąco”.
Częste spotkania i kontakty na poziomie decydentów mogłyby sprzyjać krystalizowaniu
wzajemnych stanowisk i wypracowywaniu spójnego podejścia do bieżących i długofalowych
kwestii problemu bezdomności.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Koszalin w świetle przeanalizowanych danych stoi przed wielkim wyzwaniem
dźwignięcia tego wysiłku na poziom międzyinstytucjonalny. Informacje płynące z dostępnych
materiałów mówią o początku zawiązywania się współpracy na tym szczeblu. Obecne są już
formy relacji między instytucjami/ organizacjami oparte na zlecaniu zadań. Uruchamiane są
innowacyjne, na lokalną skalę, projekty angażujące wielu interesariuszy.
Przed Koszalińskimi „Pomagaczami” stoi zadanie animowania i poprowadzenia
procesu łączenia lokalnych elementów i zasobów, wyznaczania ram i cech
charakterystycznych dla koszalińskiego systemu wsparcia osób bezdomnych.
Obecnie, jako lider procesu zmian jawi się Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, choć
owo liderowanie nie zostało nigdzie formalnie nazwane ani uznane. Na liderze spoczywać
będzie nadawanie standardów sieciowania działań i aktywności, zapewnienia odpowiedniej
partycypacji wszystkich zainteresowanych (w tym osób bezdomnych), w taki sposób, aby w
przyszłości można było powiedzieć, że w Koszalinie problem bezdomności rozwiązywany
jest międzysektorowo.
REKOMENDACJE ODNOŚNIE WSPÓŁPRACY MIĘDZYSEKTOROWEJ W ZAKRESIE
BEZDOMNOŚCI:
1. Cykliczne diagnozowanie, badanie problemu bezdomności w Koszalinie oraz
wykorzystanie diagnozy partycypatywnej (z udziałem podmiotów z różnych sektorów)
badania potrzeb i oczekiwań osób z kręgu bezdomności.
2. Wzmocnienie roli MOPS Koszalin w wypełnianiu funkcji lidera koordynującego
działania lokalnych podmiotów zaangażowanych w problematykę bezdomności poprzez
powołanie w strukturze organizacyjnej sekcji ds. osób bezdomnych.
3. Upowszechnianie i włączanie do praktyki działania na rzecz bezdomności, idei dialogu
i współpracy międzysektorowej, opartej o działania czterech sektorów – publicznego,
pozarządowego, biznesowego i obywatelskiego (nieformalne grupy osób zagrożonych
bezdomnością i bezdomnych oraz lokalna społeczność).
4. Zwiększenie liczby systematycznych, roboczych spotkań w ciągu całego roku (a nie
tylko zimą), kluczowych organizacji i instytucji zajmujących się pomocą ludziom
bezdomnym.
5. Opracowanie i wdrożenie systemu wzajemnego informowania się partnerów –
ustanowienie skutecznych mechanizmów gromadzenia, przechowywania i redystrybucji
informacji z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi i kanałów komunikacji.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
12
6. Należy sukcesywnie poszerzać pole wpływu organizacji pozarządowych na
programowanie działań w zakresie problemu bezdomności.
7. Szersze włączenie MOPS Koszalin oraz pozostałych partnerów pomocy społecznej
w planowanie, konsultowanie regulacji prawnych i realizowanie polityki
mieszkaniowej Miasta Koszalin.
8. Ukonstytuowanie formalnej, międzysektorowej koalicji na rzecz pracy z osobami
bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością w Koszalinie.
9. Wypracowanie i wdrożenie w praktykę dokumentu normującego formalne zasady
długofalowej współpracy instytucji, organizacji, podmiotów gospodarczych w ramach
koalicji na rzecz bezdomności, wraz z zasadami monitorowania i ewaluacji tej
współpracy.
10. Wypracowanie zasad szerokiego i konstruktywnego konsultowania dokumentów,
programów, inicjatyw na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności.
11. Wyzwaniem dla międzysektorowej współpracy jest poprawienie relacji ze służbą
zdrowia. Obecnie w ocenie większości uczestników badania współpraca ze służbą
zdrowia stanowi najsłabsze ogniowo systemu wsparcia ludzi bezdomnych w Koszalinie.
12. Zintensyfikowanie działań włączających do współpracy przedstawicieli podmiotów
gospodarczych w zakresie wchodzenia na rynek pracy osób bezdomnych.
13. Animowanie przedsięwzięć z zakresu ekonomii społecznej, zwłaszcza rozważenie
możliwości podjęcie ponownych działań w celu reaktywowania Centrum Integracji
Społecznej CIS.
14. Podjęcie prac nad budowaniem mechanizmu szacowania wartości (nakładów
i kosztów) interwencji społecznych – monitorowaniem, badaniem i ewaluacją
efektywności ekonomicznej wspólnych działań skierowanych na rzecz osób bezdomnych
i zagrożonych bezdomnością w Koszalinie.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
13
KILKA SŁÓW O BEZDOMNOŚCI – KONTEKST TEORETYCZNY1
Skuteczne i efektywne rozwiązywanie problemu bezdomności wymaga oprócz
zaangażowania podmiotów polityki społecznej uwzględnienia czterech obszarów niniejszej
polityki – od prewencji, poprzez interwencję i opiekę po integrację.
Prewencja, Interwencja, Opieka i Integracja to filary zintegrowanej polityki społecznej
w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności, niezbędne do skutecznego zredukowania
skali problemu.
Prewencja – to pewna funkcja i poziom oddziaływania polityki społecznej w zakresie
rozwiązywania problemu bezdomności, której zadaniem jest zapobieganie bezdomności
w wymiarze jednostkowym, grupowym i społecznym. Usługi ukierunkowane na zapobieganie
bezdomności wykorzystują różnorodne instrumenty i narzędzia. Wyróżniamy 3 rodzaje
prewencji:
Prewencja celowa – odnosi się do bezpośredniego zabezpieczenia osób, rodzin lub grup
zagrożonych bezdomnością w sytuacji bezpośredniego ryzyka utraty mieszkania/dachu nad
głową. Celem jest zmniejszenie ryzyka bezdomności. Polega na wykorzystaniu wybranych
instrumentów, np. pomocy społecznej, czy mieszkalnictwa i podjęcie celowej prewencji
i wczesnej interwencji, zapobiegającej utracie domu i umożliwiającej pozostawienie osób
w środowisku. Przykładowym działaniem w zakresie prewencji celowej jest zapobieganie
eksmisji poprzez redukowanie zadłużeń czy możliwość ich odpracowania poprzez tworzenie
ekonomicznej możliwości spłacenia długów i opłacalności podjęcia zatrudnienia.
Prewencja systemowa – skierowana do ludzi, których dotykają problemy społeczne, które są
czynnikami zwiększającymi zagrożenie bezdomnością np. uzależnienia, ubóstwo,
niepełnosprawność, choroby psychiczne, bezrobocie, przemoc itp. prewencja systemowa
dotyczy także wszystkich obywateli. Celem jest zmniejszenie ryzyka zagrożenia
bezdomnością. Polega na wykorzystywaniu instrumentów np. rynku pracy, służby zdrowia,
mieszkalnictwa czy edukacji w przypadku ludzi, którzy mogą być potencjalnie zagrożeni
1 Łukasz Browarczyk, Piotr Olech, Maciej Dębski (2011). Raport metodologiczny badania „Diagnoza lokalna w zakresie
bezdomności dla Miasta Koszalin”. Gdańsk
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
14
bezdomnością, ale dotykają ich innego rodzaju problemy (np. bezrobocie) lub też nie dotykają
ich żadne poważne problemy społeczne. Można ją nazwać systemową, ponieważ powinna
oddziaływać na wszystkich obywateli zabezpieczając przed kryzysem związanym
z bezdomnością. Przykładowym działaniem w zakresie prewencji systemowej jest wspieranie
rozwoju mieszkalnictwa społecznego poprzez tworzenie rynku mieszkań łatwo dostępnych
dla ludzi o niskich dochodach, na wynajem.
Profilaktyka – odnosi się do całego społeczeństwa, celem jej jest zwiększenie wiedzy
i świadomości w zakresie bezdomności i zagrożenia nią, a także redukowanie zagrożenia
doświadczania problemów społecznych. Profilaktyka ukierunkowana jest na komunikację
społeczną i edukację, których zadaniem jest kształtowanie prawidłowych postaw związanych
z sytuacją braku domu i budzenie świadomości w zakresie czynników prowadzących do
bezdomności, tj. uzależnienia, przemoc domowa, choroby psychiczne, niepełnosprawność czy
bezrobocie, chroniąc obywateli przed zagrożeniami, które potencjalnie mogą przyczyniać się
do niej. Działania takie skierowane są do wszystkich obywateli.
Interwencja – to funkcja i poziom oddziaływania polityki społecznej w zakresie
rozwiązywania problemu bezdomności, polegająca na doraźnym i tymczasowym zapewnieniu
wsparcia, którego zadaniem jest ochrona zdrowia i życia osób bezdomnych oraz
zabezpieczenie najważniejszych i podstawowych potrzeb życiowych. Celem interwencji jest
zminimalizowanie negatywnych skutków doświadczania bezdomności i łagodzenie jej
skutków. Do usług interwencyjnych zaliczyć można funkcjonowanie placówek
niskoprogowych tj. ogrzewalnie i noclegownie, punktów pomocy doraźnej, pracę
streetworkerów, działalność jadłodajni, punktów informacyjnych itp.
Opieka – to funkcja i poziom oddziaływania polityki społecznej w zakresie rozwiązywania
problemu bezdomności, której zadaniem jest zapewnienie podstawowej opieki osobom
bezdomnym, które mają realne trudności w odzyskaniu samodzielności życiowej ze względu
na schorowanie, niepełnosprawność czy starość. Opieka polega na zapewnieniu
tymczasowych lub długoterminowych usług ludziom bezdomnym, którzy ze względu na
problemy zdrowotne mają realnie utrudniony proces wychodzenia z bezdomności. Do
instrumentów opiekuńczych zaliczyć można przykładowo opiekę pielęgniarską i lekarską w
placówkach, umieszczenie osób bezdomnych w Zakładach Opiekuńczo-Leczniczych,
Zakładach Pielęgnacyjno-Opiekuńczych, Domach Pomocy Społecznej czy Hospicjach.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Integracja – to funkcja i poziom oddziaływania polityki społecznej w zakresie
rozwiązywania problemu bezdomności, której zadaniem jest integracja społeczna osób lub
grup doświadczających bezdomności oraz uzyskanie samodzielności życiowej w kilku sferach
m.in. zawodowej, mieszkaniowej, społecznej, dostosowana do potrzeb i możliwości ludzi
bezdomnych. Integracja jest celem dla wszystkich osób bezdomnych, oznacza
wielowymiarowy proces włączenia lub przywrócenia tej grupy w ogół społeczeństwa
i możliwość korzystania z pełni praw i usług dostępnych tylko dla większości. Polega na
zintegrowanym wykorzystywaniu instrumentów różnych sfer polityki społecznej
tj. mieszkalnictwa, zatrudnienia, edukacji, zdrowia czy pomocy społecznej, w celu wyjścia
z bezdomności.
W ramach niniejszego badania odwoływać się będziemy do definicji osoby
bezdomnej, która została wypracowana wspólnie przez badaczy oraz pracowników
organizacji pozarządowych zajmujących się bezdomnością. Brzmi ona: „Osoba bezdomna to
taka, która z różnych przyczyn, wykorzystując własne możliwości i uprawnienia, czasowo lub
trwale nie jest w stanie zapewnić sobie schronienia spełniającego minimalne warunki
pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne. Miejsce spełniające warunki mieszkalne
to takie, które nadaje się do stałego przebywania bez narażania zdrowia, i które umożliwia
zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych: noclegu, zachowania higieny osobistej,
sporządzania posiłków.”2
Bezdomność manifestuje się w kilku przestrzeniach i wymiarach. Można ją zatem postrzegać
przez pryzmat określonych sfer, ukazujących problemy i deficyty oraz wymiary
funkcjonowania ludzi bezdomnych. Wśród najważniejszych należy wymienić:
1. Sferę psychologiczną: obejmuje poczucie psychicznego dobrostanu, tożsamość,
poziom samooceny i kontroli wewnętrznej, sposób reagowania na kryzysy i problemy,
poziom umiejętności interpersonalnych, sposób postrzegania odpowiedzialności za
pojawienie się własnej bezdomności i wyjście z niej, a także psychologiczne
konsekwencje, jakie (długotrwała) bezdomność wywarła na osobie. Obejmuje również
problemy osoby bezdomnej wymagające wsparcia psychologicznego i terapeutycznego
(uzależnienia także od pomocy, współuzależnienia, doświadczanie przemocy, itp).
2 CARITAS Diecezji Kieleckiej, et al., (2010) Stanowisko wobec definicji oraz typologii bezdomności w:
„Forum. O bezdomności bez lęku, red. Ł. Browarczyk, M. Dębski, Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z
Bezdomności, Gdańsk.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Dotyczy także szeroko rozumianego kontekstu rodzinnego, zwłaszcza poczucia więzi
z rodziną, prokreacji i pochodzenia.
2. Sferę zawodową: pole funkcjonowania osoby bezdomnej w kontekście
zawodowym, obejmująca takie zagadnienia, jak: nawyk pracy, umiejętność otrzymania i
utrzymania zatrudnienia, poziom umiejętności i kwalifikacji zawodowych, poziom
podejmowanej aktywności o charakterze zawodowym, własną, subiektywnie i
obiektywnie postrzeganą atrakcyjność na rynku pracy, a także umiejętność odnalezienia
się na otwartym rynku pracy. Dotyczy również barier w podjęciu aktywności zawodowej,
wynikających z życia rodzinnego (zwłaszcza rodzicielskiego) oraz umiejętności łączenia
roli (często samotnego) rodzica i pracownika.
3. Sferę zdrowotną: odnosi się do kondycji fizycznej osoby bezdomnej. Obejmuje stan
zdrowia, stopień uzależnienia – zwłaszcza od środków psychoaktywnych, stopień
niepełnosprawności, poziom dbałości o własną sprawność i aktywność fizyczną,
ewentualne przeciwwskazania do podjęcia konkretnej aktywności zawodowej oraz
umiejętność dbania o stan zdrowia – w zależności od wieku, wskazań lekarskich,
warunków życia.
4. Sferę socjalno -bytową: dotyczy socjalnego poziomu życia osoby bezdomnej i jej
zabezpieczenia bytowego. Wiąże się z przestrzenią życiową osoby – jednak bardziej
związana z „bytem” niż mieszkaniem (czyli pobytem na działkach, w altankach,
w miejscach publicznych, w placówkach dla osób bezdomnych itp.). Dotyczy
posiadanego przez osobę bezdomną poziomu ekonomicznej niezależności oraz
zabezpieczenia finansowego, obejmującego wysokość regularnie otrzymywanego
dochodu, zasiłków, zakresu i formy otrzymywanej pomocy – także z Ośrodków Pomocy
Społecznej. Wiąże się z sytuacją prawną osoby (karalność, zadłużenia alimentacyjne,
ciążące na osobie kary pozbawienia wolności, niewyjaśniony stan cywilny czy praw
rodzicielskich, brak przysługującego prawa do lokalu).
5. Sferę mieszkaniową: odnosi się do wszelkich aspektów życia osoby bezdomnej
w mieszkaniu (treningowym, wspieranym, socjalnym, komunalnym) – zarówno
w wymiarze prawnym, ekonomicznym czy psychologicznym. Dotyczy umiejętności
samodzielnego dbania o przestrzeń życiową i utrzymania mieszkania, życia w nim,
racjonalnego gospodarowania środkami finansowymi, umiejętności nawiązania relacji
społecznych. Odnosi się także do pojęcia przysługującego osobie prawa do lokalu.
6. Sferę społeczną: obszar obejmujący funkcjonowanie osoby bezdomnej w szerszej
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
17
grupie społecznej oraz w całym społeczeństwie. Dotyczy poziomu zintegrowania
i identyfikowania się ze społeczeństwem przy jednoczesnym zerwaniu więzi ze
środowiskiem osób bezdomnych, poczucia przynależności do większych i mniejszych
grup społecznych. Dotyczy także przejawiania zachowań społecznie aprobowanych,
umiejętności funkcjonowania w grupach oraz w społeczeństwie, a także stopnia
podejmowanych aktywności życiowych również o wymiarze społecznym i obywatelskim
oraz umiejętności twórczego spędzania czasu wolnego. 3
Od początku pojawienia się bezdomności na dobre w publicznym dyskursie– na
początku lat dziewięćdziesiątych rozbrzmiewały dyskusje na temat definicji tego zjawiska
oraz jego skali w Polsce. Natomiast badania w tym zakresie zaczęły pojawiać się dopiero po
roku 2000. W najbardziej systematyczny sposób bezdomność diagnozuje się w województwie
pomorskim. Od 2001 roku, co dwa lata, prowadzone są badania o charakterze wyczerpującym
– ankieterzy starają się dotrzeć do maksymalnie dużej liczby osób bezdomnych. Idealnym
celem jest zliczenie i określenie podstawowych cech społeczno-demograficznych wszystkich
pomorskich osób bezdomnych. Jednak przy założeniu, że jest to cel, do którego należy dążyć,
ponieważ realne dotarcie do każdej osoby bezdomnej w danym rejonie jest praktycznie
niemożliwe, samo zjawisko jest bardzo dynamiczne – pojawiają się nowi bezdomni,
dotychczasowi się przemieszczają w nowe miejsca.
Pomorskie doświadczenia pokazują jak ważne jest tworzenie i angażowanie
szerokiego partnerstwa na rzecz badań bezdomności. Bez współpracy między sektorami
(publiczna pomoc społeczna i organizacje pozarządowe) oraz między resortami (pomoc
społeczna, policja, straż miejska, służba zdrowia itd.) niemożliwa jest prawidłowa i rzetelna
realizacja
Pomimo tego, że problem bezdomności coraz częściej staje się tematem poruszanym
przez lokalnych polityków społecznych, przedstawicieli świata nauki czy środowiska pomocy
społecznej cały czas w Polsce istnieje pilna potrzeba realizacji badań z zakresu problematyki
bezdomności. 4 Realizacja badań na obszarze jednej gminy, jednego miasta jest istotna
3 A. Dębska-Cenian, Sfery oddziaływania jako odpowiedź na wyzwania społecznej i zawodowej (re)integracji
osób bezdomnych [w:] A. Dębska-Cenian, P. Olech, Od ulicy do samodzielności życiowej. Standardy społecznej i
zawodowej (re)integracji osób bezdomnych w sześciu sferach, Gdańsk 2008.
4 Maciej Dębski (red.) 2011. Metodologia realizacji lokalnej diagnozy systemu pomocy osobom bezdomnym.
W ramach Projektu nr 1.18 "Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej" zadanie nr
4 - w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu "Gminnego Standardu
Wychodzenia z Bezdomności".
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
18
z perspektywy funkcjonowania gminnego systemu pomocy osobom bezdomnym. Jednak
należy zwrócić uwagę na wartość wypływającą z realizacji badań w szerszym zakresie – na
obszarze powiatu, czy województwa. Takie podejście pozwala na narysowanie pełniejszego
obrazu zjawiska. Pamiętać należy, że bezdomność sama w sobie jest zjawiskiem
dynamicznym i same osoby doświadczające tego problemu są mobilne, a dodatkowo
nierzadko gminy umieszczają wspomagane osoby bezdomne w placówkach na terenie innych
gmin. Co jest potem trudno uchwytne przy realizacji badań jedynie na obszarze jednej gminy.
Czegokolwiek by nie mówić o mierzeniu bezdomności – generalnie jest to problem wciąż
mało znany, słabo przebadany. Prócz pomorskich, nie wiele jest badań terenowych tego
zjawiska, niewiele jest prób określenia skali bezdomności. Do najszerzej zakrojonego należy
zaliczyć pomiar tego zjawiska dokonany w ramach Narodowego Spisu Powszechnego, ale
jego wyniki, jak wspomniano nie zostały jeszcze upublicznione. Ponadto sama metodologia
jego realizacji nie jest bez zarzutu. Jeśli chodzi o badania terenowe można wymienić
doświadczenia pojedynczych gmin – Krakowa, Lubina. Jednak rezultaty wspomnianych
badań nie są szeroko dostępne, co utrudnia wypowiadanie się na ich temat.
Innym ważnym nurtem w mierzeniu bezdomności są próby określenia skali zjawiska
w oparciu o dane gromadzone codziennie przez instytucje pomocowe (ośrodki pomocy
społecznej, organizacje pozarządowe, placówki udzielające schronienia, streetworkerów).
Takie podejście forsowane jest przez Julię Wygnańską5. Wydaje się to bardzo przyszłościowa
metoda, pozwalająca precyzyjnie określać np. historię udzielanej pomocy konkretnej osobie,
albo trajektorię danej osoby w systemie pomocy. Przez co pozwala wypowiadać się w sposób
uprawniony o skuteczności pomagania. Tworzenie takich baz jest podejściem zupełnie
odmiennym, niż podejście pomorskie nie tylko metodologicznie, ale i pod względem zakresu
zbieranych danych. Badania terenowe, mają aspirację do tworzenia możliwie kompletnej
„fotografii” bezdomności w danym momencie, na danym obszarze. Natomiast zbieranie
danych poprzez istniejące bazy, rejestry koncentruje się raczej na odtwarzaniu i śledzeniu
trajektorii osób, które wpadły w bezdomność.
Koszalińskie badanie „Diagnoza lokalna w zakresie bezdomności dla Miasta
Koszalin” wpisuje się w pierwszy nurt – stworzenia możliwie wielowymiarowej fotografii
bezdomności w danym momencie.
5 Wygnańska J., (2010) Mazowiecka koncepcja badania bezdomności w ramach Narodowego Spisu Powszechnego Ludności
i Mieszkań 2011. Dokument roboczy, Warszawa
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Przystępując do pracy nad koncepcją badania i opracowaniem raportu
metodologicznego niezbędne okazało się uspójnienie i zdefiniowanie pojęć, które będą
wykorzystywane w procesie badawczym. Pojęcia te dotyczą dwóch zasadniczych obszarów
tematycznych. Po pierwsze są związane z zagadnieniami dotyczącymi problematyki
bezdomności (m.in. pojęcia bezdomności, zagrożenie bezdomnością, prewencji, interwencji,
integracji, opieki, typologia ETHOS). Definicje pojęć wykorzystane w raporcie
metodologicznym dotyczące problematyki bezdomności pochodzą z dorobku („know how”)
wypracowanego przez Pomorskie Forum Wychodzenia z Bezdomności i zawartego
w licznych opracowaniach i publikacjach, przywołanych w bibliografii raportu.
Drugi obszar pojęć dotyczy kwestii związanych ze współpracą, partnerami współpracy oraz
formami podejmowanej współpracy (m.in. pojęcia sektora, resortu, współpracy partnerskiej,
współpracy międzysektorowej, standardów).
Warto podkreślić, że na potrzeby niniejszego badania kwestie dotyczące współpracy
międzysektorowej będą rozpatrywane w dwóch zasadniczych konfiguracjach partnerów.
Z jednej strony będzie poddana analizie współpraca „międzyinstytucjonalna”, czyli skala
i zakres współpracy różnych instytucji publicznych samorządowych i rządowych działających
na rzecz bezdomności w Koszalinie.
Z drugiej strony przedmiotem analizy będzie także współpraca „dwusektorowa”, która
będzie oceniać skalę i zakres współpracy pomiędzy sektorem publicznym zaangażowanym
w rozwiązywanie problemu bezdomności, a także sektorem pozarządowym, który włącza się
w te działania. Badacze podejmą także wysiłek zidentyfikowania, czy i w jakim zakresie
można mówić o współpracy „trójsektorowej”, czyli takiej współpracy, w której uczestniczą
również przedstawiciele sektora gospodarczego, co oznaczałoby, że w praktyce zachodzi
zjawisko pełnej współpracy międzysektorowej w obszarze bezdomności.
Pojęcia charakterystyczne dla zagadnień współpracy, które zdefiniowano na potrzeby
niniejszego badania to:
1. Sektor - podział aktywności społeczno-gospodarczej nowoczesnych państw
demokratycznych ustalono na trzy sektory. Według tej typologii pierwszy sektor to
administracja publiczna, określana też niekiedy, jako sektor państwowy. Drugi sektor
to sfera biznesu, czyli wszelkie instytucje i organizacje, których działalność jest
nastawiona na zysk, nazywany też sektorem prywatnym. Trzeci sektor to ogół
prywatnych organizacji działających społecznie i nie dla zysku, czyli organizacje
pozarządowe (organizacje non-profit).
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
20
2. Resort - w doktrynie prawniczej resort administracyjny to wyodrębniona
organizacyjnie część administracji państwowej, zajmująca się wydzielonym
i powiązanym ze sobą kompleksem spraw, którą kieruje minister lub inny organ
naczelny. W języku potocznym słowo resort jest traktowane, jako synonim słowa
ministerstwo (np. resort gospodarki, resort pracy). W ścisłym znaczeniu resort
obejmuje jednak, obok ministerstwa, także kierującego resortem ministra i inne
podmioty jemu podporządkowane (urzędy centralne, organy terenowe i inne jednostki
organizacyjne).
3. Współpraca - (znaczeniowo). «Praca wykonywana wspólnie z kimś, z innymi;
wspólna praca, działalność prowadzona wspólnie».
Współpraca (wg. nauk społecznych) - „zdolność tworzenia więzi i współdziałania
z innymi, umiejętność pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów,
umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego rozwiązywania
problemów. Zdolność tę zalicza się do kompetencji emocjonalnych; umiejętność ta
stanowi jeden z wyróżników kompetencji społecznych, które warunkują jakość relacji
z innymi ludźmi. Współpraca i współdziałanie prowadzą do tworzenia wewnętrznych
więzi wśród członków grupy, jak też rodzą ich poczucie tożsamości z zespołem, co
zapewnia trwanie i sprawne funkcjonowanie tego zespołu na rzecz osiągania
wspólnych celów jego członków”.
4. Partnerstwo - jest systemem sformalizowanej współpracy pomiędzy kilkoma
instytucjami, opartej na prawnie zawartej umowie lub porozumieniu nieformalnym,
powiązaniach w ramach działań kooperacyjnych i wspólnie przyjętych planach.
Partnerstwo to współpraca pomiędzy różnorodnymi podmiotami, które wspólnie
w sposób systematyczny, trwały i z wykorzystaniem innowacyjnych metod oraz
środków planują, projektują, wdrażają i realizują określone działania i inicjatywy,
których celem jest rozwój społeczno - gospodarczy. Partnerstwo, oprócz wspólnie
ustalonego celu, potrzebuje również podstawowych zasad, na których opierać się będą
jego działania. Zasady te powinny zostać wypracowane w ramach procesu budowania
współpracy partnerskiej i zaakceptowane przez wszystkich partnerów6.
5. Partnerstwo formalne - platforma współpracy różnych partnerów, którzy wspólnie,
w sposób systematyczny i trwały, planują i realizują określone działania na rzecz
6 R. Tennyson (2003), Poradnikpartnerstwa, The International Business Leaders Forum (IBLF) and the Global
Alliance for Improved Nutrition (GAIN), s. 11.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
21
środowiska lokalnego. Partnerstwo formalne działa na podstawie umowy partnerskiej,
podpisanej przez uczestniczące strony; może posiadać osobowość prawną.
6. Partnerstwo międzysektorowe (cross-sectorpartnerships) – współpraca różnych
podmiotów z sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego, która jest
odzwierciedleniem ogólnej zmiany podejścia do systemu władzy i zarządzania
zasobami lokalnymi od hierarchicznego, odgórnego i redystrybucyjnego do polityki
promowania strategii rozwoju opartych na działaniach i procesach oddolnych
(endogennych) i strukturach sieciowych, zwiększających udział decyzji
podejmowanych kolektywnie z udziałem społeczności lokalnych (por. Cappelin 1993;
Westholm 1999).7
7. Partnerstwo nieformalne – platforma współpracy różnych partnerów, którzy
wspólnie, w sposób systematyczny i trwały, planują i realizują określone działania na
rzecz środowiska lokalnego. Partnerstwo nieformalne działa na podstawie
porozumienia wzajemnego lub oświadczenia o woli współdziałania; nie posiada
osobowości prawnej.
8. Partnerstwo projektowe – rodzaj Partnerstwa, które wspólnie realizuje określone
przedsięwzięcie. Cel Partnerstwa jest ściśle określony w projekcie, a zasady
powołania takiego Partnerstwa są często określone wymogami konkursowymi
stawianymi przez podmiot, który finansuje realizację działania.
9. Partnerstwo publiczno-społeczne – rodzaj Partnerstwa, polegający na włączaniu
w tradycyjne działania pomocowe instytucji publicznych partnerów społecznych
z sektora organizacji pozarządowych, sektora biznesu i osób fizycznych.
10. Partnerstwo pomiędzy sektorami - rozumiane, jako dzielenie kosztów, ryzyka
i odpowiedzialności we współpracy realizowanej przez podmioty tworzące/
reprezentujące sektory.
11. Standardy współpracy - wzorce postępowania, które prezentowane są w postaci
formalizowanych instrukcji i przepisów oraz zaleceń. Modelowy proces współpracy,
przyporządkowuje jego poszczególnym etapom różne standardowe rozwiązania.
W tym ujęciu standardy mają służyć racjonalnemu zarządzaniu procesem współpracy,
7Marek Furmankiewicz (2006). Współpraca międzysektorowa w ramach partnerstw terytorialnych na obszarach wiejskich w
Polsce. Studia Regionalne i Lokalne Nr 2(24)/2006
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
22
obejmującemu kolejno fazę diagnozy, tworzenia wstępnych planów współpracy, ich
konsultowania, uchwalania, wdrażania i ewaluacji.8
12. Sieciowanie (networking) - proces budowania sieci kontaktów za pomocą ciągłych
relacji, wymiany informacji oraz zasobów, którego celem jest udzielnie sobie wsparcia
i pomocy.
13. System - obiekt fizyczny lub abstrakcyjny, w którym można wyodrębnić zespół lub
zespoły elementów wzajemnie powiązanych w układy, realizujących, jako całość
nadrzędną funkcjonalność lub funkcjonalności.
8 Magdalena Dudkiewicz.(2011). Standaryzacja współpracy międzysektorowej – jak dalece pożądana, jak bardzo
potrzebna.... III Sektor Kwartalnik o problematyce społeczeństwa obywatelskiego. Warszawa s. 9
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
23
METODOLOGIA BADANIA
Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu
bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy – Miasta Koszalin została
przeprowadzona w oparciu o jakościowe metody badawcze (desk research i wywiady), które
to metody mają swoje ograniczenia, ale i zalety.
Badania jakościowe prowadzi się najczęściej wtedy, gdy badacza interesuje głównie analiza
problemów i ich typologia – natomiast nie zależy mu na liczbowym wyrażaniu zjawisk
i procesów związanych z oceną, co ma miejsce w odniesieniu do niniejszego badania.
Badania jakościowe zrealizowane różnymi technikami posłużyły do pozyskania pogłębionej
oceny szczegółowych elementów problematyki bezdomności, w kontekście współpracy
międzysektorowej. Wywiady pozwoliły badanym na prezentowanie odmiennych stanowisk
i ocen odnośnie poszczególnych elementów zjawiska, dopuszczały dyskusję i wymianę
poglądów pomiędzy uczestnikami badania, wraz z pełnym uzasadnieniem prezentowanych
odmiennych stanowisk wobec ocenianego elementu. Wszystko to pozwoliło na pogłębioną
i wieloaspektową ocenę zarówno całego zagadnienia badawczego, jak i jego wybranych
elementów. Badania jakościowe posłużyły do pogłębionej analizy zagadnień i tematów, które
mogą wywoływać bardzo różnorodne opinie i które zawierają w sobie złożone problemy
wymagające pogłębionej eksploracji. Porównanie różnych doświadczeń i opinii różnych
respondentów wywiadów pozwala łatwiej zrozumieć zjawisko, które było poddane analizie.
Podczas badania zespół badawczy przestrzegał standardów. Szczególna uwaga została
zwrócona na zapewnienie:
wysokiej jakości badania, m.in. poprzez zachowanie należytej staranności
w prowadzeniu badań, w zbieraniu i analizowaniu danych oraz wnioskowaniu.
trafności i rzetelności badania, m.in. poprzez rzetelne i skrupulatne przedstawienie
wyników badań bez względu na stopień ich skomplikowania oraz skonstruowanie
narzędzi badawczych adekwatnie do celów badania i przyjętej metodologii.
partycypacyjności i jakości współpracy w procesie badawczym, m.in. przez ścisłą
współpracę z Zamawiającym, informowaniu go o przebiegu badania oraz bieżącą
konsultację kwestii, które nie zostały uregulowane w ofercie lub umowie.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
24
odpowiedniej relacji badacze – badani, m.in. poprzez zastosowanie zasady
poufności i anonimowości, zachowanie neutralności i obiektywizm wobec badanych,
zapewnienie wszystkim badanym odpowiednio do potrzeb, możliwości
wypowiedzenia się.
Badacze, którzy przeprowadzali badania mają dużą wiedzę i doświadczenie praktyczne
w tematyce bezdomności, a także wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu badań
społecznych i ewaluacji przedsięwzięć społecznych.
Rzetelność i wiarygodność uzyskanych wyników badania zapewnia triangulacja, zakładająca
weryfikowanie zbieranych informacji na kilku poziomach. W niniejszym badaniu można
wyróżnić trzy poziomy triangulacji, związane z:
1. Triangulacją źródeł danych - pozyskiwano dane od różnych osób i z różnych źródeł,
analizowano dane zastane oraz dane pierwotne zgromadzone przez badaczy;
2. Triangulacją metod badawczych - zastosowano łącznie różne metody i techniki
badawcze po to, by wyeliminować ograniczenia każdej z nich;
3. Triangulacją perspektyw badawczych: badanie zostało przeprowadzone przez
zróżnicowany pod względem wykonywanych profesji, wykształcenia i płci zespół
badawczy, co łączy doświadczenia każdego z nich i pozwoliło na uzyskanie
bogatszego i bardziej wiarygodnego obrazu badanego przedmiotu.
4. W celu uzyskania wiarygodnych wyników badania i zagwarantowania odpowiedniej
rzetelności oceny uznano, że niezbędne jest połączenie w badaniu różnorodnych
rodzajów danych, metod i perspektyw badawczych. W doborze metod badawczych
zastosowano technikę triangulacji metodologicznej - łączenia danych pochodzących
z różnych źródeł w celu ich wzajemnej weryfikacji i dopełniania się, co prowadzi do
uzyskania bardziej obiektywnego i pełnego obrazu badanych zjawisk.
CELE BADANIA
Celem badania „Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania
problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy – Miasta
Koszalin” było uzyskanie pogłębionej i usystematyzowanej wiedzy na temat współpracy
międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności w Koszalinie.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Proces badawczy obejmował także wypracowanie lokalnej metodyki i narzędzi badawczych
do diagnostyki obrazu współpracy międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności
w Koszalinie.
Cele szczegółowe badania to:
1. Identyfikacja kluczowych podmiotów odpowiedzialnych za rozwiązywanie problemu
bezdomności w mieście Koszalin i ich roli w systemie pomocy.
2. Ocena stopnia synchronizacji działań partnerów w ramach współpracy
międzysektorowej.
3. Identyfikacja ograniczeń, potencjału, zagrożeń i szans (SWOT) we współpracy
międzysektorowej służb i podmiotów działających w obszarze bezdomności
w Koszalinie.
4. Przygotowanie rekomendacji w zakresie współpracy międzysektorowej obejmującej
wszystkie stopnie aktywizacji osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością
(profilaktyka, prewencja, opieka, reintegracja w poszczególnych sferach: bytowej,
zdrowotnej, zawodowej, mieszkaniowej i społecznej).
PRZEDMIOT I PROBLEMATYKA BADAWCZA
Zgodnie z wytycznymi FEANTSA (Europejska Federacja Krajowych Organizacji
Pracujących z Osobami Bezdomnymi) przy kompleksowym rozwiązywaniu problemu
bezdomności, należy uwzględnić aspekt wielowymiarowości działań instytucji polityki
społecznej, ponieważ zbyt często bezdomność uważana jest za problem wyłacznie pomocy
społecznej.
Podejście wielowymiarowe uznaje bezdomność za zjawisko wymagające wielowymiarowych
rozwiązań. Powinny one uwzględniać:
zintegrowanie obszarów pomocy społecznej, mieszkalnictwa, zdrowia, zatrudnienia,
edukacji, treningu pracy i innych perspektyw w ramach strategii wobec bezdomności,
gdyż droga do i z bezdomności może być bardzo zróżnicowana;
między-agendową pracę i generalną współpracę z innymi sektorami, jako zasadniczy
komponent w każdej efektywnej strategii zwalczania bezdomności; bezdomność nie
może zostać zwalczona w szerokim wymiarze jedynie przez działania sektora pomocy
ludziom bezdomnym;
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
26
między-departamentową współpracę odpowiednich ministerstw odpowiedzialnych
za mieszkalnictwo, pomoc społeczną, pracę, zdrowie i innych resotów. Taki rodzaj
współpracy jest kluczowy dla skutecznej polityki społecznej w walce z bezdomnością,
a ponadto pomaga zapobiegać negatywnym reperkusjom polityk rozwijanych na
różnych polach.
Poniższy rysunek prezentuje całościowe podejście do zagadnienia zwalczania bezdomności,
ktore zostało wykorzystane do identyfikacji i grupowania różnych partnerów
zaangażowanych w problematykę bezdomności:
Uwzględniając perspektywę FEANTSA i adaptując ją do realiów badania, analizę współpracy
międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności przeprowadzono
w pięciu wymiarach działań (pomoc społeczna, edukacja i rynek pracy, bezpieczeństwo
publiczne, zdrowie i mieszkalnictwo) w odniesieniu do różnych podmiotów polityki
społecznej, a także innych instytucji spoza obszaru polityki społecznej.
Na potrzeby analizy współpracy międzysektorowej wyznaczono trzy perspektywy badawcze:
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Przedmiotem analizy w temacie Ranga bezdomności w zadaniach instytucji, jest identyfikacja
znaczenia i skali, jaką zajmuje problematyka bezdomności wśród zadań, którymi zajmują się
instytucje służb publicznych i inne podmioty.
Przedmiotem analizy w obszarze Skala i kultura współpracy są wskaźniki takie jak:
intensywności współpracy, zakres ilościowy i jakościowy współpracy, cele współpracy,
zaangażowane zasoby, organizacja współpracy oraz poziom formalizacji i profesjonalizacji
współpracy.
Analiza w obszarze Wyzwania i trudności współpracy skoncentrowała sią na identyfikacji
czynników sprzyjających i utrudniających współpracę międzysektorową w zakresie
bezdomności.
ZAKŁADANE HIPOTEZY I PYTANIA BADAWCZE
W niniejszym badaniu przyjęto, iż zasadniczo wyróżnić można trzy możliwe poziomy
zaawansowania współpracy ponadsektorowej:
1. poziom współpracy incydentalnej,
2. współpraca oparta na zlecaniu zadań/ kontraktowaniu
3. partnerstwo (najbardziej zaawansowana forma współpracy).
Zróżnicowania poziomów współpracy dokonano w oparciu o zidentyfikowane wskaźniki
charakteryzujące obraz współpracy (patrz poniżej schemat 2).
Do głównych obszarów wskaźnikowych zaliczono intensywność współpracy (relacji
pomiędzy podmiotami działającymi w jednolitym obszarze problemowym, dla tej samej
grupy odbiorców w sposób uzgodniony). Chodzi tu głównie o ustalenie na ile często
przedstawiciele podmiotów spotykają się i jakie tematy dominują podczas spotkań (czy są to
spotkania z przewagą elementów integracyjnych, czy może mają one charakter intensywnych
warsztatów merytorycznych).
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Kolejną grupą wskaźników są te, które pomagają opisać wagę obszarów współpracy (zakres
jakościowy). Czym innym jakościowo jest zawiązywanie i prowadzenie współpracy
ponadsektorowej na rzecz szeroko pojętej promocji zdrowia czy np. edukacji służb i osób
zaangażowanych w problematykę bezdomności, inny natomiast jest ciężar gatunkowy
współdziałania w obszarze interwencji, gdzie zagrożone jest życie lub zdrowie osób. Waga
obszarów współpracy łączy się wprost z ilością i dotkliwością ponoszonych ryzyk.
Zidentyfikowano również obszar wskaźników szkicujących zakres ilościowy współpracy.
Wskaźniki te dotyczą np. wielkości populacji, liczby osób, w stosunku do których adresowane
są wspólne inicjatywy czy np. liczbę wspólnie prowadzonych usług.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Następna bardzo istotna grupa informacji mówiących o charakterze współpracy i stopniu jej
zaawansowania związana jest z realizowanymi celami. Współpraca może stawiać sobie do
osiągnięcia cele operacyjne (tu i teraz – konkretny, uszczegółowiony wymiar oczekiwanych
zmian, w niedługiej perspektywie czasowej), może również definiować cele strategiczne
upatrujące efektów w dłuższej perspektywie, na o wiele wyższym poziomie ogólności opisu
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
30
pożądanej zmiany. Uznano dla potrzeb badania, że współpraca, w której podmioty zdolne są
do definiowania i systematycznego realizowania celów strategicznych jest bardziej
zaawansowana, wymaga większej spójności misji podmiotów i daleko bardziej sprawnej
organizacji współpracy.
Zaangażowanie zasobów to również obszar ważny i dobrze różnicujący charakterystykę
współpracy. Im więcej podmioty decydują się zaangażować zasobów we współpracę, tym
bardziej scementowane są relacje pomiędzy nimi. Mowa tu o szeroko rozumianych zasobach
takich jak fachowa wiedza, czas profesjonalistów delegowanych przez podmioty do działania
we wspólnym obszarze, dobra materialne (w tym np. lokale, środki finansowe itp.). Przy
angażowaniu zasobów ważny jest również fakt, czy są one lokowane w obszar współpracy
stale i systematycznie, czy pojawiają się nieregularnie i raczej dyktowane jest to potrzebą
chwili.
Kolejnym zagadnieniem zawierającym w sobie sporą grupę wskaźników istotnych dla
charakteryzowania relacji pomiędzy podmiotami jest organizacja współpracy. Proces
organizowania współpracy zawiera w sobie zarówno wypracowanie zamysłu/ idei (swoistej
filozofii kooperacji), jak również plan, wedle którego współpraca przebiega, jest
wykonywana. Ów plan określa między innymi takie elementy jak wskazanie stanowisk/ osób
odpowiedzialnych za kontakty robocze, sposób przepływu informacji i podejmowania
decyzji, skład i rolę ciał kolegialnych, terminy, w których lokowane są działania/ czynności
i wydarzenia kooperacyjne.
Obszar organizacyjny to również obsługa techniczna i czynności gospodarcze. W tak
zdefiniowanym obszarze organizacja współpracy może jawić się np. jako czasowe,
krótkotrwałe oddelegowanie osób bądź elementów struktury podmiotów (działów, sekcji) do
ustalonego obszaru tematycznego/ inicjatywy, bądź jako stałe, długookresowe połączenie
podstawowych struktur – harmonizowana jest już struktura organizacyjna podmiotów
w sposób formalny z oznaczeniem, które z działów, jednostek organizacyjnych odpowiadają
za proces realizacji zadań kooperacyjnych.
Cennych wskazówek - jak scharakteryzować współpracę - może dostarczyć badanie poziomu
formalizacji współpracy. Formalizacja rozumiana jest tu jako proces nadania rozwiązaniom/
mechanizmom współpracy statusu oficjalnie uznanych form kooperacji np. przez lokalny
samorząd w formie uchwał, czy zarządzeń. Może również przybrać formę porozumień lub
umów. W tym obszarze ważne są fakty obrazujące, jaki zakres współpracy został
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
31
sformalizowany (co zostało zawarte w umowach, porozumieniach, algorytmach, opisanych
procesach zarządczych).
Ostatnią przestrzenią wskaźników zidentyfikowaną na potrzeby badania to poziom
profesjonalizacji współpracy. Na najwyższym poziomie profesjonalizacji można upatrywać
sprawności, skuteczności i efektywności w planowaniu strategicznym i operacyjnym jak
również w definiowaniu standardów współpracy i ich wdrażaniu. Obecna jest wśród
podmiotów kooperujących świadomość wspólnych wartości i misji. Aktywność osób
zaangażowanych i prowadzących kooperację nosi cechy biegłości, fachowości i kompetencji.
Najwyższy poziom profesjonalizmu we współpracy może być postrzegany, jako modelowa
forma kooperacji podmiotów.
Przeprowadzona wyżej analiza wskaźników może zostać ujęta w schemat trzech
poziomów współpracy (patrz schemat 3). Na pierwszym zilustrowanym poziomie
(współpraca incydentalna) podmiot A i B delegują do wyodrębnionego obszaru
tematycznego zasoby i aktywność osób. Podjęta jest inicjatywa, która przeprowadzana jest
bez konieczności uzgadniania zakresów całościowego oddziaływania podmiotów oraz ich
struktur (kwadraty symbolizujące struktury organizacyjne podmiotów nie łączą się. Nie
nachodzą na siebie również zakresy kompetencji i oddziaływania podmiotów A i B –
przedstawione symbolicznie w formie elips). Na tym poziomie formowania się współpracy
ponadsektorowej ryzyko negatywnych następstw nieudanej inicjatywy jest niewielkie.
Zaangażowanie zasobów oraz odpowiedzialność również nie jest zbyt wysokie.
Drugi przedstawiony na schemacie poziom (zlecanie/ kontraktowanie) kreśli sytuację
przekazywania podmiotowi B przez podmiot A do realizacji zadania (szary wektor).
Przekazanie następuje w systematyczny, ustandaryzowany (np. ustawowo) sposób. Zakresy
oddziaływania podmiotów zbliżyły się do siebie (elipsy nachodzą się). Trzeba zadbać
o harmonizację tego elementu funkcjonowania obu kooperantów. Struktury organizacyjne (na
schemacie kwadraty) pozostają w dystansie. Ryzyka, zaangażowanie zasobów oraz
odpowiedzialność rosną w tego rodzaju relacji współpracy.
Trzeci poziom to partnerstwo. Schemat zobrazował tę sytuację poprzez nakładające się
elipsy (zakresy oddziaływania i kompetencji) oraz połączone (nachodzące na siebie)
kwadraty, czyli stałe struktury organizacyjne. Podmiot A już nie przekazuje zadania
podmiotowi B – realizują je wspólnie w uspójnionej wizji i sposobie. Tu oprócz koniecznych
uzgodnień obszarów oddziaływania musi nastąpić adaptacja i harmonizacja podstawowych
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
32
struktur organizacyjnych podmiotów A i B. Odpowiedzialność, ryzyka przewyższają już
kwestie zaangażowania zasobów. Porażka w realizacji zadań może naruszyć same
organizacje/ instytucje w wymiarze organizacyjnym i znacząco zaburzyć ich oddziaływanie.
W celu przejrzystego zaprezentowania założeń badawczych wykonawca wykorzystał
koncepcję matrycy analitycznej, która jest teoretycznym narzędziem pomocniczym,
służącym systematyzacji hipotez badawczych oraz wspomagającym odpowiednią
identyfikację znaczących dla badania danych i informacji. Systematyzacja hipotez polega na
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
33
opracowaniu trzech możliwych scenariuszy współpracy ponadsektorowej (treść scenariuszy
poniżej). Identyfikacja znaczących dla badania danych i informacji odbywać się będzie za
pomocą kontinuum wskaźników współpracy opisanych powyżej (schematy 2 i 3).
Matryca jest dedykowanym narzędziem do badania Koszalińskiego i pozwala na postawienie
trzech poniższych hipotez badawczych, które zostaną poddane weryfikacji w ramach
niniejszego badania.
Hipoteza 1: W Koszalinie współpraca ponadsektorowa ma charakter incydentalny, cechuje
się niskim poziomem sprofesjonalizowania działań/ inicjatyw kooperacyjnych, a jej pozytywne
skutki nie są dostrzegalne w społeczności lokalnej.
Hipoteza 2: W Koszalinie współpraca ponadsektorowa ma charakter systemowych relacji z
dominacją zlecania zadań. Podmioty doprowadziły do podstawowej profesjonalizacji
współpracy i formalizacji jej kluczowych elementów. Następuje usystematyzowany przepływ
zasobów pomiędzy współpracującymi podmiotami/ sektorami. Realizowane są cele
operacyjne, istotne dla lokalnej społeczności. Działania podejmowane w ramach współpracy
mają raczej charakter odtwórczy/ nie innowacyjny. Efekty wypracowywane w ramach
współpracy mają wymierny kształt i są istotne dla części społeczności.
Hipoteza 3: W Koszalinie współpraca ponadsektorowa ma charakter relacji partnerstwa.
Zidentyfikowany został lider partnerstwa. Strony ustaliły cele kooperacji partnerskiej, które
nawiązują do celów strategicznych określonych przez wspólnotę gminy. Zaistniał podział ról,
kompetencji i zadań dla poszczególnych podmiotów tworzących partnerstwo. Realizowane
zadania oraz postawione cele są systematycznie monitorowane i oceniane wspólnie przez
partnerów (bądź w sposób uzgodniony w partnerstwie). Następuje współdzielenie zarówno
zasobów jak i odpowiedzialności za skutki podejmowanej aktywności. Ponadto istnieje
konkretny wymiar zasobów generowanych przez partnerstwo (np. w ramach projektów).
Tematyka oraz forma przedsięwzięć partnerskich bywa innowacyjna a ich rezultaty kształtują
rzeczywistość społeczną Koszalina. Sformalizowano większość istotnych mechanizmów
regulujących współpracę w ramach partnerstwa, nastąpiła znaczna integracja/ harmonizacja
struktur organizacyjnych podmiotów oraz zakresów oddziaływania. Zauważalna jest znaczna
integracja interpersonalna osób zaangażowanych w pracę na rzecz podmiotów w
partnerstwie.
Weryfikacja postawionych powyżej trzech tez badawczych opierała się, poza opisanymi
powyżej wskaźnikami, na ocenie systemu współpracy z perspektywy trzech kryteriów:
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
34
adekwatności, skuteczności i użyteczności, które są podstawą do zdefiniowania kluczowych
pytań badawczych.
Kluczowe pytania badawcze to:
1. W jakim stopniu współpraca podmiotów na rzecz bezdomności w Koszalinie jest
adekwatna do potrzeb i zidentyfikowanych problemów?
2. W jakim stopniu podejmowana współpraca podmiotów działających na rzecz
bezdomności w Koszalinie jest skutecznie harmonizowana w osiąganiu zakładanych
celów?
3. Na ile rzeczywiste efekty podejmowanej współpracy podmiotów działających na rzecz
bezdomności w Koszalinie ma wpływ na osiąganie użytecznych, korzystnych zmian
w sytuacji osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością w Koszalinie?
4. Jakie można zidentyfikować czynniki wspierająca i utrudniające podejmowanie
współpracy podmiotów działających na rzecz bezdomności w Koszalinie?
Poniżej zaprezentowano schemat drzewa pytań badawczych, które będą wykorzystywane do
analizy współpracy międzysektorowej.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
35
CHARAKTERYSTYKA RESPONDENTÓW BADANIA
Na potrzeby badania Wykonawca przeprowadził pogłębioną identyfikację oraz
weryfikację podmiotów z różnych sektorów, które są formalnie/ nieformalnie/ akcyjnie/
długofalowo zaangażowane w działania na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności
w Koszalinie.
Tabela 1; Partnerzy współpracy międzysektorowej (sektor publiczny, pozarządowy i biznesowy)
na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie.
LP.
Instytucje i inne podmioty
działające na rzecz problemu
bezdomności w Koszalinie.
Sugerowana do wywiadu
osoba (pracownik/
stanowisko) z danej instytucji/
organizacji.
1 Powiatowy Urząd Pracy i inne
podmioty rynku pracy
Kierownik PUP w Koszalinie/
pracownicy mający bezpośredni
kontakt z bezdomnymi
2
Organizacje pozarządowe
działające w sferze
bezdomności (np. placówki,
jadłodajnie ...)
Szefowie organizacji
LP.
Instytucje i inne podmioty
działające na rzecz problemu
bezdomności w Koszalinie.
Sugerowana do wywiadu
osoba (pracownik/
stanowisko) z danej instytucji/
organizacji.
3 Urząd Gminy i Miasta Koszalin
(Zarząd i Rada Miasta)
Wiceprezydent Miasta/ Radny
Miasta – członek Komisji Rady
Miasta ds. społecznych/ zdrowia
4
Wydziały Urzędu Gminy i
Miasta Koszalin (np.
mieszkalnictwo, edukacja,
sprawy społeczne)
Naczelnik/Pracownik wydziału
mieszkalnictwa, wydziału
kultury i spraw społecznych;
Gminna Komisja
Przeciwdziałania Problemom
Alkoholowym
5 Ośrodek Pomocy Społecznej
1. Z-ca dyrektora ds. pomocy
środowiskowej MOPS Koszalin
2.Pracownik socjalny zajmujący
się bezdomnością;
3. Kierownik zespołu ds.
programów i strategii
6 Policja i Straż Gminna/ Miejska
Policjant pracujący w terenie/
policjant z prewencji/
koordynator straży
7 Szkoły i inne podmioty
edukacji oraz oświaty
Pracownik naukowo
dydaktyczny zajmujący się
problematyką społeczną,
pomocą socjalną
8
Placówki penitencjarne
(Zakłady Karne, Areszty
Śledcze)
Nie dotyczy
9 Placówki i środki służby Lekarz z pogotowia
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
36
zdrowia (Szpitale, Pogotowie
Ratunkowe, SOR, ZOL, ZPO,
Hospicja)
ratunkowego, kierownik SOR,
pracownik socjalny szpitala,
10 Podmioty ubezpieczeń
społecznych (ZUS, KRUS) Nie dotyczy
11 Podmioty kolei (PKP, Straż
Ochrony Kolei)
Kierownik/ Pracownik straży
ochrony kolei
12
Podmioty Wymiaru
Sprawiedliwości (w tym
Kuratorzy, Sądy, Prokuratura)
kurator
13
Podmioty z obszaru
mieszkalnictwa (spółdzielnie
mieszkaniowe, TBSy,
wspólnoty, zarządy
nieruchomości)
Prezes/ pracownik spółdzielni
LP.
Instytucje i inne podmioty
działające na rzecz problemu
bezdomności w Koszalinie.
Sugerowana do wywiadu
osoba (pracownik/
stanowisko) z danej instytucji/
organizacji.
14 Placówki opiekuńczo-
wychowawcze Nie dotyczy
15
Poradnie, Grupy
samopomocowe i Ośrodki
uzależnień od alkoholu i innych
środków psychoaktywnych
(stacjonarne, ambulatoryjne)
Terapeuci
16 Centra Interwencji Kryzysowej Nie dotyczy
17 Kościoły i związki wyznaniowe Nie dotyczy
18 Organizacje działkowców Prezes
19 Pracodawcy i organizacje
pracodawców Nie dotyczy
20 Złomy i skupy surowców
wtórnych Nie dotyczy
Dobór próby w przypadku kluczowych informatorów miał charakter celowy, co
pozwoliło na zdobycie najbardziej wartościowych dla procesu badawczego informacji,
danych „znaczących”, pochodzących od podmiotów dobranych w taki sposób, by możliwie
najlepiej, najbardziej „modelowo” reprezentowały opinie i zachowania badanej grupy
instytucji i organizacji zaangażowanych w problematykę bezdomności. Respondentami
badania były osoby dysponujące wiedzą na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom
bezdomnym - przedstawiciele organizacji i instytucji kluczowych w rozwiązywaniu problemu
bezdomności na terenie Koszalina. Rozmówcy zostali dobrani zgodnie z aksjomatem
poprawnego funkcjonowania polityki społecznej – to znaczy zaangażowania w zwalczanie
zjawiska bezdomności, instytucji z innych resortów, niż jedynie pomoc społeczna. Zatem
wśród respondentów znaleźli się przedstawiciele pomocy społecznej, organizacji
pozarządowych zajmujących się pomocą osobom bezdomnym, mieszkalnictwa, zatrudnienia,
edukacji, a także służb mundurowych (policji, straży miejskiej, straży kolei).
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Respondentów, którzy brali udział w wywiadach można podzielić na dwie grupy – osoby o
węższej perspektywie postrzegania systemu pomocy oraz te mające całościowy ogląd systemu
pomocy osobom bezdomnym. Mówiąc o węższej perspektywie mamy na myśli postrzeganie
ograniczone do wymiaru polityki społecznej w obszarze bezdomności
z perspektywy doświadczeń instytucji/organizacji reprezentowanej przez respondenta. Zatem
wąską perspektywę można, w sposób równie uprawniony, nazwać postrzeganiem
wyspecjalizowanym w zakresie ściśle określonego zespołu usług świadczonych osobom
bezdomnym. Druga grupa rozmówców omawiała problematykę bezdomności na szerszym tle
specyficznych problemów polityki społecznej w Koszalinie. Ogólna perspektywa systemu
pomocy osobom bezdomnych i zagrożonych bezdomnością opisywana w rozmowach np. przez
dyrekcję MOPS, pracownika socjalnego, czy dyrekcję wydziału spraw społecznych
w Urzędzie Miasta była precyzowana, uszczegóławiana przez rozmówców reprezentujących
poszczególne wydziały polityki społecznej – pomoc interwencyjną, mieszkalnictwo,
zatrudnienie itp.
Wspomniane wcześniej dwie perspektywy postrzegania systemu pomocy osobom bezdomnym
w wydatny sposób przełożyły się na strategię realizacji wywiadów pogłębionych.
Niektórzy rozmówcy nie posiadali szerokiej wiedzy, czy doświadczeń w kompleksowym
postrzeganiu problemu bezdomności i zagrożenia bezdomnością w Mieście Koszalin. Dlatego
badacze przy wielu rozmowach eksponowali te części scenariusza wywiadu (np. związane
z interwencją, opieką, zatrudnieniem, współpracą w konkretnych sektorach), które były
powiązane z codzienną pracą respondentów. Zgodnie z taką strategią przy rozmowie
z osobami ze służb mundurowych (wymiar interwencji) eksponowano doświadczenia właśnie z
tego obszaru – w scenariuszu wywiadu oznaczone hasłem interwencja. Przy rozmowie
z pracownikiem urzędu pracy koncentrowano się w wywiadzie na aspektach związanych
z zatrudnieniem, edukacją osób bezdomnych – działaniami z obszaru integracji.
Respondenci bardzo angażowali się w rozmowy, poruszali kwestie trudne, otwarcie wyrażali
swoje opinie. Niektóre z wywiadów indywidualnych trwały blisko 2 godziny. W trakcie
wywiadu grupowego z otwartością poruszali różne kwestie, z pełnym zaangażowaniem
uczestniczyli w dyskusji. Takie aktywne włączenie się w proces badawczy pozwala
przypuszczać, że udzielane w trakcie wywiadów odpowiedzi są szczere.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Analizując zebrane w trakcie wywiadów wszystkie indywidualne opinie, przekonania
i odczucia pozyskane od respondentów należy mieć na uwadze, że są one odzwierciedleniem
ich prywatnych, osobistych odczuć, refleksji i subiektywnego postrzegania rzeczywistości.
Przeglądając i potem analizując zebrane dane warto pamiętać, że: „W badaniach
jakościowych ważną kwestią jest raczej „autentyczność niż rzetelność”. Nie powinnyśmy
postrzegać odpowiedzi, jakie padają w wywiadach, jako po prostu prawdziwe lub fałszywe
sprawozdanie z rzeczywistości.”9
9David Silverman (2007) „Interpretacja danych jakościowych” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
39
WYNIKI BADANIA
Badanie podporządkowane było weryfikacji trzech hipotez w odniesieniu do
międzysektorowej współpracy partnerów problematyki bezdomności w Koszalinie. Pierwsza
teza charakteryzowała możliwą współpracę międzysektorową, jako incydentalne
podejmowanie wspólnych działań, druga mówiła o współpracy opartej na zlecaniu/
kontraktowaniu zadań, trzecia natomiast dawała obraz pełnego partnerstwa.
Analiza zebranego materiału badawczego pokazuje, że nie jest do końca możliwe
zakwalifikowanie sytuacji współpracy międzysektorowej w Koszalinie do jednego tylko
z naszkicowanych w tezach obrazu. Zebrane z dokumentacji informacje pozwalają na
wskazanie dominacji jednej z trzech możliwych odmian współpracy, przy jednoczesnej
obecności przesłanek kwalifikowania do pozostałych dwóch tez. Ponadto w analizie
materiałów dostrzec można, że zakres współpracy przyjmuje wiele form.
Zebrane w trakcie badania dane nasunęły pomysł na modyfikację założonego
w metodologii sposobu charakterystyki współpracy.
Kontinuum10
rozwoju współpracy i etap, na którym można ulokować Koszalin.
Zaawansowanie rozwoju współpracy lokalnej można pozycjonować według dwóch układów
cech, jakie ta współpraca przybiera. Z jednej strony kontinuum prezentowane wcześniej
w metodologii badania, które mówi o rozwoju przebiegającym od wspólnych działań
incydentalnych poprzez kontraktowanie zadań skończywszy na pełnym partnerstwie.
Z drugiej zaś strony, współpracę można śledzić względem zakresu i rangi tej
współpracy. I tak możemy mieć do czynienia z poziomem relacji interpersonalnych,
w szerszym zakresie do wspólnych inicjatyw organizują się grupy osób, dalej gdy współpraca
zostanie uznana przez zarządy struktur podmiotów, nabiera ona wymiaru
międzyinstytucjonalnego. Najwyższy poziom osiąga współpraca, gdy zachodzi systemowe
oddelegowanie podmiotów (organizacji/ instytucji) do reprezentowania sektorów i kooperacji
międzysektorowej. Owo oddelegowanie, aby uzyskało odpowiednią legitymizację środowiska
10
Kontinuum – „Ciągły, uporządkowany zbiór nieskończonej liczby elementów przechodzących płynnie jeden w
drugi”. Słownik języka polskiego
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
40
sektorowego powinno odbyć się w drodze uzgodnionych, transparentnych zasad (np.
wyborów).
Odnosząc przedstawione układy cech do siebie współpraca może być
scharakteryzowana np. jako taka, w której przeważają profesjonalne relacje interpersonalne
jednak z cechami układu partnerskiego.
Innym możliwym obrazem, jaki można opisać według zaproponowanych układów
cech może być współpraca na poziomie międzyinstytucjonalnym przyjmująca cechy działań
incydentalnych. Te dwa porządki obserwacji cech współpracy lokalnej mogą pomóc w
obrazowaniu konkretnej, zastanej sytuacji w Koszalinie.
Propozycję takiego narzędzia do diagnozowania i charakterystyki współpracy lokalnej
przedstawiono na poniższym schemacie.
Na diagramie przedstawiono jeszcze jedno kryterium podziału – strefę działań
i planowania projektowego, strefę zadań i planowania programowego oraz strefę polityk
i planowania strategicznego.
Ten element diagramu oprócz tego, że dodatkowo pomaga rozwinąć opis/ diagnostykę
współpracy lokalnej, pokazuje również, że nie jest np. możliwe odpowiedzialne kreowanie
polityk i strategii społecznych na poziomie aktywności grupowej nawet, gdy przyjmuje ona
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
41
cechy układu partnerskiego. Diagram wskazuje obrazowo na to, że dobre/ profesjonalne
planowanie projektowe możliwe jest na poziomie współpracy grupowej (współpracy grup)
przy inicjatywach, które nie będą miały już charakteru przypadkowego/ incydentalnego.
Najwyższy poziom harmonizacji systemu wsparcia społecznego (w tym osób bezdomnych
i zagrożonych bezdomnością) będzie miał miejsce wtedy, gdy współpraca odbywać się będzie
na zasadach dojrzałego partnerstwa i poziomie ponadsektorowym.
Zaprezentowane kontinuum posłużyło badaczom do opisania wniosków z badania i do
odpowiedzi na pytania badawcze zawarte w raporcie metodologicznym.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
42
WYNIKI ANALIZY TREŚCI DOKUMENTÓW
W ramach pierwszego etapu badań przeprowadzona została analiza wtórnych
materiałów źródłowych dotyczących merytorycznego zakresu problematyki bezdomności.
Wykonanie analizy treści dokumentów (desk research) miało na celu pozyskanie informacji
o skali, zakresie, procedurach, szansach i zagrożeniach współpracy międzysektorowej
w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na
terenie Gminy – Miasta Koszalin. Analiza dokumentów miała wesprzeć weryfikację trzech
możliwych hipotez -scenariuszy współpracy ponadsektorowej zgodnie z zaproponowaną
matrycą analityczną służącą systematyzacji tez badawczych opisaną we wstępie
objaśniającym założenia metodologiczne. Zakres badania desk research przeprowadzono wg
poniższych kryteriów:
Zakres geograficzny: realizator badania poszukiwał informacji w źródłach zastanych
wytworzonych w mieście Koszalin oraz w tych, które opisują właśnie to miasto. Nie
zakładano analiz porównawczych w stosunku do innych regionów czy miast.
Zakres tematyczny: poszukiwane były informacje traktujące o współpracy
międzysektorowej w obszarze problematyk zjawiska bezdomności. W obszarze
tematycznego zainteresowania znajdą się wszelkie dokumenty, w których odnaleźć
można charakterystykę tej współpracy, oceny czy wnioski na jej temat.
Zakres czasowy dokumentów: przedział czasu, który był głównie analizowany to rok
2010 i 2011. Badaczom zależało na aktualności zbieranych informacji, a co za tym
idzie aktualnych wnioskach, co do obrazu współpracy ponadsektorowej.
Spis przeanalizowanych dokumentów:
Koszaliński Program Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia jej Skutków 2010-
2015 „DROGOWSKAZ”;
Sprawozdanie z realizacji koszalińskiego Programu Wychodzenia z Bezdomności
i Łagodzenia jej Skutków 2010-2015 „DROGOWSKAZ”;
Sprawozdanie z Działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie za
rok 2010;
Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Koszalin za lata 2009 –
2015;
Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Koszalina na lata 2010-2012;
Rejestr zarządzeń Prezydenta Miasta, 2010, 2011.
Sprawozdanie Prezydenta Miasta z realizacji Programu współpracy Miasta Koszalina
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
43
z organizacjami pozarządowymi w 2010 roku;
Statut Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie;
Regulamin Organizacyjny Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie
+ schemat organizacyjny;
Rejestr zarządzeń dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie
2010 i 2011;
Informator o ofercie wsparcia Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej i Powiatowego
Urzędu Pracy – produkt projektu „Koszaliński Program Integracji Społecznej –
START”;
Ulotka naboru osób do Rady Osób Bezdomnych;
Dokumentacja dotycząca projektu innowacyjnego „WEKTOR ZMIAN – Koszaliński
Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności”;
Program Aktywności Lokalnej dla ul. Przemysłowej w Koszalinie na rok 2011
realizowany w ramach projektu „Koszaliński Program Integracji Społecznej –
START” w 2011 roku;
Projekt „Lokalny System powiadamiania o przemocy i patologiach społecznych
w Koszalinie „Razem skuteczni, razem bezpieczni – III edycja: Reagujesz – ratujesz”;
Zapisy treści analizowanych stron internetowych:
◦ http://www.koszalin.pl/
◦ http://mops.koszalin.pl
◦ http://mops.koszalin.ibip.pl
◦ http://www.koszalin.caritas.pl
◦ http://www.wup.pl
◦ http://www.pup.koszalin.pl/
◦ http://www.koszalin.bratalbert.org.pl
◦ http://www.pck.pl/
◦ http://zachodniopomorskie.ngo.pl/
Raport metodologiczny systematyzując proces przebiegu badania wskazał pytania, które
precyzują i uszczegóławiają obszary zainteresowania badawczego. Pytania układają się mniej
więcej w porządku od bardziej ogólnych do bardziej szczegółowych. Opis wniosków
podporządkowany został pytaniom uporządkowanym w grupy, zgodnie z poniższą ryciną.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
45
ANALIZA WSPÓŁPRACY KLUCZOWYCH PARTNERÓW PROBLEMATYKI BEZDOMNOŚCI
W KOSZALINIE
Realne możliwości rozwiązywania problemów społecznych, w tym problemów
bezdomności są wypadkową wielu czynników z poziomu makro (np. model polityki
społecznej, regulacje prawne, budżet centralny), jak również uwarunkowań lokalnych,
zwłaszcza takich jak: otwartość władz samorządowych i służb socjalnych, aktywność
organizacji pozarządowych i potencjału lokalnego biznesu. Ważne jest, aby różne podmioty
nie tylko dobrze realizowały własne zdania statutowe, ale także, aby miały wiedzę, kto i jak
funkcjonuje w przestrzeni społecznej i aby zawiązywać z różnym partnerami systemową
współpracę. Dlatego też niezbędne okazało się opracowanie szczegółowej mapy partnerów,
którzy działają na rzecz osób zagrożonych bezdomnością i bezdomnych w Koszalinie.
Na potrzeby badania Wykonawca przeprowadził pogłębioną identyfikację oraz
weryfikację podmiotów z różnych sektorów, które są formalnie/ nieformalnie/ akcyjnie/
długofalowo zaangażowane w działania na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności
w Koszalinie.
Bardzo szczegółowa inwentaryzacja przeprowadzona w ramach badania pozwoliła na
identyfikację 46 jednostek – indywidualnych podmiotów, grup podmiotów, czy struktur
organizacyjnych, które współpracują lub potencjalnie mogłyby być włączone do współpracy
w obszarze rozwiązywania problemu bezdomności. Wśród analizowanych podmiotów są
zarówno przedstawiciele sektora publicznego (instytucje samorządowe i rządowe), sektora
pozarządowego (stowarzyszenia, fundacje, związki wyznaniowe, federacje) oraz sektora
gospodarczego (firmy prywatne i spółdzielnie).
Podmioty te zostały pogrupowane w pięć obszarów problematyki bezdomności tzn. obszar
dotyczący pomocy społecznej, obszar edukacji i rynku pracy, bezpieczeństwa publicznego,
zdrowia i mieszkalnictwa.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
46
RYSUNEK: PARTNERZY MIĘDZYSEKTOROWI PROBLEMATYKI BEZDOMNOŚCI
Partnerzy międzysektorowi
problematyki bezdomności
1. Podmioty obszaru pomocy
społecznej
2. Podmioty obszaru edukacji
i rynku pracy
3. Podmioty obszaru
bezpieczeostwa publicznego
4. Podmioty obszaru zdrowia
5. Podmioty obszaru
mieszkalnictwa
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
47
OPIS NARZĘDZI BADAWCZYCH
Na potrzeby badania przygotowane zostały trzy zasadnicze komplety narzędzi
badawczych –scenariusze do wywiadów indywidualnych, wywiadu grupowego oraz
narzędzie do analizy desk research. Opracowanie prezentujące poszczególne narzędzia
zawiera także szczegółowe dyspozycje do wywiadów zarówno indywidualnych jak
i grupowego.
Problemy etyczne w badaniach jakościowych – wywiadach
Badanie z wykorzystaniem techniki wywiadu jest przedsięwzięciem o charakterze
etycznym, dlatego tez ważne jest, aby osoby przeprowadzające wywiady zapoznały się nie
tylko z warstwą merytoryczną poruszanych zagadnień, ale także, aby zapoznały się
z zasadami etycznymi i dobrymi praktykami rekomendowanymi w praktyce badawczej.
Dlatego też prezentacja szablonów narzędzi badawczych (scenariusze wywiadów)
przygotowanych na potrzeby niniejszego badania została poprzedzona swego rodzaju
instrukcją dla badaczy, którzy będą zaangażowani w ich przeprowadzenie. Niektóre elementy
poniższych instrukcji i wytycznych odnoszą się zarówno do specyfiki prowadzenia
wywiadów indywidualnych jak i zogniskowanych wywiadów grupowych, dlatego też badacze
powinni zapoznać się z materiałem dotyczącym obu typów wywiadów i stosować się do
zaproponowanych procedur.
DYSPOZYCJE DO INDYWIDULANYCH WYWIADÓW POGŁĘBIONYCH
Istotnym warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwie
przygotowane dyspozycje, które poza samym scenariuszem zawierającym zestaw pytań do
respondenta objaśniają kwestie zasad i procedur prowadzenia rozmowy.
Scenariusz wywiadu powinien spełniać takie funkcje, jak:
przełożenie teoretycznej problematyki badawczej na konkretne pytania zadawane
respondentom w taki sposób, by uzyskane odpowiedzi dostarczały tych informacji, na
których zależy badaczowi;
przygotowanie materiału, by był przydatny do ilościowej lub jakościowej analizy.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Poniżej zaprezentowano podstawowe zasady przygotowania i przeprowadzenia
wywiadu indywidualnego, które powinny być uwzględniane w trakcie niniejszego badania.
Procedury pierwszego kontaktu
Istotne jest, aby stosunkowo wcześnie nawiązać wcześniejszy kontakt z potencjalnym
rozmówcą, co zwiększy szanse na szybsze uzgodnienie dogodnego terminu spotkania.
Najlepiej, jeśli będzie to kontakt osobisty badacza i nie bezpośredni (umówienie przez
telefon/e-mail). W przypadku niniejszego badania zgodnie z warunkami umowy kwestie
nawiązania pierwszego kontaktu i umówienia się na rozmowę z wytypowanymi
respondentami wywiadów spoczywa na instytucji zamawiającej badanie.
W trakcie pierwszego kontaktu bardzo ważne jest:
• Wyjaśnienie na poziomie ogólnym –celu badania i jego zleceniodawcy
• Poinformowanie o rzeczywistym czasie trwania wywiadu
• Poinformowanie o konieczności nagrywania
• Podkreślenie wartości opinii i wszystkich wypowiedzi osoby badanej (motywacja i
gratyfikacja psychologiczna), prośba o kooperację
• Uzyskanie zgody na wywiad
• Umówienie konkretnego terminu i miejsca wywiadu.
Procedury w trakcie prowadzenia wywiadu:
Konieczne jest przedstawienie własnej osoby przez badacza, celowości prowadzenia
nagrania i/lub robienia notatek, wyjaśnienie sposobu późniejszego korzystania z nich
i zachowania anonimowości danych na poziomie opracowania i prezentacji raportu.
Wywiad powinien rozpocząć się od krótkiego wstępu (briefing), w którym badacz
przedstawia się, wprowadza rozmówcę w sytuację wywiadu, szczegółowo wyjaśnia cele
badania i ogólny zakres.
Następnie informuje o nagrywaniu rozmowy i pyta czy rozmówca chciałby się jeszcze czegoś
dowiedzieć przed rozpoczęciem wywiadu.
Następnie badacz przechodzi do zasadniczej części rozmowy i zadaje pytania wg wcześniej
opracowanego scenariusza. Jeśli to tylko będzie możliwe zaleca się, aby wszystkie tematy
wymienione w „Scenariuszu do wywiadów indywidualnych” zostały poruszone w trakcie
rozmowy. Jednakże należy wziąć pod uwagę, że zaproponowany scenariusz wywiadu
indywidualnego jest szeroką propozycją zagadnień tematycznych i problemów badawczych
i w zależności od konkretnego rozmówcy, badacz powinien indywidualnie dostosowywać
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
49
i wybierać z listy zaproponowane w scenariuszu pytania. Zaleca się, aby stosować zasadę
„podążania za respondentem”, co oznacza, że:
należy przyjąć „dedukcyjną” formułę zadawania pytań – najpierw stawiamy pytanie
ogólne i pozwalamy respondentowi na swobodną wypowiedź, następnie zadajemy
pytania uszczegółowiające;
można rozwinąć temat poruszony przez respondenta mimo, że nie został
uwzględniony w „Scenariuszu” – decyzję podejmuje badacz w trakcie wywiadu
(kryterium – istotność problematyki).
można dokonać zmiany kolejności tematów poruszanych w trakcie wywiadu –
zgodnie ze strukturą wypowiedzi respondenta.11
Na zakończenie badacz powinien dokonać podsumowania (debriefing) wypunktowując
najważniejsze informacje, jakie pojawiły się w trakcie rozmowy i poinformować respondenta,
że zakończył zadawanie pytań. Kultura prowadzenia wywiadu wymaga, aby badacz na
zakończenie zapytał, czy rozmówca chciałby coś jeszcze dodać, czy poruszyć kwestię, która
się nie pojawiła w trakcie wywiadu, a wydaje mu się istotna z punktu widzenia celu rozmowy.
Na pożegnanie należy złożyć podziękowanie za udział w wywiadzie oraz wnieść zastrzeżenie
i uzgodnienie możliwości powrotu do osoby badanej w celu uzupełnienia ewentualnych
braków w nagraniu lub częściej – pogłębienia interpretacji wypowiedzi (np. na drodze
e-mailowej).
Kultura prowadzenia wywiadu indywidualnego:
Poniżej zaprezentowano kilka uwag, sugestii dotyczących zasad i norm wynikających ze
standardów etycznych prowadzenia wywiadów indywidualnych:
• Badacz prowadzący wywiad powinien przeanalizować i wziąć pod uwagę, jakie
konsekwencje może mieć dla badanych udział w wywiadzie, takie jak np. stres
odczuwany w trakcie wywiadu;
• Powinien formułować pytania w sposób jasny, precyzyjny, jednocześnie
komunikatywny, posługując się językiem naturalnym i zrozumiałym dla badanego;
11
Zespół Badawczy działający w ramach Projektu nr 1.18 "Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i
integracji społecznej" zadanie nr 4 - w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu
"Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności" (2011). Metodologia realizacji lokalnej diagnozy systemu
pomocy osobom bezdomnym.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
50
• Powinien zadbać o przyjazną atmosferę rozmowy, nie burzyć poczucia bezpieczeństwa
rozmówcy; okazywać mu szacunek, formułować pytania trudne w sposób delikatny;
• Badacz musi reagować na wypowiedzi badanego, udzielać odpowiedzi nawet, jeśli nie
przewidywał tego scenariusz;
• Konieczne jest, aby badacz zachował neutralność opinii, ocen i emocji, nie może
reprezentować żadnego stanowiska lub strony wobec omawianego problemu;
• W przypadku pojawiających się dygresji, niepotrzebnej dyskusji powinien doprowadzić
w sposób życzliwy do jej zakończenia i sprowadzając wywiad na właściwy wątek
tematyczny;
• W przypadku, gdy rozmówca jest nieszczery, próbuje manipulować odpowiedziami,
a próby skłonienia go do naturalności nie przynoszą efektów lepiej zakończyć wywiad
i podziękować. Badacz nie powinien wdawać się w jakąkolwiek polemikę czy
„pouczać” respondenta o właściwym sposobie zachowania.
Uzupełnieniem rozważań na temat kultury prowadzenia badań jakościowych jest także
zaprezentowany poniżej fragment z dokumentu pn. „Kodeks Etyczny Stowarzyszenia
Konsultantów Badań Jakościowych” (Qualitative Research Consultants Association)12
1. JAWNOŚĆ
• Badacz powinien dołożyć starań by respondent otrzymał prawdziwe informacje:
szczególnie odnośnie celu badania, wynagrodzenia i czasu trwania badania.
• Badacz powinien uprzedzić respondenta, że badanie jest nagrywane na kasetę audio
lub video (i w jakim celu), że przebieg badania jest obserwowany na żywo
i w drugim pomieszczeniu są obecni obserwatorzy.
2. ZACHOWANIE TAJEMNICY
• Badacz nie może przekazywać nazwisk, telefonów, adresów dotyczących badanych
osób klientowi, bez otrzymania na to zgody od samych zainteresowanych.
• Jeżeli wywiad jest nagrywany w celach innych niż tylko badawczych (np.
reklamowych, promocyjnych, szkoleniowych), wówczas badacz powinien otrzymać
na to zgodę od osób badanych.
• Jeżeli respondent jest pracownikiem organizacji i jako taki bierze udział w badaniu
badacz powinien dołożyć wszelkich starań w celu zachowania anonimowości opinii
i wypowiedzi badanych w stosunku do innych przedstawicieli firmy, niebiorących
12
“QRCA Guidelines to Professional Qualitative Research Practices” (2006). Qualitative Research Consultants
Association (QRCA) USA
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
51
czynnego udziału w badaniu (na obserwację przez innych przedstawicieli firmy
respondent powinien wyrazić zgodę w trakcie rekrutacji).
3. SZACUNEK DO OSOBY BADANEGO
• W trakcie rekrutacji i prowadzenia badań badacz powinien stosować wszystkie ogólnie
przyjęte normy społeczne i normy kultury osobistej; badacz nie jest w żadnym
przypadku „kimś lepszym” od badanego, nie stoi tez wyżej w żadnej hierarchii czy
porządku społecznym po prostu w danym momencie rola badacza i badanego jest inna,
ale równorzędna.
• Techniki badawcze powinny być dobierane ze względu na cele badania, nie ze względu
na chęć rozbawienia czy zaszokowania obserwatorów.
• Badacz powinien respektować prawo respondenta do odmowy odpowiedzi na dane
pytanie, odmowy testu produktu, wzięcia udziału w grze projekcyjnej lub do przerwania
w każdym momencie udziału w badaniu bez odczuwania wrogości lub przymusu ze
strony prowadzących badanie.
• Po zakończeniu badania badacz powinien zawsze podziękować respondentowi, za jego
wysiłek i wkład oraz powinien dołożyć wszelkich starań, by badany odszedł
z pozytywnym wrażeniem na temat wartości, wiarygodności i profesjonalizmu badań
jakościowych.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
52
SCENARIUSZ DO WYWIADÓW INDYWIDUALNYCH
Z PRZEDSTAWICIELAMI INSTYTUCJI/ORGANIZACJI DZIAŁAJĄCYMI NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH.
Zagadnienia badawcze i
pytania kluczowe Przykładowe pytania szczegółowe
OBSZAR 1:
RANGA BEZDOMNOŚCI W
ZADANIACH INSTYTUCJI
1. Jakie znaczenie i jaką
skalę ma bezdomność
wśród zadań, którymi
zajmuje się instytucja,
którą reprezentuje
rozmówca?
2. Jaką rangę przypisuje
rozmówca i jego
instytucja problemowi
bezdomności?
1. Jakie działania podejmuje Pana/Pani instytucja na rzecz
osób bezdomnych?
2. Z iloma osobami bezdomnymi w skali roku ma Pan/Pani
(Pana/Pani instytucja) do czynienia? Z iloma się
bezpośrednio styka, kontaktuje, ilu pomaga?
3. Na ile te działania są incydentalne, a na ile stanowią stały
element pracy tej instytucji? Kiedy zajmujecie się
najczęściej bezdomnymi?
4. Czy i jak Pana/Pani instytucja włącza się w pomoc
bezdomnym w okresie zimowym?
5. Czy te działania, które podejmuje wasza instytucja są w
Pana/Pani odczuciu wystarczające, aby skutecznie wspierać
bezdomnych?
6. Co utrudnia Pana/Pani instytucji udzielanie pomocy
bezdomnym, a jakie czynniki ją wspierają?
7. Na ile Pan/ Pani instytucja ma wiedzę, rozeznanie o skali
zjawiska i sytuacji osób bezdomnych i zagrożonych
bezdomnością w Koszalinie?
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
53
OBSZAR 2:
SKALA I KULTURA
WSPÓŁPRACY
1.Jakie są formy i zakres
współpracy między
instytucjami oraz
organizacjami
pozarządowymi?
2.Czy i jak funkcjonuje
formalny system
współpracy
ponadsektorowej?
3.Czy istnieje harmonizacja
działań służb i podmiotów
działających w obszarze
bezdomności?
1. Czy w Pana/Pani opinii w Koszalinie jest tradycja i
gotowość do podejmowania współpracy partnerskiej
między różnymi instytucjami i organizacjami?
2. Czy macie dobre doświadczenia w takiej współpracy na
różnych obszarach dotyczących pomocy społecznej? Proszę
podać przykłady.
3. Jak instytucje zajmujące się bezdomnością w Koszalinie
przygotowują się do zimy w kontekście pomocy
bezdomnym?
4. Z jakimi innymi instytucjami, organizacjami współpracuje
Pana/Pani instytucja przy rozwiązywaniu problemu
bezdomności w Koszalinie?
5. Czy wie Pan/Pani, jakie jeszcze inne instytucje /podmioty
zajmują się bezdomnością w Koszalinie? Czy wie Pan/Pani
do kogo zwrócić się o pomoc?
6. W jakim stopniu instytucja odpowiedzialna za
koordynowanie współpracy w zakresie bezdomności w
Koszalinie radzi sobie z tym zadaniem? (Czy współpraca
tych instytucji jest skutecznie koordynowana?)
7. Czy w Pana/Pani opinii podział kompetencji i zadań między
instytucjami zaangażowanymi w pomoc bezdomnym i
zagrożonym bezdomnością jest spójny, poprawny i
klarowny?
8. Czy współpraca instytucji zajmujących się bezdomnością
ma charakter systemowy i sformalizowany, czy bardziej
bazuje na nieformalnych kontaktach i relacjach
międzyludzkich pracowników różnych instytucji?
9. Czy tworzone są wspólne zespoły o charakterze
interdyscyplinarnym i konsultacyjnym, które zajmują się
bezdomnością w Koszalinie? Jakie?
10. Czy Pana instytucja uczestniczy w spotkaniach roboczych
różnych podmiotów zajmujących się bezdomnością?
11. Czy Pana/Pani instytucja zawiera porozumienia z innymi
podmiotami/ organizacjami dotyczące wspólnej realizacji
zadań/ projektów w zakresie bezdomności?
12. W jakim stopniu organizacje pozarządowe włączają się w
pomoc bezdomnym?
13. Czy i w jakim stopniu prowadzona polityka społeczna
włodarzy miasta Koszalina wzmacnia, sprzyja współpracy
partnerów na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności?
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
54
Poza dokumentem scenariusza, do indywidualnych wywiadów pogłębionych, załączono także
kwestionariusz sprawozdania – kartę raportu z wywiadów indywidualnych, która posłuży
badaczom po zakończeniu wywiadów do ich spisania w formie krótkich notatek,
zawierających istotne opinie, cytaty, omówienia najważniejszych elementów rozmów z
poszczególnymi respondentami. Karta ta będzie narzędziem inwentaryzowania
najważniejszych kwestii poruszanych przez rozmówców i ułatwi analitykowi prace przy
odsłuchiwaniu nagrań z wywiadów i ich opracowaniu.
OBSZAR 3:
WYZWANIA I TRUDNOŚCI
WSPÓŁPRACY
Jakie czynniki sprzyjają, a
jakie utrudniają współpracę
w zakresie bezdomności?
W jaki sposób usprawnić
system pomocy osobom
bezdomnym i zagrożonym
bezdomnością, aby był on
bardziej adekwatny do
potrzeb, skuteczny,
efektywny oraz użyteczny
dla osób, które wspiera?
1. Czy w Pana opinii funkcjonujący system wsparcia osób
bezdomnych w Koszalinie daje im szansę na wyjście z
bezdomności? [jakie elementy tego systemu się do tego
przyczyniają, a które nie działają skutecznie?]
2. Jakie nowatorskie działania można by wdrożyć do
systemu pomocy, aby przynosił on bardziej użyteczne
efekty społeczne?
3. Czy i gdzie w Pana/Pani opinii występują luki w
systemie pomocy bezdomnym i zagrożonym
bezdomnością?
4. Czy warto byłoby wprowadzić jakieś zmiany we
współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami,
które Pan/ Pani wymienił?
5. Czy są jakieś inne (pominięte w systemie)
instytucje/organizacje, które warto byłoby zaangażować
w rozwiązywanie problemów osób bezdomnych?
(dlaczego?), [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to
funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak
zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile
wprowadzenie tych zmian jest możliwe?].
6. Czy w Pana/Pani opinii skala problemu bezdomności w
Koszalinie będzie się w kolejnych latach nasilać? Jeśli
tak, to co należało by wdrożyć do systemu pomocy, aby
był on bardziej efektywny i sprostał narastającym
wyzwaniom?
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
55
Karta raportu z wywiadów indywidualnych
KARTA RAPORTU WYWIADU INDYWIDUALNEGO
Data przeprowadzenia wywiadu: ………………………………………..
Osoba prowadząca wywiad: ……………………………………………..
Numer respondenta: ………………………………Płeć: K/ M
Od ilu lat, pełniąc funkcje zawodowe/ społeczne respondent zajmuje się problematyką
bezdomności i/lub pracy socjalnej? ……………………….
W raporcie należy zrelacjonować opinie respondentów wg poniższych punktów. Proszę
zawrzeć najważniejsze wypowiedzi, cytaty, podsumowanie istotnych kwestii.
Zagadnienia badawcze Opinie respondentów/ cytaty/ najważniejsze wypowiedzi
/podsumowanie istotnych kwestii
OBSZAR 1:
RANGA BEZDOMNOŚCI W
ZADANIACH INSTYTUCJI
WIEDZA: Co rozmówca ogólnie wie
o bezdomności w Koszalinie?
SKALA ZAANGAŻOWANIA: Na ile
często pracuje z bezdomnymi?
OBSZAR 2:
SKALA I KULTURA WSPÓŁPRACY
ŚWIADOMOŚĆ ROLI W SYSTEMIE
POMOCY: Czy i jak współpracuje z
partnerami? Z kim współpracuje? Czy
ma poczucie, że jest jego instytucja jest
elementem systemu pomocy
bezdomnym?
SKUTECZNOŚĆ SYSTEMU
WSPÓŁPRACY: Na ile system
współpracy jest adekwatny do potrzeb
i skuteczny w ich rozwiązywaniu? Czy
zmienia/ polepsza sytuację
bezdomnych?
OBSZAR 3:
WYZWANIA I TRUDNOŚCI
WSPÓŁPRACY
Co przeszkadza we współpracy i
udzielaniu pomocy bezdomnym?
SUGESTIE ZMIAN
Jak można usprawnić system
współpracy?
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
56
DYSPOZYCJE DO WYWIADU GRUPOWEGO
Dyspozycje do wywiadu grupowego poza kwestiami organizacyjnymi związanymi
z przygotowaniem i przeprowadzeniem wywiadu grupowego zawierają również opis
kompetencji i zadań moderatorów wywiadu grupowego, a także ramowy harmonogram
i program – scenariusz – spotkania.
Kwestie organizacyjne związane z przygotowaniem i przeprowadzeniem wywiadu
grupowego:
Realizator badania zaproponował Zamawiającemu dwa, do wyboru, terminy przeprowadzenia
wywiadu grupowego:
Pierwszy termin: 13 czerwca godz. 10.00 – 13.00 lub
Drugi termin: 20 czerwca godz. 10.00 – 13.00.
Ostateczna decyzja o wyborze czasu i miejsca spotkania została podjęta przez Zamawiającego
badanie, który to zgodnie z umową odpowiada za rekrutację uczestników wywiadu
grupowego.
Uczestnikami wywiadu grupowego ok. 8-10 osób będą przedstawiciele kluczowych instytucji
i organizacji zaangażowanych w działania na rzecz bezdomności, którzy wybrani zostaną
przez zamawiającego z przedłożonej listy instytucji współpracujących w obszarze
bezdomności w Koszalinie.
Spotkanie będzie prowadzone równocześnie przez dwie osoby - moderatorów. Moderator to
profesjonalny, specjalnie przeszkolony, doświadczony badacz, który prowadzi wywiady
grupowe. Jest osobą, która zna mechanizmy, dynamikę i techniki pracy grupowej,
a zwłaszcza potrafi je trafnie wykorzystać do osiągnięcia założonego celu i rezultatu. Kryteria
określające kwalifikacje osoby prowadzącej wywiad wymagają, aby dobrze znała ona temat,
nadawała porządek wywiadowi i dobrze nim kierowała, mówiła jasno i zrozumiale, była
delikatna, wrażliwa, otwarta i krytyczna oraz potrafiła interpretować wypowiedzi
respondenta. 13
Moderatorzy (dwóch badaczy – kobieta i mężczyzna) wywiadu grupowego w ramach
niniejszego badania na bieżąco uczestniczą w przygotowaniach do badania (spotkania
13
13
Steinar Kvale (2010). Prowadzenie wywiadów. Wydawnictwo Naukowe PWE, Warszawa, s. 151
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
57
z zespołem, zbieranie informacji na temat badania). Będą prowadzić wywiad na podstawie
scenariusza zawierającego dokładnie określone cele badawcze oraz przykładowe pytania.
Zadaniem moderatora wywiadu jest kierowanie dyskusją, zachęcanie i pobudzanie
respondentów do swobodnych, szczerych odpowiedzi, do bezpośredniej wymiany poglądów
i opinii między sobą. Moderatorzy prowadzący wywiad zadbają o odpowiedni podział ról
w trakcie poszczególnych etapów spotkania. Moderator wiodący steruje dyskusją tak, aby
mogli wypowiedzieć się wszyscy zaproszeni respondenci, a równocześnie, aby nie zostały
zatarte relacje w grupie. Moderator wspierający czuwa nad poprawnością procesu grupowego,
czasem trwania kolejnych etapów wywiadu i zgodnością dyskusji z programem. Zawczasu
moderatorzy powinni przewidzieć, które elementy scenariusza są priorytetowe, a które
poboczne i jak powinien wyglądać podział czasu w toku sesji.
Moderator powinien pamiętać, że badani zostali zaproszeni na ściśle określoną liczbę minut
i musi się “zmieścić” w tym czasie stąd potrzebna kontrola przedłużających się dygresji
i umiejętność ich przerywania. Bardzo ważne jest, aby moderatorzy powstrzymywali się od
wypowiadania własnego zdania, a skupiali się na zachęcaniu innych do zabierania głosu
i zaangażowania w dyskusję.
SCENARIUSZ ZOGNISKOWANEGO WYWIADU GRUPOWEGO
Scenariusz wywiadu grupowego powinien być ramowym zapisem wątków do
dyskusji, najlepiej skonstruowanym wokół problemów, nie pytań. Powinien dać się łatwo
zapamiętać przez osoby prowadzące. Rolą scenariusza wywiadu grupowego jest pomagać
i koncentrować moderatora na kwestiach najważniejszych. Częściowo ustrukturyzowany
charakter scenariusza dyskusji grupowej pozwoli moderatorom skupić się na istotnych
kwestiach i zapanować nad przebiegiem wywiadu.
Zasadnicze elementy scenariusza to:
1. Wprowadzenie
2. Rozgrzewka
3. Dyskusja właściwa
4. Zakończenie
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
58
SCENARIUSZ WYWIADU GRUPOWEGO
Zasadnicze elementy scenariusza wywiadu grupowego to:
WPROWADZENIE
Przedstawienie się moderatorów - wyjaśnienie ich roli;
Cele badania. Wyjaśnienie idei badania i roli wywiadu grupowego, dlaczego tutaj się
spotkaliśmy i co będziemy robić?
Ustalenie zasad dyskusji – wyjaśnienie reguł dyskusji, w tym przekazanie informacji
o nagrywaniu, kwestia wykorzystania danych; uczestnicy grupy reprezentują tylko
siebie w swoich wypowiedziach- wypowiadają się z pozycji „ja”, a nie „my” czy
w trybie bezosobowym;
Przedstawienie się uczestników wywiadu (imię nazwisko, miejsce i staż pracy, obecne
szczególne zainteresowania, pasje zawodowe).
ROZGRZEWKA
Przykłady dobrej praktyki. Każdy z uczestników prezentuje przykłady sukcesów, jakie sam
lub jego instytucja osiągnął w pracy z osobami bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością.
DYSKUSJA WŁAŚCIWA
Temat dyskusji: Efektywny model/ system współpracy międzyinstytucjonalnej.
Jakie są wymiary harmonijnej współpracy różnych podmiotów w obszarze bezdomności
w Koszalinie?
Co jest mocną stroną współpracy międzyinstytucjonalnej służb publicznych i innych
podmiotów działających na rzecz bezdomności?
Co utrudnia współpracę? Jakie identyfikujecie deficyty współpracy? Jakie zagrożenia,
zewnętrzne czynniki identyfikujecie w podejmowaniu współpracy międzysektorowej?
ZAKOŃCZENIE: Podsumowanie wyników dyskusji.
Uczestnicy wywiadu grupowego z dużym zaangażowaniem i zainteresowaniem włączali się
w przebieg dyskusji. Chętnie podejmowali wątki zaproponowane przez moderatorów
wywiadu. Spotkanie traktowali nie tylko, jako możliwość podzielenia się swoimi
doświadczeniami w zakresie pomocy osobom bezdomnym, ale także, jako płaszczyzna
budowania kolejnych mechanizmów współpracy międzysektorowej.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
59
NARZĘDZIE DO ANALIZY DESK RESEARCH
Narzędzie do analizy dokumentacji skonstruowane zostało z pięciu części. Pierwsza
część pomaga stwierdzić czy analizowany dokument mieści się w ogóle w obszarze
problematyki badawczej. Jest to miejsce na odnotowanie faktu występowania w dokumencie
treści związanych z problematyką bezdomności i szczegółowiej – zapisów dotyczących
współpracy ponadsektorowej w tym obszarze.
Druga cześć ma za zadanie pogłębić analizę i ustalić poziom opisu poszukiwanych treści.
Pytamy w niej o to, czy wspominana w materiale współpraca pozostaje w sferze zapisów
deklaratywnych, czy treść ukonkretnia tę relację wskazując cel współpracy, podział zadań/
kompetencji, projektuje organizację współpracy, jej ocenę i ustala szacunkowo wkład/ zasoby
wnoszone przez kooperantów.
Następnie narzędzie przeprowadza analizę do obszaru charakterystyki ogólnej podmiotów
będących w relacji współpracy. Pomaga uporządkować informacje o liczbie kooperantów,
o sektorach, z których się rekrutują. Daje również przestrzeń do oznaczenia istotnych danych
o historii współpracy i planowanym okresie współpracy.
Część czwarta ma charakter pierwszej próby podsumowania i zaklasyfikowania uzyskanego
z danych obrazu współpracy. Konsekwentnie do opracowanych w metodologii hipotez
oznacza współpracę, jako incydentalną albo, jako relację kontraktowania albo, jako
partnerstwo.
Piąta część narzędzia jest swoistą metryczką badanego dokumentu zawierającą również
bardzo istotne wskazania do poszukiwań. Obok prostych informacji pomagających na
identyfikację materiałów dokumentarnych takich jak tytuł, czy datę utworzenia dokumentu, ta
część narzędzia naświetla również bardziej doniosłe kwestie: rangę dokumentu czy jego
właściciela – tj. instytucję, która była „promotorem” dokumentu i jest uprawniona do
przeprowadzania w nim zmian. To również obszar na odnotowanie konkretnego miejsca
w dokumencie, w którym występują istotne dla badania treści.
Narzędzie do analizy dokumentacji skonstruowane zostało z pięciu części. Pierwsza
część pomaga stwierdzić czy analizowany dokument mieści się w ogóle w obszarze
problematyki badawczej. Jest to miejsce na odnotowanie faktu występowania w dokumencie
treści związanych z problematyką bezdomności i szczegółowiej – zapisów dotyczących
współpracy ponadsektorowej w tym obszarze.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
60
Druga cześć ma za zadanie pogłębić analizę i ustalić poziom opisu poszukiwanych treści.
Pytamy w niej o to, czy wspominana w materiale współpraca pozostaje w sferze zapisów
deklaratywnych, czy treść ukonkretnia tę relację wskazując cel współpracy, podział zadań/
kompetencji, projektuje organizację współpracy, jej ocenę i ustala szacunkowo wkład/ zasoby
wnoszone przez kooperantów.
Następnie narzędzie przeprowadza analizę do obszaru charakterystyki ogólnej podmiotów
będących w relacji współpracy. Pomaga uporządkować informacje o liczbie kooperantów,
o sektorach, z których się rekrutują. Daje również przestrzeń do oznaczenia istotnych danych
o historii współpracy i planowanym okresie współpracy.
Część czwarta ma charakter pierwszej próby podsumowania i zaklasyfikowania uzyskanego
z danych obrazu współpracy. Konsekwentnie do opracowanych w metodologii hipotez
oznacza współpracę, jako incydentalną albo, jako relację kontraktowania albo, jako
partnerstwo.
Piąta część narzędzia jest swoistą metryczką badanego dokumentu zawierającą również
bardzo istotne wskazania do poszukiwań. Obok prostych informacji pomagających na
identyfikację materiałów dokumentarnych takich jak tytuł, czy datę utworzenia dokumentu, ta
część narzędzia naświetla również bardziej doniosłe kwestie: rangę dokumentu czy jego
właściciela – tj. instytucję, która była „promotorem” dokumentu i jest uprawniona do
przeprowadzania w nim zmian. To również obszar na odnotowanie konkretnego miejsca
w dokumencie, w którym występują istotne dla badania treści.
Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
61
KWESTIONARIUSZ -NARZĘDZIE DO ANALIZY DESK RESEARCH
Lp. Zakres analizy Tak Nie Komentarz
1 Obecność tematyki badania w dokumencie.
1.1 Czy w dokumencie znajdują się treści odnoszące
się do bezdomności?
1.2
Czy w dokumencie znajdują się treści odnoszące
się do współpracy ponadsektorowej w zakresie
bezdomności?
2 Poziom opisu poszukiwanych treści (współpracy
ponadsektorowej).
2.1 Czy treści w dokumencie maja charakter deklaracji
współpracy?
2.2 Czy treści dokumentu opisują cel współpracy?
2.3 Czy w treści dokumentu można odnaleźć podział
zadań/ kompetencji kooperantów?
2.4 Czy w dokumencie zawarto informację o sposobie
organizacji współpracy?
2.5 Czy w dokumencie zawarto informację o sposobie
oceny współpracy?
2.6 Czy opisano zasoby wnoszone przez poszczególne
podmioty do obszaru współpracy?
3 Ogólna charakterystyka kooperantów.
3.1
Liczba podmiotów zaangażowanych we
współpracę w obszarze bezdomności wskazana w
dokumencie.
3.2 Reprezentowane w opisanej współpracy sektory.
3.3 Historia współpracy.
3.4 Planowany czasokres współpracy.
4 Kwalifikacja poziomu opisanej w dokumencie
współpracy.
4.1 Incydentalna
4.2 Kontraktowanie
4.3 Partnerstwo
5 Charakterystyka dokumentu.
5.1 Tytuł dokumentu
5.2 Ranga formalna dokumentu
5.3 Kategoria dokumentu
5.4 Data sporządzenia dokumentu
5.5 Okres czasu objęty dokumentem
Top Related