Międzybłonek (Mezotelium)
Morfologia komórki, tkanki, narządu odzwierciedla funkcję
Pęcherzyk surowiczy
ślinianki, trzustki
Cewka śluzowa
Tkanka nabłonkowa
Silnie przylegająca płaszczyzna, utworzona z komórek
pokrywa lub wyściela powierzchnie ciała
naskórek skóry, nabłonek jelita, przewody wyprowadzające
tworzy funkcjonalne jednostki gruczołów wydzielniczych
ślinianki, wątroba
Klasyfikacja i nomenklatura nabłonków tworzona na podstawie kształtu
komórek nabłonkowych
Trzy główne grupy nabłonków w oparciu o liczbę warstw komórek i kształtu
komórek warstwy powierzchniowej:
Nabłonki jednowarstwowe
Nabłonki wielorzędowe
Nabłonki wielowarstwowe
Płaskie
Sześcienne
Walcowate
Kształt jądra przybiera kształt komórki
Typy nabłonków
Ze względu na pełnioną funkcję:
okrywające
(wchłanianie, transport, tworzenie barier tkankowych, funkcje zmysłowe)
NABŁONKI OKRYWAJĄCE
1-w-we wielow-we
Płaski
Sześcienny
Walcowaty
Wielorzędowy
Przejściowy
Nabłonki
gruczołowe zmysłowe
Tkanka nabłonkowa – charakterystyka nabłonków
Wywodzą się z ektodermy, endodermy, mezodermy, mezenchymy
Wyścielają i pokrywają powierzchnie ciała, z wyjątkiem chrząstki stawowej
Podstawowymi funkcjami są:
mechaniczna ochrona tkanek leżących poniżej – naskórek
izolowanie różnych środowisk
absorpcja (wchłanianie) – nabłonek jelit, kanaliki nerki
transport substancji po powierzchni - nabłonki z migawkami
sekrecja (wydzielanie) – gruczoły, nabłonek wyścielający błonę śluzową żołądka
wydalanie – kanaliki nerki
wymiana gazowa – pęcherzyki płucne
przesuwanie pomiędzy powierzchniami – międzybłonek
Większość odnawia się przez podziały mitotyczne – komórki macierzyste
Brak naczyń krwionośnych i limfatycznych – odżywianie drogą dyfuzji
Brak substancji międzykomórkowej
Utrzymywanie spoistości (kohezji) dzięki cząsteczkom adhezji komórkowej
i połączeniom międzykomórkowym
Obecność błony podstawnej, do której są przymocowane
Strukturalna i funkcjonalna polarność
Lokalizacja nabłonków
Śródbłonek – naczynia krwionośne i limfatyczne
Międzybłonek – błony surowicze
Nabłonek pęcherzyków płucnych
Kanaliki nerki
Jajowód
Żołądek, jelito
Najądrze, nasieniowód
Tchawica, oskrzela
Część jamy ustnej,
przełyk
Naskórek
Pęcherz moczowy,
moczowód (nabłonek
przejściowy)
Cewka moczowa
Męska, przewody wyprowadzające
gruczołów zewnątrzwydzielniczych,
fragmenty spojówki oka.
Biegunowość komórek nabłonkowych
Połączenia międzykomórkowe
Powierzchnia apikalna komórki
Część przypodstawna spoczywa na błonie podst.
Powierzchnia
boczna
* Część apikalna * część boczna * część przypodstawna
*
*
*
Struktury powierzchniowe
Rzęski, migawki
Mikrokosmki
Lamellopodia
Neksus
Powierzchnia boczna
Wpuklenia błony komórkowejBłona podstawna
1. Glikokaliks
2. Migawki, rzęski
3. Milrokosmki, stereocilia
4.Wpuklenia błony bazalnej części
komórki
Glikokaliks
Glikoproteiny, glikolipidy, proteoglikany
Na powierzchni komórek baldaszkowatych nabłonka
przejściowego gruby pokład glikokaliksu tworzy
Rąbek oskórkowy (oskórek)
Struktury powierzchniowe
Migawki, rzęski, witki
Długie, ruchome wypustki cytoplazmatyczne
Rdzeń – cytoplazma i aksonema (aparat ruchowy rzęski)
Para milrotubuli
Obwodowych
Błona
Komórkowa
Mikrotubule
centralne
Rzęska
Ciałko podstawne
Ciałko podstawne
Zbudowane jak
Centriola
Para
mikrotubuli
Obwodowych
Błona
Komórkowa
Występowanie:
nabłonek tchawicy, oskrzeli, jajowodu
(zespół nieruchomych rzęsek)
Prążkowanie podstawne
Fałdy błony komórkowej, między którymi
gromadzą się mitochondria
Występowanie:
Komórki kanalików nerki, komórki okładzinowe
gruczołów żołądka, odcinki prążkowane ślinianek
Struktury powierzchniowe
Mikrokosmki
Nieruchome wypustki błony komórkowej apikalnej części komórki
Rdzeń stanowi pęczek mikrofilamentów cienkich (aktynowych)
Długość – 0,5 – 2 m
Nabłonek jelitowy – rąbek prążkowany
Nabłonek kanalików nerek – rąbek szczoteczkowy
Komórka
kubkowa
Rąbek
prążkowany
Filamenty aktynowe
Stereocilia
Bardzo długie rozgałęziające
się mikrokosmki
Nabłonek przewodu najądrza,
komórki zmysłowe
narządu równowagi i słuchu Siateczka graniczna Filamenty cytokeratynowe
-aktynina
Filamenty aktynowe
(polimer monomerów G-aktyny)
Białka wiążące aktynę
(fimbryna i fascyna)
Boczne białko
łączące
(minimiozyna)
Cząsteczki adhezji komórkowej
Umożliwiają kontakt pomiędzy komórkami
Komórki nabłonkowe – połączenia międzykomórkowe, połączenie
z błoną podstawną
Komórki nienabłonkowe – kontakt z innymi komórkami, komunikacja
międzykomórkowa
Cząsteczki zależne od Ca2+ - kadheryny i selektyny
Cząsteczki niezależne od Ca2+ - rodzina immunoglobulin i integryny
• Stanowią część białek błony komórkowej, w skład której wchodzi ok. 90
aminokwasów. Łańcuch aminokwasowy składa się z trzech podstawowych
odcinków:
krótkiej domeny cytoplazmatycznej, połączonej z cytoszkieletem komórki
fragmentu transbłonowego – białka receptorowe
rozbudowanej części zewnątrzkomórkowej, odpowiedzialnej za wiązanie liganda
i odbieranie sygnałów z otaczającego środowiska oraz przekazywanie
odpowiedzi na te sygnały
Cząsteczki adhezji komórkowej
Biorą udział w regulacji głównych funkcji wewnątrzkomórkowych
różnicowanie
proliferacja
migracja
apoptoza
Nierozerwalnie związane z procesem
zapalnym i nowotworowym,
tworzeniem odległych ognisk przerzutów:
hamowanie apoptozy komórek
nowotworowych
zaburzenie przekazu sygnałów
zmniejszenie adhezji komórkowej
zmniejszenie ekspresji cząsteczek adhezji
Komórki nabłonkowe mogą ulegać transformacji nowotworowej.
Nowotwory wywodzące się z nabłonka – nabłoniaki, z komórek śródbłonka –
śródbłoniaki
Raki – nowotwory złośliwe wywodzące się z nabłonków
Adenocarcinoma – transformacja nowotworowa komórek gruczołowych
Połączenia międzykomórkowe
Zamykające (occludens)
• obwódka zamykająca (zonula occludens)
• strefa zamykająca (fascia occludens)
Zwierające (przylegania) (adherens)
• obwódka zwierająca
• punkt przylegania
• plamka zwierająca (desmosom)
• hemidesmosom Połączenia jonowo-metaboliczne - neksus (nexus)
Połączenia międzykomórkowe
Połączenia zamykające (occludens)
Fuzja białek integralnych błon komórkowych sąsiadujących komórek. Połączenie
nieprzepuszczalne, zamykające szczelnie przestrzeń międzykomórkową. Występuje
na bocznej powierzchni, w pobliżu szczytu komórki. Occludyna ZO-1, ZO-2, ZO-3;
Klaudyna, Afadyna, Aktyna F.
Mutacja genu klaudyny – renal magnesium wasting syndrome – hypomagnezemia.
obwódka zamykająca (zonula occludens) – komórki nabłonka jelitowego
strefa zamykająca (fascia occludens) – komórki śródbłonka większości naczyń włosowatych
Błona komórkowa
Przestrzeń
międzykomórkowa
Białka uczestniczące w tworzeniu
połączenia occludens Obwódka zamykająca
Połączenia międzykomórkowe
Połączenia zwierające (przylegania) (adherens) – miejsca mechanicznego i bardzo
silnego zwarcia błon komórkowych sąsiadujących komórek. Pomiędzy komórkami
przestrzeń 20-30 nm. W tworzeniu uczestniczą cząsteczki adhezyjne (kadheryny,
integryny) oraz elementy cytoszkieletu.
Obwódka zwierająca – kadheryna E + winkulina, -aktynina + filamenty aktynowe
Opasuje cały obwód komórki, występuje tuż poniżej połączeń zamykających. Komórki
nabłonka jelitowego (enterocyt), wstawka mięśnia sercowego
Punkt przylegania – kadheryna E + winkulina, -aktynina + filamenty cytokeratynowe
łączy komórki na niewielkiej przestrzeni
Obwódka zamykająca
Obwódka zwierająca
Połączenia międzykomórkowe
Komórka nabłonka
Białka
filamentów
Przestrzeń
międzykomórkowa
Połączenia zwierające (przylegania) (adherens)
Plamka zwierająca (desmosom) – desmoglobiny i desmokoliny (kadheryny) + desmoplakina,
plakoglobina, plakofilina blaszki mocującej + filamenty pośrednie typu I i II cytokeratynowe
(tonofilamenty)
Desmogleiny
Desmosomowa płytka mocująca
(desmoplakiny)Filamenty cytokeratynowe
(tonofilamenty)
Obwódka zamykająca
Obwódka zwierająca
Desmosom
Boczna powierzchnia enterocyta, warstwa kolczysta naskórka,
wstawka mięśnia sercowego
Połączenia międzykomórkowe
Połączenia zwierające (przylegania) (adherens)
Hemidesmosom – tonofilamenty + blaszka desmoplakinowa + laminina 5, integryna
+ włókienka kotwiczące (kolagen VII)
Umożliwia połączenie komórki z błoną podstawną
Połączenia jonowo-metaboliczne (neksus)Punktowe połączenia błon komórkowych, przestrzeń międzykomórkowa 2-4 nm
Koneksony – białka integralne zwane koneksynami
Mutacje w koneksynie 50 – zaćma wrodzona
Embriogeneza, mięsień sercowy, komórki mięśniowe gładkie
Obwódka zamykająca
Obwódka zwierająca
Desmosom
Neksus
Por (2-4 nm) – aminokwasy, jony,
małe cząsteczki do 1 kDa
Konekson (6 koneksyn)
Błony 2 sąsiadujących komórek
Hemidesmosom
Neksus
Błona podstawna
Blaszka jasna
Blaszka gęsta
Komórka nabłnkowa
Laminina
Kolagen typu VII
Włókienka kotwiczące (VII)
Kolagen typu I i III
Kolagen typu IV
Blaszka jasna (L. lucida)
Blaszka gęsta (L. densa),
blaszka podstawna (L.
basalis)
Blaszka jasna
Laminina, nidogen, entaktyna, fibronektyna,
BM40, fibulina, a także proteoglikany – perlekan i agryna.
Blaszka gęsta
Kolagen typu IV
Blaszka siateczkowata
Kolagen typu III, niewielka ilość kolagenu typu I
Włókienka kotwiczące – kolagen typu VII
Mutacja genu – wrodzone pęcherzowe
oddzielanie naskórka
Funkcja błony podstawnej
1. Adhezja komórek – nabłonek/tkanka
2. Droga dyfuzji składników
pokarmowych
3. Udział w odnowie nabłonków
4. Funkcja morfogenetyczna
10-50 nm
20-100 nm
Blaszka siateczkowata
(L. reticularis)
Znaczenie błony podstawnej:
a) Łączy się z podłożem mechanicznie
b) Transportuje substancje odżywcze i metabolity
c) Procesy wymiany gazów
d) Procesy wydzielania i wydalania
Nabłonki gruczołowe
Gruczoł zewnątrzwydzielniczy Gruczoł wewnątrzwydzielniczy
Komórki
gruczołowe
Przepływ krwi
Gruczoły
wewnątrznabłonkoweGruczoły
pozanabłonkowe
Komórki kubkowe Powierzchnia gruczołowa
żołądek
Uwalniana wydzielina
Przewód wyprowadzający
Odcinek końcowy
Część wydzielnicza
Nabłonki gruczołowe
Jednopokładowe
Podział ze względu na układ przewodów wyprowadzających
Prosty
Cewkowy
Prosty
rozgałęziony
cewkowyProsty
kłębkowaty
Prosty
rozgałęziony
pęcherzykowy
Złożony
Cewkowo-
pęcherzykowy
Złożony
Cewkowy
Złożony
Pęcherzykowy
Proste
Rozgałęzione
Złożone
Cewka
Pęcherzyk
Cewko-pęcherzyk
Wydzielina śluzowa
Wydzielina surowicza
Wydzielina mieszana
Nabłonki gruczołowe
Wielopokładowe
Gruczoł łojowy (przywłośny)
Warstwa rozrodcza
Komórki zachowują zdolność do proliferacji
Sposoby uwalniania wydzieliny
1. Merokrynowy (ekrynowy)
2. Apokrynowy
3. Holokrynowy
4. Endokrynowy
1. 2. 3. 4.
Regeneracja nabłonków
Dzielące się komórki
warstwy rozrodczej
naskórka
Przesuwanie się
komórek
w kierunku ubytku
dzięki
błonie podstawnej
Warstwa
powierzchniowa
Warstwa rozrodcza
Naskórek
Nabłonki innego typu
Wśród komórek nabłonkowych znajdują się komórki macierzyste,
zachowujące zdolność do podziału przez całe życie
Średni czas życia komórek – ok. 3 dni w nabłonku jelit, 15-30 dni w naskórku, >50 dni trzustka.
Top Related