Załącznik do uchwały Nr XXXII/276/05 Rady Miejskiej w StrzyŜowie z dnia 20 października 2005 r.
STRATEGIA ZRÓWNOWA śONEGO ROZWOJU DLA OBSZARU GMINY STRZY śÓW
NA LATA 2005 - 2015
StrzyŜów, dnia 20 października 2005 r.
1
SPIS TREŚCI Wstęp --------------------------------------------------------------------------------- 2
I. Aktualna sytuacja społeczno – gospodarcza Gminy StrzyŜów 4
1. Pozycja gminy w powiecie i województwie 4 2. Obszary działalności gospodarczej 10 3. Sytuacja demograficzna 27 4. Potencjał infrastrukturalny 31 5. Stan środowiska naturalnego i warunki klimatyczne 38 6. Instytucje i organizacje społeczno – gospodarcze 41 7. Współpraca międzynarodowa 44
II. Bilans strategiczny Gminy 53
1. Analiza silnych i słabych stron 53 2. Obszary strategiczne 55 3. Priorytety rozwoju i kierunki działań – perspektywa zintegrowana 58
III. Planowane działania i struktura wydatków 62
1. Planowane zadania 2005 – 2015 63 2. Instrumenty realizacji strategii - zasady finansowania zadań 66 3. Pozycja finansowa Gminy 67
IV. Zasady monitoringu i oceny realizacji strategii 69
Załączniki
1. Podstawa prawna nowelizacji strategii 71 2. Wykaz osób uczestniczących w pracach nad strategią 72 3. Skład Rady Miejskiej w StrzyŜowie podejmującej uchwałę o nowelizacji strategii 73 4. Uchwała o nowelizacji strategii 74 5. Stan potencjału majątkowego Gminy i Miasta StrzyŜów na dzień 1 stycznia 2005r. 75
2
Wstęp Strategia rozwoju jednostki to podstawowy dokument planistyczny długookresowy, bez
którego nie sposób sobie dziś wyobrazić efektywnego funkcjonowania podmiotu. Gmina i Miasto
StrzyŜów posiadała taki dokument juŜ od roku 1998, co naleŜy uznać za wyraz właściwej
i przemyślanej dalekowzroczności ówczesnych władz.
Trzeba równieŜ podkreślić, iŜ dziś w roku 2005 sytuacja prawna, polityczna, gospodarcza,
społeczna w jakiej znalazła się Polska zmieniła się w sposób, który w roku 1998 nie mógł być do
przewidzenia. Zmienił się podział terytorialny kraju, powołano administracje powiatową,
samorząd województwa, jako kraj wstąpiliśmy w struktury NATO i Unii Europejskiej. Prawo
europejski posiada prymat nad prawem krajowym, a we władzach Unii zasiadają polscy
przedstawiciele. PowyŜsze fakty skłaniają jednoznacznie do analizy zapisów dokumentu z roku
1998, a w dalszej konsekwencji do dokonania stosownej aktualizacji przyjętych załoŜeń.
Rozdziały I i II niniejszego dokumentu przedstawiają w sposób syntetyczny obecną sytuację
Gminy StrzyŜów w odniesieniu do innych jednostek administracyjnych z terenu obecnego
województwa podkarpackiego. Szczególny nacisk połoŜono tutaj na sferę działalności
gospodarczej prowadzonej na terenie gminy, sytuacje demograficzną, stan infrastruktury
technicznej, ekologię. Podkreślono równieŜ rolę społeczną instytucji i organizacji
pozabudŜetowych, jak równieŜ współczesne znaczenie współpracy międzynarodowej jako dwóch
płaszczyzn, których dynamicznego rozwoju naleŜy się spodziewać w najbliŜszych latach.
W szczególności rozdział II stanowi analizę sytuacji strategicznej gminy w przyjętych obszarach
strategicznych: tereny wiejskie, infrastruktura, kapitał ludzki, przedsiębiorczość, turystyka,
współpraca międzynarodowa. Pogłębiona analiza strategiczna stanowi punkt wyjścia i bazę dla
zaprezentowanej w strategii perspektywy zintegrowanej priorytetów rozwoju i kierunków działań
na okres najbliŜszych 10 lat. Zastosowane podejście, które określić moŜna jako pragmatyczną
logikę interwencji gwarantuje, iŜ przyjęte w dokumencie priorytety, kierunki działań i zadania
posiadają oparcie w rzeczywistych potrzebach lokalnej społeczności.
Rozdział III przedstawia potencjalne zadania, których realizacja w przekonaniu autorów
dokumentu jest gwarantem zrównowaŜonego rozwoju obszary Gminy i Miasta StrzyŜów.
W sposób szacunkowy określono konieczne do poniesienia nakłady na realizacje
przedstawionych zadań, jak równieŜ przybliŜone lata rozpoczęcia i zakończenia poszczególnych
inwestycji. Autorzy strategii, w pełni świadomi konieczności pozyskiwania środków
pozabudŜetowych dla realizacji przyjętych zadań przedstawiają sytuację finansową jednostki oraz
potencjalne moŜliwości montaŜy finansowych, podkreślając zarazem konieczność duŜej
elastyczności w realizacji zadań strategicznych i potrzebę okresowej aktualizacji przyjętych
3
załoŜeń. Strategia, jak zresztą kaŜdy dokument planistyczny, nie moŜe być tylko martwą
publikacją. Dokument z załoŜenia systematyzować na potrzeby, cele i działania w taki sposób by
w prognozowanym okresie czasu uzyskać moŜna było optymalny wynik rozwojowy nie
wprowadzając jednocześnie chaosu i dezorganizacji w działaniu. Strategia nie moŜe być równieŜ
dokumentem zamkniętym, gdyŜ powodowałoby to niską efektywność załoŜonych działań.
Nie sposób bowiem, w dzisiejszym, dynamicznie zmieniającym się otoczeniu makro
i mikroekonomicznym przewidzieć i zaplanować jednoznacznie najlepszego trybu postępowania
na 10 najbliŜszych lat. W dokumencie przewidziano więc rozdział IV w całości poświęcony
procesowi monitoringu i oceny realizacji przyjętej strategii. Podejście takie gwarantuje
planowość, systematyczność i rzetelność realizacji przyjętych załoŜeń jak równieŜ jawność
i przewidywalność procesów decyzyjnych o znaczeniu strategicznym dla społeczności Gminy
i Miasta StrzyŜów.
4
I Aktualna sytuacja społeczno – gospodarcza Gminy StrzyŜów z uwzględnieniem lokalizacji geograficznej i stanu środowiska naturalnego 1. Pozycja gminy w powiecie i województwie Województwo podkarpackie to region Polski wysunięty najbardziej na południowy-
wschód. Obejmuje obszar około 18 tys. km2, na który składają się 4 powiaty grodzkie, 21
powiatów ziemskich oraz 159 gmin: 16 miejskich, 29 miejsko-wiejskich i 114 wiejskich.
Województwo podkarpackie zamieszkuje ponad dwa miliony osób.
Powiat strzyŜowski połoŜony jest w centralnej części województwa podkarpackiego, ze
stolicą w StrzyŜowie połoŜonym w odległości 30 km od Rzeszowa, Jasła i Krosna. Według
podziału na podregiony (NUTS 3) powiat strzyŜowski leŜy w podregionie krośnieńsko –
przemyskim. W skład powiatu wchodzą 4 gminy wiejskie (Czudec, Frysztak, Niebylec,
Wiśniowa) i miejsko-wiejska gmina StrzyŜów. Powiat zajmuje 2,8 % obszaru województwa
podkarpackiego i skupia 2,9% ogółu jego mieszkańców. Od północy graniczy z powiatami:
dębickim, ropczycko-sędziszowskim i rzeszowskim; od południa zaś z: jasielskim, krośnieńskim
i brzozowskim. Centrum administracyjnym, gospodarczym i społecznym powiatu jest liczący
8.736 mieszkańców StrzyŜów. Przeciętna gęstość zaludnienia w powiecie równa jest średniej
krajowej (124 osoby/km2) i waha się od 103 do 135 osób/km2 w granicach poszczególnych gmin,
wyłączając miasto StrzyŜów w granicach którego przekracza 600 osób/km2.
Mapa 1. Region StrzyŜowa.
Gmina StrzyŜów jest jedną z gmin wiejsko – miejskich województwa podkarpackiego,
połoŜoną w południowej jego części, której centralnym punktem jest miasto StrzyŜów. Jest
5
gminą przemysłowo – rolnicza, zdominowana przez duŜą ilość małych gospodarstw
o niewyspecjalizowanej produkcji rolnej.
Gmina połoŜona jest w bardzo interesujących przyrodniczo obszarach województwa
podkarpackiego, na terenie Pogórza StrzyŜowsko – Dynowskiego. Krajobraz Pogórza
charakteryzuje się długimi pasmami wzgórz o wysokości do 250 m. n.p.m. Niski stopień
zagroŜenia środowiska naturalnego pozwolił zachować tu liczne, cenne zbiorowiska roślinne
i bogatą faunę. Obszary o najwyŜszych wartościach krajobrazowych i ekologicznych są objęte
ochroną prawną. Sieć takich obszarów tworzą:
• Czarnorzecko-StrzyŜowski Park Krajobrazowy oraz
• StrzyŜowsko-Sędziszowski Obszar Chronionego Krajobrazu.
Przez najciekawsze obszary gminy przebiegają dwa szlaki turystyczne:
• Zielony, szlak prowadzi ze StrzyŜowa w kierunku południowym przez Godową -
BrzeŜankę i wchodzi na grzbiet pasma BrzeŜanki, gdzie dochodzi czarny szlak
turystyczny z Babicy. Stamtąd szlak schodzi do Bonarówki, zaś następnie wchodzi na
grzbiet czarnego działu w woj. krośnieńskim;
• Czarny, szlak prowadzi z Babicy przez Lubenię, Połomię, Działy do śarnowej,
następnie polami schodzi do doliny Stobnicy, aby stromą drogą wspiąć się na Pasmo
BrzeŜanki. Tu czarny szlak turystyczny łączy się ze szlakiem zielonym.
Zabudowa StrzyŜowa rozciąga się w dolinie Wisłoka spiętej klamrą niewysokich, z rzadka
zalesionych wzgórz. Stara część miasta zajmuje niewielkie wzniesienie, przez które przebiega
droga wojewódzka nr 988 relacji Babica - Warzyce. Nowe osiedla wychodzą na łagodne,
malownicze zbocza i tereny po prawej stronie rzeki. Panoramę miasta oglądać moŜna od
strony płn.-wschodniej z linii wzgórz opadających w stronę wsi śarnowa. Dawna, w części
zabytkowa architektura centrum, nie została zdominowana przez współczesne budynki, toteŜ
układ urbanistyczny StrzyŜowa pozostał klarowny i czytelny, a jego małomiasteczkowy
charakter odznacza się harmonią i swoistym pięknem.
6
7
Administracyjnie Gmina StrzyŜów graniczy od strony południowej
z powiatem krośnieńskim, od wschodu z Gminą Niebylec, od zachodu z Gminą Wiśniowa
i Wielopole Skrzyńskie, od północy z Gminą Czudec.
Mapa 2. PołoŜenie geograficzne Gminy StrzyŜów w odniesieniu do gmin
Powiatu StrzyŜowskiego
Gmina StrzyŜów zajmuje powierzchnię 140 km2. Zamieszkuje ją 22.581 mieszkańców.
Gmina obejmuje miasto StrzyŜów oraz czternaście sołectw: Bonarówkę, BrzeŜankę,
Dobrzechów, Gbiska, Glinik Charzewski, Glinik Zaborowski, Godową, Grodzisko, Łętownię,
Tropie, Wysoką StrzyŜowską, Zawadkę, śarnową oraz śyznów. Podział administracyjny
gminy przedstawia poniŜsza mapa i tabela.
Mapa 3. Podział administracyjny Gminy StrzyŜów
8
Tabela 1. Podział administracyjny Gminy StrzyŜów
Sołectwo Powierzchnia (w ha) Liczba mieszkańców Podjednostki statystyczne (przysiółki)
Bonarówka 1096 180
Budy Wysockie, Dół, Góra, Nad Spółdzielnią, Od Krasnej
BrzeŜanka 610 360
Drugie Budy, Granice, Niebylec, Paryja, Pierwsza Buda, Podlas, Za Karczmą
Dobrzechów 788 1653
Budy Dobrzechowskie, Cegielnia, Dół, Góra, Granica, Kolonia, Markoszczówka
Gbiska 223 317 Dryjówka, Paryje, Pod Przylaskiem, Przylaski, Za Górą
Glinik Charzewski 579 919
Bebrówka, Budy, Gół, Góra, Paciep, Pałysówka, Sołtysie, Środek, Za Wodą
Glinik Zaborowski 561 585
Domaradz, Dół, DuŜy Podlas, Góra, Kąty, Kolonia, Łąki, Mały Podlas
Godowa 2024 2228
Dół, Gacówka, Góra, Kalwaria, Kiełpiny, Kularzykówka, Moskalówka, Piraczkówka, Pod Lasem, Pod Lipką, Pod Wielką Górą, Podlas, Skała, Tamta Strona, Za Polem, Zagórze
Grodzisko 967 1073 Budy, Dół, Góra Łętownia 348 161 Tropie 414 419 Góra, W Dole
Wysoka StrzyŜowska 2384 2210
Budy pod Bonarówką, Budy pod BrzeŜanką, Debrza, Draby, Dział, Golcówka, Granice, Grodeczna, Halicz, Kozak, Michałówka, Mroczka, Niebylec, Pod Gbiskami, Poręby, Sękówka, Stodolna, Wojdziszka, Wapieńki
Zawadka 486 371 Dół, Góra
śarnowa 850 929
DuŜe Łazy, Góra, Koło Brydów, Małe Łazy, Odebraniec, Rędziniaki, Węglówki, Wielkie Pole, Za Wodą
śyznów 1331 965
Budy, Gąsierówki, Granica, Kisielnice, Pawłopol, Pod Wiśnią Górą, Podlesie, Siwa Glina Zagórze
9
Gmina StrzyŜów jest jedną z 159 gmin województwa podkarpackiego. Łączny obszar
gminy stanowi 0,8 % ogólnej powierzchni województwa. Liczba ludności, wg narodowego spisu
powszechnego z roku 2002, stanowiła niespełna 1 % ogólnej liczby osób zamieszkujących
w województwie podkarpackim.
Miasto StrzyŜów, posiadające ponad 700-letnią historię, stanowi centrum kulturalne,
przemysłowe i edukacyjne gminy, jak równieŜ jest siedzibą władz i instytucji powiatowych.
Spośród gmin powiatu, StrzyŜów jest gminą największą i jedyną, na terenie której znajduje się
miasto. Ludność gminy stanowi 1/3 ludności powiatu, a zajmowany obszar prawie 28 %
całkowitej powierzchni powiatu.
Miasto StrzyŜów ma charakter przemysłowo – usługowy. Majątek dawnych przedsiębiorstw
państwowych (StrzyŜowska Fabryka Mebli i Fabryka Maszyn w StrzyŜowie) stanowił
przyczynek do powstawania nowych spółek prawa handlowego, dobrze funkcjonują spółdzielnie
usługowo – produkcyjne, powoli buduje się sektor drobnej przedsiębiorczości.
W skali województwa Gmina stanowi jednostkę słabo uprzemysłowioną. Rzutuje to na
współczynnik aktywności zawodowej mieszkańców, wysokość stopy bezrobocia oraz średnio-
miesięczne wynagrodzenie. Wielkości procentowe tych zjawisk przedstawia poniŜsza tabela.
Tabela 2. Współczynnik aktywności zawodowej mieszkańców województwa podkarpackiego – dane skrajne
GMINY RAKSZAWA PADEW NARODOWA STRZYśÓW PODKARPACIE
Wsp. Aktywności zawodowej mieszkańców (%)
46,0 66,9 56,1 54,3
OLSZANICA STARY DZIKÓW STRZYśÓW PODKARPACIE
Stopa Bezrobocia (%) 38,4 9,2 20,5 21,4
POWIATY NIśAŃSKI RZESZOWSKI STRZYśOWSKI PODKARPACIE Średniomiesięczne wynagrodzenie w
(zł) 1.614,00 2.102,00 1.641,00 1.875,00
Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS
10
2. Obszary działalności gospodarczej Rolnictwo, przetwórstwo i rynek rolny Historycznie ukształtowane warunki społeczno-gospodarcze są jednym z elementów
charakteryzujących rolnictwo na terenie gminy. Podstawowe cechy gospodarstw to duŜe
rozdrobnienie agrarne, nadmierne zasoby siły roboczej zatrzymane na wsi oraz bardzo niska
towarowość produkcji rolnej. Według Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku na terenie
gminy było 3.732 gospodarstwa indywidualne o przeciętnej powierzchni 2.1 ha.
Cechy szczególne gospodarstw rolnych na terenie Gminy:
• produkcja Ŝywności na samozaopatrzenie rodziny, która utrzymuje się najczęściej z innych,
pozarolniczych źródeł dochodu – rolnictwo to tradycja pokoleniowa,
• gospodarstwo rolne zabezpiecza minimum egzystencyjne na wypadek utraty miejsca pracy
zarobkowej,
• brak moŜliwości sprzedaŜy produktu w określonej ilości i jakości odbiorcom zewnętrznym.
Gmina dla celów statystycznych zakwalifikowana jest do środkowo – wschodniego pasma
województwa, określanego jako Pogórze Karpackie. Występujące tutaj gleby naleŜą do
dobrych i średnich, głównie w I – IV klasie bonitacji, z przewagą kompleksów pszennych.
Największą grupę gospodarstw stanowią te o powierzchni 0–3 ha upraw rolnych – ok. 74,2 %
ogółu gospodarstw w gminie. PoniŜsza tabela przedstawia strukturę powierzchniową
gospodarstw w Gminie.
Tabela 3. Struktura powierzchni gospodarstw w Gminie StrzyŜów
1 ha 1 – 5 ha 5 – 10 ha 10 – 15 ha 15 ha i więcej Liczba gospodarstw indywidualnych
1317 2132 255 17 11
Udział procentowy
35,2 % 57,1 % 7 % 0,4 % 0,3 %
Opracowanie własne na postawie spisu powszechnego 2002
11
Powierzchnia gospodarstw indywidualnych na terenie Gminy Strzy Ŝów
1317
2132
255 1711
1 ha
1 – 5 ha
5 – 10 ha
10 – 15 ha
15 ha iwięcej
W większości gospodarstw produkcja ma wciąŜ wszechstronny i niewyspecjalizowany
(wielokierunkowy) charakter. Ostatnie lata przyniosły, głównie ze względów ekonomicznych,
znaczący spadek produkcji zwierzęcej.
Tabela 4. Wielkość produkcji zwierzęcej na terenie Gminy StrzyŜów
Zwierzęta gospodarskie
Bydło Trzoda Owce Kozy Konie Drób
Liczba sztuk 2.174 4.914 58 244 501 32.069 Opracowanie własne na postawie spisu powszechnego 2002
NajwaŜniejszym kierunkiem produkcji stała się produkcja roślinna,
w której przewaŜają zboŜa i rośliny okopowe. Tradycyjnie wysokie dla tych terenów miejsce
zajmuje równieŜ produkcja owoców, głównie miękkich – truskawka, malina i porzeczka.
Tabela 5. Struktura upraw w gospodarstwach rolnych na terenie Gminy
ZboŜa Ziemniaki Przemysłowe Pastewne Warzywa Powierzchnia upraw w ha
2549 670 40 230 58
Opracowanie własne na postawie spisu powszechnego 2002
Obszar wiejski na terenie Gminy StrzyŜów obejmuje 90% powierzchni. Ludność
zamieszkująca ten obszar stanowi 58% ogółu społeczeństwa gminy. Z analizy źródeł
utrzymania ludności związanej z gospodarstwami rolnymi wynika, iŜ zaledwie 1/3 ludności
stanowią osoby deklarujące wyłączne utrzymanie w sposób bezpośredni lub pośredni z pracy
w rolnictwie. Pozostali mieszkańcy wsi to osoby pracujące zawodowo lub posiadające inne
źródła utrzymania, uprawiający ziemię jako dodatkowe, tradycyjne i kulturowe zajęcie.
12
Przetwórstwo rolno – spoŜywcze, jedna z lepiej rozwiniętych dziedzin gospodarki
województwa, nie prezentuje się na obszarze gminy najmocniej. Na pogarszającą się
koniunkturę ma wpływ słabe tempo wdraŜania nowych technologii i systemów zarządzania,
nie spełniające dzisiejszych standardów europejskich warunki fitosanitarne, jak równieŜ
upadek funkcjonujących w regionie zakładów przetwórczych owoców i warzyw w Gbiskach
i StrzyŜowie oraz zamknięcie strzyŜowskiego oddziału mleczarni, lokalnych zlewni mleka
i likwidacja mieszalni pasz w StrzyŜowie. Pozytywnymi przykładami są tutaj jedynie Zakłady
Przetwórstwa Mięsnego Pana Marka Leśniaka oraz Pana Stanisława Fiołka.
Rolnictwo cechuje się, oprócz duŜego rozdrobnienia produkcji, równieŜ duŜym
rozdrobnieniem obrotu produktami rolnymi. Po likwidacji utrwalonych przez lata kanałów
dystrybucji, rynek produktów rolnych stał się mocno rozproszony i mało przejrzysty dla
słabych ekonomicznie, drobnych producentów. Lekarstwem w tej sytuacji mógłby być proces
jednoczenia się rolników w grupy producenckie. Kierunek ten jednak nie ma, jak do tej pory,
pozytywnych przykładów na terenie Gminy.
Tabela 6. Zakłady przetwórstwa rolno – spoŜywczego na terenie Gminy StrzyŜów
Lp Nazwa podmiotu Liczba zatrudnionych 1 Mięso 59 2 Owoce - 3 Mąka 6 4 Alkohole 12 5 Pasze -
ZauwaŜyć naleŜy równieŜ, iŜ polityka rolna Państwa w ostatnich latach wyraźnie się zmieniła.
Za procesy produkcyjne na wsi w coraz mniejszym stopniu odpowiada samorząd terytorialny.
Kompetencje dotychczas wielu organów administracji publicznej przejmowane są przez Agencję
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która skupia w swoim ręku decyzyjność, kontrolę
i finanse mogące zasilić reformującą się wieś. Gmina jako jednostka samorządu terytorialnego
koncentrować ma się na zadaniach z zakresu infrastruktury obszarów wiejskich.
Przemysł, budownictwo, MŚP i usługi
Gmina StrzyŜów zawsze była jednostką o charakterze rolniczo – przemysłowym. Bazując
jednak na aktualnych danych statystycznych przyznać naleŜy, iŜ dziś znacząco większy udział
w lokalnym PKB i dochodach mieszkańców gminy ma sektor usług. Przemysł, utoŜsamiany
13
w przeszłości z funkcjonującymi na tym terenie przedsiębiorstwami gospodarki narodowej
(Fabryka Maszyn i StrzyŜowska Fabryka Mebli, POLSPORT), przestał mieć znaczenie
wiodące. Wskutek zmian rynkowych o charakterze krajowym, przedsiębiorstwa te okazały się
być mało wydajne, oparte o przestarzałe technologie i nieefektywne systemy zarządzania, co
z kolei doprowadziło do spadku popytu na wytwarzane produkty, kłopotów finansowych
i konieczności wycofania się z rynku.
Zdecydowanie pozytywną tendencję rozwojową wykazały natomiast funkcjonujące na terenie
Gminy spółdzielnie jak:
• Produkcyjno – Usługowa Spółdzielnia Pracy „AUTO-SERVICE”,
• Cukiernicza Spółdzielnia „ROKSANA”,
• GMINNA SPÓŁDZIELNIA „SAMOPOMOC CHŁOPSKA”,
• SPÓŁDZIELNIA KÓŁEK ROLNICZYCH.
Zakłady te poddały się trudnemu procesowi restrukturyzacji, obniŜyły koszty produkcji,
dostosowały swoje wyroby do oczekiwań rynku i funkcjonują, tworząc czołówkę duŜych
zakładów produkcyjnych w gminie i powiecie strzyŜowskim.
Na terenie Gminy StrzyŜów brak jest na dzień dzisiejszy inwestycji z udziałem kapitału
zagranicznego. Gmina posiada natomiast potencjał inwestycyjny w postaci terenów
i obiektów, które w przyszłości mogłyby stać się bazą dla przyszłej inwestycji.
Począwszy od roku 1998, dynamicznie rozwija się sektor Małych i Średnich Przedsiębiorstw,
chociaŜ tempo to, w porównaniu z innymi regionami kraju, klasyfikuje się na poziomie
niŜszym – średnim. Według danych zamieszczonych w tabeli nr 7, na terenie Gminy
funkcjonuje 1007 podmiotów gospodarczych. Klasyfikacja działalności wskazuje jednak na
brak podmiotów funkcjonujących w branŜach innowacyjnych i wysokich technologii, które w
największym stopniu podnoszą poziom konkurencyjności regionu. Sektor MŚP
(przedsiębiorstwa zatrudniające od 1 – 250 osób) jest na terenie Gminy podstawowym
sektorem generującym miejsca pracy i dochód lokalny. Wspomnieć naleŜy, iŜ przy udziale i
pomocy Gminy StrzyŜów utworzone zostało 2002 roku Centrum Wspierania
Przedsiębiorczości w StrzyŜowie, prowadzone i zarządzane przez stowarzyszenie „Powiatowe
Forum Gospodarcze”. Dzięki działaniom Centrum przeprowadzono szereg szkoleń,
warsztatów i konsultacji ukierunkowanych na małych i nowych przedsiębiorców. W ramach
programu nowo powstali przedsiębiorcy korzystali równieŜ z bezpłatnych porad księgowych,
podatkowych i prawnych.
14
Tabela nr 7 - Podmioty gospodarcze w Gminie StrzyŜów
BranŜa Produkcja Usługi Handel Razem Ilość podmiotów
124 377 506 1007
Dynamika rozwoju sektora gospodarczego jest w zdecydowany sposób uwarunkowana
czynnikami zewnętrznymi, pozagminnymi. Wśród podstawowych przyczyn hamujących
rozwój sektora przemysłu, usług i MŚP wymienić naleŜy:
1. Wysokie koszty kredytu w odniesieniu do poziomu zyskowności produkcji.
2. DuŜy fiskalizm państwa.
3. Zawiłość prawa i norm podatkowych.
4. Niską zasobność kapitałową przedsiębiorców.
5. Szeroki zakres działań tzw. szarej strefy.
6. Bardzo niska siła nabywcza społeczeństwa polskiego .
Niska zasobność finansowa społeczne ństwa jest równieŜ podstawowym czynnikiem
spowalniającym rozwój sektora usług, który z natury rzeczy ma charakter lokalny. W sektorze
tym zdecydowany prymat wiodą wszelkiego rodzaju usługi handlu i budownictwa. Na
czołówkę gminną wysuwają się tutaj takie przedsiębiorstwa, jak:
• Przedsiębiorstwo Remontowo – Budowlane REMBUD Sp. z.o.o.,
• Firma Handlowa D/S - Danuta Znamirowska,
• Przedsiębiorstwo Remontowo – Instalacyjne Roman Fąfara,
• Firma Handlowa – WOJAN,
• Firma Handlowa – K.J.T. Leszczak,
• Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Sp. z.o.o. w StrzyŜowie,
•
Znacznemu rozwojowi uległ równieŜ rynek usług teleinformatycznych, transportowych,
motoryzacyjnych i ubezpieczeniowych.
Edukacja i kultura Gmina StrzyŜów jest jednostką o szeroko rozbudowanej bazie dydaktycznej szczebla
podstawowego i gimnazjalnego. Na terenie gminy funkcjonują:
15
Miejsko-Gminne Przedszkole Publiczne w StrzyŜowie wraz z trzema przedszkolami filialnymi
w Dobrzechowie, Godowej i Wysokiej StrzyŜowskiej. W mieście StrzyŜów funkcjonuje równieŜ
przedszkole niepubliczne (ochronka dla dzieci w wieku przedszkolnym) prowadzone przez
siostry zakonne ze Zgromadzenia Córek Matki BoŜej Bolesnej - Serafitek.
Zbiorcze zestawienie ilości dzieci w poszczególnych oddziałach filialnych przedszkola
publicznego przedstawia tabela nr 8
Tabela nr 8 Ilość dzieci w poszczególnych placówkach przedszkola publicznego
Miejscowość StrzyŜów Dobrzechów Godowa Wysoka StrzyŜowska Ilo ść dzieci na dzień
01.09.2003 205 35 36 20
Liczba pracowników 52 Opracowanie własne na podstawie materiałów Miejsko- Gminnego Zarządu Oświaty i Sportu W ramach gminnego systemu edukacji, na poziomie podstawowym funkcjonuje siedem szkół
podstawowych w miejscowościach StrzyŜów, BrzeŜanka, Glinik Charzewski, Glinik Zaborowski,
Wysoka StrzyŜowska i Tropie oraz siedem zespołów szkół, w skład których wchodzą szkoły
podstawowe i gimnazja. Tabela nr 9 przedstawia liczbę uczniów w poszczególnych jednostkach
szkolnych w roku szkolnym 2004/2005, a tabela 9a prognozę liczby uczniów w poszczególnych
szkołach w roku 2005/2006.
Tabela nr 9. Liczba uczniów w poszczególnych jednostkach szkolnych oraz ilość kadry dydaktycznej w roku szkolnym 2004/2005
Szkoła
MZ
S1)
Str
zyŜó
w
ZS
D
obrz
echó
w
ZS
God
owa
ZS
Gro
dzis
ko
ZS
Wys
oka
Str
zyŜo
wsk
a2)
ZS
śar
now
a
ZS
śyz
nów
SP
Brz
eŜan
ka
SP
Glin
ik
Cha
rzew
ski
SP
Glin
ik
Zab
orow
ski
SP
Wys
oka
Str
zyŜo
wsk
a1)
SP
Zaw
adka
SP
Tro
pie
SP
Str
zyŜó
w1)
Liczba uczniów 962 223 227 216 216 176 145 20 55 45 90 12 18 176 Liczba
nauczycieli 81 23 24 22 25 19 20 4 11 9 12 4 3 19
Średnia liczba uczniów
przypadająca na 1-go nauczyciela
11,9 9,7 9,5 9,8 8,6 9,3 7,3 5 5 5 7,5 3 6 9,3
Liczba pracowników
19 4 5 4 3 3 3 2 2 3 3 1 2 3
Opracowanie własne na podstawie materiałów Miejsko- Gminnego Zarządu Oświaty i Sportu
16
Tabela nr 9a. Prognoza liczby uczniów w poszczególnych jednostkach szkolnych oraz ilość kadry dydaktycznej w roku szkolnym 2005/2006
Szkoła
MZ
S1)
Str
zyŜó
w
ZS
D
obrz
echó
w
ZS
God
owa
ZS
Gro
dzis
ko
ZS
Wys
oka
Str
zyŜo
wsk
a2)
ZS
śar
now
a
ZS
śyz
nów
SP
Brz
eŜan
ka
SP
Glin
ik
Cha
rzew
ski
SP
Glin
ik
Zab
orow
ski
SP
Wys
oka
Str
zyŜo
wsk
a1)
SP
Zaw
adka
SP
Tro
pie
SP
Str
zyŜó
w1)
Liczba uczniów 936 217 208 213 179 167 136 19 54 44 86 16 16 164 RóŜnica do roku
2004/2005 -26 -6 -19 -3 -19 -9 -9 -1 - 1 -1 -4 +4 -2 -12
Ogólny bilans lat szkolnych 2004/2005 do 2005/2006 wynosi - 108 uczniów = - 4%
Wyspecyfikowane w tabeli nr 9 obiekty szkolne stanowią własność komunalną Gminy StrzyŜów.
Poza obiektami dydaktycznymi, gminna baza edukacyjna dysponuje dwiema nowoczesnymi
halami sportowymi w StrzyŜowie i Godowej (trzecia, w Wysokiej StrzyŜowskiej, w trakcie
budowy), sześcioma salami sportowymi - Wysoka StrzyŜowska, śarnowa, śyznów, StrzyŜów,
Dobrzechów, Glinik Zaborowski. Pozostałe szkoły posiadają zastępcze sale gimnastyczne
przystosowane do prowadzenia zajęć z wychowania fizycznego. KaŜda placówka szkolna posiada
równieŜ zewnętrzną infrastrukturę sportową w postaci boisk do piłki noŜnej, siatkówki,
i koszykówki. Z zdecydowanej większości przypadków są to boiska o nawierzchni utwardzonej –
asfaltowej.
Wszystkie szkoły posiadają pracownie komputerowe lub zestawy komputerowe przystosowane
do prowadzenia zajęć z zakresu informatyki.
Tabela nr 10. Ilość zestawów komputerowych i posiadane stałe łącza internetowe w poszczególnych gminnych placówkach szkolnych
Szkoła
MZ
S1)
Str
zyŜó
w
ZS
D
obrz
echó
w
ZS
God
owa
ZS
Gro
dzis
ko
ZS
Wys
oka
Str
zyŜo
wsk
a2)
ZS
śar
now
a
ZS
śyz
nów
SP
Brz
eŜan
ka
SP
Glin
ik
Cha
rzew
ski
SP
Glin
ik
Zab
orow
ski
SP
Wys
oka
Str
zyŜo
wsk
a1)
SP
Zaw
adka
SP
Tro
pie
SP
Str
zyŜó
w1)
Liczba samodzielnych
stanowisk komputerowych
34 13 12 8 10 16 8 4 7 7 7 7 5 11
Czy placówka posiada stałe
łącze internetowe
TAK NIE TAK NIE TAK NIE TAK NIE NIE NIE NIE NIE NIE TAK
Opracowanie własne na podstawie materiałów Miejsko- Gminnego Zarządu Oświaty i Sportu
17
Na terenie miasta StrzyŜów funkcjonuje równieŜ Zespół Szkół (jednostka prowadzona przez
administrację samorzadową szczebla powiatowego – Powiat StrzyŜowski), w skład którego
wchodzą Liceum Ogólnokształcące, Licea Profilowane, Technika, Zasadnicza Szkoła Zawodowa,
oraz Szkoła Policealna. Zespół Szkół kształci młodzieŜ w systemach trzy,- cztero- i pięcioletnim
w szerokiej gamie specjalności. Na dzień 1 września 2004 roku w Zespole Szkół w StrzyŜowie
edukację pobierało 1.490 uczniów.
Pozostałe placówki szkolne i wychowawcze funkcjonujące w obrębie gminy to:
• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Zygmunta Mycielskiego w StrzyŜowie,
• Społeczna Szkoła Muzyczna StrzyŜowskiego Towarzystwa Muzycznego,
• Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy w StrzyŜowie,
• Dom Dziecka w StrzyŜowie,
• Dom Dziecka w śyznowie.
Na terenie gminy nie funkcjonuje Ŝadna jednostka edukacyjna szczebla wyŜszego, ani teŜ oddział
filialny takiej jednostki.
PoniŜsza tabela przedstawia w sposób przekrojowy strukturę ludności gminy według kryterium
„wykształcenie”.
Tabela nr 11. Ludność gminy według poziomu wykształcenia
Kategorie WyŜsze Średnie Zasadnicze zawodowe Podstawowe Pozostałe Ogółem
Kobiety 755 2672 1411 3039 467 8907 MęŜczyźni 518 1929 2833 2543 276 8266
Razem 1273 4601 4244 5582 743 8266 Opracowanie własne na podstawie spisu powszechnego 2002 roku
Kultura
Upowszechnianiem kultury na terenie Gminy zajmuje się sieć powołanych do tego instytucji
samorządowych, jak równieŜ organizacje spoza sektora finansów publicznych, stowarzyszenia,
fundacje i innego rodzaju niepubliczne organizacje społeczne.
Do samorządowych organizacji wspierających kulturę zaliczyć naleŜy:
• Dom Kultury „SOKÓŁ” w StrzyŜowie prowadzący równieŜ kino „Odrodzenie”, organizator
licznych imprez kulturalnych, konkursów, przeglądów i wystaw o charakterze
lokalnym,jak i regionalnym,
18
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna im. Juliana Przybosia w StrzyŜowie z siecią czterech
jednostek filialnych w miejscowościach Dobrzechów, Godowa, Wysoka StrzyŜowska,
Glinik Charzewski,
• Muzeum Społeczne Towarzystwa Miłośników Ziemi StrzyŜowskiej w StrzyŜowie,
Organizacje pozabudŜetowe, statutowo wspierające i promujące rozwój kultury na Ziemi
StrzyŜowskiej to:
• Fundacja na Rzecz Rozwoju Kultury Ziemi StrzyŜowskiej w StrzyŜowie – wydawca
lokalnego miesięcznika „Waga i Miecz”,
• Towarzystwo Miłośników Ziemi StrzyŜowskiej – opiekun zabytkowego tunelu
schronowego pod śarnowska Górą oraz StrzyŜowskiej Kolejki Kołowej,
• Towarzystwo Przyjaciół Godowej w Godowej – opiekun mini skansenu etnograficznego
w Godowej,
• Towarzystwo Przyjaciół Dobrzechowa w Dobrzechowie – wydawca kwartalnika „śycie
Dobrzechowa”,
• Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych im. Władysława Gduli w StrzyŜowie,
• StrzyŜowskie Towarzystwo Muzyczne w StrzyŜowie.
Mówiąc o kulturze, nie sposób nie wspomnieć o infrastrukturze i organizacjach społecznych
kultywujących lokalne tradycje ludowe. Do organizacji tych zaliczyć naleŜy:
• Koła Gospodyń Wiejskich – na terenie gminy funkcjonuje 12 kół,
• Ochotnicze StraŜe PoŜarne – na terenie gminy funkcjonuje 14 jednostek OSP,
• Klub Kultury Wsi w Dobrzechowie.
Organizacje te funkcjonują w oparciu o jednostki organizacyjne Gminy, wiejskie domy ludowe,
świetlice i budynki jednostek ochotniczej straŜy poŜarnej stanowiące majątek komunalny lub
majątek OSP.
Ochrona zdrowia i pomoc społeczna StrzyŜów stanowi bez wątpienia centrum publicznych i prywatnych specjalistycznych usług
medycznych o znaczeniu powiatowym. Do publicznych placówek ochrony zdrowia działających
na terenie gminy w ramach Samodzielnego Publicznego Zespołu Opieki Zdrowotnej
w StrzyŜowie zaliczyć naleŜy:
• Szpital Powiatowy w StrzyŜowie – prowadzący oddziały wewnętrzny, ginekologiczno-
połoŜniczy, noworodkowy, chirurgiczny, pododdział kardiologiczny i zakład
opiekuńczo-pielęgnacyjny,
19
• Powiatową przychodnię specjalistyczną w StrzyŜowie, poradnię chorób płuc oraz
wiejskie ośrodki zdrowia w miejscowościach Godowa, Wysoka StrzyŜowska, Glinik
Charzewski,
• Zespół Pogotowia Ratunkowego,
zaś do niepublicznych:
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej S. C.,
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej ESKULAP Sp. partnerska,
• Towarzystwo na Rzecz Rehabilitacji Zdrowotnej im. prof. Franciszka Chrapkiewicza –
Chapeville’a w StrzyŜowie,
• Prywatne praktyki lekarskie.
Usługi medyczne wysokospecjalistyczne dostępne są dla mieszkańców gminy na poziomie
regionalnym, głównie poprzez Rzeszowski Szpital Specjalistyczny nr 1 oraz Szpital Wojewódzki
nr 2 w Rzeszowie.
Obecny system ubezpieczenia społecznego nie stanowi stabilnego zabezpieczenia dla
funkcjonującego w kraju systemu powszechnej, publicznej opieki zdrowotnej. Publiczne
placówki zdrowia borykają się z powaŜnymi trudnościami natury finansowej, co w oczywisty
sposób przekłada się na poziom i zakres usług świadczonych dla pacjentów.
Według danych Ministerstwa Zdrowia ogólny stan zdrowotny społeczeństwa stopniowo się
pogarsza, co jest wynikiem głównie małej aktywności fizycznej i nieprawidłowego sposobu
odŜywiania. Konieczne są więc działania zarówno profilaktyczne, jak równieŜ
restrukturyzacyjne, dające moŜliwość dostępu do usług ochrony zdrowia na poziomie oczekiwań
społecznych.
Sytuacja materialna ludności Gminy nie odbiega w znaczący sposób od średniej wojewódzkiej.
Wśród rodzin najuboŜszych pojawiają się patologie społeczne, w tym głównie alkoholizm.
Pomocą w rozwiązywaniu problemów społecznych zajmują się na terenie gminy następujące
jednostki:
• Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w StrzyŜowie,
• Środowiskowy Dom Samopomocy w StrzyŜowie,
• Polski Czerwony KrzyŜ – oddział regionalny w StrzyŜowie,
• Punk Konsultacyjno – Informacyjny ds. UzaleŜnień,
• Grupa Samopomocowa AA,
20
• Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w StrzyŜowie,
• Powiatowy Urząd Pracy,
• Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie,
• Grupy i stowarzyszenia działające przy parafiach na terenie gminy.
Rada Miejska w StrzyŜowie rokrocznie asygnuje z budŜetu gminy środki finansowe na realizację
zadań z zakresu pomocy społecznej z przeznaczeniem na:
• Zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne,
• Dodatki mieszkaniowe,
• DoŜywianie dzieci,
• Finansowanie zasobu gminnych mieszkań socjalnych,
• Zasiłki w naturze.
Pomocą społeczną są równieŜ stosowane na mocy decyzji administracyjnej Burmistrza StrzyŜowa
indywidualne umorzenia podatkowe w stosunku do mieszkańców znajdujących się w trudnej
sytuacji finansowej.
Pomoc Społeczna trafia równieŜ do potrzebujących poprzez organizowane lokalnie i ponad
lokalnie akcje charytatywne w postaci darowizn od przedsiębiorstw i osób prywatnych.
Turystyka, rekreacja i sport
Gmina StrzyŜów leŜy w pasie Pogórzy Środkowobeskidzkich na Pogórzu StrzyŜowsko-
Dynowskim. Charakterystyczne dla okolicy są obłe garby pagórków z wyŜej wzniesionymi
pasmami BrzeŜanki (477m n.p.m.) i Jazowej z Czarnówką (492 ) o stromych stokach,
krawędziowych i nieckowatych kotlinach oraz płaskodenne doliny rzek. Obok atrakcyjnej
rzeźby terenu istotnym składnikiem krajobrazu jest szata roślinna. Dobrze zachowane lasy
tworzą duŜe kompleksy, a znaczna ich część poddana jest róŜnym formom ochrony.
Od kompleksu leśnego wokół najwyŜszych szczytów Pogórza StrzyŜowskiego: Klonowej
(525), Barda (534) i Chełma (528) przez pasmo Jazowej i BrzeŜanki po kompleks leśny
wokół Suchej Góry (585m n.p.m.) – najwyŜszego szczytu Pogórza Synowskiego, rozciąga się
Czarnorzecko-StrzyŜowski Park Krajobrazowy. Na północnych krańcach gminy rozpoczyna
się StrzyŜowsko-Sędziszowski Obszar Chronionego Krajobrazu. Obszary chronione powstały
na podstawie Wielkoprzestrzennego Systemu Obszarów Chronionych wprowadzonego
w 1971 roku przez Państwową Radę Ochrony Przyrody „dla zachowania nieprzeciętnych
właściwości naturalnych środowiska przyrodniczego oraz towarzyszących im wysokich
21
walorów estetyczno-widokowych i turystycznych krajobrazu”. Cechą wyróŜniającą
chronionych obszarów jest bogata flora roślin naczyniowych (kwiatowe), których liczba 916
gatunków stawia region w szeregu bardzo bogatych florystycznie. W parku występuje 35
gatunków roślin chronionych, z czego 22 objętych jest ochroną ścisłą. Chronione obszary
mają równieŜ bogatą faunę, w której szczególnie bogaty jest świat owadów.
Obok rzeźby terenu i szaty roślinnej, walory turystyczne okolic StrzyŜowa podnoszą zabytki
kultury materialnej. Wśród nich wymienić naleŜy zabytkowe kościoły z najstarszym,
murowanym, późnogotyckim kościołem w StrzyŜowie (II połowa XV w.), drewnianą cerkwią
w Bonarówce z 1841 r. i murowaną synagogą w StrzyŜowie. Nieodmiennie uwagę turystów
przyciągają dwory i pałace, szczególnie te w otoczeniu zachowanych parków ze
starodrzewem. Najpiękniejszy park z zachowaną aleją kasztanową i zabytkowymi drzewami-
pomnikami posiada pałac w śyznowie z I połowy XIX w. Budynek jest przykładem ciekawej
architektury z fasadą w kształcie kolumnowego portyku wgłębnego. Pięknym zabytkiem jest
XVIII-wieczny barokowo-klasycystyczny pałac Dydyńskich z mansardowym zadaszeniem,
obecna siedziba Muzeum Społecznego TMZS w StrzyŜowie oraz pałac Skrzyńskich-
Konopków z I połowy XIX w.
22
Pałac w śyznowie z I połowy XIX w.
Atrakcją turystyczną są ślady dawnej chłopskiej kultury materialnej: stare, chylące się ku
upadkowi lub zamienione na letniska drewniane chałupy, jakie spotkać wciąŜ moŜna
w BrzeŜance, Wysokiej StrzyŜowskiej, Zawadce czy RóŜance, przydroŜne kapliczki, niekiedy
zabytkowe i cenne jak kapliczka-kurhan w śarnowej oraz przydroŜne krzyŜe.
Osobliwością Ziemi StrzyŜowskiej, wymienianą przez krajoznawców jako Gefechtsstand
„Anlage Sud”, jest zespół fortyfikacji poniemieckich z czasów II wojny światowej
w StrzyŜowie i Stępinie.
23
Udostępnienie zwiedzającym kolejowego schronu tunelowego pod śarnowską Górą latem
2004 roku, miało bardzo istotne znaczenie dla oferty turystycznej gminy. Odnowiony
i oświetlony schron tunelowy najchętniej jest oglądany z okien wagoników StrzyŜowskiej
Kolejki Kołowej w sezonowe weekendy, kursującej stąd do pobliskiej Łętowni – „zielonych
płuc” StrzyŜowa.
StrzyŜowska Kolejka Kołowa
Walory przyrodnicze i wartości kulturowe danego terenu przybliŜa się wyznaczając w ich
pobliŜu szlaki turystyczne. Przez teren gminy, wg dostępnych map turystycznych (Beskid
Niski i Pogórze oraz Czarnorzecko-StrzyŜowski Park Krajobrazowy – z 1983 r. i późniejsze
wznowienia), przebiegają cztery szlaki: niebieski – od zamku „Kamieniec” w Odrzykoniu
przez Pasmo Jazowej po rezerwat „Góra Chełm”, zielony – z Krosna przez zamek
„Kamieniec”, Węglówkę, Czarny Dział i Pasmo BrzeŜanki do StrzyŜowa, Ŝółty – z Czudca
przez StrzyŜowski Las, Łętownię na górę Chełm i dalej na Liwocz oraz czarny – z Pasma
BrzeŜanki przez Górę Niebylecką i Połomię do Czudca.
Łętownia – niewielka wieś połoŜona w głęboko wciętej dolinie potoku Łętowianka na
północnych przedmieściach StrzyŜowa stała się „zielonymi płucami” miasta, kiedy w latach
70-tych ubiegłego stulecia powstał tu Ośrodek Sportu i Rekreacji. Latem do tej enklawy
zieleni, ciszy i spokoju przyciąga mieszkańców StrzyŜowa i okolic sezonowe kąpielisko, zimą
– zaśnieŜone stoki narciarskie. Ośrodek Rekreacyjny „Oaza” to dziś liczące się centrum
narciarskie w tej części Podkarpacia. Stoki są sztucznie naśnieŜane
i oświetlone do późnych godzin nocnych. Wokół wyciągów, w dolinie wyrosło zaplecze
gastronomiczno-noclegowe. Planowana jest modernizacja istniejącej skoczni narciarskiej
(K-25) oraz budowa wieŜy widokowej przy górnej stacji wyciągu. Ruszyły równieŜ roboty
24
przy modernizacji zalewu retencyjnego. Przeprowadzono juŜ regulację potoku, trwają prace
przy pogłębianiu zalewu i budowie na nim sztucznej wyspy. W niedalekiej przyszłości, kiedy
teren ten zostanie zagospodarowany turystycznie odpowiednią infrastrukturą i kiedy przy
stawach rybnych pojawi się mała gastronomia, odwiedzające pobliską Zieloną klasę „Pod
jodłami” wycieczki szkolne korzystać będą z dodatkowych atrakcji.
Dalece niezadowalający stan infrastruktury turystycznej uległ w ostatnich latach znacznej
poprawie. W ramach Kontraktu dla Województwa Podkarpackiego oraz funduszu SAPARD
wykonano remont całorocznej bazy noclegowej Miejsko-Gminnego Zarządu Oświaty i Sportu
w StrzyŜowie (24 miejsca), usytuowanej na terenie stadionu oraz zbudowano kompleks
ścieŜek edukacyjno-rekreacyjnych w lasach Łętowni. Ze wspomnianej juŜ wyŜej Zielonej
klasy „Pod jodłami” przy leśniczówce w Łętowni wiodą trasy: ścieŜki zdrowia (długości
ok. 1,5 km z 6. elementami do ćwiczeń) i ścieŜki przyrodniczo-dydaktycznej (długości ok.2,5
km z 10. tablicami poglądowymi i kilkoma elementami architektury krajobrazu
w postaci kładek, mostków, oporęczowanych stopni terenowych i miejsc biwakowych).
Kompleks ścieŜek zgłoszony do Związku Komunalnego „Wisłok” jako jedna z propozycji
tzw. „wypraw do Ekolandii” jest licznie odwiedzany przez szkolne wycieczki z terenu gminy,
powiatu i województwa. Przy współudziale finansowym funduszu SAPARD powstał trakt
rekreacyjno-pieszy zwany potocznie ścieŜką rowerową (długości ok. 3,5 km z tablicami
informacyjnymi i miejscami przystankowo-widokowymi), wzbogacający przylegającą
do niego Zieloną klasę o nowe elementy małej infrastruktury turystycznej.
25
Załączona mapa przedstawia przebieg istniejących tras rowerowych na terenie gminy.
26
Zadbano równieŜ o stronę promocyjną przedsięwzięcia, wydając „Przewodnik terenowy
zielonych okolic StrzyŜowa” i „Mapę tras rowerowych”.
Fragment strzyŜowskiego rynku z widokiem na dzwonnicę kościelną
Znaczącą poprawę w ostatnich latach odnotowano równieŜ w ilości i jakości obiektów
sportowych. Oddano do uŜytku dwie pełnowymiarowe sale gimnastyczne: w 2002 r. przy
Miejskim Zespole Szkół w StrzyŜowie i dwa lata później, przy Zespole Szkół w Godowej.
Trwają prace przy budowie następnej, przy Zespole Szkół w Wysokiej StrzyŜowskiej,
a w planach jest kolejna tego typu inwestycja w Grodzisku. Przystąpiono równieŜ do budowy
krytej pływalni w StrzyŜowie, która będzie pierwszym takim obiektem w powiecie.
27
3. Sytuacja demograficzna i rynek pracy
Ludność Gminę StrzyŜów charakteryzuje stosunkowo wysoka dynamika demograficzna. W roku 2004
gminę i miasto StrzyŜów zamieszkiwało 20.893 osób w tym: męŜczyźni – 10.263 i kobiety –
10.630. Około 58% ludności gminy, tj. 12.157 osób zamieszkuje obszary wiejskie gminy
StrzyŜów. W mieście StrzyŜów liczba ludności wynosi 8.736 mieszkańców (31. 12. 2004 r.).
Tab. 1. Liczba ludności gminy i miasta StrzyŜów w latach 1999 – 2004
Liczba ludności Lp. Miejscowość 1999r. 2000r. 2001r. 2002r. 2003r. 2004r.
1 Obszar miejski gminy StrzyŜów
8867 8935 8970 8728 8726 8736
2 Obszar wiejski gminy StrzyŜów
12511 12400 12346 12149 12140 12157
Ogółem 21378 21335 21316 20877 20866 20893
0
5000
10000
15000
20000
25000
1999r. 2001r. 2003r.
Lata
Ludno ść Gminy Strzy Ŝów w latach 1999-2004Obszarmiejski gminyStrzyŜów
Obszar wiejskigminyStrzyŜów
Ogółem
Ludność gminy i miasta StrzyŜów w porównaniu do 1999 r. zmniejszyła się o 2,27%.
Przyrost naturalny mierzony w liczbach bezwzględnych wyniósł w 2004 r. – 36,
w tym na terenie miasta StrzyŜów – 7, a na terenie gminy – 29. Utrzymuje się on na niskim
poziomie, co w liczbach bezwzględnych i w przeliczeniu na 1000 mieszkańców przedstawiają
poniŜsze tabele:
28
Tab. 2. Ilość urodzeń, zgonów oraz zawartych małŜeństw na terenie gminy i miasta StrzyŜów w latach 2003 – 2004 w liczbach bezwzględnych
Urodzenia MałŜeństwa Zgony 2003 r 2004 r 2003 r 2004 r 2003 r 2004 r Miasto 96 88 -8 - - - 76 69 -7 Gmina 129 122 -7 - - - 140 111 -29 Ogółem 225 210 -15 180 210 +30 216 180 -36 Tab. 3. Wskaźnik przyrostu naturalnego w przeliczeniu na 100 mieszkańców w 2004r MałŜeństwa Urodzenia Zgony Przyrost
naturalny Ogółem gmina i miasto StrzyŜów
10,0 10,0 8,6 1,4
Miasto StrzyŜów - 4,2 3,3 0,9 Gmina StrzyŜów - 5,8 5,3 0,5 PoniŜszy wykres przedstawia strukturę wiekową ludności gminy. Tab. 4. Struktura wieku ludności Gminy StrzyŜów wg danych za rok 2004
0
200
400
600
800
1000
1200
1400liczba osób
0 - 7 16 -19
26 -29
36 -40
50 -54
61 -65
70 iwięcej
wiek
M ęŜczyźni
Kobiety
Jak wynika z powyŜszych danych, Gmina StrzyŜów jest obszarem młodym pod względem
struktury wieku mieszkańców. Odsetek ludności w wieku produkcyjnym wynosi
w gminie 57,9% . Większy niŜ średnio w województwie i kraju jest odsetek ludności w wieku
przedprodukcyjnym, który w Gminie StrzyŜów wynosi 25,9% (w województwie - 25,6%
w kraju – 22,7%). WyŜszy jest równieŜ w Gminie StrzyŜów udział ludności w wieku
poprodukcyjnym (w gminie – 16,2%, w województwie – 14,5% , w kraju 15,1%).
29
Rynek pracy Struktura zatrudnienia w Gminie StrzyŜów odzwierciedla typowe dla całej gospodarki
polskiej zapóźnienie i daleko odbiega od struktury zatrudnienia w gospodarkach rynkowych
krajów rozwiniętych.
Według stanu z dnia 31. 12. 2004 r. stopa bezrobocia w powiecie strzyŜowskim wynosiła
24,9% (województwo – kraj, 19,1%–19,1%). W gminie StrzyŜów na koniec 2004 r. było
2.105 bezrobotnych, w tym 1014 kobiet i1091 męŜczyzn. W najtrudniejszej sytuacji na rynku
pracy gminy StrzyŜów znalazły się osoby młode, tj. do 34 roku Ŝycia (ok. 57,9%
bezrobotnych) oraz z wykształceniem zasadniczym, gimnazjalnym i niŜszym. Do głównych
problemów regionalnego rynku pracy naleŜy zaliczyć bardzo wysoki odsetek długotrwale
bezrobotnych, który w połowie roku 2004 wyniósł 61%.
Wobec stałego, wysokiego wzrostu ludności w wieku produkcyjnym, istniejące zasoby
ludzkie są wykorzystywane w sposób dalece niewystarczający.
DuŜy problem stanowi przy tym bezrobocie ukryte, zwłaszcza na obszarach wiejskich.
Negatywnym zjawiskiem jest koncentracja zatrudnienia w kilku największych
przedsiębiorstwach na terenie gminy.
Strukturę bezrobocia według wieku, poziomu wykształcenia oraz czasu pozostawania bez
pracy w gminie i mieście StrzyŜów, przedstawiają poniŜsze tabele.
Tabela nr 5 STRUKTURA BEZROBOCIA w Gminie StrzyŜów
30.06.2003 r. 30.06.2004 r.
WYSZCZEGÓLNIENIE
Liczba bezrobotnych
Udział % w ogólnej liczbie bezrobotnych
Liczba bezrobotnych
Udział % w ogólnej liczbie bezrobotnych
PROCENT ODCHYLENIA
1 2 3 4 5 6 (4:2) 7 (4-2) OGÓŁEM 1260 100,0 1312 100,0 104,1 52 w tym: bez prawa do zasiłku
1017 80,7 1093 83,3 107,5 76
Bezrobotni wg wieku 15-17 lat 1 0,1 0 0,0 0,0 -1 18-24 lat 347 27,5 350 26,7 100,9 3 25-34 lat 387 30,7 410 31,3 105,9 23 35-44 lat 341 27,1 345 26,3 101,2 4 45-54 lat 175 13,9 188 14,3 107,4 13 55-59 lat 8 0,6 18 1,4 225,0 10 60 i więcej lat 1 0,1 1 0,1 100,0 0
Bezrobotni wg poziomu wykształcenia WyŜsze 30 2,4 30 2,3 100,0 0 Policealne i średnie zawodowe
260 20,6 289 22,0 111,2 29
Ogólnokształcące 75 6,0 82 6,3 109,3 7 Zasadnicze zawodowe 632 50,2 657 50,1 104,0 25 Podstawowe i niepełne podstawowe
263 20,9 254 19,4 96,6 -9
30
Bezrobotni wg czasu oczekiwania na pracę Do 1 miesiąca 56 4,3 1-3 miesięcy 59 4,7 92 7,0 155,9 33 3-6 miesięcy 87 6,9 108 8,2 124,1 21 6-12 miesięcy 218 17,3 219 16,7 100,5 1 12-24 miesięcy 236 18,7 238 18,1 100,8 2 PowyŜej 24 miesięcy 555 44,0 599 45,7 107,9 44
Bezrobotni wg staŜu pracy Do 1 roku 154 12,2
157
12,0 101,9 3,0
1-5 lat 258 20,5 250 19,1 96,9 -8,0 5-10 lat 203 16,1 214 16,3 105,4 11,0 10-20 lat 173 13,7 181 13,8 104,6 8,0 20-30 lat 103 8,2 101 7,7 98,1 -2,0 30 lat i więcej 13 1,0 16 1,2 123,1 3,0 bez staŜu 256 20,3 391 29,8 152,7 135,0
Tabela nr 6 STRUKTURA BEZROBOCIA w mieście StrzyŜów
30.06.2003 r. 30.06.2004 r.
WYSZCZEGÓLNIENIE Liczba bezrobotnych
Udział % w ogólnej liczbie bezrobotnych
Liczba bezrobotnych
Udział % w ogólnej liczbie bezrobotnych
PROCENT ODCHYLENIA
1 2 3 4 5 6 (4:2) 7 (4-2) OGÓŁEM 832 100,0 852 100,0 102,4 20 w tym: bez prawa do zasiłku
668 80,3 90 10,6 13,5 -578
Bezrobotni wg wieku 15-17 lat 0 0,0 0 0,0 #dziel/0! 0 18-24 lat 221 26,6 213 25,0 96,4 -8 25-34 lat 271 32,6 281 33,0 103,7 10 35-44 lat 165 19,8 179 21,0 108,5 14 45-54 lat 157 18,9 158 18,5 100,6 1 55-59 lat 16 1,9 21 2,5 131,3 5 60 i więcej lat 2 0,2 0 0,0 0,0 -2
Bezrobotni wg poziomu wykształcenia WyŜsze 43 5,2 58 6,8 134,9 15 Policealne i średnie zawodowe
213 25,6 230 27,0 108,0 17
Ogólnokształcące 100 12,0 95 11,2 95,0 -5 Zasadnicze zawodowe 340 40,9 329 38,6 96,8 -11 Podstawowe i niepełne podstawowe
136 16,3 140 16,4 102,9 4
Bezrobotni wg oczekiwania na pracę Do 1 miesiąca 78 9,4 47 5,5 60,3 -31 1-3 miesięcy 79 9,5 78 9,2 98,7 -1 3-6 miesięcy 91 10,9 98 11,5 107,7 7 6-12 miesięcy 128 15,4 145 17,0 113,3 17 12-24 miesięcy 142 17,1 134 15,7 94,4 -8 PowyŜej 24 miesięcy 314 37,7 350 41,1 111,5 36
Bezrobotni wg staŜu pracy Do 1 roku 102 12,3 101 11,9 99,0 -1 1-5 lat 168 20,2 162 19,0 96,4 -6 5-10 lat 122 14,7 130 15,3 106,6 8 10-20 lat 122 14,7 127 14,9 104,1 5 20-30 lat 78 9,4 66 7,7 84,6 -12 30 lat i więcej 13 1,6 13 1,5 100,0 0 bez staŜu 227 27,3 253 29,7 111,5 26
31
4. Potencjał infrastruktury i polityka przestrzenna Sieć drogowa Podstawową sieć drogową gminy tworzą drogi wojewódzkie i powiatowe, uzupełnione
drogami gminnymi i wewnętrznymi. Geometria sieci drogowej zapewnia powiązania wsi
i przysiółków w układzie wewnętrznym i zabezpiecza połączenia z powiatowym
i wojewódzkim układem drogowym.
Pomimo zrealizowania kolejnych etapów modernizacji istniejących dróg polegających na
wzmocnieniu, poszerzaniu i ulepszaniu nawierzchni, sieć dróg w gminie nie na całej długości
posiada parametry odpowiednie do funkcji i klasy dróg oraz wzrastającego natęŜenia ruchu.
Brak droŜności spowodowany jest przede wszystkim złym stanem technicznym nawierzchni
i obiektów mostowych, nieutwardzonymi poboczami, niewielką ilością chodników
w terenach gęsto zabudowanych poza miastem.
Sieć dróg wojewódzkich przebiegająca przez teren gminy StrzyŜów wynosi 21,2 km.
Na terenie gminy występuje gęsta sieć dróg powiatowych, których całkowita długość wynosi
57,0 km.
O ile stan techniczny dróg wojewódzkich moŜe ocenić na dostateczny, to drogi powiatowe są
w bardzo złym, niedoinwestowanym stanie.
Długość sieci dróg gminnych wynosi 108,0 km w tym 30,0 km na terenie miasta i 78,0 km na
terenie wsi.
Na terenie gminy występuje gęsta sieć dróg wewnętrznych o długości 465,0 km w większości
o nawierzchni nieulepszonej i w złym stanie technicznym. Drogi wewnętrzne w większości
nie posiadają uregulowanego stanu prawnego.
PowaŜne utrudnienie komunikacyjne stanowi brak obwodnicy miasta StrzyŜowa.
WYKAZ DRÓG NA TERENIE POWIATU STRZY śOWSKIEGO
I GMINY STRZY śÓW Lp. Nr
drogi Przebieg drogi Ilość km na terenie Ogółem
km powiatu gminy Drogi krajowe 1. 9 Radom – Barwinek 12 - 12
Drogi wojewódzkie 1. 988 Babica – Warzyce 18,893 11,600 30,493
2. 989 StrzyŜów – Lutcza 2,000 6,600 8,600
Drogi powiatowe 1. 350 RóŜanka – Grodzisko 5,633 2. 629 Pstrągowa – StrzyŜów 7,700 3. 918 Zawadka – Grodzisko – StrzyŜów 9,685 4. 926 KoŜuchów – Markuszowa – Wysoka Strz. 5,322
32
5. 927 Węglówka – Wysoka Strz. - Dobrzechów 10,162 6. 928 Wysoka Strz. – Gbiska – śarnowa 2,396 7. 930 śarnowa – Glinik Zaborowski 5,619 8. 931 śarnowa – Niebylec 7,318 9. 933 Wysoka Strz. – Bonarówka – śyznów 8,000
10. 937 Wysoka Strz. – BrzeŜanka – StrzyŜów 4,155 11. 938 Połomia – Glinik Charzewski 3,699 12. 926 Wysoka Strz. – Oparówka 3,097
Drogi gminne 1. Teren gminy
– miasto 30 km - gmina 78 km
- 108,000 108,000
Drogi wewnętrzne 1. Teren gminy - 465,000 465,000
Podkreślić naleŜy równieŜ, iŜ złe parametry dróg wpływają na poziom bezpieczeństwa ich uŜytkowników. Szczególnie naraŜeni są tutaj piesi i rowerzyści, w tym dzieci szkolne. Sieć kolejowa Układ oraz długość linii kolejowych na terenie Gminy StrzyŜów jest prawidłowy
i wystarczający dla obsługi całego obszaru. Stan techniczny oraz stopień wykorzystania budzi
jednak wiele zastrzeŜeń. Na terenie gminy istnieją dwie stacje kolejowe wielotorowe
StrzyŜów i Dobrzechów. Stacja w StrzyŜowie posiada ponadto bocznicę kolejową, rampę
wyładowczą i dwie nastawnie. Linia relacji Rzeszów – Jasło nie posiada trakcji kolejowej.
Kursujące tędy składy osobowe są zdecydowanie mało konkurencyjne w stosunku do
transportu kołowego. Drogą kolejową w znikomym stopniu odbywa się równieŜ transport
towarów. W przewaŜającej wielkości jest to transport substancji ropopochodnych z rafinerii
Jasło i Gorlice oraz drewna pozyskiwanego w Bieszczadach.
INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Energetyka
Przez wschodnią część gminy StrzyŜów przebiega linia 400 kV, relacji Rzeszów-Iskrzynia
koło Krosna-Lemeśany (Słowacja), o duŜym znaczeniu dla krajowego systemu
elektroenergetycznego i międzynarodowej wymiany energii. Linia ta ma jedynie pośredni
wpływ na warunki zasilania gminy.
Obszary gminy i miasta StrzyŜów są zasilane ze stacji elektroenergetycznej 110/15 kV
GPZ StrzyŜów, usytuowanej na zachodnich obrzeŜach StrzyŜowa przy ul. 1 Maja,
między linią kolejową a Wisłokiem.
Przez tereny gminy, w kierunku południowym wiodą trasy dwóch napowietrznych
jednotorowych linii 1 1 0 kV, wiąŜących GPZ StrzyŜów z systemem elektroenergetycznym.
Są to linie relacji:
33
• Boguchwała k. Rzeszowa - StrzyŜów,
• StrzyŜów - Krosno - Białobrzegi.
Linie te mają podstawowe znaczenie dla warunków zasilania całej w energię elektryczną
gminy i miasta StrzyŜów, a takŜe dla odbiorców w gminach sąsiadujących.
Z GPZ StrzyŜów wyprowadzone są linie napowietrzne sieci rozdzielczej 15 kV,
przesyłające energię do poszczególnych miejscowości gminy StrzyŜów i gmin ościennych.
Biegną one w kierunku Sędziszowa, Ropczyc, Frysztaka, Krosna, Niebylca i Czudca.
Odcinki linii 15 kV na terenach o zwartej zabudowie w StrzyŜowie są wykonane w wersji
kablowej.
Linie średniego napięcia 15kV zasilają stacje transformatorowo-rozdzielcze 15/0,4 kV, za
których pośrednictwem energia elektryczna jest przesyłana odbiorcom poprzez sieć
rozdzielczą niskiego napięcia. Na terenach zwartej zabudowy miasta stacje
transformatorowo-rozdzielcze 15/0,4 kV wykonane są najczęściej jako wnętrzowe,
wolnostojące.
Według informacji udzielonych przez Rzeszowski Zakład Energetyczny, stacja GPZ
StrzyŜów dysponuje łączną mocą 2 x 16 MVA. Udział odbiorców komunalno-bytowych
w poborze mocy z GPZ szacowany jest na około 85%. Obecnie występują rezerwy mocy
transformatorów zainstalowanych w GPZ oraz rezerwy parametrów linii 1 1 0 kV,
zasilających GPZ. Rezerwy te mogą być spoŜytkowane do zaspokojenia zwiększonego
zapotrzebowania gminy i miasta na dostawy mocy. Rzeszowski Zakład Energetyczny
posiada opracowaną koncepcję rozwoju sieci 1 / 1 / 0 kV, według której do roku 2015 nie
zachodzi potrzeba rozbudowy tej sieci na obszarze miasta i gminy.
Dotychczasowy i prognozowany - wg koncepcji rozwoju sieci - pobór mocy przez
odbiorców z terenu miasta i gminy StrzyŜów kształtuje się następująco:
Rok 2002 2005 2015 Pobór mocy [MW] 6,56 6,80 7,68
W przeciwieństwie do sieci wysokiego napięcia 1 / 1 / 0 kV, sieć średniego napięcia
15 kV i niskiego napięcia wymaga modernizacji i rozbudowy. Na terenie miasta
sieć średniego i niskiego napięcia powinno się zmodernizować w rejonie ulic: Słonecznej,
Dąbrowskiego, Przekopnej i Tunelowej, natomiast na obszarze gminy StrzyŜów
w miejscowościach: Bonarówka, BrzeŜanka, Gbiska, Glinik Charzewski, Grodzisko,
Zawadka oraz śarnowa. Zakres i terminy wykonania tych prac będą zaleŜały od środków,
którymi będzie dysponował Rzeszowski Zakład Energetyczny SA
Po roku 2005 Rzeszowski Zakład Energetyczny SA zamierza zbudować nową, wnętrzową
rozdzielnię średniego napięcia 15 kV w GPZ StrzyŜów. Nowa rozdzielnia będzie miała
34
większą liczbę pól liniowych niŜ istniejąca rozdzielnia napowietrzna 15 kV.
Z przeprowadzonego rozpoznania wynikają następujące wnioski:
1) W strukturze systemu elektroenergetycznego, bezpośrednio zaopatrującego
miasto i gminę StrzyŜów w energię, moŜna wyróŜnić trzy podstawowe poziomy:
• sieć i obiekty wysokiego napięcia 110 kV,
• sieć rozdzielcza i obiekty średniego napięcia 15 kV,
• sieć rozdzielcza i obiekty niskiego napięcia.
2) Rezerwa parametrów sieci 1 / 1 / 0 kV i mocy transformatorów zainstalowanych
w stacji elektroenergetycznej 110/15 kV GPZ StrzyŜów jest na tyle duŜa, Ŝe
będzie moŜliwe zapewnienie zwiększających się dostaw mocy odbiorcom
w mieście i gminie StrzyŜów co najmniej do 2015 r.
3) Doinwestowania i modernizacji wymagają sieć i obiekty średniego i niskiego napięcia
na niektórych obszarach miasta i gminy StrzyŜów.
Niedoinwestowanie systemu zaopatrzenia w energię elektryczną jest typowym
uwarunkowaniem na duŜej części obszarów wiejskich w Polsce. W ostatnich latach,
w wyniku zbliŜenia cen energii elektrycznej do cen rynkowych, nastąpiła racjonalizacja
zuŜycia energii elektrycznej, a Polska z kraju o napiętym bilansie energetycznym stała się
krajem o niewykorzystanych w pełni moŜliwościach produkcyjnych elektrowni. Mimo to,
znaczna część terenów w kraju, zwłaszcza wiejskich, z powodu niedostatecznie rozwiniętej
elektroenergetycznej sieci rozdzielczej o niezbędnych parametrach nie ma zapewnionych
dostaw energii elektrycznej o wymaganym standardzie. Problem ten, potocznie określany
jako konieczność reelektryfikacji polskiej wsi, jest rozpoznany i dostrzegany przez
dostawców energii oraz na wszystkich szczeblach władz państwowych
i samorządowych. Do jego rozwiązania potrzebne są duŜe nakłady na modernizację sieci.
Do czynników sprzyjających rozwojowi zaliczyć naleŜy:
• dobry stan i znaczne rezerwy w systemie zaopatrzenia gminy w energię elektryczną
na poziomie wysokiego napięcia 1 / 1 / 0 kV,
• centralne - względem obszaru gminy - połoŜenie źródła energii, GPZ StrzyŜów,
• dokładne rozpoznanie niezadowalającego stanu zaopatrzenia gminy w energię
elektryczną na poziomie średniego i niskiego napięcia, sprecyzowanie środków
zaradczych poprawiających standard zaopatrzenia gminy w energię elektryczną
i ujęcie w planach rozwojowych Zakładu Energetycznego niezbędnych inwestycji,
poprawiających zaopatrzenie gminy w dostawy mocy i energii elektrycznej,
• systematycznie prowadzona modernizacja i rozbudowa sieci elektroenergetycznej.
Czynnikami ograniczającymi rozwój są:
• niedoinwestowana, wymagająca dalszej modernizacji elektroenergetyczna sieć
35
rozdzielcza średniego i niskiego napięcia,
• duŜe nakłady potrzebne na rozbudowę infrastruktury i przedsięwzięcia moderni-
zacyjne.
Gazownictwo
Przez teren gminy StrzyŜów przebiega gazociąg wysokopręŜny PN 3,43 MPa (fi 250)
relacji Sędziszów-Warzyce (Zawadka) oraz gazociąg wysokopręŜny PN 0,8 MPa (fi
100) relacji Niewodna-StrzyŜów, dostarczający gaz ze stacji redukcyjno-pomiarowej Q = 600
Nm3/h w KoŜuchowie do stacji redukcyjno-pomiarowej I stopnia Q = 3000 Nm3/h
w StrzyŜowie.
Miasto StrzyŜów oraz prawie cały obszar gminy zasilany jest w gaz z systemu gazociągów
średniego ciśnienia ze stacji w StrzyŜowie oraz Zawadce. W chwili obecnej na terenie
gminy są dwie nie zgazyfikowane wsie - Bonarówka oraz Łętownia.
Do sieci gazowej podpiętych jest obecnie 3525 budynków mieszkalnych, co stanowi ok. 70,9% wszystkich budynków.
Zaopatrzenie gminy w gaz średniopręŜny odbywa się ze stacji w StrzyŜowie
i Zawadce. Do śyznowa gaz doprowadzany jest siecią z Lutczy (gmina Niebylec),
natomiast do RóŜanki - z Wielopola Skrzyńskiego. Z Wysokiej StrzyŜowskiej gazociąg
średniopręŜny zaopatruje w gaz Oparówkę w gminie Wiśniowa.
GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA Gospodarka wodna Gmina StrzyŜów połoŜona jest na obszarze dorzecza Wisłoka. Zasoby wód
powierzchniowych są niewykorzystane z uwagi na znaczne wahania przepływów w ciągu
roku oraz brak zbiorników retencyjnych.
Jedynie zasoby wód podziemnych są w sposób znaczący wykorzystane.
Zaopatrzenie w wodę
Na obszarze gminy StrzyŜów źródłem zaopatrzenia w wodę do celów komunalnych
i przemysłowych są wody podziemne.
Udokumentowana woda pobrana z ujęć w 2004 r. wynosi 331 tys. m³ .
Dobowa zdolność produkcyjna czynnych urządzeń w ujęciach wody wynosi 1500 m³/d.
Długość czynnej sieci wodociągowej wynosi ok.17,8 km.
Zaopatrzenie w wodę w gminie odbywa się dwoma sposobami:
36
- z ujęć opartych o studnie głębinowe; na nich bazuje wodociąg miejski obejmujący
systemem zaopatrzenia w wodę miasto i najbliŜszą okolicę,
- ze studni kopanych lub wyŜej połoŜonych samowypływowych źródeł wodnych, z których
transport wody odbywa się pojedynczymi odcinkami sieci wodociągowej od kilku
do kilkunastu gospodarstw
Do spraw, które są niezwykle waŜne dla prawidłowej eksploatacji wodociągów i utrzymania
dobrej jakości wody do picia dostarczanej odbiorcom, naleŜy zaliczyć między innymi:
- opracowanie i zatwierdzenie stref ochrony sanitarnej dla wszystkich ujęć wody
podziemnej oraz utrzymanie w tych strefach reŜimów wynikłych z tych opracowań,
- wymianę i modernizację zuŜytych sieci,
- modernizację stacji uzdatniania wody.
Gospodarka ściekowa Systemy odprowadzania ścieków są znacznie słabiej rozwinięte niŜ systemy zaopatrywania w
wodę i dotyczy to zarówno terenów miejskich, jak i wiejskich.
Odprowadzane siecią kanalizacyjną ścieki komunalne są oczyszczane w jedynej na terenie
gminy oczyszczalni ścieków o wydajności 2.421 m³/dobę, posiadającej aktualnie znaczące
rezerwy w ilości przyjmowanych ścieków.
Sieciami kanalizacji miejskiej odprowadzane są ścieki komunalne w ilości 221 tys. m³ (w tym
164 tys. m³ z gospodarstw domowych, a 57 tys. m³ od jednostek działalności produkcyjnej).
Nieuporządkowane systemy kanalizacji, brak sieci kanalizacyjnej wraz z urządzeniami
(przepompownie), uniemoŜliwiają pełne wykorzystanie istniejącej oczyszczalni.
Szczególnie waŜnym problemem do rozwiązania jest oczyszczanie ścieków z terenów
podmiejskich i wiejskich.
Na terenie gminy sieć kanalizacyjna istnieje tylko w aglomeracji StrzyŜów. Całkowita
długość sieci kanalizacyjnej wynosi 24 km, w tym: 7 km kanalizacji sanitarnej,
13 km kanalizacji ogólnospławnej i 4 km przyłączy.
Oczyszczalnia ścieków obsługująca tę sieć kanalizacyjną znajduje się w StrzyŜowie i obecnie
jest ona obciąŜona w około 75%.
Systematycznie prowadzona jest rozbudowa sieci kanalizacyjnej na terenie miasta.
Na terenie Gminy StrzyŜów istnieją jeszcze dwie miejscowości, które mogą tworzyć
aglomeracje w myśl zapisów Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych:
37
Godowa i Wysoka StrzyŜowska. Stosownie do zapisów w/w Programu wszelkie aglomeracje
muszą zostań skanalizowane do końca 2015 roku.
W aglomeracji Godowa zachodzi potrzeba budowy 6,8 km kanalizacji sanitarnej wraz
z oczyszczalnią ścieków.
W aglomeracji Wysoka StrzyŜowska zachodzi potrzeba budowy 13 km kanalizacji sanitarnej
wraz z oczyszczalnią ścieków.
Kanalizacja w StrzyŜowie ( istniejąca i planowana do budowy ) obsługiwać będzie około
8960 mieszkańców miasta, w sezonie turystyczno – wypoczynkowym liczba ta moŜe
wzrosnąć do 9300 osób.
Kanalizacja w Godowej obsługiwała będzie 2228 mieszkańców tej miejscowości,
a kanalizacja w Wysokiej StrzyŜowskiej 2210 mieszkańców.
Pozostałe miejscowości gminy StrzyŜów nie będą tworzyły odrębnych aglomeracji.
Kanalizacja miejscowości: BrzeŜanka (360 mieszkańców), Gbiska (317 mieszkańców),
Łętownia (161 mieszkańców), Tropie (419 mieszkańców) i Dobrzechów
(1653 mieszkańców), podłączona zostanie do kanalizacji w aglomeracji StrzyŜów, a ścieki
oczyszczane będą w oczyszczalni w StrzyŜowie.
Do kanalizacji i oczyszczalni planowanej do wybudowania w Godowej, podłączona zostanie
kanalizacja w miejscowości śyznów (965 mieszkańców).
Pozostałe miejscowości: Glinik Charzewski (919 mieszkańców), Glinik Zaborowski (585
mieszkańców), śarnowa (929 mieszkańców) oraz Grodzisko (1073 mieszkańców)
z Zawadką (371 mieszkańców), ze względu na małą gęstość zaludnienia oraz niekorzystne
ukształtowanie terenu nie będą tworzyły odrębnych systemów oczyszczania ścieków.
Ścieki komunalne odprowadzane do sieci kanalizacyjnej istniejącej na terenie StrzyŜowa –
1770 m3/d - stanowią mieszaninę ścieków bytowych, opadowych i przemysłowych.
Odprowadzane do sieci kanalizacyjnej ścieki przemysłowe – 30 m3/d są podczyszczone na
oczyszczalniach zakładowych.
38
Gospodarka odpadami
Odpady komunalne
Gmina posiada składowisko odpadów komunalnych o powierzchni składowania 1,82 ha.
Na składowisko przyjmowane są odpady z gminy i miasta StrzyŜów i gminy Frysztak
Planowana pojemność składowania wynosi 60.000 ton.
Średnioroczna ilość odpadów przyjmowanych do unieszkodliwienia na składowisko wynosi
2200 ton.
Przewidywany okres eksploatacji wynosi 20 lat.
Liczba budynków objętych zbiórką odpadów – 4.500.
Odcieki ze składowiska przepompowywane są na oczyszczalnię ścieków w StrzyŜowie.
Na terenie gminy i miasta StrzyŜów rozmieszczonych jest 90 szt. kontenerów do selektywnej
zbiórki odpadów (szkło, plastik, makulatura).
Prowadzona jest równieŜ zbiórka odpadów segregowanych z gospodarstw domowych
z terenu gminy i miasta StrzyŜów tak zwanym systemem workowym (oznaczone worki na
segregowane odpady – szkło, plastik, makulatura, puszki).
5. Stan środowiska i warunki klimatyczne
Gmina StrzyŜów jest połoŜona na terenie dwóch mezoregionów Pogórza
Środkowobeskidzkiego: Pogórza StrzyŜowskiego (część północno – zachodnia gminy)
i Pogórza Dynowskiego (część południowo – wschodnia gminy). Granicą pomiędzy tymi
mezoregionami jest rzeka Wisłok. Tereny gminy leŜą na wysokości od 215 m n.p.m. –
w dolinie rzeki Wisłok do 488 m n.p.m. na wzniesieniu w Wysokiej StrzyŜowskiej.
Charakterystyczną rzeźbę terenu tworzą garby pogórza o wyrównanej wierzchowinie,
porozcinane dolinami rzecznymi o dość stromych zboczach. W południowej części gminy
garby Pogórza Dynowskiego są wyraźnie wyŜsze i przybierają kształt wyraźnych pasm
zalesionych w części grzbietowej.
Klimat
Na obszarze gminy występuje klimat podgórski, naleŜący do karpackiej strefy
ekoklimatycznej, umiarkowanie ciepły. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi tu
7,4 ºC, wartość międzydobowej zmienności temperatury w ciągu roku wynosi około 2 ºC.
39
Klimat StrzyŜowa charakteryzuje się równieŜ duŜą ilością dni z frontami atmosferycznymi.
Podczas 225 dni przez teren gminy przemieszczają się fronty atmosferyczne, co powoduje
częste zmiany elementów meteorologicznych.
Okres wegetacyjny roślin rozpoczyna się na przełomie marca i kwietnia, a kończy
w pierwszej dekadzie listopada, jego długość waha się od 215 do 220 dni.
Obszar gminy otrzymuje rocznie 620 - 680 mm opadów, które są nierównomiernie
rozłoŜone w ciągu roku. Najwięcej opadów przypada na czerwiec i lipiec.
Na terenie gminy przewaŜają wiatry zachodnie i południowo – zachodnie.
Gleby
Gleby występujące na terenie gminy są głównie glebami brunatnymi i bielicowymi,
wykształconymi na podłoŜu glin powstałych z wietrzenia skał fliszowych bądź na podłoŜu
lessów piaszczystych. W dnach dolin Wisłoka i Stobnicy na podłoŜu osadów rzecznych
wytworzyły się gleby typu mad, gleby te są najbardziej urodzajne w całej gminie.
Największą powierzchnię w gminie zajmują grunty o glebach IV klasy bonitacyjnej, gleby
klas I – III występują głównie w dolinach Wisłoka i Stobnicy oraz na płaskich
wierzchowinach garbów pogórza.
Zdecydowana większość terenów gminy – 66% znajduje się w uŜytkowaniu rolniczym.
Na terenie gminy nie ma obszarów zdegradowanych gleb, które naleŜałoby poddać
rekultywacji.
Lasy i tereny chronione
Tereny najcenniejsze pod względem przyrodniczo – krajobrazowym zostały objęte
ochroną prawną w Czarnorzecko – StrzyŜowskim Parku Krajobrazowym oraz
StrzyŜowsko – Sędziszowskim Obszarze Chronionego Krajobrazu.
Carnorzecko – StrzyŜowski Park Krajobrazowy zajmuje na terenie gminy ponad
4000 ha, a jego otulina ponad 2000 ha. W granicach parku i w jego otulinie połoŜone są
miejscowości: Bonarówka, Wysoka StrzyŜowska, BrzeŜanka, Gbiska, Godowa, śyznów
i śarnowa.
StrzyŜowsko – Sędziszowski Obszar Chronionego Krajobrazu zajmuje na terenie gminy
ponad 2000 ha, w jego granicach znajdują się miejscowości: Glinik Zaborowski, Łętownia,
Tropie i Zawadka.
40
Zalesienia prowadzi się na terenach przeznaczonych do zalesienia w miejscowym planie
przestrzennego zagospodarowania gminy. Powierzchnia lasów w gminie wynosi 3513 ha,
co stanowi około 25% powierzchni gminy. Jest to wielkość porównywalna ze stopniem
zalesienia powiatu - 23,8% i województwa – 36,5%.
Lasy prywatne stanowią 39,4% ogólnej powierzchni leśnej na terenie miasta i 46,3% na
terenach wiejskich gminy.
Powietrze
Na czystość powietrza atmosferycznego w obrębie gminy poza miejscowymi,
niewielkimi źródłami zanieczyszczeń, składają się zanieczyszczenia transgraniczne
docierające na jej obszar nawet z bardzo duŜych odległości. Pomimo tego gmina naleŜy do
mniej zanieczyszczonych rejonów województwa. Średnioroczne stęŜenie NO2 wynosi tu
8 – 20 µg/m3 ( dla województwa jest to 44 µg/m3 ), stęŜenie pyłu zawieszonego 10 – 14 µg/m3
( dla województwa – 40 µg/m3 ), opad pyłu jest równieŜ niewielki – 38,2 g/m2/rok przy
maksymalnej wartości w województwie ponad 315 g/m2/rok. Na podstawie w/w danych
moŜna stwierdzić, Ŝe stan czystości powietrza w rejonie naszej gminy jest zadowalający.
Hałas
Z przeprowadzonych pomiarów i wykonanej oceny warunków akustycznych na terenie
gminy wynika, Ŝe największy wpływ na poziom hałasu ma tutaj hałas komunikacyjny
związany z ruchem samochodowym.
Z pomiarów przeprowadzonych w zakładach przemysłowych wynika, Ŝe dopuszczalny
poziom hałasu jest przekroczony tylko w Fabryce Mebli „SANCRO” Sp. z o.o.
zlokalizowanej w StrzyŜowie przy ul. Grunwaldzkiej.
Wody powierzchniowe
Gmina StrzyŜów połoŜona jest w zlewni rzeki Wisłok, która jest dopływem Sanu.
NajwaŜniejszym dopływem Wisłoka na terenie gminy jest rzeka Stobnica, pozostałe
dopływy to potoki Kopytko i RóŜanka. Wisłok oraz jego dopływy charakteryzują się duŜą
nieregularnością przepływów.
Badanie jakości wód powierzchniowych jest dokonywane w ramach monitoringu
regionalnego województwa podkarpackiego. Na terenie gminy zlokalizowane są trzy
przekroje pomiarowo – kontrolne: na Wisłoku powyŜej StrzyŜowa (km 100 + 200
41
w Dobrzechowie) i poniŜej StrzyŜowa (km 91 + 700 w śarnowej ) oraz na Stobnicy
(km 0 + 300 w StrzyŜowie). We wszystkich badanych profilach jakość wód nie
odpowiadała Ŝadnej klasie czystości wód wg klasyfikacji ogólnej. Zdecydowała o tym
wartość wskaźników bakteriologicznych.
Podstawową przyczyną złej jakości wód powierzchniowych jest brak systemów
odprowadzania i oczyszczania ścieków na większości terytorium gminy.
Wody podziemne
Wody podziemne na terenie gminy, to głównie wody szczelinowe i szczelinowo -
porowe w utworach fliszowych wieku oligoceńskiego. Głębokość zalegania wód
podziemnych jest zmienna i wynosi od kilku do kilkudziesięciu metrów. Potencjalna
wydajność typowego otworu studziennego nie przekracza 3 m3/h. Najbardziej zasobne
w wody podziemne są czwartorzędowe utwory aluwialne doliny Wisłoka, gdzie wydajność
otworu studziennego przekracza 10 m3/h.
Brak jest danych o jakości wód ujmowanych studniami gospodarskimi. Najlepszej
jakości są wody czerpane studniami głębinowymi z utworów czwartorzędowych.
6. Instytucje i organizacje społeczno – gospodarcze
Organizacje pozarządowe oraz podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy
o działalności poŜytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2003r. Nr 96, poz. 873 z późn.
zm.), zwane inaczej organizacjami społecznymi, wolontarystycznymi lub trzecim sektorem
stanowią waŜne ogniwo aktywności społeczno gospodarczej demokratycznego państwa.
Obszarem aktywności tych organizacji jest przede wszystkim pomoc społeczna, działalność
charytatywna, ochrona zdrowia, edukacja, kultura, sztuka i ochrona dóbr kultury i tradycji,
kultura fizyczna i sport.
Działania tych organizacji stanowią istotne uzupełnienie wykonywania zadań przez organy
administracji publicznej, znaczący moŜe być ich udział w rozwiązywaniu problemów
społeczności lokalnych. Skuteczność rozwiązywania tych problemów zaleŜy w duŜym
stopniu od określenia czytelnych zasad współpracy między gminą a organizacjami
pozarządowymi w określonych dziedzinach aktywności społecznej.
42
Aktualnie na terenie Gminy StrzyŜów działalność prowadzą:
1) Towarzystwo na Rzecz Rehabilitacji Zdrowotnej im. prof. Franciszka Chrapkiewicza-Chapeville’a,
2) Stowarzyszenie „Nasze Zdrowie”, 3) Stowarzyszenie „Tak śyciu”, 4) StrzyŜowskie Towarzystwo Muzyczne, 5) Towarzystwo Miłośników Ziemi StrzyŜowskiej, 6) Fundacja na Rzecz Rozwoju Kultury Ziemi StrzyŜowskiej, 7) Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych im. Wł. Gduli, 8) Towarzystwo Przyjaciół Dobrzechowa, 9) Towarzystwo Przyjaciół Godowej, 10) Koła Gospodyń Wiejskich – 11 (Bonarówka, BrzeŜanka, Dobrzechów, Gbiska, Glinik
Charzewski, Glinik Zaborowski, Godowa, Grodzisko, Wysoka StrzyŜowska, Zawadka, śyznów),
11) Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 12) Międzyzakładowy Klub Sportowy „Wisłok”, 13) Klub Sportowy „Granit” w Wysokiej StrzyŜowskiej 14) LZS „Pogórze” w Gliniku Charzewskim, 15) Jeździecki Klub Sportowy „Pogórze” w Gliniku Zaborowskim, 16) Parafialny Klub Sportowy „Sokół” w Grodzisku, 17) Parafialny Klub Sportowy „Korona” w Dobrzechowie, 18) Ochotnicze StraŜe PoŜarne – 16 (Bonarówka, BrzeŜanka, Dobrzechów, Gbiska, Glinik
Charzewski, Glinik Zaborowski, Godowa Górna, Godowa Dolna, StrzyŜów, Tropie, Wysoka StrzyŜowska-Góra, Wysoka StrzyŜowska-Dół, Zawadka, śarnowa, śyznów)
19) Powiatowe Forum Gospodarcze w StrzyŜowie 20) Koło Łowieckie „Złota Jesień” w StrzyŜowie 21) Polski Związek Wędkarski Koło „Kleń” w StrzyŜowie 22) Klub Wodny LOK w StrzyŜowie 23) 41 Wodna DruŜyna Harcerska 24) Klub Aktywnej Turystyki „Pogórze” 25) Lokalna Organizacja Turystyczna „Pogórze” 26) Polski Związek Działkowców Pracownicze Ogrody Działkowe „Relax” 27) Polski Związek Niewidomych Okręg Podkarpacki Koła Powiatowe w StrzyŜowie 28) Stowarzyszenie Rodzin Katolickich Diecezji Rzeszowskiej 29) Polski Czerwony KrzyŜ Zarząd Rejonowy w StrzyŜowie 30) Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Zarząd Rejonowy z siedzibą w StrzyŜowie 31) Związek Kombatantów Rzeczpospolitej i Byłych Więźniów Politycznych w StrzyŜowie Przedmiotem współpracy władz Gminy z podmiotami prowadzącymi działalność poŜytku
publicznego jest: realizacja jej ustawowych zadań, zwiększenie efektywności działań na rzecz
mieszkańców Gminy, wypracowanie skutecznego sposobu zaspokajania potrzeb społecznych
przy uwzględnieniu standardu świadczonych usług.
Program współpracy z organizacjami pozarządowymi obejmuje zadania publiczne w sferze:
- działań na rzecz osób niepełnosprawnych,
- oświaty i wychowania,
43
- kultury i sztuki oraz ochrony dóbr tradycji i kultury,
- upowszechniania kultury fizycznej i sportu,
- promocji Gminy.
Współpraca z podmiotami prowadzącymi działalność poŜytku publicznego będzie
realizowana w następujących formach:
- zlecania zadań publicznych na zasadach określonych w ustawie o działalności poŜytku
publicznego i o wolontariacie,
- zlecania realizacji zadań publicznych na zasadach określonych w ustawie o finansach
publicznych,
- udostępniania na warunkach preferencyjnych nieruchomości lub ich części
niezbędnych do prowadzenia działalności związanej z realizacją zadań Gminy,
- udzielania pomocy w pozyskiwaniu środków finansowych z innych źródeł niŜ budŜet
Gminy (informowanie o potencjalnych źródłach finansowania i pozyskiwania
środków, opiniowania wniosków, promowanie projektów działań organizacji poŜytku
publicznego w celu ułatwienia pozyskiwania środków),
- wzajemnego informowania o planowanych kierunkach działalności i współdziałanie
w celu zharmonizowania tych działań,
- konsultowania projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących
działalności statutowej organizacji poŜytku publicznego,
- udzielania pomocy w nawiązywaniu kontaktów z organizacjami społecznymi
i instytucjami samorządowymi innych państw,
- udzielania pomocy w realizacji umów przez organizacje poŜytku publicznego.
Współpraca z organizacjami poŜytku publicznego odbywać się będzie na zasadach
pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji
i jawności.
44
7. Współpraca międzynarodowa
„My, demokratycznie wybrani przedstawiciele miast Przekonani, Ŝe jesteśmy wyrazicielami głębokich aspiracji i potrzeb naszych społeczności,
Kierując się wolą umacniania wzajemnego zrozumienia i przyjaźni w duchu wolności wspólnoty europejskiej, w dniu dzisiejszym uroczyście oświadczamy, Ŝe:
- będziemy utrzymywać stałe więzi między naszymi miastami, promując wymiany wszelkiego typu pomiędzy ich mieszkańcami w celu propagowania poprzez większe wzajemne zrozumienie, prawdziwego ducha europejskiego
braterstwa, - połączymy ze wszech miar nasze wysiłki w celu zapewnienia sukcesu naszemu podstawowemu przedsięwzięciu
mającemu na względzie pokój i pomyślność, jakim jest osiągnięcie JEDNOŚCI EUROPEJSKIEJ.” (fragment listu intencyjnego, przyrzeczenia o współpracy między miastami)
Miasto StrzyŜów jest ośrodkiem ciąŜenia dla pięciu okolicznych gmin, w tym takŜe
oddziaływań w wymiarze międzynarodowym. Na przestrzeni kilku ostatnich lat nastąpił
znaczący rozwój stosunków partnerskich StrzyŜowa z podobnymi miastami w Europie.
Pierwsze kontakty zagraniczne miasta dotyczą Svidnika i mają juŜ ponad 10 letnią tradycję.
Obecnie do grupy samorządowych partnerów miasta, oprócz słowackiego Svidnika i
włoskiego Bagnacavallo, naleŜą takŜe Lassee (Austria), Kisvarda (Węgry) oraz ukraiński
Gorodok.
I - OPIS STANU ISTNIEJĄCEGO
Partner Rodzaj współpracy Kulturalna Sportowa Ekologia
Gosp.odpadami Wymiana młodzieŜy Inny
(w tym zainicjowane kontakty indywidualne)
Bagnacavallo * * ** Gorodok * * * * Kisvarda * * *** Lassee * * * ** ** Svidnik ** ** * ***
Ilość * wskazuje na częstotliwość (intensywność) wspólnych działań Bagnacavallo (Włochy)
Bagnacavallo leŜy w północno – zachodniej części włoskiego „buta” w regionie Emilia
Romana, w odległości ok. 70 km od miasta Ravenna.
Bagnacavallo to miasteczko historyczne. Starówka, otoczona niegdyś ceglanymi murami
obronnymi, z których do dnia dzisiejszego zachowały się tylko nieliczne elementy, odsłania
45
cały szereg zabytkowych obiektów, z których do najwaŜniejszych naleŜy zaliczyć: teatr
„Goldoni”, klasztor, ratusz, wieŜę, zabytkowe kamieniczki.
Centralnym elementem starej części miasta jest tradycyjny, brukowany granitem rynek
z doskonale zachowanymi i odremontowanymi kamieniczkami, których podcienia kryją
galerie, kawiarenki i butiki handlowe. Jedna z rynkowych kamieniczek naleŜy do
holenderskiej królowej Beatrix, kt�
Top Related