1
pwT`XkRm
kyvl ivl@x swmÌX~ (HI,VI qQw MR) ivd`XwiQ~Xo< ky ilE
sZ : 2018-19
k@w : CTI
iv†X : ih<dI (d`ivqIX Bw†w)
smX : 3 G<ty +1 G<tw Aiqir#q smX pUxw~<k- 90
sI.sI.e~-Bwg-10
Bwg-I : 02 A<ko< vwly váquinàT pRÜn (54)
(1) bhuvYkiØpk pRÜn : 12
(i) s<zw kI phcwn 4
(ii) smwnwQ~k (pXw~XvwcI) SÑd 4
(iii) SÑd Sud`iD 4
(2) ‘ shI / glq iliKE’ -sy sMbiNDq pRÜn : 14
(i) ‘r’ ky iviBNn }p 2
(ii) p<jwbI SÑdo< ky ih<dI }p 6
(iii) kwrk kI phcwn 2
(iv) ivSy†x kI phcwn 2
(v) pwT`X–puáqk ky lGUËqr pRÜn 2
(3) imlwn kIijE sy sMbiNDq pRÜn : 12
(i) il<g pirvq~n 4
(ii) ivprIqwQ~k SÑd 4 (iii) vcn pirvq~n 4
2
(4) ir#q áQwno< kI pUiq~ sy sMbiNDq pRÜn : 16
(i) Anyk SÑdo< ky ilE Ek SÑd 4
(ii) pwT`X–puáqk ky lGUËqr pRÜn 6
(iii) kiTn SÑd 2
(iv) pwT`X–puáqk ky muhwvry 2 (v) sv~nwm kI phcwn 2
Bwg-II : 03 A<ko< vwly lGUËqr pRÜn (18)
(i) pwT`X–puáqk ky gdX Bwg sy sMbiNDq pwTo< ky lGUËqr pRÜn 12
(ii) pwT`X–puáqk kI kivqw lyKn 3
(iii) ivrwm ich`n 3
Bwg- III : 04 A<ko< vwly inb<DwËmk pRÜn (8)
(i) pwT`X–puáqk ky gd`X Bwg sy sMbiNDq pwTo< ky inbNDwËmk pRÜn 4
(ii) khwnI lyKn 4
Bwg- IV : 05 A<ko< vwly inb<DwËmk pRÜn (10)
(i) inbND lyKn 5
(ii) pZ lyKn 5
p<jwb ákUl iS@w bof~ d`vwrw inDw~irq pwT`X–puáqk :
AwAo ih<dI sIKy< -6
3
pRÜn-pZ kI }pryKw
kyvl ivl@x swmÌX~ (HI,VI qQw MR) ivd`XwiQ~Xo< ky ilE
sZ : 2018-19
k@w : CTI
iv†X : ih<dI (d`ivqIX Bw†w)
smX : 3 G<ty +1 G<tw Aiqir#q smX pUxw~<k- 90
sI.sI.e~-Bwg-10
Bwg-I : 02 A<ko< vwly váquinàT pRÜn (54)
(1) bhuvYkiØpk pRÜn : 12 (i) s<zw kI phcwn my< sy do pRÜn pUCy jwXy<gy [ 2×2=4
(ii) smwnwQ~k (pXw~XvwcI) SÑd my< sy do pRÜn pUCy jwXy<gy [ 2×2=4
(iii) SÑd Sud`iD my< sy do pRÜn pUCy jwXy<gy[ 2×2=4
(2) ‘ shI / glq iliKE’ -sy sMbiNDq pRÜn : 14
(i) ‘r’ ky iviBNn }p my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2
(ii) p<jwbI SÑdo< ky ih<dI }p my< sy qIn pRÜn pUCw jwXy<gy[ 3×2=6
(iii) kwrk kI phcwn my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2
(iv) ivSy†x kI phcwn my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2
(v) pwT`X–puáqk my< sy Ek lGUËqr pRÜn pUCw jwXygw[ 2
(3) imlwn kIijE sy sMbiNDq pRÜn : 12
(i) il<g pirvq~n my< sy do pRÜn pUCy jwXy<gy [ 2×2=4
(ii) ivprIqwQ~k SÑd my< sy do pRÜn pUCy jwXy<gy [ 2×2=4 (iii) vcn pirvq~n my< sy do pRÜn pUCy jwXy<gy [ 2×2=4
4
(4) ir#q áQwno< kI pUiq~ sy sMbiNDq pRÜn : 16
(i) Anyk SÑdo< ky ilE Ek SÑd my< sy do pRÜn pUCy jwXy<gy [ 2×2=4
(ii) pwT`X–puáqk my< sy qIn lGUËqr pRÜn pUCy jwXy<gy [ 3×2=6
(iii) pwT`X–puáqk my< AwE kiTn SÑd my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2
(iv) pwT`X–puáqk ky muhwvro< my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2 (v) sv~nwm kI phcwn my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2
Bwg-II : 03 A<ko< vwly lGUËqr pRÜn (18)
(i) pwT`X–puáqk ky gd`X Bwg sy swq lGUËqr pRÜno< my< sy cwr pRÜno< ko hl krny ko khw jwXygw [ 4×3=12
(ii) pwT`X–puáqk kI kivqw lyKn sy sMbiNDq pRÜn my< ivd`XwQI~ ko ApnI {ic ky Anuswr iksI BI kivqw kI qIn-cwr p<i#qXW ilKny ko khw jwXygw[ 3
(iii) ivrwm ich`n sy sMbiNDq do pRÜno< my< sy Ek pRÜn ko hl krny ko khw jwXygw[ 3
Bwg- III : 04 A<ko< vwly inbNDwËmk pRÜn (8)
(i) pwT`X–puáqk ky gd`X Bwg my< sy do inbNDwËmk pRÜno< my< sy Ek pRÜn ko lgBg 25-30
SÑdo< my< hl krny ko khw jwXygw [ 4
(ii) qIn khwinXo< my< sy koe~ Ek khwnI ko s<@yp my< ilKny ko khw jwXygw[ 4
Bwg- IV : 05 A<ko< vwly inbNDwËmk pRÜn (10)
(i) ikNhI< do inbNDo< ky s<kyq ibNdu (Outlines) dykr anmy< sy iksI Ek inbND ko s<@yp my< ilKny ky ilE khw jwEgw [ 5 (ii) do pZo< my< sy koe~ Ek pZ ilKny ky ilE khw jwXygw[ 5
5
pRÜn bY<k : kyvl ivl@x swmÌX~ (HI,VI qQw MR) ivd`XwiQ~Xo< ky ilE
iv†X :ih<dI k@w : CTI (d`ivqIX Bw†w)
Bwg-I : váquinàT pRÜn (1) bhu vYkiØpk aËqro< vwly pRÜn :
(i) s<zw kI phcwn
hY [ 1 kipl,A<q, Ek, hryk aËqr : kipl
2 Awp, rwhul, Anyk, XhW aËqr : rwhul
3. guásw, bhuq, pUCw, dono< aËqr : guásw
4. khw, e~mwndwr,asny, S<kr aËqr : S<kr
5. mu#qsr, bIMwwr, eDr, bhwdur aËqr : mu#qsr
7 gmI~, myrw, vh, qum aËqr : gmI~
8. ákUl, qQw, dyKkr, TIk aËqr : ákUl
g<gw Awj,ikqnw,kb aËqr : g<gwbnwrs, mITw, Kt`tw, gol aËqr : bnwrs
(ii) smwnwQ~k (pXw~XvwcI SÑd)
1 sKw- imZ, pVosI, lVkw, shpwTI aËqr : imZ
2 rwq- rjnI, qwry, A<Dyrw, Swm aËqr : rjnI
3. mwqw- jnk, dwdI, mW, áZI aËqr : mW
4.pyV - pËqw, thnI, Pl, v ÷@ aËqr : v ÷@
5. ikswn-k÷†k , bwgvwn, mj «dUr, myhnqI aËqr : k÷†k
6 dUD- du D, dhI, lásI, CwC aËqr : du D
7.sUX~- gmI~, DUp, psInw, sUrj aËqr : sUrj
6
8 smudR- swgr, pwnI, jl, ndI aËqr : swgr
9. bwdl - bwirS, myG , v†w~, mI<h aËqr : myG
gy<dw lqw, bIj aËqr : sumn(iii) SÑd Sud`iD
aËqr : aËqr : aËqr :
aËqr : aËqr :
aËqr : aËqr :
aËqr : aËqr :
syink, sYink, sYnIk, synIk [ aËqr : sYink bUrwe, burwe, burwe~, bUrwe~ [ aËqr : burwe~
Emwndwr aËqr : aËqr :
swDwrx , swdwrx, swDwrn sDwrx aËqr : swDwrx aËqr :
(2) shI/glq kQn sy sMbiNDq pRÜn :
(i) 'r' ky iviBNn }po< sy sMbiNDq pRÜn inMniliKq my< shI kQn pr shI AOr glq kQn pr glq kw inSwn lgwweE : 1. 'sUX~'' my< pUry 'r’ (ryP) kw pRXog huAw hY[ 2. 'Dm~' my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[ 3.'s<gRwm' my< pUry 'r’ (pdyn) kw pRXog huAw hY[ 4.'dul~B' my< pUry 'r' (ryP) kw pRXog huAw hY[ 5.'pRdyS' my< pUry 'r' (pdyn) kw pRXog huAw hY[ 6. ‘inB~X’ my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[
7
7.' km~ ' my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[ 8.' pYtöol ' my< AwDy 'r`' (pdyn) kw pRXog huAw hY[ 9.'pRk÷iq' my< pUry 'r' (pdyn) kw pRXog huAw hY[ 10. ' v†w~ ’ my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[
(ii) p<jwbI sy ih<dI my> Anuvwd sMbNDI pRÜn 11.‘aupwA’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘apwX’ 12.‘mUrK’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘mUrK’ 13.‘smW’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘smX’ 14.‘ijaUNdw’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘jIa<dw’ 15.‘Cyk’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘Cyk’ 16.‘ivhVw’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘ivhVw’ 17.‘dosqI’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘imZqw’ 18.‘buJwrq’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘phylI’ 19.‘is~iKAw’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘iS@w’ 20.‘swh’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘sWs’ 21.‘m~CI’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘mCI’ 22.‘skUl’ p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘skUl’ 23.‘ipMf’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘gWv’ 24.‘vwCV’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘vwCV’
(iii) kwrk kI phcwn 25. Tg ny JgVw ikXw- es vw#X my< ryKw<ikq pd my< kqw~ kwrk hY [ 26. rwjw sun rhw hY - es vw#X my< ryKw<ikq pd my< km~~ kwrk hY [
27.rwjw ny klm sy ilKw es vw#X my< ryKw<ikq pd my< krx kwrk hY [ 28.nOkr rwjw ky ilE dvwq lwXw es vw#X my< ryKw<ikq pd my< sMpRdwn kwrk hY[ 29.Jrno< sy pwnI bh rhw hY -es vw#X my< ryKw<ikq pd my< Apwdwn kwrk hY [ 30.b<dr pyVo< pr kUdqy idKwe~ dy rhy hY<-es vw#X my< ryKw<ikq pd my< sMbND kwrk hY [
8
31.hy Bgvwn ! myrI r@w kro- es vw#X my< ryKw<ikq pd my< sMboDn kwrk hY [ 32.hmny kmro< my< swmwn rK idXw- es vw#X my< ryKw<ikq pd my< AiDkrx kwrk hY [
(iv) ivSy†x kI phcwn 33.Xh pRyrk khwnI hY- vw#X my< ‘pRyrk’ SÑd ivSy†x hY[ 34.vh infr QI- vw#X my< ‘vh’ SÑd ivSy†x hY[ 35 kuC ispwhI vhW phu>cy- vw#X my< ‘vhW’ SÑd ivSy†x hY[ 36.kwlIbwe~ bhwdur bwilkw QI- vw#X my< ‘bhwdur’ SÑd ivSy†x hY[ 37.qyrh swl kI lVkI Awj«wdI kI lVwe~ my< kUd pVI- vw#X my< qyrh SÑd ivSy†x hY[ 38. ákUl ky do AÍXwpk kRw<iqkwrI giqiviDXW clwqy Qy- vw#X my< ‘ákUl’ SÑd ivSy†x hY[ 39.Eysw nj«wrw dyKkr mY< Bwv ivBor ho aTw- vw#X my< ‘mY<’ SÑd ivSy†x hY[ 40.hmwrw Shr roSnI sy jgmgw rhw Qw- vw#X my< ‘hmwrw’ SÑd ivSy†x hY[
(v) pwT`X-puáqk ky lGUËqr pRÜn 43.‘sbsy bVw Dn’ pwT ky Anuswr kipl muin mu#qsr Aw‰m my< rhqy Qy [ 44.‘sbsy bVw Dn’ pwT ky Anuswr áváQ SrIr hI sbsy bVw Dn hY[ 45. lwl bhwdur SwáZI kw jNm 4 A#tUbr 1904 ko huAw[ 46. lwl bhwdur SwáZI Bwrq ky dUsry pRDwnm<ZI Qy[ 47. ‘e~mwndwr S<kr’ pwT ky Anuswr S<kr Ek bye~mwn bwlk Qw [ 48. ‘e~mwndwr S<kr’ pwT ky Anuswr lyKk ny e~mwndwrI ko suK kI Kwn khw hY[ 49. ‘pRwXiÜcq’ pwT ky Anuswr muiKXw kw NXwX dyKkr gopU KuS ho gXw[ 50. ‘pRwXiÜcq’ pwT ky Anuswr bÇco< ny muiKXw ky aply jlw idE Qy[ 51.‘romw<ck kbf`fI mukwblw’pwT ky Anuswr sroijnI tIm mYc hwr gXI QI[ 52. ‘dUD kw dUD, pwnI kw pwnI’ pwT ky Anuswr A<q my< pVosI rwjw ny s<kØp ikXw ik vh bud`iD sy NXwX krygw[
9
53. ryxukw JIl iSmlw my< hY [ 54. is#K Dm~ ky s<áQwpk ‰I gu{ nwnk dyv jI hY<[ 55. ‘ipØly ibkw‚ hY<’ pwT ky Anuswr bÇcy kI Ek tWg poyilXo sy Krwb QI[ 56. ‘rsoe~ kw qwj: siÑj «XW’ pwT ky Anuswr sBI siÑj «XW ApnI-ApnI SyKI bGwrqI hY<[
(3) : :
(i)
rwnI 11lVkI 9
puZI 4
nOkrwnI 12
bytw iSi@kw 711 XuvqI 8
bytI 10
(ii) SÑd 1 gWv m÷ËXu 5 2 bImwr kwXr 4 3 sMmwn Shr 1 4 swhsI jvwn 6 5 jNm Apmwn 3 6 bUF«w q<d{áq 2 7 motw gIlw 12 8 pUrw du:KI 11
10
9 pws mUK~ 10 10 bud`iDmwn AwDw 8 11 suKI pqlw 7 12 sUKw dUr 9 13 phly bwhr 14 14 BIqr Cotw 15 15 bVw bwd 13
(iii) dukwny<
b<dUkdukwn
vyvh b<dUky<
vdI~ khwinXW q$qw
vid~XWq$qy
(i) 1 GoVy pr svwr - GuVsvwr (GuVsvwr, GoVcwlk)
2 KyqIbwVI krny vwlw - ikswn (ikswn, mj«dUr)
11
3 qyl kw ÛXwpwr krny vwlw -qylI (ÛXwpwrI, qylI)
4 GrylU kwm-kwj krny vwlw -nOkr (kwmkwjI, nOkr)
5 srlqw sy pcny vwlw -supwÇX (supwÇX, pwcn)
6 lwB ph>ucwny vwlw- lwBdwXk (lwBpwZ, lwBdwXk)
7 bhuq ávwd vwlw- ávwidàt (mITw, ávwidàt )
8 GoVy bWDny kw áQwn-Aáqbl (Aáqbl, Kyq)
9 TgI krny vwlw –Tg (Tg/lVwkw)
10 pVos my< rhny vwlw- pVosI (irÜqydwr/pVosI)
(ii)pwT-1
ApnI
pwT-2
pwT-3
cwr
pwT-4
pwT-5 burw
pwT-6
pwT-7
12
sUX~
pwT-8
aply pwT-9
ky mYc my< sroijnI sroijnI
pwT-11
pwT-12
pwT-13
pwT-14
pwT-15
pwT-18
bY<gn bY<gn pwT-20
sy j«}rI
(iii)
13
Sm~
(iv)
muhwvro< ky apXu#q SÑd ko KwlI áQwn my< Bro : 1 asky ipqw jI ávg~ isDwr gXy[ (isDwr gXy/ cly gXy)
2 rwm Apny mwqw-ipqw ky ijgr kw tukVw hY (µdX / ijgr)
3 bwbw BwrqI kw GoVw hvw sy bwqy< krny lgw[(vwXu / hvw)
4 prI@w Awny pr sBI pF «we~ my< jut gXy[(krny lg/jut)
k@w my< pRQm Awny pr myDwvI kw cyhrw iKl aTw ( iKl/PUl)
6 myhnqI log sdw psInw bhwqy hY< [(inkwlqy/bhwqy)
7.srp<c ny dUD kw dUD pwnI kw pwnI krky sbko moh ilXw[( jl/pwnI)
8.asny hwQ-pWv mwrkr asy fUbny sy bcw ilXw[( pWv/isr)
9.muJy hr dm Apnw hI rwg Alwpny vwly log ps<d nhI< hY< (bqwny/ Alwpny)
10 ipqw kI mOq ky bwd SwáZI jI pr qo jYsy phwV tUt pVw[ ( bwdl/phwV)
(v)
5
14
Bwg-II : 03 A<ko< vwly lGUËqr pRÜn
(i) pwT`X–puáqk ky gdX Bwg sy sMbiNDq pwTo< ky lGUËqr pRÜn
inMniliKq pRÜno< ky aËqr Ek vw#X my< dy<[
pwT-1 (pRwQ~nw)
1.bÇco< ny Bgvwn sy kOn-kOn sy sMbND joVy hY<?
aËqr : mwqw-ipqw, Bwe~-bNDu AOr sKw ky sMbND joVy hY<[
2. bÇcy kOn sy AÇCy gux Apny BIqr ivkisq krnw cwhqy hY<?
aËqr : bÇcy Apny BIqr sbkw Blw krnw, sb ky du:K dUr krnw, mwqw-ipqw AOr gu{ kw Awdr krnw jYsy-AÇCy gux ivkisq krnw cwhqy hY<?
3. bÇcy pF «-ilKkr ikskI Swn bF«wnw cwhqy hY<?
aËqr :bÇcy pF«-ilKkr Apny Bwrq dyS kI Swn bF «wnw cwhqy hY<[
pwT-2 (sbsy bVw Dn)
4. rwhul kYsw AwdmI Qw?
aËqr :rwhul Ek grIb AwdmI Qw [
5. kipl muin ky Aw‰m kw #Xw nwm Qw?
aËqr :kipl muin ky Aw‰m kw nwm mu#qsr Qw[
6. kipl muin ny rwhul sy ds lwK {pXy ky bdly my< #Xw mWgw ?
aËqr :kipl muin ny rwhul sy ds lwK {pXy ky bdly my< askw muK mWgw[
pwT-3 (jX jvwn, jX ikswn)
7. ‘jX jvwn, jX ikswn’ kw nwrw iksny idXw?
15
aËqr : ‘jX jvwn, jX ikswn’ kw nwrw Bwrq ky dUsryy pRDwnm<ZI ‰I lwl bhwdur SwáZI jI ny idXw Qw[
8. Bwrq ky dUsry pRDwnm<ZI kOn Qy?
aËqr :Bwrq ky dUsry pRDwnm<ZI ‰I lwl bhwdur SwáZI jI Qy[
9. ‰I lwl bhwdur SwáZI jI Apny isd`Dw<qo< sy smJOqw krny ko #Xw smJqy Qy?
aËqr :‰I lwl bhwdur SwáZI jI Apny isd`Dw<qo< sy smJOqw krnw AwËmGwqI smJqy Qy[
pwT-4 (e<dRDnu†)
10. v†w~ ky bwd pRk ÷iq kYsI idKwe~ dyqI hY?
aËqr :v†w~ ky bwd pRk ÷iq hrI-BrI idKwe~ dyqI hY[
11. e<dRDnu† kw Awkwr kYsw hoqw hY?
aËqr :e<dRDnu† kw Awkwr JUly jYsw hoqw hY[
pwT-5 (e~mwndwr S<kr)
12. S<kr kw ávBwv kYsw Qw?
aËqr :kVI myhnq krnw S<kr kw ávBwv Qw[
13. S<kr kI dukwn ky Awgy sy #Xw imlw?
aËqr : S<kr kI dukwn ky Awgy sy pWc {pXy kw not imlw[
14. ‘e~mwndwr S<kr’ khwnI my< suK kI Kwn iksy khw gXw hY?
aËqr : ‘e~mwndwr S<kr’ khwnI my< suK kI Kwn e~mwndwrI ko khw gXw hY[
pwT-6 ( mY< AOr myrI svwrI)
15.buj« ugo~< ky ávwáÌX kw rwj« #Xw hY?
aËqr : buj« ugo~< ky ávwáÌX kw rwj« hY- inXimq }p sy sweikl clwnw[
16. vwXu pRdU†x kYsy hoqw hY?
aËqr : vwXu pRdU†x motr gwiVXo< sy inklny vwly DuE> sy hoqw hY[
16
17. do pihE vwlI svwrI ko #Xw khqy hY<?
aËqr : do pihE vwlI svwrI ko bweisikl khqy hY<[
pwT-7 (sUrj)
18.sUrj iks idSw sy inklqw qQw iCpqw hY?
aËqr :sUrj pUv~ idSw sy inklqw hY qQw piÜcm idSw my< iCpqw hY?
19.sUrj ky inklny pr #Xw PYl jwqw hY?
aËqr : sUrj ky inklny pr pRkwS PYl jwqw hY[
pwT-8 (pRwXiÜcq)
20.gopU kYsy guj«wrw krqw Qw?
aËqr :gopU aply byckr Apnw guj «wrw krqw Qw[
21.bÇco< ny holI khW mnwXI?
aËqr :bÇco< ny iSvwlX ky pws Kuly mYdwn my< holI mnwXI?
22. muiKXw ny SrwrqI bÇco< ko #Xw sj«w dI?
aËqr :muiKXw ny SrwrqI bÇco< ko aply bnwny kI sj «w dI[
pwT-9 (romw<ck kbf`fI mukwblw)
23. kbf`fI kI dono< tImo< ky #Xw nwm Qy?
aËqr : kbf`fI kI dono<< tImo< ky nwm sroijnI tIm qQw lâmIbwe~ tIm Qy[
24. kbf`fI kI tIm my< ikqny iKlwVI Qy?
aËqr : kbf`fI kI tIm my< swq-swq iKlwVI Qy[
25. kOn sI tIm ivjXI Goi†q kI gXI?
aËqr : sroijnI tIm ivjXI Goi†q kI gXI [
pwT-10 (iciVXw kw gIq)
26. iciVXw kw Go<slw iks cIj« sy bnw huAw Qw?
aËqr : iciVXw kw Go<slw sUKy iqnko< sy bnw huAw Qw[
17
27.iciVXw ky Gr kw Awkwr sbsy phly kYsw Qw?
aËqr : iciVXw ky Gr kw Awkwr sbsy phly A<fy jYsw Qw[
pwT-11 (dUD kw dUD,pwnI kw pwnI)
28. ‘dUD kw dUD,pwnI kw pwnI’khwnI my< kOn sw pwZ gU<gw qQw bhrw Qw?
aËqr : ‘dUD kw dUD,pwnI kw pwnI’ khwnI my< nOkr g<Ugw qQw bhrw Qw[
29.‘sÇcw NXwX’ ky ilE ih<dI my< iks muhwvry kw pRXog hoqw hY?
aËqr : ‘sÇcw NXwX’ ky ilE ih<dI my< ‘dUD kw dUD, pwnI kw pwnI’-muhwvry kw pRXog hoqw hY[
pwT-12 (ryxukw JIl )
30. qwlwbo< kw Shr iksy khw jwqw hY?
aËqr : qwlwbo< kw Shr nwhn ko khw jwqw hY[
31.ryxukw jI ikskI mwqw QI<?
aËqr : ryxukw jI prSurwm jI kI mwqw QI<[
32. pWvtw swihb gu{d`vwry kw sMbND iks gu{ sy hY?
aËqr : pWvtw swihb gu{d`vwry kw sMbND ‰I goib<d is<h jI sy hY[
pwT-13 ( kwS ! mY< BI)
33. kviXZI sImw pr jwkr ikssy Xud`D krnw cwhqI hY?
aËqr : kviXZI sImw pr jwkr SZuAo< sy Xud`D krnw cwhqI hY[
34.kviXZI kYsy ShId honw cwhqI hY?
aËqr : kviXZI dyS kI r@w krqy huE lVqy-lVqy ShId honw cwhqI hY[
35.kviXZI iks GwtI kw pËQr bnnw cwhqI hY?
aËqr : kviXZI kwrigl kI GwtI kw pËQr bnnw cwhqI hY[
pwT-14 ( kumwrI kwlIbwe~)
36.kumwrI kwlIbwe~ kw ámwrk rwjáQwn ky iks gWv my< bnw hY?
aËqr : kumwrI kwlIbwe~ kw ámwrk rwjáQwn ky rwáqwpwl gWv my< bnw hY[
18
37. rwáqwpwl gWv ky kOn sy do AÍXwpk kRw<iqkwrI giqiviDXW clwqy Qy?
aËqr : rwáqwpwl gWv ky nwnwbwwe~ AOr sy<gwBwe~ dono< AÍXwpk kRw<iqkwrI giqiviDXW clwqy Qy [
38. kumwrI kwlIbwe~ jb dyS ky ilE ShId hue~ qo askI amR ikqnI QI?
aËqr : kumwrI kwlIbwe~ jb dyS ky ilE ShId hue~ qo askI amR 13 swl QI [
pwT-15 (gu{pv~)
39. ngr kIq~n ikskI Aguvwe~ my< hoqw hY?
aËqr : ngr kIq~n pWc ÎXwro< kI Aguvwe~ my< hoqw hY[
40. ngr kIq~n iviBNn áQwno< sy hoqw huAw khW jwkr sMpNn hoqw hY?
aËqr : ngr kIq~n iviBNn áQwno< sy hoqw huAw gu{d`vwrw swihb my< jwkr sMpNn hoqw hY[
41. is#K Dm~ ky s<áQwpk kOn Qy?
aËqr :‰I gu{ nwnk dyv jI is#K Dm~ ky s<áQwpk Qy[
pwT-16 (cI<tI)
42.cI<tI kI kwXw kYsI hoqI hY?
aËqr : cI<tI kI kwXw bhuq CotI hoqI hY[
43. cI<tI kivqw ky AwDwr pr bqwXy< ik ivjX kYsy imlqI hY?
aËqr :AQk myhnq krny sy ivjX imlqI hY[
pwT-17 (ipØly ibkw‚ hY<)
44.bÇcy kI jyb my< ikqnI rwiS QI?
aËqr : bÇcy kI jyb my< 2 fwlr AOr 37 sY<t kI rwiS QI[
45.Apwihj ipØly ky SrIr kw kOn sw Bwg tUtw huAw Qw?
aËqr : Apwihj ipØly kw kUØhw tUtw huAw Qw[
46.bÇcy kI tWg iks kwrx Krwb ho gXI QI?
aËqr : bÇcy kI tWg poilXo ky kwrx Krwb ho gXI QI[
19
pwT-18 (rsoe~ kw qwj : siÑj«XW)
47. AwlU ny Apny iks }p ko pUx~ Awhwr khw?
aËqr : AwlU ny Apny ably huE }p ko pUx~ Awhwr khw[
48.iks sÑj«I ky isr pr qwj lgw hoqw hY?
aËqr :bY<gn ky isr pr qwj lgw hoqw hY[
49. tmwtr ny ikn roigXo< ko Apnw syvn krny sy mnw ikXw hY?
aËqr : tmwtr ny pËQrI ky roigXo< ko Apnw syvn krny sy mnw ikXw hY[
pwT-19 ( pyV lgwAo)
50. kiv ky Anuswr jIvn ky ilE #Xw j«}rI hY?
aËqr : kiv ky Anuswr pyV lgwnw jIvn ky ilE j «}rI hY[
51. kiv ky Anuswr mwnv ny h>snw ikssy sIKw hY?
aËqr : kiv ky Anuswr mwnv ny PUlo< sy h>snw sIKw hY[
pwT-20 (zwn kw B<fwr- smwcwr pZ)
52.lyKk ny iksy zwn kw B<fwr khw hY?
aËqr : lyKk ny smwcwr pZ ko zwn kw B<fwr khw hY[
53.smwcwr pZ kw pRkwSn iks mSIn ky Awny sy Su} huAw?
aËqr : smwcwr pZ kw pRkwSn kwgj « Cwpny kI mSIn ky Awny sy Su} huAw[
54.irpot~r iksy khqy hY<?
aËqr :smwcwr Byjny vwly ko irpot~r khqy hY<[
55.Awjkl smwcwr kYsy Byjy jwqy hY<?
aËqr : Awjkl smwcwr e<trnyt d`vwrw Byjy jwqy hY<[
20
(ii) kivqw lyKn
not : pwT`X–puáqk kI kivqw lyKn sy sMbiNDq pRÜn my< ivd`XwQI~ ko ApnI {ic ky Anuswr iksI BI kivqw kI qIn-cwr p<i#qXW ilKny ko khw jwXygw[ XhW kuC adwhrx idE jw rhy hY< :
hy e~Üvr, hy nwdwn,
hm sb bÇcy hY< nwdwn[
quMhI< ho mwqw-ipqw hmwry,
Bwe~-b<Du sKw hmwry[
AQvw
mwqw-ipqw kI Awzw mwny<,
gu{ kw Awdr krnw jwny<[
dyS-pRym pr bil-bil jwXy<
dIn-du:KI ko sdw bcwXy<[
AQvw
v†w~ ˆqu muákwqI hY,
sqr<gI ho jwqI hY,
AwAo ! hm BI muákwE<,
r<g KuSI ky ibKrwE<
AQvw
pUv~ idSw sy inklw sUrj
aijXwrw PYlwqw hY,
subh svyry aTny kw
s<dySw lykr Awqw hY[
not : enky Aiqir#q ivd`XwQI~ ApnI {ic ky Anuswr ávX< pwT`X–puáqk sy kivqwE< pF «ny v ilKny kw AÒXws kry<[
21
(iii) ivrwm ich`n
inMniliKq vw#Xo< my< shI ivrwm ich`n lgwXy< -
1.lâmIbwe~ tIm rGu gurpRIq suKivNdR rmn jwj~ ávx~ Aslm qQw goibNd sy sjI QI
aËqr : lâmIbwe~ tIm rGu, gurpRIq, suKivNdR ,rmn, jwj~ ,ávx,~ Aslm qQw goibNd sy sjI QI [
2.Ary Xh #Xw huAw
Ary ! Xh #Xw huAw ?
3.#Xw quMhwry pws ibØkul BI Dn nhI<
aËqr : #Xw quMhwry pws ibØkul BI Dn nhI< ?
4.sroijnI tIm my< ASok mhyS suirNdR ávx~ AÑdul ENQnI AOr k ÷àxw Qy
aËqr : sroijnI tIm my< ASok, mhyS, suirNdR, ávx~, AÑdul, ENQnI, AOr k ÷àxw Qy [
5. hW #Xo< nhI< pr mY< quMhwrI qrh rwg nhI< Alwpqw
aËqr : hW, #Xo< nhI< ! pr mY< quMhwrI qrh rwg nhI< Alwpqw[
6.AÇCw AÇCw b<d kro ApnI lVwe~
aËqr : AÇCw! AÇCw ! b<d kro ApnI lVwe~ [
7.bY<gn goBI gwjr mtr Awid ky swQ imlkr qo mY< sÑj«I ky ávwd ko dogunw kr dyqw h>U
aËqr : bY<gn, goBI, gwjr, mtr Awid ky swQ imlkr qo mY< sÑj«I ky ávwd ko dogunw kr dyqw h>U[
8.nhI< nhI< vo muJy hI lyny Aw rhI hY<<
aËqr : nhI< !nhI< !vo muJy hI lyny Aw rhI hY<< [
9.Aby cup rh kVvy AOr Kurdry
aËqr : Aby ! cup rh kVvy AOr Kurdry [ 10.nhI< mY< siÑj«Xo< kw rwjw h>U aËqr : nhI< ! mY siÑj«Xo< kw rwjw h>U [
22
Bwg- III : 04 A<ko< vwly inbNDwËmk pRÜn
(i) pwT`X–puáqk ky gd`X Bwg sy sMbiNDq pwTo< ky inbNDwËmk pRÜn
fuEufyf[kr iz’uksa ds mRrj rhu&pkj okD;ksa esa nsa&
ikB &1 & izkFkZuk
1- cPps ns’k ds fy, dSls Hkfo"; dh dkeuk djrs gSa \
aËqr : cPps ns’k ds fy, lqanj Hkfo"; dh dkeuk djrs gq, dgrs gSa fd gekjs ns’k esa pkjksa
vksj gfj;kyh gks] gj ?kj esa [kq’kgkyh gks vkSj gekjk ns’k vkxs gh vkxs c<+rk tk,A
ikB &2 & lcls cM+k /ku
2- dfiy eqfu us lcls cM+k /ku fdls dgk gS \
aËqr : dfiy eqfu us lcls cM+k /ku ÞLoLFk ’kjhj Þ dks dgk gS A bl ‘’kjhj ls esgur
djds rFkk dekdj [kkuk pkfg,A blh ls thou Hkj lq[k feyrk gSA
ikB &3 & t; toku !t; fdlku !
3- yky cgknqj ’kkL=h th ds thou ls gesa D;k izsj.kk feyrh gS \
aËqr : yky cgknqj ’kkL=h th ds thou ls gesa izsj.kk feyrh gS fd vxj gekjk fu’p;
iDdk gS] ladYi n`<+ gS rks ge thou esa dksbZ Hkh mPp in izkIr dj ldrs gSaA bl izdkj
lQyrk gekjs dne pwesxhA
ikB &4 & bUnz/kuq"k
4- o"kkZ _+rq ls gesa eqLdjkrs jgus dk D;k lans’k feyrk gS \
aËqr : o"kkZ _+rq ds dkys ckny gesaa lans’k nsrs gSa fd ges’kk eqLdjkrs jgks vkSj pkjksa vksj
[kqf’k;k¡ ck¡Vrs pyksA
ikB &5 & bZekunkj ‘’kadj
5- gyokbZ us ’kadj dks ukSdjh D;ksa ns nh \
aËqr :’kadj dh bZekunkjh ls gyokbZ cM+k izlUu gqvkA ’kadj mls ,d esgurh ckyd
yxkA blhfy, mlus ’kadj dks vius ;gk¡ ukSdjh ns nhA
23
ikB &6 & eSa vkSj esjh lokjh
6- lkbfdy pykus ds ykHk crkvksA
aËqr : lkbfdy pykus ds vusd ykHk gSa&
1- lkbfdy pykus ls ’kjhj LoLFk jgrk gSA
2- lkbfdy pykus ls ekalisf’k;k¡ et+cwr gksrh gSaA
3- lkbfdy ;krk;kr dk ,d ljy rFkk lLrk lk/ku gSA
4- blls i;kZoj.k dks gkfu ugha gksrhA
5- lkbfdy pykuk ,d lEiw.kZ O;k;ke gSA
ikB &7 & lwjt
7- lwjt gesa D;k izsj.kk nsrk gS \
aËqr : lwjt gesa lqcg tYnh mBus dh izsj.kk nsrk gS] thou esa yxkrkj vkxs c<+us dh
izsj.kk nsrk gSA lwjt gesa crkrk gS fd lnk ubZ [kqf’k;ksa vkSj vk’kkvksa ds lkFk thou dks
thuk pkfg,A
ikB &8 & izk;f’pr
8- eqf[k;k }kjk cPpksa dh nh xbZ lt+k Bhd gS vFkok xyr \ D;ksa\
aËqr : eqf[k;k }kjk cPpksa dks miys cukus dh lt+k Bhd gS D;ksafd dksbZ Hkh ioZ vFkok
R;ksgkj] ;gk¡ rd fd dksbZ Hkh vPNk dke fdlh dks ijs’kku djds ugha djuk pkfg,A
ikB &9 & jksekapd dcM~Mh eqdkcyk
9. koe~ BI mYc Kylqy smX tIm ky iKlwiVXo< my< kOn-kOn sy gux hony cwihE?
aËqr : 1.imZqw AOr sd`Bwvnw sy Kylnw cwihE[
2.Kyl ky inXmo< kw pwln krnw cwihE[
3.iKlwVI my< shnSIlqw v DIrj honw cwihE[
4. iksI dUsry iKlwVI ko hwin nhI< phu>cwnI cwihE[
24
ikB &10 & iciVXw kw gIq
10.Kuly Awsmwn my< aVqI hue~ iciVXw ko #Xw smJ my< AwXw?
aËqr : Kuly Awsmwn my< aVqI hue~ iciVXw ko smJ my< AwXw ik Xh s<swr bhuq bVw hY AOr eskw koe~ A<q nhI<< hY[
pwT-11 dUD kw dUD,pwnI kw pwnI
11.dUD kw dUD,pwnI kw pwnI khwnI sy #Xw iS@w imlqI hY?
aËqr : dUD kw dUD,pwnI kw pwnI khwnI sy Xh iS@w imlqI hY ik hmy< jØdbwj «I nhI< krnI cwihE[ hmy< soc-smJkr DIrj sy budiD sy NXwX krnw cwihE[
pwT-12 ryxukw JIl
12.ryxukw JIl kI ivSy†qwE> iliKE[
aËqr : ryxukw JIl Ek kudrqI JIl hY[eskw nwm prSurwm jI kI mwqw ryxukw jI ky nwm pr pVw[XhW pr bÇco< ky ilE imnI iciVXwGr hY[XhW Syr sPwrI BI hY[es JIl ky iknwry hr swl nv<br mhIny my<, Ek bVw mylw lgqw hY[
pwT-13 kwS ! mY< BI
13.kviXZI kwrigl kI GwtI kw hI pËQr #Xo< bnnw cwhqI hY?
aËqr : kviXZI kwrigl kI GwtI kw hI pËQr esilE bnnw cwhqw hY #Xo<ik es jgh pr Anyk BwrqIXo< ny dyS kI r@w ky ilE Apny pRwx NXoCwvr ikE Qy[
pwT-14 dqekjh dkyhckbZ
14 dqekjh dkyhckbZ ns’k ds fy, dSls ‘’kghn gqbZ \
aËqr :dqekjh dkyhckbZ us tc lsaxkHkkbZ dks vaxzst+ksa ls eqDr djok;k rks vaxzst+ksa us xqLls esa
vkdj ml ij xksfy;ksa dh ckSNkj dj nhA dkyhckbZ dh thou yhyk lekIr gks xbZ A bl
rjg og ns’k ds fy, ’kghn gks xbZA
pwT-15 xq:ioZ
15 xq: dk yaxj ds vVwV forj.k ls vki D;k le>rs gSa \
aËqr :xq: dk yaxj ds vVwV forj.k ls vfHkizk; gS ] fcuk jksd ds ;k fcuk fdlh fo/u
rFkk HksnHkko ds yxkrkj yaxj dk ckaVk tkukA
25
pwT-16 phaVh
16- phaVh ls ge D;k lh[k ldrs gSa \
aËqr : phaVh gesa fl[kkrh gS fd ifjJe ls dHkh Hkh gkj ugha ekuuh pkfg, rFkk ifjJe ls
gh lQyrk feyrh gSA
pwT-17 (ipØly ibkw‚ hY<)
17- dgkuh esa lPps fe= dh D;k fo’ks"krk crk;h gS \
aËqr : sÇcw imZ vhI hY jo as smX kwm Awqw hY, jb swrI duinXw m>uh moV lyqI hY[
pwT-18 (rsoe~ kw qwj : siÑj«XW)
18.AwlU ny Apny Awpko siÑj«Xo< kw rwjw #Xo< khw?
aËqr : AwlU ny Apny Awpko siÑj«Xo< kw rwjw esilE khw #Xo<ik rsoe~ my< sbsy AiDk askw hI pRXog hoqw hY[sBI asy ps<d krqy hY<[ rwXqw, prw<Tw, smosy, it#kI, cwt,pkOVy qQw icÎs assy hI bnqy hY<[
pwT-19 (pyV lgwAo)
19. pyVo< sy hmy< #Xw imlqw hY? aËqr : 1. pyVo< sy hmy< lkVI imlqI hY[
2. pyVo< sy hmy< Pl v PUl imlqy hY<[
3. ke~ pyV dvw ky kwm Awqy hY<[
4. pyV bwirS lwny my< shwXk hoqy hY<[
5.pyVo< sy hmy< kwgj «, rbV,go<d Awid imlqI hY[
pwT-20 (zwn kw B<fwr : smwcwr pZ)
20. smwcwr pZ zwn kw B<fwr hY<[ kYsy?
aËqr : smwcwr pZo< sy hmy< Apny Shr, rwÈX,dyS AOr ivdyS my< hony vwlI GtnwAo< kI jwnkwrI imlqI hY[ esky swwQ-swQ Kyl, rwjnIiq AOr dUsry smwcwr BI imlqy hY<[essy hmwrw zwn bF«qw hY[Aq: esy zwn kw B<fwr khw gXw hY[
26
(ii) khwnI lyKn
lwlcI kuËqw
Ek idn Ek kuËqy ko rotI kw tukVw imlw[ vh Akylw asy Kwny kI cwh my< ndI ky as pwr
jwny lgw[ ndI pwr krqy smX asny ApnI prCwe~ pwnI my< dyKI[ asy lgw ik Xh koe~
dUsrw kuËqw hY , ijsky pws Ek AOr rotI hY[ asky mn my< lwlc Aw gXw[ dUsry kuËqy (ávX<
kI prCwe~) sy rotI CInny ky ilE jYsy hI vh BO<kw qo qur<q asky muK sy rotI ndI my< igr
gXI[ asky hwQ pCqwvy ky Alwvw kuC n lgw[
iS@w : lwlc burI blw hY[
ÎXwsw kOAw
Ek ÎXwsw kOAw pwnI kI qlwS my< GUm rhw Qw[ asy bwg my< Ek GVw idKwe~ idXw[ jb asny
pws jwkr dyKw qo GVy my< pwnI bhuq km Qw[ qBI asy Ek apwX sUJw[ asny pws pVy
k<kr Ek-Ek krky GVy my< fwlny Su} ikXy[ dyKqy hI dyKqy pwnI ‚pr Aw gXw[ kOE ny
pwnI pIkr ApnI ÎXws buJw lI AOr KuSI- KuSI aV gXw[
iS@w : jhW cwh,vhW rwh [
Ekqw my< bl hY
Ek ikswn ky cwr byty Qy ik<qu vy lVqy-JgVqy rhqy Qy[ ikswn ko Xh ic<qw bwr-bwr sqwqI
rhqI QI[ Ek idn ikswn ny lkiVXo< kw Ek gt`Tw m<gvwXw AOr qBI Apny cwro< byto< ko BI
bulwXw[ sBI ko Ek-Ek lkVI qoVny ko khw[ sBI ny Ek hI pl my< aNhy< qoV idXw[qb
ikswn ny Akyly –Akyly ko pUrw gt`Tw qoVny ko khw[ pUrw j«or lgwny ky bwvjUd koe~ BI
bytw asy n qoV pwXw[ ikswn ny aNhy< smJwXw ik jb imlkr rhogy qo quMhwrw koe~ kuC
nhI< ibgwV skygw[
iS@w : hmy< imljul kr rhnw cwihE[
27
Bwg- IV : 05 A<ko< vwly inb<DwËmk pRÜn
(i) inb<D lyKn
myrw ákUl
myry ákUl kw nwm srkwrI hwe~ ákUl rwmpur hY[ XhW pr k@w phlI sy AwTvI< qk kI pF «we~
krvwXI jwqI hY[myry ákUl ky mu$XwÍXwpk AOr sBI AÍXwpk bhuq myhnqI AOr jI jwn sy
pF«wny vwly hY<[ hmwry ákUl my< gixq, ivzwn AOr kMÎXUtr kI pRXogSwlwE> BI hY< ,jhW hm
bVy cwv sy mn lgwkr iviBNn pRXog krqy hY<[XhW dophr kw Kwnw BI hmy< Kwny ko in:SuØk
imlqw hY[myry ákUl kw hr bwr nqIjw bhuq AÇCw rhqw hY[muJy Apnw ákUl bhuq ps<d hY[
myrw Shr
myry Shr kw nwm rwm ngr hY[ Xh Apny ij «ly kw sbsy su<dr v biF «Xw Shr hY[XhW rylvy
lwen ibCI hue~ hY AOr sVky< p#kI hY<[myry Shr my< qIn srkwrI ákUl, Ek Aápqwl,
fwkKwnw AOr puáqkwlX BI hY[ XhW srkwrI v shkwrI bY<k BI hY<[ XhW ky log pF « y-ilKy
v Sw<iqipRX hY<[ kuC log nOkrI, kuC ÛXwpwr krqy hY<[ XhW ky sBI invwsI Bwrq dyS ky pRiq
ApnI ij«MmydwrI smJqy hY<[ sBI Shr ko swP «-suQrw rKny my< Apnw Xogdwn dyqy hY<[ sBI
imljulkr rhqy hY< [ muJy Apny Shr sy pRym hY #Xo<ik myry bcpn kI Xwdy< essy juVI hue~ hY<[
dShrw
dShry kw ËXohwr A#tUbr mhIny my< mnwXw jwqw hY[ es ËXohwr ko mnwny ky pICy Xh lok
kQw hY ik l<kw ky rwjw rwvx ny ‰Irwm jI ky vnvws kwl my< Cl sy ankI pËnI sIqw jI
ko hr ilXw Qw[ iPr ‰Irwm jI ny hnumwn,bwlI AOr sugRIv ky swQ imlkr l<kw pr hmlw
ikXw AOr qb ‰Irwm jI ny rwvx ko mwr idXw[ qb sy Xh ËXohwr mnwXw jwqw hY[ dShry ky
ËXohwr sy nO idn phly jgh-jgh rwmlIlw kw m<cn hoqw hY AOr dShrw rwmlIlw kw A<iqm
idn hoqw hY[ Swm ky smX rwvx,ku<Bkx~ AOr myGnwd ky puqly bnwkr jlwXy jwqy hY<[sBI
log esy dyKny jwqy hY< AOr KuSI sy Apny Gro< ko lOt Awqy hY>[
28
‰I gu{ nwnk dyv jI
‰I gu{ nwnk dyv jI is#Ko< ky phly gu{ Qy[ ankw jNm 15 ApRYl 1469 ko qlv<fI my<
huAw Qw[ anky ipqw jI kw nwm myhqw kwlU v mwqw jI kw nwm q÷Îqw dyvI Qw[ankI bVI
bhn nwnkI v pËnI kw nwm sulKxI dyvI Qw[ enky do puZ-bwbw ‰Ic<d v bwbw lâmI c<d
huE hY<[
gu{ nwnk jI mrdwnw jI ky swQ cwro< idSwAo< my< pÇcIs swl qk BRmx krqy rhy,ijsy cwr
adwisXW khw jwqw hY[ gu{ jI kI vwxI gu{ gR<Q swihb my< s<kilq hY[ eNho<ny CuAwCUq,pwK<f
AOr A<DivÜvws kw K<fn ikXw [ gu{ jI ny logo< ko vhmo< AOr BRmo< sy bwhr inkwlw AOr
jIny kw sÇcw rwh idKwXw[logo< ko myhnq krky AOr bWtkr Kwny kI iS@w dI [eNho<ny
smwj ko e~Üvr kw Bjn krny kw apdyS idXw[enky apdyS swrI mwnv jwiq ky ilE
apXogI hY<[gu{ jI 1539 e~ávI ko ÈXoiq joq smw gXy [
29
(ii) pZ lyKn
1. Apny ákUl ky mu$XwÍXwpk sy bImwrI kI Cut`tI lyny ky ilE pRwQ~nw pZ ilKy<:-
syvw my<
mu$X AÍXwpk
--------- ákUl
----------Shr [
-------------idnw<k
iv†X : bImwrI kI Cut`tI lyny ky ilE pRwQ~nw pZ[
‰Imwn jI,
sivnX invydn hY ik muJy Awj buKwr ho gXw hY,esilE mY< ákUl nhI< Aw skqw[ k÷pw krky muJy Awj idnw<k ------- ko Ek idn kI Cut`tI dy dIijE[
DNXvwd sihq [
Awpkw AwzwkwrI iSàX
-------------k@w
-------------kRmw<k
30
2.Apny ákUl ky mu$XwÍXwpk sy j¡}rI kwm ky ilE pRwQ~nw pZ ilKy< :-
syvw my<
mu$XwÍXwpk
--------- ákUl
----------Shr[
-------------idnw<k
iv†X : j¡}rI kwm ky ilE pRwQ~nw pZ[
‰Imwn jI,
sivnX invydn hY ik muJy Awj Gr pr j¡}rI kwm pV gXw hY, esilE mY< Awj ákUl nhI< Aw skqw [ k÷pw krky muJy Awj idnw<k ------- ko Ek idn kI Cut`tI dy dIijE[
DNXvwd sihq[
Awpkw AwzwkwrI iSàX
-------------k@w
-------------kRmw<k
31
3.Apny ákUl kI mu$XwÍXwipkw ko jumw~nw mwPI ky ilE pRwQ~nw pZ ilKy< :-
syvw my<
mu$XwÍXwipkw
--------- ákUl
----------Shr[
-------------idnw<k
iv†X : jumw~nw mwPI ky ilE pRwQ~nw pZ[
‰Imwn jI,
sivnX invydn hY ik kl myry AÍXwpk ny muJy ákUl pRw<gx sy PUl qoVqy huE dyK ilXw Qw [ aNho<ny muJy esky ilE pcws {pXy jumw~nw lgw idXw hY[ myry ipqw jI kI Awmdn bhuq hI km hY, esilE mY< Xh jumw~nw nhI< dy skqw [k÷pw krky myrI jumw~nw mwP kr dIijE[ mY< iPr EysI glqI nhI< k}>gw[
DNXvwd sihq [
Awpkw AwzwkwrI iSàX
-------------k@w
-------------kRmw<k
32
4.sy#Sn bdlny ky ilE Apny ákUl kI mu$XwÍXwipkw ko pRwQ~nw pZ ilKy< :-
syvw my<
mu$XwÍXwipkw
--------- ákUl
----------Shr [
-------------idnw<k
iv†X : sy#Sn bdlny ky ilE pRwQ~nw pZ[
‰Imwn jI,
sivnX invydn hY ik myrI ccyrI bhn CTI-E k@w my< pF¡qI hY AOr mY< CTI-bI
k@w my< pF¡qI hU>[ k÷pw krky myrw sy#Sn bdlkr CTI-E kr dIijE qwik hm
dono< ekt`Ty bYTkr g÷h-kwX~ kr sky<< [
DNXvwd sihq [
AwpkI AwzwkwrI iSàXw
-------------k@w
-------------kRmw<k
Top Related