1
Prof. dr hab. Dariusz Markowski 31.10.2015 konserwator dzieł sztuki
Analiza badawcza obrazu olejnego na płótnie "Portret kobiety" sygnowanego "EM"
1/ OPIS OBIEKTU: tytuł: Portret kobiety wymiary: 40,5 x 32,5 cm technika: olej na płótnie autor: przypisywany Edouard`owi Manet inskrypcje: - na licu: w lewym dolnym narożniku sygnatura "EM", wykonana czarną farbą, - na odwrociu: 1/ na górnej listwie krosna napis "Go7" - odręczny napis, 2/ na dolnej listwie krosna odwrócony napis "abI" wykonany odręcznie czarnym flamastrem
Fot.1. Lico analizowanego obrazu w świetle ViS.
2
Fot.2. Odwrocie analizowanego obrazu w świetle ViS.
2/ STAN ZACHOWANIA: Stan zachowania obrazu dobry, obraz był w przeszłości poddany drobnym pracom restauratorskim polegającym na zamalowaniu ubytków (w partii tła) oraz naniesieniu warstwy błyszczącego werniksu. Krosna: prawdopodobnie oryginalne, drewniane, nieruchome, fazowane, bez klinów, zachowane bardzo dobrze, wtórnie oklejone papierową taśmą. Podobrazie: płótno lniane, zachowane bardzo dobrze, bez ubytków, utlenione i pociemniałe, od odwrocia widoczne plamy spowodowane przeniknięciem olejnego spoiwa z farb. Zaprawa: pod opracowaniem malarskim występuje miejscowo biała warstwa (rodzaj gruntu), założona w cienkiej warstwie. Obraz namalowany praktycznie bez zaprawy z wykorzystaniem kolorystyki płótna, które zostało przeklejone (widoczne od odwrocia przesiąkanie spoiwa olejnego przez płótno podobrazia).
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
3
Warstwa malarska: olejna, bardzo dobrze zachowana, z drobnymi ubytkami (obecnie zamalowanymi), bez wyraźnych spękań. Werniks: wtórny, żywiczny, błyszczący, zażółcony. 3/ ANALIZA BADAWCZA: 3.1/ Analiza lica w świetle widzialnym: Na podstawie analizy lica można określić sposób namalowania obrazu - alla prima, z widoczną fakturą malarską i duktem pędzla. Artysta świadomie wykorzystał kolorystykę nie zamalowanego podobrazia (w dolnych nie domalowanych partiach obrazu wykorzystał brązowy kolor płótna, vide fot. 4), uzyskując efekt wrażeniowości i szkicowości przedstawienia.
Fot.3. Fragment lica analizowanego obrazu w świetle ViS.
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
4
Fot.4. Fragment lica analizowanego obrazu w świetle ViS. Na zdjęciu widoczna nie zamalowana partia obrazu.
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
5
3.2/ Analiza powierzchni lica we fluorescencji UV (vide fot. 5, 6, 11): Wyraźna chłodna poświata lica w świetle UV to efekt świecenia werniksu (żywica naturalna), założonego w grubej warstwie, nierównomiernie. Widoczne w partii tła ciemne drobne plamy, to wtórne uzupełnienia ubytków warstwy malarskiej. Analiza w UV wykazała również występowanie zacieku (pośrodku dolnej partii twarzy), nie wykazała odmiennego świecenia sygnatury. Widoczne jednak w lewym dolnym narożniku (w miejscu sygnatury) odmiennie świecenie (jaśniejsza fluorescencja) wskazuje na występowanie w tym miejscu dodatkowej warstwy werniksu (obszar ten zaznaczono konturem).
Fot. 5. Lico analizowanego obrazu w świetle UV - ultrafiolet.
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
6
Fot. 6. Odwrocie analizowanego obrazu w świetle UV - ultrafiolet.
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
7
3.3/ Analiza powierzchni lica w IR (podczerwień) (vide fot. 7, 8, 9, 12): Na zdjęciach w IR nie stwierdzono występowania rysunku oraz warstw spodnich. Analiza w IR znacznie uczytelniła sygnaturę.
Fot. 7. Lico analizowanego obrazu w świetle IR - podczerwień.
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
8
Fot. 8,9. Fragmenty lica analizowanego obrazu w świetle IR - podczerwień.
3.4/ Analiza budowy: 3.4.1/ Analiza wizualna: Na podstawie analizy wizualnej możne określić następujący układ warstw:
(1) Werniks (2) Warstwa malarska (3) Biała warstwa założona miejscowo (4) Podobrazie płócienne (5) Krosna
Nr Kolor warstwy Skład Charakterystyka warstwy
1. żółtobrązowy
żywica naturalna werniks wtórny, założony nierównomiernie
2. zawężona gama barwna
farby olejne warstwa malarska, alla prima
3. biała
farba olejna założona miejscowo cienka warstwa farby olejnej
4. brązowa włókna lniane podobrazie płócienne
5. brązowy drewno krosna oryginalne, fazowane, nieruchome
- krosna: prawdopodobnie oryginalne, drewniane fazowane, nieruchome, - podobrazie: płótno lniane o splocie płóciennym o gęstości 23 nitek wątku na 23 nitki osnowy w 1 cm2, przeklejone klejem glutynowym, zaprawa: w obrazie występuje założona miejscowo warstwa białej farby olejnej,
warstwa malarska: olejna.
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
9
3.4.2/ Badania pigmentów: Wykonano badania warstwy malarskiej w kilku punktach pomiaru. Interpretację pigmentów wykonano na podstawie analiz mikrochemicznych oraz wyników pomiarów warstwy malarskiej wykonanych spektrometrem fluorescencyjnej analizy rentgenowskiej GENIUS firmy Skyray1. Schemat postępowania badawczego:
a) badania spektrograficzne XRF warstw malarskich spektrometrem rentgenowskim,
b) analizy mikrochemiczne wybranych pigmentów,
c) opracowanie wyników badań.
Wyniki identyfikacji pigmentów metodą XRF obrazują wybrane wykresy i tabele: 1/ Biel (kołnierz):
Element Content
Mg(ppm) 17002,9118
S(ppm) 959,3164
K(ppm) 8713,6138
Ca(ppm) 908,1476
V(ppm) 4,3544
Fe(ppm) 94,8395
Cu(ppm) 227,1775
Zn(ppm) 639,5858
Se(ppm) 7,1259
Sr(ppm) 135,5687
Zr(ppm) 12,2608
Ba(ppm) 5321,1874
1 Pomiary wykonał dr M. Wachowiak
10
Hg(ppm) 30,8824
Pb(ppm) 460149,7555 Skład pierwiastkowy: Pb, Mg, K, Ba, S, Ca, Zn, Cu 2/ Karnacja (policzek):
Element Content
P(ppm) 174,7230
S(ppm) 1302,8833
K(ppm) 10422,5352
Ca(ppm) 9,0635
Ti(ppm) 19,6674
Fe(ppm) 371,2763
Co(ppm) 1,2759
Cu(ppm) 320,4886
Zn(ppm) 1058,7870
Se(ppm) 8,2046
Sr(ppm) 40,5833
Zr(ppm) 11,8981
Ba(ppm) 846,0255
Hg(ppm) 30707,8807
Pb(ppm) 531355,5430
Skład pierwiastkowy: Pb, Hg, K, S, Zn, Ba, Fe, CU, P
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
11
3/ Czerwień (kolczyk):
Element Content
P(ppm) 1522,4417
S(ppm) 1053,8084
K(ppm) 7676,0563
Ca(ppm) 1601,7156
Ti(ppm) 14,6668
Fe(ppm) 2714,7283
Co(ppm) 1,5174
Cu(ppm) 286,6339
Zn(ppm) 1204,2526
Se(ppm) 8,7777
Ba(ppm) 585,2954
Hg(ppm) 110902,9922
Pb(ppm) 421549,4367 Skład pierwiastkowy: Pb, Hg, K, Fe, Ca, P
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
12
4/ Błękit (oko):
Element Content
Mg(ppm) 16607,4306
S(ppm) 1027,8469
K(ppm) 7065,7265
Ca(ppm) 5031,0789
Ti(ppm) 174,9276
V(ppm) 2,2036
Mn(ppm) 33,7838
Fe(ppm) 9145,5712
Co(ppm) 11,5529
Ni(ppm) 22,0096
Cu(ppm) 301,7117
Zn(ppm) 1888,0605
Se(ppm) 7,3048
Sr(ppm) 23,3080
Ba(ppm) 889,3151
Hg(ppm) 14401,0371
Pb(ppm) 447701,4421 Skład pierwiastkowy: Pb, Mg, Hg, Fe, K, Ca, Zn, S, Ba, Cu ślad. Ni, Co
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
13
5/ Ciemny brąz (włosy):
Element Content
Mg(ppm) 12222,3306
S(ppm) 903,9247
K(ppm) 9201,8792
Ca(ppm) 5561,1522
Ti(ppm) 41,3007
Fe(ppm) 18824,9507
Co(ppm) 1,5476
Cu(ppm) 226,2757
Zn(ppm) 406,7717
Se(ppm) 7,9956
Sr(ppm) 49,1306
Zr(ppm) 3,9902
Ba(ppm) 457,4799
Hg(ppm) 43,1609
Pb(ppm) 498804,0413 Skład pierwiastkowy: Pb, Fe, Mg, K, Ca, S, Ba, Zn
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
14
6/ Czerń (tło):
Element Content
Mg(ppm) 13188,9643
S(ppm) 669,9087
K(ppm) 6638,4989
Ca(ppm) 1073,5161
Ti(ppm) 4,7415
Mn(ppm) 88,0254
Fe(ppm) 75208,6226
Co(ppm) 3,0025
Cu(ppm) 214,3479
Zn(ppm) 667,6761
Se(ppm) 4,0120
Sr(ppm) 114,9914
Zr(ppm) 11,1000
Ba(ppm) 1329,8010
Hg(ppm) 8154,0387
Pb(ppm) 336392,6614 Skład pierwiastkowy: Pb, Fe, Mg, Hg, K, Ba, Ca, S, Zn
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
15
7/ Czerń (szyja):
Element Content
Mg(ppm) 13210,9031
S(ppm) 914,3697
K(ppm) 8957,7465
Ca(ppm) 7495,4328
Ti(ppm) 2,9711
Fe(ppm) 2279,0778
Co(ppm) 0,0057
Cu(ppm) 297,4631
Zn(ppm) 678,8566
Se(ppm) 7,6456
Sr(ppm) 52,6767
Zr(ppm) 11,1726
Ba(ppm) 529,0833
Hg(ppm) 1813,4642
Pb(ppm) 497817,4813 Skład pierwiastkowy: Pb, Mg, K, Ca, Fe, Hg, S, Zn, Ba, Cu
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
16
8/ Czerń (sygnatura):
Element Content
Mg(ppm) 16450,6978
K(ppm) 746,3906
Ca(ppm) 1304,4791
Fe(ppm) 229,0248
Zn(ppm) 575,5032
As(ppm) 126,0495
Sr(ppm) 122,8248
Zr(ppm) 110,7825
Ba(ppm) 1,8306 Skład pierwiastkowy: Mg, Ca, K, Zn, Fe, As, Sr
Na podstawie identyfikacji pigmentów metodą spektrografii XRF oraz badań mikrochemicznych próbek stwierdzono obecność następujących pierwiastków: 1. biel (kołnierz) Pb, Mg, K, Ba, S, Ca, Zn, Cu 2. karnacja (policzek) Pb, Hg, K, S, Zn, Ba, Fe, CU, P 3. czerwień (kolczyk) Pb, Hg, K, Fe, Ca, P 4. błękit (oko) Pb, Mg, Hg, Fe, K, Ca, Zn, S, Ba, Cu ślad. Ni, Co 5. ciemny brąz (włosy) Pb, Fe, Mg, K, Ca, S, Ba, Zn 6. czerń (tło) Pb, Fe, Mg, Hg, K, Ba, Ca, S, Zn 7. czerń (szyja) Pb, Mg, K, Ca, Fe, Hg, S, Zn, Ba, Cu 8. czerń (sygnatura) Mg, Ca, K, Zn, Fe, Sr, As
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
17
WNIOSKI: do namalowania obrazu użyto następujących farb: BIEL: biel ołowiowa - - 2PbCO3 x Pb(OH)2 i litopon albo jako druga biel albo jako domieszka producencka do bieli ołowiowej CZERWIEŃ: cynober - HgS, czerwień organiczna BŁĘKIT: kobaltowy - CoO x Al2O3, niewykluczone dodatki błękitu pruskiego - Fe4[Fe(CN)6]3 BRĄZ: mieszanina ugru - Fe2O3 x H2O, sieny i umbry - Fe2O3 x MnO2 CZERŃ: żelazowa - Fe3O4 4/ ANALIZA SYGNATURY: Nie stwierdzono odmiennego świecenia sygnatury na licu w świetle UV (ultrafiolet). Widoczny jednak w lewym dolnym narożniku odmiennie świecący fragment (jaśniejsza fluorescencja) wskazuje na występowanie w tym miejscu dodatkowej warstwy werniksu, możliwe, że maskującej później naniesioną sygnatury, tym bardziej, że nienaturalnie wyostrzony jest obraz sygnatury w IR (podczerwień). Pewne niejasności budzi również odmienny skład czarnej farby którą wykonano sygnaturę w odniesieniu do pozostałych namalowanych czarną farbą partii obrazu. Nie można jednak wykluczyć, że została ona wykonana w późniejszym okresie (również przez artystę) przy użyciu innej czarnej farby, o odmiennym składzie lub dodana wtórnie. Sposób ułożenia liter i charakter pisma posiadają analogie z sygnaturami występującymi na innych obrazach Maneta ("Portret Antonina Prousta", olej na płótnie, zbiory Muzeum Puszkina w Moskwie), niemniej wskazana byłaby analiza grafologiczna.
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
18
Fot. 10-12. Zdjęcia sygnatury w świetle ViS (10), UV (11) i IR (12).
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
19
Fot. 13. Portret Antonin Prousta", olej na płótnie, zbiory Muzeum Puszkina w Moskwie.
5/ WNIOSKI KOŃCOWE:
Na podstawie przeprowadzonych badań można wysunąć następujące wnioski: 1/ Analizowany obraz został namalowany na płótnie lnianym, bez zaprawy w technice olejnej. 2/ Sposób malowania obrazu wykazuje cechy malarstwa E. Manet`a. Artysta wykorzystuje w swoich obrazach efekt kolorystyki nie zamalowanego płótna (np. "Portret A. Prousta" ze zbiorów Muzeum Puszkina w Moskwie). 3/ W poddanych analizie próbkach warstwy malarskiej stwierdzono występowanie pigmentów charakterystycznych dla okresu twórczości E. Maneta. Występujące w obrazie farby były stosowane w połowie XIX wieku. 4/ Sygnatura występująca na licu w lewym dolnym narożniku posiada cechy spójne z monogramami występującymi na obrazach autorstwa Edouard`a Manet`a. Jej oryginalność wymaga jednak potwierdzenia.
Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki
20
5/ Obraz posiada drobne ślady ingerencji konserwatorskich, jego stan zachowania jest bardzo dobry.
6/ PODSUMOWANIE:
Podsumowując należy stwierdzić, że analizowany obraz "Portret kobiety" posiada cechy techniki i technologii spójne z malarstwem Edouard`a Manet`a (1832-1883). Dla prawidłowej oceny dzieła i przypisaniu jego wspomnianemu artyście konieczna jest dodatkowo analiza stylistyczna, historyka sztuki, specjalisty twórczości E. Maneta. Prof. dr hab. Dariusz Markowski
Top Related