UntitledBibliografia:
(…), dostpny w internecie: sejm.gov.pl [dostp 24.11.2020 r.]. Lech
Garlicki, O powoaniu naszych czasów do uchwalania konstytucji,
dostpny w internecie: ug.edu.pl [dostp 25.02.2020 r.].
Twoje cele
Ocenisz znaczenie polityczne sposobu przyjmowania konstytucji.
Przeanalizujesz rónice midzy kolejnymi polskimi konstytucjami.
Scharakteryzujesz problemy i kontrowersje zwizane
z pracami nad obowizujcymi w historii Polski ustawami
zasadniczymi.
Jan Matejko, Konstytucja 3 Maja 1791 roku, 1891 r. ródo: domena
publiczna.
Polskie konstytucje – jak uchwalano?
Konstytucja 3 maja z 1791 r. Pierwsza polska konstytucja zostaa
uchwalona 3 maja 1791 roku. Bya najwaniejszym elementem szerokiego
pakietu reform podjtych w latach 1788–1792 przez Sejm Wielki
(zwany równie Sejmem Czteroletnim). Ideologiczne wpywy trwajcej
w tym samym czasie rewolucji francuskiej (1789–1799) oraz
korzystna koniunktura midzynarodowa skoniy tzw. stronnictwo
patriotów do dziaa na rzecz modernizacji ustrojowej
Rzeczypospolitej oraz uniezalenienia jej od Rosji.
Jan Matejko, Konstytucja 3 Maja 1791 roku, 1891 r. ródo: domena
publiczna.
Przekonanie o koniecznoci porzucenia archaicznych rozwiza
ustrojowych Polski byo szeroko rozpowszechnione. Sprzyja temu
klimat epoki owiecenia oraz dua aktywno dziaaczy spoecznych
i publicystów, skupionych m.in. w Kunicy
Kotajowskiej. Z drugiej strony dotychczasowy ustrój mia wielu
wpywowych obroców – byli nimi magnaci wspierani przez Rosj. Cho
Konstytucja 3 maja nie bya dokumentem tak radykalnym, jak oczekiwao
tego wielu reformatorów, to zostaa przez t grup przyjta
zdecydowanie le.
Sama procedura jej uchwalania opieraa si na pewnym podstpie –
zwolennicy konstytucji wykorzystali nieobecno w Izbie
Poselskiej wikszoci posów, ci bowiem nie zdyli
Stronnictwo magnackie, które nie pogodzio si z ustanowieniem
w Rzeczypospolitej nowoczesnej monarchii konstytucyjnej,
w maju 1792 roku zawizao konfederacj targowick. Doprowadzio to
do rosyjskiej interwencji, wojny w obronie konstytucji, jej
upadku, a nastpnie – do drugiego rozbioru Polski (1793
r.).
Konstytucja Ksistwa Warszawskiego z 1807 r. oraz Konstytucja
Królestwa Polskiego z 1815 r. Ostateczny upadek Rzeczypospolitej
Obojga Narodów po trzecim rozbiorze stworzy cakowicie now sytuacj
polityczn. Odtd – a do 1918 roku – o ksztacie ustrojowym ziem
polskich decydoway inne pastwa. Dotyczyo to równie konstytucji,
które miay w tym okresie charakter oktrojowanych aktów
prawnych – czyli nadanych przez wadców.
W 1807 roku – na mocy pokoju w Tyly – powstao Ksistwo
Warszawskie, bdce w praktyce francuskim protektoratem. 22
lipca tego roku cesarz Napoleon nada Ksistwu konstytucj,
ustanawiajc króla Saksonii gow pastwa. Po klsce Napoleona
w Rosji w 1812 roku terytorium Ksistwa Warszawskiego
zostao zajte przez wojska rosyjskie. Na podstawie ustale kongresu
wiedeskiego (1815 r.) na wikszej czci jego terytorium
ustanowiono Królestwo Polskie (nazywane niekiedy Królestwem
Kongresowym). Miao ono pozostawa w unii personalnej
z Imperium Rosyjskim – pierwszym królem nowego pastwa zosta
car Aleksander I, który 27 listopada 1815 roku ogosi jego
konstytucj. Po klsce powstania listopadowego dokument ten
w praktyce przesta obowizywa. W 1832 roku car Mikoaj
I nada Królestwu Polskiemu nowy akt prawny – statut
organiczny.
Maa konstytucja z 1919 r. oraz Konstytucja marcowa z 1921 r.
W pierwszych tygodniach niepodlegej Polski penia
wadzy wojskowej i cywilnej naleaa do Józefa Pisudskiego,
penicego funkcj Tymczasowego Naczelnika Pastwa. Byo to chwilowe
rozwizanie, gdy – zgodnie z oczekiwaniami gównych si
politycznych – Druga Rzeczpospolita miaa by pastwem demokratycznym.
W zwizku z tym, w styczniu 1919 roku, odbyy si
wybory do Sejmu Ustawodawczego, którego podstawowym zadaniem miao
by przyjcie konstytucji odrodzonego pastwa. Byy to pierwsze
w historii Polski wolne wybory parlamentarne, przeprowadzone
na podstawie powszechnych praw politycznych.
Prace nad t ostatni toczyy si w wyjtkowo trudnym okresie – wci
toczya si zbrojna i dyplomatyczna walka o granice Polski,
a od 1919 do 1921 roku trwaa zagraajca niepodlegoci pastwa
wojna z bolszewick Rosj. Dodatkowym problemem by spór
polityczny midzy partiami o ksztat ustrojowy pastwa – dotyczy
przede wszystkim prerogatyw przyszego prezydenta (którym, jak
oczekiwano, zostanie Pisudski). Ostatecznie przyjto system
polityczny wzorowany na modelu ówczesnej Francji. Konstytucja II
Rzeczypospolitej zostaa przyjta przez Sejm Ustawodawczy 17 marca
1921 roku.
Konstytucja kwietniowa z 1935 r., Maa konstytucja z 1947 r. i
Konstytucja PRL z 1952 r. Konstytucja marcowa zostaa zastpiona
przez Ustaw Konstytucyjn z 23 kwietnia 1935 roku. By to akt
prawny, który usankcjonowa autorytarny ustrój polityczny
w Polsce rzdzonej przez obóz sanacyjny i midzy
innymi z tego powodu nie zosta uznany przez ówczesn opozycj.
Po II wojnie wiatowej wadz w Polsce – przy wsparciu ZSRS –
objli komunici. Okrelali oni obowizujc Konstytucj kwietniow jako
bezprawn i faszystowsk, dlatego zadeklarowali powrót do
przepisów ustawy zasadniczej z 17 marca 1921 roku. Ostatecznie
jednak zmierzali do przyjcia nowego dokumentu, a suyy temu
wybory do Sejmu Ustawodawczego, przeprowadzone 19 stycznia 1947
roku. Organ ten mia peni rol konstytuanty, a zarazem
legitymizowa now wadz.
Wybory z 1947 roku odbyy si jednak w warunkach
politycznego terroru rzdzcych komunistów. W czasie kampanii
wyborczej, korzystajc z pastwowego aparatu bezpieczestwa,
rozbijali oni wiece swoich konkurentów politycznych oraz
aresztowali dziesitki tysicy dziaaczy, w tym wielu kandydatów
do sejmu. Ofiar takich dziaa byo przede wszystkim Polskie
Stronnictwo Ludowe Stanisawa Mikoajczyka. W wielu okrgach
uniewaniono listy PSL, nie dopuszczano
Józef Pisudski (1867–1935) ródo: domena publiczna.
Sejm uchwali dwie konstytucje. Najpierw bya to ustawa konstytucyjna
o ustroju i zakresie dziaania najwyszych organów
Rzeczypospolitej Polskiej. Ten przyjty w lutym 1947 roku akt
prawny mia by dokumentem tymczasowym. Regulowa zasady
funkcjonowania organów pastwowych oraz wprowadzi procedur zmiany
konstytucji wikszoci 2/3 ustawowej liczby czonków sejmu
ustawodawczego. Okrelany jest jako Maa konstytucja z 1947
r.
Oficjalne prace nad docelow konstytucj rozpoczy si w 1951
roku, a wic ju po konsolidacji nowej wadzy
i w okresie najwikszego terroru stalinowskiego
w Polsce. Ustalono wówczas tryb procedowania, powoano
w sejmie ustawodawczym komisj konstytucyjn,
a w styczniu 1952 roku gotowy projekt poddano pod
„ogólnonarodow dyskusj”. W praktyce sejmowe prace byy tylko
fasad, gdy realne decyzje polityczne dotyczce ksztatu konstytucji
zapaday w Biurze Politycznym PZPR. Tekst dokumentu – przed
jego przyjciem – zosta dostarczony Józefowi Stalinowi, który
wprowadzi do niego wiele poprawek. Konstytucja Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej zostaa ostatecznie uchwalona przez sejm 22
lipca 1952 roku, w ósm rocznic ogoszenia Manifestu PKWN.
Maa konstytucja z 1992 r. i Konstytucja III RP z 1997 r.
Stanisaw Mikoajczyk (1901–1966) ródo: domena publiczna.
Projekt Konstytucji PRL w jzyku rosyjskim z poprawkami naniesionymi
odrcznie przez Józefa Stalina. ródo: domena publiczna.
Upadek komunizmu w Europie oznacza dla Polski odzyskanie penej
suwerennoci oraz szans na demokratyzacj ustroju. Ju po wyborach
z 1989 roku rozpoczy si prace nad now ustaw zasadnicz, która
miaa zastpi Konstytucj PRL z 1952 roku. Wysiki te nabray tempa
po pierwszych cakowicie wolnych wyborach parlamentarnych, które
odbyy si w 1991 roku.
Wybrany wówczas sejm I kadencji przyj procedur uchwalania
nowej konstytucji. Zgodnie z ni miaa powsta komisja
konstytucyjna, skadajca si z posów i senatorów, której
zadaniem byo przygotowanie tekstu nowej ustawy zasadniczej.
Dokument mia zosta przyjty przez Zgromadzenie Narodowe (organ
skadajcy si z sejmu oraz senatu), a nastpnie poddany pod
ogólnonarodowe referendum. Aby usprawni funkcjonowanie pastwa
w okresie przejciowym, sejm przyj 17 padziernika 1992
roku ustaw konstytucyjn o wzajemnych stosunkach midzy
wadz ustawodawcz i wykonawcz Rzeczypospolitej Polskiej oraz
o samorzdzie terytorialnym.
Sejm I kadencji zosta jednak rozwizany przez prezydenta
w 1993 roku, wic prace nad tekstem konstytucji byy
kontynuowane w kolejnej kadencji. 2 kwietnia 1997 roku
Zgromadzenie Narodowe uchwalio now ustaw zasadnicz. 25 maja 1997
roku odbyo si referendum zatwierdzajce: 53,45% uczestników
gosowania poparo projekt (przy frekwencji 42,86%).
W rezultacie Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wesza
w ycie 17 padziernika 1997 roku.
Sownik konfederacja targowicka
konstytucja oktrojowana
legitymizacja wadzy
maa konstytucja
tymczasowa ustawa zasadnicza, uchwalana na okres przejciowy
i obowizujca do czasu przyjcia docelowej konstytucji
monarchia konstytucyjna
ustrój polityczny, w którym wadz sprawuje monarcha podstawie
ustalonych zasad prawnych, który równie – zazwyczaj – dzieli si
wadz z innymi organami
Kunica Kotajowska
skupione wokó Hugona Kotaja rodowisko dziaaczy spoecznych,
funkcjonujce w czasie prac Sejmu Wielkiego (1789–1792),
skadajce si ze zwolenników radykalnych reform pastwa
sanacja
(ac. sanatio – uzdrowienie), zwyczajowa nazwa obozu politycznego,
który sprawowa wadz w Polsce po przewrocie majowym –
w latach 1926–1939, a na czele którego, a do mierci
w 1935 roku, sta Józef Pisudski
Animacja
Film dostpny na portalu epodreczniki.pl ródo: Englishsquare.pl sp.
z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Film nawizujcy do treci materiau
wiczenie 1 Wska moliwe konsekwencje polityczne przyjcia konstytucji
z naruszeniem prawnych procedur.
Wybierz poprawne zakoczenie zdania. Tylko jedna z polskich
konstytucji zostaa zatwierdzona...
przez monarch.
w referendum.
Konstytucja 3 maja
Usankcjonowaa rzdy obozu sanacyjnego.
Zostaa przyjta wbrew woli magnatów, którzy w wikszoci nie wzili
udziau w jej uchwalaniu.
Zastpia przyjt 5 lat wczeniej ma konstytucj.
Uchwali j pierwszy w polskiej historii sejm, w którego wyborze
uczestniczyy kobiety.
Sporód niej wymienionych konstytucji zaznacz te, które zostay
przyjte bez udziau senatorów.
Konstytucja kwietniowa
Konstytucja PRL
Konstytucja marcowa, Konstytucja kwietniowa, 1832, 1921, 1952,
nadanie przez cara Mikoaja I, uchwalenie przez sejm ustawodawczy,
1938, uchwalenie przez lud, uchwalenie przez prezydenta,
Konstytucja majowa
nazwa aktu prawnego rok okolicznoci nadania
1832 nadanie przez cara
podczas którego wikszo posów bya nieobecna. Konstytucja zostaa
przyjta ze
zlekcewaeniem prawnego wymogu gosowania w sejmie nie wczeniej ni po
15 dniach od
dnia zoenia projektu. Z kolei Konstytucja zostaa uchwalona przez
sejm wybrany
w warunkach terroru politycznego i zastraszania opozycji. W
historii Polski funkcjonowao
ponadto kilka maych konstytucji, które miay obowizywa tymczasowo.
Niektóre z nich
utrzymay w mocy lub przywróciy przepisy starszych ustaw
zasadniczych. Tak byo
w przypadku Maej konstytucji z roku, która przywracaa niektóre
przepisy
Konstytucji , a take Maej konstytucji z 1992 roku, która zachowaa
cz
przepisów konstytucji z roku.
1952 kwietniowej 3 maja 1921 marcowa majowej III RP 1 maja
PRL majowa kwietniowa 1947 marcowej 1935
Ustawy uchwalone przez Sejm podpisuj Przewodniczcy Rady Pastwa i
jej sekretarz. Ogoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw zarzdza
przewodniczcy Rady Pastwa.
Korona ksica warszawska jest dziedziczn w osobie króla saskiego,
jego potomków, dziedziców i nastpców podug porzdku nastpstwa
ustanowionego w domu saskim.
Sejm czyli stany zgromadzone na dwie izby dzieli si bd: na izb
poselsk i na izb senatorsk pod prezydencj króla. Izba poselska,
jako wyobraenie i skad wszechwadztwa narodowego, bdzie wityni
prawodawstwa.
Prezydent Rzeczypospolitej, jako czynnik nadrzdny w Pastwie,
harmonizuje dziaania naczelnych organów pastwowych.
Prezydenta Rzeczypospolitej wybieraj na lat siedem bezwzgldn
wikszoci gosów Sejm i Senat poczone w Zgromadzenie Narodowe.
Zgromadzenie Narodowe zwouje Prezydent Rzeczypospolitej w ostatnim
kwartale siedmiolecia swego urzdowania.
Zapoznaj si z dwoma fragmentami ustaw zasadniczych i wykonaj
wiczenie.
Fragment A
Fragment B
1. Kadencja Sejmu trwa 4 lata od dnia wyborów.
2. Prezydent zarzdza wybory do Sejmu i Senatu w dzie wolny od
pracy, przypadajcy w cigu miesica poprzedzajcego upyw
kadencji.
3. Sejm moe zosta rozwizany moc wasnej uchway podjtej wikszoci 2/3
gosów ustawowej liczby posów.
4. Prezydent moe rozwiza Sejm w wypadkach okrelonych w niniejszej
ustawie, po zasigniciu opinii Marszaka Sejmu i Marszaka
Senatu.
5. W dniu ogoszenia uchway Sejmu lub zarzdzenia Prezydenta o
rozwizaniu Sejmu koczy si kadencja Sejmu i Senatu. 6. W razie
rozwizania Sejmu przez Prezydenta lub moc uchway Sejmu, Prezydent
zarzdza wybory w dzie wolny od pracy, przypadajcy nie wczeniej ni w
trzy miesice i nie póniej ni w cztery miesice od zakoczenia
kadencji Sejmu.
ródo: (…), dostpny w internecie: sejm.gov.pl [dostp 24.11.2020
r.].
“
(…)“
Powyej znajduj si fragmenty dwóch ustaw zasadniczych – Maej
konstytucji z 1992 roku oraz Konstytucji RP z 1997 roku.
Rozstrzygnij, który tekst jest czci tego pierwszego dokumentu.
Odpowied uzasadnij.
1. Sejm i Senat s wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje
Sejmu i Senatu rozpoczynaj si z dniem zebrania si Sejmu na pierwsze
posiedzenie i trwaj do dnia poprzedzajcego dzie zebrania si Sejmu
nastpnej kadencji.
2. Wybory do Sejmu i Senatu zarzdza Prezydent Rzeczypospolitej nie
póniej ni na 90 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu
i Senatu, wyznaczajc wybory na dzie wolny od pracy, przypadajcy w
cigu 30 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu i
Senatu.
3. Sejm moe skróci swoj kadencj uchwa podjt wikszoci co najmniej
2/3 gosów ustawowej liczby posów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza
jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje si
odpowiednio.
4. Prezydent Rzeczypospolitej, po zasigniciu opinii Marszaka Sejmu
i Marszaka Senatu, moe w przypadkach okrelonych w Konstytucji
zarzdzi skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu
skrócona zostaje równie kadencja Senatu.
5. Prezydent Rzeczypospolitej, zarzdzajc skrócenie kadencji Sejmu,
zarzdza jednoczenie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich dat na
dzie przypadajcy nie póniej ni w cigu 45 dni od dnia zarzdzenia
skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej zwouje
pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie póniej ni na 15 dzie
po dniu przeprowadzenia wyborów.
ródo: (…), dostpny w internecie: sejm.gov.pl [dostp 24.11.2020
r.].
Lech Garlicki
“
niebezpieczne – jako instrumentu petryfikacji aktualnego ukadu si
politycznych, nie tylko nie gwarantuje jej szansy dugowiecznoci,
ale te sprzeciwia si naturze ustawy zasadniczej jako instrumentu
prawnego.
ródo: Lech Garlicki, O powoaniu naszych czasów do uchwalania
konstytucji, dostpny w internecie: ug.edu.pl [dostp 25.02.2020
r.].
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres
rozszerzony
Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Ucze:
Ksztatowane kompetencje kluczowe:
Cele operacyjne:
Strategie nauczania:
konektywizm; konstruktywizm.
Formy zaj:
rodki dydaktyczne:
komputery z gonikami i dostpem do internetu, suchawki;
zasoby multimedialne zawarte w emateriale; tablica
interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcj
Wybrane/chtne osoby przygotowuj prezentacje dotyczce uchwalenia
Konstytucji PRL (róda: Jery Eisler Czterdzieci pi lat, które
wstrzsny Polsk. Historia polityczna PRL lub inna publikacja
wskazana przez nauczyciela) i Konstytucji RP z 1997 r.
(róda: Antoni Dudka Pierwsze lata Trzeciej Rzeczypospolitej lub
inna publikacja wskazana przez nauczyciela).
Faza wstpna
1. Zajcia rozpoczynaj si od przypomnienia procedury zmiany
aktualnej polskiej konstytucji. Nauczyciel zwraca uwag na warunki
zmiany ustawy zasadniczej.
2. Odbywa si krótka burza mózgów – uczniowie zastanawiaj si,
dlaczego trudno jest zmieni konstytucj. Nauczyciel stawia pytanie:
„Jak zmienioby si pastwo, gdyby te trudnoci zostay usunite?”.
Przywoywane s zasady demokratycznego pastwa prawa oraz zasady
ograniczonej wadzy.
3. Nauczyciel przedstawia temat i cele zaj.
Faza realizacyjna
1. Uczniowie zapoznaj si z animacj „W jaki sposób zostaa
uchwalona Konstytucja kwietniowa?”. Wypisuj najwaniejsze
informacje, które wykorzystaj w póniejszej dyskusji.
2. Przedstawienie prezentacji na temat sposobu uchwalenia
konstytucji PRL. Nauczyciel zwraca uwag na to, czy s w niej
informacje na temat sposobu przeprowadzenia wyborów w 1947
roku oraz roli opozycji w procedurze tworzenia ustawy
zasadniczej. W przypadku ich braku uzupenia informacje.
3. Prezentacja na temat sposobu uchwalenia konstytucji z 1997
roku. Pozostali uczniwie mog zadawa prelegentom pytania. Nauczyciel
czuwa nad poprawnoci przekazywanych informacji.
4. Odbywa si dyskusja na temat: „Jaki jest zwizek midzy procedur
przyjcia konstytucji a legitymizacj wadzy
w pastwie?”.
Faza podsumowujca
1. Nauczyciel podsumowuje dyskusj dotyczc zwizku midzy procedur
przyjcia konstytucji a legitymizacj wadzy w pastwie
i przedstawia syntetycznie wnioski, jakie z niej wynikaj.
Dobór konstytucji ma pokaza wpyw sposobu ich przyjcia na poczucie
prawomocnoci wadzy w spoeczestwie. Dlatego te pokazana jest
konstytucja uchwalona „dobrze” i pokazane s konstytucje
uchwalone „le”.
2. Uczniowie wykonuj wiczenia 1–4 z sekcji Sprawd si.
Praca domowa:
Materiay pomocnicze:
Katarzyna WitkowskaChrzczonowicz, Prace nad konstytucjami w II
RP ze szczególnym uwzgldnieniem „Ankiety w sprawie projektu
konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej” z 1919 roku,
isp.org.pl
Orodek KARTA i polityka.pl, Jak uchwalono konstytucj
w III RP, polityka.pl
Wskazówki metodyczne opisujce róne zastosowania multimedium: