Polskie konstytucje – jak uchwalano?
22
Polskie konstytucje – jak uchwalano? Wprowadzenie Przeczytaj Animacja Sprawdź się Dla nauczyciela Bibliografia: (…), dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 24.11.2020 r.]. Lech Garlicki, O powołaniu naszych czasów do uchwalania konstytucji, dostępny w internecie: ug.edu.pl [dostęp 25.02.2020 r.].
Transcript of Polskie konstytucje – jak uchwalano?
UntitledBibliografia:
(…), dostpny w internecie: sejm.gov.pl [dostp 24.11.2020 r.]. Lech Garlicki, O powoaniu naszych czasów do uchwalania konstytucji, dostpny w internecie: ug.edu.pl [dostp 25.02.2020 r.].
Twoje cele
Ocenisz znaczenie polityczne sposobu przyjmowania konstytucji. Przeanalizujesz rónice midzy kolejnymi polskimi konstytucjami. Scharakteryzujesz problemy i kontrowersje zwizane z pracami nad obowizujcymi w historii Polski ustawami zasadniczymi.
Jan Matejko, Konstytucja 3 Maja 1791 roku, 1891 r. ródo: domena publiczna.
Polskie konstytucje – jak uchwalano?
Konstytucja 3 maja z 1791 r. Pierwsza polska konstytucja zostaa uchwalona 3 maja 1791 roku. Bya najwaniejszym elementem szerokiego pakietu reform podjtych w latach 1788–1792 przez Sejm Wielki (zwany równie Sejmem Czteroletnim). Ideologiczne wpywy trwajcej w tym samym czasie rewolucji francuskiej (1789–1799) oraz korzystna koniunktura midzynarodowa skoniy tzw. stronnictwo patriotów do dziaa na rzecz modernizacji ustrojowej Rzeczypospolitej oraz uniezalenienia jej od Rosji.
Jan Matejko, Konstytucja 3 Maja 1791 roku, 1891 r. ródo: domena publiczna.
Przekonanie o koniecznoci porzucenia archaicznych rozwiza ustrojowych Polski byo szeroko rozpowszechnione. Sprzyja temu klimat epoki owiecenia oraz dua aktywno dziaaczy spoecznych i publicystów, skupionych m.in. w Kunicy Kotajowskiej. Z drugiej strony dotychczasowy ustrój mia wielu wpywowych obroców – byli nimi magnaci wspierani przez Rosj. Cho Konstytucja 3 maja nie bya dokumentem tak radykalnym, jak oczekiwao tego wielu reformatorów, to zostaa przez t grup przyjta zdecydowanie le.
Sama procedura jej uchwalania opieraa si na pewnym podstpie – zwolennicy konstytucji wykorzystali nieobecno w Izbie Poselskiej wikszoci posów, ci bowiem nie zdyli
Stronnictwo magnackie, które nie pogodzio si z ustanowieniem w Rzeczypospolitej nowoczesnej monarchii konstytucyjnej, w maju 1792 roku zawizao konfederacj targowick. Doprowadzio to do rosyjskiej interwencji, wojny w obronie konstytucji, jej upadku, a nastpnie – do drugiego rozbioru Polski (1793 r.).
Konstytucja Ksistwa Warszawskiego z 1807 r. oraz Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r. Ostateczny upadek Rzeczypospolitej Obojga Narodów po trzecim rozbiorze stworzy cakowicie now sytuacj polityczn. Odtd – a do 1918 roku – o ksztacie ustrojowym ziem polskich decydoway inne pastwa. Dotyczyo to równie konstytucji, które miay w tym okresie charakter oktrojowanych aktów prawnych – czyli nadanych przez wadców.
W 1807 roku – na mocy pokoju w Tyly – powstao Ksistwo Warszawskie, bdce w praktyce francuskim protektoratem. 22 lipca tego roku cesarz Napoleon nada Ksistwu konstytucj, ustanawiajc króla Saksonii gow pastwa. Po klsce Napoleona w Rosji w 1812 roku terytorium Ksistwa Warszawskiego zostao zajte przez wojska rosyjskie. Na podstawie ustale kongresu wiedeskiego (1815 r.) na wikszej czci jego terytorium ustanowiono Królestwo Polskie (nazywane niekiedy Królestwem Kongresowym). Miao ono pozostawa w unii personalnej z Imperium Rosyjskim – pierwszym królem nowego pastwa zosta car Aleksander I, który 27 listopada 1815 roku ogosi jego konstytucj. Po klsce powstania listopadowego dokument ten w praktyce przesta obowizywa. W 1832 roku car Mikoaj I nada Królestwu Polskiemu nowy akt prawny – statut organiczny.
Maa konstytucja z 1919 r. oraz Konstytucja marcowa z 1921 r. W pierwszych tygodniach niepodlegej Polski penia wadzy wojskowej i cywilnej naleaa do Józefa Pisudskiego, penicego funkcj Tymczasowego Naczelnika Pastwa. Byo to chwilowe rozwizanie, gdy – zgodnie z oczekiwaniami gównych si politycznych – Druga Rzeczpospolita miaa by pastwem demokratycznym. W zwizku z tym, w styczniu 1919 roku, odbyy si wybory do Sejmu Ustawodawczego, którego podstawowym zadaniem miao by przyjcie konstytucji odrodzonego pastwa. Byy to pierwsze w historii Polski wolne wybory parlamentarne, przeprowadzone na podstawie powszechnych praw politycznych.
Prace nad t ostatni toczyy si w wyjtkowo trudnym okresie – wci toczya si zbrojna i dyplomatyczna walka o granice Polski, a od 1919 do 1921 roku trwaa zagraajca niepodlegoci pastwa wojna z bolszewick Rosj. Dodatkowym problemem by spór polityczny midzy partiami o ksztat ustrojowy pastwa – dotyczy przede wszystkim prerogatyw przyszego prezydenta (którym, jak oczekiwano, zostanie Pisudski). Ostatecznie przyjto system polityczny wzorowany na modelu ówczesnej Francji. Konstytucja II Rzeczypospolitej zostaa przyjta przez Sejm Ustawodawczy 17 marca 1921 roku.
Konstytucja kwietniowa z 1935 r., Maa konstytucja z 1947 r. i Konstytucja PRL z 1952 r. Konstytucja marcowa zostaa zastpiona przez Ustaw Konstytucyjn z 23 kwietnia 1935 roku. By to akt prawny, który usankcjonowa autorytarny ustrój polityczny w Polsce rzdzonej przez obóz sanacyjny i midzy innymi z tego powodu nie zosta uznany przez ówczesn opozycj. Po II wojnie wiatowej wadz w Polsce – przy wsparciu ZSRS – objli komunici. Okrelali oni obowizujc Konstytucj kwietniow jako bezprawn i faszystowsk, dlatego zadeklarowali powrót do przepisów ustawy zasadniczej z 17 marca 1921 roku. Ostatecznie jednak zmierzali do przyjcia nowego dokumentu, a suyy temu wybory do Sejmu Ustawodawczego, przeprowadzone 19 stycznia 1947 roku. Organ ten mia peni rol konstytuanty, a zarazem legitymizowa now wadz.
Wybory z 1947 roku odbyy si jednak w warunkach politycznego terroru rzdzcych komunistów. W czasie kampanii wyborczej, korzystajc z pastwowego aparatu bezpieczestwa, rozbijali oni wiece swoich konkurentów politycznych oraz aresztowali dziesitki tysicy dziaaczy, w tym wielu kandydatów do sejmu. Ofiar takich dziaa byo przede wszystkim Polskie Stronnictwo Ludowe Stanisawa Mikoajczyka. W wielu okrgach uniewaniono listy PSL, nie dopuszczano
Józef Pisudski (1867–1935) ródo: domena publiczna.
Sejm uchwali dwie konstytucje. Najpierw bya to ustawa konstytucyjna o ustroju i zakresie dziaania najwyszych organów Rzeczypospolitej Polskiej. Ten przyjty w lutym 1947 roku akt prawny mia by dokumentem tymczasowym. Regulowa zasady funkcjonowania organów pastwowych oraz wprowadzi procedur zmiany konstytucji wikszoci 2/3 ustawowej liczby czonków sejmu ustawodawczego. Okrelany jest jako Maa konstytucja z 1947 r.
Oficjalne prace nad docelow konstytucj rozpoczy si w 1951 roku, a wic ju po konsolidacji nowej wadzy i w okresie najwikszego terroru stalinowskiego w Polsce. Ustalono wówczas tryb procedowania, powoano w sejmie ustawodawczym komisj konstytucyjn, a w styczniu 1952 roku gotowy projekt poddano pod „ogólnonarodow dyskusj”. W praktyce sejmowe prace byy tylko fasad, gdy realne decyzje polityczne dotyczce ksztatu konstytucji zapaday w Biurze Politycznym PZPR. Tekst dokumentu – przed jego przyjciem – zosta dostarczony Józefowi Stalinowi, który wprowadzi do niego wiele poprawek. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zostaa ostatecznie uchwalona przez sejm 22 lipca 1952 roku, w ósm rocznic ogoszenia Manifestu PKWN.
Maa konstytucja z 1992 r. i Konstytucja III RP z 1997 r.
Stanisaw Mikoajczyk (1901–1966) ródo: domena publiczna.
Projekt Konstytucji PRL w jzyku rosyjskim z poprawkami naniesionymi odrcznie przez Józefa Stalina. ródo: domena publiczna.
Upadek komunizmu w Europie oznacza dla Polski odzyskanie penej suwerennoci oraz szans na demokratyzacj ustroju. Ju po wyborach z 1989 roku rozpoczy si prace nad now ustaw zasadnicz, która miaa zastpi Konstytucj PRL z 1952 roku. Wysiki te nabray tempa po pierwszych cakowicie wolnych wyborach parlamentarnych, które odbyy si w 1991 roku.
Wybrany wówczas sejm I kadencji przyj procedur uchwalania nowej konstytucji. Zgodnie z ni miaa powsta komisja konstytucyjna, skadajca si z posów i senatorów, której zadaniem byo przygotowanie tekstu nowej ustawy zasadniczej. Dokument mia zosta przyjty przez Zgromadzenie Narodowe (organ skadajcy si z sejmu oraz senatu), a nastpnie poddany pod ogólnonarodowe referendum. Aby usprawni funkcjonowanie pastwa w okresie przejciowym, sejm przyj 17 padziernika 1992 roku ustaw konstytucyjn o wzajemnych stosunkach midzy wadz ustawodawcz i wykonawcz Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorzdzie terytorialnym.
Sejm I kadencji zosta jednak rozwizany przez prezydenta w 1993 roku, wic prace nad tekstem konstytucji byy kontynuowane w kolejnej kadencji. 2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe uchwalio now ustaw zasadnicz. 25 maja 1997 roku odbyo si referendum zatwierdzajce: 53,45% uczestników gosowania poparo projekt (przy frekwencji 42,86%). W rezultacie Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wesza w ycie 17 padziernika 1997 roku.
Sownik konfederacja targowicka
konstytucja oktrojowana
legitymizacja wadzy
maa konstytucja
tymczasowa ustawa zasadnicza, uchwalana na okres przejciowy i obowizujca do czasu przyjcia docelowej konstytucji
monarchia konstytucyjna
ustrój polityczny, w którym wadz sprawuje monarcha podstawie ustalonych zasad prawnych, który równie – zazwyczaj – dzieli si wadz z innymi organami
Kunica Kotajowska
skupione wokó Hugona Kotaja rodowisko dziaaczy spoecznych, funkcjonujce w czasie prac Sejmu Wielkiego (1789–1792), skadajce si ze zwolenników radykalnych reform pastwa
sanacja
(ac. sanatio – uzdrowienie), zwyczajowa nazwa obozu politycznego, który sprawowa wadz w Polsce po przewrocie majowym – w latach 1926–1939, a na czele którego, a do mierci w 1935 roku, sta Józef Pisudski
Animacja
Film dostpny na portalu epodreczniki.pl ródo: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Film nawizujcy do treci materiau
wiczenie 1 Wska moliwe konsekwencje polityczne przyjcia konstytucji z naruszeniem prawnych procedur.
Wybierz poprawne zakoczenie zdania. Tylko jedna z polskich konstytucji zostaa zatwierdzona...
przez monarch.
w referendum.
Konstytucja 3 maja
Usankcjonowaa rzdy obozu sanacyjnego.
Zostaa przyjta wbrew woli magnatów, którzy w wikszoci nie wzili udziau w jej uchwalaniu.
Zastpia przyjt 5 lat wczeniej ma konstytucj.
Uchwali j pierwszy w polskiej historii sejm, w którego wyborze uczestniczyy kobiety.
Sporód niej wymienionych konstytucji zaznacz te, które zostay przyjte bez udziau senatorów.
Konstytucja kwietniowa
Konstytucja PRL
Konstytucja marcowa, Konstytucja kwietniowa, 1832, 1921, 1952, nadanie przez cara Mikoaja I, uchwalenie przez sejm ustawodawczy, 1938, uchwalenie przez lud, uchwalenie przez prezydenta, Konstytucja majowa
nazwa aktu prawnego rok okolicznoci nadania
1832 nadanie przez cara
podczas którego wikszo posów bya nieobecna. Konstytucja zostaa przyjta ze
zlekcewaeniem prawnego wymogu gosowania w sejmie nie wczeniej ni po 15 dniach od
dnia zoenia projektu. Z kolei Konstytucja zostaa uchwalona przez sejm wybrany
w warunkach terroru politycznego i zastraszania opozycji. W historii Polski funkcjonowao
ponadto kilka maych konstytucji, które miay obowizywa tymczasowo. Niektóre z nich
utrzymay w mocy lub przywróciy przepisy starszych ustaw zasadniczych. Tak byo
w przypadku Maej konstytucji z roku, która przywracaa niektóre przepisy
Konstytucji , a take Maej konstytucji z 1992 roku, która zachowaa cz
przepisów konstytucji z roku.
1952 kwietniowej 3 maja 1921 marcowa majowej III RP 1 maja
PRL majowa kwietniowa 1947 marcowej 1935
Ustawy uchwalone przez Sejm podpisuj Przewodniczcy Rady Pastwa i jej sekretarz. Ogoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw zarzdza przewodniczcy Rady Pastwa.
Korona ksica warszawska jest dziedziczn w osobie króla saskiego, jego potomków, dziedziców i nastpców podug porzdku nastpstwa ustanowionego w domu saskim.
Sejm czyli stany zgromadzone na dwie izby dzieli si bd: na izb poselsk i na izb senatorsk pod prezydencj króla. Izba poselska, jako wyobraenie i skad wszechwadztwa narodowego, bdzie wityni prawodawstwa.
Prezydent Rzeczypospolitej, jako czynnik nadrzdny w Pastwie, harmonizuje dziaania naczelnych organów pastwowych.
Prezydenta Rzeczypospolitej wybieraj na lat siedem bezwzgldn wikszoci gosów Sejm i Senat poczone w Zgromadzenie Narodowe. Zgromadzenie Narodowe zwouje Prezydent Rzeczypospolitej w ostatnim kwartale siedmiolecia swego urzdowania.
Zapoznaj si z dwoma fragmentami ustaw zasadniczych i wykonaj wiczenie.
Fragment A
Fragment B
1. Kadencja Sejmu trwa 4 lata od dnia wyborów.
2. Prezydent zarzdza wybory do Sejmu i Senatu w dzie wolny od pracy, przypadajcy w cigu miesica poprzedzajcego upyw kadencji.
3. Sejm moe zosta rozwizany moc wasnej uchway podjtej wikszoci 2/3 gosów ustawowej liczby posów.
4. Prezydent moe rozwiza Sejm w wypadkach okrelonych w niniejszej ustawie, po zasigniciu opinii Marszaka Sejmu i Marszaka Senatu.
5. W dniu ogoszenia uchway Sejmu lub zarzdzenia Prezydenta o rozwizaniu Sejmu koczy si kadencja Sejmu i Senatu. 6. W razie rozwizania Sejmu przez Prezydenta lub moc uchway Sejmu, Prezydent zarzdza wybory w dzie wolny od pracy, przypadajcy nie wczeniej ni w trzy miesice i nie póniej ni w cztery miesice od zakoczenia kadencji Sejmu.
ródo: (…), dostpny w internecie: sejm.gov.pl [dostp 24.11.2020 r.].
“
(…)“
Powyej znajduj si fragmenty dwóch ustaw zasadniczych – Maej konstytucji z 1992 roku oraz Konstytucji RP z 1997 roku. Rozstrzygnij, który tekst jest czci tego pierwszego dokumentu. Odpowied uzasadnij.
1. Sejm i Senat s wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynaj si z dniem zebrania si Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwaj do dnia poprzedzajcego dzie zebrania si Sejmu nastpnej kadencji.
2. Wybory do Sejmu i Senatu zarzdza Prezydent Rzeczypospolitej nie póniej ni na 90 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczajc wybory na dzie wolny od pracy, przypadajcy w cigu 30 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu i Senatu.
3. Sejm moe skróci swoj kadencj uchwa podjt wikszoci co najmniej 2/3 gosów ustawowej liczby posów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje si odpowiednio.
4. Prezydent Rzeczypospolitej, po zasigniciu opinii Marszaka Sejmu i Marszaka Senatu, moe w przypadkach okrelonych w Konstytucji zarzdzi skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje równie kadencja Senatu.
5. Prezydent Rzeczypospolitej, zarzdzajc skrócenie kadencji Sejmu, zarzdza jednoczenie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich dat na dzie przypadajcy nie póniej ni w cigu 45 dni od dnia zarzdzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej zwouje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie póniej ni na 15 dzie po dniu przeprowadzenia wyborów.
ródo: (…), dostpny w internecie: sejm.gov.pl [dostp 24.11.2020 r.].
Lech Garlicki
“
niebezpieczne – jako instrumentu petryfikacji aktualnego ukadu si politycznych, nie tylko nie gwarantuje jej szansy dugowiecznoci, ale te sprzeciwia si naturze ustawy zasadniczej jako instrumentu prawnego.
ródo: Lech Garlicki, O powoaniu naszych czasów do uchwalania konstytucji, dostpny w internecie: ug.edu.pl [dostp 25.02.2020 r.].
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony
Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Ucze:
Ksztatowane kompetencje kluczowe:
Cele operacyjne:
Strategie nauczania:
konektywizm; konstruktywizm.
Formy zaj:
rodki dydaktyczne:
komputery z gonikami i dostpem do internetu, suchawki; zasoby multimedialne zawarte w emateriale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcj
Wybrane/chtne osoby przygotowuj prezentacje dotyczce uchwalenia Konstytucji PRL (róda: Jery Eisler Czterdzieci pi lat, które wstrzsny Polsk. Historia polityczna PRL lub inna publikacja wskazana przez nauczyciela) i Konstytucji RP z 1997 r. (róda: Antoni Dudka Pierwsze lata Trzeciej Rzeczypospolitej lub inna publikacja wskazana przez nauczyciela).
Faza wstpna
1. Zajcia rozpoczynaj si od przypomnienia procedury zmiany aktualnej polskiej konstytucji. Nauczyciel zwraca uwag na warunki zmiany ustawy zasadniczej.
2. Odbywa si krótka burza mózgów – uczniowie zastanawiaj si, dlaczego trudno jest zmieni konstytucj. Nauczyciel stawia pytanie: „Jak zmienioby si pastwo, gdyby te trudnoci zostay usunite?”. Przywoywane s zasady demokratycznego pastwa prawa oraz zasady ograniczonej wadzy.
3. Nauczyciel przedstawia temat i cele zaj.
Faza realizacyjna
1. Uczniowie zapoznaj si z animacj „W jaki sposób zostaa uchwalona Konstytucja kwietniowa?”. Wypisuj najwaniejsze informacje, które wykorzystaj w póniejszej dyskusji.
2. Przedstawienie prezentacji na temat sposobu uchwalenia konstytucji PRL. Nauczyciel zwraca uwag na to, czy s w niej informacje na temat sposobu przeprowadzenia wyborów w 1947 roku oraz roli opozycji w procedurze tworzenia ustawy zasadniczej. W przypadku ich braku uzupenia informacje.
3. Prezentacja na temat sposobu uchwalenia konstytucji z 1997 roku. Pozostali uczniwie mog zadawa prelegentom pytania. Nauczyciel czuwa nad poprawnoci przekazywanych informacji.
4. Odbywa si dyskusja na temat: „Jaki jest zwizek midzy procedur przyjcia konstytucji a legitymizacj wadzy w pastwie?”.
Faza podsumowujca
1. Nauczyciel podsumowuje dyskusj dotyczc zwizku midzy procedur przyjcia konstytucji a legitymizacj wadzy w pastwie i przedstawia syntetycznie wnioski, jakie z niej wynikaj. Dobór konstytucji ma pokaza wpyw sposobu ich przyjcia na poczucie prawomocnoci wadzy w spoeczestwie. Dlatego te pokazana jest konstytucja uchwalona „dobrze” i pokazane s konstytucje uchwalone „le”.
2. Uczniowie wykonuj wiczenia 1–4 z sekcji Sprawd si.
Praca domowa:
Materiay pomocnicze:
Katarzyna WitkowskaChrzczonowicz, Prace nad konstytucjami w II RP ze szczególnym uwzgldnieniem „Ankiety w sprawie projektu konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej” z 1919 roku, isp.org.pl
Orodek KARTA i polityka.pl, Jak uchwalono konstytucj w III RP, polityka.pl
Wskazówki metodyczne opisujce róne zastosowania multimedium:
(…), dostpny w internecie: sejm.gov.pl [dostp 24.11.2020 r.]. Lech Garlicki, O powoaniu naszych czasów do uchwalania konstytucji, dostpny w internecie: ug.edu.pl [dostp 25.02.2020 r.].
Twoje cele
Ocenisz znaczenie polityczne sposobu przyjmowania konstytucji. Przeanalizujesz rónice midzy kolejnymi polskimi konstytucjami. Scharakteryzujesz problemy i kontrowersje zwizane z pracami nad obowizujcymi w historii Polski ustawami zasadniczymi.
Jan Matejko, Konstytucja 3 Maja 1791 roku, 1891 r. ródo: domena publiczna.
Polskie konstytucje – jak uchwalano?
Konstytucja 3 maja z 1791 r. Pierwsza polska konstytucja zostaa uchwalona 3 maja 1791 roku. Bya najwaniejszym elementem szerokiego pakietu reform podjtych w latach 1788–1792 przez Sejm Wielki (zwany równie Sejmem Czteroletnim). Ideologiczne wpywy trwajcej w tym samym czasie rewolucji francuskiej (1789–1799) oraz korzystna koniunktura midzynarodowa skoniy tzw. stronnictwo patriotów do dziaa na rzecz modernizacji ustrojowej Rzeczypospolitej oraz uniezalenienia jej od Rosji.
Jan Matejko, Konstytucja 3 Maja 1791 roku, 1891 r. ródo: domena publiczna.
Przekonanie o koniecznoci porzucenia archaicznych rozwiza ustrojowych Polski byo szeroko rozpowszechnione. Sprzyja temu klimat epoki owiecenia oraz dua aktywno dziaaczy spoecznych i publicystów, skupionych m.in. w Kunicy Kotajowskiej. Z drugiej strony dotychczasowy ustrój mia wielu wpywowych obroców – byli nimi magnaci wspierani przez Rosj. Cho Konstytucja 3 maja nie bya dokumentem tak radykalnym, jak oczekiwao tego wielu reformatorów, to zostaa przez t grup przyjta zdecydowanie le.
Sama procedura jej uchwalania opieraa si na pewnym podstpie – zwolennicy konstytucji wykorzystali nieobecno w Izbie Poselskiej wikszoci posów, ci bowiem nie zdyli
Stronnictwo magnackie, które nie pogodzio si z ustanowieniem w Rzeczypospolitej nowoczesnej monarchii konstytucyjnej, w maju 1792 roku zawizao konfederacj targowick. Doprowadzio to do rosyjskiej interwencji, wojny w obronie konstytucji, jej upadku, a nastpnie – do drugiego rozbioru Polski (1793 r.).
Konstytucja Ksistwa Warszawskiego z 1807 r. oraz Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r. Ostateczny upadek Rzeczypospolitej Obojga Narodów po trzecim rozbiorze stworzy cakowicie now sytuacj polityczn. Odtd – a do 1918 roku – o ksztacie ustrojowym ziem polskich decydoway inne pastwa. Dotyczyo to równie konstytucji, które miay w tym okresie charakter oktrojowanych aktów prawnych – czyli nadanych przez wadców.
W 1807 roku – na mocy pokoju w Tyly – powstao Ksistwo Warszawskie, bdce w praktyce francuskim protektoratem. 22 lipca tego roku cesarz Napoleon nada Ksistwu konstytucj, ustanawiajc króla Saksonii gow pastwa. Po klsce Napoleona w Rosji w 1812 roku terytorium Ksistwa Warszawskiego zostao zajte przez wojska rosyjskie. Na podstawie ustale kongresu wiedeskiego (1815 r.) na wikszej czci jego terytorium ustanowiono Królestwo Polskie (nazywane niekiedy Królestwem Kongresowym). Miao ono pozostawa w unii personalnej z Imperium Rosyjskim – pierwszym królem nowego pastwa zosta car Aleksander I, który 27 listopada 1815 roku ogosi jego konstytucj. Po klsce powstania listopadowego dokument ten w praktyce przesta obowizywa. W 1832 roku car Mikoaj I nada Królestwu Polskiemu nowy akt prawny – statut organiczny.
Maa konstytucja z 1919 r. oraz Konstytucja marcowa z 1921 r. W pierwszych tygodniach niepodlegej Polski penia wadzy wojskowej i cywilnej naleaa do Józefa Pisudskiego, penicego funkcj Tymczasowego Naczelnika Pastwa. Byo to chwilowe rozwizanie, gdy – zgodnie z oczekiwaniami gównych si politycznych – Druga Rzeczpospolita miaa by pastwem demokratycznym. W zwizku z tym, w styczniu 1919 roku, odbyy si wybory do Sejmu Ustawodawczego, którego podstawowym zadaniem miao by przyjcie konstytucji odrodzonego pastwa. Byy to pierwsze w historii Polski wolne wybory parlamentarne, przeprowadzone na podstawie powszechnych praw politycznych.
Prace nad t ostatni toczyy si w wyjtkowo trudnym okresie – wci toczya si zbrojna i dyplomatyczna walka o granice Polski, a od 1919 do 1921 roku trwaa zagraajca niepodlegoci pastwa wojna z bolszewick Rosj. Dodatkowym problemem by spór polityczny midzy partiami o ksztat ustrojowy pastwa – dotyczy przede wszystkim prerogatyw przyszego prezydenta (którym, jak oczekiwano, zostanie Pisudski). Ostatecznie przyjto system polityczny wzorowany na modelu ówczesnej Francji. Konstytucja II Rzeczypospolitej zostaa przyjta przez Sejm Ustawodawczy 17 marca 1921 roku.
Konstytucja kwietniowa z 1935 r., Maa konstytucja z 1947 r. i Konstytucja PRL z 1952 r. Konstytucja marcowa zostaa zastpiona przez Ustaw Konstytucyjn z 23 kwietnia 1935 roku. By to akt prawny, który usankcjonowa autorytarny ustrój polityczny w Polsce rzdzonej przez obóz sanacyjny i midzy innymi z tego powodu nie zosta uznany przez ówczesn opozycj. Po II wojnie wiatowej wadz w Polsce – przy wsparciu ZSRS – objli komunici. Okrelali oni obowizujc Konstytucj kwietniow jako bezprawn i faszystowsk, dlatego zadeklarowali powrót do przepisów ustawy zasadniczej z 17 marca 1921 roku. Ostatecznie jednak zmierzali do przyjcia nowego dokumentu, a suyy temu wybory do Sejmu Ustawodawczego, przeprowadzone 19 stycznia 1947 roku. Organ ten mia peni rol konstytuanty, a zarazem legitymizowa now wadz.
Wybory z 1947 roku odbyy si jednak w warunkach politycznego terroru rzdzcych komunistów. W czasie kampanii wyborczej, korzystajc z pastwowego aparatu bezpieczestwa, rozbijali oni wiece swoich konkurentów politycznych oraz aresztowali dziesitki tysicy dziaaczy, w tym wielu kandydatów do sejmu. Ofiar takich dziaa byo przede wszystkim Polskie Stronnictwo Ludowe Stanisawa Mikoajczyka. W wielu okrgach uniewaniono listy PSL, nie dopuszczano
Józef Pisudski (1867–1935) ródo: domena publiczna.
Sejm uchwali dwie konstytucje. Najpierw bya to ustawa konstytucyjna o ustroju i zakresie dziaania najwyszych organów Rzeczypospolitej Polskiej. Ten przyjty w lutym 1947 roku akt prawny mia by dokumentem tymczasowym. Regulowa zasady funkcjonowania organów pastwowych oraz wprowadzi procedur zmiany konstytucji wikszoci 2/3 ustawowej liczby czonków sejmu ustawodawczego. Okrelany jest jako Maa konstytucja z 1947 r.
Oficjalne prace nad docelow konstytucj rozpoczy si w 1951 roku, a wic ju po konsolidacji nowej wadzy i w okresie najwikszego terroru stalinowskiego w Polsce. Ustalono wówczas tryb procedowania, powoano w sejmie ustawodawczym komisj konstytucyjn, a w styczniu 1952 roku gotowy projekt poddano pod „ogólnonarodow dyskusj”. W praktyce sejmowe prace byy tylko fasad, gdy realne decyzje polityczne dotyczce ksztatu konstytucji zapaday w Biurze Politycznym PZPR. Tekst dokumentu – przed jego przyjciem – zosta dostarczony Józefowi Stalinowi, który wprowadzi do niego wiele poprawek. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zostaa ostatecznie uchwalona przez sejm 22 lipca 1952 roku, w ósm rocznic ogoszenia Manifestu PKWN.
Maa konstytucja z 1992 r. i Konstytucja III RP z 1997 r.
Stanisaw Mikoajczyk (1901–1966) ródo: domena publiczna.
Projekt Konstytucji PRL w jzyku rosyjskim z poprawkami naniesionymi odrcznie przez Józefa Stalina. ródo: domena publiczna.
Upadek komunizmu w Europie oznacza dla Polski odzyskanie penej suwerennoci oraz szans na demokratyzacj ustroju. Ju po wyborach z 1989 roku rozpoczy si prace nad now ustaw zasadnicz, która miaa zastpi Konstytucj PRL z 1952 roku. Wysiki te nabray tempa po pierwszych cakowicie wolnych wyborach parlamentarnych, które odbyy si w 1991 roku.
Wybrany wówczas sejm I kadencji przyj procedur uchwalania nowej konstytucji. Zgodnie z ni miaa powsta komisja konstytucyjna, skadajca si z posów i senatorów, której zadaniem byo przygotowanie tekstu nowej ustawy zasadniczej. Dokument mia zosta przyjty przez Zgromadzenie Narodowe (organ skadajcy si z sejmu oraz senatu), a nastpnie poddany pod ogólnonarodowe referendum. Aby usprawni funkcjonowanie pastwa w okresie przejciowym, sejm przyj 17 padziernika 1992 roku ustaw konstytucyjn o wzajemnych stosunkach midzy wadz ustawodawcz i wykonawcz Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorzdzie terytorialnym.
Sejm I kadencji zosta jednak rozwizany przez prezydenta w 1993 roku, wic prace nad tekstem konstytucji byy kontynuowane w kolejnej kadencji. 2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe uchwalio now ustaw zasadnicz. 25 maja 1997 roku odbyo si referendum zatwierdzajce: 53,45% uczestników gosowania poparo projekt (przy frekwencji 42,86%). W rezultacie Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wesza w ycie 17 padziernika 1997 roku.
Sownik konfederacja targowicka
konstytucja oktrojowana
legitymizacja wadzy
maa konstytucja
tymczasowa ustawa zasadnicza, uchwalana na okres przejciowy i obowizujca do czasu przyjcia docelowej konstytucji
monarchia konstytucyjna
ustrój polityczny, w którym wadz sprawuje monarcha podstawie ustalonych zasad prawnych, który równie – zazwyczaj – dzieli si wadz z innymi organami
Kunica Kotajowska
skupione wokó Hugona Kotaja rodowisko dziaaczy spoecznych, funkcjonujce w czasie prac Sejmu Wielkiego (1789–1792), skadajce si ze zwolenników radykalnych reform pastwa
sanacja
(ac. sanatio – uzdrowienie), zwyczajowa nazwa obozu politycznego, który sprawowa wadz w Polsce po przewrocie majowym – w latach 1926–1939, a na czele którego, a do mierci w 1935 roku, sta Józef Pisudski
Animacja
Film dostpny na portalu epodreczniki.pl ródo: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Film nawizujcy do treci materiau
wiczenie 1 Wska moliwe konsekwencje polityczne przyjcia konstytucji z naruszeniem prawnych procedur.
Wybierz poprawne zakoczenie zdania. Tylko jedna z polskich konstytucji zostaa zatwierdzona...
przez monarch.
w referendum.
Konstytucja 3 maja
Usankcjonowaa rzdy obozu sanacyjnego.
Zostaa przyjta wbrew woli magnatów, którzy w wikszoci nie wzili udziau w jej uchwalaniu.
Zastpia przyjt 5 lat wczeniej ma konstytucj.
Uchwali j pierwszy w polskiej historii sejm, w którego wyborze uczestniczyy kobiety.
Sporód niej wymienionych konstytucji zaznacz te, które zostay przyjte bez udziau senatorów.
Konstytucja kwietniowa
Konstytucja PRL
Konstytucja marcowa, Konstytucja kwietniowa, 1832, 1921, 1952, nadanie przez cara Mikoaja I, uchwalenie przez sejm ustawodawczy, 1938, uchwalenie przez lud, uchwalenie przez prezydenta, Konstytucja majowa
nazwa aktu prawnego rok okolicznoci nadania
1832 nadanie przez cara
podczas którego wikszo posów bya nieobecna. Konstytucja zostaa przyjta ze
zlekcewaeniem prawnego wymogu gosowania w sejmie nie wczeniej ni po 15 dniach od
dnia zoenia projektu. Z kolei Konstytucja zostaa uchwalona przez sejm wybrany
w warunkach terroru politycznego i zastraszania opozycji. W historii Polski funkcjonowao
ponadto kilka maych konstytucji, które miay obowizywa tymczasowo. Niektóre z nich
utrzymay w mocy lub przywróciy przepisy starszych ustaw zasadniczych. Tak byo
w przypadku Maej konstytucji z roku, która przywracaa niektóre przepisy
Konstytucji , a take Maej konstytucji z 1992 roku, która zachowaa cz
przepisów konstytucji z roku.
1952 kwietniowej 3 maja 1921 marcowa majowej III RP 1 maja
PRL majowa kwietniowa 1947 marcowej 1935
Ustawy uchwalone przez Sejm podpisuj Przewodniczcy Rady Pastwa i jej sekretarz. Ogoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw zarzdza przewodniczcy Rady Pastwa.
Korona ksica warszawska jest dziedziczn w osobie króla saskiego, jego potomków, dziedziców i nastpców podug porzdku nastpstwa ustanowionego w domu saskim.
Sejm czyli stany zgromadzone na dwie izby dzieli si bd: na izb poselsk i na izb senatorsk pod prezydencj króla. Izba poselska, jako wyobraenie i skad wszechwadztwa narodowego, bdzie wityni prawodawstwa.
Prezydent Rzeczypospolitej, jako czynnik nadrzdny w Pastwie, harmonizuje dziaania naczelnych organów pastwowych.
Prezydenta Rzeczypospolitej wybieraj na lat siedem bezwzgldn wikszoci gosów Sejm i Senat poczone w Zgromadzenie Narodowe. Zgromadzenie Narodowe zwouje Prezydent Rzeczypospolitej w ostatnim kwartale siedmiolecia swego urzdowania.
Zapoznaj si z dwoma fragmentami ustaw zasadniczych i wykonaj wiczenie.
Fragment A
Fragment B
1. Kadencja Sejmu trwa 4 lata od dnia wyborów.
2. Prezydent zarzdza wybory do Sejmu i Senatu w dzie wolny od pracy, przypadajcy w cigu miesica poprzedzajcego upyw kadencji.
3. Sejm moe zosta rozwizany moc wasnej uchway podjtej wikszoci 2/3 gosów ustawowej liczby posów.
4. Prezydent moe rozwiza Sejm w wypadkach okrelonych w niniejszej ustawie, po zasigniciu opinii Marszaka Sejmu i Marszaka Senatu.
5. W dniu ogoszenia uchway Sejmu lub zarzdzenia Prezydenta o rozwizaniu Sejmu koczy si kadencja Sejmu i Senatu. 6. W razie rozwizania Sejmu przez Prezydenta lub moc uchway Sejmu, Prezydent zarzdza wybory w dzie wolny od pracy, przypadajcy nie wczeniej ni w trzy miesice i nie póniej ni w cztery miesice od zakoczenia kadencji Sejmu.
ródo: (…), dostpny w internecie: sejm.gov.pl [dostp 24.11.2020 r.].
“
(…)“
Powyej znajduj si fragmenty dwóch ustaw zasadniczych – Maej konstytucji z 1992 roku oraz Konstytucji RP z 1997 roku. Rozstrzygnij, który tekst jest czci tego pierwszego dokumentu. Odpowied uzasadnij.
1. Sejm i Senat s wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynaj si z dniem zebrania si Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwaj do dnia poprzedzajcego dzie zebrania si Sejmu nastpnej kadencji.
2. Wybory do Sejmu i Senatu zarzdza Prezydent Rzeczypospolitej nie póniej ni na 90 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczajc wybory na dzie wolny od pracy, przypadajcy w cigu 30 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu i Senatu.
3. Sejm moe skróci swoj kadencj uchwa podjt wikszoci co najmniej 2/3 gosów ustawowej liczby posów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje si odpowiednio.
4. Prezydent Rzeczypospolitej, po zasigniciu opinii Marszaka Sejmu i Marszaka Senatu, moe w przypadkach okrelonych w Konstytucji zarzdzi skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje równie kadencja Senatu.
5. Prezydent Rzeczypospolitej, zarzdzajc skrócenie kadencji Sejmu, zarzdza jednoczenie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich dat na dzie przypadajcy nie póniej ni w cigu 45 dni od dnia zarzdzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej zwouje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie póniej ni na 15 dzie po dniu przeprowadzenia wyborów.
ródo: (…), dostpny w internecie: sejm.gov.pl [dostp 24.11.2020 r.].
Lech Garlicki
“
niebezpieczne – jako instrumentu petryfikacji aktualnego ukadu si politycznych, nie tylko nie gwarantuje jej szansy dugowiecznoci, ale te sprzeciwia si naturze ustawy zasadniczej jako instrumentu prawnego.
ródo: Lech Garlicki, O powoaniu naszych czasów do uchwalania konstytucji, dostpny w internecie: ug.edu.pl [dostp 25.02.2020 r.].
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony
Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Ucze:
Ksztatowane kompetencje kluczowe:
Cele operacyjne:
Strategie nauczania:
konektywizm; konstruktywizm.
Formy zaj:
rodki dydaktyczne:
komputery z gonikami i dostpem do internetu, suchawki; zasoby multimedialne zawarte w emateriale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcj
Wybrane/chtne osoby przygotowuj prezentacje dotyczce uchwalenia Konstytucji PRL (róda: Jery Eisler Czterdzieci pi lat, które wstrzsny Polsk. Historia polityczna PRL lub inna publikacja wskazana przez nauczyciela) i Konstytucji RP z 1997 r. (róda: Antoni Dudka Pierwsze lata Trzeciej Rzeczypospolitej lub inna publikacja wskazana przez nauczyciela).
Faza wstpna
1. Zajcia rozpoczynaj si od przypomnienia procedury zmiany aktualnej polskiej konstytucji. Nauczyciel zwraca uwag na warunki zmiany ustawy zasadniczej.
2. Odbywa si krótka burza mózgów – uczniowie zastanawiaj si, dlaczego trudno jest zmieni konstytucj. Nauczyciel stawia pytanie: „Jak zmienioby si pastwo, gdyby te trudnoci zostay usunite?”. Przywoywane s zasady demokratycznego pastwa prawa oraz zasady ograniczonej wadzy.
3. Nauczyciel przedstawia temat i cele zaj.
Faza realizacyjna
1. Uczniowie zapoznaj si z animacj „W jaki sposób zostaa uchwalona Konstytucja kwietniowa?”. Wypisuj najwaniejsze informacje, które wykorzystaj w póniejszej dyskusji.
2. Przedstawienie prezentacji na temat sposobu uchwalenia konstytucji PRL. Nauczyciel zwraca uwag na to, czy s w niej informacje na temat sposobu przeprowadzenia wyborów w 1947 roku oraz roli opozycji w procedurze tworzenia ustawy zasadniczej. W przypadku ich braku uzupenia informacje.
3. Prezentacja na temat sposobu uchwalenia konstytucji z 1997 roku. Pozostali uczniwie mog zadawa prelegentom pytania. Nauczyciel czuwa nad poprawnoci przekazywanych informacji.
4. Odbywa si dyskusja na temat: „Jaki jest zwizek midzy procedur przyjcia konstytucji a legitymizacj wadzy w pastwie?”.
Faza podsumowujca
1. Nauczyciel podsumowuje dyskusj dotyczc zwizku midzy procedur przyjcia konstytucji a legitymizacj wadzy w pastwie i przedstawia syntetycznie wnioski, jakie z niej wynikaj. Dobór konstytucji ma pokaza wpyw sposobu ich przyjcia na poczucie prawomocnoci wadzy w spoeczestwie. Dlatego te pokazana jest konstytucja uchwalona „dobrze” i pokazane s konstytucje uchwalone „le”.
2. Uczniowie wykonuj wiczenia 1–4 z sekcji Sprawd si.
Praca domowa:
Materiay pomocnicze:
Katarzyna WitkowskaChrzczonowicz, Prace nad konstytucjami w II RP ze szczególnym uwzgldnieniem „Ankiety w sprawie projektu konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej” z 1919 roku, isp.org.pl
Orodek KARTA i polityka.pl, Jak uchwalono konstytucj w III RP, polityka.pl
Wskazówki metodyczne opisujce róne zastosowania multimedium:
