dr Wojciech Wierzejski

Kraków, 12 marca 2013 r.

„narodowością nazywamy siłę – spójnię wielką i niezwalczoną, a ludzi przez nią w jedność związanych nazywamy narodem”

Co nas Polaków ‘pomiędzy sobą’ łączy?:

- mowa

- zwyczaj, obyczaj

- tradycja

- dzieje narodowe, historia

- kultura

- świadomość narodowa

kultura - oznacza oświatę w połączeniu z wyrobieniem i podniesieniem wszystkich składników naszego wspólnego życia

świadomość narodowa – polega na dokładnym poczuciu i pojęciu, czym jesteśmy i czym się od innych różnimy, a także na zrozumieniu swoich zadań, obowiązków i interesów.

„Zrozumienie wspólnych nam wszystkich interesów

narodowych i odpowiednich obowiązków naszych, mądra świadomość obywatelska stanowi jakby najwyższe ogniwo arcypotężnej spójni”.

Inspiracja: uwagi J. I. Kraszewskiego o różnicy miedzy kulturą ludową i uprzywilejowaną w powieści pt. Ładowa Pieczara.

Pytanie: czy kultura ludu jest

jakościowo czy też ilościowo

różną od kultury uprzywilejowanej,

czy jest inną, czy też niższym

tylko stopniem tego samego

uspołecznienia?

Odpowiedź: nie niższa,

a ale inna

(tzn. też nie wyższa) wyższa).

„należy z kulturą ludową liczyć się, badać ją starannie, aby określić to, co w niej wspólnego, a co odrębnego zupełnie. Dopiero po dokonaniu tego można będzie znaczenie jej ocenić i jakieś wnioski praktyczne wyprowadzić”.

Nie ma mowy o »podporządkowaniu« jednej kultury drugiej, ani o ocenianiu, która jest lepszą czy gorszą, wyższą czy niższą.

W opozycji do socjalizmu i dawnego demokratyzmu rewolucyjnego.

Jednym z zasadniczych rysów demokratyzmu jest dążenie do przekształcenia społeczeństwa na organizację samoistnych obywateli, decydujących świadomie o swoim losie. I nie tylko świadomie ale i swobodnie, nie tylko w znaczeniu wolności zewnętrznej, formalnej, ale i wolności duchowej, wolności myśli, sądu, wyboru sposobów i dróg działania.

należy wszelkimi siłami dążyć do tego, ażeby lud co rychlej wziął czynny i bezpośredni udział w życiu politycznym, w naszych dążeniach narodowych i we wszelkich sprawach społecznych.

Równouprawnienie społeczne ludu jest dla nas niemniej ważnym celem, jak wzrost sił narodowych oraz uzyskanie odpowiednich warunków dla pełnego rozwoju narodowego życia, że zaś z przenikaniem świadomości społecznej i politycznej w masy ludowe idzie w parze narodowe ich uświadomienie, przeto uważamy, iż w dzisiejszym układzie stosunków społecznych i politycznych interesy ogólne ludu są równoznaczne z interesami narodu. Stawiamy więc na pierwszym miejscu interesy duchowe i materialne warstw ludowych, podporządkowując im, gdzie tego potrzeba, interesy warstw innych.

„Przez lud rozumiemy wszystkie te warstwy społeczeństwa, które dotychczas skutkiem upośledzenia kulturalnego były usunięte od świadomego udziału w życiu narodowym i pozbawione wpływu na poprawienie swego bytu materialnego i duchowego, pozbawione zdolności do samoistnej obrony swoich interesów.

Nie uważamy, żeby którakolwiek z klas ludowych była uprawnioną do hegemonii nad resztą, ale, przeciwnie, pragniemy, żeby wszystkie rozwijały się są samoistnie, zgodnie z duchem czasu, żeby każda wniosła w życie narodowe dążenia i aspiracje, będące naturalnym wytworem jej ustroju duchowego i warunków bytu”.

Nazwa „lud” w obejmuje całość warstw pracujących: nie tylko

włościan, drobnych właścicieli i robotników wiejskich, ale i robotników fabrycznych i rękodzielników i przedstawicieli wszelkich zawodów, nie wyłączając tzw. zawodów inteligentnych, którym praca osobista daje środki do życia.

„Postępowość i radykalizm nie są dla nas istotnie żadnymi kryteriami sądów o sprawach realnych, politycznych i społecznych. Jedynym sprawdzianem praktycznym w tych sprawach jest dla nas interes narodowy lub interes społeczny ludu”.

Nasza solidarność polega na dążeniu chociażby różnymi drogami do wspólnego celu, do jak najszerszego rozwoju sił narodowych, do postępu, prowadzącego za sobą pogłębienie treści i rozszerzenie zakresu życia narodowego, na uznaniu tej prawdy realnej, że w dobie dzisiejszej interesy ludu, w znaczeniu ogółu warstw pracujących, są równoznaczne z interesami narodu.

Stała i szczera sympatia dla klas pracujących i ich dążenia do emancypacji politycznej, społecznej i ekonomicznej.

Ale krytyka pewnych objawów i form działalności, przeważnie politycznej, socjalistów polskich, ich taktyki i programów praktycznych.

Pierwsze zadanie równoległe z podnoszeniem wszelkimi środkami dobrobytu klas pracujących to wyrabianie w nich tych zdolności, które umożliwią im samoistne działanie i wcielenie w życie swych dążeń i ideałów.

1. Zapoznawanie warstw pracujących z prawami współczesnego życia ekonomiczno-społecznego, z walką interesów i uświadamianie im ich położenia, interesów i właściwych dróg ku ich obronie;

2. Rozpowszechnianie między ludem form działania, w których wyrabia się samodzielność społeczna, a więc działania zbiorowego, w stowarzyszeniach i spółkach kredytowych, zarobkowych, spożywczych, zawodowych itp.; organizowanie samoistnej działalności ludu, prowadzącej skutecznie do obrony jego interesów;

3. Zaprawianie ludu w umiejętnym wyzyskiwaniu istniejących praw dla swych interesów, tam zaś, gdzie prawa działalność krępują, w rozwijaniu działalności nielegalnej;

4. Domaganie się i wywoływanie konieczności reform ustawodawczych, jak rozszerzenie prawodawstwa fabrycznego w duchu dla robotników korzystnym, większej swobody stowarzyszania się w celach społecznych i ekonomicznych

Cel zasadniczy partii socjalistycznej: zdobycie władzy politycznej dla proletariatu i przez proletariat.

Komentarz Popławskiego: Ogół jest z góry uprzedzony, żeby się od stronnictwa socjalistycznego nie spodziewał:

żadnej budującej pracy o głębszej doniosłości społecznej, żadnej działalności, podnoszącej społeczeństwo na wyższy

stopień kultury i cywilizacji, żadnego przygotowania mas do ustroju przyszłości, opartego na

solidarności, kooperacji i organizacji, żadnych usiłowań wznoszenia nowych form ustroju

ekonomicznego – bo tu wyraźnie użyteczność publiczna mierzy się użytecznością

partyjną, a ta jest dążeniem do władzy i niczym więcej. Z tego wypływa, że stronnictwo socjalistyczne nie ma żadnego

programu rozwiązania kwestii socjalnej.

Czy prowadzić walkę o interesy ekonomiczne klas pracujących? Tak, walka ta jest konieczną ze stanowiska interesów narodowych, ale powinna liczyć się z warunkami realnymi, dążyć do celów możliwych.

Postuluje działalność mającą za zadanie organizowanie klasy robotniczej nie w „grupy agitatorów” jak radzą socjaliści, ale w związki, które mogłyby skutecznie prowadzić walkę o:

- skrócenie dnia roboczego, - podwyższenie płacy, - zniesienie krępujących wolność lub poniżających

godność pracownika zarządzeń itd.

Nie uznajemy za właściwe rozżarzania nienawiści i zaostrzania przeciwieństw klasowych, jako czynników nie mających żadnej wartości dla postępu i usamodzielnienia warstw pracujących.

Istnienie wszakże klas i antagonizmu klasowego jest faktem. Dążyć należy stopniowo do ich niwelacji czyli do demokratyzacji społeczeństw.

W społeczeństwach współczesnych nabiera znaczenia zasada solidarności interesów politycznych, narodowych i obywatelskich, a nawet w pewnych wypadkach – interesów ekonomicznych.

Interesy narodowe i polityczne klasy pracującej są zazwyczaj wspólne z interesami innych warstw i walka o nie wspólnie powinna być prowadzoną.

„Uznajemy potrzebę istnienia odrębnego stronnictwa robotniczego, które by miało swój program klasowy społeczno-ekonomiczny, ale w sprawach ogólno-narodowych działałoby solidarnie ze stronnictwem czy stronnictwami demokratyczno-narodowymi”.

„Nie jesteśmy socjalistami chociażby dlatego, że nie jesteśmy dogmatykami”.

Demokratyczna (anty-elitarystyczna, przeciw przywilejom stanowym i klasowym)

Antyliberalna (nie indywidualistyczna)

Egalitarna (równość i sprawiedliwość społeczna)

Społecznie radykalna (uspołecznienie środków produkcji)

Antyrewolucyjna (przemiany ewolucyjne, przeważnie legalne)

Solidarystyczna (nie walka klas, przeciw dyktaturze proletariatu)