TOPOBIOGRAFIA JAKOFIKCJA LITERACKA, CZYLI KREOWANIE
WALORÓW TURYSTYCZNYCH
Jacek Kaczmarek
Uniwersytet Łódzki
" czas NIE jest miarą życia" (Sandor Marai Sól i pieprz – Dieta)
zatem co – przestrzeń ?
Droga przez zbiór miejsc?.......
może
TOPOBIOGRAFIA
PROBLEM: Topobiografia jako fikcja literacka posiada moc kreowania realnej przestrzeni turystycznej
ZAGADNIENIA:1. Wprowadzenie.2. Przestrzeń narracji - Dublin
Jamesa Joyce'a.3. Miejsca turystyczne w
wybranych fikcjach literackich.
4. Podsumowanie.
Literatura piękna dostarcza bezcennych informacji o przestrzeni miejskiej i dlatego powinna być częściej doceniana jako źródło
badań geograficznych (o funkcji poznawczej i pragmatycznej). Autorzy dzieł literackich przedstawiają często w swoich
utworach przestrzeń, która spełnia rolę narratora. Przestrzeń prowadzi czytelnika w
labiryncie wydarzeń, przydziela role i miejsca, w końcu kształtuje losy bohaterów. Podczas pracy nad dziełem artysta kreuje nową przestrzeń - przestrzeń narracji, która ma konstrukcję,
logikę, porządek, przebieg. Książki Jamesa Joyce'a posiadają oryginalną przestrzeń narracji i to
właśnie dzięki niej, czytelnik może smakować odkrywanie prawdziwego Dublina.
Dublin jako przestrzeń narracji
w utworach Jamesa Joyce'a:
•"Dublińczycy"•"Portret artysty z czasów
młodości"•"Ulisses"•"Finnegans Wake"
"Dublińczycy"
"Dni z życia", rozwijają konsekwentnie ideę, że każdy człowiek przechodzi dokładnie te
same etapy na Ziemi. Wystarczy zatem przedstawić
pojedyncze dni osób różniących się wiekiem, aby otrzymać obraz jednego życia.
Chirurgicznie precyzyjny opis Dublina i jego mieszkańców demaskuje ciągłe tracenie wiary,
nadziei i miłości. Dublińczycy nieustannie przegrywają we wszystkich fazach
(dzieciństwo, młodość, dojrzałość, układ społeczny) i beznamiętnie żyją, tracąc życie
każdego dnia.
"Portret artysty z czasów młodości"
"Życie w życiu", jest powieścią autobiograficzną. Dzieje
"uwięzionego" artysty zostały mocno osadzone w realiach politycznych i społecznych
ówczesnej Irlandii.
"... najkrótsza droga do Tary wiedzie przez Holyhead."
(Portret artysty w wieku
młodzieńczym)
"Ulisses"
"Życie w jednym dniu", gdzie osiemnastogodzinna wędrówka akwizytora ogłoszeniowego - Leopolda Blooma
symbolizuje całość dziejów naszego bohatera i jednocześnie ludzkości. Ta podróż w dniu 16 czerwca
1904 roku ma wiele inspiracji. Aby zrozumieć zamierzenia literackie Joyce'a trzeba wyruszyć w drogę ulicami Dublina z planem miasta, Odyseją i Biblią. Poszczególne epizody Ulissesa mogą być interpretowane na wiele sposobów. Joyce przygotował wspaniałe dzieło otwarte (w toku) i ilekroć czytelnik poszukuje śladu właściwych inspiracji,
autor uśmiecha się ironicznie, wszak stworzył utwór groteskowy, przewrotny, parodystyczny. Joyce nie liczy
się także z czytelnikiem, bohaterowie przychodzą, zmieniają lokalizację w przestrzeni, zaczynają rozmyślać, a kończą w dowolnym miejscu utworu. Ulisses nie jest dla
czytelnika, to raczej czytelnik powinien być dla tego utworu.
L. p. Godzina początkowa
Epizody na motywach Odysei (Naganowski1997)
Epizody według Leopolda Blooma
1 8 Telemach
2 10 Nestor
3 11 Proteusz
4 8 Kalipso Ofiara całopalenia; święte świętych
5 10 Lotofagowie Obrzęd Jana
6 11 Hades Obrzęd Samuela
7 południe Eolia Urim i Thummin
8 13 Lestrygonowie Obrzęd Melkizedecha
9 14 Scylla i Charybda Miejsce święte
10 15 Pływające Skały Simchat Tora
11 16 Syreny Shira Shirim
12 17 Cyklop Całopalenie
13 20 Nauzykaa Obrzęd Onana
14 22 Helios Ofiarowanie chleba i wina
15 północ Kirke Armageddon
16 1 Eumajos Zespolenie
17 2 Itaka
18 Penelopa
Ulisses - przestrzeń narracji (16 czerwca 1904 roku)
"Finnegans Wake"
"Życie poza dniem", stwarza nadzieje na przebudzenie, ale tylko w snach. W przestrzeni Dublina krążą jednocześnie
marzenia wielu dublińczyków. Jedyną drogą pozostaje ucieczka w
nierzeczywistość.
Martello Tower – Sandycove
"STATECZNY, PULCHNY BUCK MULLIGAN WYNURZYŁ SIĘ Z WYLOTU SCHODÓW, niosąc mydlaną pianę w miseczce, na której leżały skrzyżowane lusterko i brzytwa." (Ulisses)
Eccles Street 7
"Przeszedł na słoneczną stronę,
omijając obluzowaną klapę piwnicy numeru siedemdziesiąt
pięć. Słońce zbliżało się do wieży kościoła
Świętego Jerzego. Zdaje się, że będzie ciepły
dzień. W czarnym ubraniu
szczególnie się to odczuwa." (Ulisses)
Centrum Jamesa Joyce'a
– portal z domu przy Eccles
Street 7
Eccles Street 7 - plafon na ścianie
szpitala
"Na schodach domu czwartego w rzędzie
różnojednakich nieparzystych numerów,
pod numerem 7 przy Eccles Street, wsunął odruchowo dłoń do
tylnej kieszeni spodni, aby ująć za klucz od zatrzasku." (Ulisses)
"Kiedy zdasz sobie sprawę, że Dublin jest
stolicą od tysiąca lat, że jest drugą metropolią
Imperium Brytyjskiego, że wreszcie jest on trzykrotnie niemal
większy od Wenecji - musi Ci się wydać
dziwne, że do tej pory żaden artysta nie
ukazał go światu."
(List do brata Stanislausa)
O'Connell Bridge
"Gdy postawił stopę na moście
O'Connella, skłębiony
pióropusz dymu wystrzelił w górę
spoza bariery. Barka z browaru
wiezie eksportowe pełne. Do Anglii."
(Ulisses)
"Stał na stopniach biblioteki i wpatrywał się w ptaki,
wspierając się ze znużenia na jesionowej lasce. (...) A
człowiek od wieków spoglądał w górę, tak jak on przygląda się tym ptakom w locie. Kolumnada nad jego
głową wzbudziła w nim nieostrą myśl o starożytnej świątyni, a jesionowa laska,
na której się wspierał znużony, o krzywym kiju
augura." (Portret artysty w wieku
młodzieńczym)
Lokal Davy Byrnes'a przy Duke Street
"Pan Bloom jadł skrawki kanapki, świeży, czysty chleb, z przyjemnym obrzydzeniem: piekącą
musztardę, brudnostopy smak zielonego sera. Łyki wina głaskały jego podniebienie." (Ulisses)
Centrum James'a Joyce'a
przyNorth Great George's
Street
Pomnik Pamięci Wielkiego Głodu nabrzeże portowe przy Urzędzie
Celnym w Dublinie
(zapisanie w przestrzeni miasta pamięci o emigracji irlandzkiej spowodowanej wielką klęską głodu w połowie XIX wieku.)
Pomnik nagrobny Jamesa Joyce'a
na Fluntern Cementary w Zurichu.
Pomnik Don Kichota i Dulcynei w Castilla – La Mancha w
Hiszpanii.
Dom Ani Shirley, Zielone Wzgórze, Wyspa Księcia Edwarda
W kwaterze Wolanda,
ul. Sadowa 10 w Moskwie
Turysta (czytelnik) podczas podróży odkrywa miasta, poznaje ich ukryty i jednocześnie
uniwersalny sens.
Miasto jest niezmiennie zmienną przestrzenią, indywidualnie kształtowaną przez warunki geograficzno - historyczne (każde miasto posiada swoją odmienność)
oraz subiektywnie przeżywaną przez mieszkańców, przybyszów, czytelników,
turystów.
Przestrzeń miasta powstaje w rezultacie aktywności człowieka i to ona oddziałuje na
zachowania mieszkańców. Ludzie nabierają cech otoczenia, w którym żyją. Ich postawy, charakter,
słowa, przyzwyczajenia są odzwierciedleniem krajobrazu miejskiego. Studiowanie utworów
literackich oraz odkrywanie ich "turystycznej realności" pozwala poznawać i zrozumieć miasto.
Fikcja literacka wkracza do realnej przestrzeni turystycznej, kreuje nowe funkcje (turystyka
literacka) i określa wielowymiarowe środowisko
percepcji. Autor dzieła literackiego konstruuje własną narrację w przestrzeni realnej
(topobiografia), która jest następnie indywidualnie odbierana przez turystę-
czytelnika.
Podsumowanie