D Z I E J E N A J N O W S Z E , R O C Z N I K X X - 1988, 2

P L I S S N

IN MEMORIAM

ROMUALD WOJNA

LUDWIK BAZYLOW (14 IV 1915 — 17 1 1985) BADACZ DZIEJÓW POWSZECHNYCH

Z k a ż d y m r o k i e m polska h i s to r iog ra f i a dz i e jów p o w s z e c h n y c h c o r a z do tk l iw ie j o d c z u w a s t r a t ę , j a k ą ponios ła w r a z ze śmie rc i ą L u d w i k a Bazylowa, w y c h o w a w c y młodzieży, o r g a n i z a t o r a . Był Bazy low m . in. w i e l o l e t n i m k i e r o w n i k i e m K a t e d r y Hi s to r i i Z S R R i S łowiańszczyzny w U n i w e r s y t e c i e W a r s z a w s k i m , p r o d z i e k a n e m , d z i e k a n e m Wydz ia łu His to rycznego i p r o r e k t o r e m tegoż U n i w e r s y t e t u (1956—1968), d y r e k t o r e m I n s t y t u t u K r a j ó w S o c j a l i s t y c z n y c h P A N (1975—(1981), cz łonk iem r a d n a u k o w y c h wie lu p l a c ó w e k n a u k o w y c h (os ta tn io w Ins ty tuc i e His tor i i PAN), kole-giów r e d a k c y j n y c h wie lu czasop i sm n a u k o w y c h . N a d e w s z y s t k o j e d n a k był b a -daczem

N a t u r a ho jn ie w y p o s a ż y ł a Bazy lowa . J a s n y , doc iek l iwy u m y s ł łączył on z do-skona ł ą pamięc ią , f e n o m e n a l n y m i zais te zdo lnośc iami j ę z y k o w y m i , w e w n ę t r z n ą dyscyp l iną . G o r ą c y t e m p e r a m e n t p o m a g a ł c z a s e m w p o d e j m o w a n i u decyz j i , p r zy -spa rza ł p rzy jac ió ł , a le i w r o g ó w . Wobec t ego n i ep rzec i ę tnego cz łowieka inni ludzi« na ogół nie pozos tawal i obo ję tn i .

T r u d n e losy k r a j u s p o w o d o w a ł y , że Bazylow życie s w e rozdziel i ł p r a w i e r ó w -no między rodz inny L w ó w , Wroc ł aw , k tó ry by ł n a t u r a l n ą k o n t y n u a c j ą ś rodowiska l w o w s k i e g o po w o j n i e o r a z W a r s z a w ę . P r z e d w y b u c h e m II w o j n y ś w i a t o w e ; na leża ł Bazy low do g r o n a młodych h i s t o r y k ó w r o k u j ą c y c h n a j w i ę k s z e n a d z i e j e . W o j n a o d w l e k ł a w ł a ś c i w y s t a r t n a u k o w y . Dopie ro po p rzen ie s i en iu się z W r o c ł a -wia do W a r s z a w y w 1952 r. i ob jęc iu k a t e d r y His tor i i N a r o d ó w Z S R R na U n i w e r -sy tec ie W a r s z a w s k i m n a s t ą p i ł szybki r o z w ó j t a l e n t u badacza .

Wrócić lu w y p a d n i e r a z jeszcze do lat wcześn i e j s zych , gdyż o n e to owoco-wały znaczn ie p ó ź n i e j l i cznymi dz i e ł ami n a u k o w y m i . Z a i n t e r e s o w a n i a l i n g w i s t y c z n e d a ł y B a z y l o w o w i z n a j o m o ś ć w s z y s t k i c h ż y w y c h i m a r t w y c h p o d s t a w o w y c h j ęzyków e u r o p e j s k i c h ( łącznie z s a n s k r y t e m , ł a c iną i g reką) , a le i k i lku innych . Dzięki do-b r e m u o p a n o w a n i u węg ie r sk i ego o t r z y m a ł r o c z n e s t y p e n d i u m w Budapeszc ie . Owo-cem tego p o b y t u by ła r o z p r a w a d o k t o r s k a Starania Stefana Batorego o koronę polską, p i s ana pod k i e r u n k i e m prof . L u d w i k a K o l a n k o w s k i e g o , k t ó r ą m ł o d y his to-r y k zdążył ob ron ić jeszcze p rzed w y b u c h e m w o j n y .

L u d w i k Bazylow był w y c h o w a n k i e m prof . S t a n i s ł a w a Zak rzewsk iego , a le duży w p ł y w w y w i e r a ł o n a ń g r o n o kolegów s e m i n a r y j n y c h , zwłaszcza, że u s t ę p o w a ł i m wiek i em. „Wśród l icznych uczn iów Z a k r z e w s k i e g o s t w i e r d z i ć m o ż n a z j a w i s k o p o -szerzenia z ak re su p i e r w o t n y c h z a i n t e r e s o w a ń ( n p . O. G ó r k a , N. G ą s i o r o w s k a , M Gębarowicz . J . S k r z y p e k , L. Bazylow), r zu tkośc i i e k s p a n s y w n o ś c i t e m a t y c z n e j " .

1 Nekro log , p ió ra M. Tan tego , Ludwik Bazylow (1915—1985), „S tud ia z Dzie jów ZSRR i E u r o p y Ś r o d k o w e j " t. X X I I , 1986, s. 5—7

2 J . Tyszk iewicz , Za in t e re sowan ia i dorobek badawczy Stanisława Kruczyńskie-go (1911—1941), [w:] Słowiańszczyzna i dzieje powszechne. Studia ofiarowane Pro-fesorowi Ludwikowi Bazylowowi w siedemdziesiątą rocznicą Jego urodzin, War -szawa 1985, s. 371—372,.

http://rcin.org.pl

292 In memoriam

Cecha ta odnosi się w pełni do całego okresu twórczości naukowej Bazylowa. On z kolei rozwijał ją u swych uczniów3.

Jeśl i pominąć pierwsze, s tudenckie doświadczenia , właściwa twórczość nauko-wa Bazylowa rozpoczęła się od za in teresowania dz ie jami Polski doby Odrodzenia, ale już w rozprawie dok torsk ie j po jawi ł się w ą t e k historii powszechnej . Zresztą a tmos fe ra Lwowa i t ematy pode jmowane przez kolegów z semina r ium prof . Za-krzewskiego skłaniały go ku s tud iom szerszym \ Zapewne nie bez znaczenia — sądzę t ak n a pods tawie n a p o m k n i e ń samego proi . Bazylowa w kilku rozmowach p rywa tnych — była dla niego również zażyłość ze S tan i s ł awem Kryczyńskim, pas-jonu jącym się dzie jami Ta t a rów polskich i l i tewskich. Wszystkie te e lementy k ierowały młodego wówczas badacza ku wschodowi: wą tk i or ien ta lne pozwalały mu lep ie j zrozumieć losy własnego na rodu .

Za in te resowania Bazylowa wschodem dały o sobie znać już po II wojn ie świa-towej , po przeniesieniu się z Wrocławia do Warszawy i związaniu się z Uniwer -sy te tem Warszawskim, a zwłaszcza z dz i a ł a j ącym wówczas In s ty tu t em Polsko--Radzieckim. Odtąd wą tek rosyjsk i zdecydowanie zają ł pierwsze miejsce w jego twórczości naukowej .

P ierwsze a r tyku ły Bazylowa ukazały się na łamach organu wspomnianego In s ty tu tu 5 , t amże po jawi ły się liczne recenzje , będące w y n i k i e m wytężonych s tu-diów, wreszcie u j rza ła świat ło dz ienne r o z p r a w k a poświęcona Mikoła jowi Dobro-ubowowi 6. Ow początkowy okres badań rosy j skoznawczych owocował również dwiema pozycjami ź ród łowymi 7 . Natura ln ie , były to początki i oceniać prace moż-na od s t rony roli, jaką wówczas odegrały, czym były dla pows ta jącego dopiero po wojn ie środowiska badaczy p rob lema tyk i r o sy j sk i e j i radz ieckie j oraz samego prac tych au tora . Takie spojrzenie pozwali ocenić n a p r a w d ę szybkość, z jaką Bazylow zorganizował warsz ta t nowych t ema tów i to w okresie, k tóry niezbyt sprzyja ł pogłębionym badaniom.

W 1960 r pojawiła się pierwsza, obszerna monogra f i a Bazylowa, poświęcona rosy jsk iemu n a r o d n i c t w u 8 . Pisana z zas tosowaniem rygorów naukowych , z w y k o -rzys tan iem radzieckich zbiorów a rch iwa lnych , p rezen towała jednocześnie to, co później z jednało Bazylowowi zastępy czyte ln ików, a le i przysporzyło n iechę tnych kolegów po piórze: bogaty, n i enaganny język, p rzys tępną , nadzwycza j k l a rowną na r rac j ę , a więc walory , dzięki k tórym z t e j pracy mógł i może korzystać każdy czytelnik, n a w e t bez przygotowania fachowego. W dobie z a a w a n s o w a n e j specjal i -

3 Sam, będąc uczniem prof. Bazylowa, wie lokro tn ie doświadczyłem to n a sobie. Jeszcze w os ta tn ie j rozmowie, na k ró tko przed Jego n iespodziewaną śmiercią . zys-ka łem zachętę do p rowadzena badań nad t e m a t y k ą l u d ó w koczowniczych. Widział w nich i własny pożytek, chciał bowiem za jąć się e tnogenezą ludów współczes-nych. Szkoda to n i epowetowana , że ani t e m u , ani innym Jego zamierzeniom nie dane było już się ziścić.

4 D a j e s i ę to wyraźn ie odczuć we wspomnien iach L. Bazylowa poświęconych Józefowi Skrzypkowi ( „Kwar t a ln ik Histori i P rasy Po l sk ie j " 1977 n r 2. s. 130— —(140).

5 Epoka Radiszczewa, „ K w a r t a l n i k I n s t y t u t u Polsko-Radzieckiego" 1853 nr 2— -3 , s. 26—39; Mikołaj Dobrolubow jako historyk, t amże n r 5, s. 102—117; proble-

matyka historyczna w pracach Mikołaja Czerny szewskiego, t amże 1955, n r 3(12), ?.. 161—179.

6 Mikołaj Dobrolubow. Życie i działalność, Warszawa 1955. 7 M. Czernyszewski , Wybór pism historycznych, Wroc ł aw 1959 (wstęp r e d a k c j a

wybór) ; Wybór tekstów źródłowych do historii ZSRR, cz. I : 1861—1890, Warsza -wa 1959.

8 Działalność narodnictwa rosyjskiego w latach 1878—1881, Wrocław 1930.

http://rcin.org.pl

In memoriam 293

zacji taka umiejętność jest swego rodzaju unikatem, choć niekiedy uważa się ją za błąd, skazę na „sztuce". Tego typu rozumowanie zakłada nielogicznie, że inte-gralną cechą naukowości jest nieprzystępność. Być może ekstrapoluje się tu ce-chy — i wyobrażenia o nich — nauk ścisłych na obszar historii. Jeśli od autora--historyka czegoś należy wymagać, to przede wszystkim logicznego toku myśle-nia, zwięzłości i dokładności, a więc tych elementów, w które obfitują dzieła Ba-zylowa.

Książka o narodnikach była, w pewnym sensie, dziełem pionierskim, bo jak-kolwiek w Polsce broszurek i utworów literackich na ten temat nie brakowało, to jednak nie były one dziełami naukowymi. Studiami nad rosyjskim ruchem rewolucyjnym w XIX w., zwłaszcza narodnictwem zajmowało się w Instytucie Polsko-Radzieckim kilka osób. Po tym okresie, typowo przygotowawczym pozo-stało kilka artykułów, a przede wszystkim wspomniana książka Bazylowa i wy-dane nieco później wartościowe po dziś dzień aktualne pozycje Marii. Wawrykowej i Andrzeja Walickiego9.

Od czasu ukazania się monografii o narodnikach, główny nurt zainteresowań Bazylowa całkiem wyraźnie mieści się w okresie stulecia między wstąpieniem na tron Mikołaja I a rewolucjami 1917 r., z tendencją ku czasom nowszym. Przeja-wiła się ona zarówno w artykułach 10, jak i w zrealizowanej syntezie dziejów Rosji XIX i XX w.

1 znów, podobnie jak z książką o narodnikach, mamy do czynienia z dziełem pionierskim na naszym gruncie, jeśli nie brać pod uwagę wydanej w tymże czasie pozycji pióra Mirosława Wierzchowskiego, ujętej jednak nader popularnie ia. Odtąd syntezy zajmują wydatne miejsce w twórczości Bazylowa, coraz szerszy jest też ich zasięg chronologiczny. Pojawiają się też większe ujęcia monograficzne.

Szczególne miejsce w dorobku naukowym Ludwika Bazylowa zajmuje pozycja poświęcona polityce wewnętrznej i ruchom społecznym w Rosji u początków XX wieku13. Autor jej zaprezentował bogaty warsztat naukowy, wykorzystał impo-nującą ilość materiałów, w rezultacie ukazał to, co umykało zazwyczaj innym badaczom: stan Rosji w przededniu rewolucji 1905 r., naszkicowany od dwóch stron — władz i społeczeństwa. Odpowiada to owemu zwięzłemu leninowskiemu określeniu sytuacji rewolucyjnej, kiedy to klasy rządzące nie mogą, masy zaś nie chcą żyć po staremu.

W pracy tej Bazylow po przeprowadzeniu gruntownych analiz, przedstawił ów swoiście rosyjski stan społeczeństwa, wszechwładzy autokratyzmu, przeplecio-ny z silnymi pozostałościami feudalizmu i rozprzestrzenionymi ideami socjalistycz-

9 M. Wawrykowa, Rewolucyjne narodnictwo w latach siedemdziesiątych XIX w., Warszawa 1963; Filozofia społeczna rosyjskiego narodnictwa, t. 1—2, Warszawa 1965, wybór tekstów w opracowaniu i ze wstępem A. Walickiego.

10 Próby współdziałania polskich i rosyjskich partii rewolucyjnych przed pierw-szą wojną światową. „Zeszyty Naukowe Wojskowej Akademii Politycznej", seria historyczna nr 7(26), Warszawa 1962, s. 33—46; Z problematyki współdziałania re-wolucjonistów polskich i rosyjskich 1900—1906, „Z polskich studiów slawistycz-nych", seria 2: historia. Prace na V Międzynarodowy Kongres Slawistów w Sofii 1963, Warszawa 1963, s. 117—135; Główne aspekty zagadnienia udziału Rosji w pierwszej wojnie światowej, „Zeszyty Naukowe WAP", seria historyczna nr 14/44), Warszawa 1966, s. 15—27.

11 Historia Rosji XIX i XX wieku (do roku 1917), Warszawa 1965. 12 M. Wierzchowski, Kartki z dziejów Rosji, cz. 1—2, Warszawa 1965. 13 Polityka wewnętrzna caratu i ruchy społeczne w Rosji no początku XX v?ie-

ku. Warszawa 19GG,

http://rcin.org.pl

294 In memoriam

nymi oraz niechęcią do prawa własności prywatnej. W książce wyraziście ukazano społeczne przesłanki rewolucji, mechanizmy i struktury władzy oraz atmosferę psychiczną. Uwidoczniło się w niej również charakterystyczne dla Bazylowa zastę-powanie liczb (z reguły podaje tylko najogólniejsze) celnymi, zwartymi charakte-rystykami jednostkowymi. Tę umiejętność czy też chwyt doprowadził on do per-fekcji w syntezie społeczeństwa rosyjskiego w XIX w. u .

Bazylow nie uważał swego pisarstwa historycznego za misję, nie cierpiał kry-gowania się, póź, aluzji do mistyki. Cenił sobie za to czytelnika i mawiał nie raz, że tylko czytelnik weryfikuje rzeczywistą wartość dzieła. Można się z tym zgadzać lub nie, ale przyznać trzeba, że tu był Bazylow konsekwentny, robił co mógł, :by czytelnika zachęcić i dać mu rzetelną wiedzę. Dbał bardzo o wartość merytoryczną swych utworów, dbał o logikę i jasność wykładu, dbał wreszcie o język, m. in. dystansując się od ciągle modnej maniery, polegającej na używa-niu słów obcych nawet wtedy, gdy istnieją rodzime.

W 1969 r. ukazała się kolejna synteza pióra tego badacza, tym razem ogarnia-jąca całość dziejów Rosji, aż do zwycięstwa rewolucji październikowej 15, wkrót-ce potem następna, znacznie dokładniejsza, w której ponownie zajął się okresem XIX i początków XX w.16 Dzieła te ugruntowały pozycję Bazylowa w naszej historiografii. Okres wytężonej twórczości naukowej trwał nieprzerwanie w latach następnych. Obok syntez całych epok ukazywały się poświęcone mniejszym od-cinkom czasu, np. okresowi ministerium Piotra Stołypina w której autor wy-korzystał obficie nowe materiały archiwalne i pozycje publikowane, w kilku wy-padkach unikatowe, dostępne w kilku zaledwie bibliotekach na naszym globie. Do tych właśnie prac zaliczyć trzeba wspomnianą książkę o społeczeństwie rosyj-skim w pierwszej połowie XIX w. oraz gruntowną rozprawę na temat obalenia caratu18.

Ta ostatnia pozycja, nasycona ogromną ilością materiału, szczegółów często dotąd nie znanych, strukturalnie podobna jest do książki o polityce wewnętrznej caratu i ruchach społecznych w Rosji, jakkolwiek bardziej ukierunkowana na wątek polityczny. Rzecz nie bez znaczenia, gdyż w okresie narastającej rewolucji polityka właśnie wybijała się na plan pierwszy. Nie pominięto również innych aspektów, a poszczególnym ludziom poświęcił autor całe rozdziały (Grzegorz Ras-putin, Aleksander Protopopow). Narracja utrzymana jest w tonie polemicznym, peł-na odniesień do literatury, wspomnień, działalności ówczesnych wybitnych oso-bistości. Całość barwna, bardzo przystępna, niekiedy jednak wzbudzała opory wśród części historyków. I znów wypadnie powtórzyć: dla samego Bazylowa dy-lemat — czy mieć czytelników i narazić się na zarzuty specjalistów, czy pisać dla garstki ludzi nie istniał. Był przecież konsekwentnym kontynuatorem dzieła dawniejszych historyków, którzy swą pracę i powinność pedagogiczną ujmowali integralnie

Dzieło o upadku caratu wywołało największy rezonans w kraju i zagranicą (drugie wydanie ukazało się już w następnym roku). Później wyszły w druku jeszcze: dwutomowa historia Rosji, monografia poświęcona Polakom w stolicy

14 Społeczeństwo rosyjskie w pierwszej połowie XIX wieku, Wrocław 1973 15 Historia Rosji, Wrocław 1969. Wydana w serii historii narodowych.

16 Dzieje Rosji 1801—1917, Warszawa 1971. 17 Ostatnie lata Rosji carskiej. Rządy Stołypina, Warszawa 1972 Jes t to za-

r a r e m biograf ia poli tyczna Stołypina. 18 Obalenie caratu. Warszawa 1976 W 1900 ukazało się tłumaczenie na język.

serbochorwacki.

http://rcin.org.pl

in memoriam 295

imperium, wreszcie monumentalna synteza dziejów kultury r o s y j s k i e j w i e ń c z ą -ca, niestety pośmiertnie, dzieło i wątek rosyjski w twórczości naukowej Ludwika Bazylowa. By rzecz wyczerpać, należy wspomnieć o wcześniejszej pozycji nt. Syberii, będącej swoistym kompendium wiedzy historycznej i geograficznej o tej części Związku Radzieckiego 20.

Obok rosyjskich, występowały u Bazylowa, od czasów młodzieńczych, zainte-resowania dziejami powszechnymi w sensie ogólniejszym. Z przedwojennej fascy-nacji Węgrami wyrosła monografia o Siedmiogrodzie21, zaś okres kierowania In-stytutem Krajów Socjalistycznych PAN zaowocował dwoma syntezami: Mongolii i dziejów powszechnych22 Tę ostatnią pozycję rozpiął autor chronologicznie mię-dzy rewolucją francuską a rosyjską 1917 r. i zakończeniem I wojny światowej.

W twórczości naukowej Ludwika Bazylowa splotły się więc różne wątki, a ich różnorodność widoczna jest jeszcze lepiej w „mniejszych formach" — artyku-łach. Były tam więc prace o Słowiańszczyźnie2S, o międzynarodowym ruchu ro-botniczym 24, dyplomacji polskiej i sprawie polskiej25, o Mongolii i o Węgrach28.

19 Historia Rosji, t. I—II, Warszawa 1983; Polacy w Petersburgu, Wrocław 1984; Historia nowożytnej kultury rosyjskiej, Warszawa 1986.

20 Syberia, Warszawa 1975. 21 Siedmiogród a Polska 1576—1613, Warszawa 1967.

22 Historia Mongoli, Wrocław 1981; Historia powszechna 1789—1918, Warsza-wa 1981.

23 Idea federacji słowiańskiej w pogramie Stowarzyszenia Zjednoczonych Sło-wian, „Z polskich studiów slawistycznych", seria 3: historia. Prace na VI Między-narodowy Kongres Slawistyczny w Pradze 1968, Warszawa 1968, s. 137—147; Kwestia chorwacka na tle ruchów narodowowyzwoleńczych w I połowie XIX wieku, [w:] Słowianie w dziejach Europy. Studia historyczne ku uczczeniu 75 rocz-nicy urodzin i 50-lecia pracy naukowej profesora Henryka Łowmiańskiego, Poznań 1974, s. 261—169; Stan badań slawistycznych w historiografii polskiej, „Przegląd Humanistyczny" 1974 nr 7(106), s. 31—47; Słowiańszczyzna, [w:] Europa i świat w epoce napoleońskiej, Warszawa 1977; Obszczestwiennyje tradicyi nacyonalno-oswoboditielnogo dwiżenija Zapadnych i Jużnych Sławian, [w:] Sławianskije kul-tury w epochu formirowanija i razwitija sławianskich nacyj XVIII—XIX w. Ma-teriały mieżdunarodnoj konfieriencyi UNESCO 26—28 XI 1974 w Moskwie, Moskwa 1978, s. 23—29; Raport o stanie nauk objętych działalnością Komitetu Słowiano-znawstwa PAN, „Biuletyn Slawistyczny" 1980, s. 5—18.

24 L. Bazylow, M. Leczyk, M. Pir.ko, Historia międzynarodowego ruchu robot-niczego, cz. II—III, Warszawa 1972; tychże, Historia międzynarodowego ruchu ro-botniczego, Warszawa 1980; Wielki Proletariat — pierwsza partia w historii wiel-kiego ruchu, „Kwartalnik Historyczny" t. LXlXXilX, 1982 nr 2—3, s. 235—249; Badania nad międzynarodowym ruchem robotniczym. Możliwości komparatystyki, „Z pola walki" 1984 nr 1—2 s. 335—342.

25 Polsko-tureckie powiązania dyplomatyczne w XVI wieku, „Przegląd Huma-nistyczny" 1976 nr 5(128), s. 1—13; Dyplomacja polska w ostatnim roku pierwszej wojny światowej, tamże, 1976 nr 8(131), s. 3—19; Oficjalna Rosja wobec sprawy polskiej w ostatnim roku egzystencji caratu, [w:J Polska—Niemcy—Europa. Studia z dziejów myśli politycznej i stosunków międzynarodowych, Poznań 1977, s. 317— —325; Odrodzenie sprawy polskiej w kraju i w świecie 1900—1918, [w:] Historia, dyplomacji polskiej, t. III 1795—1918, Warszawa 1982, s. 745—944.

26 Polska istoriozeskaja nauka o narodnoj riewolucyi w Mongolii, jejo istorii i dostiżenijach, [w:] Niekapitalisticzeskij puť razwitija i sowriemiennosť. (Matie-

riały naucznoj konfieriencyi), Ułan-Bator 1974, s. 104—117; Wyprawy eksplora-cyjne do Mongolii, „Przegląd Humanistyczny" 1979 nr 7(166), s. 57—71; A magyar forradalom és öröksege mint a szocialista internacionálizmus kialakidásának és fejlödesének egyik tényezôje, [w:] A magyar Taňácsköztársaság 60 évfordulója, Budapest 1980, s. 191—194.

http://rcin.org.pl

296 In memoriam

Wiedza, którą zgromadził Bazylow pozwalała mu spoglądać na zjawiska histo-ryczne wielostronnie. Choć najbardziej sobie cenił pozycje książkowe, przecież i w owych artykułach przekazał mnóstwo przemyśleń, całkiem nowych ustaleń. Tak na przykład w sposób daleki od schematyzmu ujmował kwestią narodową w Rosji, łącząc ją z perspektywą nowoczesności, z możliwością rozwoju narodów ujarzmionych27. Zachowały walor badawczy szczegółowe, materiałowe artykuły

o ruchach społecznych i polityce wewnętrznej w Rosji 28. Cechą szczególną naukowego rozwoju Ludwika Bazylowa była konsekwencja

i logika w podejmowaniu problemów. Wszak po określeniu swych głównych zainteresowań badawczych, nigdy z nich nie zrezygnował, lecz uprawiał je tak, że stały się stopniem do następnych. Od Rosji — do dziejów powszechnych; od polityki — do kultury. Dzięki rozległej wiedzy i szczególnym uzdolnieniom był, jak rzadko kto, predysponowany do tworzenia syntez. Zapewne, pisał je kosztem utworów szczegółowych, które mogły ewentualnie powstać, ale zapełnił w ten sposób dotkliwą lukę w naszej historiografii.

Działalność naukową Ludwika Bazylowa poświęconą Rosji obserwowano nie tylko w kraju. Już w 1971 r. wyróżniono go doktoratem honoris causa Uniwersy-tetu im. Łomonosowa w Moskwie. W chwili obecnej dorobek Bazylowa jawi się w nowym świetle, jest nie tylko osiągnięciem indywidualnym, ale pozwala rów-nież ocenić stan ogólny polskiej historiografii w zakresie dziejów Rosji i rozu-mnie podjąć dalsze badania.

Dorobek ten m >żna, naturalnie, oceniać różnie. Naijobiektywniej zweryfikuje go czas, wydaje się jednak, że należy wziąć pod uwagę kilka czynników, choćby to, iż Bazylow był w istocie pionierem na naszym gruncie, wypełniał np. nie-zrozumiałą — z punktu widzenia naszych interesów szerzej pojętych — lukę w znajomości wschodniego sąsiada.

27 Problemy narodowościowe w politycznym życiu Rosji po rewolucji 1905 r., [w:] Naród i państwo. Prace ofiarowane Henrykowi Jabłońskiemu w 60 rocznicę urodzin, Warszawa 1969, s. 25—35; Znaczenie myśli politycznej Hercena dla roz-woju nowoczesnych stosunków między narodami, „Slavia Orientalis" 1971 nr 1 s. 3—l0.

28 Ruchy społeczne w Rosji w przededniu Rewolucji Lutowej, cz. I, „Przegląd Humanistyczny" 1974 nr 11(110), s. 1—14, cz. 2, tamże, nr 12(111), s. 25—41; Polityka wewnętrzna w Rosji w okresie pierwszej wojny światowej, [w:] Rosja w okresie pierwszej wojny światowej i rewolucji lutowej, Warszawa 1977, s. 11—42.

http://rcin.org.pl