A R T Y K U Ł Y
Polski Przegląd Kar to gra ficz nyTom 39, 2007, nr 1, s. 5–18
Z a r y s t r e ś c i. Po zdefiniowaniu map animowanych pre zen tu ją cych dynamikę zjawisk, autor wskazuje na efektywność ta kich opracowań jako ważny współ cze sny problem badawczy. Następnie problem ten rozważa na gruncie teorii przekazu kar to gra ficzne go. Omawia sprawność map animowanych w aspekcie se man tycz nym i pragmatycznym, wskazując te czynniki, które w głównej mierze warunkują efektywność takich opra co wań.
S ł o w a k l u c z o w e: mapy animowane, teoria przekazu kar to gra ficz ne go, efektywność map, aspekt se man tycz ny, aspekt prag ma tycz ny
1. Wprowadzenie
Niewątpliwe warunkiem użyteczności szeroko pojętych ani ma cji kartograficznych jest ich efektywność. Nie jed no znacz ność tego pojęcia sprawia, że jest to problem trudny. Niezależnie od rozterek terminologicznych, jedną ze strategii badania problemu efek tyw no ści animacji kartograficznych jest jego analiza w kon tek ście orienta cji problemowych kartografii teoretycznej. Ze względu na duże zróż ni co wa nie animacji kartograficznych, ważne wydaje się również jed noznacz ne zawężenie przedmiotu zainteresowań do tych prezentacji, które są najbliższe kartogra
TOMASZ OPACHKatedra Kartografii Uniwersytetu Warszawskiego [email protected]
Teoria przekazu kartograficznego jako podstawa badańefektywności map animowanych prezentujących dy na mi kę zjawisk
fom. Chodzi tu o mapy animowane – opra co wania charakteryzujące się cechami map tradycyjnych, czyli kartometrycznością, poglądowością oraz uogól nie niem (W. Gry go ren ko 1970). Wprawdzie w dobie lansowania koncepcji wizualizacji kartograficznej, nieograniczonej ramami tradycyjnego pojmowania map, takie podejście może być dys ku syj ne, niemniej jednak – w moim prze ko na niu – jest dobrym punktem wyjścia do rozważań nad efek tyw no ścią, a tym samym zasad no ścią wy ko rzy sta nia „ruchomego obrazu” w kartografii.
2. Mapy animowane
Mapy animowane to wyświetlane z odpowiednią czę sto tli wo ścią sekwencje logicznie powiązanych map sta tycz nych, dające wrażenie ruchomego obrazu. Wśród map animowanych wyróżnić można te prezentujące dynamikę zjawisk, czyli przedstawiające zmienność zjawisk w czasie (nazywane często temporalnymi) oraz te, na których ruchomy obraz nie służy prezentacji dynamiki (zwane nietemporalnymi) (ryc. 1). W artykule skupiam uwagę tylko na pierwszych, gdyż tego rodzaju opracowania mogą umożliwić
Ryc. 1. Przykładowe kadry nietemporalnej mapy animowanej prezentującej zależność między doborem klas kartogramu a obrazem przestrzennego zróżnicowania zjawiska (wg M. Petersona 1995; źródło ilustracji: http://maps.
unomaha.edu/mp/Articles/CartographicAnimation.html)Fig. 1. Example screens of a nontemporal animated map presenting relations between the choice of classes in a choropleth map and the picture of spatial differentiation of a phenomenon (M.Peterson 1995; source: http://maps.unomaha.edu/mp/
Articles/Car to gra phi cA ni ma tion.html)
6 Tomasz Opach
rozwiązanie odwiecznego problemu prezentacji dynamiki na mapach (J. Plit 1998, M.W. Meksuła 2002).
Mapy statyczne pełniące funkcję kadrów map animowanych powinny być ze sobą logicznie powiązane, tzn. musi je łączyć wspólna idea i musi być uzasadniona kolejność ich wyświetlania. Innymi słowy, zrozumiałe powinny być kryteria określające porządek kadrów składających się na animację. Komentarza wymaga również pominięcie przymiotnika „płynny” w użytym w definicji map ani mo wa nych sformułowaniu „ruchomy obraz”1. Głównym czynnikiem wpływającym na płynność ruchomego obrazu jest częstotliwość wyświetlania (zwykle około 25 klatek na sekundę). Stosując w definicji termin „odpowiednia częstotliwość”, nie określiłem pre cyzyj nie tej wartości, gdyż wśród wielu prezentacji spora grupa to opra co wa nia zasługujące na miano map animowanych, lecz nie cechujące się płynnym obrazem. Myślę, że za mapy animowane należy uznać również te opracowania, na których obraz wprawdzie nie jest płynny, lecz sposób wyświetlania kadrów – map statycznych jasno wskazuje, że należy uznać je za logicznie połączoną całość składającą się na ruchomy obraz. Za mapę animowaną uznam więc prezentację, w której wprawdzie wyświetlane są dwa kadry na sekundę, ale w założeniu kartografa mają być one czytane w postaci wyświetlonej sekwencji z zamierzeniem uzyskania przez oglą da ją ce go ruchomego obrazu.
Zastanawiając się nad cechami map animowanych, wła ści wy mi tylko opracowaniom prezentującym dynamikę zjawisk, wskazać należy treść pozaramkową, która powinna być uzupełniona o element umożliwiający uzyskanie informacji na temat stanu cza so we go cech widocznych w danym momencie na mapie (P.J. Kowalski 2002). W przypadku wszystkich map animowanych należy również wspomnieć o interaktywności jako o istotnej właściwości wpływa ją cej na ich użytkowanie, różniącej je od papie rowych map sta tycz nych. Nie można jednak uznać interaktywności za wyznacznik map animo wa nych, gdyż jest ona właściwością środowiska komputerowego, w którym użytkujemy nie tylko mapy animowane, lecz również elek tronicz ne mapy statyczne. Wreszcie mapy ani mowa ne prezentujące dynamikę zjawisk mogą być wyświetlane na ekranach urządzeń elektronicz
nych lub generowane za pomocą projektorów. Po szcze gól ne kadry mapy animowanej można ge ne ro wać bezpośrednio z bazy danych lub mogą nimi być wcześniej opracowane klatki – kadry.
3. Efektywność map animowanych prezentujących dynamikę zjawisk jako problem badawczy
Wraz ze stopniowym rozwiązywaniem problemów technicznych związanych z opracowa niem map animowanych, kartografowie coraz częściej zastanawiali się nad celowością wykorzystania animacji w kartografii, a więc co nowego wnoszą, czy umożliwiają przedstawienie informacji, których na mapach statycznych pokazać nie można, czy efekt połączenia animacji i mapy jest czytelny i funkcjonalny itp. W takim kontekście coraz częściej używany był termin „efektywność”.
Badania efektywności animacji kartograficznych (w tym map animowanych) najszybciej rozwinęły się w krajach anglosaskich i niewątpliwie stanowiły kontynuację problematyki podejmowanej tam w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, a dotyczącej efek tywno ści map statycznych. Począwszy od połowy lat dzie więć dzie sią tych problem efektywności wy mieniany jest jako jeden z waż niej szych, związanych z wykorzystaniem ruchomego obrazu w kar to gra fii. Zajmujący się nim autorzy stawiają różne pytania: czy animacje umożliwiają bardziej efektywną interpretację prawidłowości czaso prze strzen nych niż interpretacja za pomocą map statycznych (M. Sca ife, Y. Rogers 1996), jak animacje (kartograficzne) mogą nam pomóc (M. Harrower 2002, s. 33), dlaczego należy opracować animację dla określonych danych (M. Harrower 2003, s. 63), czy internetowe mapy animowane prezentujące dynamikę zjawisk są efektywne czy tylko efektowne (T. Opach 2005) itp. Stawiane pytania różnią się formą, lecz ogólny ich sens oddaje to, postawione przez autorów jednego z podręczników kartografii tematycznej: czy ani ma cje kartograficzne są użyteczne? (does animation work?) (T.A. Slocum i in. 2001, s. 64; T.A. Slocum i in. 2005, s. 286).
Problem z odpowiedzią na pytanie o efektywność map ani mo wa nych wynika z różnorodności płaszczyzn znaczeniowych, na których można rozpatrywać to pojęcie. Trudno jest bowiem jed no znacz nie powiedzieć, co warunkuje efektywność takich opracowań – czy zastosowana
1 Używając terminu „ruchomy obraz” mam na myśli złudzenie ruchomego obrazu.
7Teoria przekazu kartograficznego jako podstawa badań efektywności map animowanych ...
metoda prezentacji kartograficznej, czy sposób zaprojektowania legendy oraz interaktywnych funkcji animacji, czy sposób ujęcia treści, czy może łatwość opracowania oraz propagacji.
Problem efektywności był już poruszany w wielu pracach dotyczących map animowanych. Wprawdzie autorzy z entuzjazmem podchodzą do animacji kartograficznych, lecz nie brak również krytyki. Należy ponadto zauważyć, że wprawdzie sposób ro zu mie nia „efektywności” jest zróżnicowany, niemniej jednak to właśnie efek tyw ność jest zwykle tłem rozważań na temat użytkowania animacji kartograficznych. Nie będzie zatem przesadą pogląd, że właśnie to zagadnienie powinno być podejmowane w badaniach nad celowym uzasadnionym wykorzystaniem animacji w kartografii.
Efektywność map animowanych – podobnie jak efek tyw ność map tradycyjnych – powinna być zawsze rozpatrywana w kontekście okreś lonego przeznaczenia, a więc w kontekście przedstawiania konkretnych zagadnień oraz w kontekście kon kret nych odbiorców. Rozpatrując efektywność każdej mapy, zarówno statycznej jak i animowanej, należy pamiętać, że treść i forma mapy powinny być funkcjami jej przeznaczenia. Nieuzasadnione zatem wydaje się wyciąganie ogólnych wniosków dotyczących efektywności map animowanych, bez wskazania zakresu ich treści oraz określenia grupy potencjalnych użytkowników. Nieuzasadnione wyda je się również rozpatrywanie efektywności animacji kar to gra ficz nych z uwzględnieniem interaktyw ności, gdyż wpływa ona ewidentnie na efek
tywność wszystkich map, niezależnie od tego, czy są one animowane czy nie. Ponadto nie zawsze użytkownik ma możliwość oddziaływania na animację w czasie jej oglądania (np. telewizyjne pro gno zy pogody).
Pojęcie efektywności szeroko pojętych animacji kartograficznych, aczkolwiek podejmowane bezpośrednio lub pośrednio przez różnych autorów, nie doczekało się jednoznacznej charakterystyki. W celu sprecyzowania tej problematyki, należy określić aparat pojęciowy, który umożliwiłby uporządkowanie terminologii. Możliwość taką daje nam rozważanie efektywności nie na podstawie praktyki kar to gra ficz nej, lecz na gruncie teoretycznym. Wpierw jednak należy zastanowić się, który z nurtów kartografii teoretycznej mógłby stanowić podstawę badań.
4. Przekaz informacji za pomocą map animowanych prezentujących dynamikę zjawisk
Problematyka koncepcji teoretycznych w kartografii, podejmowana często w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, po karto gra ficz nej rewolucji technicznej cechującej drugą połowę lat osiemdziesiątych, zeszła na dalszy plan. W schyłkowym okresie dużego za inte re so wa nia teorią kartografii, w polemice nauko wej uczestniczyli m.in. polscy kartografowie – J. Pasławski (1984), J. Ostrowski (1984) oraz A. Czerny (1990, 1994). Abstrahując od różnic poglądów, kartografowie zauważyli, że najważniejszą rolę odgrywały dwie orientacje pro ble
Ryc. 2. Sześcian użytkowania mapy wg A.M. MacEachrena i M.J. Kraaka (2001)Fig. 2. Cube of map usage according to A.M.MacEachren and M.J.Kraak (2001)
8 Tomasz Opach
mo we – komunikacyjna (teoria przekazu kartograficznego) oraz poznawcza; stały się one najważniejszymi „szkołami w kartografii” końca lat osiemdziesiątych (A. Czerny 1990, s. 117). Od połowy lat dziewięćdziesiątych szyb ko zaczęło rozwijać się również inne podejście badaw cze, będące pewnego rodzaju ogniwem łączącym dwie konkurencyjne orientacje problemowe. W podejściu tym mapy rozumiane są jako „wi zu ali za cje kartograficzne” i anali zo wane (badane) w zależności od sposobu ich użytkowania (M.J. Kraak, F. Ormeling 1998; A.M. MacEachren, M.J. Kraak 2001).
Obecnie wśród wymienionych koncepcji teoretycznych najczęściej (szczególnie w publikacjach zagranicznych) podejmowana jest koncepcja wizualizacji kartograficznej. Przy rozumieniu map jako form wizualizacji kartograficznej trudno jest powiedzieć, która z funkcji mapy – komunikacyjna czy poznawcza, jest nadrzędną. Mając na uwadze dychotomiczny charakter funkcji map, A.M. MacEachren zaproponował w 1994 roku tzw. sześcian użytkowania mapy (M.J. Kraak, F. Ormeling 1998, A.M. MacEachren, M.J. Kraak 2001), którego schemat wi docz ny jest na rycinie 2.
Zdaniem A.M. MacEachrena i M.J. Kraaka (2001) funkcje map zależą od trzech zmiennych, którymi są związki między danymi (od związków nieznanych użytkownikowi do znanych), rodzaj odbiorców (od odbiorcy indywidualnego do nieokreślonego) oraz interakcje (od opracowań o wysokiej interaktywności do map, w których niemożliwa jest modyfikacja treści lub formy). Po przestudiowaniu schematu bez wątpienia zauważymy, że jednemu z narożników sześcianu przyporządkować można funkcję poznawczą mapy, a narożnikowi przeciwległemu – funkcję komunikacyjną. Mapy charakteryzujące się interaktywnością przeznaczone są zwykle dla indywidualnego użytkownika, a ponieważ umoż li wiają poznawanie związków między danymi, pełnią funkcję poznawczą. Z drugiej strony, mapy przeznaczone dla nieokreślonego użytkownika nie charakteryzują się zwykle szczególną interaktywnością. Prezentując znane już związki między danymi, pełnią głównie rolę przekazu informacji. Można zatem powiedzieć, że główną ich funkcją jest funkcja komunikacyjna. Co ciekawe, problem efektywności map animowanych na gruncie podejścia prezentowanego przez A.M. MacEachrena i M.J. Kraaka (2001) nabiera innego znaczenia. Tutaj bowiem efektywność map animowanych
można rozważać w sensie funkcjonalnym, tzn. za efektywne należy uznać te opracowania, których forma i treść jest modyfikowalna i zależna sprzede wszystkim od oczekiwań użytkownika.
Zdaniem M.J. Kraaka i F. Ormelinga (1998, s. 245) koncepcja wizualizacji kartograficznej wiąże się z tym, że „bardziej niż kiedykolwiek przedtem mapa staje się podstawowym narzędziem badań przestrzennych”. Wynika to z możliwości łączenia map elektronicznych z bazami danych oraz wzbogacania ich narzędziami analitycznymi i programami umożliwiającymi szybką wizualizację efektów analizy. W moim przekonaniu takie podejście do map, słuszne w przypadku ich wykorzystania jako narzędzi ba dawczych, marginalizuje problem dosto so wa nia treści i formy do możliwości potencjalnego odbiorcy. Tym samym można powiedzieć, że koncepcja wizualizacji kartograficznej zbli ża się bardziej niż orientacja komunikacyjna do orientacji poznawczej, w której wyraźny nacisk położony jest na walory poznawcze map.
Poznawcza orientacja problemowa została „ukształtowana pod wpływem teorii poznania” (A. Czerny, 1990, s. 118). Inspiracją dla autorów tej orientacji były prace filozoficzne na temat modelowania opublikowane w latach sześćdziesiątych w ZSRR (A. Czerny 1994). Zdaniem A. Czernego, chociaż teorią modelowania interesowali się zarówno zwolennicy orientacji komunikacyjnej jak i orien ta cji poznawczej, to jednak jest ona bliższa poglądom tych drugich. Bez wątpienia, tak mapę, jak i animacje kartograficzne należy uznać za modele; w dużym uproszczeniu możemy powiedzieć, że za efektywne na leży uznać te opracowania, które umożliwiają poznanie otaczającego świata. W badaniach prowadzonych na gruncie orientacji poznawczej rozważania teoretyczne przeważają jednak nad tymi „poddającymi się kontroli empirycznej”. Z tego właśnie – zdaniem A. Czernego – wynika „słabość niektórych twierdzeń, sfor mu ło wa nych na gruncie tej koncepcji” (1994, s. 198).
Rozpatrywanie efektywności map animowanych przy marginalizacji czynników związanych z pragmatyczną stroną ich użytkowania i z wyraźnym akcentem położonym na ich przydatność przy eksploracji danych, może budzić wątpliwości.Wobec tego ostrożnie należy podejść do rozważania efektywności map animowanych na gruncie koncepcji wizualizacji kartograficznej, jak również na gruncie orientacji po znaw czej. Inaczej natomiast prezentuje się rozważa nie
9Teoria przekazu kartograficznego jako podstawa badań efektywności map animowanych ...
efek tywności przy przyjęciu orientacji komunikacyjnej jako podstawy teo re tycz nej. Ta logicznie spójna, całościowa i uniwersalna koncepcja teoretyczna, zdaniem niektórych autorów, stała się paradygmatem współ cze snej kar to grafii (A. Czerny 1994).
Podstawowym założeniem orientacji komunikacyjnej jest traktowanie map jako środka przekazu informacji o otaczającym świecie – komunikatu przekazywanego od nadawcy (kartografa) do odbiorcy (użytkownika) (ryc. 3). Zgodnie z tym podejściem na kartograficzny przekaz informacji składają się dwa nierozłączne elementy, które określane są przez dwie relacje – między kartografem a mapą oraz między odbiorcą a mapą. Przy opracowywaniu efektywnej mapy należy wziąć pod uwagę czynniki wpływające na obie relacje. Jak zauważył A. Koláčný (1971, s. 85) „maksymalny efekt komunikatywności mapy może być (...) osiągnięty wtedy, jeśli tworzenie dzieła kartograficznego i jego użytkowanie traktować się będzie jako dwie składowe logicznie zespolone w sensie niepodzielnego
działania składają się na pewien zespół czynności. Z punktu widzenia ogólnej teorii działania proces przekazu informacji za pomocą map można zatem uznać za tzw. kooperator, czyli
„zespół rzeczy współuczestniczących w procesie tworzenia czegokolwiek – robienia czegokolwiek przez człowieka” (T. Wójcik 1969, s. 15). W tym konkretnym przypadku – prze ka zy wa nia informacji. Według T. Wójcika kooperatory można charakteryzować w różny sposób. Jednym ze sposobów ich opisywania jest określanie sprawności. W takim podejściu należy analizować je z punktu widzenia ogólnej teorii sprawnego działania czyli prakseologii.
Na przekaz kartograficzny składa się działanie osób przygotowujących mapy oraz działanie
procesu, w którym rodzi się informacja kartograficzna”.
Proces przekazu informacji za pomocą map animowanych prezentujących dynamikę zjawisk jest działaniem polegającym na prze ka zy wa niu informacji do odbiorcy. Odbiorcą może być precyzyjnie określona grupa użytkowników, np. specjaliści w zakresie danej dyscypliny, jak również nieokreślona grupa adresatów, np. osoby oglądające animacje ilustrujące internetowe lub telewizyjne niespecjalistyczne prognozy pogody (ryc. 4). Niezależnie od odbiorców, etapy tego
Ryc. 3. Uproszczony schemat kartograficznego przekazu informacji (wg L. Ratajskiego 1978)
Fig. 3. A simplified scheme of cartographic communication (L.Ratajski 1978)
Ryc. 4. Mapy animowane: A – mapa przeznaczona dla nieokreślonej grupy odbiorców (źródło: www.intelliweather.com/ima ge su ite_maps.html); B – mapa przeznaczona dla meteorologów (źródło: www.nssl.noaa.gov/etakf/
avnop/00z/500loop.html)Fig. 4. Animated maps: A – for unidefined group of readers (source: www.intelliweather.com/imagesuite_maps.html); B – for
meteorologists (source: www.nssl.noaa.gov/etakf/avnop/00z/500loop.html)
10 Tomasz Opach
osób je użytkujących. Dlatego na spraw ność przekazu kartograficznego wpływa „sprawność działania twórców map w procesie ich tworzenia oraz sprawność oddziaływania map na odbiorcę” (W. Ostrowski 1974, s. 14). Zdaniem W. Ostrowskiego niezależnie od oceny sprawności, punktem wyjścia rozważań nad mapami jest zawsze określenie celu ich opracowania. Stopień realizacji celu określonego albo przez autora mapy, albo przez jej użyt kow ni ka, można określić pojęciem sprawności przekazu kartograficznego.
Mapy animowane mogą być traktowane jako środek przekazu informacji, a ich efektywność można rozumieć jako sprawność. Kartograf prezentując określoną część informacji wybraną w czasie poznania otaczającego świata (poprzez analizę danych wyjściowych), dąży do osiągnięcia określonego celu, którego stopień realizacji nazywamy sprawnością w aspekcie semantycznym. Do osiągnięcia okre ślo ne go celu dąży również użytkownik mapy, który poprzez jej analizę kształtuje wyobrażenie o otaczają cym świecie. W tym przypadku stopień realiza cji celu przez użytkownika określić możemy sprawnością w aspekcie pragmatycznym (W. Ost rowski 1974).
5. Semantyczny aspekt sprawności map animowanych a ich efektywność
Konieczność indywidualnego rozpatrywania każdej mapy animowanej – w kontekście jej przeznaczenia, z uwzględnieniem spraw no ści działania kartografa sprawia, że chcąc udzielić odpowiedź na pytanie o efektywność map animowanych prezentujących dynamikę zjawisk, z punktu widzenia semantycznego aspektu sprawności przekazu, można jedynie wskazać czynniki, które wpływają na tę efek tyw ność.
Aby mapę animowaną prezentującą dynamikę zjawisk można było uznać za efektywną, przy jej redakcji kartograf powinien prze ana li zo wać, a następnie wybrać te cechy, których przedstawienie na mapie umożliwi pośrednie lub bezpośrednie wnioskowanie o dynamice zjawisk. Następnie „redaktor musi zebrać dane i przystosować je w ten sposób, by służyły do wykonania mapy optymalnej tak pod wzglę dem treści jak i formy” (J. Pasławski 2002, s. 40). Umiejętne graficzne unaocznienie (wizualizacja) danych warunkuje następnie możliwość wnioskowania o dynamice cech, a zatem i o dynamice zjawisk.
Wykorzystując pomocnicze dyscypliny naukowe, kartograf przygotowując dane powinien kierować się zasadą izomorfizmu zmienności, polegającą na takim doborze stanów czasowych prezentowanych cech, aby możliwe było odzwierciedlenie charakteru zmienności zjawisk (ryc. 5). Zmienność może dotyczyć zarówno położenia cech, np. zmiany linii brzegowej Jeziora Aralskiego, zmiany położenia bieguna ma gnetycz ne go Ziemi, jak również stanu cech, np. zmiany liczby ludności Warszawy w latach 1600–2000, zmiany temperatury w Polsce w cyklu rocznym itd. W przypadku map statycznych przestrzeganie izomorfizmu zmienności jest trudne. Ograniczenia techniczne sprawiają bowiem, że kar to graf musi przeprowadzić „generalizację czasową”, czyli musi wybrać tylko najważniejsze stany czasowe cech, które na stępnie przedstawi na mapie (ryc. 6).
Specyfika map animowanych prezentujących dynamikę zjawisk związana jest właśnie z możliwością przestrzegania zasady izo mor fi zmu zmienności. W praktyce oznacza to, że kartograf nie musi zastanawiać się, które stany czasowe (kadry animacji) wybrać, gdyż może je wszystkie wyświetlić. Za sprawą tej właściwości, mapy animowane prezentujące dynamikę zjawisk umożliwiają odzwierciedlenie cha rak te ru zmienności cech.
W przypadku, gdy autor chce przedstawić stany czasowe cech w celu ich porównania, ukazania bilansu, ogólnej tendencji itp., wów czas stosowanie map animowanych wydaje się nieuzasadnione. Oczywiście przedstawienie takich cha rakterystyk jest możliwe. Na przykład w przypadku bilansu – stan początkowy cechy prezentowany jest na pierwszym kadrze animacji, a końcowy w ostatnim. Jeśli jednak tylko ta in formacja jest istotna, to niepotrzebne jest przed stawianie stanów pośrednich. Logiczne wydaje się wtedy stosowanie pośrednich sposobów prezentacji dynamiki zjawisk, np. map bilanso wych, wielofazowych lub serii map.
W drugim etapie przekazu (ryc. 3), kartograf wykonuje zespół czynności, których celem jest graficzna prezentacja wybranych danych. W terminologii kartograficznej wspomniany „zespół czynności” nosi miano metody prezentacji kartograficznej, a „graficzny wyraz przed sta wie nia danych na mapie” nosi miano formy prezentacji kartograficznej (J. KoryckaSkorupa 2000, s. 9). W takim podejściu na efektywność map animowanych wpływa sprawność działania kartografa, rozumiana jako jego biegłość w zakresie umie
11Teoria przekazu kartograficznego jako podstawa badań efektywności map animowanych ...
jętnego stosowania metod pre zen ta cji. Umiejętne stosowanie metod to postępowanie zgodne z trzema zasadami izomorfizmu: położenia, postaci i treści.
Podobnie, jak w przypadku map statycznych, zasady izomorfizmu mogą być stosowane na mapach animowanych. Opracowanie tych drugich wymaga jednak większego nakładu pracy, co sprawia, że kartografowie korzystający z programów komputerowych, decyzje co do wyboru metody prezentacji, podejmują mając na uwadze możliwości komputera. Z tego względu, w czasie opracowania map animowanych prezentujących dynamikę zjawisk często występuje strata informacji, gdyż kartografowie nie dążą do optymalizacji formy graficznej, lecz skupiają uwagę na możliwościach komputerowego generowania kadrów animacji.
Techniczna strata informacji – gdyż o nią tu chodzi (L. Ratajski 1977), jest drugą po koncepcyjnej stratą informacji, którą należy roz wa żać z punktu widzenia semantycznego aspektu
sprawności przekazu. Kartograf dążący do prezentacji dynamiki zjawisk na mapie musi zdecydować, który sposób wybrać – mapę statyczną, czy mapę animowaną. Jeżeli chce odzwierciedlić charakter zmienności cech, po wi nien opracować mapę animowaną, ponieważ wiążące się z jej opracowaniem koncepcyjne straty informacji są mniejsze od strat występujących przy redakcji mapy statycznej. Mapa animowana umożliwia bowiem bezpośrednią prezentację dynamiki zjawisk. Z drugiej strony wydaje się, że opracowywaniu mapy animowanej mogą towarzyszyć duże techniczne straty informacji, większe niż przy opracowaniu mapy statycznej. Aczkolwiek nie można zaprzeczyć, że opracowując mapy statyczne, kartografowie decyzję o wyborze metody prezentacji również uzależniają od możliwości komputera.
Należy jeszcze wspomnieć o zysku informacji towarzyszącym pierwszym dwóm etapom przekazu. Według L. Ratajskiego (1978, s. 121) zysk ten występować może m.in. w czasie opracowa
Ryc. 5. Dobór stanów czasowych wpływa na obraz zjawisk na mapie animowanej Fig. 5. Selection of temporal states affects the presentation of phenomena of an animated map
Ryc. 6. Liczba prezentowanych stanów czasowych a wnioskowanie o zmienności zjawiska Fig. 6. The number of presented temporal states and conclusions about changeability of phenomena
12 Tomasz Opach
nia mapy, gdyż wówczas „narasta ilość ładunku informacyjnego, którego twórca mapy nie jest świadomy, a który staje się przedmiotem interpretacji przez odbiorcę mapy”. Oczywiście trudno nie zgodzić się z tym stwier dze niem, lecz – pomijając tę ogólną myśl – w moim przekonaniu, precyzyjne określenie tego zysku uznać należy za subiektywne, gdyż zależy on od czynników związanych z użytkownikiem mapy. Ten temat wykracza jednak poza ramy aspektu semantycznego.
Podsumowując, z punktu widzenia semantycznego aspektu sprawności przekazu, mapę animowaną prezentującą dynamikę zjawisk można uznać za efektywną, gdy jej opracowanie jest uzasadnione. To zaś ma miejsce wtedy,
gdy celem opracowującego ją kartografa jest pokazanie przebiegu zmienności zjawiska. Jeśli celem kartografa jest odzwierciedlenie stanów czasowych w celu ich porównania, okre śle nia bilansu, wskazania ogólnych tendencji itp., wówczas opracowanie mapy animowanej nie jest konieczne, gdyż te same cha rak te ry sty ki można pokazać za pomocą mapy statycznej. Sprawność w aspekcie semantycznym można wówczas kwestionować, a mapę uznać za nieefektywną.
6. Pragmatyczny aspekt sprawności map animowanych a ich efektywność
Na efektywność map animowanych prezentujących dynamikę zjawisk, rozpatrywaną z punktu widzenia aspektu pragmatycznego, spojrzeć można w dwojaki sposób:
a) mając na uwadze etap percepcji – wówczas przedmiotem rozważań są straty informacji, czyli różnice między informacją, która w zamierzeniu kartografa miała być odczytana przez użytkownika, a informacją przez niego faktycznie zidentyfikowaną,
b) mając na uwadze etap interpretacji – przedmiotem rozważań jest wtedy zysk informacji, czyli informacja odczytana przez użytkownika ponad tę, którą kartograf chciał przedstawić.
Niewątpliwie straty informacji w czasie per
Ryc. 7. Złożoność map a efektywność przekazu informacji (wg A.M. MacEachrena 1982)
Fig. 7. Map complexity and the effectiveness of information communication (A.M. MacEachren 1982)
Ryc. 8. Czynniki wpływające na złożoność wizualną map animowanych prezentujących dynamikę zjawiskFig. 8. Factors influencing the visual complexity of temporal animated maps
13Teoria przekazu kartograficznego jako podstawa badań efektywności map animowanych ...
cepcji map animowanych w największym stopniu warunkują celowość ich wykorzystania. Można powiedzieć, że mapy animowane są efektywne wówczas, gdy strata informacji w czasie percepcji jest relatywnie mała. Małej straty informacji możemy spodziewać się wtedy, gdy mapa charakteryzuje się względnie małą złożonością. O złożoności można mówić zarówno z punktu widzenia postrzegania komunikatu, jak również z punktu widzenia jego rozumienia. W obu przypadkach istotna jest grupa tych właści wo ści map animowanych, które wpływają na zaangażowanie umysłowe odbiorcy w czasie percepcji mapy. Sumę owych właściwości określić można właśnie pojęciem złożoności.
Termin „złożoność” pojawił się w literaturze wraz z zainteresowaniem kartografów problemem efektywności map. To rozumiane naj częściej potocznie pojęcie autorzy rozważali zwykle w parze z „efektywnością” map zakładając, że złożoność mapy i jej efektywność są ze sobą skorelowane (A.M. MacEachren 1982) (ryc. 7). Na początku badano jej wpływ na odbiór map statycznych. Przykładem może być praca A.M. MacEachrena (1982), w której autor po
równując mapy wykonane za pomocą metody izolinii z mapami opracowanymi metodą kartogramu doszedł do wniosku, że większą złożonością charakteryzują się te drugie. Podkreślił jednak, iż nie świadczy to wcale o ich mniejszej efektywności, chociażby dlatego, że niektórych cech zjawisk nie należy prezen tować za pomocą metody izolinii. Z czasem wpływ złożoności na odbiór zaczęto rozważać w kontekście animacji kartograficznych.
Ogólnie rzecz biorąc, na złożoność map wpływają cechy, które prezentujemy na mapie (ryc. 8, nr 1) oraz uzyskana forma graficzna (ryc. 8, nr 2). W takim podejściu mapę traktujemy jak obraz, a efekt „przestrzennego zróżnicowania graficznej struktury” tego obrazu – mapy możemy określić mianem złożoności wizualnej (graficznej) (W. Żyszkowska 1993, s. 117).
W przypadku map animowanych prezentujących dynamikę zjawisk szczególnego znaczenia nabierają cechy warunkujące zróżni cowanie gra ficznej struktury mapy. Zróżnicowa nie tej struk tury należy rozważać nie tylko z punk tu widzenia po szcze gól nych kadrów, lecz rów nież
Ryc. 9. Złożoność wizualna i złożoność zmienności na mapach animowanych Fig. 9. Visual complexity and complexity of changeability on animated maps
14 Tomasz Opach
z punktu widzenia sekwencji kadrów, z uwzględnieniem zmienności tej struktury. Innymi słowy, zdefiniowana przez W. Żyszkowską (1993) złożoność wizualna nie obejmuje całości czynników, które wpływają na złożoność map animowanych jako ob ra zów ruchomych. W odniesieniu do map animowanych należy bowiem wyróżnić jeszcze tę złożoność, która dotyczy zmian przestrzennego zróż ni co wa nia graficz nej struktury mapy. Taką złożoność możemy umownie określić jako złożoność zmienności (ryc. 9). Należy dodać, że czasową zmienność cech można rozpatrywać z punktu widzenia zmian zróżnicowania przestrzennego struktury mapy (ryc. 9 B) oraz z punktu widzenia charakteru tych zmian (ryc. 9 C).
Mówiąc o złożoności należy wspomnieć o upraszczaniu obrazu map animowanych podczas ich percepcji. Na początku odbiorca oglą dając animację ulega złudzeniu ruchomego obrazu, co zawdzięcza pamięci ikonicznej. W niej przechowywany jest ślad ikoniczny obrazów składających się na animację. Wprawdzie „odwzorowanie” zapisane w postaci kodu ikonicznego cechuje się dużym podobieństwem do obiektu fizycznego oraz zobrazowaniem licznych szczegółów, lecz jego analiza zaczyna się od uproszczenia obrazu i skupienia uwagi na najważniejszych elementach (J. Młodkowski 1998) (ryc. 10). Innymi słowy, w czasie postrzegania ruchomego obrazu map animowanych, jest on upraszczany w umyśle odbiorcy.
Jeżeli mapa jest dobrze czytelna (niski stopień złożoności) możemy założyć, że w czasie postrzegania ruchomego obrazu odbiorca bę
dzie w stanie objąć całą jej treść, a upraszczanie związane z postrzeganiem obrazu ruchomego będzie stosunkowo niewielkie. Ponadto, jeżeli mapa charakteryzuje się niskim stopniem złożoności, to wówczas możemy założyć, że ze względu na wymagany niski nakład ko niecz nych operacji myślowych, użytkownik zdoła zidentyfikować całą jej treść.
Ponieważ złożoność jest indywidualną cechą każdej mapy, dlatego wątpliwe wydaje się wskazywanie uniwersalnych rozwiązań re dak cyj nych. Opracowanie każdej mapy należy rozważać z osobna, gdyż określona mapa animowana dla jednych osób może wydać się złożona i trudna do percepcji i interpretacji, a dla innych może uchodzić za przykład dobrze czytelnej. Kartograf przygotowujący mapę powinien zatem być świadom uwarunkowań percepcji takich map. Uwarunkowania te związane są z czterema zagadnieniami, które przed sta wił w swojej pracy M. Harrower (2003). Chodzi tu o wpływ złożoności na percepcję, „znikanie treści” mapy w czasie jej oglądania (di sap pe aran ce), konieczność kierowania uwagą odbiorcy w czasie percepcji mapy (attention) oraz o „niepewność” w czasie użytkowania map animowanych (confidence), związaną z brakiem doświadczenia w czytaniu oraz interpretacji takich opracowań.
Niewątpliwie czynnikiem wpływającym w dużym stopniu na efektywność map animowanych jest również zysk informacji, który może się pojawić w czasie interpretacji mapy. Zysk ten zależy od dwóch czynników – od liczby przedstawianych na mapie cech, wśród których „ukryte są” nieznane relacje i prawidłowości oraz od
Ryc. 10. Upraszczanie ruchomego obrazu w czasie jego postrzegania (wg J. Młodkowskiego 1998)Fig. 10. Simplification of moving picture during perception (J. Młodkowski 1998)
15Teoria przekazu kartograficznego jako podstawa badań efektywności map animowanych ...
kwalifikacji i wiedzy odbiorcy, który wykorzystując swoje doświadczenie, może w czasie in terpre ta cji mapy „odkryć” te ukryte prawidłowości. Przyjmując, że percepcja i interpretacja są działaniami symultanicznymi możemy założyć, że im mniejsza cześć umysłowych zdolności człowieka będzie zaangażowana przy identyfikacji treści, tym większa ich część może być wy ko rzysta na do interpretacji, co charakterystyczne jest dla badania komunikatu w czasie czytania mapy. Przy założeniu, że na nakład pracy umysłowej wpływa szeroko pojęta złożoność mapy, można powiedzieć, że im mniej złożona jest mapa animowana, tym więcej wysiłku intelektualnego użytkownik może włożyć w jej interpretację.
Zysk informacji można uznać za jedno z ważniejszych kryteriów uznania mapy animowanej za efektywną. Zysk ten zależy oczywiście od tego, jak treść mapy została ujęta – od metod kartograficznych zastosowanych do prezentacji cech otaczającego świata, a bardziej od łączenia na jednej mapie kilku metod. Wprawdzie na pierwszy rzut oka mapy, na których połączono kilka metod prezentacji, są trudne do ogar nięcia, nie wspominając już o interpretacji, niemniej jednak to takie opracowania kryją w sobie treści, których ewentualne spostrzeżenie może stanowić główny argument uznania danej mapy za efektywną.
Z punktu widzenia pragmatycznego aspektu sprawności przekazu, mapę animowaną prezentującą dynamikę zjawisk można uznać za efektywną wówczas, gdy jest ona czytelna. To zaś ma miejsce zwykle wtedy, gdy cechuje się ona relatywnie małą złożonością, umożliwiającą szybkie ogarnięcie całej treści mapy. Niewielkie uproszczenie obrazu oraz równomierna kon centracja na całej powierzchni mapy sprawiają, że straty informacji w czasie percepcji są niewielkie, a przekaz możemy uznać za sprawny.
Mając na uwadze aspekt pragmatyczny, mapę animowaną uznać można również za efektywną wówczas, gdy w czasie interpretacji pojawia się zysk informacji. Teoretycznie tak się może stać wtedy, gdy łącząc kilka metod prezentacji kartograficznej, na jednej mapie przed sta wia my jednocześnie kilka cech otaczającego świata, na podstawie których możliwe jest wnioskowanie o dynamice zjawisk.
Rozważając efektywność map animowanych z punktu widzenia aspektu pragmatycznego, bez wątpienia zauważymy, że pojawia się sprzeczność. Z jednej strony bowiem, w celu ograniczenia strat informacji w czasie percepcji, dążyć należy do opracowania map czy tel nych, czyli mało złożonych. Z drugiej zaś, w celu umożliwienia zysku informacji, na mapie prezentować należy dużą ilość informacji, co wpłynąć może na możliwość ewentualnego określenia nieznanych relacji, a w dalszej kolejności i prawidłowości.
Mając na uwadze konieczność ograniczenia strat informacji w czasie percepcji mapy animowanej oraz maksymalizacji jej zysków w czasie in ter pre ta cji, wydaje się, że za prawdziwą uznać należy następującą tezę:
Jeżeli odbiorca mapy animowanej prezentującej dynamikę zjawisk jest nieokreślony, albo jest nim żytkownik o niskich kwalifikacjach merytorycznych, wówczas nacisk należy położyć na ograniczenie strat informacji. Trzeba wówczas opracować mapę czytelną, najlepiej stosując tylko jedną metodę do prezentacji tylko jednej cechy. Jeżeli odbiorcą mapy animowanej jest osoba o wysokich kwalifikacjach, to mając na uwadze ewentualny duży zysk informacji, można opracować mapę łączącą kilka metod prezentacji, charakteryzującą się stosunkowo dużym ładunkiem informacyjnym. Zaryzykować wówczas możemy stratę informacji w czasie percepcji, gdyż na podstawie nawet częściowej identyfi
Ryc. 11. Percepcja a interpretacja mapy animowanejFig. 11. Perception and interpretation of an animated map
16 Tomasz Opach
kacji treści użytkownik może dostrzec prawidłowości nieznane autorowi mapy. To zaś prowadzi do zysku informacji.
7. Zakończenie
Współczesne zainteresowanie kartografów wy korzystaniem animacji w kartografii, a szczególnie walorami użyt ko wy mi „ruchomych map”, jest okazją do zerwania ze sloganami, w któ rych podkreśla się rzekomy „olbrzymi potencjał” map animowanych. Owszem, trudno nie zgodzić się z opinią, że zakres możliwości wykorzystania takich map jest szeroki, gdyż mogą być wykorzystane do prezentowania zjawisk uznanych za trudno obserwowalne w rzeczywistym czasie ich trwania, do ilustrowania prognoz, do ilustrowania genezy zjawisk, w prezentacjach o cha
rakterze dokumentacyjnym (np. monitoring) itp. Niemniej jednak, przed sta wie nie możliwości wykorzystania map animowa nych bez krytycznego ustosunkowania się do ich zalet i wad, należy uznać obecnie za zdecydowanie niewystarczające.
Badania efektywności szeroko pojętych animacji kartograficznych, w tym map animowanych prezentujących dynamikę zjawisk, wydają się nie tyle uzasadnione, co niezbędne. Ponieważ trudno jest uogólnić wyniki jednostkowych badań map animowanych, dlatego do zajęcia stanowiska w kwestii zasadności wykorzystania ani macji w kartografii potrzebne są wielokierunkowe poszukiwania, w których sto so wać można zarówno przedstawione w niniejszym artykule podejście komunikacyjne, jak również podejścia „poznawcze” i „wi zu ali za cyj ne”.
Literatura
Czerny A., 1990, Orientacje problemowe w kartografii teoretycznej. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 22, nr 4, s. 117–123.
Czerny A., 1994, Rozwój koncepcji modelowania kartograficznego. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 26, nr 4, s. 185–202.
Grygorenko W., 1970, Redakcja i opracowanie map ogólnogeograficznych. Warszawa: Państwowe Przeds. Wydawnictw Kar to gra ficz nych.
Harrower M., 2002, Visualizing change: using cartographic animation to explore remotelysensed data. „Cartographic Perspectives” Vol. 39, s. 30–42.
Harrower M., 2003, Tips for designing effective animated maps. „Cartographic Perspectives” Vol. 44, no. 4, s. 63–65.
Koláčný A., 1971, Informacja kartograficzna – podstawowe pojęcie i termin w nowoczesnej kartografii. „Przegl. Zagr. Literatury Geogr.” Z. 1–2, s. 84–91.
KoryckaSkorupa J., 2000, Kartograficzne metody prezentacji a charakter danych – na przykładzie kartodiagramu i kartogramu. Roz pra wa doktorska, Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Katedra Kartografii.
Kowalski P.J., 2002, Kartografia dynamiczna – wyzwanie metodyczne i techniczne. W: Świat mapy, świat na mapie. Red. W. Pawlak. Uniwersytet Wrocławski, Pracownia Atlasu Dolnego Śląska, Zakład Kartografii, s. 137–155.
Kraak M.J., Ormeling F., 1998, Kartografia. Wizualizacja danych przestrzennych. Warszawa: Wydawn. Naukowe PWN.
MacEachren A.M., 1982, Map complexity: comparison and measurement. „The American Cartographer” Vol. 9, no. 1, s. 31–46.
MacEachren A.M., Kraak M.J., 2001, Research challenges in geovisualization. „Cartogr. and Geogr.
Inform. Science” Vol. 28, no. 1, s. 3–12.Meksuła M. W., 2002, Kartograficzna prezentacja
dynamiki zjawisk. W: Świat mapy, świat na mapie. Red. W. Pawlak, Uniwersytet Wrocławski, Pracownia Atlasu Dolnego Śląska, Zakład Kartografii, s. 122–136.
Młodkowski J., 1998, Aktywność wizualna człowieka. Warszawa – Łódź: Wydawn. Naukowe PWN.
Opach T., 2005, Czy internetowe mapy animowane prezentujące dynamikę zjawisk są efektywne, czy tylko efektowne? W: Społeczna i edukacyjna rola kartografii w Polsce. „Materiały Ogólnopolskich Konferencji Kartograficznych” T. 26, s. 128–138.
Ostrowski J., 1984, Podstawowe koncepcje teoretyczne i stanowiska metodologiczne we współczesnej kartografii. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 16, nr 4, s. 157–167.
Ostrowski W., 1974, Sprawność kartograficznej formy przekazu. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 6, nr 1, s. 14–23.
Pasławski J., 1984, O głównych nurtach rozwoju kartografii. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 16, nr 2, s. 57–65.
Pasławski J., 2002, Obiekty i zjawiska w rzeczywistości i na mapie. W: Świat mapy, świat na mapie. Red. W. Pawlak. Uniwersytet Wrocławski, Pracownia Atlasu Dolnego Śląska, Zakład Kartografii, s. 38–43.
Peterson M. P., 1995, Interactive and animated cartography. New York: Englewood Cliffs, Prentice Hall.
Plit J., 1998, Uwagi o kartograficznej prezentacji dynamiki zjawisk. „Polski Przegl. Kart.” T. 30, nr 2, s. 111–114.
Ratajski L., 1977, Straty i zyski informacji w przekazie kartograficznym. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 9, nr 3, s. 97–104.
Ratajski L., 1978, Główne cechy przekazu karto gra
17Teoria przekazu kartograficznego jako podstawa badań efektywności map animowanych ...
ficznego jako część kartografii teoretycznej. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 10, nr 3, s. 113–125.
Scaife M, Rogers Y., 1996, External cognition: how do graphical representations work? „Intern. Journal of HumanComputer Studies” Vol. 45, s. 185–213.
Slocum T.A., Blok C., Jiang B., Koussoulakou A., Montello D.R., Fuhrmann S., Hedley N.R., 2001, Cognitive and usability issues in geovisualization. „Cartogr. and Geogr. Inform. Science” Vol. 28, no. 1, s. 61–75.
Slocum T. A., McMaster R. B., Kessler F. C., Howard H. H., 2005, Thematic cartography and geographic visualization. Second edition. Upper Saddle River, N.J., Pearson Prentice Hall.
Wójcik T., 1969, Prakseosemiotyka. Zarys teorii optymalnego znaku. Warszawa: Państwowe Wydawn. Naukowe.
Żyszkowska W., 1993, Złożoność jako właściwość obrazu kartograficznego i jej wpływ na odbiór mapy. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 25, nr 3, s. 116–125.
Recenzował dr hab. Piotr Werner
K e y w o r d s: animated maps, theories of cartographic communication, map efficiency, semantic aspect, pragmatic aspect
One of the methods of evaluating the effectiveness of cartographic animations is the analysis in the context of research orientations of theoretical cartography. Because of a wide variety of cartographic animations it is important to limit the subject of interest to the one closest to cartographers, i.e. animated maps, and temporal animated maps in particular.
Temporal animated maps are sequences of logically connected static maps showing variation of phenomena in time, displayed in a frequency which gives an illusion of a moving picture. As technical difficulties are gradually being overcome, cartographers start to analyze how effective such animations actually are.
Effectiveness of animated maps should always be seen from the point of view of their purpose and particular map user. Although many authors mentioned the effectiveness of animated maps, the issue has not been properly defined yet. In order to do it one has to consider which of the research orientations of theoretical cartography would be the most appropriate basis for research. According to the author the theory of cartographic communication best serves the purpose.
Animated maps are treated as a medium of information, and their effectiveness can be understood in the terms of the efficiency of cartographic communication. A cartographer who presents information selected in the process of observation of the world has a certain aim. The extent, to which he manages to achieve this aim we call the efficiency in semantic aspect. Also the reader has a certain aim – the map shapes his/her vision of the world around. The extent, to which the reader achieves his aim we call the efficiency in pragmatic aspect. In semantic aspect a temporal
Theory of cartographic communication as the basis for the research on the effectiveness of temporal animated maps
S u m m a r y
animated map is effective if it shows the progress of change of a phenomenon (preserving isomorphism of changeability). Preparation of an animated map can not be fully justified if it aims to present various stages of the process for comparison, to show balance, visualize trends etc. – the same can be shown on static maps. In such cases the efficiency in semantic aspect can be qu estio ned, and maps considered ineffective.
In pragmatic aspect an animated map is effective if it is readable. This is the case if it has low complexity (complexity of changeability included) which makes it possible to quickly overview all its contents. Loss of information during perception is insignificant, and the com mu ni ca tion can be considered efficient.
From the pragmatic point of view an animated map is effective also if there is an information gain during interpretation. It may be the case when on one map we use several cartographic presentation methods to simultaneously show a number of features, which form a basis for conclusion about the dynamics of phenomena.
If the reader of a temporal animated map is undefined, or unqualified, it is important to limit the loss of information. A simplified map should be prepared, id eally using one cartographic method to present a single feature. If the reader is highly qualified, then several methods can be used to present a lot of information, which results in a significant information gain.
Growing popularity of cartographic animations, including temporal animated maps, makes it necessary to evaluate their effectiveness. To justify the use of animations in cartography a multidirectional research is needed. Such research can apply communicative approach pre sen ted in the article as well as cognitive and visualization approaches.
Translated by M. Horodyski
18 Tomasz Opach
Одним из способов исследования проблемы эффективности картографических анимаций является её анализ в контексте проблемных ориентировок теоретической картографии. Ввиду большой дифференциации картографических анимаций, важ ным является ограничение предмета заинтересованности работами наиболее близкими картографам, т.е. анимационными картами, а в особенности картами, изображающими динамику явлений.
Анимационные карты, изображающие динамику явлений, это проектированные с соответствующей частотой секвенции логически связанных статических карт, отображающие изменяемость явлений во времени и дающие впечатление движущегося изображения. Наряду с постепенным разрешением технических проблем, связанных с разработкой анимационных карт, картографы всё чаще задумывались над целесообразностью использования анимации в картографии. В этом контексте всё чаще употреблялся термин „эффективность”.
Эффективность анимационных карт должна всегда рассматриваться с точки зрения их предназначения и с учётом конкретного потребителя. Проблема эффективности картографических анимаций, хотя и поднимаемая различными авторами, не дождалась однозначной характеристики. С целью уточнения этой проблемы следует задуматься, какая из проблемных ориентировок теоретической картографии могла бы являться основой исследований. По мнению автора статьи, наилучшим решением было бы базирование на теории картографической коммуникации.
Анимационные карты рассматриваются как сред ство передачи информации, а их эффективность может подразумеваться как исправность этой передачи. Картограф, представляя определённую часть информации, избранную во время познания окружающего мира, стремится достичь цель, степень реализации которой мы называем исправностью в семантическом аспекте. Достичь определённую цель стремится также потребитель карты, который путём её анализа формирует своё представление об окружающем мире. Степень реализации цели потребителем можно определить как исправность в прагматическом аспекте. В семантическом аспекте анимационную карту, представляющую динамику явлений, можно считать эффективной тогда, когда на ней показан ход изменяемости явления (при сохранении изоморфизма изменяемости). Разра
Теория картографической коммуникации как основа исследований эффективности анимационных карт изображающих динамику явлений
Ре з ю м е
ботка анимационной карты не вполне оправдана, если задачей картографа является отображение временных состояний с целью их сравнения, определения баланса, указания общих тенденций и т.п., ибо те же самые характеристики можно показать с помощью статической карты. Исправность в семантическом аспекте можно тогда оспаривать, а карту считать неэффективной.
В прагматическом аспекте анимационную карту можно признать эффективной тогда, когда она читаема. Это имеет место в то время, когда она характеризуется относительно небольшой сложностью (в том небольшой сложностью изменяемости), дающей возможность быстро охватить всё содержание карты. Потери информации во время перцепции тогда небольшие, а передачу можем признать исправной.
С прагматической точки зрения анимационную карту можно признать также эффективной тогда, когда во время интерпретации появляется прибав ка информации. Это может случиться, если, соеди няя несколько методов картографического изображения на одной карте, представляем одновременно несколько черт, на основе которых можем делать выводы о динамике явлений.
Если потребитель анимационной карты, изображающей динамику явлений, является неопределённым, или им является пользователь с низкими квалификациями по этому вопросу, тогда упор следует сделать на ограничение потерь информа ции. Нужно тогда разработать упрощённую карту, применяя лучше всего лишь один картографичес кий метод для изображения только одной характе ристики. Если потребителем анимационной карты является лицо с высокими квалификациями можно разработать карту, соединяющую несколько методов изображения, с большой информационной нагрузкой, что даст возможность получить большую прибыль информации.
Ввиду растущей популярности широко понимаемых картографических анимаций, в том анимационных карт, представляющих динамику яв лений, исследования их эффективности необхо димы. Для обоснования использования анимации в карто графии нужны многосторонние исследова ния, в которых можно применять как представлен ный в настоящей статье коммуникационный под ход, так и подход „познавательный” и „визуализа ционный”.
Перевод Р. Толстикова
Top Related