Piotr Szreniawski Administracyjnoprawne aspekty funkcjonowania ogrodw zoologicznych Za cel Dyrektywy Rady 1999/22/WE z dnia 29 marca 1999 r. dotyczcejtrzymaniadzikichzwierztwogrodachzoologicznych1 wskazanazostaaochronadzikiejfaunyizachowanie zrnicowania biologicznego przez zapewnienie przyjcia rodkw zwizanychzwydawaniemlicencjiiprzeprowadzanieminspekcji ogrodwzoologicznych,aprzeztowzmocnienieroliogrodw zoologicznychwochroniezrnicowaniabiologicznego.Moemy zatemdostrzecpodkrelanieaspektwzwizanychzochron rodowiska,wszczeglnociochronposzczeglnychgatunkw. Dodajmy, e jest to zwykle ochrona przed czowiekiem, ktry to jest uwaany za jeden z gwnych powodw ginicia wielu gatunkw2. Zapowdistnieniaogrodwzoologicznychmoemy rwnie uzna zagadnienia zwizane z edukacj czy prowadzeniem bada naukowych, cho warto pamita take o innych wzgldach - juoddawnabdcychzachtdotworzeniaogrodw zoologicznych - takich jak pokazywanie potgi wadcy czy pastwa, umiejcegozorganizowatakiogrd,czytemoliwo zapewnieniarozrywkimieszkacomdanegomiastaczyosb przyjezdnych3.

Niniejszytekstprzekazaemdopublikacjiwpewnychzeszytachnaukowych w 2008roku.Ostatniopisaemartykunapodobnytemat,poszukiwaem literatury, i przypomniaem sobie o swoim artykule. Prbowaem dowiedzie si, czyzostaopublikowany,izostaempoinformowany,etekstdoredakcjinie dotar (przypominam sobie, e tekstu nie przesaem emailem, tylko przekazaem dyskietkz artykuemosobie,ktraprosiaomateriaydotegoczasopisma). Uznaem, e nie zaszkodzi opublikowa szkicu w formie broszury - w razie czego prosz Czytelnikw o samodzieln ocen jakoci i aktualnoci tekstu. 1 Dz. Urz. L 094, 09/04/1999, str. 0024 - 0026. 2 J. abiski: Przekrj przez Zoo, Warszawa 1954, str. 31. 3 L. Majdecki: Historia ogrodw, Warszawa 1978, str. 19. 2 Zgodniezomawiandyrektyw,pojcieogrodw zoologicznychoznaczawszelkiestaeinstytucje,gdziezwierzta dzikichgatunkwprzetrzymywaneswcelachpokazywaniaich publicznociprzezsiedemlubwicejdniwroku,zwyjtkiem cyrkw,sklepwzezwierztamiorazinstytucjiniepokazujcych publicznociznacznejliczbyzwierztlubgatunkw,jelitakie wyczenie nie zagraa celom dyrektywy. Jakorodkiochronne,dotyczcedbaniaostanrodowiska dzikiodpowiedniemuwykorzystaniuogrodwzoologicznych, przywoanadyrektywawskazujem.in.:udziawbadaniach, z ktrychwynikajkorzycizwizanezochrongatunkw, prowadzenieodpowiednichszkole,wymianainformacji dotyczcychochronygatunkwjakrwniehodowla,ponowne zasiedlanielubponownewprowadzaniegatunkwdoich naturalnegorodowiska;wspieranieedukacjispoeczestwa i wiadomoci zwizanej z ochron zrnicowania biologicznego, w szczeglnociprzezzapewnianieinformacjioprezentowanych gatunkachiichnaturalnychsiedliskach;zapewnianiezwierztom warunkwprzebywania,ktremajnaceluspenienie biologicznychiochronnychwymagaposzczeglnychgatunkw, midzyinnymiprzezzapewnianieszczegowegoulepszania wybiegwzgodniezespecyfikgatunkuiutrzymywanie wysokiegostandarduopiekinadzwierztami,cznie z rozwinitymprogramemzapobiegawczejileczniczejopieki weterynaryjnej oraz wyywienia; zapobieganie ucieczkom zwierzt wceluunikniciamoliwegoekologicznegozagroeniagatunkw miejscowychorazzapobieganiewdarciusizewntrznych szkodnikwiowadw;orazprowadzenieaktualnychrejestrw dotyczcychzwierztznajdujcychsiwogrodziezoologicznym zgodniezzarejestrowanymigatunkami.Wydajesi,ewskazane w dyrektywierodkiochronnewynikajzdowiadczeikorzyci pyncychzistniejcychjuogrodwzoologicznych,niesza wynikiemwycznieochronyrodowiskanaturalnego.Za optymalnysposbochronyrnorodnocibiologicznejczsto wskazujesiochrondanychgatunkwczyekosystemw 3 w miejscachichnaturalnegowystpowania,adopiero w przypadkubrakumoliwocizabezpieczeniaistnieniadanych gatunkwwtakichmiejscachstosowanejestprowadzenie specjalnychhodowliwinnychmiejscach.Dlategojakopowody istnieniaogrodwzoologicznychmogbywskazanenietylko wzgldyzwizanezochronrodowiska,aletakeinnemotywy, zwizanezzagadnieniamizaspokajaniapotrzebizachcianek czowieka.Skorojednakeogrodyzoologicznejuistniej,wanie administracjapublicznastarasidbaoichprawidowe wykorzystanie i o panujce w nich warunki.Omawianadyrektywawskazujenakonieczno licencjonowaniaogrodwzoologicznychorazprzeprowadzania inspekcji w istniejcych ogrodach zoologicznych. Udzielanie licencji opierasinaoceniestosowaniawdanymogrodziezoologicznym rodkwochronnych,wymienianychprzezdyrektyw. W przypadkuniespenianiaprzezogrdzoologicznywymaganych warunkwdotyczcychprzyznawanychlicencji,jestonzamykany dlazwiedzajcychimaonobowizekwypeniwodpowiednim terminie-maksymalniewcigudwulat-warunkiprzyznawania licencji.Wprzypadkudalszegobrakuspenianiaodpowiednich wymogw,ogrdzoologicznylubjegoczszamykane. Zamknicieogroduzoologicznegozwizanejestzobowizkiem odpowiedniegotraktowaniazwierztiprzekazaniaichnp.do innychogrodwzoologicznych.Obowizkitespoczywajna odpowiednichorganachadministracjipublicznejdanegokraju czonkowskiego Unii Europejskiej. Ustawazdnia16kwietnia2004r.oochronieprzyrody4- dokonujca w zakresie swojej regulacji wdroenia omwionej wyej dyrektywy - okrela wiele elementw ochrony rodowiska - ktrego przyrodajestczci-zwizanychzfunkcjonowaniemogrodw zoologicznych. Polityka ekologiczna pastwa moe wykorzystywa wielemoliwocitworzonychprzezogrodyzoologiczne,std koniecznejesttuwyznaczaniecelwochronyprzyrody

4 Dz.U. nr 92, poz. 880 ze zm. 4 i dostosowywaniedonichcelwstawianychogrodom zoologicznym. Ogrodyzoologiczne,stosujceprzedewszystkimochronex situ,czylitutajochrongatunkwzwierztpozamiejscemich naturalnegowystpowania,dzgodniezustawprzede wszystkimdozachowywaniaiodnawianiazasobwprzyrody. Suytemumazarwnosamahodowladanychzwierzt,jak i prowadzeniebadanaukowychczydziaalnoedukacyjna ogrodwzoologicznych.Szczeglneznaczeniematuhodowla w ogrodachzoologicznychzwierztobjtychochrongatunkow. Zauwaynaley,emimoiogrodyzoologicznechlubisi przedewszystkimzwierztamiegzotycznymi,torwnie poytecznaaczasemnawetkoniecznajestochronagatunkw yjcych w niedalekiej odlegoci od danego ogrodu zoologicznego. Zgodniezustaw,pordcelwochronyprzyrody wskazanesm.in.zachowaniernorodnocibiologicznej, zapewnieniecigociistnieniagatunkwzwierztoraz ksztatowanie waciwych postaw czowieka wobec przyrody przez edukacj, informowanie i promocj w dziedzinie ochrony przyrody. Ogrody zoologiczne mog tu spenia bardzo wan rol, jednake celetepowinnybyrozumianenietylkoprzezosobyzarzdzajce danymogrodemzoologicznym,aletakeprzezadministracj publiczniprzezludnoodwiedzajctenogrdzoologiczny. Mona przy tym doda, i mimo immanentnego zwizania istnienia ogrodwzoologicznychzewiatemzwierzt,soneprzede wszystkimsprawczowiekaidbaniaojegointeresy.Winteresie zaczowiekajestzarwnoprzetrwaniaposzczeglnymgatunkom i ekosystemom,jakiumoliwienieichpoznania5.Podtymktem wartotakeprzypomnieojeszczeinnymaspekciemoliwoci przeprowadzaniabadanadzwierztami,mianowicieocigej rywalizacjirnychgatunkw,jakiistnieniarnychchorbczy powiza w istniejcym w przyrodzie acuchu pokarmowym.

5 Arystoteles: Zoologia, [w:] Dziea wszystkie - tom 3, Warszawa 1992, str. 340. 5 Naleyzauway,eogrodyzoologiczneswwietle ustawyuznawanezaterenyzieleni,wzwizkuzpenieniemich funkcjiestetycznychirekreacyjnych.Wwielumiastachogrody zoologicznestanowimiejscewycieczekispacerwrodzin,dajc moliwoodpoczynkuirozrywki.Wanejestprzytym,aby ogrodyzoologiczneniebyywtymprzypadkutylkozbiorem klatek,aletakemiejscempenymzieleni.Zapewnienie odpowiednichwarunkw-nietylkowzakresiewymaganej przestrzenidlazwierzt,aletakenp.umoliwieniezwierztom w miar naturalnych zachowa jak i dbanie o zapenienie ich czasu urozmaiconymizajciamimoezmieniwraenieodwiedzajcych go osb i pozytywnie wpyn na ich stosunek do przyrody. Mimo,izanajpeniejszysposbzapewnieniaochrony zagroonymzwierztomzwykleniepowinienbyczony z moliwociichobserwacjiprzezwielkieilociludzi,totaka obserwacjajestwogrodachzoologicznychdopuszczana,nietylko zewzgldunaodpatnotakiegozwiedzaniaczyzewzglduna moliwozaspokajaniaciekawociludziwzakresieinformacjina tematwyglduczyzachowaniaposzczeglnychgatunkw,ale wanie ze wzgldu na due znaczenie kontaktu ze zwierztami dla tworzeniapostawwobecprzyrody.Moemystwierdzi,eogrody zoologiczne cz - w ramach osigania celw wyznaczanych przez politykekologicznpastwa-dziaaniazmierzajcedoochrony danychgatunkwzdziaaniaminakierowanyminaedukacj ludnoci.Wspczeniepodkrelasi,idalekosinymcelem ochronyexsituposzczeglnychgatunkwjestprzywrcenie osobnikwtychgatunkwdorodowiskaprzyrodniczego, jednakeniewydajesi,abypoosigniciutakiegostanu zamierzanocakowicierezygnowazistnieniaogrodw zoologicznych,jelitylkotakaformaorganizacyjnazachowaswoj atrakcyjno dla odwiedzajcych. Naterenieogrodwzoologicznych,oraznaterenach przewidzianychwmiejscowymplaniezagospodarowania przestrzennegonarozbudowistniejcychlubbudownowych ogrodwzoologicznychzakazanejestwznoszenieobiektw 6 budowlanychiurzdzeniezwizanychzichdziaalnoci. Ponadtoszeregadministracyjnoprawnychograniczedotyczy terenwznajdujcychsiwssiedztwieogroduzoologicznego. Zarwnonaterenieogroduzoologicznegojakiwjegossiedztwie zakazanejestdokonywaniezmianstosunkwwodnych,wtym obnianiepoziomuwdgruntowych.Zabronionejesttake zanieczyszczanienaterenieogroduzoologicznegojakiwjego ssiedztwiepowierzchniziemi,wdipowietrza.Ponadto w ssiedztwieogroduzoologicznegozakazanejestwznoszenie obiektwbudowlanychluburzdzeprzeznaczonychdo prowadzeniadziaalnociprodukcyjnejlubusugowej, wpywajcychszkodliwienawarunkiprzyrodniczeniezbdnedo prawidowegofunkcjonowaniadanegoogroduzoologicznego. Ustawodawcaposugujesituzarwnoliczbpojedynczjak i mnog pojcia ogrd zoologiczny, wnioskowa moemy, e np. zjawiskaszkodliwedlatypowychogrodw zoologicznychstake szkodliwedlakonkretnegoogroduzoologicznego.Jednake wykadniacelowociowawskazujenaznaczenieokrelania szkodliwociposzczeglnychprzedsiwzidladanegoogrodu zoologicznego,aniedlaogrodwzoologicznychwogle,czyte niedlawszystkichogrodwzoologicznych.Takierozumowanie z jednejstronyograniczazakreszakazw,np.wprzypadkukiedy daneprzedsiwzicianiesszkodliwedlakonkretnegoogrodu zoologicznegozpowodujegospecyfiki,zdrugiejzastronymoe poszerza zakres zakazu wanie ze wzgldu na specjalne potrzeby dotyczcefunkcjonowaniaogroduzoologicznego charakteryzujcegosiwyjtkowymicharakterystykami.Doda naley,enajoglniejszymzakazemdotyczcymterenuogrodu zoologicznegojestzakazzmniejszaniaobszaruogrodu zoologicznegonarzeczdziaalnociniezwizanejzjegorol i przeznaczeniem. Wjt,burmistrzalboprezydentmiastaprzedwydaniem decyzjiwsprawieustaleniawarunkwzabudowylubdecyzji o ustaleniulokalizacjiinwestycjicelupublicznegowssiedztwie ogroduzoologicznego-orazprzyrozpatrywaniuwniosku 7 o wyraeniezgodynazmiansposobuuytkowaniaobiektu budowlanegoznajdujcegosiwssiedztwieogrodu zoologicznego,jeelizmianatamogabymieniekorzystnywpyw nafunkcjonowanieogrodu-maobowizekinformowa o planowanej inwestycji zarzdzajcego ogrodem, ktry w terminie 30 dni moe zgosi zastrzeenia i wnioski. Wart.66omawianejustawyprawodawcapodkrela znaczeniestudiwuwarunkowaikierunkwzagospodarowania przestrzennegogminorazwmiejscowychplanach zagospodarowaniaprzestrzennegouwzgldnianiapotrzeb funkcjonowaniairozwojuistniejcychlubprojektowanych ogrodw zoologicznych. Naley pozytywnie odnie si do takiego rozwizania,wskazujcegonaprzyszociowemylenieorozwoju zarwnomiast, jak i ogrodw zoologicznych. Rozwj przestrzenny miastamoepowodowaotoczenieprzezzabudowmiejsk ogroduzoologicznegopierwotnieznajdujcegosinaobrzeach miastaczynawetpozamiastem,stdkoniecznejestzadbanie o caociowkoncepcjdanegoterenu,uwzgldniajcdobro ogroduzoologicznegojakidobrocaegomiasta.Przeprowadzki ogrodwzoologicznychsmoliwe,jednakejestto przedsiwzicietrudneipowinnobypodejmowanewycznie w przypadkuzapewnieniajaknajlepszychwarunkw funkcjonowania ogrodu zoologicznego na nowym miejscu. Utworzenieiprowadzenieogroduzoologicznegowymaga uzyskaniazezwoleniaministrawaciwegodosprawrodowiska, przyczymzezwolenietowydawanejestpozasigniciuopinii wojewodywaciwegozewzgldunamiejscepooeniaogrodu zoologicznego,atakeopiniiorganizacjizrzeszajcej przedstawicieliogrodwzoologicznych.Ministerwaciwydo spraw rodowiska moe cofn lub zmienitakie zezwolenie, jeeli niesspenianewymaganewarunkiprowadzeniaogrodu zoologicznego,niejestprzestrzeganyzakresdziaalnociogrodu zoologicznego,niesspenianewarunkitakiejakuczestnictwo w badaniachnaukowych,ktremajnaceluochrongatunkw zagroonychwyginiciemwstaniewolnym,prowadzenie 8 dziaalnociedukacyjnejwzakresieochronygatunkowejzwierzt, z uwzgldnieniemochronyrnorodnocibiologicznej,nies prowadzonehodowlezwierztgatunkwzagroonych wyginiciem,wceluichochronyexsituiwprowadzeniado rodowiskaprzyrodniczegowramachprogramwochronytych gatunkw,zwierztaniesprzetrzymywanewwarunkach odpowiadajcychichpotrzebombiologicznymorazkiedyniejest prowadzonadokumentacjahodowlana.Zaznaczynaley,ibrak wypeniania ktregokolwiekz wymienionych wymogw moe by podstaw cofnicia lub zmiany zezwolenia.Ponadtozezwolenietomoebycofnitelubzmienione w przypadkuuchybiedotyczcychpowierzchnipomieszcze i wyposaeniawurzdzeniatechnicznemiejscprzebywania zwierztposzczeglnychgatunkwlubgrupgatunkw, minimalnychwarunkwprzestrzennychdlahodowli i utrzymywaniazwierztposzczeglnychgatunkwlubgrup gatunkworazniezbdnychwarunkwdoprowadzenia reprodukcjizwierztposzczeglnychgatunkwlubgrup gatunkw6. Za podstaw oceny tyche warunkw wskazywana jest

6SzczegowewymaganiawtymzakresieregulujerozporzdzenieMinistra rodowiskazdnia20grudnia2004r.wsprawiewarunkwhodowli i utrzymywaniaposzczeglnychgrupgatunkwzwierztwogrodzie zoologicznym,Dz.U.z2005r.,Nr5,poz.32.Zgodniezrozporzdzeniem, niezbdnepomieszczeniaiwyposaeniewurzdzeniatechnicznemiejsc przebywaniazwierztposzczeglnychgatunkwlubgrupgatunkwstanowi pomieszczeniapodstawowe(akwarium,akwaterrarium,basen,klatka,kotnik, terrarium,woliera,insektarium,wybieg)orazpomieszczeniaiurzdzenia dodatkowe(pomieszczeniaprzeznaczonedoopiekiweterynaryjnejzwierzt, reprodukcji,hodowliiprzetrzymywaniazwierztpozaobszaremekspozycji, przetrzymywaniazwierztwokresiekwarantanny,odchowumodych osobnikw,rehabilitacjizwierzt).Pomieszczeniadoprzetrzymywaniazwierzt powinny byodpowiednio wyposaonew zakresiew urzdzenia umoliwiajce wietrzenie;dostosowanietemperatury,wilgotnociiowietleniadowymogw poszczeglnychgatunkw,awindywidualnychprzypadkachdopotrzeb zwierzt,zuwzgldnieniemciarnychsamicoraznoworodkw;ukryciesi zwierzt;utrzymywanieczystoci;odprowadzanienadmiaruwody;regularne 9 wustawiekoniecznozapewnieniazwierztomhodowanym i utrzymywanymwogrodachzoologicznychwarunkw odpowiadajcychpotrzebombiologicznymposzczeglnych gatunkw lub grup gatunkw. Co wicej, minister moe cofn lub zmienizezwolenie,jeliwwyznaczonymterminie,nieduszym ni2lata,niezostayusunitenieprawidowocistwierdzone w wyniku kontroli przeprowadzonej przez wojewod i inne organy uprawnionenapodstawieodrbnychprzepisw7.Wprzypadku cofnicia zezwolenia, ogrd zoologiczny podlega likwidacji. Niektrezwymienionychpowyejwymagadotycz rwnieogrodwbotanicznych,cowskazujenapodobiestwa dotyczce funkcji - dla spoeczestwa czy dla chronionej przyrody - tychdwurodzajwogrodw.Jednakewobecogrodw zoologicznychskierowanychjestszeregspecyficznychwymogw, zwizanych z hodowaniem w tyche ogrodach zwierzt.Wprzeciwiestwiedopocztkowegookresudziaania ogrodwzoologicznych,kiedyogrodyzoologicznestaraysi pozyskadzikiezwierztazichnaturalnegomiejscazamieszkania bezwzgldunaskutkitakichdziaadlarodowiskaijego ochrony, obecnie w ogrodach zoologicznych hoduje si i utrzymuje wyczniezwierztaurodzoneiwychowanepozarodowiskiem przyrodniczym, lub zwierzta ktre poza ogrodem nie maj szansy przeycia,atakejeeliwymagategoochronapopulacjilub gatunku albo realizacja celw naukowych. Moliwosprowadzeniakonkretnychzwierztdoogrodu zoologicznegoograniczonajestwyczniedoprzypadku,kiedy w ogrodziezoologicznymzwierztomtymzapewnionebd warunkiodpowiadajcepotrzebombiologicznymdanegogatunku. usuwaniezuytejpodciki;regularnkontroljakociwodywakwariach i basenach; opiek weterynaryjn, jak i podawanie wody i karmy. 7 Zgodnie z art. 77, wojewoda waciwy ze wzgldu na miejsce pooenia ogrodu zoologicznego - nie rzadziej ni raz na 3 lata, z wasnej inicjatywy lub na wniosek ministrawaciwegodosprawrodowiska-przeprowadzakontroleogrodw zoologicznychiorodkwwzakresieichdziaalnoci.Ponadtokontroletakie mog wynika np. z przepisw prawa pracy czy prawa finansowego. 10 Ponadtozwierztawogrodachzoologicznychniemogby rozmnaane,jeeliichpotomstwuniejestmoliwezapewnienie waciwych warunkw hodowli i utrzymywania. Zgodniezart.74.ust.1omawianejustawy,przeniesienie z ogroduzoologicznegodorodowiskaprzyrodniczegozwierzt gatunkwzagroonychwyginiciemnastpujepouzyskaniu zezwoleniaministrawaciwegodosprawrodowiska.Polityka ekologicznawzakresietakichdziaapowinnabyopartana fachowejwiedzy,uwzgldniajcejszereguwarunkowa dotyczcychfunkcjonowaniarodowiskanaturalnego,wtym rwnie dotyczcych ycia zwierzt na wolnoci. Zauway naley jednak,eprzywrceniezwierztdoichrodowiskanaturalnego wskazywanejestjakojedenzcelwfunkcjonowaniaogrodw zoologicznych. Wielewymogw,zwizanychtakez administracyjnoprawnymizagadnieniamifunkcjonowania ogrodwzoologicznychzwizanychjesttakezwymogami bezpieczestwaihigienypracy.Prawodawca,biorcpoduwag bezpieczestwopracownikw,uregulowatakewieleaspektw zachowaczowiekawobeczwierztczyzapewnianiawarunkw odwiedzaniaogrodwzoologicznych.Omawianezagadnienia regulujem.in.rozporzdzenieMinistrarodowiskazdnia10 grudnia2003r.wsprawiebezpieczestwaihigienypracy w ogrodachzoologicznych8.Rozporzdzeniem.in.nakada obowizekotoczeniaogroduzoologicznegoogrodzeniem zewntrznym9(ktregozadaniemjestuniemoliwieniewydostania sizwierztjakikonstruowaniepomieszczedoutrzymywania zwierztwsposbuniemoliwiajcyzwierztomucieczki), utrzymaniewnaleytymstanieurzdzewentylacyjnych,cian

8 Dz.U. z 2004 r., Nr 4, poz. 26. 9rdoswwyraeniaogrdzoologicznywjzykupolskimzwizanyjest waniezistnieniemogrodzeniajakotypowymsposobemoznaczeniagranic i dbaniaobezpieczestwodbr(rolinizwierzt)znajdujcychsinadanym terenie.Sigajcegreckichkorzeniodwoaniedonaukiozwierztach,czyli zoologii, podkrela badawcze funkcje ogrodw zoologicznych. 11 i sufitw(niedopuszczaniedozagrzybiania)czypodg(wcelu unikniciapolinizwierztjakiludzi).Zgodnie z rozporzdzeniem,niejestdopuszczalnenaterenieogrodu zoologicznegowykonywanienagychruchworazwydawanie dwikwmogcychniepokoizwierztaczyzblianiesido zwierztwsposbgwatownylubniezauwaalnydlanich. Zauwaynaley,ewymogitedotyczzarwnopracownikw ogrodwzoologicznych,jakinp.osobyodwiedzajceogrd zoologicznywcelachturystycznych.Dlaosbodwiedzajcych ogrody zoologiczne gwnym rdem informacji o dopuszczalnych sposobachzachowanianiesjednakustawyirozporzdzenia,ale regulamindanegozooczyteinformacjaozasadachzachowania bezpieczestwa przez zwiedzajcych.Specjalnewymogidotyczzachowaniawobeczwierzt niebezpiecznych,np.podawaniekarmyzwierztom niebezpiecznymwykonujesiwczasieichnieobecnoci w pomieszczeniudoutrzymywaniazwierztlubprzy zastosowaniu odpowiednich urzdze zabezpieczajcych, specjalne stakezabezpieczeniazwiedzajcychprzedzwierztami niebezpiecznymi,np.uniemoliwieniezwiedzajcymzblianiesi dopomieszczezezwierztaminiebezpiecznyminaodlego mniejsz ni 1,5 metra, z wyjtkiem pomieszcze wyposaonych w przegrodyzeszka.Wymaganejesttakezapewnieniewarunkw do szybkiej i bezpiecznej ewakuacji zwiedzajcych. Rozporzdzenieregulujetaketakiezagadnienia,jak wymaganenatenieowietleniawpomieszczeniachdo utrzymywaniazwierztorazwpomieszczeniach,wktrych przebywajpracownicy,(min.100lxnapoziomiepodogi). Ponadto,zgodniezrozporzdzeniem,naterenieogrodu zoologicznegopowinnybyumieszczoneoznakowane,dostpne dlazwiedzajcychtoalety.Zapewnienieodpowiednichwarunkw funkcjonowaniaogrodwzoologicznychzwizanejest z dziaalnocinawielupaszczyznach,poczynajcod umoliwieniarozwojuodpowiedniejkadry,poprzeztworzenie i wdraanienormustawowychczyokrelanieiegzekwowanie 12 technicznychnormzawartychwrozporzdzeniach.Faktyczne urzdzenie ogrodw zoologicznych powinno uwzgldnia potrzeby izapewniabezpieczestwotakosbzwiedzajcychogrd zoologiczny,jakzwierztprzetrzymywanychwogrodzie zoologicznymorazdobrocaegospoeczestwa.Przyjmowane rozwizaniaprawnewduymstopniuzapewniajochron zwierzt, a take umoliwiaj poznawanie rnorodnych gatunkw wmiarbezpiecznychsposb10.Odpowiedniewkomponowanie ogrodu zoologicznego w przestrze miasta moe znacznie wpywa na jego wizerunek. Czowiekobserwujezwierzta,niejednokrotnieuczcsiod nichijenaladujc,zdrugiejstronypragncodrniasiodnich i nadnimidominowa.Istnienieogrodwzoologicznychmoeby rnieoceniane,zarwnojakodowdnapotgdanychosb, pastw, czy caego gatunku ludzkiego, jak i jako dowd na istnienie wiadomociuzalenieniaczowiekaodprzyrody.Wyginicie danegogatunkujestzwyklestrattakedlaczowieka,icho czowiekoddawnaprbowa,inadalprbujewytpinp. okrelonewirusyczyowady,towizytawzoopozwala niejednokrotnieuwiadomisobiemiejsceczowiekawwiecie przyrody oywionej11.

10Czegodotycznp.rozwizaniazwizanezewakuacjosbzwiedzajcych w razieniebezpieczestwa(brakprogwwdrzwiach,niewpuszczanienowych zwiedzajcychwprzypadkuniebezpieczestw,wiczeniadotyczce wyprowadzania zwiedzajcych z ogrodu zoologicznego). 11K.ukaszewicz:Ogrodyzoologiczne.Wczoraj-dzi-jutro,Warszawa1975, str. 9. Piotr Szreniawski Administracyjnoprawne aspekty funkcjonowania ogrodw zoologicznych Wyd. Piotr Szreniawski Lublin 2015