POLSKIE TOWARZYSTWO TURYSTYCZNO-KRAJOZNAWCZE ODDZIAŁ KOLEJOWY W GLIWICACH ŚLĄSKI KLUB ZNAKARZY TRAS TURYSTYCZNYCH UL. DUBOIS 12, 44-100 GLIWICE

20. 07.2012 wersja 2.1

strona 1/36

Z N A K I D R O G O W E P I O N O W E K A T E G O R I I R

P R O J E K T I

strona 3/36

Z N A K I D R O G O W E P I O N O W E K A T E G O R I I R

SPIS TREŚCI

I. WSTĘP .........................................................................................................................................................4

II. ZAGADNIENIA PRAWNE .........................................................................................................................5

III. RODZAJE TRAS..........................................................................................................................................5

IV. OZNAKOWANIE TRAS .............................................................................................................................5

V. ZASADY UMIESZCZANIA ZNAKÓW .....................................................................................................9

VI. TECHNIKA ZNAKOWANIA ................................................................................................................... 12

RYSUNKI

Wzory znaków tras rowerowych (rys. 1÷97) ............................................................................................. 12

Wzory umieszczania znaków na skrzyżowaniach (rys. 161÷198) ............................................................ 29

Opracował: mgr inż. Piotr Rościszewski Podpis:

ul. Kozielska 57/17, 44-121 Gliwice, tel. 32-238-32-90;

501-685-613 adres e-mail: p_ros@o2.pl

Data: 2012-07-20

strona 4/36

I. WSTĘP

Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze jako jedyne w Polsce dopracowało się systemu zna-

kowania szlaków turystycznych, a oznakowanie turystycznych tras rowerowych zostało ponadto zaakcepto-

wane w Prawie o Ruchu Drogowym.

Od początku zorganizowanych form turystyki znakowaniem i konserwacją szlaków turystycznych zaj-

mowały się stowarzyszenia turystyczne. Pierwsze szlaki turystyczne na ziemiach polskich wyznakowało

w 1887 roku Towarzystwo Tatrzańskie, następnie prace te kontynuowało Polskie Towarzystwo Tatrzańskie

i Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, a od ich połączenia w roku 1950 prowadzi je Polskie Towarzystwo Tu-

rystyczno-Krajoznawcze.

PTTK realizuje rowerowe trasy i szlaki turystyczne jako cele statutowe w zakresie krzewienia turystyki

i krajoznawstwa oraz aktywnych form wypoczynku, pomagając w wędrówkach rowerowych przez wykony-

wanie zadań zleconych z zakresu administracji publicznej, związanych z wytyczaniem, znakowaniem i kon-

serwacją rowerowych szlaków turystycznych zgodnie z art. 7 ust. 2 pkt 1, art.8 pkt 4 oraz art. 9 ust. 1 pkt 9

i ust. 2 pkt 5 statutu PTTK.

Udostępnienie najszerszemu ogółowi społeczeństwa turystycznie atrakcyjnych terenów jest jednym

z naczelnych zadań PTTK. W celu uzyskania jednolitości znakowania szlaków turystycznych PTTK szkoli

znakarzy zajmujących się znakowaniem szlaków i opracowuje instrukcje znakowania szlaków turystycznych.

Ponieważ aktualnie obowiązująca ogólnopolska instrukcja z 2007 r. jest mało szczegółowa Śląski Klub Znaka-

rzy Tras Turystycznych działający przy Oddziale Kolejowym PTTK w Gliwicach opracował kolejną wersję

bardziej szczegółowej instrukcji w zakresie znakowania tras rowerowych, w tym niniejszy wyciąg z tej in-

strukcji dotyczący znaków kategorii R.

Początkowo oznakowanie tras rowerowych na drogach publicznych odbywało się za zgodą i wiedzą Mi-

nisterstwa Transportu i Gospodarki Morskiej, zgodnie z pismem Departamentu Ruchu Drogowego TD-4k-

801-26/96 z dnia 3 marca 1996 roku. Wzory znaków tras rowerowych zostały wprowadzone do Rozporządze-

nia Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie zna-

ków i sygnałów drogowych (Dz.U. Nr 170/02, poz. 1393) do Rozdziału 3 – Dodatkowe znaki pionowe jako

dodatkowe znaki szlaków rowerowych zdefiniowane w § 83, a następnie do Rozporządzenia Ministra Infra-

struktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów

drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach, do za-

łącznika nr 1 dotyczącego znaków drogowych pionowych, pkt. 8 – Dodatkowe znaki pionowe, ppkt. 8.2 – Do-

datkowe znaki szlaków rowerowych.

Szlakiem turystycznym jest wytyczona w terenie trasa służąca do odbywania wycieczek, oznakowana

jednolitymi znakami (symbolami) i wyposażona w urządzenia informacyjne, które zapewniają bezpieczne

i spokojne jej przebycie turyście o dowolnym poziomie umiejętności i doświadczenia, o każdej porze roku

i w każdych warunkach pogodowych, o ile szczegółowe wymagania nie stanowią inaczej (okresowe zamyka-

nie w przypadku niekorzystnych warunków pogodowych lub ze względów przyrodniczych na terenach chro-

nionych). Trasy rowerowe nie są tożsame z drogami (ścieżkami) rowerowymi.

Niniejsze opracowanie nie dotyczy tras rowerowych o charakterze sportowo-wyczynowym i trudnych

technicznie tras górskich i terenowych.

W opracowaniu założono, że do oznakowanie turystycznych tras rowerowych będą służyć znaki

typu R-1 i R-3, natomiast znaki typu R-2 nie będą znakami międzynarodowych turystycznych tras rowero-

wych.

strona 5/36

II. ZAGADNIENIA PRAWNE

Znakowanie rowerowych szlaków turystycznych jest tylko częściowo uregulowane przepisami Prawa

o Ruchu Drogowym, gdzie w wymienionych powyżej rozporządzeniach znalazły się jedynie podstawowe

wzory znaków drogowych do stosowania przy drogach publicznych o nawierzchni twardej, bez podania zasad

tworzenia ich wariantów i zasad stosowania przy tych drogach. Rozporządzenie w sprawie szczegółowych wa-

runków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych podaje rodzaje i kategorie znaków, pod którymi nie

wolno umieszczać znaków kategorii R, zapominając o podaniu wyłączeń związanych z dopuszczeniem

lub nakazaniem ruchu rowerowego.

Przepisy ruchu drogowego nie regulują zasad stosowania znaków rowerowych szlaków turystycznych

przy drogach niepublicznych, a także bardziej wandaloodpornych znaków malowanych na pniach drzew

lub słupach, stosowanych powszechnie poza obszarami zabudowanymi.

Ustalanie przebiegów tras rowerowych i sposobu ustawiania znaków podlega również innym ustawom

dotyczącym planowania przestrzennego, prawa budowlanego, prawa wodnego oraz ustawom o lasach i ochro-

nie przyrody, które to problemy zostały tutaj pominięte.

III. RODZAJE TRAS

1. Za turystyczne trasy rowerowe należy uznać takie, których przebieg został oznaczony w terenie za pomocą

zunifikowanych znaków barwnych służących turystom do orientacji i prawidłowego wyboru kierunku po-

ruszania się.

2. Z uwagi na znaczenie trasy dzielą się na:

– międzynarodowe – łączące duże miasta i główne ośrodki ruchu turystycznego w różnych krajach,

– transgraniczne – przekraczające granicę, lecz nie spełniające powyższego kryterium,

– krajowe – łączące duże miasta i ważne ośrodki turystyczne w Polsce,

– regionalne – łączące miasta, gminy i mniejsze ośrodki turystyczno- rekreacyjne,

– lokalne – umożliwiające dojazd do poszczególnych miejscowości, obiektów krajoznawczych

i miejsc zagospodarowania turystycznego.

3. Trasy międzynarodowe, krajowe i regionalne powinny pozwalać na wygodny, bezpieczny i szybki przejazd,

bez zbędnego kluczenia. Dojazd do obiektów położonych w pobliżu trasy powinny zapewniać inne trasy

lub łączniki.

4. Trasy rowerowe regionalne i lokalne mogą tworzyć zamknięte pętle, a trasy lokalne prowadzić od obiektu

do obiektu, lecz nie mogą tworzyć pętelek zbliżonych kształtem do greckiej litery omega.

IV. ZASADY PROWADZENIA TRAS

1. Trasy rowerowe powinny tworzyć sieć połączeń:

– tras głównych (dalekobieżnych) pomiędzy dużymi miastami i ośrodkami turystycznymi, planowa-

nych na zasadzie „rybiego kręgosłupa”

– tras i szlaków bocznych (drugorzędnych), zazwyczaj o charakterze „rybich ości”.

2. Trasy rowerowe powinny być projektowane zgodnie z programem pięciu wymogów holenderskiej organi-

zacji standaryzacyjnej CROW, zakładających:

– spójność – wszystkie źródła i cele podróży objęte siecią tras rowerowych,

– bezpośredniość – brak objazdów i znacznych wydłużeń trasy,

– wygoda – możliwość płynnego pokonywania trasy, brak stromych podjazdów itp.,

strona 6/36

– bezpieczeństwo – minimalizacja punktów kolizji z ruchem samochodowym i pieszym

oraz zapewnienie dobrej widoczności na skrzyżowaniach,

– atrakcyjność – czytelność dla użytkowników i zgodność z ich potrzebami.

3. Przy wytyczaniu szlaków – tras rowerowych należy uwzględniać następujące zasady:

– każdy szlak znakowany jest w obu kierunkach w jednym z pięciu kolorów: czerwonym, niebie-

skim, zielonym, żółtym i czarnym, przy czym za kolor szlaku uważa się kolor pasków, kropek

i strzałek zastosowanych na znakach typu R-1 i R-3,

– żaden szlak nie może mieć odcinków nieoznakowanych; prowadzić wspólnie z innym szlakiem,

jeżeli możliwe jest prowadzenie go oddzielnie; rozwidlać się lub krzyżować ze szlakiem tego sa-

mego koloru,

– szlaki powinny rozpoczynać się w łatwych do odnalezienia przez rowerzystów miejscach koncen-

tracji ruchu turystycznego i prowadzić obok miejsc atrakcyjnych pod względem turystycznym

i rekreacyjnym,

– szlaki powinny pozwalać na wygodny, bezpieczny i szybki przejazd, bez zbędnego kluczenia,

a dojazd do obiektów położonych w pobliżu szlaku powinny zapewniać inne szlaki lub łączniki.

V. OZNAKOWANIE TRAS (zamiast dotychczasowej treści załącznika nr 1, ppkt. 8.2. Dodatkowe znaki szlaków rowerowych).

8.2.1. Rodzaje znaków

1. Do oznakowania turystycznego tras rowerowych stosuje się następujące rodzaje znaków:

a/ znaki określające przebieg trasy (R-1 lub uproszczone odmiany znaków R-3),

b/ znaki informacyjne, tj. drogowskazy R-3 i tablice informacyjne ze schematyczną siecią tras,

c/ znaki dodatkowe określające przebieg trasy tematycznej,

d/ znaki uzupełniające o charakterze ostrzegawczym.

2. Wszystkie znaki z wyjątkiem znaków dodatkowych mają białe tło i symbol roweru jak na znaku drogowym

C-13 (rys. 1). Oprócz symbolu roweru na znakach umieszcza się paski o wymiarach 30 x 90 mm, koła

o średnicy 45 mm lub strzałki (rys. 2÷4).

Na drogach publicznych w terenie niezabudowanym oraz poza drogami publicznymi (na drogach grunto-

wych, leśnych itp.) znak może być wykonany jako znak drogowy lub malowany na podłożu naturalnym

(drzewa, słupy, mury itp.) bez czarnej obwódki. Obwódkę o szerokości 2÷3 cm w kolorze szarym

lub czarnym wykonuje się wokół znaku tylko w przypadku namalowania znaku na białym tle.

Przy drogach utwardzonych znaki mocowane są do stalowych ocynkowanych słupków (zalecane pomalo-

wanie w kolorze szarym), a przy pozostałych drogach – do słupków drewnianych.

3. Znaki określające przebieg turystycznej trasy rowerowej:

a/ na każdym znaku w jego górnej (R-1) części znajduje się w czarnym kolorze symbol roweru, poniżej

symbol w kolorze trasy – czerwony (czerwony jasny), niebieski (niebieski średni), zielony (zielony

soczysty), żółty (żółty średni) lub czarny.

b/ wyróżnia się znaki:

– znaki podstawowe (zwykłe) R-1, na których kolorowy symbol stanowi poziomy pasek, przy czym

znaki umieszczane po prawej stronie drogi mają symbol roweru skierowany w lewo (rys. 5),

a po lewej stronie drogi – w prawo (rys. 6),

– znaki początku (końca) trasy R-1a, na których kolorowy symbol stanowi koło (rys. 7),

strona 7/36

– znaki zmiany kierunku przebiegu (zakrętu) trasy R-1b, na których pod symbolem roweru znajduje

się strzałka kierunkowa skierowana grotem w lewo R-1b/L (rys. 8), w prawo R-1b/R (rys. 9),

na wprost R-1c (rys. 10), w lewo w skos R-1d/L (rys. 11), w prawo w skos R-1d/R (rys. 12),

w lewo w tył R-1e/L (rys. 13), w prawo w tył R-1e/R (rys. 14), względnie posiada podwójne zała-

manie R-1f/L (rys. 15), R-1f/R (rys. 16) lub R-1g (rys. 17),

– każdy znak może wystąpić jako zblokowany: podwójny, potrójny, poczwórny lub pięciokrotny,

jeżeli kilka tras prowadzi na danym odcinku razem – patrz pkt. 5.a) i 5.b),

– znaki zblokowane stosowane są też na skrzyżowaniach i rozwidleniach tras – patrz pkt. 4.c/,

c/ znaki krótkich łączników tras rowerowych – wykonuje się jak znaki określające przebieg trasy rowero-

wej, lecz zamiast elementu w kolorze trasy stosuje się białe elementy z czarnym konturem, sporadycz-

nie w razie potrzeby znaki te mogą być blokowane z innymi znakami – przykłady najczęściej występu-

jących znaków – drogowskazów są na rys. 88÷90.

4. Znaki wielokrotne, stosowane są na odcinkach wspólnego przebiegu dwóch lub więcej tras, tło białe, u góry

symbol roweru, poniżej paski, kropki lub strzałki w kolorach tras, w następującej kolejności licząc od góry:

czerwony, niebieski, zielony, żółty lub czarny (kolejność wszystkich kolorów patrz rys. 23):

a/ znaki podstawowe R-1, początku R-1a oraz zmiany kierunku R-1b: znaki podwójne (rys. 18÷20), znaki

potrójne (rys. 21), znaki poczwórne (rys. 22) i znaki pięciokrotne (rys. 23),

b/ znaki zmiany kierunku od R-1c do R-1f – przykładowo znaki podwójne (rys. 24÷27) i znaki potrójne

(rys. 28÷31).

c/ znaki zblokowane rozwidleń stosowane jako ostatni wspólny znak; wskazują kierunki, w których roz-

chodzą się poszczególne trasy lub kończą się, w przypadku, gdy dwie lub więcej tras prowadzi dalej ra-

zem lub kończy się obowiązuje zasada kolejności kolorów strzałek lub kół – licząc od góry lub od le-

wej krawędzi znaku: czerwony, niebieski, zielony, żółty lub czarny – przykłady znaków na rys. 32÷58).

5. Kierunkowskazy R-3b, R-3c, R-3d, R-3e, R-3f lub R-3g – znaki dodatkowe zmiany kierunku przebiegu tra-

sy stosowane są w miejscach, gdzie trasy krzyżują się lub rozwidlają, a także z powodu prowadzenia jednej

trasy drogami o ruchu jednokierunkowym, z symbolem roweru i umieszczoną poniżej nazwą miejscowości

po jednej stronie znaku i strzałką po drugiej stronie:

a/ na początku i końcu jednokierunkowych odcinków tras (rys. 59÷68),

b/ na skrzyżowaniach i rozwidleniach tras zamiast znaków w pkt. 4.c/ (przykłady na rys. 69÷72).

6. Znak uzupełniające o charakterze ostrzegawczym, tło białe, symbole i napisy w kolorze czarnym:

a/ ostrzegawczy „stromy zjazd” (rys. 73),

b/ ostrzegawczy „stromy podjazd” (rys. 74),

c/ ostrzegawczy „schodami w dół” (rys. 75, schody jak na znaku drogowym D-35),

d/ ostrzegawczy „schodami w górę” (rys. 76, schody jak na znaku drogowym D-35),

e/ ostrzegawczy z napisem „PROWADŹ ROWER” (rys. 77), przed przejściem dla pieszych lub odcinkiem

drogi z zakazem ruchu rowerów,

f/ informacyjny z napisem „PROM” (rys. 78), przed wjazdem na prom,

g/ ostrzegawczy z napisem „ZALECANE PROWADZENIE ROWERU PO PRZEJŚCIU DLA

PIESZYCH” (rys. 79), przed niebezpiecznymi skrzyżowaniami, na których nie ma przejazdów dla ro-

werzystów,

h/ informacyjny z napisem „UWAGA! PRZEJAZD WAŁEM PRZECIWPOWODZIOWYM. NASTĘPNE

ZNAKI PRZY ZJEŹDZIE Z WAŁU W ODLEGŁOŚCI …. km” (rys. 80), w przypadku przejazdu wa-

łem, na którym nie ma możliwości prawidłowego umocowania znaków.

strona 8/36

i/ ostrzegawczy dla rowerzystów przed skrzyżowaniem z trasą jeździecką (rys. 81), z symbolem roweru

u góry i z sylwetką jeźdźca na koniu u dołu,

k/ ostrzegawczy dla jeźdźców przed skrzyżowaniem trasy jeździeckiej z trasą rowerową (rys. 82),

z symbolem jeźdźca na koniu u góry i z symbolem roweru u dołu.

Treść znaków uzupełniających nie powinna zastępować znaków drogowych wyszczególnionych

w rozporządzeniach o znakach drogowych.

7. Drogowskazy R-3:

a/ na trasach (rys. 83÷87) tło białe, linia podziałowa w kolorze czarnym, na dużym polu symbol roweru,

poniżej nazwy miejscowości, do której trasa zmierza i odległości w kilometrach w kolorze czarnym,

po lewej lub prawej stronie symbolu roweru strzałka kierunkowa w lewo, w prawo lub prosto w kolorze

trasy (czerwony, niebieski, zielony, żółty lub czarny), na małym polu pionowo napisy z nazwą admini-

stratora trasy i napis „TRASA” z numerem trasy w kolorze czarnym (lub w kolorze trasy), ewentualnie

logo administratora trasy lub sieci tras rowerowych,

b/ drogowskazy kierujące do obiektów lub miejscowości w bok od trasy (rys. 88÷90), jak w pkt. a/, lecz

zamiast strzałki w kolorze trasy strzałka biała zaznaczona czarnym konturem.

Na odwrocie znaku zaleca się umieszczać numer ewidencyjny drogowskazu administratora trasy.

8. Tablica informacyjna z siecią szlaków (rys. 91) o wymiarach minimum 400 x 600 mm (zalecane wymiary

700 x 1000 mm), tło białe, treść tablicy obejmuje schemat tras rowerowych w promieniu około 20 km

od miejsca ustawienia tablicy, na schemacie kolorowe linie odpowiadające kolorom poszczególnych tras,

przy liniach podane odległości w kilometrach pomiędzy sąsiednimi miejscowościami oraz numery tras

i ewentualnie ich nazwy w kolorach tras, pozostałe napisy w kolorze czarnym, w legendzie symbol roweru,

logo administratora trasy lub sieci tras rowerowych, a także nazwa administratora tras. Większe tablice

powinny zawierać ponadto schematyczną mapę sieci tras rowerowych obejmującą sieć drogową

i kolejową, zagospodarowanie turystyczne i ciekawostki krajoznawcze, cieki wodne i szczyty wzniesień

oraz lasy. Zaleca się umieszczenie na tablicy informacji o podstawowych rodzajach zastosowanych zna-

ków tras rowerowych.

9. Tablica dydaktyczna z opisem krajoznawczym obiektu (rys. 92), wymiary i treść uzależniona od rangi

obiektu, w legendzie symbol roweru, logo administratora trasy lub sieci tras rowerowych, a także nazwa

administratora tras.

10. Znaki dodatkowe określające przebieg trasy międzynarodowej lub tematycznej:

a/ podstawowe, zawierające logo trasy tematycznej umieszczone pod znakami typu R-1 i obok znaków R-3

(rys. 93÷95),

b/ zmiany kierunku przebiegu o wymiarach dostosowanych do znaku, pod którym się znajdują, zawierające

logo trasy tematycznej i ewentualnie strzałkę umieszczoną zgodnie z zasadami podanymi w pkt. 3,

c/ drogowskazy o wymiarach dostosowanych do potrzeb trasy tematycznej i zawierające jej logo, umiesz-

czone obok drogowskazów trasy, z której oznakowania korzystają (rys. 96).

11. Szlak pieszy lub jego odcinek, który jest przejezdny dla rowerzystów może być dodatkowo oznakowany

drogowskazem z umieszczonym na nim symbolem roweru (rys. 97).

strona 9/36

VI. ZASADY UMIESZCZANIA ZNAKÓW (zamiast dotychczasowej treści załącznika nr 1, ppkt. 8.2. Dodatkowe znaki szlaków rowerowych).

8.2.2. Zasady umieszczania znaków

1. Znak trasy ma za zadanie wskazać rowerzyście właściwy kierunek wędrówki, potwierdzić słuszność wybo-

ru drogi, upewnić o prawidłowej trasie wędrówki. Trasa musi być tak oznakowana, aby umożliwić wę-

drówkę po niej w obu kierunkach.

2. Płaszczyzna znaku jest umieszczona prostopadle do osi drogi, z wyjątkiem niektórych drogowskazów R-3.

3. Na drogach publicznych znaki umieszcza się na słupach, zazwyczaj po prawej stronie drogi. Znaki trasy

rowerowej wolno umieszczać pod oznakowaniem konwencjonalnym dróg z wyjątkiem znaków zakazu

i nakazu, a także z wyjątkiem znaków określających pierwszeństwo na skrzyżowaniu; wolno je umieszczać

pod znakami nakazu C-13 oraz znakami zakazu z tabliczkę T-22. Nie należy projektować znaków trasy

rowerowej pod znakami ustawianymi okresowo, a także pod oznakowaniem przejazdów kolejowych

i znakami informacyjnymi nie należącymi do administratorów dróg publicznych.

4. Poza drogami publicznymi znaki umieszcza się (maluje) na kontrastowym tle na istniejących pniach drzew,

słupach, murach i ścianach lub na zaprojektowanych słupach drewnianych. Nie należy malować znaków

skrętu na cienkich drzewach lub słupach – w takim przypadku należy zastosować znaki metalowe moco-

wane do słupów.

5. Na drogach krajowych, wojewódzkich, powiatowych o utwardzonej nawierzchni i szerokich ulicach o du-

żym ruchu samochodowym znaki umieszcza się po prawej stronie drogi.

6. Na wąskich bocznych drogach znaki umieszcza się w miejscach najlepiej widocznych przez rowerzystę

z wykorzystaniem istniejących słupów, a przy oznakowaniu zakrętu w pierwszej kolejności rozważa się

ustawienie znaków R-1 po jego zewnętrznej stronie. Jeżeli po jednej stronie skrzyżowania znajdują się

znaki dla obu kierunków jazdy, to należy rozważyć możliwość przymocowania ich do jednego słupa.

7. Znaki powinny być umieszczane w widocznym miejscu, najlepiej na wysokości oczu wędrującego (2,0 m

od poziomu drogi), przy drogach publicznych na wysokości 2,5 m od poziomu pobocza, a w przypadku

montowania znaków pod istniejącymi znakami drogowymi – bezpośrednio pod tymi znakami.

8. Lokalizacja znaków względem drogi:

a/ zasady ogólne:

– znaków R-1 nie należy stosować przed skrzyżowaniami, zazwyczaj umieszcza się je

za skrzyżowaniami jako potwierdzenie, którą drogą należy kontynuować wędrówkę,

– znaki R-1a stosuje się do oznakowania początku i końca szlaku, przy czym nieopodal znaku po-

czątku jako potwierdzenie musi znajdować się znak R-1 wskazujący, którą drogą należy kontynu-

ować wędrówkę,

– znaków ze strzałkami nie należy stosować za skrzyżowaniami, a jedynie przed nimi w takim miej-

scu, aby rowerzysta mógł bezpiecznie przygotować się do wykonania odpowiednich manewrów,

– na wspólnych odcinkach kilku szlaków wszystkie znaki typu R-1 należy stosować wyłącznie jako

zblokowane.

b/ znak podstawowy (zwykły) R-1 umieszcza się wyłącznie za skrzyżowaniami i na prostych odcinkach

drogi:

– za każdym skrzyżowaniem, przy drodze, którą szlak biegnie dalej (m.in. rys. 161),

– wyjątkowo naprzeciw wylotu bocznej drogi na jednym słupku (rys. 162),

– w odstępach co około 500 m w przypadku braku skrzyżowań (rys. 163 i 164),

strona 10/36

– w przypadku prowadzenia trasy drogą rowerową lub ciągiem pieszo-rowerowym – pod każdym

znakiem C-13 „rowerzyści”, C-13/16, C-16/13 lub C-16-13 „piesi i rowerzyści” (rys. 165÷167),

– w przypadku prowadzenia trasy chodnikiem dopuszczonym do ruchu rowerowego oznakowanych

znakami C-16 i T-22, pod każdą tabliczką T-22 (rys. 168),

– w przypadku uzgodnienia prowadzenia trasy drogą zamkniętą dla ruchu lub jednokierunkową

z dopuszczonym ruchem rowerowym w drugim kierunku – pod każdą tabliczką T-22 znajdującą się

pod znakami B-1 lub B-2 i D-3 (rys. 169 i 170),

c/ znak początku (końca) trasy R-1a umieszcza się oddzielnie dla obu kierunków (rys. 171, 172 i 194):

– na początku trasy, na tym samym słupie co tablica informacyjna lub drogowskaz, albo też w jego

pobliżu, obok musi być widoczny pierwszym znak podstawowy lub w zależności od sytuacji inny

znak określający dalszy kierunek jazdy,

– na końcu trasy, bezpośrednio przed miejscem, w którym się kończy.

d/ znak zmiany kierunku przebiegu trasy w lewo lub w prawo R-1b umieszcza się przed skrzyżowaniem,

na którym trasa zmienia swój kierunek (rys. 173 i 174);

– w przypadku wyznaczonych na jezdni pasów poziomych i konieczności zmiany pasa ruchu znak

należy umieścić przed miejscem, w którym rowerzysta powinien sygnalizować wykonanie manew-

ru zmiany pasa ruchu, m.in. pod znakiem F-10,

– w przypadku uzgodnienia prowadzenia trasy drogą zamkniętą dla ruchu lub jednokierunkową

z dopuszczonym ruchem rowerowym w drugim kierunku – pod każdą tabliczką T-22 znajdującą się

pod znakami B-21 i B-22 (jak na rys. 170);

e/ znaki kierujące na wprost R-1c umieszcza się przed skrzyżowaniami z szerokimi drogami, wyznaczo-

nymi na jezdni pasami poziomymi do jazdy na wprost lub skrzyżowaniami z sygnalizacją świetlną

(rys. 175 i 188) lub jako element znaków zblokowanych rozwidleń (rys. 195 i 196),

f/ znaki kierujące pod skosem R-1d i R-1e umieszcza się:

– przed skrzyżowaniem więcej niż dwóch dróg, w szczególności przy drogach z pierwszeństwem

przejazdu, przed skrętem w drogę odchodzącą skośnie od drogi dotychczasowej (rys. 177 i 178),

– znaki R-1d przed skrętem na drogę dla rowerów lub ciąg pieszo-rowerowy położony po drugiej

stronie ulicy, którą prowadzi dalej trasa (rys. 183),

g/ znaki ze strzałką załamaną podwójnie R-1f umieszcza się:

– przy końcu drogi, jeżeli szlak biegnie dalej w tym samym kierunku, lecz drogą rozpoczynającą się

w pobliżu, nie w osi dotychczasowej trasy (rys. 179),

– przed krótkim połączeniem dwóch równoległych dróg (rys. 180),

– przed zjazdem z ulicy na chodnik lub drogę rowerową (rys. 181),

– przed przejazdem przez ulicę, jeżeli trasa biegnie chodnikiem lub drogą rowerową po jednej stronie

ulicy, a następnie prowadzi jezdnią, chodnikiem lub drogą rowerową lub ciągiem pieszo-

rowerowym po drugiej stronie ulicy (rys. 182 i 184),

h /znaki kierujące kolejno w lewo w tył i w prawo R-1g umieszcza się przed skrzyżowaniami, na których

nie można skręcić bezpośrednio w lewo z uwagi na wysepkę na skrzyżowaniu lub pas rozdzielający

dwie jednokierunkowe jezdnie (rys. 176),

9. Na odcinkach, gdzie kilka szlaków prowadzi razem stosuje się wyłącznie znaki zblokowane podwójne,

potrójne, poczwórne i pięciokrotne, obowiązuje tzw. kolejność kolorów pasków, kropek i strzałek od góry

do dołu lub od lewej do prawej: czerwony, niebieski, zielony, żółty lub czarny (przykłady patrz rys. 181

i 194÷ 197),

strona 11/36

10. Przed rozwidleniami tras stosuje się wyłącznie znaki zblokowane. W przypadku znaków metalowych do-

puszczalne jest zestawienie na jednym słupie następującej kombinacji znaków umieszczonych jeden pod

drugim: znaku kierującego na wprost R-1c dla szlaków biegnących dalej prosto, znaków kierujących pod

skosem R-1d i R-1e dla szlaków zbaczających pod skosem i znaków R-1b dla tras skręcających w lewo lub

w prawo (przykłady patrz rys. 195 i 196).

11. Jeżeli jedna trasa kończy się, a druga biegnie dalej, to stosuje się znaki zblokowane ze strzałką kierunkową

jak w pkt. 10 i znakiem końca trasy R-1a (przykład patrz rys. 194), przy czym dopuszczalne jest zestawie-

nie na jednym słupie kombinacji znaków pojedynczych ze znakiem R-1a na dole.

12. Przed skrzyżowaniami i rozwidleniami, dla lepszej orientacji zamiast znaków zmiany kierunku przebiegu

tras można zastosować kierunkowskazy z nazwami miejscowości, do których prowadzą (przykład patrz

rys. 193) lub drogowskazy (przykład patrz rys. 197 i 198).

13. Znaki uzupełniające o charakterze ostrzegawczym na drogach publicznych stosuje się m.in. w przypadku

konieczności zasygnalizowania rowerzyście potrzeby zatrzymania się lub nawet zejścia z roweru i jego

przeprowadzenia:

a/ znaki drogowe A-7 „ustąp pierwszeństwa” lub B-20 „stop” w zależności od warunków widoczności przy

wyjeździe lub przejeździe przez główną drogę (rys. 185),

b/ znaki drogowe ostrzegawcze „stromy zjazd” lub „stromy podjazd” stosuje się przed stromymi odcinka-

mi dróg, po których przejazd jest niemożliwy lub niebezpieczny z uwagi na duże pochylenie podłużne

lub złą nawierzchnię – koleiny, glina, trawa itp. (rys. 186),

c/ znaki ostrzegawcze „schodami w dół” lub „schodami w górę” stosuje się przed schodami, przy których

brak jest pochylni dla niepełnosprawnych (rys. 187),

d/ znaki ostrzegawcze z napisem „PROWADŹ ROWER” stosuje się przed przejściami dla pieszych przy

których nie oznakowano przejazdów dla rowerzystów i przed odcinkami dróg i chodników, na których

ruch rowerów jest zabroniony(rys. 188 i 189),

e/ znaki ostrzegawcze z napisem „ZALECANE PROWADZENIE ROWERU PO PRZEJŚCIU DLA

PIESZYCH” stosuje się przed niebezpiecznymi skrzyżowaniami, na których nie ma przejazdów dla

rowerzystów (rys. 190),

f/ znaki informacyjne z napisem „PROM” stosuje się przed wjazdami na promy, dla upewnienia rowerzy-

stów, że trasa prowadzi na drugą stronę rzeki i należy skorzystać z promu,

g/ znaki informacyjne z napisem „UWAGA! PRZEJAZD WAŁEM PRZECIWPOWODZIOWYM.

NASTĘPNE ZNAKI PRZY ZJEŹDZIE Z WAŁU W ODLEGŁOŚCI …. km” stosuje się w przypadku

przejazdu wałem, na którym nie ma możliwości prawidłowego umocowania znaków, a długość odcinka

prowadzącego wałem przekracza 500 m (rys. 192).

h/ znaki ostrzegawcze przed skrzyżowaniem trasy rowerowej i trasy jeździeckiej stosowane są przed tymi

skrzyżowaniami – odpowiednio znaki przy trasie rowerowej i znaki przy trasie jeździeckiej (rys. 191).

14. Przejście trasy przez skrzyżowania i rozwidlenia dróg powinno być tak oznakowane, aby znaki potwierdzają-

ce jej przebieg były dobrze widoczne ze skrzyżowania (rozwidlenia) niezależnie dla obu kierunków jazdy.

15. Znaki krótkich łączników tras rowerowych, na których stosuje się białe paski i strzałki z czarnym konturem,

umieszcza się na początku i końcu łącznika oraz w razie potrzeby na zakrętach i przy ważniejszych skrzy-

żowaniach, a jeżeli trasa łącznika pokrywa się z inną trasą, to również jako element znaków zblokowa-

nych, które powinny wystąpić na tym odcinku.

strona 12/36

16. Znaki dodatkowe określające przebieg trasy tematycznej umieszcza się przynajmniej na początku i końcu tej

trasy, w obrębie rozwidleń tras rowerowych oraz na skrzyżowaniach, przy których zostały ustawione dro-

gowskazy.

17. Tablice z siecią tras i drogowskazy powinny być ustawione na początku i końcu trasy oraz w punktach

skrzyżowań tras, jak również w innych miejscach koncentracji ruchu rowerzystów. Drogowskazy powinny

być ustawione również w miejscach skrzyżowań tras rowerowych z ważniejszymi drogami. Tablice

i drogowskazy należy ustawić w miejscach umożliwiających rowerzystom zatrzymanie się poza obrębem

jezdni w sposób nie utrudniający ruchu samochodów i pieszych.

18. Tablice dydaktyczne z opisem obiektu powinny być ustawione przy ważniejszych obiektach, takich jak:

charakterystyczna dla danego terenu forma krajobrazu, zabytek przyrody, zabytek sztuki, architektury

i kultury materialnej, miejsce historyczne.

VII. TECHNIKA ZNAKOWANIA

1. Znaki typu R-1, R-2 i kierunkowskazy typu R-3 powinny być wykonane z folii odblaskowej grupy 1, nato-

miast lica-ekrany drogowskazów typu R-3 i tablic informacyjnych mogą być wykonane z folii nieodbla-

skowej. Treść ekranów drogowskazów i tablic informacyjnych powinna stanowić jednolity wydruk na folii

samoprzylepnej, zabezpieczonej folią transparentną przed promieniowaniem ultrafioletowym.

2. .Znaki i drogowskazy powinny być mocowane do słupów z rur ocynkowanych, umocowanych w gruncie

w sposób uniemożliwiający przekręcenie słupa. Mocowanie znaków i drogowskazów do słupów powinno

uniemożliwiać ich przekręcenie.

3. Z uwagi na ograniczenie kosztów oznakowania zaleca się mocowanie znaków i drogowskazów – tam gdzie

to jest możliwe – pod oznakowaniem konwencjonalnym dróg, w razie potrzeby z podniesieniem istnieją-

cych znaków drogowych przy zastosowaniu zwyżek słupów.

4. Dla ograniczenia możliwości kradzieży na terenach niezabudowanych i w lasach zaleca się stosowanie do-

brze zaimpregnowanych słupów drewnianych, do których można mocować znaki metalowe lub malować

znaki (miniatury znaków) wprost na słupach. Przy wąskich drogach polnych, którymi przejeżdżają kom-

bajny rolnicze zaleca się ustawianie niskich słupków umożliwiających ich swobodny przejazd.

5. Znaki należy malować na odpowiednio przygotowanym podłożu. Do wyrównania powierzchni pnia drzewa

służy ośnik, siekierka lub nóż; przy wycinaniu kory należy unikać kaleczenia drzew. Dodatkowo po-

wierzchnię należy przygotować poprzez wyczyszczenie jej z porostów i pyłu drucianą szczotką.

6. Znaki zaleca się malować za pomocą szablonów lub wykonać je w innej technologii zapewniającej trwałość

znaków. Podkład z białej farby należy pomalować dwukrotnie.

7. Likwidowane odcinki tras i inne niepotrzebne znaki na tabliczkach należy zdemontować, a słupy wykopać

i wyrównać pobocze lub chodnik w miejscu po słupie. Likwidowane znaki malowane lub ich części należy

zamalować szarą farbą lub usunąć ośnikiem.

strona 13/36

9. Konstrukcje znaków drogowych pionowych 9.10. Dodatkowe znaki tras rowerowych

rys. 1. Tło wszystkich znaków białe, rower, napisy i obwódki czarne, drogowskazy mają dwa pola oddzielone od siebie czarną linią. Wzór roweru ze znaku drogowego pionowego C-13. Na znakach w wersji malowanej obwódki nie są sto-sowane.

rys. 2. Wzór strzałki na znakach od R-1b

do R-1e i na znakach R-3.

rys. 3. Wzór strzałki na znakach R-1f. rys. 4. Wzór strzałki na znakach R-1g.

strona 14/36

rys. 5. Znak zwykły, po prawej

stronie drogi R-1/R

rys. 6. Znak zwykły, po lewej stronie

drogi R-1/L

rys. 7. Znak początku (końca) trasy po prawej stronie drogi R-1a

rys. 8. Znak zakrętu w lewo R-1b rys. 9. Znak zakrętu w prawo R-1b

rys. 10. Znak kierujący na wprost R-1c

rys. 11. Znak kierujący w lewo w skos

R-1d/L

rys. 12. Znak kierujący w prawo w skos

R-1d/R

strona 15/36

rys. 13. Znak kierujący w lewo w tył R-1e/L

rys. 14. Znak kierujący w prawo w tył R-1e/R

rys. 15. Znak kierujący kolejno

w lewo i w prawo R-1f/L

rys. 16. Znak kierujący kolejno

w prawo i w lewo R-1f/R

rys. 17. Znak kierujący kolejno w lewo

w tył i w prawo R-1g

rys. 18. Znak zwykły podwójny,

po prawej stronie drogi R-1/R

rys. 19. Znak początku (końca) trasy

podwójny R-1a

rys. 20. Znak zakrętu w prawo

podwójny R-1b/R

strona 16/36

rys. 21. Znak zwykły potrójny,

po prawej stronie drogi R-1/R

rys. 22. Znak początku (końca)

poczwórny R-1b/L

rys. 23. Znak zakrętu w lewo pięciokrotny R-1b/L

rys. 24. Znak kierujący na wprost podwójny R-1c

rys. 25. Znak kierujący w lewo w skos podwójny R-1d/L

rys. 26. Znak kierujący w prawo w tył

podwójny R-1e/R

rys. 27. Znak kierujący kolejno w lewo i w prawo

podwójny R-1f/L

strona 17/36

rys. 28. Znak kierujący na wprost potrójny R-1c

rys. 29. Znak kierujący w prawo w skos potrójny R-1d/R

rys. 30. Znak kierujący w lewo w tył potrójny R-1e/L

rys. 31. Znak kierujący kolejno w prawo i w lewo potrójny R-1f/R

rys. 32. Znak „rozwidlenia”

– zakręt w lewo i koniec trasy.

rys. 33. Znak „rozwidlenia” – znak kierujący na wprost

i koniec trasy

rys. 34. Znak rozwidlenia – zakręt w lewo i zakręt w prawo

strona 18/36

rys. 35. Znak rozwidlenia – znak kierujący na wprost

i zakręt w lewo

rys. 36. Znak rozwidlenia – zakręt w lewo w skos

i zakręt w prawo

rys. 37. Znak rozwidlenia – zakręt w lewo

i zakręt w lewo w tył

rys. 38. Znak rozwidlenia – znak kierujący kolejno

w lewo i w prawo oraz zakręt w prawo

rys. 39. Znak rozwidlenia – znak kierujący na wprost

i zakręt w prawo w skos

rys. 40. Znak rozwidlenia – znak kierujący na wprost

i zakręt w prawo w tył

rys. 41. Znak rozwidlenia – zakręt w lewo w skos i zakręt w prawo w tył

rys. 42. Znak rozwidlenia – znak kierujący na wprost oraz

znak kierujący kolejno w prawo i w lewo

strona 19/36

rys. 43. Znak rozwidlenia – zakręt w lewo w skos i zakręt w prawo w skos

rys. 44. Znak rozwidlenia – zakręt w lewo w tył i zakręt w prawo w tył

rys. 45. Znak „rozwidlenia” – znak kierujący na wprost i koniec dwóch tras

rys. 46. Znak „rozwidlenia” – znak kierujący na wprost podwójny

i koniec trasy

rys. 47. Znak „rozwidlenia” – znak kierujący na wprost,

koniec trasy i znak kierujący w lewo

rys. 48. Znak rozwidlenia – znak kierujący na wprost,

zakręt w lewo i zakręt w prawo

rys. 49. Znak rozwidlenia – znak kierujący na wprost podwójny i zakręt w prawo

strona 20/36

rys. 50. Znak rozwidlenia – zakręt w prawo w skos

i zakręt w lewo dwóch tras

rys. 51. Znak rozwidlenia – znak kierujący w lewo w skos, zakręt w lewo i zakręt w prawo

rys. 52. Znak rozwidlenia – znak kierujący w lewo w skos

podwójny i zakręt w prawo

rys. 53. Znak rozwidlenia – znak kierujący w lewo w skos

i znak kierujący na wprost podwójny

rys. 54. Znak rozwidlenia – znak kierujący w lewo w skos, znak kierujący na wprost

i znak kierujący w prawo w skos

rys. 55. Znak rozwidlenia – znak kierujący w lewo w tył podwójny

i znak kierujący na wprost

rys. 56. Znak rozwidlenia – znak kierujący w lewo w tył, znak kierujący na wprost

i znak kierujący w prawo w skos

strona 21/36

rys. 57. Znak rozwidlenia – znak kierujący na wprost podwójny, zakręt w lewo i zakręt w prawo

rys. 58. Znak rozwidlenia – znak kierujący na wprost potrójny i zakręt w lewo

rys. 59. Znak kierujący w lewo R-3b/L rys. 60. Znak kierujący w prawo R-3b//R

rys. 61. Znak kierujący na wprost R-3c rys. 62. Znak kierujący w lewo w skos R-3d/L

rys. 63. Znak kierujący w prawo w skos R-3d/R rys. 64. Znak kierujący w lewo w tył R-3e/L

strona 22/36

rys. 65. Znak kierujący w prawo w tył R-3e/R rys. 66. Znak kierujący kolejno w lewo i w prawo R-3d/L

rys. 67. Znak kierujący kolejno w prawo i w lewo R-3e/R

rys. 68. Znak kierujący kolejno w lewo w tył i w prawo R-3g

rys. 69. Kierunkowskazy przed rozwidleniem trzech tras

rys. 70. Kierunkowskazy przed rozwidleniem trzech tras

strona 23/36

rys. 71. Kierunkowskazy przed skrzyżowaniem dwóch tras

rys. 72. Kierunkowskazy przed rozwidleniem trzech tras z ich numerami

rys. 73. Znak „stromy zjazd”

rys. 74. Znak „stromy wjazd”

rys. 75. Znak „zejście po schodach”

rys. 76. Znak „wejście po schodach”

rys. 77. Tabliczka z napisem „PROWADŹ ROWER”

rys. 78. Tabliczka z napisem „PROM”

strona 24/36

rys. 79. Tabliczka z napisem „ZALECANE PROWADZENIE ROWERU

PO PRZEJŚCIU DLA PIESZYCH”

rys. 80. Tabliczka z napisem „UWAGA! PRZEJAZD WAŁEM

PRZECIWPOWODZIOWYM NASTĘPNE ZNAKI PRZY ZJEŹDZIE z WAŁU

w ODLEGŁOŚCI …… km”

rys. 81. Znak „skrzyżowanie trasy rowerowej z trasą jeździecką”

rys. 82. Znak „skrzyżowanie trasy jeździeckiej z trasą rowerową”

rys. 83. Drogowskaz trasy rowerowej kierujący w lewo R-3/L

strona 25/36

rys. 84. Drogowskaz trasy rowerowej kierujący w prawo R-3/R

rys. 85. Drogowskaz trasy rowerowej kierujący na wprost R-3/W

rys. 86. Drogowskaz trasy rowerowej kierujący w prawo w skos R-3/SR

rys. 87. Drogowskaz trasy rowerowej kierujący w lewo w tył R-3/TL

strona 26/36

rys. 88. Drogowskaz trasy rowerowej kie-rujący w lewo do obiektu lub miejscowości położonej poza trasą R-3/LB

rys. 89. Drogowskaz trasy rowerowej kie-rujący w prawo do obiektu lub miejscowości położonej poza trasą R-3/RB

rys. 90. Drogowskaz trasy rowerowej kie-rujący prosto do obiektu lub miejscowości położonej poza trasą R-3/WB

strona 27/36

rys 91. Wzór tablicy informacyjnej tras rowerowych

strona 28/36

rys. 92. Wzór tablicy dydaktycznej przy trasach rowerowych

strona 29/36

rys. 93. Znak z logo trasy EuroVelo

rys. 94. Znak z logo trasy Greenways

rys. 95. Znak z logo Wiślanej Trasy Rowerowej

rys. 96. Drogowskaz z logo trasy EuroVelo

rys. 97. Drogowskaz szlaku pieszego przy-stosowanego do ruchu rowerów

strona 30/36

Wzory umieszczania znaków przy skrzyżowaniach

strona 31/36

strona 32/36

strona 33/36

strona 34/36

strona 35/36

strona 36/36