www.akademiasiatkowki.com.pl

ZnacZenie wcZesnej specjaliZacji sportowejw nauczaniu gry w piłkę siatkową

EugEniusz Hałapup

1

Opracował: mgr Eugeniusz Hałapupnauczyciel wychowania fizycznego

w Publicznym Gimnazjum nr 1 w Zduńskiej Woli

Do opanowania techniki większości dyscyplin sportowych konieczne jest 5-6letnie przygotowanie specjalistyczne. Młodzi sportowcy powinni opanować technikęw takim okresie wieku, który zapewnia pełne rozwinięcie funkcjonalnych możliwości,niezbędnych dla sportowych specjalizacji.Z tego wynika, że trenerzy powinni zaczynać zajęcia przygotowawcze już w wieku 9-10 lat, a więc w okresie wieku szkolnego (A. Kuchen, Z. Krzyżanowski, T. Ulatowski).Piłka siatkowa jest dyscypliną, która – z racji włączenia do programów szkolnych –może być dostępna nieomal dla całej młodzieży uczącej się w szkołach.Jak wynika z badań R. Kulgawczuka większość zawodników rozpoczynałaspecjalizację w 15-16 roku życia, stąd nasuwa się wniosek, iż nabór do sekcji siatkówki dokonywałsię na poziomie pierwszych klas szkół średnich lub zawodowych.Natomiast zainteresowania sportowe młodzieży kształtują się przeważnie już w wieku

10-13 lat, z tego względu można wcześniej przystąpić do jego uprawiania (T.Ulatowski).Poszczególne dyscypliny sportowe stawiają przed młodzieżą specjalne wymagania,tak odnośnie rozwinięcia poszczególnych cech psychomotorycznych jak i posiadaniaodpowiednich uzdolnień. Dla zapewnienia efektów w treningu, konieczne jestustalenie, czy 10-12 letni chłopiec lub dziewczyna, posiadają odpowiedni talent,niezbędny dla rozwoju posiadanych cech i wrodzonych uzdolnień w okresiewieloletnich przygotowań.Dlatego też należy opracować odpowiedni system pracy z dziećmi i młodzieżą, któryzapewni realizację tych efektów. Jednym z podstawowych systemów jest wczesnaspecjalizacja.

Wczesna specjalizacjaNa nazwę tę złożyło się wiele czynników. Do istotnych należą:

1. Rozwój sportu wyczynowego, nakazuje rozszerzenie granic wieku osobnikówbiorących w nim udział.

2. Akceleracja rozwoju młodzieży, która wyraża się m.in. we wcześniejszymdojrzewaniu i obniżeniu wieku autorów rekordów sportowych.

3. Stały postęp w doskonaleniu pracy treningowej i metod kontroli jej wpływu naorganizm.

4. Nowe zdobycie dyscyplin, naukowych, podstawowych dla treningusportowego, wraz z nimi precyzyjniejsze poznanie organizmu ludzkiego i jegomożliwości adaptacyjnych.

5. Ewolucja społecznych poglądów na rolę sportu, który przestał być dziedzinązakazaną dla młodzieży.

www.akademiasiatkowki.com.pl

2

6. Tendencja do specjalizacji we wszystkich dziedzinach ludzkiej działalności,jako najskuteczniejszej drogi postępu. (R. Przewęda).

Te i inne czynniki doprowadziły do zastanowienia się nad tym, jak dobrać bodźceruchowe (rodzaj treningu, częstość i natężenie ćwiczeń) optymalne dlawzrastającego organizmu.Za możliwie wczesnym rozpoczynaniem specjalizacji przemawia fakt, że u dzieciprzed okresem pokwitania „zachodzi wytężony i wszechstronny rozwój funkcjiruchowej, która w tym okresie życia osiąga wysoki stopień doskonałości”.Duża łatwość uczenia się nowych ruchów pozwala dzieciom szybko przyswoićsobie arkana techniki sportowej, a nadzwyczaj żywe zainteresowanie sportem ichęć naśladowania mistrzów przyciąga je na stałe do tej dziedziny.Ponieważ technika niektórych dyscyplin wymaga często wieloletniego szkolenia,wczesna specjalizacja gwarantuje opanowanie jej w takim stopniu, że wmomencie dojrzałości biologicznej młody organizm reprezentuje najwyższeniezbędne umiejętności ruchowe.Tak więc rozpoczęta w odpowiednim wieku specjalizacja jest najskuteczniejsządrogą do ukształtowania wartościowego zawodnika. Jednocześnie treningdziałający na młody organizm silnymi bodźcami ruchowymi, stymuluje jegorozwój, przyspiesza dojrzałość –a więc wspomaga naturalne procesy ontogenezy – wzmacnia zdrowie, zwiększaodporność, podnosi sprawność fizyczną i bardziej niż jakiekolwiek inne działaniadaje się wykorzystać wychowawczo. Nie ma również obawy o możliwościzaszkodzenia zdrowiu przez zbytnie obciążenie pracą, ponieważ zabezpieczaprzed tym z jednej strony duża adaptywność rosnącego organizmu, z drugiej zaśmetodyki współczesnego treningu, systematycznie korzystającego z kontrolilekarskiej.Wiadomości o wczesnej specjalizacji sportowej są łatwe do uporządkowania przywyróżnieniu niektórych aspektów, pod jakim zjawisko to może być rozpatrywane.

Aspekt fizjologicznyW aspekcie tym wyraźniej niż w pozostałych wybija się znany powszechnie fakt,że dziecko jest zmniejszonym modelem dorosłego, że stanowi inną biologicznącałość. Różnice rosnącego organizmu dziecięcego w porównaniu z dorosłym sąod lat wymieniane przez fizjologów, morfologów, biochemików itp.Słuszne jedynie wydaje się przypomnienie odrębności, które najbardziejbezpośrednio wiążą się z możliwością obarczania pracą treningową młodychorganizmów. Odrębności te odnoszą się przede wszystkim do układów krążenia ioddychania. Trzeba pamiętać, że każde przeciążenie funkcjonalne może wmłodym wieku doprowadzić o wiele prędzej do szkód w wieku dorosłym.

Aspekt zdrowotnyZdrowotny punkt widzenia wczesnej specjalizacji sportowej, związany jestnierozerwalnie z aspektem fizjologicznym, sprowadza się głównie do zagadnieńprofilaktyki. Chodzi tu o uruchomienie intensywnie pracującego młodegoorganizmu od schorzeń , wad rozwojowych urazów, a również o obiektywnąocenę wpływu treningu na ustrój. Stosując niewłaściwe obciążenia możnadoprowadzić do zaburzeń ontogenezy. Zdrowotną oceną wczesnej specjalizacjisportowej bardziej niż inne, jest uzmysłowienie jak obosieczną bronią jest treningw młodym wieku. Może on dać organizmowi korzyści cenne i owocujące przezcałe życie, może również okazać się dlań szkodliwy.

www.akademiasiatkowki.com.pl

3

Aspekt morfologicznyTen punkt wczesnej specjalizacji sportowej sprowadza się głównie do analizy

wzajemnej zależności treningu i jego procesu wzrastania (dynamiki, symetrii).W końcowym przykładzie duże wysiłki mięśniowe mogą zahamowaćwzrastanie młodego organizmu na długości przez przyspieszenie kostnieniaelementów chrząstkowych intensyfikujących w zamian jego rozrost wszerz. Naogół jednak trening nie ma wpływu decydująco na kształtowanie się typówbudowy. To raczej typ somatyczny oraz tempo wzrastania osobnika przesądzao wyborze przez niego specjalizacji sportowej. Niemniej trening młodzieżyszczególnie w swoich początkach doprowadza do poprawy ciężaru ciała,pojemności życiowej płuc, rozrostu kośćca i tkanki mięśniowej.

Morfologiczne stanowisko wobec treningu dzieci doprowadza do dwóch głównych wniosków. Po pierwsze: sam fakt uczestniczenia dziecka w zajęciach sportowych nie jestgwarantem jego prawidłowego rozwoju, lecz wymaga nieraz korektywy wobecspecjalizacji ruchowej i dużej – szczególnie u niektórych osobników – skłonności doadaptacji. Wobec tego trener powinien umieć dostrzegać u dzieci także ichkonstytucję, asymetrie morfologiczne, postawę ciała.

Aspekt motorycznyNajwięcej argumentów na swoje poparcie znajduje idea wczesnej specjalizacjisportowej w teorii motoryczności człowieka. Doskonalenie, bowiem ruchów nadrodze specjalizacji efektywnie wspomaga rozwój motoryczności osobowej,doprowadzając bogactwo ruchów i ich kombinacji do poziomu sztuki niespotykanej uludzi nie uprawiających sport. Teoria motoryczności wskazuje wreszcie na wielki głódruchów w okresie dziecięcym, zaspakajany najlepiej przez zajęcia sportowe, któretakże dają dziecku najbogatsze doświadczenia kinetyczne.Przy wprowadzeniu w ruchach ich formy i cechy, teoria motoryczności wskazuje napotrzebę kształcenia u młodych sportowców formę ruchów, inaczej mówiąc technikisportowej, która zależy od procesów koordynacji nerwowo-mięśniowej.O wiele bardziej niejednolite stanowisko zarysowuje się w odniesieniu do kształceniacech motorycznych, te, bowiem zależą od ogólnej koordynacji czynności organizmu,a koordynacja ogólna wymaga współgrania ze sobą wszystkich funkcji ustroju, którajest w młodym organizmie niepełną. Dlatego w szkoleniu sportowym dzieci imłodzieży stosuje się z reguły lżejszy sprzęt, mniejsze wymiary boiska, czas wysiłkuzmniejszony.Nie wszystkie cechy motoryczne są tu jednakowo traktowane. O ile bowiem przywczesnej specjalizacji sportowej niechętnie wprowadza się wyrabianie wytrzymałościi siły, o tyle nie ma zastrzeżeń do ćwiczeń zwinnościowych, a nawet szybkościowych.Motoryczny punkt widzenia wczesnej specjalizacji stawia przed trenerami potrzebęprognoz rozwoju ruchowego.

Aspekt pedagogicznySpecjalizacja sportowa ludzi dorosłych wyodrębnia się z procesu wychowawczego wsamodzielną dziedzinę działalności człowieka kierującego się własnymi celami.Natomiast specjalizacja sportowa dzieci i młodzieży jest bez resztypodporządkowana temu procesowi i spełnia wszystkie najważniejsze jego zadania.Dlatego trening dzieci traktuje się jako proces pedagogiczny, a trenera jakopedagoga. Ten fakt powinien skłonić do skierowania najlepszych kadr trenerskich dopracy z dziećmi.

www.akademiasiatkowki.com.pl

4

U nas natomiast najlepsi trenerzy są dla najlepszych zawodników, a do pracy zmłodzieżą nierzadko przeznacza się trenera, dla którego nie starczyło miejsca wsporcie dorosłych.Fascynacja sportem u młodych jest tak wielka, że staje się on wyjątkowo silnymmechanizmem kształtowania ich postaw życiowych i charakterów.Trener – wyrocznia może jednym słowem zrobić więcej niż liczne zabiegiwychowawcze szkoły lub domu. To zobowiązuje do moralnej odpowiedzialności zaefekty oddziaływania. Biorąc pod uwagę powyższe aspekty należy stwierdzić, iż podpojęciem wczesnej specjalizacji w siatkówce rozumie się wczesne nauczaniepodstaw tej dyscypliny sportowej, a przede wszystkim jej techniki jak tylko jest tomożliwe. Prace te odbywają się na tle szeroko zrealizowanego programuwszechstronnego wyrabiania sprawności.Siatkówka jest sportem o bardzo wysokich wymaganiach technicznych. To decydujeprzede wszystkim o znacznych korzyściach, jakie przynieść powinno wcześniejszerozpoczynanie treningu specjalistycznego. Znajomość charakterystyki warunków ipotrzeb rozwojowych dzieci z jednej strony, analiza możliwości rozwiązańmetodycznych ze strony drugiej wykazały, że najkorzystniej jest rozpoczynaćwczesną specjalizację siatkówki w wieku 9-10 lat tak dla dziewcząt jak i dla chłopców (Z. Krzyżanowski).

W wieku tym obserwuje się:- twardnienie kości nadgarstka,- wzmocnienie się aparatu kostno-wiązadłowego i szybki rozwój małych grup

mięśniowych,- rozwijanie się koordynacji rąk i wzroku oraz rozwój wzroku,- równowaga pomiędzy procesami pobudzania i hamowania,- bardzo duże możliwości koordynacji ruchów (łatwość uczenia się techniki),- niewyczerpalne zasoby energii i chęci ruchu,- duża skłonność do rywalizacji, chęci wybicia się w grupie,- stosunki między dziećmi, które zawierają już elementy oceny moralnej,- zdolność do dłuższego skupienia uwagi i występowania wyraźnego rozwoju

cech woli,- możność badania uzdolnień do sportu wymagających dostosowania się dozmieniających się sytuacji.

Dodatkową i bardzo istotną korzyścią rozpoczynania w tym wieku wczesnejspecjalizacji jest fakt, że zainteresowania dzieci siatkówką jest od początku okresu, wktórym zaczynają one przejawiać chęć rywalizacji.Tym samym rozpoczynając trening w wieku 9-10 lat, nie tylko zyskuje się korzystnedla osiągnięć lata, ale również zabezpiecza się szybsze postępy w okresiepóźniejszym. Wreszcie możliwość wcześniejszego startu w zawodach decydowaćbędzie o szybszym i wyższym wykształceniu tych cech psychicznych, któreodgrywają w siatkówce tak ważną rolę w osiąganiu sukcesu.

www.akademiasiatkowki.com.pl