Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250

HOSTED BY

Artykuł oryginalny/ Original article

Zmiany w aktywności podstawowych parametrów biochemicznychwskazujących na nadmierne spożycie alkoholu

Changes in the activity of basic biochemical parameters indicating alcohol abuse

Ewa Ochwanowska 1,*, Bożena Witek 1, Teresa Tymińska-Tkacz 2, Anna Sito 2,Agnieszka Prokop 2, Michał Piotrowicz 3, Peter Liedke 4

1 Instytut Biologii, Zakład Fizjologii Zwierząt, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce, Polska2Oddział XII Terapii Uzależnienia od Alkoholu, Świętokrzyskie Centrum Psychiatrii, Morawica, Polska3Katedra i Klinika Otolaryngologii, Chirurgii Głowy i Szyi, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław, Polska4Kancelaria Doradztwa Prawnego i Socjalnego, Brunszwik, Niemcy

Peer review under responsibility of Institute of Psychiatry and Neurology.

Spis skrótów: BMI – wskaźnik masy ciała / body mass index; CIWA-A – Clinical Institute WithdrawalAssessment for Alcohol; MCV – średnia objętość erytrocytu / mean corpuscular volume; AspAT – transaminazaasparaginianowa / aspartate aminotransferase; ALAT – transaminaza alaninowa / alanine aminotransferase;GGT – gamma-glutamylotranspeptydaza / gamma-glutamyltranspeptidase; PLT – liczba płytek krwi / plateletscount; MEOS – mikrosomalny system utleniania alkoholu / Microsomal Ethanol Oxidizing System; NADH+ –dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy, forma zredukowana / nicotinamide adenine dinucleotide, reduced form;NAD+ – dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy, forma utleniona / nicotinamide adenine dinucleotide, oxidizedform; ALD – alkoholowa choroba wątroby / alcoholic liver disease; AZW – autoimmunologiczne zapaleniewątroby / autoimmune hepatitis; TNF-a – czynnik martwicy nowotworu / tumor necrosis factor; TGF-b –transformujący czynnik wzrostu / tumour growth factor; FGFs – czynniki wzrostu fibroblastów / fibroblasticgrowth factors; PDGFs – płytkopochodne czynniki wzrostu / platelet growth factors; M-CSF – czynnikstymulujący tworzenie kolonii makrofagowych / macrophage colony stimulating growth factor; ROS – reaktywneformy tlenu / reactive oxygen species; TG – triglicerydy / triglycerides; MDA – dialdehyd malonowy /malondialdelhyde; SOD – dysmutaza ponadtlenkowa / superoxide dismutase; CAT – katalaza / catalase; GPX –peroksydaza glutationowa / glutathione peroxidase; GR – reduktaza glutationowa / glutathione reductase;HEX – N-acetylo-beta-heksozaminidaza / beta-hexosaminidase; a-Man – a-mannozydaza / a-mannosidase;SGOT – surowicza transaminaza glutamino-oksaloacetonowa / serum glutamic oxaloacetic transaminase; SGPT– surowicza transaminaza glutamino-pirogronianowa / serum glutamic pyruvate transaminase; mAspAT –mitochondrialna transaminaza asparaginianowa / mitochondrial aspartate transaminase; cAspAT – cytoplaz-matyczna transaminaza asparaginianowa / cytoplasmic aspartate transaminase.* Adres do korespondencji: Zakład Fizjologii Zwierząt, Instytut Biologii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, ul. Świętokrzyska 15,25-406 Kielce, Polska. Tel.: +48 698-698-847.

Adres email: E.Ochwanowska@ujk.edu.pl (E. Ochwanowska).

Doste pne online www.sciencedirect.com

ScienceDirect

jo ur n al h o mep ag e: w ww .e lsev ier . co m / loc ate /a lk o na

http://dx.doi.org/10.1016/j.alkona.2015.11.005

0867-4361/© 2015 Institute of Psychiatry and Neurology. Production and hosting by Elsevier Sp. z o.o. This is an open access articleunder the CC BY-NC-ND license (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/).

I N F O R M A C J E O A R T Y K U L E

Historia artykułu:Otrzymano: 29.10.2014Zaakceptowano: 06.11.2015Dostępne online: 03.12.2015

Keywords:Alcohol abuseBiomarkersAlcohol dependence syndrome

A B S T R A C T

Introduction: Health-harming alcohol drinking leads to metabolic changes and,consequently, to an emergence of chemical compounds in the blood that can beconsidered as biological indicators of alcohol intake. These markers indicate bothacute and chronic ethanol consumption. The aim of the present study was todetermine the changes in the activity of the basic biochemical parametersindicative of alcohol abuse on admission and after 5-week hospitalisationassigned to subgroups by age and clinical variables.Material and methods: The examined group was composed of 60 alcohol-dependent males aged 20–66 undergoing 5-week inpatient treatment. A numberof socio-demographic and clinical interviews were carried out with the patientsand blood samples were taken for laboratory tests. The following markers wereassessed twice (on admission to the unit and after 5 weeks of hospitalisation):MCV, activity of AST, ALT and GGT, level of bilirubin, blood glucose and theratio of the number of platelets (PLT).Results: The activity of AST, ALT, GGT was significantly higher in patientsstudied at the time of admission to hospital. The values of these indices in patientswith alcoholism after 5 weeks of abstinence improved significantly.Discussion: The metabolic processes of alcohol-dependent subjects are verycomplex. We could look for variables such as age, length and intensity of alcoholdependence, quantity and type of alcohol doses or liver function.Conclusion: Five-week hospitalisation is an important factor affecting animprovement in biochemical parameter values among alcohol-dependentpersons.

© 2015 Institute of Psychiatry and Neurology. Production and hosting byElsevier Sp. z o.o. This is an open access article under the CC BY-NC-ND license

(http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/).

Słowa kluczowe:nadużywanie alkoholubiowskaźnikizespół uzależnienia od alkoholu

S T R E S Z C Z E N I E

Wprowadzenie: Szkodliwe dla zdrowia spożywanie alkoholu prowadzi do zmianmetabolicznych, a w konsekwencji do pojawienia się we krwi związkówchemicznych, które można uznać za wskaźniki spożywania alkoholu. Markery teobrazują ostrą i przewlekłą konsumpcję alkoholu etylowego. Celem niniejszejpracy było określenie zmian w aktywności podstawowych parametrówbiochemicznych wskazujących na nadmierne spożycie alkoholu, przy przyjęciui po 5-tygodniowej hospitalizacji, w wyodrębnionych podgrupach według wiekui wybranych czynników klinicznych.Materiał i metoda: Badaną grupę stanowiło 60 mężczyzn w wieku 20–66 lat,uzależnionych od alkoholu, leczonych stacjonarnie odwykowo przez 5 tygodni.Od pacjentów zebrano dane socjodemograficzne, przeprowadzono wywiadkliniczny oraz pobrano krew żylną do badań laboratoryjnych. U badanychwykonano oznaczenia dwukrotnie (w momencie przyjęcia na oddział i po5-tygodniowej abstynencji): MCV, aktywności AST, ALT, GGT, poziomubilirubiny, stężenia glukozy oraz liczby płytek krwi (PLT).Wyniki: Stwierdzono znamienne statystycznie podwyższone aktywności AST,ALT, GGT u badanych w momencie przyjęcia na Oddział. Wartościwymienionych wskaźników u pacjentów z zespołem uzależnienia od alkoholupo 5 tygodniach abstynencji uległy znacznej poprawie.Omówienie: Procesy metaboliczne u osób uzależnionych od alkoholu są bardzozłożone. Wpływ na nie mogą mieć takie czynniki, jak: wiek, czas trwania

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250236

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250 237

Wprowadzenie

Zespół uzależnienia od alkoholu etylowego(alcohol dependence syndrome) jest jednostką choro-bową obejmującą objawy somatyczne, behawioralnei poznawcze, które wiążą się z trudnościamiw kontrolowaniu zachowań [1]. WHO zaleca stoso-wanie terminów „uzależnienie od alkoholu” lub„zespół uzależnienia od alkoholu”1. Przewlekłe nad-używanie etanolu prowadzi przede wszystkim dozmian czynnościowych i morfologicznych w ośrod-kowym układzie nerwowym, sercowo-naczyniowym,odpornościowym, a także w psychice i zachowaniu.Najgroźniejsze rokowanie wiąże się jednak z wy-stąpieniem stłuszczenia i zapalenia wątroby, a takżejej marskości. Zmiany narządowe spowodowaneprzewlekłym spożywaniem etanolu uwidaczniają sięrównież w wybranych wynikach badań laboratoryj-nych [2–4].

Celem pracy było określenie wpływu 5-tygodnio-wego okresu abstynencji (odstawienia etanolu)u mężczyzn z zespołem uzależnienia od alkoholu nawartości biologicznych wskaźników jego spożywania.

Materiał i metoda

Badanie przeprowadzono w grupie 60 mężczyznw wieku od 20 do 66 lat (41,88 � 11,18), z kliniczniezdiagnozowanym uzależnieniem od alkoholu (wgICD-10), z okresem kontaktu z alkoholem odminimum 4 lat do maksimum 48 lat (średnio 26,13� 13,13) leczonych odwykowo (psychoterapia, far-makoterapia) na Oddziale XII Terapii Uzależnieniaod Alkoholu w Świętokrzyskim Centrum Psychiatriiw Morawicy. Osoby badane nie były uzależnione odinnych, poza alkoholem, substancji psychoaktyw-nych (wyjątek stanowiła nikotyna).

Dane dotyczące pacjentów otrzymano z KomórkiDokumentacji Medycznej szpitala oraz z dokumen-tacji zbiorczej poszczególnych oddziałów. Nie były todane wrażliwe, nie zawierały bowiem danychosobowych.

W chwili przyjęcia na oddział ze wszystkimipacjentami przeprowadzano standaryzowany wywiadchorobowy dotyczący aktualnych dolegliwości, prze-bytych chorób, rozpoznania uzależnienia od alkoholui określenia czasu jego trwania. Uzyskano teżinformacje na temat inicjacji alkoholowej (pierwszegokontaktu z alkoholem) i ilości spożywanego etanolu.

Na podstawie pomiaru wzrostu i wagi obliczonowskaźnik masy ciała (BMI; body mass index).Zgodnie z zaleceniami WHO z 1995 roku, jakowartości prawidłowe przyjęto te mieszczące sięw przedziale 20,0–24,99 kg/m2

. Do interpretacjiBMI ryzyko niedożywienia określono przy warto-ściach w zakresie 17–19,9 kg/m2 [5].

Stopień nasilenia zespołu abstynencyjnego okreś-lano przy użyciu skali CIWA-A (Clinical InstituteWithdrawal Assessment for Alcohol) [6]. Na podsta-wie liczby uzyskanych punktów zespół abstynencyjnykwalifikowano jako: łagodny (0–15 pkt), umiarko-wany (16–24 pkt), ciężki (25–34 pkt) oraz deliriumtremens (powyżej 35 pkt) [7].

Zespół uzależnienia od alkoholu rozpoznawanona podstawie Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznychi Zaburzeń Zachowania ICD-10, kategoria F-10 [8].

Dane z wywiadu dotyczące dobowych ilościspożywanego alkoholu przeliczono na standardoweporcje alkoholu (10 g czystego alkoholu). Jednastandardowa porcja alkoholu zawarta jest np.w 250 ml 5% piwa, 100 ml 12,5% wina lub 30 ml40% wódki.

Każde badanie traktowano jako niezależnąobserwację. Badania wykonywano w okresie aktyw-nego uzależnienia od alkoholu, tj. w momencieprzyjęcia pacjenta na oddział. W czasie 5-tygodnio-wej abstynencji wszyscy pacjenci podjęli terapię.

i głębokość uzależnienia od alkoholu, ilość i rodzaj spożywanego alkoholu czyfunkcjonowanie wątroby.Wnioski: Pięciotygodniowa hospitalizacja jest istotnym czynnikiem wywierają-cym wpływ na poprawę wartości wskaźników biochemicznych u osóbuzależnionych od alkoholu.

© 2015 Institute of Psychiatry and Neurology. Production and hosting byElsevier Sp. z o.o. This is an open access article under the CC BY-NC-ND license

(http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/).

1 W rozumieniu autorów w tej pracy „alkohol” jest zawszealkoholem etylowym.

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250238

Badanych podzielono na trzy grupy wiekowe 20–35 lat(29,05 � 4,49, mediana 30), 36–50 lat (42,61 � 3,85,mediana 42) i 51–66 lat (56,6 � 4,96, mediana 56).Okres kontaktu z alkoholem wynosił – w pierwszejgrupie wiekowej 4–21 lat (12,52 � 4,48), w drugiej 18–31 lat (24,73 � 3,57) i w trzeciej 31–48 lat (39,53� 5,78). Kolejny podział pacjentów dokonany zostałze względu na przewagę rodzaju spożywanegoalkoholu: piwo (n = 12; 20%), wino (n = 11; 18,3%),wódka (n = 37; 61,7%).

U wszystkich probantów w chwili przyjęciana oddział i po 5 tygodniach kontrolowanejabstynencji wykonano oznaczenia średniej obję-tości erytrocytu (MCV, mean corpuscular volume),aktywności transaminazy asparaginianowej (AspAT,EC 2.6.1.1), transaminazy alaninowej (ALAT, EC2.6.1.2), gamma-glutamylotranspeptydazy (GGT, EC2.3.2.2), poziomu bilirubiny, stężenia glukozy orazwskaźnika liczby płytek krwi (PLT) (aparat bioche-miczny KONELAB 20 I, firmy BioMerieux).

Wyniki przedstawiono jako wartość średnia� odchylenie standardowe i poddano analizie staty-stycznej. Zgodność rozkładów empirycznych z roz-kładem normalnym oceniano, stosując test Shapiro--Wilka [6]. Istotność różnic między wskaźnikamifunkcji wątroby w momencie przyjęcia na oddziałi po 5-tygodniowej abstynencji sprawdzano testemkolejności par Wilcoxona. Do określenia zależnościmiędzy wskaźnikami funkcji wątroby a wybranymicechami klinicznymi wykorzystano analizę korelacji(współczynnik korelacji Pearsona) [9].

Przy testowaniu hipotez zerowych przyjmowanopoziom istotności a � 0,05. Analizy statystyczneprzeprowadzono, wykorzystując pakiet Statistica10.0 (StatSoft, Inc.).

Wyniki

Dane demograficzne i kliniczne badanych przy-jętych na Oddział Terapii Uzależnienia od AlkoholuŚwiętokrzyskiego Centrum Psychiatrii w Morawicyprzedstawiono w tabeli I.

Umiarkowany zespół abstynencyjny rozpoznanou 20 mężczyzn (33,4%), ciężki u 31 (51,6%), zaśbardzo ciężki u 9 (15%).

Okres deklarowanego przez pacjentów kontaktuz alkoholem zawierał się w przedziale od 4 do 48 lat(patrz Tab. I). Pacjenci, u których czas spożywaniaalkoholu wynosił więcej niż 15 lat, stanowilinajliczniejszą grupę liczącą 46 mężczyzn (76,6%),8 pacjentów deklarowało kontakt z alkoholem

trwający 10–14 lat (13,4%), a 6 badanych trwający5–9 lat (10%).

Liczba osób z ryzykiem niedożywienia na pod-stawie wartości BMI liczyła 22 badanych, costanowiło 36,6% badanych (i dotyczyło więcej niżco trzeciego pacjenta). Natomiast u pozostałych38 badanych mężczyzn (63,3%) wykazano prawi-dłowy stan odżywienia (Tab. I).

Spośród 60 badanych u 4 osób rozpoznanocukrzycę typu 2, hiperglikemię zaś stwierdzonou 26 pacjentów (43%), głównie w grupie osóbw wieku 36–50 lat, spożywających wino. Prawidłowewartości glikemii odnotowano w przypadku pozo-stałych dwóch grup wiekowych, tj. osób w wieku 20–35 lat i 51–66 lat oraz pacjentów spożywającychgłównie piwo i wódkę.

W chwili przyjęcia na oddział podwyższonąaktywność enzymów wątrobowych stwierdzonou 39 pacjentów z zespołem uzależnienia odalkoholu (65%), u pozostałych 21 (35%) wartościte mieściły się w zakresie normy. U 26 pacjentów(43,3%) rozpoczynających terapię zaobserwowanotakże wzrost stężenia bilirubiny całkowitej z war-tościami maksymalnymi sięgającymi 3,45 mg/dl(Tab. I). Po 5 tygodniach abstynencji liczbamężczyzn, u których stwierdzono podwyższonewartości aktywności transaminaz, zmniejszyła siędo 11 (18%) (p < 0,01). Pacjentom nie podawanożadnych leków, które mogłyby mieć wpływ naobniżenie aktywności badanych enzymów wątro-bowych.

Wśród wszystkich badanych osób, 95% mężczyznbyło uzależnionych od nikotyny (średnio 22 � 7 pa-pierosów na dobę). W trakcie leczenia odwykowegoliczba wypalanych papierosów u zdecydowanej więk-szości badanych (90%) nie uległa zmianie.

W tabeli II przedstawiono wybrane wskaźnikibiochemiczne w momencie przyjęcia na oddziałi po 5-tygodniowym okresie abstynencji. Wartościwszystkich wskaźników, które były nieprawidłowepodczas pierwszego badania, uległy poprawie po5 tygodniach abstynencji, a ich wartości były istotnieniższe od tych obserwowanych przed leczeniem(p < 0,001) (Tabela II).

W kolejnym etapie analizy statystycznej korelowanowartości MCV, AspAT, ALAT, bilirubiny, GGT,glukozy i PLT z wybranymi cechami klinicznymi. Niestwierdzono zależności pomiędzy tymi wskaźnikamia cechami klinicznymi, takimi jak: wiek i rodzajspożywanego alkoholu. Zauważono, że istniała zależ-ność pomiędzy czasem 5-tygodniowej abstynencji

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250 239

a aktywnością AspAT, ALAT, GGT, poziomembilirubiny oraz stężeniem glukozy (Tab. III).

W następnym etapie analizy statystycznej pa-cjentów podzielono na podgrupy w zależności odwieku i czasu kontaktu z alkoholem. W I grupieznalazły się osoby w wieku od 20 do 35 lat (okresspożywania etanolu od 4 do 21 lat), w II grupiew wieku od 36 do 50 lat (okres spożywania etanoluod 18 do 31 lat), a w III grupie osoby powyżej50 lat (okres spożywania etanolu od 31 do 48 lat)(Tab. IV, V, VI).

Uzyskane wartości MCV i PLT w grupieI znajdowały się w zakresie wartości prawidłowychu badanych w momencie ich przyjęcia na oddział(Tab. IV), w pozostałych grupach II i III stwierdzonozwiększenie średniej objętości krwinki czerwonej orazzwiększoną liczbę płytek krwi przy przyjęciu naoddział (Tab. V i VI).

Dane zawarte w tabelach IV, V i VI wskazują, żewartości badanych wskaźników (AspAT, ALAT,GGT, bilirubina, glukoza) były podwyższone podczaspierwszego badania. Po 5 tygodniach abstynencji

Tabela IDemograficzna i kliniczna charakterystyka badanej grupy w momencie przyjęcia na oddział szpitalnyTable IDemographic and clinical characteristic of studied group at the time of admission to hospital

Wskaźniki (n = 60)Variables (n = 60)

Średnia � SDMeans � SD

MinimumMinimum

MaksimumMaximum

MedianaMedian

Wiek – lataAge – years

41,88 � 11,18 20,00 66,00 41,50

Wiek inicjacji alkoholowej (lata)Age of alcohol initiation (years)

17,25 � 2,21 11,00 25,00 18,00

Okres kontaktu z alkoholem (lata)The period of contact with alcohol (years)

26,13 � 13,13 4,00 48,00 26,00

Punktacja w skali CIWA-ACIWA-A score

26,73 � 6,30 16,00 39,00 26,00

Średnia liczba standardowych porcjialkoholu wypitych w ciągu dniaprzed początkiem badaniaThe average number of standarddrinks consumed during the daybefore the study start

14,23 � 8,48 4,00 30,00 11,50

Transaminaza asparaginianowaAspAT (0–35 U/l)Aspartate aminotransferase – U/l

52,41 � 49,07 14,00 234,00 35,00

Transaminaza alaninowa – ALAT(5–40 U/l)Alanine aminotransferase – U/l

48,23 � 41,44 12,00 223,00 34,00

gamma-glutamylotranspeptydaza – GGT(11–43U/l)gamma-glutamyltranspeptidase – U/l

130,43 � 157,76 15,70 690,10 73,75

Glukoza (60–99 mg/dl)Glucose – mg/dl

99,48 � 19,09 74,00 184,00 96,00

Bilirubina (mg/dl)Bilirubin – mg/dl

1,12 � 0,70 0,19 3,45 0,90

BMI – kg/m2 21,00 � 2,97 16,00 25,00 21,00

Palenie SmokingPalący/Smokersn = 57 (95%)Średnia dobowa dawka nikotyny/Mean daily nicotine dose (mg)28,6–33,7

Nieprawidłowe próby wątroboweAbnormal liver tests

AspAT > 40U/l n = 22 (36,7%)ALAT > 40U/l n = 31 (51,7%)

CIWA-A – Clinical Institute Withdrawal Assessment Alcohol/ Skala nasilenia alkoholowego zespołu abstynencyjnegoBMI – body mass index/ wskaźnik masy ciała

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250240

zaobserwowano istotne (p < 0,01) obniżenie aktyw-ności transaminaz (AspAT i ALAT), GGT, stężeniabilirubiny i glukozy we wszystkich badanych grupachwiekowych.

W ostatnim etapie analizy statystycznej uwzględ-niono podział pacjentów ze względu na przewagęrodzaju spożywanego alkoholu: piwo (n = 12; 20%),wino (n = 11; 18,3%), wódka (n = 37; 61,7%). Wynikiprzedstawiono w tabelach VII, VIII i IX. Uzyskanewartości MCV w grupie spożywającej piwo, winoi wódkę znajdowały się w zakresie wartości prawi-dłowych u badanych w momencie ich przyjęcia naoddział (Tab. VII, VIII, IX). Wśród badanych

pijących wino i wódkę przed wdrożeniem 5-tygod-niowej abstynencji uzyskane średnie aktywnościAspAT, ALAT i GGT istotnie statystycznie prze-kraczały wartości referencyjne dla badanych wskaź-ników (p < 0,01). Średnie wartości wyżej wymienio-nych wskaźników po 5-tygodniowej terapii osiągnęłyzakres wartości prawidłowych (p < 0,01).

Omówienie

Skutki oddziaływania alkoholu etylowego naorganizm zależą od ilości i czasu spożywania etanolu,a także osobniczej podatności na jego toksyczny

Tabela IIWartości oznaczonych biochemicznych wskaźników funkcji wątroby u pacjentów uzależnionych od alkoholu (w wieku 20–66) napoczątku badania i po 5 tygodniach abstynencjiTable IIThe values of determined biochemical indicators of liver function in alcohol-dependent patients (age 20–66) at the study start and afterthe 5-week abstinence period

WskaźnikiVariables

NormalaboratoryjnaLaboratorynormal range

Na początku badaniaAt the study startPacjenci uzależnieniAlcohol-dependentpatients (n = 60)

Po 5 tyg. abstynencjiAfter the 5-weekabstinence periodPacjenci uzależnieniAlcohol-dependentpatients (n = 60)

p

MCV fL / MCV fL 80–94 95,46 � 9,77 95,43 � 4,49 0,019AspAT [U/l] / AST [U/l] 0–35 52,41 � 49,07 21,85 � 7,96 0,000ALAT [U/l] / ALT [U/l] 5–40 48,23 � 41,44 26,70 � 14,55 0,000Bilirubina [mg/dl] / bilirubin [mg/dl] 0,0–1,1 1,12 � 0,70 0,61 � 0,36 0,000GGT [U/l] / GGT [U/l] 11–43 130,43 � 157,76 59,73 � 54,75 0,000Glukoza [mg/dl] / glucose [mg/dl] 60–99 99,48 � 19,09 89,56 � 12,09 0,000PLT [mL] / PLT [mL] 100–350 185,30 � 56,96 208,75 � 68,67 0,000

Values are means � SDMCV – mean corpuscular volume; GTP – gamma-glutamyltranspeptidase; AspAT – aspartate aminotransferase; ALAT – alaninetransferase; PLT – platelets countSignificance of difference in comparison between determinations at the study start and after the 5-week abstinence period in the alcoholicsgroup with significance of difference estimated using paired Wilcoxon testDane przedstawiono jako średnia � odchylenie standardoweMCV – średnia objętość erytrocytu, GGT – gamma-glutamylotranspeptydaza; AspAT – transaminaza asparaginianowa; ALAT –transaminaza alaninowa; PLT – liczba płytek.Znamienność różnicy średnich obserwowanych na początku badania i po 5 tygodniach abstynencji oceniono wykorzystując testWilcoxona dla zmiennych zależnych.

Tabela IIIKorelacja wartości MCV, AspAT, ALAT, bilirubiny, GGT, glukozy i PLT, wieku oraz rodzaju wypijanego alkoholu. Wynikiprzedstawiono jako współczynniki korelacji Pearsona. Statystycznie znamienne korelacje oznaczono gwiazdkąTable IIICorrelation values of MCV, AspAT, ALAT, bilirubin, GGT, glucose and PLT and the age and type of alcohol consumed. Results arepresented as Pearson's correlation coefficient. Statistically significant correlations are marked with star (*)

Wskaźnik/Variable MCV AST ALAT GGTP Bilirubina Glukoza PLT

5-tygodniowa abstynencja/5-week abstinence

R -0,0020 -0,4015* -0,3300* -0,2890* -0,4157* -0,2986* 0,1842p = 0,983 p = 0,000 p = 0,000 p = 0,001 p = 0,000 p = 0,001 p = 0,054

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250 241

wpływ. Przewlekłe picie alkoholu prowadzi douszkodzeń wątroby, trzustki, układu krwiotwór-czego, układu sercowo-naczyniowego, ośrodkowegoi obwodowego układu nerwowego oraz narządówendokrynnych [10].

Długotrwałe zaburzenia metaboliczne spowodo-wane przewlekłym nadużywaniem alkoholu w grupiepijących znaczne jego ilości (heavy drinkers), napograniczu picia ryzykownego i szkodliwego orazu osób z zespołem uzależnienia od alkoholu,

umożliwiają detekcję nadużywania alkoholu już po7 dniach abstynencji z wykorzystaniem wskaźnikówbiochemicznych, takich jak MCV, GGT, AspAT czyALAT [11]. Znajomość okresu półtrwania tychwskaźników umożliwia odpowiednie wykorzystanieich w rozpoznaniu uzależnienia od alkoholu [7].

Organem najbardziej narażonym na niekorzystnedziałanie alkoholu, biorąc pod uwagę jego metabo-lizowanie i detoksykację, jest wątroba [12]. Metabo-lizm alkoholu zachodzi w 100% przy udziale

Tabela IVWartości wybranych parametrów biochemicznych – wskaźników funkcji wątroby u pacjentów uzależnionych od alkoholu w wieku 20–35 na początku badania i po 5 tygodniach abstynencji (średni czas picia 13 lat)Table IVThe values of biochemical parameters – indicators of liver function in alcohol-dependent patients aged 20–35 at the study start and afterthe 5-week abstinence period (mean time drinking 13 years)

WskaźnikiVariables

NormalaboratoryjnaLaboratorynormal range

Na początkubadania At thestudy startPacjenci uzależnieniAlcohol-dependentpatients

Po 5 tyg. abstynencjiAfter the 5-weekabstinence periodPacjenci uzależnieniAlcohol-dependentpatients

P

MCV fL / MCV fL 80–94 92,69 � 15,45 95,50 � 4,83 0,295NSAspAT [U/l] / AST [U/l] 0–35 49,94 � 34,42 21,10 � 6,89 0,000ALAT [U/l] / ALT [U/l] 5–40 52,21 � 33,84 32,52 � 16,87 0,002Bilirubina [mg/dl] / bilirubin [mg/dl] 0,0–1,1 1,24 � 0,83 0,55 � 0,22 0,000GGT [U/l] / GTP [U/l] 11–43 101,60 � 128,14 48,61 � 28,14 0,000Glukoza [mg/dl] / glucose [mg/dl] 60–99 96,73 � 24,78 83,63 � 10,71 0,000PLT [mL] / PLT [mL] 100–350 185,00 � 61,81 205,26 � 44,06 0,053NS

NS – no significant difference between values/ różnica nieistotna statystycznie.

Tabela VWartości wybranych parametrów biochemicznych – wskaźników funkcji wątroby u pacjentów uzależnionych od alkoholu w wieku36–50 na początku badania i po 5 tygodniach abstynencji (średni czas picia 25 lat)Table VThe values of biochemical parameters – indicators of liver function in alcohol-dependent patients aged 36–50 at the study start and afterthe 5-week abstinence period (mean time drinking 25 years)

WskaźnikiVariables

NormalaboratoryjnaLaboratorynormal range

Na początku badaniaAt the study startPacjenci uzależnieniAlcohol-dependent patients

Po 5 tyg. abstynencjiAfter the 5-weekabstinence periodPacjenci uzależnieniAlcohol-dependentpatients

p

MCV fL / MCV fL 80–94 92,26 � 5,08 95,28 � 4,28 0,032AspAT [U/l] / AST [U/l] 0–35 61,80 � 64,20 21,61 � 7,83 0,000ALAT [U/l] / ALT [U/l] 5–40 49,03 � 41,15 23,46 � 9,68 0,000Bilirubina [mg/dl] / bilirubin [mg/dl] 0,0–1,1 1,19 � 0,70 0,67 � 0,46 0,000GGT [U/l] / GTP [U/l] 11–43 166,80 � 184,56 70,54 � 73,42 0,000Glukoza [mg/dl] / glucose [mg/dl] 60–99 102,00 � 15,09 122,92 � 139,43 0,000

PLT [mL] / PLT [mL] 100–350 183,00 � 60,35 207,26 � 92,65 0,046

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250242

dehydrogenazy alkoholowej i aldehydowej. Należyjednak pamiętać, że w przemianach alkoholu, opróczdehydrogenazy, istnieją jeszcze dwa inne systemyutleniające etanol, a mianowicie cytochrom P450 2E1i katalaza. Dziewięćdziesiąt procent etanolu usuwanejest z organizmu za pomocą metod enzymatycznych,tylko około 5–10% etanolu usuwane jest z ustrojuw formie niezmienionej przez nerki, układ odde-chowy i skórę [13].

Zaburzenia metaboliczne, wywołane przewlekłymnadużywaniem alkoholu, umożliwiają w grupie pa-cjentów z zespołem uzależnienia od alkoholu detekcjęalkoholu już po 7 dniach, co widoczne jest

w badaniach biochemicznych, takich jak MCV,GGT, AspAT i ALAT, CDT czy ß-HEX [14–16].

U osób nadużywających alkoholu obserwuje sięczęste zaburzenia metabolizmu węglowodanowego,związane z wyczerpaniem rezerwy glikogenoweji hipoglikemią. Bezpośrednio po spożyciu alkoholustężenie glukozy wzrasta, po czym ulega stopnio-wemu obniżeniu [17, 18]. Przyspieszenie procesuglukoneogenezy w warunkach pobudzenia układuwspółczulnego i wydzielania adrenaliny może pro-wadzić do zwiększenia stężenia glukozy we krwi osóbuzależnionych. Następstwem długotrwałego naduży-wania alkoholu jest przewlekłe zapalenie trzustki,

Tabela VIWartości wybranych parametrów biochemicznych – wskaźników funkcji wątroby u pacjentów uzależnionych od alkoholu w wieku 51–66 na początku badania i po 5 tygodniach abstynencji (średni czas picia 40 lat)Table VIThe values of biochemical parameters – indicators of liver function in alcohol-dependent patients aged 51–66 at the study start and afterthe 5-week abstinence period (mean time drinking 40 years)

WskaźnikiVariables

NormalaboratoryjnaLaboratorynormal range

Na początku badaniaAt the study startPacjenci uzależnieniAlcohol-dependentpatients

Po 5 tyg. abstynencjiAfter the 5-weekabstinence periodPacjenci uzależnieniAlcohol-dependentpatients

p

MCV fL / MCV fL 80–94 97,58 � 5,72 95,61 � 4,72 0,018AspAT [U/l] / AST [U/l] 0–35 39,26 � 30,13 23,20 � 9,67 0,000ALAT [U/l] / ALT [U/l] 5–40 41,80 � 51,70 24,93 � 17,03 0,003Bilirubina [mg/dl] / bilirubin [mg/dl] 0,0–1,1 0,86 � 0,46 0,60 � 0,29 0,006GGT [U/l] / GTP [U/l] 11–43 103,92 � 136,43 55,09 � 39,76 0,000Glukoza [mg/dl] / glucose [mg/dl] 60–99 98,60 � 17,79 87,53 � 9,19 0,000PLT [mL] / PLT [mL] 100–350 189,66 � 47,18 215,73 � 44,47 0,011

Tabela VIIWartości oznaczonych biochemicznych parametrów funkcji wątroby u pacjentów uzależnionych od alkoholu, którzy pili głównie piwo– na początku badania i po 5 tygodniach abstynencjiTable VIIThe values of determined biochemical parameters of liver function in alcohol-dependent patients who drank mostly beer – at the studystart and after the 5-week abstinence period

WskaźnikiVariables

NormalaboratoryjnaLaboratorynormal range

Na początku badaniaAt the study startPacjenci uzależnieniAlcohol-dependentpatients

Po 5 tyg. abstynencjiAfter the 5-weekabstinence periodPacjenci uzależnieniAlcohol-dependentpatients

p

MCV fL / MCV fL 80–94 89,81 � 18,92 93,83 � 5,88 0,722NSAspAT [U/l] / AST [U/l] 0–35 42,08 � 51,39 20,16 � 5,84 0,003ALAT [U/l] / ALT [U/l] 5–40 38,16 � 44,24 23,08 � 9,81 0,136NSBilirubina [mg/dl] / bilirubin [mg/dl] 0,0–1,1 1,08 � 0,50 0,56 � 0,21 0,002GGT [U/l] / GTP [U/l] 11–43 75,73 � 68,79 48,55 � 31,75 0,009Glukoza [mg/dl] / glucose [mg/dl] 60–99 97,50 � 14,07 90,00 � 10,31 0,003

PLT [mL] / PLT [mL] 100–350 186,16 � 55,34 186,33 � 38,85 0,964NS

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250 243

występujące najczęściej u 40–50-letnich mężczyzn pookoło 10 latach picia [19–21].

W badaniach Huang i Sjöholm [22] wykazanobezpośredni wpływ spożycia alkoholu na zapasyglikogenu wątrobowego. Alkohol, zdaniem autorów,poprzez wzrost stosunku NADH+H+/NAD+ spo-walniał tempo cyklu kwasu cytrynowego, a hamującglukoneogenezę, nie powstrzymywał glikogenolizy[23]. Spożywanie alkoholu przez osoby dobrzeodżywione prowadziło do wzrostu stężenia glukozy,czego konsekwencją było zahamowanie procesuglikolizy. Taracha i wsp. [24] zwrócili uwagę, żeu osób niedożywionych oraz przewlekle pijących

alkohol następowało obniżenie stężenia glukozyw organizmie i wyczerpanie zasobów glikogenuwątrobowego.

Peptydem aktywnie uczestniczącym w homeo-stazie energetycznej organizmu, który wpływał nawzrost stężenia osoczowej insuliny oraz stymulacjęglukoneogenezy, była grelina [25]. Głodzenie i ob-niżenie poziomu glukozy podnosiło znacznie jejstężenie. Grelina bierze również udział w bezpo-średniej regulacji glikemii, jej stężenie wzrastaistotnie tuż przed i zmniejsza się krótko po posiłku,dlatego bezpośrednim bodźcem do jej wydzielaniamoże być hipoglikemia. Kim i wsp. [26] wykazali

Tabela VIIIWartości oznaczonych biochemicznych parametrów funkcji wątroby u pacjentów uzależnionych od alkoholu, którzy pili głównie wino– na początku badania i po 5 tygodniach abstynencjiTable VIIIThe values of determined biochemical parameters of liver function in alcohol-dependent patients who drank mostly wine – at the studystart and after the 5-week abstinence period

WskaźnikiVariables

NormalaboratoryjnaLaboratorynormal range

Na początku badaniaAt the study startPacjenci uzależnieniAlcohol-dependentpatients

Po 5 tyg. abstynencjiAfter the 5-weekabstinence periodPacjenci uzależnieniAlcohol-dependentpatients

p

MCV fL / MCV fL 80–94 97,66 � 4,68 96,20 � 2,95 0,100NSAspAT [U/l] / AST [U/l] 0–35 62,45 � 61,62 21,36 � 6,72 0,003ALAT [U/l] / ALT [U/l] 5–40 44,00 � 30,27 21,81 � 7,78 0,003Bilirubina [mg/dl] / bilirubin [mg/dl] 0,0–1,1 1,30 � 1,08 0,65 � 0,30 0,026GGT [U/l] / GTP [U/l] 11–43 148,52 � 165,84 53,50 � 29,52 0,003Glukoza [mg/dl] / glucose [mg/dl] 60–99 104,72 � 27,25 89,54 � 9,28 0,003PLT [mL] / PLT [mL] 100–350 179,72 � 55,92 207,27 � 49,56 0,005

Tabela IXWartości oznaczonych biochemicznych parametrów funkcji wątroby u pacjentów uzależnionych od alkoholu, którzy pili główniewódkę – na początku badania i po 5 tygodniach abstynencjiTable IXThe values of determined biochemical parameters of liver function in alcohol-dependent patients who drank mostly vodka – at thestudy start and after the 5-week abstinence period

WskaźnikiVariables

NormalaboratoryjnaLaboratorynormal range

Na początku badaniaAt the study startPacjenci uzależnieniAlcohol-dependentpatients

Po 5 tyg. abstynencjiAfter the 5-weekabstinence periodPacjenci uzależnieniAlcohol-dependentpatients

p

MCV fL / MCV fL 80–94 96,64 � 5,23 95,72 � 4,36 0,066NSAspAT [U/l] / AST [U/l] 0–35 52,78 � 44,93 22,54 � 8,91 0,000ALAT [U/l] / ALT [U/l] 5–40 52,75 � 43,60 29,32 � 16,80 0,000Bilirubina [mg/dl] / bilirubin [mg/dl] 0,0–1,1 1,09 � 0,63 0,62 � 0,41 0,000GGT [U/l] / GTP [U/l] 11–43 142,79 � 174,88 65,21 � 65,40 0,000Glukoza [mg/dl] / glucose [mg/dl] 60–99 98,56 � 17,88 89,43 � 13,53 0,000

PLT [mL] / PLT [mL] 100–350 186,67 � 59,17 216,45 � 79,72 0,001

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250244

pozytywną korelację między wzrostem stężeniagreliny a czasem trwania okresu przedłużonejabstynencji. W badaniach Badaoui i wsp. [27]stwierdzono, że poziom greliny u osób aktywniepijących był obniżony. Addolorato i wsp. [28]wykazali, że stężenie greliny było wyraźnie obniżoneu osób uzależnionych od alkoholu.

Organem szczególnie narażonym na toksycznywpływ alkoholu etylowego i jego metabolitów jestwątroba. W wątrobie dokonują się główne przemianyalkoholu. Szkodliwe działanie etanolu na wątrobęzależy od jego dawki dobowej, indywidualnejwrażliwości oraz od czasu nadużywania [29]. Prze-wlekłe nadużywanie alkoholu prowadziło do rozwojualkoholowej choroby wątroby (ALD; alcoholic liverdisease), której kolejne etapy obejmowały stłuszcze-nie wątroby, alkoholowe zapalenie wątroby, zwłók-nienie i marskość [30]. U 90% osób pijącychintensywnie wątroba reagowała na nadmierną podażalkoholu stłuszczeniem, które po zaprzestaniu piciamoże być procesem odwracalnym [31]. U pacjentówze stłuszczeniem wątroby rzadko występuje żół-taczka, a wartości AspAT i ALAT są zazwyczajw normie. Alkoholowe zapalenie wątroby (AZW),jako etap przejściowy między stłuszczeniem a mar-skością wątroby, stwierdza się u około 40% pijących.Podobnie jak stłuszczenie wątroby, ustępuje ono naogół przy zachowaniu abstynencji. W inicjowaniui rozwoju alkoholowego zapalenia wątroby głównąrolę przypisuje się czynnikowi martwicy guza(TNF-a; Tumor Necrosis Factor), produkowanemuprzez komórki Browicza-Kupffera oraz wolnymrodnikom tlenowym. Nagromadzone kwasy tłusz-czowe oddziałują toksycznie na komórki wątrobypoprzez indukcję apoptozy ścieżką mitochondrialnąi lizosomową. Ponadto cholesterol gromadzący sięw wewnętrznej błonie mitochondrialnej przyczyniasię do obniżenia stężenia glutationu w mitochon-driach [32]. W AZW stwierdza się wzrost aktywnościGGT (gamma-glutamylotranspeptydazy), AspAT,ALAT oraz makrocytozę.

Alkoholowa marskość wątroby jest końcowymstadium alkoholowej choroby wątroby i dotyczy 10–20% osób przewlekle nadużywających alkoholu[33]. Istotną rolę w rozwoju włóknienia wątrobypełnią cytokiny (wśród nich czynnik wzrostu guzów,TGF-b; tumour growth factor), rodniki tlenowe, czynnikwzrostu fibroblastów (FGFs; fibroblastic growth fac-tors), płytkopochodny czynnik wzrostu (PDGFs;platelet growth factors) oraz czynnik stymulujący

tworzenie kolonii makrofagowych (M-CSF; macro-phage colony stimulating growth factor) [34].

Nasze badania dotyczące stężenia bilirubinyu osób uzależnionych od alkoholu wykazały, żeobniżało się ono wraz z wiekiem przy spożywaniugłównie wódki i piwa. Stężenie bilirubiny ulegałowyraźnemu obniżeniu po 5-tygodniowej abstynencjiwe wszystkich badanych grupach wiekowych u osóbspożywających piwo, wino i wódkę. Wzrost stężeniabilirubiny obserwowano w zaawansowanym uszko-dzeniu wątroby i dróg żółciowych, które mogą byćwynikiem przewlekłego alkoholizmu [35]. Wzroststężenia kwasów żółciowych na skutek zaburzeńregulacji w transporcie żółci prowadzi do uszkodze-nia hepatocytów, a wzrost stężenia pozakomórkowejbilirubiny indukuje śmierć komórki poprzez zjawiskoapopotozy [36]. Badania O'Malley i wsp. [37]potwierdzają związek pomiędzy spożywaniem alko-holu a wzrostem stężenia bilirubiny w surowicyu osób niepalących. Biorąc pod uwagę właściwościantyoksydacyjne bilirubiny, nasze wyniki sugerująjeden możliwy mechanizm mający związek zespożyciem alkoholu przez mężczyzn uzależnionychod nikotyny (palenie średnio 22 � 7 papierosów nadobę), co w znacznym stopniu może przyczyniać siędo obniżenia stężenia badanego wskaźnika.

Ostatnie badania den Hartog i wsp. [38] wskazująna istotny udział reaktywnych form tlenu (ROS,reactive oxygen species) i stresu oksydacyjnegow procesach włóknienia wątroby. Głównym źródłemwolnych rodników tlenowych w wątrobie są nasiloneprzemiany metaboliczne alkoholu oraz stany zapalnei niedokrwienie [39]. Z badań własnych wynika, żepodwyższone stężenie bilirubiny zanotowano w gru-pach wiekowych pacjentów 20–35 i 36–50, pijącychgłównie wino, co wiąże się prawdopodobnie zezwiększoną jej syntezą na skutek wzmożonej degrada-cji hemu, wywołanej nasileniem procesów peroksyda-cji lipidów i wytwarzaniem wysokich stężeń ROS.

Zaobserwowane w naszych badaniach zmianyw stężeniu bilirubiny oraz innych wskaźnikówwątrobowych, takich jak GGT, AspAT i ALAT,świadczą nie tylko o nasileniu stresu oksydacyjnegow wątrobie, ale również o wyczerpywaniu sięenzymatycznych i niskocząsteczkowych mechaniz-mów antyoksydacyjnych w miarę nasilania siępatologicznych zmian w zdrowej wątrobie. W celuwykrycia zaburzeń funkcji wątroby u osób naduży-wających alkoholu oznacza się aktywność następu-jących enzymów w osoczu – GGT, AspAT i ALAT.

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250 245

Peng i wsp. [40] podjęli próbę zbadania relacjimiędzy uzależnieniem od alkoholu a stanem oksy-dacyjnym organizmu. Wykazali oni, że aktywnośćaminotransferazy asparaginianowej (AST), amino-transferazy alaninowej (ALAT), glutamylotranspep-tydazy gamma (gamma-GT) i poziom cholesterolu,triglicerydów (TG) oraz kwasu moczowego znaczniewzrosły u pacjentów spożywających alkohol. Poziomdialdehydu malonowego (MDA) w surowicy tychpacjentów okazał się być znacznie zwiększonyw porównaniu z grupą kontrolną, zaś zmniejszonypo abstynencji. Po 14-dniowej abstynencji zaobser-wowano również zmniejszoną aktywność SOD(o 85%), CAT (o 52%), a GPX (o 54%), podczasgdy nie stwierdzono zmian w aktywności reduktazyglutationowej (GR). Czas trwania uzależnienia odalkoholu jest istotnie skorelowany z poziomemMDA. Ponadto aktywność CAT została istotnieskorelowana z poziomami MDA. Wyniki tych badańsugerują, że stres oksydacyjny związany z uzależnie-niem od alkoholu istotnie wpływa na mechanizmyprzeciwutleniające.

Przewlekłe spożywanie alkoholu stymuluje syn-tezę enzymów mikrosomalnych wątroby, do którychnależy GGT (g-glutamylotranspeptydaza, EC2.3.2.1). Jest ona błonowym enzymem glikoprotei-nowym, którego obecność stwierdza się w proksy-malnych kanalikach nerkowych, wątrobie, trzustceoraz w jelicie cienkim [41]. GGT surowicy pochodzigłównie z wątroby, a jej okres półtrwania wynosi od7 do 10 dni, zaś w hepatocytach uszkodzonych przezdługotrwałe spożywanie alkoholu czas ten ulegawydłużeniu aż do 28 dni, co wiąże się z upośledzeniemfunkcji oczyszczania wątroby.

Podwyższoną aktywność GGT stwierdzali inniautorzy u 80–95% chorych z jakąkolwiek postaciąostrego zapalenia wątroby [42]. Normalizację aktyw-ności surowiczej tego enzymu obserwuje się od 4 do5 tygodni po zaprzestaniu konsumpcji alkoholu.Wysokie stężenie GGT w wątrobie i nerkach stanowifizjologiczną barierę przed stresem oksydacyjnym.Glutation, najważniejszy przeciwutleniacz orga-nizmu, reaguje z reaktywnymi formami tlenu(ROS; reactive oxygen species) i chroni w ten sposóbgrupy tiolowe białek przed nieodwracalną inaktywa-cją wywołaną przez ROS [43]. Jego degradacjakatalizowana jest przez połączone działanie g-glu-tamylotranspeptydazy i g-glutamylocyklotransfe-razy. Wiązanie g-glutamylowe glutationu pomiędzygrupą g-karboksylową glutaminianu a grupą ami-nową cysteiny oporne jest na działanie peptydaz,

a jedynym enzymem umożliwiającym jego hydrolizęjest enzym g-glutamylotranspeptydaza [44]. Aktyw-ność GGT regulowana jest nie tylko przez alkohol,rośnie ona istotnie na skutek zaburzeń przepływużółci oraz pod wpływem niektórych leków, np.przeciwpadaczkowych. W naszych badaniach wyka-zano, że przewlekłe spożywanie etanolu przezpacjentów w grupach wiekowych 20–35, 36–50 oraz51–66 lat podwyższa aktywność GGT w surowicykrwi kolejno do 236%, 388% i 242%, w porównaniuz górnymi wartościami norm laboratoryjnych tegoenzymu. Z kolei 5-tygodniowa abstynencja przy-czyniała się do znacznego obniżenia aktywnościsurowiczej GGT u przedstawicieli wszystkich trzechbadanych grup wiekowych odpowiednio: do 113%,164% i 128%, nie osiągnęła jednak wartości normlaboratoryjnych. Na aktywność GGT miał równieżwpływ rodzaj spożywanego alkoholu. Piwo w naj-mniejszym stopniu modyfikowało jego aktywność,w chwili przyjęcia pacjenta na oddział obserwowanowzrost do 176%, zaś po 5 tygodniach abstynencji –obniżenie do 113% (100% to górna granica normylaboratoryjnej). Spożywanie wina i wódki powodo-wało istotny wzrost aktywności GGT kolejno do345% i 332% w momencie przyjęcia na oddział orazjej obniżenie po 5-tygodniowej abstynencji do 125%i 152%. Wartości te nie osiągnęły jednak wynikównorm laboratoryjnych. Z uzyskanych danychwynika, że zarówno rodzaj spożywanego alkoholu,jak i długość jego spożywania determinowałyaktywność GGT wątrobowej w ciągu 5 tygodniabstynencji.

W badaniach przeprowadzonych przez Markow-skiego i wsp. [45] zwrócono uwagę na zmianyaktywności N-acetylo-beta-heksozaminidazy (HEX)oraz gamma-glutamylotranspeptydazy (GGT) w suro-wicy – ulegały znacznemu podwyższeniu u osóbuzależnionych od alkoholu podczas wieloletniego picia.Zwiększona aktywność HEX w surowicy może byćbardziej czułym markerem w przypadku długoletniegookresu niż aktywności GGT. Normalizacja aktywnościHEX w surowicy w czasie abstynencji u osób uzależ-nionych od alkoholu odbywa się znacznie szybciej niżnormalizacji aktywności GGT.

Podobne wyniki badań uzyskali Wehr i wsp. [46],którzy zaobserwowali istotny wzrost aktywnościbadanych wskaźników (b-heksozaminidazy, a-man-nozydazy i gamma-glutamylotranspeptydazy) u 25pacjentów uzależnionych od alkoholu, poddanychdetoksykacji. Normalizacja a-Man i GGT przebie-gała powoli w porównaniu z aktywnością HEX, co

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250246

sprawia, że enzym ten można uznać za niezawodnymarker nadużywania alkoholu.

Aminotransferazy uznawane są za mniej czułewskaźniki sporadycznego picia etanolu niż GGT.Enzymy te są jednak czułymi wskaźnikami uszko-dzenia hepatocytów w przebiegu uzależnienia odalkoholu. Aminotransferaza asparaginianowa (AST,AspAT, SGOT; surowicza transaminaza glutamino-oksaloacetonowa, EC 2.6.1.1) oraz aminotransferazaL-alaninowa (ALT, ALAT, SGPT; surowicza trans-aminaza glutamino-pirogronianowa, EC 2.6.1.2)przenoszą grupy aminowe z aminokwasów na a--ketokwasy. Wątrobowa aktywność AspAT i ALATjest odpowiednio: 7000 i 3000 razy większa niżsurowicza [47]. Surowiczy AspAT występujew postaci dwóch izoenzymów: mitochondrialnego(mAspAT) i cytoplazmatycznego (cAspAT). ALATjest enzymem wyłącznie cytoplazmatycznym, swoi-stym dla wątroby. Poza wątrobą wysokie stężeniaAspAT stwierdzono w mięśniu sercowym, mięśniachszkieletowych, nerkach, mózgu, leukocytach i ery-trocytach. Okres półtrwania dla całkowitej AspATwynosi 17 � 5 godzin, dla jego formy mitochon-drialnej 87 godzin, natomiast dla ALAT 47� 10 godzin.

Choroby wątroby są najważniejszą przyczynąpodwyższenia aktywności ALAT oraz częstą przy-czyną podwyższonej aktywności AspAT. ProporcjaAspAT do ALAT powyżej 2 wskazuje w 90%przypadków na alkoholowe zapalenie wątroby.Alkohol przyczynia się do indukcji aktywnościmitochondrialnej AspAT w surowicy [48], zaśwybiórczo do obniżenia tylko aktywności frakcjicytozolowej. W pozaalkoholowych formach uszko-dzeń wątroby obserwuje się obniżenie aktywnościzarówno frakcji cytozolowej, jak i mitochondrialnejAspAT [49]. Alkohol hamuje uwalnianie cytoplaz-matycznej formy ALAT z hepatocytów, co wiąże siębezpośrednio z niedoborem pirydoksyny [50]. Przy-datnym wskaźnikiem prognostycznym wskazującymtoksyczne uszkodzenia wątroby jest niemianowanywskaźnik de Ritisa, wyliczany z podzielenia wartościAspAT przez wartość ALAT (czyli AspAT/ALAT).Interpretacja wynikająca z wartości wskaźnika deRitisa jest następująca: wartość większa od jednościjest typowa dla alkoholowej choroby wątroby, jejostrego bądź przewlekłego niedokrwienia i toksycz-nego uszkodzenia struktury wątrobowych mito-chondriów. Kiedy przewlekłe zapalenie prowadzido marskości hepatocytów wskaźnik de Ritisaprzyjmuje wartości mniejsze od jedności.

W naszych badaniach, przeprowadzonych nagrupie 60 pacjentów uzależnionych od alkoholuw wieku 20–66 lat, współczynnik AspAT/ALATwynosił 1,08 � 1,2, zaś po 5-tygodniowej abstynencjiobniżył się do 0,81 � 0,54. Wśród pacjentów podzie-lonych na trzy grupy wiekowe 20–35, 36–50 i 51–66lat w momencie przyjęcia na oddział współczynnikAspAT/ALAT wynosił kolejno 0,94 � 1,01, 1,24� 1,56 i 0,95 � 0,58, zaś po 5-tygodniowej abstynen-cji wartości współczynnika AspAT/ALAT kształto-wały się odpowiednio: na poziomie 0,66 � 0,40, 0,91� 0,80 i 0,96 � 0,56. W grupie pacjentów pijącychpiwo, wino lub wódkę wartości współczynnikaAspAT/ALAT wynosiły kolejno 1,11 � 1,16, 1,41� 2,03 i 1 � 1,03, zaś po 5-tygodniowej abstynencjiobniżyły się odpowiednio: do 0,87 � 0,59, 1 � 0,86i 0,76 � 0,53. Jak wynika z powyższych danych,wartości współczynnika AspAT/ALAT w większościobserwowanych przypadków przekraczały jedność.Badania wskazują, że u osób, które nadużywająalkoholu, ale nie rozpoznano u nich alkoholowejchoroby wątroby, wartości wskaźnika AspAT/ALAT nie muszą przewyższać jedności [51].W ba-daniach Nybloma [52], które przeprowadzono na439 osobach uzależnionych od alkoholu, współczyn-nik AspAT/ALAT w okresie abstynencji wynosił1,0 � 0,6, a w trakcie używania alkoholu wzrastałdo 2,6 � 1,9.

Osoby uzależnione od alkoholu są najczęściejrównież palaczami tytoniu. Dym tytoniowy i alkoholetylowy mają zdolność syntezy reaktywnych formtlenu (ROS), które wpływają na toksyczność kseno-biotyków. Aktywność AspAT i ALAT, enzymów,których podwyższona aktywność wskazuje na usz-kodzenie wątroby, przekraczała zakres normy labo-ratoryjnej u pacjentów przyjętych na Oddział TerapiiUzależnień, co wskazuje, że współistniejące uzależ-nienie od nikotyny może mieć potencjalne działaniehepatotoksyczne. Dane z piśmiennictwa wskazują narolę palenia tytoniu jako czynnika ryzyka włóknieniai progresji alkoholowej wątroby [53]. Wzrostpoziomu peroksydacji lipidów w wątrobie podwpływem etanolu może mieć związek ze spadkiemstężenia lipofilowych antyoksydantów w tej tkance,tokoferolu i koenzymu Q10 [54]. Z kolei wysokazawartość w wątrobie metali o zmiennej wartościo-wości (żelaza i miedzi), uwalnianych pod wpływemłącznego działania składników dymu i metabolitówalkoholu, dodatkowo wpływa na poziom peroksyda-cji lipidów i wzrost aktywności enzymów wątrobo-wych [55].

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250 247

Podobne wyniki opublikowali Węgrzynek i wsp.[56]. Normalizację zarówno w aktywności AspATi ALAT (p < 0,001), stężeniu bilirubiny i koncentra-cji Fe, jak i poziomu albumin w surowicy stwierdzo-no u pacjentów uzależnionych od alkoholu etylowegopo kontrolowanej abstynencji.

U osób przewlekle pijących alkohol obserwuje sięzwiększoną objętość krwinek czerwonych. Patogenezamakrocytozy u alkoholików wynika z niedoborówwitaminowych, głównie kwasu foliowego oraz wita-miny B12. Jej przyczyną mogą być również uszkodzeniawątroby, co prowadzi do hemolizy z obecnościąkomórek ostrogowych (spur cells). Makrocytozatowarzysząca chorobom wątroby związana jest takżez zaburzoną syntezą lipidów błon komórkowych lubz uszkodzeniem erytrocytów w przekrwionej śledzionie.Alkohol działa toksycznie na szpik, zmniejszając liczbękomórek szpikowych przy prawidłowym stężeniukwasu foliowego w surowicy i erytrocytach [57].W badaniu Maruyamy i wsp. [58] stężenie kwasufoliowego poniżej 2,5 mg/ml stwierdzono zaledwieu 17% pacjentów z alkoholową marskością wątroby.Niedobór kwasu foliowego może być efektem niedo-borów dietetycznych bądź uszkodzenia kosmkówjelitowych. Zwiększona objętość krwinek czerwonychjest wyższa u kobiet i zwiększa się wraz z wiekiembadanych.

W naszych badaniach wykazano, że wiek orazokres trwania picia miały istotny wpływ na wartościMCV w grupie pacjentów 36–50 i 51–66 lat. Zarównow momencie przyjęcia na Oddział Terapii Uzależ-nień, jak i po 5-tygodniowej abstynencji, wartości tewzrosły istotnie. Rodzaj wypijanego alkoholu – piwa,wina lub wódki – nie miał wpływu na wartości MCV.Obserwowana makrocytoza może być wynikiemtoksycznego działania etanolu oraz współistniejącegoprocesu zapalnego i niedoboru żelaza. Makrocytozajest mało specyficznym wskaźnikiem nadużywaniaalkoholu, ponieważ obserwuje się ją u około 70%osób niepijących alkoholu, powyżej 70. roku życia.Nawet intensywne spożywanie alkoholu początkowonie powoduje wzrostu objętości krwinek czerwonych,gdyż średni czas ich życia wynosi około 120 dni.Analiza objętości krwinek czerwonych (MCV) niejest dobrym wskaźnikiem monitorowania abstynen-cji, ponieważ makrocytoza utrzymuje się jeszczedługo po odstawieniu alkoholu. Podobne wnioskisformułowane zostały przez zespół McNamee i wsp.[59], którzy zwrócili uwagę na znacząco zredukowanewartości MCV po abstynencji, co być może związanejest ze wzrostem poziomu kwasu foliowego.

Podsumowanie

Spożywanie alkoholu może mieć istotny wpływ napoziom różnych składników biochemicznych w suro-wicy pacjentów z zespołem uzależnienia od alkoholu.Tempo przemian alkoholu zależy przede wszystkimod długotrwałego bądź sporadycznego jego przyj-mowania, jak również od ilości i stężenia. Istotniewyższe średnie aktywności badanych wskaźników, tj.MCV, AspAT, ALAT, bilirubiny, GGT i glukozy,obserwowano przed rozpoczęciem badania, zaś po5 tygodniach abstynencji ich wartości uległy popra-wie i były niższe od tych obserwowanych przedleczeniem (p < 0,001).

Nie stwierdzono korelacji pomiędzy wartościamiMCV, AspAT, ALAT, bilirubiny, GGT, glukozyi PLT a cechami klinicznymi, takimi jak wiek i rodzajspożywanego alkoholu.

Zauważono zaś, że istniała zależność pomiędzyczasem 5-tygodniowej abstynencji a aktywnościąAspAT, ALAT, GGT, poziomem bilirubiny orazstężeniem glukozy.

Oceniając wartości badanych wskaźników w trzechgrupach wiekowych w zależności od czasu kontaktuz alkoholem – 1 grupa 20–35 lat (okres spożywaniaetanolu od 4 do 21 lat), 2 grupa 36–50 lat (okres od18 do 31 lat) oraz 3 grupa osoby powyżej 50 lat (okresod 31 do 48 lat), stwierdzono, że aktywności AspAT,ALAT i GGT oraz poziom bilirubiny i stężenieglukozy w chwili przyjęcia na oddział przekraczaływartości referencyjne dla badanych wskaźników. Po5 tygodniach abstynencji zaobserwowano istotne(p < 0,01) obniżenie aktywności transaminaz (AspATi ALAT), GGT oraz stężenia bilirubiny i glukozyw trzech badanych grupach wiekowych. Zauważono,że istniała zależność pomiędzy czasem 5-tygodniowejabstynencji a aktywnością AspAT, ALAT, GGT,poziomem bilirubiny oraz stężeniem glukozy. Rów-nież rodzaj wypijanego alkoholu – wino lub wódka –miały istotny wpływ na aktywności AspAT, ALAT,GGT, stężenia bilirubiny i glukozy.

Omówione w pracy wskaźniki szkodliwego piciaalkoholu mogą monitorować zmiany narządowewywołane przez przewlekłą konsumpcję alkoholui być pomocne w monitorowaniu abstynencji.

Wkład pracy autorów/Authors' contributions

Koncepcja pracy/Study Design: E. OchwanowskaZebranie danych/Data Collection: A. Sito, A.

Prokop, E. Ochwanowska

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250248

Interpretacja danych/Data Interpretation: E.Ochwanowska, B. Witek

Akceptacja ostatecznej wersji/Acceptance offinal manuscript version: T. Tymińska-Tkacz, E.Ochwanowska

Przygotowanie literatury/Literature Search: B.Witek, M. Piotrowicz, P. Liedke

Pozyskanie środków (finansowania)/Funds: niedotyczy/does not concern

Nie występują zjawiska ghostwriting i guest au-thorship/ No ghostwriting and guest authorshipdeclared.

Konflikt interesów/Conflict of interest

Nie występuje/None declared.

Finansowanie/Financial support

Praca nie była finansowana/Not declared.

Etyka/Ethics

Treści przedstawione w artykule są zgodnez zasadami Deklaracji Helsińskiej odnoszącymi siędo badań z udziałem ludzi, dyrektywami EUdotyczącymi ochrony zwierząt używanych do celównaukowych, ujednoliconymi wymaganiami dla cza-sopism biomedycznych oraz z zasadami etycznymiokreślonymi w Porozumieniu z Farmington w 1997roku.

The work described in this article has been carriedout in accordance with the Code of Ethics of theWorld Medical Association (Declaration of Helsinki)on medical research involving human subjects; EUDirective (210/63/EU) on protection of animals use ofscientific purposes; Uniform Requirements formanuscripts submitted to biomedical journals; theethical principles defined in the Farmington Consen-sus of 1997.

Piśmiennictwo/References

[1] World Health Organization. The ICD-10 Classificationof Mental and Behavioural Disorders. Clinical descrip-tions and diagnostic. Guidelines. Geneva; 1992.

[2] Jankowski MM, Ignatowska-Jankowska B, KumańskiK, Witek B, Świergiel AH. Wpływ alkoholu na układodpornościowy – przegląd badań. Alkoholizm i Narko-mania 2013;26(1):37–53.

[3] Jelski W, Chrostek L, Szmitkowski M. Biochemicznepodstawy alkoholowego uszkodzenia wątroby. Polski

[4] Marlatt GA, Witkiewitz K. Harm reduction approachesto alcohol use: health promotion, prevention, and treat-ment. Addictive Behaviors 2002;27(6):867–86.

[5] Szczygieł B. Leczenie żywieniowe. W: Noszczyk W, red.Przegląd Piśmiennictwa Chirurgicznego 2003, 11. Fun-dacja Polski Przegląd Chirurgiczny; 2004. p. 424–35.

[6] Sullivan JT, Sykora K, Schneiderman J, Naranjo CA,Sellers EM. Assessment of alcohol withdrawal: the revisedclinical institute withdrawal assessment for alcohol scale(CIWA-Ar). British Journal of Addiction 1989;84:1353–7.

[7] Kłopocka M, Budzyński J, Świątkowski M, PulkowskiG, Ziółkowski M. Factors affecting the concentration ofplasma tumour necrosis factor alpha (TNF-alpha) andliver function tests values in alcohol dependent malesafter alcohol drinking cessation. Psychiatria Polska2007;41/3:411–25.

[8] Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowa-nia w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne.Kraków–Warszawa: Uniwersyteckie WydawnictwoMedyczne „Vesalius”, Instytut Psychiatrii i Neurologii;1998 .

[9] Sokal RR, Rohlf FJ. Biometry: the principles and prac-tice of statistics in biological research. New York: Free-man W.H. and Co.; 2012.

[10] Kerr WC, Greenfield TK, Tujague J, Brown SE. Adrink is a drink? Variation in the amount of alcoholcontained in beer, wine and spirits drinks in a USmethodological sample. Alcoholism Clinical and Experi-mental Research 2005;29:2015–21.

[11] Allen JP, Litten RZ, Fertig JB, Sillanaukee P. Carbohy-drate-deficient transferrin, gammaglutamyltransferase,and macrocytic volume as biomarkers of alcohol pro-blems in women. Alcoholism Clinical and ExperimentalResearch 2000;24:492–6.

[12] Katz GG, Shear NH, Malkiewicz IM. Signaling forethanol-induced apoptosis and repair in vitro. ClinicalBiochemistry 2001;34:219–27.

[13] Lieber CS, De Carli CM. The role of hepatic microsom-al ethanol oxidizing system (MEOS) for ethanol metab-olism in vivo. The Journal of Pharmacology andExperimental Therapeutics 1972;181/2:279–87.

[14] Lis K. Wpływ spożywania alkoholu etylowego nawyniki badań laboratoryjnych. Alkoholizm i Narkomania2009;22/1:65–73.

[15] Markowski T, Arciuch LP, Zwierz K, Bakush AA.Diagnostyka laboratoryjna zespołu uzależnienia od alko-holu etylowego. Postępy Higieny i Medycyny Doświad-czalnej 2001;55:113–20.

[16] Szacka E, Czartoryska B, Habrat B, Rodo M, Worono-wicz B, Wehr H. Lipidy, apolipoproteiny i enzymy lizo-somalne jako wskaźniki nadużywania alkoholu.Diagnostyka Laboratoryjna 1992;28:3–6.

[17] Jelski W, Chrostek L, Szmitkowski M. Metabolizmalkoholu etylowego w organizmie ludzkim. PostępyHigieny i Medycyny Doświadczalnej 1999;53:871–83.

[18] Cylwik B, Chrostek L, Szmitkowski M. Nonoxidativemetabolites of ethanol as a markers of recent alcoholdrinking. Polski Merkuriusz Lekarski 2007;23:235–8.

[19] Niemela O. Biomarkers in alcoholism. Clinica ChimicaActa 2007;377:39–43.

[20] Gupta V, Toskes PP. Diagnosis and management ofchronic pancreatitis. Journal of Postgraduate Medicine

2005;81:491–7. Merkuriusz Lekarski 2006;21:376–80.

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250 249

[21] Greenhouse L, Lardinois CK. Alcohol-associated diabe-tes mellitus. A review of the impact of alcohol consump-tion on carbohydrate metabolism. Archives of FamilyMedicine 1996;5:229–33.

[22] Huang Z, Sjöholm A. Ethanol acutely stimulates isletblood flow, amplifies insulin secretion, and induces hy-poglycemia via nitric oxide and vagally mediated mecha-nisms. Endocrinology 2008;149:232–6.

[23] Kołaciński Z, Rusiński P. Działanie biologiczne i tok-syczne etanolu, diagnostyka i leczenie zatruć. PrzeglądLekarski 2003;60:204–6.

[24] Taracha E, Habrat B, Chrapusta SJ. Combining mar-kers of nephrotoxicity and hepatotoxicity for improvedmonitoring and detection of chronic alcohol abuse.Clinical Chemistry and Lab Medicine 2008;44/12:1446–52.

[25] Granata R, Baragli A, Settanni F, Scarlatti F, Ghigo E.Unraveling the role of the ghrelin gene peptides in theendocrine pancreas. Journal of Molecular Endocrinology2010;45:107–18.

[26] Kim D, Yoon S, Choi B, Kim T, Woo YS, Kim W,et al. Increased fasting plasma ghrelin levels during alco-hol abstinence. Alcohol and Alcoholism 2005;40:76–9.

[27] Badaoui A, Saeger C, Duchemin J, Gihousse D, TimaryP, Starkel P. Alcohol dependence is associated with re-duced plasma and fundic ghrelin levels. European Jour-nal of Clinical Investigation 2008;38:397–403.

[28] Addolorato G, Capristo E, Leggio L, Ferrulli A,Abenavoli L, Malandrino N, et al. Relationship betweenghrelin levels, alcohol craving and nutritional status incurrent alcoholic patients. Alcoholism Clinical and Ex-perimental Research 2006;30:1937–93.

[29] Cichoż-Lach H. Genetyczne uwarunkowania chorobyalkoholowej i alkoholowych uszkodzeń wątroby. Gastro-enterologia Polska 2004;11/5:477–81.

[30] Naveau S. Current trend: alcoholic liver disease. Gastro-enterology and Clinical Biology 2006;30:550–3.

[31] Nehra V, Angulo P, Buchman AL, Lindor KD. Nutri-tional and metabolic considerations in the etiology ofnonalcoholic steatohepatitis. Digestive Diseases Science2001;46:2347–52.

[32] Fernandez-Checa JC, Kaplowitz N. Hepatic mitochon-dria glutathione: transport and role in disease andtoxicity. Toxicology and Applied Pharmacology2005;204:263–73.

[33] Fredman SL. Stellate cell activation in alcoholic fibrosisan overview. Alcoholism Clinical and Experimental Re-search 1999;23:904–10.

[34] Paik YH, Kim J, Aoyama T, De Minicis S, Bataller R,Brenner DA. Role of NADPH Oxidases in Liver Fibro-sis. Antioxidants and Redox Signaling 2014;20/17:2854–72.

[35] Li YM, Chen SH, Yu CH, Zhang Y, Xu GY. Effect ofacute alcoholism on hepatic enzymes and oxidation/anti-oxidation in rats. Hepatobiliary and Pancreatic DiseasesInternational 2004;3/2:241–4.

[36] Higuchi H, Gores GJ. Bile acid regulation of hepaticphysiology: IV. Bile acids and death receptors. AmericanJournal of Physiology - Gastrointestinal Liver Physiology2003;284:G734–8.

[37] O'Malley SS, Gueorguieva R, Wu R, Jatlow PI. Acutealcohol consumption elevates serum bilirubin: An en-dogenous antioxidant. Drug and alcohol dependence2015;149:87–92.

[38] den Hartog GJ, Qi S, van Tilburg JH, Koek GH, BastA. Superoxide anion radicals activate hepatic stellatecells after entry through chloride channels: A new targetin liver fibrosis. European Journal of Pharmacology2014;724:140–4.

[39] Thakur V, Pritchard MT, McMullen MR, Wang Q,Nagy LE. Chronic ethanol feeding increases activationof NADPH oxidase by lipopolysaccharide in rat Kupf-fer cells: role of increased reactive oxygen in LPS-stimu-lated ERK1/2 activation and TNF-alpha production.Journal of Leukocyte Biology 2006;79:1348–56.

[40] Peng FC, Tang SH, Huang MC, Chen CC, Kuo TL,Yin SJ. Oxidative status in patients with alcohol depen-dence: a clinical study in Taiwan. Journal of Toxicologyand Environmental Health 2005;68:1497–509.

[41] Nemesánszky E, Lott JA. Gamma-glutamyltransferaseand its isoenzymes: progress and problems. ClinicalChemistry 1985;31:797–803.

[42] Itoh S, Nakajima M. Liver gamma-glutamyl transferaseactivity in viral liver disease. Digestion 1986;33:121–5.

[43] Bartosz G. Druga twarz tlenu. Wolne rodniki w przyro-dzie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2003.

[44] Nakajima M, Watanabe B, Han L, Shimizu BI, WadaK, Fukuyama K, et al. Glutathione-analogous peptidylphosphorus esters as mechanism-based inhibitors of g-glutamyl transpeptidase for probing cysteinyl-glycinebinding site. Bioorganic & Medicinal Chemistry 2014;22/3:1176–94.

[45] Markowski T, Ferens-Sieczkowska M, Zwierz K, Woj-tulewska A. The activity of N-acetyl-beta-hexosamini-dase and gamma-glutamyltransferase in the serum ofalcohol dependent people hospitalised after a long-last-ing drinking period. Psychiatria Polska 2003;37:495–502.

[46] Wehr H, Czartoryska B, Górska D, Matsumoto H. Se-rum beta-hexosaminidase and alpha-mannosidase activi-ties as markers of alcohol abuse. Alcoholism Clinical andExperimental Research 1991;15:13–5.

[47] Lott JA, Wolf PL. Alanine and aspartate aminotransfer-ase (ALT and AST). W: Lott JA, Wolf PL, reds. Clini-cal enzymology: a case-oriented approach. Chicago: YearBook Medical Publishers; 1986.

[48] McKenna MC, Hopkins IB, Lindauer SL, Bamford P.Aspartate aminotransferase in synaptic and nonsynapticmitochondria: differential effect of compounds that in-fluence transient hetero-enzyme complex (metabolon)formation. Neurochemistry International 2006;48:629–36.

[49] Pol S, Nalpas B, Vassault A, Bousquet-Lemercier B,Franco D, Lacour B, et al. Hepatic activity and mRNAexpression of aspartate aminotransferase isoenzymes inalcoholic and non alcoholic liver disease. Hepatology1991;14:620–5.

[50] Diehl AM, Chacon MA, Potter JJ, Rolfes D, CruessDF, Mezey E. Pyridoxine deficiency and ethanol-in-duced liver injury. Alcoholism Clinical and ExperimentalResearch 1987;11:385–91.

[51] Nalpas B, Poupon RE, Vassault A, Hauzanneau P, SageY, Schellenberg F, et al. Evaluation of mAST/tASTratio as a marker of alcohol misuse in a non-selectedpopulation. Alcohol and Alcoholism 1989;24:415–9.

[52] Nyblom H, Berggren U, Balldin J, Olsson R. HighALT/AST ratio may indicate advanced alcoholic liverdisease rather than heavy drinking. Alcohol and Alcohol-ism 2004;39:336–9.

E. Ochwanowska et al. / Alcoholism and Drug Addiction 28 (2015) 235–250250

[53] Pessione F, Ramond MJ, Peters L, Pham BN, Batel P,Rueff B, et al. Five-year survival predictive factors inpatients with excessive alcohol intake and cirrhosis. Ef-fect of alcoholic hepatitis, smoking and abstinence. LiverInternational 2003;23:45–53.

[54] Porta EA. Dietary modulation of oxidative stress in al-coholic liver disease in rats. Journal of Nutrition1997;127:912S–5S.

[55] Pawlosky RJ, Salem NJr. Perspectives on alcohol con-sumption: liver polyunsaturated fatty acids and essentialfatty acid metabolism. Alcohol 2004;34:27–33.

[56] Węgrzynek I, Zulikowska E, Pach D, Szczepański W.Morfologic and functional status of the liver in patients

with acute ethanol-intoxication and chronic alcoholism.Przegląd Lekarski 2004;61:229–34.

[57] Chełstowska M, Warzocha K. Clinical symptoms andlaboratory changes in differential diagnosis of anemia.Onkologia w Praktyce Klinicznej 2006;2/3:105–16.

[58] Maruyama S, Hirayama C, Yamamoto S, Koda M,Udagawa A, Kadowaki Y, et al. Red blood cell statusin alcoholic and non-alcoholic liver disease. Journal ofLaboratory and Clinical Medicine 2001;138:332–7.

[59] McNamee T, Hyland T, Harrington J, Cadogan S,Honari B, Perera K, et al. Haematinic deficiency andmacrocytosis in middle-aged and older adults. Public Li-brary of Science One 2013;8/11:77743.