\

MATERIAŁY PRASOWE

XI Zjazd Gnieźnieński

Europa ludzi wolnychInspirująca moc chrześcijaństwa

21-23 września 2018 r.

pod honorowym patronatemPrezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy

w roku 100-lecia Odzyskania Niepodległości 1918–2018

Warszawa 2018

1

PROGRAM

Piątek, 21 września 11.15 Modlitwa ekumeniczna Modlitwę prowadzą kapelani Zjazdu z trzech tradycji chrześcijańskich:ks. MICHAŁ MAKULA, kapelan ewangelickiks. PAWEŁ MINAJEW, kapelan prawosławny o. MAREK PIEŃKOWSKI OP, kapelan katolicki

Otwarcie Zjazdu MARTA TITANIEC, przewodnicząca Komitetu Organizacyjnego XI ZjazduAbp WOJCIECH POLAK, metropolita gnieźnieński, prymas Polski, przewodniczący Zjazdów GnieźnieńskichBp JERZY SAMIEC, zwierzchnik Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, prezes Polskiej Rady Ekumenicznej

12.15 Przesłanie Prezydenta RP ANDRZEJA DUDY

13.00 Przerwa obiadowa

15.00 sesja plenarna

„Kochaj i czyń co chcesz”? Wolność chrześcijańska w świecie, w którym wszystko wolnoprof. CHANTAL DELSOL, profesor filozofii politycznej, dyrektorka Ośrodka Studiów Europejskich na Uniwersytecie Marne-la-Vallée w Paryżu

Nauczyciele polskiej wolności: kard. Stefan Wyszyński i Karol Wojtyła-św. Jan Paweł IIdyskusja panelowa: prof. BOHDAN CYWIŃSKI, dr MASSIMILANO SIGNIFREDI, dr hab. PAWEŁ SKIBIŃSKI, dr hab. MACIEJ ZIĘBA OP

16.30 Przerwa

17.00 spotkania w małych grupach warsztatowych Warsztaty chrześcijańskiej nadziei (część pierwsza)

Jak być polskim patriotą, a zarazem solidarnym Europejczykiem?Radość przeżywania niepodległości – razem z sąsiadami Wolność między szacunkiem dla człowieka i prawem pełnego wyrażania siebieJak rozmawiać o polityce przy rodzinnym stole i się nie pokłócić? Pomagać, nie zniewalając i nie ulegając manipulacji „Co się stało z naszą klasą?” Co dzisiaj znaczy solidarność? Czy Europa wraca na wojnę? Holokaust jako ostrzeżenie Naród, rodzina, wspólnoty lokalne jako przestrzeń kształtowania dobra wspólnego i postaw obywatelskich Rozwój zrównoważony – skąd brać siły do samoograniczania?Młodzi – polityka – braterstwo: co tu się da połączyć?

19.00 Kolacja

2

20.00 rozpoczęcie na rynku, zakończenie: w katedrze gnieźnieńskiej Ekumeniczna Droga Wolności„Chrystus wyzwolił nas ku wolności” (Ga 5,1)nabożeństwo przygotowane przez zjazdową komisję ekumenicznąHomilię wygłosi abp GRZEGORZ RYŚ, metropolita łódzki Sobota, 22 września

9.30 sesje plenarne (spotkania równolegle w dwóch salach)

Aula I LOKryzys migracyjny - kryzys uchodźczy - kryzys solidarności? dyskusja panelowa: KS. DR HAB. WALDEMAR CISŁO, AGNIESZKA KOSOWICZ, DR MAREK RYMSZA, BP DR KRZYSZTOF ZADARKO

Aula IKE UAMOjczyzna europejska. Rola Polski w Europiedyskusja panelowa: PROF. JERZY BUZEK, DR PAWEŁ KOWAL, PROF. HANNA SUCHOCKA, MIN. KONRAD SZYMAŃSKI

11.00 Przerwa

11.30 sesje plenarne (spotkania równolegle w dwóch salach)

Aula I LOEuropa Środkowo-Wschodnia: razem czy osobno?anglojęzyczna dyskusja ekspertów z krajów EŚW (nazwiska podamy później)

Aula IKE UAMMiłość ojczyzny. Między patriotyzmem a egoizmem narodowym dyskusja panelowa: MAREK JUREK, PROF. WALDEMAR ŁAZUGA, PROF. ANDRZEJ NOWAK, PROF. PAWEŁ ŚPIEWAK, KS. PROF. ALFRED M. WIERZBICKI

13.00

15.00 sesje plenarne (spotkania równolegle w dwóch salach)Aula I LOWolni do pojednania dyskusja panelowa: ks. dr MANFRED DESELAERS (Oświęcim), o. GIEORGIJ KOCZETKOW (Moskwa), dr JÖRG LÜER (Berlin), ks. dr BOGDAN PRACH (Lwów)

Aula IKE UAMWolność – umiar – ubóstwo dyskusja panelowa (nazwiska podamy później)

16.30 Przerwa

17.00 spotkania w małych grupach warsztatowych Warsztaty chrześcijańskiej nadziei (część druga)

3

Wychowanie do wolności – szkoła, dom, Kościół, media, przestrzeń publiczna Pojednanie, solidarność, partnerstwo – tworzenie codziennych relacji Polaków i UkraińcówJak rozmawiać w szkole o historii, by łączyła, a nie dzieliła?Media nienawiści? Wolność i nienawiść w mediach społecznościowych – co robić? „Byłem przybyszem…” Chrześcijanin wobec uchodźców – w praktyce. Obywatel – czyli kto? Granice wolności w życiu codziennym Wolność pracodawcy i pracownika – gdzie linia spotkania? Samorząd lokalny jako strażnik wolności i ładu społecznegoJak budować dziś Kościół równych sobie kobiet i mężczyzn? 21. Wolność, solidarność, pojednanie i nadzieja sąsiadów z najbliższego otoczenia22. Nowe technologie – szansa czy bariera dla ewangelizacji

17.00 równocześnie w kościołach parafialnych Gniezna i okolic: Nabożeństwa ekumeniczne według programu przygotowanego przez zjazdową Komisję Ekumeniczną (homilie głoszą duchowni z różnych Kościołów chrześcijańskich)

19.00 Kolacja

20.00 w auli głównej I LO lub na rynku gnieźnieńskimKoncert: STANISŁAWA CELIŃSKA z zespołem pod kierownictwem Macieja Muraszko

Niedziela, 23 września

sesja plenarna w auli I LO9.30Modlitwa

9.40Podsumowanie Warsztatów chrześcijańskiej nadziei

10.20 „Za wolność waszą i naszą”. Być wolnym to być dla innychprof. ROCCO BUTTIGLIONE, filozof, senator, polityk chadecki, znawca myśli Karola Wojtyły-Jana Pawła II

11.10 Przerwa

11.20„Ból świata jest bólem Kościoła”. Chrześcijanie na rzecz lepszego świata kard. PETER TURKSON, prefekt watykańskiej Dykasterii ds. Integralnego Rozwoju Człowieka

12.15 Zakończenie obrad w auli zjazdowej. Przejście do katedry

13.00 w katedrze gnieźnieńskiej Msza święta

Misja Zjazdów Gnieźnieńskich4

Odnowione Zjazdy Gnieźnieńskie są na początku XXI wieku ważnym miejscem spotkań

chrześcijan z Europy Środkowo-Wschodniej, którzy poprzez dyskusje, warsztaty, modlitwę

i wydarzenia artystyczne wyrażają swoją odpowiedzialność za przyszłość Kościoła, ojczyzny

i Europy – w nawiązaniu do chrześcijańskich korzeni naszego kontynentu.

Zjazdy odbywają się w Gnieźnie – kolebce polskiego katolicyzmu i pierwszej stolicy

Polski. Organizowane są przez metropolitę gnieźnieńskiego, prymasa Polski w ścisłej

współpracy z polskimi organizacjami katolickimi i chrześcijańskimi, w duchu dialogu i

pluralizmu.

W nawiązaniu do gnieźnieńskiej tradycji św. Wojciecha, patrona niepodzielonego

jeszcze Kościoła, Zjazdy mają szeroki charakter ekumeniczny, a także międzyreligijny.

Zapraszamy do Gniezna również ludzi niewierzących, aby podjąć z nimi dialog w imię

wspólnego dobra całego społeczeństwa. W ten sposób chcemy tworzyć kulturę spotkania, o

co tak bardzo apeluje papież Franciszek.

5

Deklaracja programowa XI Zjazdu Gnieźnieńskiego

„Europa ludzi wolnych. Inspirująca moc chrześcijaństwa” – to temat XI Zjazdu

Gnieźnieńskiego, który odbędzie się w dniach 21-23 września 2018 r.

W roku 2018 przypada setna rocznica zakończenia tragicznej I wojny światowej oraz

stulecie odzyskania niepodległości przez Polskę i kilka innych państw w naszym regionie

Europy. Nawiązując do tych wydarzeń, pragniemy podjąć chrześcijańską refleksję nad

wolnością i źródłami nadziei na przyszłość naszego kontynentu. Narodowa niepodległość

jest darem, o który nieustannie należy dbać w imię troski o dobro wspólne ojczyzny, a także

całej Europy, która dziś doświadcza kryzysu własnej tożsamości.

Wolność to wielki dar Stwórcy dla każdego człowieka. Chrześcijanie doświadczają też

wyzwolenia przez Chrystusa z więzów grzechu. Nie wystarczy jednak być wolnym „od”,

trzeba być wolnym „do”, trzeba chcieć i umieć wybierać. Wolność jest wielkim dobrem, ale

też, a może przede wszystkim: ogromną odpowiedzialnością. Wolność jest nam dana i zadana

– jak mówił św. Jan Paweł II.

To właśnie Karol Wojtyła i prymas tysiąclecia kard. Stefan Wyszyński byli dla nas

nauczycielami wolności i przewodnikami na drodze ku niepodległości, a ich spuścizna nadal

nas zobowiązuje. Święty papież Jan Paweł II poprzez swoje nauczanie i duchowe świadectwo

stworzył podwaliny pod ponowne zjednoczenie kontynentu, dzięki czemu wpisuje się w

poczet ojców założycieli Europy.

A wobec różnych trudności, jakie przeżywają współczesny świat, Europa i nasza

ojczyzna – potrzebujemy nadziei, która wszystko przetrwa. Źródło tej nadziei znajdujemy w

naszej wierze. Dlatego pytamy o inspirującą moc chrześcijaństwa do tego, by przemieniać

świat na lepszy – osobiście, wspólnotowo, lokalnie i globalnie.

XI Zjazd Gnieźnieński będzie okazją do spotkania osób, wspólnot i organizacji, które

uznając te tematy za ważne, chcą budować chrześcijańskie fundamenty Europy i

społeczeństwa obywatelskiego.

www.zjazd.org

6

EKUMENICZNY WYMIAR XI ZJAZDU GNIEŹNIEŃSKIEGO

Podobnie jak poprzednie, także XI Zjazd Gnieźnieński ma wymiar ekumeniczny

każdego dnia modlitwę przed obradami poprowadzi trzech kapelanów zjazdu, reprezentujących trzy tradycje chrześcijańskie: katolicką, prawosławną i ewangelicką;

przewidziano nabożeństwo „Ekumeniczna Droga do wolności” w pierwszym dniu Zjazdu, które opierać się będzie na tekstach biblijnych dotyczących wolności; podczas tego nabożeństwa pragniemy także wspomnieć „świadków wolności” – ludzi różnych Kościołów, różnych wyznań, którzy dali świadectwo inspirującej roli chrześcijaństwa w Europie; nabożeństwo rozpocznie się na rynku gnieźnieńskim a zakończy w katedrze.

drugiego dnia Zjazdu ekumeniczne nabożeństwa odbywać się będą także w parafiach Gniezna i okolic;

w pierwszym dniu Zjazdu prezydent Andrzej Duda spotka się z przedstawicielami Polskiej Rady Ekumenicznej.

Do wspólnego ustalenia treści i formy nabożeństw powołano do życia licząca 15 osób Komisję Ekumeniczną Zjazdu, w skład której – oprócz wspomnianych kapelanów Zjazdu – wchodzą przedstawiciele Kościołów chrześcijańskich działających w Polsce. Są to zatem, oprócz Kościoła rzymskokatolickiego i grekokatolickiego, reprezentanci 7 Kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej:

− Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego,− Kościoła Polskokatolickiego,− Kościoła Starokatolickiego Mariawitów,− Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (Luterańskiego),− Kościoła Ewangelicko-Reformowanego,− Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego,− Kościoła Chrześcijan Baptystów,

a także reprezentanci instytucji i wspólnot o charakterze ekumenicznym:− Towarzystwa Biblijnego w Polsce, − Ekumenicznego Stowarzyszenia Pokoju i Pojednania „EFFATHA”,− Wspólnoty Chemin Neuf.

Przedstawiciel Polskiej Rady Ekumenicznej, jej dyrektor ks. dr Grzegorz Giemza, jest ponadto członkiem Komitetu Organizacyjnego Zjazdu.

W Zjeździe zapowiedzieli udział zwierzchnicy Kościołów chrześcijańskich działających w Polsce, których obecność, modlitwa i głos jest ważnym świadectwem inspirującej roli Ewangelii w życiu ludzi naszego kontynentu.

7

Aspekty międzynarodowe XI Zjazdu Gnieźnieńskiego

W tym roku przypada setna rocznica odzyskania niepodległości przez Polskę i kilka

innych państw europejskich, a także zakończenia I wojny światowej. XI Zjazd Gnieźnieński

nawiązując do tych wydarzeń i poruszając temat wolności, jej granic i źródeł nadziei na

przyszłość naszego Kontynentu kontynuuje tradycję odnowionych Zjazdów Gnieźnieńskich,

które są otwartą przestrzenią do dyskusji na ważne i aktualne dla Europy tematy.

Ten międzynarodowy charakter wyraża się nie tylko w doborze przewodniego tematu

lecz również w osobach uczestników Zjazdu. Do udziału – tak jak w latach ubiegłych –

zaproszeni są goście i prelegenci z całej Europy i świata. Różnorodność opinii, perspektyw i

doświadczeń uczestników jest nieodmiennie wielką wartością Zjazdu.

Jednym z celów Zjazdu jest integracja uczestników z Europy Zachodniej, Środkowej

i Wschodniej. W tym celu Komisja Zagraniczna Zjazdu nawiązuje kontakt i kieruje

zaproszenia do organizacji, inicjatyw i instytucji w całej Europie. Obecnie jesteśmy

w kontakcie z 58 podmiotami z 25 krajów, m.in. z Francji, Niemiec, Włoch, Ukrainy,

Wielkiej Brytanii, Hiszpanii czy Portugalii. Staramy się dotrzeć do potencjalnych

uczestników w różnym wieku, o różnorodnych zainteresowaniach i doświadczeniach.

Świadomi misji Zjazdu jako przestrzeni dyskusji i inicjatora działań, bardzo liczymy

na udział przedstawicieli organizacji pozarządowych, osób zaangażowanych w rozwój

społeczeństwa obywatelskiego i aktywnych w swoich wspólnotach. Pragniemy, żeby wspólny

udział w Zjeździe był dla nich okazją do wymiany doświadczeń, nawiązania nowych

kontaktów i inspiracją do wspólnych działań w przyszłości. Organizacje i inicjatywy obecne

podczas Zjazdu będziemy wspierać i zachęcać do nawiązywania takich kontaktów.

W sposób szczególny Zjazd jest otwarty na uczestników z Europy Wschodniej – w

tym Polaków mieszkających za granicą. Serdecznie zapraszamy i wyrażamy nadzieję

na uczestnictwo osób świeckich i konsekrowanych, przedstawicieli Kościołów, działaczy

organizacji i osoby prywatne licząc na to, że XI Zjazd Gnieźnieński będzie – tak jak jego

poprzednicy – kolejną okazją do owocnego spotkania Europejczyków ze Wschodu i Zachodu.

8

ORGANIZATORZY XI ZJAZDU GNIEŹNIEŃSKIEGO

PATRONAT HONOROWY

Patronat Honorowy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w roku 100-lecia Odzyskania Niepodległości 1918-2018

KOMITET HONOROWY

Komitet Honorowy

1. Arcybiskup Stanisław Gądecki, Metropolita Poznański, Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski

2. Kardynał Kazimierz Nycz, Metropolita Warszawski 3. Arcybiskup Marek Jędraszewski, Metropolita Krakowski, Zastępca Przewodniczącego

Konferencji Episkopatu Polski 4. Kardynał Stanisław Dziwisz – Arcybiskup Senior Archidiecezji Krakowskiej 5. Biskup Jerzy Samiec, Prezes Polskiej Rady Ekumenicznej, zwierzchnik Kościoła

Ewangelicko-Augsburskiego6. Arcybiskup Henryk Muszyński, Inicjator odrodzonych Zjazdów Gnieźnieńskich7. Arcybiskup Grzegorz Ryś, Przewodniczący Zespołu ds. Nowej Ewangelizacji8. Biskup Krzysztof Nitkiewicz, Biskup Sandomierski, Przewodniczący Rady ds. Ekumenizmu9. Biskup Rafał Markowski, Przewodniczący Rady ds. Dialogu Religijnego10. Biskup Janusz Stepnowski, Biskup Łomżyński, Delegat KEP ds. Kontaktów z ComECE11. Marek Woźniak, Marszałek Województwa Wielkopolskiego 12. Zbigniew Hoffmann, Wojewoda Wielkopolski13. Beata Tarczyńska, Starosta Powiatu Gnieźnieńskiego14. Tomasz Budasz, Prezydent Miasta Gniezna15. Prof. dr hab. Andrzej Lesicki, Rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu16. Prof. dr hab. Leszek Mrozewicz, Dyrektor Instytutu Kultury Europejskiej UAM w Gnieźnie17. Prof. Adam Daniel Rotfeld 18. Prof. Hanna Suchocka 19. Dr Piotr Cywiński, Dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau

Przewodniczący Zjazdu: Arcybiskup Wojciech Polak, Metropolita Gnieźnieński, Prymas Polski

Organizator Zjazdu Fundacja św. Wojciecha–Adalberta

Współorganizatorzy Zjazdu1. Centrum Myśli Jana Pawła II2. Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC3. Instytut Ekumeniczny KUL4. Instytut Kultury Europejskiej UAM 5. Instytut Chrześcijańsko-Demokratyczny im. Ignacego Paderewskiego 6. Katolicka Agencja Informacyjna7. Klub Inteligencji Katolickiej w Warszawie 8. Klub Jagielloński9. Laboratorium „Więzi”

9

10. Stowarzyszenie Pokoju i Pojednania „Effatha”11. Wspólnota Chemin Neuf 12. Wspólnota Sant'Egidio13. Związek Dużych Rodzin 3+

WspółudziałPolska Rada Ekumeniczna

Partnerzy międzynarodowi Renovabis Fundacja Konrada Adenauera

Partnerzy samorządowiUrząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego Starostwo Powiatowe w Gnieźnie Urząd Miasta Gniezna

Sponsorzy Kirchhoff AutomotivePSB Polskie Składy BudowlaneBank Gospodarstwa Krajowego-BGKMiędzynarodowe Targi Poznańskie Bank Gospodarstwa KrajowegoORANGE (partner technologiczny)

KOMITET ORGANIZACYJNY

Przewodniczący Zjazdów GnieźnieńskichArcybiskup Wojciech Polak, Metropolita Gnieźnieński, Prymas Polski

Komitet OrganizacyjnyMarta Titaniec, wiceprezes Fundacji św. Wojciecha–Adalberta - przewodnicząca Komitetu Organizacyjnego Danuta Baszkowska, Stowarzyszenie Pokoju i Pojednania „Effatha” - wiceprzewodnicząca Komisji Ekumenicznej Bartosz Borowiak, członek Zarządu Fundacji św. Wojciecha–Adalberta Michał Drozdek, Instytut Chrześcijańsko-Demokratyczny im. Ignacego Paderewskiego Przemysław Fenrych, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej - przewodniczący Komisji Warsztatowej ks. Grzegorz Giemza, dyrektor Polskiej Rady Ekumenicznej Ewelina Goździewicz, Civitas Christiana Gniezno, członek Zarządu Fundacji św. Wojciecha–Adalberta - przewodnicząca Komisji Organizacyjno-FinansowejTeresa Kapela, Związek Dużych Rodzin 3+ - przewodnicząca Komisji PlastycznejMarcin Kędzierski, Klub Jagielloński Paweł Kęska - przewodniczący Komisji PromocyjnejJakub Kiersnowski, Klub Inteligencji Katolickiej w Warszawieks. Marcin Kulczyński - sekretarz Prymasa Polski

10

ks. Przemysław Kwiatkowski - prezes Fundacji św. Wojciecha–Adalberta Katarzyna Łukomska, Wspólnota Chemin Neuf Jan Murawski, Klub Inteligencji Katolickiej w Warszawie - przewodniczący Komisji Międzynarodowej Lidia Niedzielska, Instytut Kultury Europejskiej UAM w Gnieźnie Zbigniew Nosowski, Laboratorium „Więzi” - przewodniczący Komisji Programowejks. Sławomir Pawłowski SAC, Instytut Ekumeniczny KUL - przewodniczący Komisji EkumenicznejJarema Piekutowski, „Nowa Konfederacja” – wiceprzewodniczący Komisji Programowejo. Marek Pieńkowski OP - katolicki kapelan Zjazdu Marcin Przeciszewski, Katolicka Agencja Informacyjna - przewodniczący Komisji Medialnejks. Wojciech Sadłoń, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SACMichał Senk, Centrum Myśli Jana Pawła IIMagdalena Wolnik, Wspólnota Sant'Egidio

PATRONI MEDIALNI

AleteiaDeonGość NiedzielnyKatolicka Agencja Informacyjna NiedzielaPolskie Radio S. A.Przegląd PrawosławnyPrzewodnik Katolicki RzeczpospolitaTelewizja Polska S. A.Tygodnik PowszechnyWięźZwiastun Ewangelicki

11

Historia Zjazdów Gnieźnieńskich

1000 – 2018

I Zjazd Gnieźnieński odbył się w marcu 1000 r., kiedy do Gniezna, do grobu św. Wojciecha przybył, zaprzyjaźniony wcześniej z tym biskupem-męczennikiem, cesarz Otton III. Zjazd ten oznaczał przyjęcie Polski do grona państw europejskich. Nałożenie diademu na głowę Bolesława Chrobrego i wręczenie mu włóczni św. Maurycego przez cesarza interpretowane jest jako początek niepodległości i suwerenności państwa polskiego. Wydarzenie to miało zarazem charakter synodu kościelnego. Wraz z cesarzem przybyli kardynałowie z papieskim wysłannikiem na czele. Ogłoszono powstanie pierwszej na ziemiach polskich metropolii ze stolicą w Gnieźnie oraz trzech podlegających jej biskupstw w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Zjazd ten – poprzez erygowanie metropolii – oznaczał utworzenie samodzielnej, zależnej jedynie od Rzymu, administracji kościelnej na ziemiach polskich.

Tradycję organizowania zjazdów gnieźnieńskich - jako ważnych wydarzeń w dziedzinie duchowej i politycznej w skali europejskiej – podjął metropolita gnieźnieński abp Henryk Muszyński, zarazem delegat polskiego Episkopatu do Komisji Episkopatów Wspólnoty Europejskiej. Z jego inicjatywy, 3 czerwca 1997 r., w tysięczną rocznicę śmierci św. Wojciecha, odbył się II Zjazd Gnieźnieński, towarzyszący pielgrzymce Jana Pawła II do ojczyzny. Uczestniczył w nim papież i siedmiu prezydentów krajów Europy Środkowej i Wschodniej: prezydent Polski Aleksander Kwaśniewski, Czech – Vaclav Havel, Niemiec – Roman Herzog, Węgier – Arpad Göncz, Słowacji – Michal Kovacz, Litwy – Algirdas Brazauskas i Ukrainy – Leonid Kuczma.

Jan Paweł II wypowiedział wówczas – do prezydentów i 300 tysięcy zgromadzonych z tej okazji pielgrzymów – znamienne słowa: „Nie będzie jedności Europy, dopóki nie będzie ona wspólnotą ducha!”. Świętego Wojciecha nazwał „symbolem duchowej jedności Europy”. Podkreślił, że jego świadectwo jest nieprzemijające, gdyż cechuje je przede wszystkim umiejętność harmonijnego łączenia różnych kultur.

III Zjazd Gnieźnieński odbył się 12 marca 2000 r., kiedy to z okazji Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa u grobu św. Wojciecha miało miejsce najpierw ekumeniczne nabożeństwo połączone z wzajemnym wyznaniem win trzech tradycji chrześcijańskich, a następnie spotkanie prezydentów pięciu państw europejskich: Litwy – Valdasa Adamkusa, Niemiec – Johannesa Raua, Słowacji – Rudolfa Schustera, Węgier – Arpada Göncza i Polski – Aleksandra Kwaśniewskiego.

Legat papieski kard. Angelo Sodano oświadczył, że nowy, wspólny dom europejski, jeżeli ma być trwały, potrzebuje solidnego fundamentu, a fundamentem tym – który dawał

12

oparcie Europie i światu w ciągu minionych dwóch tysięcy lat – jest Jezus Chrystus i Jego Ewangelia.

Następnie przedstawiciele trzech tradycji chrześcijańskich w Polsce – prymas Polski kard. Józef Glemp, zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego abp Sawa oraz biskup Kościoła Ewangelicko-Augsburgskiego Jan Szarek przeprosili w imieniu swoich wspólnot wyznaniowych za zniekształcanie sumienia, obojętność na cierpienie i egoizm oraz pychę i poniżanie innych. Na uroczystości te przybyli młodzi z całej Europy. Wypracowali oni rezolucję, w której apelowali, by przedsięwzięto wszelkie wysiłki wspierające dalszą integrację krajów i narodów Europy.

IV Zjazd Gnieźnieński miał miejsce 15-16 marca 2003 roku, a organizowany był przez Forum Świętego Wojciecha, nową nieformalną strukturę laikatu w Polsce, skupiającą różnorodne ruchy i stowarzyszenia poczuwające się do współodpowiedzialności za przyszłość Europy. Zjazdowi – w którym wzięło udział ponad 600 osób z ponad 200 miejscowości i 80 ruchów – towarzyszyło hasło „Quo vadis, Europo?”.

Podczas szeregu spotkań z udziałem intelektualistów, biskupów i polityków zastanawiano się nad tym, czy obecność Polski w Unii stanowi zagrożenie czy też powinna być rozumiana jako szansa dla ewangelizacji. W przyjętym przez aklamację przesłaniu do „Polaków, Europejczyków, władz jednoczącej się Europy, chrześcijan i ludzi dobrej woli” uczestnicy spotkania napisali: „U progu nowej Europy nie może zabraknąć wartości i świadectwa życia chrześcijańskiego”. Zaapelowano m.in. o umieszczenie w preambule przyszłej Konstytucji Europejskiej zapisu o religijnym dziedzictwie Europy, gwarancji w aktach prawnych UE poszanowania życia od poczęcia do naturalnej śmierci oraz anulowania unijnej rezolucji zachęcającej państwa kandydujące do wprowadzania aborcji na życzenie.

W specjalnym telegramie do Jana Pawła II uczestnicy Zjazdu zapewnili, że Kościół w Polsce nie lęka się Europy, modli się i podejmuje refleksję nad „nad przyszłym obliczem Starego Kontynentu, jego tożsamością, kulturą i duchowością”

Kontynuacją tej formuły zjazdów był V Zjazd Gnieźnieński pod hasłem „Europa ducha” (12-14 marca 2004). Zamiarem organizatorów – świeckich zgromadzonych w Forum Świętego Wojciecha, ściśle współpracujących z abp. Henrykiem Muszyńskim – było ukazanie współczesnych duchowych źródeł Europy, z których wciąż można obficie czerpać. Kongres zgromadził najwybitniejszych świadków wiary doby współczesnej, postaci, które zdają się ukazywać nową wiosnę Kościoła, zapowiadaną w proroczy sposób przez Jana Pawła II. Przybyli m.in. założyciele i duchowi liderzy nowych wspólnot apostolskich powstałych w Kościele po Soborze Watykańskim II. Pokazują one, że chrześcijaństwo może być w Europie wciąż wyjątkowo silną i żywą inspiracją.

13

Uczestnicy Zjazdu, reprezentujący ok. 150 ruchów i stowarzyszeń chrześcijańskich, pochodzili z 15 krajów, z różnych części Europy. Była to niezwykła okazja do wzajemnej wymiany darów. Odkrywaliśmy, jak wiele możemy nauczyć się od naszych braci z Zachodu, rozumiejących swą wiarę wprost jako powołanie do przemiany otaczającego świata, jak również od chrześcijan ze Wschodu, wnoszących do wspólnego skarbca głębię medytacji i liturgii.

Gnieźnieńskie spotkanie było wielką modlitwą za Europę przyszłości. Za pośrednictwem specjalnego telemostu uczestnicy kongresu połączyli się z papieżem i młodzieżą z 10 krajów wstępujących do UE, aby wspólnie odmówić różaniec w intencji jednoczącego się kontynentu.

VI Zjazd Gnieźnieński obradował pod hasłem „Europa dialogu”, w dniach 16-18 września 2005 roku. Niemal półtora tysiąca liderów organizacji chrześcijańskich z kilkunastu krajów Europy wspólnie się modliło i debatowało, jak prowadzić dialog ze współczesną Europą. Patronowało im pytanie: Jak doprowadzić do tego, aby starzejąca się Europa na nowo odkryła i otworzyła się na te uniwersalne wartości, dzięki którym powstała i którym zawdzięcza swoją tożsamość?

Uczestnikami gnieźnieńskiej debaty byli także pasterze Kościołów chrześcijańskich, przedstawiciele Komisji Europejskiej, znani intelektualiści, ludzie kultury i politycy europejscy. Papież Benedykt XVI w swym przesłaniu nazwał gnieźnieńskie spotkanie szkołą dialogu dla środowisk laikatu krajów Europy, głównie środkowej i wschodniej, a zarazem „największym w tej części Europy spotkaniem ruchów i stowarzyszeń chrześcijańskich”. Papieża na kongresie reprezentował kard. Walter Kasper, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan. Obecne były najwyższe władze Kościoła w Polsce oraz przedstawiciele Polskiej Rady Ekumenicznej z jej prezesem, prawosławnym abp. Jeremiaszem. Przyjechały wybitne postaci europejskiego chrześcijaństwa, z ewangelickim biskupem Wolfgangiem Huberem czy bp. Hilarionem reprezentującym Patriarchat Moskwy i Wszechrusi. Przybyli też prominentni przedstawiciele środowisk żydowskich i muzułmańskich. Wśród czołowych polityków europejskich nie zabrakło słynnego architekta rozszerzenia UE, byłego kanclerza Helmuta Kohla, jak również obecnych komisarzy europejskich: Jana Figiela i Danuty Huebner.

Wydarzeniem bez precedensu była modlitwa wzajemna Żydów, chrześcijan i muzułmanów w intencji Europy, która odbyła się na gnieźnieńskim rynku 17 września. Po raz pierwszy w historii modlili się za siebie nawzajem przedstawiciele trzech wielkich religii monoteistycznych.

14

VII Zjazd Gnieźnieński pod hasłem „Człowiek drogą Europy” miał miejsce od 15 do 17 czerwca 2007 r. Osią dyskusji i wykładów było pytanie: Kim jest człowiek? Na ile człowiek – w pełni jego godności – stanowi fundament cywilizacji Europy? A w jakich sferach człowieczeństwo – najgłębiej rozumiane – jest wciąż zagrożone? W Zjeździe, który zgromadził ok. 600 gości z kilkunastu krajów Wschodu i Zachodu Europy, uczestniczyli chrześcijanie różnych wyznań, przedstawiciele ruchów religijnych, delegaci innych religii oraz politycy. Gośćmi Zjazdu byli m.in. sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej kard. Tarcisio Bertone, prezydent Polski Lech Kaczyński i przewodniczący Parlamentu Europejskiego Hans-Gert Poettering.

Program trzydniowego spotkania wypełniły wykłady, dyskusje i warsztaty dotyczące dialogu religii i kultur, wyzwań bioetyki, problemów europejskiej rodziny – tego, jak czynić nasz świat bardziej ludzkim. Nie zabrakło też koncertów i imprez artystycznych. Szczególnym wydarzeniem było nabożeństwo ekumeniczne zatytułowane „Droga światła ze Zmartwychwstałym”, w którym ulicami Gniezna przeszli przedstawiciele 11 Kościołów chrześcijańskich.

„Rodzina nadzieją Europy” to hasło VIII Zjazdu Gnieźnieńskiego, który odbył się w dniach 12-14 marca 2010 roku. Zasadniczym celem tej edycji kongresu było ukazanie, że kwestia małżeństwa i rodziny jest kluczowa dla przyszłości Europy, a właściwe myślenie o małżeństwie i rodzinie ma szerokie konsekwencje dla myślenia o Kościele, polityce i Europie.

Dlatego w programie obrad zaplanowano specjalny dzień poświęcony polityce rodzinnej. Prezentację jej zasad powierzono liderom organizacji rodzinnych z różnych krajów. Do dyskusji zaproszono także najważniejszych polskich polityków odpowiedzialnych za tę dziedzinę, zarówno z kręgów rządowych, jak i opozycyjnych. Ważnym wydarzeniem Zjazdu było wystąpienie prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Jego zdaniem w dziele odbudowy rodziny w Europie Polska ma do spełnienia wyjątkową misję.

Zjazd pomógł również rodzinom w budowaniu swego życia i w prawidłowym kształtowaniu wzajemnych relacji. Wybitni psychologowie i terapeuci w formie wykładów bądź specjalnych zajęć o charakterze warsztatowym omawiali różnorodne problemy, z jakimi przychodzi konfrontować się rodzinom.

Szczególny charakter miała „Ekumeniczna Droga Życia”, która przeszła ulicami Gniezna. Nabożeństwu przewodniczyli zwierzchnicy i przedstawiciele rodzin z dziesięciu Kościołów chrześcijańskich.

IX Zjazd Gnieźnieński odbywał się w dniach 16-18 marca 2012 r. pod hasłem „Europa obywatelska. Rola i miejsce chrześcijan”. Oficjalnie zainaugurowali go: nowy gospodarz Zjazdów, prymas Polski abp Józef Kowalczyk oraz prezydent RP Bronisław

15

Komorowski. Zjazd poświęcony był zadaniom i wyzwaniom stojącym przed chrześcijanami we współczesnym społeczeństwie obywatelskim.

W przesłaniu do Europejczyków zatytułowanym „Święty obywatel to dobry obywatel” uczestnicy Zjazdu stwierdzili: „Wiara nie jest dla nas ucieczką od świata, lecz motywacją do służby i zaangażowania”. Zjazd ten pokazał, że także współczesna demokracja potrzebuje religii: „dla budowania wspólnego dobra na naszym kontynencie niezbędne jest uznanie publicznego charakteru religii i jej niezastąpionej roli jako źródła kapitału społecznego, jako nauczyciela wartości, które są fundamentem wolnego społeczeństwa”.

Pozdrowienia do uczestników Zjazdu skierował także Benedykt XVI. „Chrześcijaństwo, choć ukierunkowuje człowieka ku wieczności, nie zwalnia go z troski o rzeczywistość doczesną, co więcej zachęca do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym w duchu miłości Boga i bliźniego” – napisał papież.

W trzydniowe spotkanie w Gnieźnie zaangażowanych było w sumie ponad 1000 osób, w tym młodzież ze szkół gnieźnieńskich. Uczestnicy Zjazdu pochodzili z Polski, Rosji, Ukrainy, Białorusi, Mołdawii, Armenii, Gruzji i Niemiec. Dzięki specjalnym Warsztatom Obywatelskim Zjazd był dla nich także swoistą sesją formacyjną – praktyczną lekcją, jak być dobrym chrześcijaninem i dobrym obywatelem.

Wśród prelegentów Zjazdu byli Polacy oraz goście z Hiszpanii, Niemiec, Austrii i Czech, m.in. były przewodniczący Parlamentu Europejskiego prof. Jerzy Buzek, rzecznik praw obywatelskich prof. Irena Lipowicz, kard. Stanisław Ryłko z Watykanu, ks. prof. Tomáš Halík, naczelny rabin Polski Michael Schudrich, delegaci Kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej, liczni liderzy społecznych organizacji katolickich i pozarządowych.

„Europa nowych początków. Wyzwalająca moc chrześcijaństwa” – to temat jubileuszowego X Zjazdu Gnieźnieńskiego. Odbył się on w dniach 11-13 marca 2016 r. Po raz pierwszy gospodarzem Zjazdu był nowy metropolita gnieźnieński, prymas Polski, abp Wojciech Polak. Honorowym patronem Zjazdu i głównym mówcą sesji otwarcia był prezydent RP Andrzej Duda.

Inspiracją Zjazdu była 1050. rocznica chrztu Polski z roku 966. Równocześnie Zjazd nawiązywał do wyraźnej potrzeby głębokiej odnowy, jaką da się odczuć we współczesnym życiu Kościoła, Polski i Europy – co wyrażało hasło „nowych początków”. Organizatorzy – Prymas Polski i kilkanaście współpracujących z nim ruchów, stowarzyszeń i organizacji chrześcijańskich – zaprosili do Gniezna takich prelegentów, panelistów i ekspertów warsztatowych, którzy byli jednocześnie świadkami. Dzięki temu X Zjazd stał się doświadczeniem wyzwalającej mocy Ewangelii.

16

Wśród prelegentów Zjazdu byli m.in. kard. Luis Antonio Tagle z Filipin i abp Światosław Szewczuk, arcybiskup większy kijowsko-halicki, zwierzchnik Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego, a także inne osoby z Francji, Niemiec, Portugalii, Rosji, Szwecji, Ukrainy, Włoch. Podczas zjazdu odbyła się bezprecedensowa debata wokół idei pojednania, jakie powinno nastąpić po zakończeniu wojny jaka obecnie toczy się na wschodzie Ukrainy. Brali z niej udział Ukraińcy i Rosjanie.

Niezapomnianym przeżyciem dla uczestników Zjazdu stało się ekumeniczne nabożeństwo dziękczynno-pokutne w katedrze gnieźnieńskiej zatytułowane „Rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa” z homilią bp. Grzegorza Rysia. Dużym powodzeniem cieszyły się „Warsztaty chrześcijańskiej wolności” – praktyczna lekcja, jak zachęcać siebie i innych do nowych początków.

„Świadomość chrześcijańskich korzeni i wdzięczność za przebyte już etapy duchowej drogi umacniają nas w przekonaniu, że postęp człowieka i całych społeczeństw wcale nie musi oznaczać głębokiej sekularyzacji. Wręcz przeciwnie, prawdziwa nowoczesność potrzebuje solidnych duchowych fundamentów” – stwierdzili uczestnicy Zjazdu w przesłaniu końcowym. Deklarowali, że chcą być ludźmi pojednania. Apelowali, „żeby chrześcijańskie miłosierdzie wobec ludzi uciekających przed nędzą, prześladowaniami i wojną padło ofiarą przetargów oraz kłótni politycznych”.

XI Zjazd Gnieźnieński: „Europa ludzi wolnych. Inspirująca moc chrześcijaństwa”, odbędzie się w dniach 21-23 września 2018 r.

www.zjazd.org

17

Informacje o Kościołach

W pracach przygotowawczych do X Zjazdu Gnieźnieńskiego i w jego obradach uczestniczyli - poza członkami Kościoła rzymskokatolickiego - przedstawiciele 8 Kościołów chrześcijańskich działających w Polsce. Oto informacje o tych Kościołach.

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Pierwsze wzmianki o chrześcijaństwie tradycji wschodniej na ziemiach polskich datuje się już na IX wiek (misja świętych braci Cyryla i Metodego). Współczesne badania historyczne dowodzą, że już na początku X wieku istniały w Krakowie, Przemyślu, Wiślicy i wielu innych miejscowościach chrześcijańskie świątynie.

Po podziale chrześcijaństwa w 1054 r. prawosławie przenikało na nasze ziemie głównie z obszarów Rusi Kijowskiej i Bizancjum. Do czasów Unii Brzeskiej 1596 r., mimo okresów ucisku, spokojnie się rozwijało. Później musiało walczyć o przetrwanie.

Odrodzenie Kościoła, połączone z przyznaniem statusu pełnej kościelnej niezależności (autokefalii) nastąpiło w dwudziestoleciu międzywojennym (1925). Był to jednocześnie czas wielkiej próby: burzenie cerkwi, przymusowa rewindykacja mienia i polonizacja ludności narodowości ukraińskiej, białoruskiej i łemkowskiej.

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny jest jednym z 15 kanonicznych Kościołów prawosławnych i obejmuje swoją jurysdykcją wszystkie parafie prawosławne na terenie Polski oraz kilka parafii w Brazylii. Językiem liturgicznym w Polskim Autokefalicznym Kościele Prawosławnym jest język cerkiewnosłowiański. W niektórych parafiach nabożeństwa sprawowane są w języku polskim.

Fundamentem nauczania Kościoła prawosławnego jest Objawienie Boże, które poznajemy poprzez Pismo Święte i Tradycję Świętą. Bardzo ważną rolę w życiu chrześcijanina odgrywają sakramenty, których jest siedem. Duchowość prawosławna jest zbudowana na Boskiej Liturgii, która jest aktualizacją życia, śmierci i zmartwychwstania Pana naszego Jezusa Chrystusa. Eucharystia to realna i prawdziwa obecność Jezusa Chrystusa, której wierni doświadczają w życiu doczesnym. Eucharystia jest centrum duchowości prawosławnej, Sakramentem sakramentów.

Obecnie Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny jest drugim co do liczebności Kościołem w Polsce i liczy około 500 tysięcy wiernych. Zwierzchnikiem Kościoła jest Jego Eminencja Wielce Błogosławiony SAWA (Michał Hrycuniak) – Metropolita Warszawski i całej Polski. Najwyższą władzą Kościoła jest Sobór Krajowy i Sobór Biskupów. W skład Kościoła wchodzi sześć diecezji i Ordynariat Polowy Wojska Polskiego. Na terenie Polski znajduje się 11 monasterów oraz domów zakonnych męskich i żeńskich. Kościół posiada uczelnie teologiczne, prowadzi działalność charytatywno-opiekuńczą (ELEOS, domy opieki), kulturalno-oświatową (ośrodki kultury prawosławnej, bractwa kościelne, rozgłośnie radiowe),

18

katechetyczną i wydawniczą, a także działalność wśród młodzieży (Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce).

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny jest członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej, Konferencji Kościołów Europejskich i Światowej Rady Kościołów.

www.orthodox.pl

Opracował ks. Doroteusz Sawicki, ks. Artur Aleksiejuk

Kościół Ewangelicko-Augsburski (Luterański) w RP

Kościół Luterański swymi korzeniami sięga czasów reformacji XVI wieku. W październiku 1517 r. augustiański mnich Marcin Luter przybił na drzwiach kościoła w Wittenberdze 95 tez, w których przedstawiał nadużycia związane z praktyką sprzedawania odpustów. Jako oddany sługa Kościoła wzywał do usunięcia tych nadużyć. W swoich późniejszych pracach i pismach dążył do zwrotu w stronę pierwotnego chrześcijaństwa i samego Słowa Bożego, zachowując w Kościele wszystko, co nie sprzeciwia się Pismu Świętemu.

Poglądy i pisma Lutra zostały dobrze przyjęte w Rzeczypospolitej Polskiej oraz u jej bezpośrednich sąsiadów. Szczególne uznanie zyskały na terenach Prus Książęcych, na Śląsku Cieszyńskim, w Małopolsce i Wielkopolsce.

Luteranie opierają swoją wiarę na czterech zasadach: tylko Pismo, tylko Chrystus, tylko wiara i tylko łaska. Nauka o usprawiedliwieniu w Kościele luterańskim podkreśla, że nie zbawiają uczynki, a jedynie wiara w usprawiedliwiające dzieło Chrystusa, dokonane na krzyżu Golgoty. Uczynki natomiast są świadectwem wiary.

Kościół Luterański w Polsce liczy obecnie ok. 70 000 wiernych i składa się z sześciu diecezji. Przy Kościele Ewangelicko-Augsburskim w RP działa 10 duszpasterstw: Młodzieży, Policji, Straży Pożarnej, Więzienne, Wojskowe, Korespondencyjne, Akademickie, Ewangelizacyjno-Misyjne, Niesłyszących i Motocyklistów.

W ramach Kościoła działa organizacja charytatywna Diakonia Polska, Centrum Misji i Ewangelizacji, Wydawnictwo Augustana i Wydawnictwo Warto.

Biskupem Kościoła jest ks. Jerzy Samiec. Kościół Luterański jest członkiem takich organizacji międzynarodowych jak Światowa Rada Kościołów, Światowa Federacja Luterańska, Konferencja Kościołów Europejskich, Polska Rada Ekumeniczna.

Wśród znanych luteran są m.in.: Jan Sebastian Bach, Immanuel Kant, Mikołaj Sęp-Szarzyński, Zygmunt Vogel, Józef Longin Sowiński, Samuel Bogumił Linde, Thomas Mann, Edward Munch, rodzina Wedel, Jerzy Buzek, Jerzy Pilch, Adam Małysz.

www.luteranie.pl

19

Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP

Kościół Ewangelicko-Reformowany w Polsce (KER) należy do Kościołów wywodzących się z Reformacji szwajcarskiej XVI wieku (działalność Zwingliego i Kalwina). Swą wiarę i życie religijne opiera tylko na Biblii, uznając ją za jedyne źródło wiary i normę życia. Uznaje dogmaty wiary właściwe Kościołowi Powszechnemu: Apostolski Skład Wiary, Nicejsko-Konstantynopolitański Symbol Wiary i Atanazjańskie Wyznanie Wiary.

Podstawowe zasady wiary KER są tożsame z powszechnymi artykułami wiary całego chrześcijaństwa: o Trójcy Świętej, o człowieczeństwie i bóstwie Jezusa, o grzechu człowieka i zbawczym dziele Chrystusa, o usprawiedliwieniu z łaski przez wiarę – co stanowi treść Ewangelii. Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP jest cząstką Kościoła Powszechnego, który Jezus Chrystus – jako jedyny Pan i Zwierzchnik – mocą Ducha Świętego powołuje spośród ludzi, gromadzi, opiekuje się nim i prowadzi.

Najkrótszą syntezę teologii reformowanej można przedstawić następująco:

1. Sola gratia – Jedynie z łaski.Człowiek, którego natura została skażona przez grzech, może zyskać zbawienie

jedynie z łaski Boga, na którą własnymi siłami zasłużyć nie potrafi.2. Sola fide – Jedynie przez wiarę.

Zbawienie dokonać się może jedynie przez wiarę w Jezusa Chrystusa, który oddał życie na krzyżu jako okup za grzechy wielu ludzi. Jemu zawdzięczamy dostęp przez wiarę do łaski.3. Sola Scriptura – Jedynie Pismo Święte.

Jedynie przez Pismo Święte można otrzymać wiarygodną wiadomość o miłości Boga i Jego łasce okazanej nam w Synu Bożym, Jezusie Chrystusie. Jedynie Pismo Święte jest referencją, o jakiej łasce i jakiej wierze mówimy w punktach 1 i 2.4. Soli Deo gloria – Jedynie Bogu chwała.

Ponieważ jedynie świętemu Bogu chwała się należy, cześć religijną odbiera Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty. Matka Jezusa, Maria cieszy się miłością i szacunkiem, podobnie jak inni ludzie tego godni, nazywani świętymi, ale żaden kult z nimi związany nie istnieje. 5. Ecclesia reformata et semper reformanda Verbi Divini – Kościół reformowany i stale reformujący się według Słowa Bożego.

Wszyscy, którzy tak (punkty 1–4) uważają i wierzą, tworzą społeczność KER w RP. Kościół Ewangelicki, według Słowa Bożego reformowany – wsłuchując się w Słowo Boże – stale podlega reformie, ponieważ funkcjonuje na tym świecie doczesnym, gdzie wszystko kostnieje, więdnie i przemija. Dzięki działaniu Ducha Świętego Kościół żyje i może nieustannie się odnawiać.

KER przyjmuje, że wykład nauki Pisma Świętego jest systematycznie zebrany w II Szwajcarskim Wyznaniu Wiary (1566), przeniesionym na grunt polski jako Konfesja Sandomierska (1570) oraz w Katechizmie Heidelberskim (1563). Formę nabożeństw i posług religijnych KER normuje w oparciu o Agendę Gdańską z 1637 roku.

Charakter KER w Polsce kształtowały trzy nurty: rodzimy – polski, czeskobraterski oraz imigrantów z Europy Zachodniej. Kościół stosuje ustrój synodalno-prezbiterialny. Oznacza to, że wszystkie sprawy ogólnokościelne leżą w gestii Synodu – zgromadzenia duchownych i wybieralnych świeckich przedstawicieli parafii i diaspory. Organem

20

wykonawczym jest pięcioosobowy Konsystorz wybierany na kadencje. Na szczeblu podstawowym (zborowym) odpowiednio funkcje te pełnią Ogólne Zgromadzenie Zboru i Kolegium Kościelne (rada starszych zboru). Duchowni nie stanowią odrębnego stanu, a z tytułu ordynacji są sobie równi.

Zwierzchnikiem KER w Polsce jest od 2002 r. bp Marek Izdebski. Kościół – składając świadectwo wiary – stara się żyć i działać tak, by pomnażać potencjał dobra w narodzie, dążąc do umocnienia miłości bliźniego pośród wszystkich wyznawców Jezusa Chrystusa, naszego Pana.

www.reformowani.plOpracował ks. Roman Lipiński

Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP

Początki metodyzmu przypadają na lata trzydzieste XVIII wieku. Nazwa jest przezwiskiem określającym ruch duchowej odnowy w Kościele Anglikańskim. Przewodzili mu dwaj duchowni anglikańscy, bracia John i Charles Wesleyowie. „Kaznodziejstwo otwartej przestrzeni” (poza obiektami kościelnymi) oraz „rozgrzanie serca”, potrzeba pokuty, nawrócenia, odrodzenia i uświęcenia wchodzą na stałe do kaznodziejskiego słownika tego ruchu. Wesleyowie nie zamierzają wprowadzać zmian doktrynalnych, ani wyodrębniać wiernych ze struktur państwowego Kościoła. Dlatego formalne zorganizowanie tego odrodzeniowego ruchu zaczyna funkcjonować dopiero po ich śmierci.

W doktrynie i praktyce metodyzm stanowi ogniwo pośrednie między historycznymi Kościołami protestanckimi a Kościołami wolnymi niezwiązanymi układami z określonym państwem. Z tradycji metodystycznego nurtu wywodzą się Kościoły o tradycji odrodzeniowej, uświęceniowej, pentekostalnej, adwentystycznej, a nawet znana i ceniona w wielu krajach Armia Zbawienia.

Podstawą doktrynalną metodyzmu pozostają do dziś anglikańskie Artykuły Wiary, reformacyjna zasada: tylko Pismo Święte, tylko łaska, tylko wiara, tylko Chrystus oraz kazania i komentarze biblijne Wesleya. Metodyści uznają Bożą Łaskę uprzedzającą, która obejmuje całą ludzkość i poprzedza wszystkie pozytywne doświadczenia wiary człowieka. Metodyzm uznaje następujące szczeble wewnętrznej przemiany: pokuta, usprawiedliwienie/odrodzenie, uświęcenie. Wszystkie one związane są z działaniem Bożej łaski uprzedzającej, usprawiedliwiającej i uświęcającej przez i w mocy Ducha Świętego. Metodyści kładą nacisk na realizację największych przykazań Jezusa, tj. dążą do „doskonałości w miłości”. Wierzą, że duchowa miłość może przemienić człowieka i cały świat.

Obecnie Kościoły metodystyczne istnieją w prawie wszystkich krajach świata i liczą ponad 45 milionów wyznających członków. Wraz z dziećmi, sympatykami i przyjaciółmi tworzą wspólnotę światową ok. 70 milionów ludzi.

Polski Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP powstał po I wojnie światowej. Niemieckojęzyczne parafie na terenie nowopowstałego państwa swą historią sięgają XIX

21

wieku. Do 1990 działał pod nazwą Kościół Metodystyczny w Polsce. Liczy obecnie ponad 50 placówek, w których skład wchodzi 28 parafii oraz filiały, placówki misyjne i kaznodziejskie. Posiada ok. 4,5 tysiąca wyznawców.

Zwierzchnikiem Kościoła jest ks. superintendent Andrzej Malicki. Kościół Ewangelicko-Metodystyczny zaangażowany jest na płaszczyźnie edukacyjnej, charytatywnej, społecznej i ekumenicznej.

www.metodysci.pl

Opracował ks. Jan Ostryk

Kościół Chrześcijan Baptystów w RP

Początki ruchu baptystycznego ściśle wiążą się z reformacją jako ogólnoeuropejskim ruchem postulującym dogłębną odnowę chrześcijaństwa. Baptyści odrzucili wizję Kościoła jako społeczności, do której przystępuje się automatycznie, na mocy tradycji. Praktykują chrzest w wieku świadomym, stąd nazywani są baptystami (gr. baptisma – chrzest).

Najwcześniejszy zbór baptystów powstał ok. roku 1612 w Londynie, założony przez powracających z wygnania emigrantów angielskich. Słynni baptyści brytyjscy to m.in. John Bunyan, pisarz, autor znanej powieści alegorycznej Wędrówka pielgrzyma i John Milton, poeta, autor poematu Raj utracony. Obecnie największym skupiskiem baptystów są Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (ok. 33 mln wyznawców). Wśród znanych przedstawicieli współczesnego baptyzmu amerykańskiego wymienić można wybitnego kaznodzieję Billy’ego Grahama. Obecnie Światowy Związek Baptystów (ŚZB), zrzeszający na zasadzie dobrowolności unie zborów baptystycznych, skupia około 40 milionów dorosłych członków.

W Polsce początki ruchu baptystycznego datują się na rok 1858, kiedy to w Adamowie pod Warszawą grupa czytelników Biblii spontanicznie postanowiła przyjąć chrzest i utworzyć zbór. Pod koniec lat trzydziestych XX w. baptyści posiadali już 100 zborów, działało związane z nimi Towarzystwo Wydawnicze „Kompas”, szpital „Betlejem” w Łodzi, ochronka dla dzieci w Brześciu Litewskim, dom starców w Narewce oraz Seminarium Teologiczne w Łodzi.

Dziś Kościół ten liczy w Polsce ok. 8000 wiernych. Jest członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej, Konferencji Kościołów Europejskich, Aliansu Ewangelicznego w RP, Europejskiej Federacji Baptystycznej oraz Światowego Związku Baptystycznego.

Kościół wydaje czasopismo – miesięcznik „Słowo Prawdy”. Przewodniczącym Rady Kościoła jest obecnie prezbiter dr Mateusz Wichary.

Podstawowe formy działalności Kościoła to ewangelizacja i edukacja oraz służba charytatywno-opiekuńcza.

www.baptysci.pl

Zaktualizował Dawid Breuer

22

Kościół Greckokatolicki

Korzenie. Korzenie Kościoła Greckokatolickiego sięgają chrztu Rusi Kijowskiej. Za pierwszego władcę chrześcijańskiego na ukraińskich ziemiach uznaje się kijowskiego księcia Askolda, który przyjął chrzest w roku 867. Około roku 954-955 chrzest przyjęła wdowa po Igorze, księżna Olga. W 988 r., za panowania księcia Włodzimierza Wielkiego, Ruś przyjęła chrześcijaństwo. Było to jeszcze przed rozerwaniem jedności Kościoła, zaś hierarchia kościelna przynależała do patriarchatu w Konstantynopolu. Jedność ta została zerwana na skutek tzw. Wielkiej Schizmy z 1054 r. i przypieczętowana przez czwartą wyprawę krzyżową w 1204 r.

Unia Brzeska. Tęsknota za jednością i potrzeba reformy Kościoła spowodowała, że pod koniec XVI w. część hierarchii kijowskiej zaczęła rozważać ideę ponownego pojednania – unii. Pod koniec grudnia 1595 r. delegaci soboru Cerkwi kijowskiej uzgodnili w Rzymie zasady, które gwarantowały Cerkwi zachowanie liturgii i obrządku wschodniego z językiem starosłowiańskim, dotychczasową organizację kościelną, własne prawo i dalsze używanie kalendarza juliańskiego. Uznali papieża za głowę Kościoła, złożyli wyznanie wiary katolickiej i przysięgę papieżowi. Oficjalne przyjęcie unii nastąpiło na synodzie kościelnym w Brześciu nad Bugiem 9 października 1596 r. Unia została przyjęta przez Metropolitę Michała Rahozę oraz większość hierarchii i wyższego duchowieństwa oraz szlachty. Diecezje przemyska i lwowska przyjęły unię dopiero pod koniec XVII w. Rozwój Kościoła Unickiego trwał do rozbiorów Rzeczypospolitej, kiedy to zaczął się dla niego okres wielkich prześladowań.

W zaborze rosyjskim, mocą carskich ukazów z 1839 i 1875 r., Kościół Unicki został całkowicie zlikwidowany. Przetrwał w zaborze austriackim i po I wojnie światowej rozwinął swoją działalność w granicach II Rzeczypospolitej, stając się istotnym czynnikiem kształtowania współczesnej świadomości religijnej i narodowej Ukraińców. W czasie II wojny światowej Kościół bohatersko stanął w obronie ofiar Holokaustu. Instytut Yad Vashem przyznał medale Sprawiedliwych wśród Narodów Świata wielu wiernym świeckim i duchownym, m.in. bł. Klemensowi Szeptyckiemu.

Czasy powojenne. W 1946 r. Kościół został zdelegalizowany na terenie ZSRR i innych państw bloku komunistycznego i z trudem przetrwał w PRL. Pełnię praw odzyskał dopiero w 1989 r. na mocy ustawy o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego. Tegoż roku ks. Jan Martyniak został wyświęcony na pierwszego powojennego biskupa greckokatolickiego, w 1991 r. został ordynariuszem reaktywowanej diecezji przemyskiej, obejmującej terytorium całej Polski, zaś w 1996 r. Arcybiskupem Metropolitą. Utworzona w 1996 r. Metropolia Przemysko-Warszawska obrządku greckokatolickiego obejmuje cały teren państwa polskiego. W jej skład wchodzą: Archidiecezja Przemysko-Warszawska, obejmująca tereny leżące na prawym brzegu Wisły wraz z Warszawą, Krakowem i Toruniem, oraz Diecezja Wrocławsko-Gdańska, obejmująca tereny na zachód od Wisły. W całej Metropolii pracuje obecnie (grudzień 2015) 78 kapłanów, w tym 8 zakonnych (7 bazylianów i 1 augustianin). Istnieje męski Zakon Św. Bazylego Wielkiego (bazylianie) oraz 3 żeńskie zgromadzenia zakonne:

23

siostry bazylianki, siostry służebnice NPM i siostry józefinki. Od listopada 2015 r. Metropolitą Przemysko-Warszawskim jest abp dr Eugeniusz Popowicz.

Kościół prowadzi działalność charytatywną, skupioną wokół Caritasu. Siostry Służebnice NPM prowadzą Ekumeniczny Dom Opieki Społecznej w Prałkowcach koło Przemyśla, opiekujący się chorymi i samotnymi niezależnie od ich wyznania i narodowości. Organizowane są kolonie letnie dla dzieci i młodzieży (Sarepta). Restaurowane są stare cerkwie i budowane nowe – na ziemiach północnych i zachodnich. Wydawane są książki, czasopisma i kalendarze.

www.cerkiew.org

www.cerkiew.net.pl

Opracował o. Piotr Kuszka

Kościół Polskokatolicki w RP

Kościół Polskokatolicki w Rzeczypospolitej Polskiej, zwany do 1951 r. Polskim Narodowym Kościołem Katolickim (PNKK), genezą swą sięga lat dziewięćdziesiątych XIX w. Wówczas to bowiem wśród Polonii Stanów Zjednoczonych Ameryki doszło do wystąpień wiernych w parafiach rzymskokatolickich przeciwko dominacji kleru pochodzenia niemieckiego i irlandzkiego. Wierni pochodzenia polskiego domagali się w ,,Memoriale” używania języka ojczystego w liturgii, opieki duchownych z własnej zbiorowości etnicznej, a także wglądu w sprawy finansowe parafii. Delegacja wiernych przedstawiła swe prośby w Rzymie w 1898 r., co jednak nie odniosło skutku. Doprowadziło to do powstania ośrodka w Scranton (Pensylwania), złożonego z szeregu niezależnych parafii polskich, a tym samym do formalnego utworzenia Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego (bp Franciszek Hodur 1866-1953). Podobne ośrodki istniały już wówczas w Chicago – grupa bp. Antoniego Kozłowskiego (1857-1907) i Buffalo – grupa bp. Stefana Kamińskiego (1859-1911). Dzięki staraniom bp. Franciszka Hodura doszło do zjednoczenia tych trzech ośrodków.

Kościół Polskokatolicki wyznaje katolickie prawdy wiary i moralności oraz zasady ustroju Kościoła zawarte w Piśmie Świętym, sformułowane w powszechnych Symbolach Wiary i postanowieniach siedmiu Soborów Powszechnych pierwszego tysiąclecia; jest cząstką jednego, świętego, katolickiego i apostolskiego Kościoła; ma własną hierarchię kościelną; roztacza opiekę religijną i duszpasterską nad wiernymi narodowości polskiej, a także wiernymi innych narodowości, jeżeli zgłosili swój akces do Kościoła; w liturgii używa języka polskiego i Ksiąg liturgicznych, zatwierdzonych przez Synod Ogólnopolski lub Radę Synodalną; w swej postawie duszpasterskiej uwzględnia potrzeby duchowe i materialne Narodu i Państwa Polskiego; wychowuje swych wiernych w duchu miłości do Ojczyzny oraz uczy poszanowania wartości życia ludzkiego od poczęcia do naturalnej śmierci i godności każdego człowieka.

Kandydaci do stanu duchownego kształcą się w Wyższym Seminarium Duchownym Kościoła Polskokatolickiego w Warszawie i w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Od 1995 r. zwierzchnikiem Kościoła jest bp prof. dr hab. Wiktor Wysoczański.

24

Kościół przyjmuje jako obowiązującą „Deklarację Utrechcką Biskupów Starokatolickich” z 24 września 1889 r., która jest podstawowym dokumentem ujmującym zwięźle starokatolickie zasady wiary. Kościół Polskokatolicki jest jedynym Kościołem polskim należącym do Unii Utrechckiej Kościołów Starokatolickich, a jego biskup jest członkiem Międzynarodowej Konferencji Biskupów Starokatolickich.

Kościół Polskokatolicki w RP, zachowując niezależność jurysdykcyjną i odrębną administrację, pozostaje w jedności wiary i moralności z Polskim Narodowym Kościołem Katolickim w USA i Kanadzie; utrzymuje stały kontakt i współpracę ze środowiskami PNKK w USA i Kanadzie; wspomaga umacnianie wśród Polonii więzi z krajem ojczystym oraz dba o dobre imię PNKK w USA i Kanadzie.

Kościół Polskokatolicki jest członkiem Światowej Rady Kościołów, Konferencji Kościołów Europejskich i Polskiej Rady Ekumenicznej.

www.polskokatolicki.pl

Opracował ks. Andrzej Gontarek

Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP

Mariawityzm jest jedynym oryginalnie polskim wyznaniem, powstałym na przełomie XIX/XX wieku. Geneza Kościoła Mariawitów jest ściśle związana z osobą św. Marii Franciszki Kozłowskiej i otrzymanym przez nią, w Płocku 2 sierpnia 1893 r., objawieniem Dzieła Wielkiego Miłosierdzia.

Mariawici wyodrębnili się z Kościoła Rzymskokatolickiego w 1906 roku. Powodem secesji było niezaakceptowanie przez polską hierarchię i papieża działalności Zgromadzenia Kapłanów Mariawitów, którego członkami byli rzymskokatoliccy kapłani dostrzegający potrzebę odrodzenia duchowego wśród duchowieństwa i wiernych.

W 1909 roku mariawici nawiązali bliższe relacje z zachodnimi Kościołami starokatolickimi zrzeszonymi w Unii Utrechckiej. Biskupi starokatoliccy przekazali mariawitom pełnię sukcesji apostolskiej.

Objawienia Dzieła Wielkiego Miłosierdzia wskazują, że ostatnim ratunkiem dla pogrążonego w grzechach świata jest cześć Przenajświętszego Sakramentu i pomoc Maryi. Jeżeli ludzkość skorzysta z okazanego Miłosierdzia, nastąpi odrodzenie Kościoła, a ziemia stanie się odbiciem nieba. Jeśli odrzuci – czeka ją wyrok Sprawiedliwości Bożej, kara za grzech.

W konsekwencji objawień mariawici propagują kult eucharystyczny, który wyraża się w częstym i godnym przystępowaniu do Komunii Świętej udzielanej pod postaciami Chleba i Wina oraz kształtowaniu indywidualnej relacji z Chrystusem poprzez adorację Przenajświętszego Sakramentu. Liturgia Kościoła sprawowana jest w rycie trydenckim przetłumaczonym na język polski (od 1907 roku).

25

Nazwa Kościoła nawiązuje do starożytnych zasad Kościoła katolickiego, sprzed podziału na Kościół Wschodni i Zachodni, oraz wskazuje na naśladowanie życia Maryi (łac. Mariae vite – życie Maryi), do czego zobowiązani są jego wyznawcy. Wstępowanie w ślady Bogurodzicy oznacza zachowanie świętości życia przy jednoczesnym wykonywaniu codziennych obowiązków.

Mariawici uznają siedem Sakramentów Świętych: chrzest, bierzmowanie, Eucharystię, pokutę, kapłaństwo, małżeństwo i namaszczenie chorych. W Kościele nie istnieje obowiązkowy celibat duchownych. Praktykowane są dwie formy sakramentu pokuty: indywidualna (przed kapłanem) oraz ogólna (powszechna) – przed Chrystusem z rozgrzeszeniem kapłana. Wszystkie posługi są bezpłatne, zgodnie z zaleceniem Chrystusa: „Darmo otrzymaliście, darmo dawajcie”. Duchowieństwu wolno przyjmować dobrowolne ofiary za posługi religijne, ale nie można ich żądać.

Mariawici nie uznają dogmatu o nieomylności papieża oraz odrzucają wszelkie klątwy i ekskomuniki, kładąc szczególny akcent na indywidualne przeżywanie wiary przez każdego człowieka. Starają się nie narzucać innym swoich poglądów, szanując godność i wolność wszystkich ludzi. Podstawowym prawem etycznym jest przykazanie miłości Boga, bliźniego i samego siebie, któremu podporządkowane są pozostałe zasady życia kościelnego.

Stosunek mariawitów do ekumenizmu najlepiej oddają słowa św. Marii Franciszki: „Każdy Kościół niech zachowuje zwyczaje, modły i nabożeństwa i niech drugiemu swoich praktyk religijnych nie narzuca. We wszystkim niech będzie miłość, w rzeczach niekoniecznych do zbawienia – wolność, a w koniecznych jedność”. Kościół angażuje się w działalność zmierzającą do przywrócenia jedności chrześcijan, na zasadzie jedności w różnorodności. Jest współzałożycielem Polskiej Rady Ekumenicznej oraz członkiem Światowej Rady Kościołów i Konferencji Kościołów Europejskich. Współpracuje na zasadach interkomunii z innymi Kościołami starokatolickimi na świecie.

Kościół Starokatolicki Mariawitów liczy obecnie ok. 25 tys. wyznawców w Polsce i 5 tys. we Francji. Duchowym centrum jest Świątynia Miłosierdzia i Miłości w Płocku, eucharystyczne sanktuarium i jedyna katedra mariawicka, przy której rezyduje zwierzchnik Kościoła - Biskup Naczelny Marek Maria Karol Babi (od 2015 roku). Kościół kształci kadry duchownych w Seminarium Duchownym w Płocku i na Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Organem prasowym Kościoła jest kwartalnik „Mariawita”.

www.mariawita.pl

Opracował kapłan Mateusz Maria Felicjan Szymkiewicz

26