ZIMA Z TAURONEM

POBIERZ MAGAZYNW WERSJI NA TABLET

NR 1 (75)STYCZEŃ

2015

str. 4

Wywiadz Antonim TajdusiemO trendach w światowej energetyce i w górnictwie

str. 2

BiznesTauron ponownie w RESPECT IndexW gronie spółek giełdowych odpowiedzialnych społecznie

str. 13

GrupaBezpieczniki w pracyAkcja informacyjno-edukacyjna dla branży remontowo-budowlanej

str. 22

02 Biznes

foto

: Nov

imed

ia

Tauron Polska Energia po raz drugi znalazł się w gronie firm, które wejdąw skład portfela indeksu spółek giełdowych odpowiedzialnych społecznie

Tauron ponowniew RESPECT Index

Przedstawiciele spółek giełdowych odpowiedzialnych

społecznie

  G iełda Papierów Wartościowych w  Warszawie ogłosiła 18 grudnia wyniki VIII edycji RESPECT Index.

Inicjatywa ta ma na celu wyłonienie firm za-rządzanych w sposób odpowiedzialny i zrów-noważony. Tym samym każdorazowo w skład portfela indeksu wchodzą spółki giełdowe działające zgodnie z najlepszymi standarda-mi zarządzania w zakresie ładu korporacyjne-go, ładu informacyjnego i relacji z inwestora-

mi, a także w obszarach obejmujących ochronę środowiska, kwestie społeczne i  pracownicze.– Ponowna obecność Tauron Polska Energia w zestawieniu RESPECT Index jest powodem do dumy, a jednocześnie stanowi dla nas potwier-dzenie, że strategia zrównoważonego rozwo-ju Grupy Tauron realizowana jest we właściwy sposób – mówi Dariusz Lubera, prezes zarządu Tauron Polska Energia. – Z drugiej strony przy-należność do grona spółek giełdowych odpo-

wiedzialnych społecznie jest sygnałem dla naszych inwestorów, że prowadzone przez nas działania w tym obszarze są realizowane według najlepszych standardów. Wejście w skład nowego portfela indeksu to kolejne w tym roku wyróżnienie dla Tauron Polska Energia za działania w zakresie społecz-nej odpowiedzialności biznesu i zrównoważo-nego rozwoju. Katarzyna Fraś

Społeczny raport dwukrotnie nagrodzonyGrupa Tauron zdobyła ponownie nagrodę internautów oraz wyróżnienie jury w konkursie „Raporty Społeczne”

 R aport zrównoważonego rozwoju Grupy Tauron za rok 2013 zdobył największe uznanie wśród internautów, którzy

oddali na niego ponad 30 proc. głosów w kon-kursie, zorganizowanym przez Forum Odpo-wiedzialnego Biznesu, PwC oraz SGS. Rów-nież w ubiegłym roku ta grupa uznała go za najlepszy. Co warte podkreślenia, Tauron, jako jedyna spółka, otrzymał równolegle wyróżnie-

nie jury za odważne wykorzystanie Internetu.W konkursie „Raporty Społeczne” przyznawane są nagrody za najlepiej sporządzone raporty z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu. Jury główne, jury dziennikarskie, internauci oraz Ministerstwo Gospodarki w tym roku wybierali najlepsze raporty spośród 31 publikacji. Głównym celem konkursu jest zwrócenie uwagi na znaczenie raportowania pozafinansowego

i wskazanie dobrych praktyk w tym zakresie. Dzięki tej inicjatywie wyróżniane są przedsię-biorstwa, które nie tylko prowadzą działalność, biorąc pod uwagę interes społeczeństwa i śro-dowiska, ale także potrafią w sposób jasny, przej-rzysty i wiarygodny zaprezentować swoje doko-nania w publikowanych raportach. Magdalena Rusinek

03

WYDAWCA: Tauron Polska Energia SA, Departament Komunikacji Rynkowej i PR • DYREKTOR: Paweł Gniadek, pawel.gniadek@tauron-pe.pl, tel. 32 774 24 37 • REDAKCJA: „Polska Energia”, ul. ks. Piotra Ściegiennego 3, 40-114 Katowice, fax 32 774 25 24, e-mail: redakcja@tauron-pe.pl • REDAKTOR NACZELNA: Magdalena Rusinek, magdalena.rusinek@tauron-pe.pl, tel. 32 774 27 21 • ZASTĘPCA RED. NACZELNEJ: Katarzyna Fraś, katarzyna.fraś@tauron-pe.pl, tel. 32 774 27 54; • ZESPÓŁ REDAKCYJNY: Marcin Lauer, marcin.lauer@tauron-pe.pl, tel. 32 774 27 06; Małgorzata Kołodziej, malgorzata.kolodziej@tauron-pe.pl, tel. 32 467 25 16; Jacek Sakrejda, jacek.sakrejda@tauron-pe.pl, tel. 32 774 27 23; Tauron Wydobycie SA: Zofia Mrożek, zmrozek@pkwsa.pl, tel. 32 618 56 07; Tauron Wytwarzanie SA: Bartosz Nowak, bartosz.nowak@tauron-wytwarzanie.pl, tel. 32 774 21 37; Tauron Dystrybucja SA: Marcin Marzyński, marcin.marzynski@tauron-dystrybucja.pl, tel. 12 261 10 30; Tauron Ciepło SA: Karolina Kmon, karolina.kmon@tauron-cieplo.pl, tel. 32 258 72 48; Tauron Sprzedaż sp. z o.o.: Elżbieta Bukowiec, elzbieta.bukowiec@tauron-pe.pl, tel. 12 265 41 55; Tauron Obsługa Klienta: Katarzyna Sierszuła, katarzyna.sierszula@tauron-pe.pl, tel. 71 889 57 29; Tauron Ekoenergia: Monika Meinhart-Burzyńska, monika.meinhart-burzynska@tauron-ekoenergia.pl, tel. 75 754 68 07

• REALIZACJA WYDAWNICZA: Novimedia sp. z o.o., ul. Karowa 31a, 00-324 Warszawa• Wydawca nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń. Redakcja nie zwraca materiałów oraz zastrzega sobie prawo ich redagowania i skracania. • ZDJĘCIE NA OKŁADCE: arc TPE• NUMER ZAMKNIĘTO: 12 stycznia 2015 r.

W NUMERZE02 BIZNES Tauron ponownie w RESPECT Index Społeczny raport dwukrotnie nagrodzony

03 EDYTORIAL W dobrej kondycji

04 GOŚĆ NUMERU Trendy w światowej energetyce i górnictwie

06 FLESZ Szczyt w Limie bez konkretów Kredyt Banku Światowego dla Ukrainy Elektrownia słoneczna

na sztucznym jeziorze w Japonii Francuski GDF Suez inwestuje w Chile EBI s� nansuje budowę połączenia Polski z Litwą Przyjęty projekt ustawy o handlu uprawnieniami do emisji

08 BIZNES Grupa Tauron pionierem

na niemieckim rynku obligacjiTameh z majątkiem

09 NOTOWANIA Wiatr zepchnął ceny ze szczytów

10 GRUPA Ciepłe oszczędności

Wodna przyszłośćOddział bezwypadkowyBiałe certy� katyKoncert królewskiRobocikiBezpieczniki w pracy

14 BIZNES Nowy blok węglowy w Jaworznie i nie

tylko, czyli podsumowanie 2014 roku

18 RYNKI ENERGII Eurodetal

20 W UNII Polski oddział na brukselskim froncie

22 PROMOCJA Z Tauronem bezpiecznie w górach Narciarze na start

24 WYNALAZCY Atomowy demon

26 JAK TO DZIAŁA? Parada radarów

28 ENERGIA INACZEJ Czy pojedziemy na celulozie?

30 FELIETON Pomyłki i porażki napędzają nasz świat

Znajdź nas na Facebooku

03Polska Energia, Luty 2014 030303

W dobrej kondycjiMimo że Nowy Rok zagościł już na dobre, warto na chwilę cofnąć się wspomnienia-mi w czasie. Tym bardziej, że zakończenie 2014 r. obfitowało w  miłe dla Taurona ak-centy. Mianowicie w  grudniu po raz kolej-ny została doceniona działalność Grupy w  obszarze pozabiznesowym. Tauron zo-stał ponownie przyjęty przez Giełdę Papie-rów Wartościowych do elitarnego grona spółek giełdowych odpowiedzialnych spo-łecznie – RESPECT Index. Dodatkowo w ra-mach konkursu Raporty Społeczne 2014 uznanie w  oczach jury oraz internautów zdobył Raport zrównoważonego rozwoju Grupy Tauron, który – jako jedyny spośród 31 publikacji – został dwukrotnie nagrodzony (str. 2). Oba wyróżnienia są dla nas powodem do dumy, a zarazem zobowiązaniem, dlatego nie poprzestajemy na naszych dotychczaso-wych dokonaniach i już organizujemy kolejne przedsięwzięcia społeczne, m.in. nową edycję Bezpieczników Taurona czy też, wspólnie z GOPR, tegoroczną edycję projektu „Bez-pieczna zima w górach”, o których szerzej można przeczytać na str. 13 i 22.Wydarzeniem wieńczącym 2014 r. była także emisja obligacji Taurona na rynku niemieckim. Emisja piętnastoletnich obligacji o wartości 168 mln euro cieszy się dużym zaintereso-waniem inwestorów zza zachodniej granicy, co potwierdza stabilną oraz wysoką pozycję Taurona także poza rynkiem krajowym. Wię-cej informacji o tej pionierskiej transakcji znaj-dą Państwo na str. 8. W  tym numerze tradycyjnie wspomina-my także najważniejsze ubiegłoroczne wydarzenia dla Grupy Tauron. Bez wąt-pienia do najistotniejszych momentów, nie tylko w  ciągu ostatnich 365 dni, ale tak-że minionych kilku lat, należało podpisa-nie umowy na budowę bloku węglowego o mocy 910 MW w Elektrowni Jaworzno III.W  pamięci zapadły także uroczyste mo-

menty z  wmurowania aktu erekcyjnego w tyskiej elektrociepłowni czy też podpisanie z Polskimi Inwestycjami Rozwojowymi umo-wy w sprawie finansowania bloku gazowego w Elektrowni Łagisza. Jednak to nie jedyne wiekopomne wydarzenia, których byliśmy świadkami w 2014 r. Dlatego też zachęcam do zapoznania się z obrazowym kalendarium, które prezentujemy na str. 14-17.Z kolei o tym, co może przynieść Nowy Rok i kolejne lata, rozmawiamy z profesorem An-tonim Tajdusiem, przewodniczącym Rady Nadzorczej Taurona i byłym rektorem Akade-mii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (str. 4-5). Wywiad dotyczy m.in. zmian klimatu, źródeł powstawania dwutlenku węgla czy zasobów surowcowych świata na kolejne dekady, dla-tego dla wszystkich, którzy zastanawiają się nad przyszłym kształtem sektora energe-tycznego, jest to lektura obowiązkowa.Miłośników białego szaleństwa zachęcam do zapoznania się z  zimową ofertą Tau-rona. Będzie można się z  nami spotkać w  najbardziej popularnych zimowych kurortach. Przygotowaliśmy mnóstwo atrakcji dla małych i  dużych, i  to nie tyl-ko dla tych, którzy nie widzą świata poza szusowaniem po górskich stokach (str. 22-23).Jak zawsze polecam nasze stałe rubryki po-święcone odkryciom naukowym, wynalaz-kom, jak też wieściom z Brukseli. Wszystkim naszym czytelnikom jeszcze raz życzę w  Nowym Roku przyjemnej lektury i samych sukcesów, które będą nas stale zasi-lać nową energią.

Magdalena Rusinek redaktor naczelna

foto

: arc

TPE

Polska Energia: Rozważania na temat trendów w energetyce i związanym z nią górnictwem wymagają odpowiedzi na zasad-nicze pytania. Czy, według Pana, klimat się zmienia?Antoni Tajduś: Tak, klimat się zmienia, zmieniał się i zmieniać się będzie. Są na to liczne dowody na przestrzeni wieków – choćby taki, że nie byłoby złóż węgla kamiennego, gdyby 360 mln lat temu nie panował tropikalny klimat na obszarze dzisiejszego Śląska i że kilka milionów lat temu dwutlenku węgla było kilkakrotnie więcej niż dzisiaj. Wszystko w przyrodzie jest zmienne, także klimat, choć jego zmiany wymagają długiego okresu, aby można je zaobserwować, a co najważniejsze – wytłumaczyć. Badania wskazują, że w okresie 1880-2009 globalna średnia temperatura wzrosła o ok. 0,8 st. C. Natomiast 120 tys. lat temu temperatura na ziemi była o 1,0 st. C wyższa, co spowodowało, że poziom oceanów był o 4 m wyższy. Grenlandia kiedyś była lądem zielonym, a dzisiaj jest zlodowaciałą wyspą. Czy wtedy też mie-liśmy do czynienia z emisją dwutlenku węgla ze spalania paliw kopalnych? Oczywiście nie, a zatem należy być bardzo ostrożnym w formułowaniu wniosku o przyczynach globalnego ocieplenia.

Kogo lub co w takim razie można – oprócz ludzkości i industriali-zacji – obwiniać za emisję dwutlenku węgla?Proszę zwrócić uwagę także na fakt, że emisja dwutlenku węgla związana z hodowlą zwierząt jest większa (32,6 mld ton) niż emisja spowodowana przez człowieka (29 mld ton). Dodatkowo należy odnieść poziom tej emisji do całkowitej zawartości dwutlenku węgla w morzach i oceanach, któ-ra wynosi 132 bln ton. To są ogromne ilości! Ludzkość w tym kontekście jest sprawcą niewielkiej ilości emisji, mimo że populacja ludzi na świecie nieustannie rośnie. Wzrost liczby ludności na świecie powoduje zmniej-szanie się obszarów zalesionych, a zwiększanie się tych przeznaczonych do produkcji rolnej. Uważam także, że następują lokalne zmiany klimatu, np. w obszarach dużych aglomeracji, w których energia zużywana jest intensywnie, temperatura jest o kilka stopni wyższa aniżeli w miejscach niezaludnionych. Intensywnie rośnie również zużycie energii. Od 1962 do 2012 r., czyli w ciągu 50 lat, zużycie energii wzrosło trzykrotnie, w tym węgla z 3,5 do 12,5 mld ton rocznie.

Gość Uniwersytetu Otwartego Grupy Tauron04

ROZMAWIA: Małgorzata Kołodziej

TRENDY W ŚWIATOWEJENERGETYCEI GÓRNICTWIE

ANTONI TAJDUŚ PROFESOR ZWYCZAJNY NAUK TECHNICZNYCH

Rektor Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w latach 2005-2012, obecnie kierownik Katedry Geomechaniki, Budownictwa i Geotechniki na Wydziale Górnictwa i Geoinżynierii. Od 2008 r. przewodniczący rady nadzorczej Tauron Polska Energia. Doktor Honoris Causa kilku uczelni wyższych. Specjalizuje się w zagadnieniach dotyczących górnictwa i energetyki.

Polska Energia, styczeń 2015 05

Jakie zatem, według Pana, są główne cele polityki energetycznej krajów świata?W różnych regionach świata realizowane są odmienne strategie energetycz-ne. Związane to jest z podejściem do emisji gazów cieplarnianych, w tym szczególnie dwutlenku węgla. Najbardziej restrykcyjna w tym zakresie jest Unia Europejska, gdzie rozwijają się technologie związane z energetyką od-nawialną, ograniczeniem zużycia energii i redukcją emisji dwutlenku węgla. Natomiast Azja (Chiny, Indie), Ameryka Południowa, Afryka opierają swoje sektory energetyczne na paliwach kopalnych, w tym przede wszystkim na węglu. W mniejszym stopniu kładzie się tam nacisk na energetykę odna-wialną, chociaż „zielone” technologie rozwijają się w tych krajach bardzo dynamicznie. W Ameryce Północnej, szczególnie w USA, stawiają obecnie na gaz z łupków, czyli technologię, która w tej części świata odpowiada za rewolucję w sektorze energetyki, oferując tanie paliwo. W krajach Unii Europejskiej kluczowym wyzwaniem jest przede wszyst-kim pokrycie przewidywanego zwiększonego popytu na energię. Zakłada się, że roczny wzrost konsumpcji energii będzie wynosił od 1 do 1,5 proc. W związku z tym europejska zależność od importu paliw, głównie gazu i ropy naftowej, powinna być kompensowana przez optymalne wykorzystanie własnych źródeł, w tym węglowych, a dopiero później powinien być poło-żony większy nacisk na zmniejszenie energochłonności przemysłu, rozwój nowych technologii i oczywiście ograniczenie wpływu na środowisko.

Możemy zatem powiedzieć, iż występują trudności z prognozą rozwoju sektora energetycznego świata ze względu na jego po-datność na czynniki zewnętrzne?Tak, ponieważ ten sektor jest podatny na wiele zmiennych. Możemy po-wiedzieć o kilku najważniejszych, m.in. o kluczowym zagadnieniu, jakim jest osiągnięcie celów politycznych. Obecnie obserwujemy rozpoczęcie „wojny” naftowej USA i Arabii Saudyjskiej przeciwko Rosji po aneksji części Ukrainy – Krymu. Powtarza się rzecz, która miała miejsce w 1985 r., kiedy to zwiększono wydobycie z 2 do 10 mln baryłek. Wówczas wpłynęło to na ceny, które z poziomu 30-40 dolarów spadły do 10 dolarów. Obec-nie w ciągu kilku miesięcy doczekaliśmy się obniżenia cen ropy ze 110 do 70 dolarów. Skutek jest oczywiście korzystny dla konsumentów, ale niekorzystny dla wielu autorytarnych rządów. Kolejnym czynnikiem wpływającym na rozwój sektora jest stosunek do energetyki jądrowej. Przyczynkiem do zmian w podejściu do tej technologii była awaria w elektrowni Fukushima w Japonii. W rezul-tacie w Niemczech podjęto decyzję o zamknięciu siłowni jądrowych do 2023 r., w Belgii do 2025 r., w Szwajcarii do 2034 r., a we Francji rozpa-truje się scenariusze zmniejszenia udziału energetyki jądrowej w miksie energetycznym z 75 do 50 proc. Ponadto istnieje trudność w prawidłowym prognozowaniu zapotrze-bowania na energię. W Unii Europejskiej przewidywano, że od 2008 do 2012 r. popyt na nią wzrośnie o 7,5 proc., a tymczasem, w wyniku kryzysu ekonomicznego, odnotowaliśmy spadek zapotrzebowania o 2,5 proc., czyli pomylono się o 10 proc. Proszę jednak zwrócić uwagę, że jednym z niewielu krajów, gdzie konsumpcja energii elektrycznej jest na plusie, była Polska, gdzie w 2012 r. nastąpił 4-proc. wzrost.

Z jakich źródeł w związku z tym będziemy pozyskiwać energię?Człowiek w ciągu swojego życia konsumuje średnio ponad 1,3 mln ton su-rowców mineralnych, w tym blisko połowę stanowią surowce energetyczne. Mieszkaniec planety Ziemia średnio zużywa 240 ton węgla, 280 tys. litrów ropy, 178 tys. m sześc. gazu ziemnego. Według amerykańskich badań, dziecko uro-dzone dzisiaj w USA skonsumuje dodatkowo: 45 kg złota, 424 kg miedzi i 389 kg ołowiu podczas całego swojego życia. W rezultacie jest to średnio ponad 17 ton różnych minerałów na jedną osobę w ciągu roku. Te olbrzymie po-

trzeby są siłą napędową dynamicznego rozwoju przemysłu wydobywczego na świecie i częstych zawirowań politycznych powstających na tym tle. Według prognozy Międzynarodowej Agencji Energii (MAE) na 2035 r. w sto-sunku do roku 2007 wzrośnie zapotrzebowanie na energię elektryczną o 87 proc. To oznacza, że w ciągu 30 najbliższych lat nastąpi dalszy wzrost zapotrzebowania na węgiel, gaz, ropę. Mamy jeszcze jeden problem, otóż na świecie są ogromne obszary biedy, co za tym idzie – dostęp do surowców energetycznych nie jest jednakowy. Kraje bez surowców energetycznych są na marginesie rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego. Biorąc pod uwagę, że zasoby surowców mineralnych są dobrem nieodnawialnym, to samoistnie nasuwającym się pytaniem jest, czy jako ludzkość podołamy tym wyzwaniom? Pozyskiwanie i wykorzystywanie surowców mineralnych musi być zatem racjonalne. Aktualnie głównym problemem jest zabezpieczenie surowców energetycznych i tzw. pierwiastków krytycznych dla energetyki.

Jakie, Pana zdaniem, będą dalsze losy energetyki węglowej?Przewiduje się, że do 2030 r. wydobycie węgla na świecie wzrośnie do 12 mld ton rocznie. 42 proc. energii elektrycznej pochodzi ze spalania „czar-nego złota”. Obecnie planuje się budowę około 1200 elektrowni węglowych w 59 krajach, z czego w Chinach 363, a w Indiach 455 o łącznej mocy 1400 GW. Unia Europejska jest aktualnie trzecim konsumentem tego surowca na świecie, a jednocześnie kontestuje się budowę elektrowni węglowych. Nie wydaje się to racjonalnym podejściem do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego.

Czy jest możliwe zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego świata bez kopalnych źródeł energii?Moim zdaniem nie. Zapotrzebowanie na energię powinno być pokryte w istotnej części poprzez tzw. dużą energetykę, którą tworzą elektrownie opalane kopalnymi źródłami energii wsparte elektrowniami systemowymi – jądrowymi, a to równocześnie wymaga rozwiązania problemów ekolo-gicznych. Oczywiście w systemie elektroenergetycznym należy rozwijać energetykę rozproszoną opartą na odnawialnych źródłach energii (jednostki wiatrowe, fotowoltaiczne, wodne, kotłownie na biomasę, biogazownie). Tego typu energetyka może być źródłem dochodu lokalnych wytwórców i odbiorców.

W obliczu coraz to nowszych obostrzeń klimatycznych nakłada-nych przez Komisję Europejską rodzi się pytanie, czy da się rozwi-jać energetykę węglową przy istotnym ograniczeniu emisji CO2?Ograniczenie emisji dwutlenku węgla w energetyce węglowej można uzyskać przede wszystkim poprzez zwiększenie sprawności elektrowni, tzn. budując bloki pracujące przy parametrach nadkrytycznych pary. Stare jednostki energetyczne mają sprawność wytwarzania energii elektrycznej na poziomie 36 proc., a nowe już 45 proc. Prowadzi to w prostej linii do znacz-nego obniżenia zużycia węgla i w konsekwencji do ok. 25 proc. zmniejszenia emisji dwutlenku węgla w przeliczeniu na jednostkę wytworzonej energii. W dalszej kolejności musimy popracować nad rozwojem i zastosowaniem technologii wychwytywania i składowania w strukturach geologicznych emitowanego CO2, czyli technologią CCS.

Co dalej? Jaka powinna być nasza strategia?Szacuje się, że aby zahamować tempo wzrostu temperatury na Ziemi, są potrzebne inwestycje na kwotę około 380 bln dolarów. Są to ogromne środki, należy tylko sobie zadać pytanie, czy to poprawi sytuację? Tym-czasem rocznie 8 mln ludzi na świecie umiera z głodu. Wystarczy tylko 0,14 bln dolarów rocznie, aby problem głodu znikł. W rezultacie kwota 380 bln dolarów wystarczyłaby na blisko trzy tysiące lat. Zatem pozostaje tylko jedno zasadnicze pytanie: co jest naszym priorytetem?

foto

. arc

TPE

Za najważniejszy sukces 20. edy-cji Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu uznano fakt, że negocja-cje dotyczące pakietu klimatycz-nego nie zostały zerwane.Uczestnicy ostatniej, grudniowej edycji konwencji w Limie przede wszystkim nie doszli do porozu-mienia w  sprawie zaangażowa-nia poszczególnych państw i  ich grup w ograniczanie emisji dwu-tlenku węgla. Jedną z  głównych linii podziału jest kwestia tego, jaki powinien być wkład państw

rozwijających się, a z drugiej stro-ny – najbogatszych gospodarek. Uczestnicy są najbardziej zgodni co do celów odległych. W rezulta-cie nie ma rozbieżności co do tego, że Ziemia powinna być całkowi-cie wolna od emisji CO2 do końca tego wieku. Z  relacji ze szczytu wynika też, że znaczące poparcie (nie wiadomo jednak jakie dokład-nie) ma postulat wyeliminowania głównych źródeł emisji do 2050 r. Sama propozycja wyeliminowania głównych źródeł emisji też nie jest ujęta precyzyjnie. Możliwe, że naj-

ważniejszym wydarzeniem szczytu, które zostanie zapamiętane, okaże się akcja aktywistów Greenpeace’u, którzy na płaskowyżu Nazca w po-bliżu geoglifów ułożyli napis: Time for change! The future is renewable (Czas na zmianę! Przyszłość jest odnawialna). Uczestnicy akcji przy jej okazji zniszczyli otoczenie zabyt-ków. Już po fakcie szef organizacji Kumi Naidoo przepraszał za swoich współpracowników. Peruwiańskie ministerstwo kultury nie przyjęło przeprosin.

Kyocera, japoński producent ogniw fotowoltaicznych, wy-buduje największą na świecie pływającą elektrownię solar-ną o mocy 13,4 MW na sztucz-nym zbiorniku wodnym w po-bliżu Tokio.Inwestorem finansującym przed-sięwzięcie jest Agencja Przedsię-biorstw Publicznych prefektury Chiba. Elektrownia ma być gotowa w marcu 2016 r. Według szacun-ków projektantów obiekt, składa-jący się z około 50 tys. paneli, ma dostarczać około 15,6 MWh rocz-

nie, a cała energia ma być sprzeda-wana za kwotę około 450 milionów jenów firmie Tokyo Electric Power Company, zaopatrującej japońską stolicę i sąsiednie prefektury. Pływająca elektrownia będziezajmować powierzchnię 18 km kw. Wykonawca i inwestor nie ujawnili kosztu jej budowy.Łączna moc siłowni solarnych w Japonii na koniec 2013 r. wy-niosła ponad 13,5 tys. MW i była przeszło dwukrotnie większa niż w poprzednim roku.

Elektrownia słoneczna na sztucznym jeziorze w Japonii

06 Flesz

Kredyt Banku Światowego dla Ukrainy

Władze Banku Światowego za-twierdziły przyznanie Ukrainie kredytu w  wysokości 378,4 mln dolarów na rozbudowę infrastruk-tury przesyłowej oraz stworzenie hurtowego rynku energii.Inwestycje w  infrastrukturę, które mają być sfinansowane z  kredytu, mają zapewnić możliwość zintegro-wania odnawialnych źródeł ener-gii z  siecią przesyłową kraju, a  tak-że wdrożenie rozwiązań niezbęd-nych do stworzenia inteligentnej sieci. Projekty te mają też zapewnić większą stabilność dostaw ener-gii dla odbiorców w  centrum kraju i  na północy, a  ponadto umożliwić w  przyszłości zintegrowanie ukra-ińskiego systemu energetycznego z  państwami Unii Europejskiej, co powinno przyczynić się do zwięk-szenia bezpieczeństwa energetycz-nego naszego wschodniego sąsiada i całego regionu. Kredyt przeznaczony na modernizację ukraińskiej energetyki jest częścią pro-gramu pomocowego dla tego pań-stwa ogłoszonego w  marcu 2014 r. Bank Światowy zadeklarował wówczas przyznanie pomocy o łącznej wartości 3,5 mld dolarów. Z tej kwoty 2,5 mld dolarów już przekazano.

foto

: htt

p://

diar

iode

lcus

co.c

om

foto

: Shu

tter

stoc

k.co

m

Szczyt w Limie bez konkretów

Czy wiesz, że…największa na świecie elektrownia solarna ma powstać w Chinach, w pobliżu miasta Ordos, a jej całkowita moc ma wynieść 2000 MW

07Polska Energia, styczeń 2015

Kolumny opracował: Artur Burak

Przyjęty projekt ustawy o handlu uprawnieniami do emisji

Ustawa o handlu uprawnieniami do emisji umożliwi uruchomienie krajowej platfor-my aukcji uprawnień do emisji dwutlenku węgla.Ustawa przyjęta przez rząd 30 grudnia wdraża dyrektywę 2009/29/WE, której celem jest usprawnienie i  rozszerzenie systemu handlu uprawnieniami do emisji w  Unii Europejskiej. Dyrektywa zmienia system handlu uprawnie-niami w latach 2013-2020. Zgodnie z nią podsta-

wowym systemem dystrybucji uprawnień ma być ich sprzedaż na aukcjach przez państwa członkowskie. Wdrożenie zapisów dyrektywy w praktyce oznacza stopniowe odchodzenie od darmowego przydziału uprawnień do emisji ga-zów cieplarnianych.Obecnie uprawnienia do emisji gazów cieplar-nianych przeznaczone dla Polski nasz kraj tym-czasowo sprzedaje na wspólnotowej platformie aukcyjnej prowadzonej przez EEX (European

Energy Exchange). Po wejściu w życie ustawy po-wstanie możliwość sprzedaży uprawnień do emisji na krajowej platformie aukcyjnej. W 2015 r. Polska będzie miała do sprzedania ok. 17 mln uprawnień do emisji dwutlenku węgla. Ustawa zastąpi dotychczas obowiązującą regulację z  2011 r. Po przejściu procedury legislacyjnej w parlamencie i podpisaniu jej przez prezydenta wejdzie w życie 14 dni po ogłoszeniu w Dzienni-ku Ustaw.

EBI sfinansuje budowę połączenia Polski z Litwą

Francuski GDF Suezinwestuje w Chile

Litgrid, operator litewskiego systemu przesyłowego, otrzy-ma od Europejskiego Banku In-westycyjnego 65 mln euro kre-dytu na sfinansowanie budowy infrastruktury będącej częścią polsko-litewskiego mostu ener-getycznego. Środki z kredytu EBI zostaną przezna-czone na budowę infrastruktury pol-sko-litewskiego mostu po stronie Li-twy oraz napowietrznej linii energe-tycznej z Alytus (Olita) do elektrow-ni szczytowo-pompowej w Kruonis (Kronie). Całkowita wartość inwesty-cji, szacowana jest na 132 mln euro.

Maksymalny okres spłaty kredytu wynosi 16 lat. Długość całego mo-stu energetycznego Polska-Litwa wynosi 163 km, z czego 51 km (z Oli-ty do granicy) znajduje się na terenie Litwy. Uruchomienie mostu jest pla-nowane w 2015 r.

Francuski wytwórca energii wybuduje w Chile elektrownię o mocy 375 MW oraz linię prze-syłową o  długości 600 km za łączną kwotę 1,7 mld dolarów. Elektrownia powstanie w  mia-steczku Mejillones na północy kra-ju, a jej uruchomienie planowane jest w 2018 r. Obiekt ma dostarczyć ponad 5 tys. GWh rocznie przez okres 15 lat. Całkowita moc elek-trowni chilijskich wynosi ponad 18 tys. MW. Największy udział (30 proc.) mają elektrownie zasila-ne gazem. Elektrownie węglowe zapewniają dostawę jednej piątej

energii w Chile. Największym do-stawcą energii w tym kraju jest En-desa Chile z  udziałem wynoszą-cym ponad 35 proc., kontrolowana przez hiszpańską firmę Endesa.GDF Suez chce się stać najwięk-szym prywatnym dostawcą ener-gii w tym regionie w ciągu najbliż-szych trzech lat. Do końca 2019 r. firma zamierza wybudować w Ameryce Łacińskiej elektrownie o  łącznej mocy 18 tys. MW, a wśród nich elektrownię wodną o  mocy 3,75 tys. MW na tamie Jirau na rzece Madeira w Brazylii, w pobliżu granicy z Boliwią.

foto

: Shu

tter

stoc

k.co

m

foto

: Shu

tter

stoc

k.co

m

Czy wiesz, że…Polska posiada 12 połączeń energetycznych z sąsiadami. Jedyne połączenie z Białorusią i jedno z dwóch z Ukrainą (Rzeszów-Chmielnicka) nie działają

POLSKA

ROSJA

LITWA

GOŁDAP

SUWAŁKISEJNY

AUGUSTÓWEŁK

KALAVARIJA ALYTUS

DRUSKININKAI

LAZDIJAI

BIAŁORUŚ

LAZDIJAI

SEJNY

EŁK

foto

: Shu

tter

stoc

k.co

m

Największa w tym regionie elektrownia

wodna Itaipu na granicy Brazylii z Paragwajem.

Dostarczyła w 2013 r. 98,6 TWh energii

Kolumnę opracowała: Magdalena Rusinek

Biznes08

Grupa Tauron pionierem na niemieckim rynku obligacji

 E misja obligacji imiennych tzw. NSV (Namensschuldverschreibung) prze-prowadzona została przez Tauron

Sweden Energy, spółkę w 100 proc. zależną od Tauron Polska Energia, i objęta została gwarancją Taurona.Emisja NSV objęta została przede wszystkim przez niemieckich inwestorów, wśród których znajdują się fundusze ubezpieczeniowe, fun-dusze emerytalne oraz niemieckie banki. Środ-ki uzyskane z emisji zostaną przeznaczone na udzielenie pożyczki Tauronowi, który z  kolei przeznaczy je na ogólne cele gospodarcze Gru-py, a w szczególności finansowanie programu inwestycyjnego.Proces emisji NSV prowadzony był we współpracy z J.P. Morgan, który pełnił funkcję aranżera emisji.Emisja obligacji poprzedzona była przygotowa-niem standardowej dokumentacji NSV oraz serią spotkań przedstawicieli Taurona z inwestorami finansowymi rynku niemieckiego. Rozliczenie emisji NSV nastąpiło 3 grudnia.

KRZYSZTOF ZAWADZKIKRZYSZTOF ZAWADZKIwiceprezes zarządu Tauron Polska Energia ds. ekonomiczno-� nansowych

Warto podkreślić, że warunki emisji NSV zostały skrojone na miarę po-trzeb Taurona, a sama transakcja bazuje na prostej i transparentnej dokumentacji prawnej. Emisja NSV, poza pożądanym, długim – 15-letnim – okresem zapadalno-ści, jest również bardzo atrakcyjna pod kątem ceny pozyskanego fi nansowania. Przeprowadzona emisja to kamień milowy w rozwo-ju relacji Taurona z europejskimi podmiotami instytucjonalnymi.

DARIUSZ LUBERAprezes zarządu Tauron

Polska Energia

Duże zainteresowanie emisją inwestorów, reprezentujących stosunkowo konserwatywny obszar działalności w Niemczech, jest potwierdzeniem wysokiej oceny przez europejski rynek fi nansowy osiągnięć i pozycji Taurona, w szczególności jego wiarygodności kredytowej. To pierwsza tego rodzaju transakcja przeprowadzona przez spółkę sektora energetycznego z Europy Środkowo-Wschodniej, a jej sukces otwiera Tauronowi nowe, atrakcyjne źródło fi nansowania w przyszłości.

Tameh z majątkiemSąd w Katowicach zarejestrował 10 grudnia podział spółek z Grupy Tauronoraz ArcelorMittal poprzez wydzielenie części ich majątku do Tameh Polska

 P odział spółek ArcelorMittal Poland, Tauron Ciepło oraz Tauron Wytwarza-nie, poprzez wydzielenie części mająt-

ku spółek dzielonych do spółki Tameh Polska, wy-nika z realizacji postanowień umowy wspólników zawartej 11 sierpnia 2014 r. pomiędzy podmiota-mi z Grupy Tauron (Tauron Polska Energia, Tauron Wytwarzanie i Tauron Ciepło) oraz Grupy Arcelor-Mittal (ArcelorMittal Poland, AMO Holding 11, AM Global Holding Bis, ArcelorMittal Ostrava).Podział spółek został dokonany w  trybie art. 529 § 1 pkt 4) Kodeksu spółek handlowych, tj. poprzez przeniesienie na spółkę przejmującą części majątku każdej ze spółek dzielonych w za-mian za udziały spółki przejmującej, które zostały objęte przez: AMO Holding 11 i AM Global Hol-ding Bis sarl – w zamian za część majątku wydzie-

loną z ArcelorMittal Poland, tj. Elektrociepłownię w krakowskim oddziale spółki oraz Tauron Polska Energia – w zamian za część majątku wydzieloną z Tauron Ciepło, tj. Zakład Wytwarzania Nowa w Dąbrowie Górniczej i w zamian za część mająt-ku wydzieloną z Tauron Wytwarzanie, tj. Elektrow-nię Blachownia w Kędzierzynie Koźlu. W związku z  podziałem spółek kapitał zakładowy Tameh Polska został podwyższony do ponad 340 mln zł, poprzez utworzenie 3 401 135 nowych udziałów o wartości nominalnej 100 zł każdy.Po rejestracji podziału, spółka Tameh Polska po-siada trzech wspólników – Tauron Polska Ener-gia (96,83 proc. udziału w kapitale zakładowym), AM Global Holding Bis sarl (2,38 proc. udziału w kapitale zakładowym) oraz AMO Holding 11 (0,79 proc. w kapitale zakładowym).

Tameh Polska, zgodnie z założeniami zawartej umowy wspólników, jest polskim podmiotem operacyjnym, powołanym do eksploatacji elek-trociepłowni w krakowskim oddziale ArcelorMittal Poland, Zakładu Wytwarzania Nowa w Dąbrowie Górniczej oraz Elektrowni Blachownia w Kędzie-rzynie Koźlu.Podział spółek stanowi jeden z elementów wspólne-go przedsięwzięcia Grupy Tauron oraz Grupy Arcelor-Mittal, którego głównym celem biznesowym jest długoterminowa i międzynarodowa współpraca spółek w obszarze energetyki przemysłowej. Za-łożono również rozwój aktywów energetycznych po stronie Taurona i zapewnienie dostaw mediów (m.in. energii elektrycznej, ciepła, dmuchu wielko-piecowego i sprężonego powietrza) dla zakładów ArcelorMittal.

Grupa Tauron wyemitowała na rynku niemieckim piętnastoletnie niezabezpieczone obligacje imienne o wartości 168 mln euro

Polska Energia, Kwiecień 2014 09Notowania 09Polska Energia, styczeń 2015 09

Grupa Tauron pionierem na niemieckim rynku obligacji

Rafał BarchanowskiDepartament Analiz Taurona

Wiatr zepchnął ceny ze szczytów

Wygasanie notowań wielu produktów przy wciąż mocno taniejącej ropie oraz duża zmienność warunków meteorologicznych spowodowały w grudniu znaczne zawirowania cenowe

Pierwsza dekada grudnia była kontynuacją bardzo wysokich cen na rynku spot. Na RDN TGE w  godzinach szczytowego zapotrzebowania na energię ceny przekraczały nawet 1000 zł/MWh, średnio w  dobie wynosząc nawet rekordowe 408,34 zł/MWh. W  drugiej dekadzie miesiąca sytuacja odwróciła się diametralnie, a ogromna generacja energii z wiatru zepchnęła średnie ceny znacznie poniżej 180 zł/MWh. Następnie świąteczny okres przyniósł utrzymanie się bardzo niskich cen, których nie zmienił nawet atak mrozów w ostatnim tygodniu roku. Łącznie średnia cena na RDN w grudniu wyniosła 173,98 zł/MWh, a  w  całym 2014 r. 179,86 zł/MWh. A więc o 26,04 zł więcej niż w roku 2013. Wysokim cenom w  2014 r. sprzyjały płatności za rezerwę operacyjną, rosnące ceny CO2 oraz działania OSP, takie jak brak możliwości importu tańszej energii czy wymiana międzyoperatorska. Szczególnie odzwierciedlały to wyskoki cen na rynku bilansującym, gdzie średnia w ciągu roku wyniosła 184,82 zł/MWh, a więc o 28,31 zł więcej niż rok wcześniej. Rok 2014 był rekordowo ciepły, ze średnią 10,06°C, a zapotrzebowanie w KSE wzrosło rok do roku o ok. 0,6 proc. Z kolei ilość energii wyprodukowanej z  wiatru wzrosła w stosunku do 2013 r. tylko o 26 proc., co jest efektem kilku bezwietrznych miesięcy i przystopowaniem dynamiki budowy nowych źródeł. Z drugiej strony 20 grudnia okazał się rekordowym dniem pod względem generacji wiatrowej, która w ciągu doby wyniosła ponad 79 GWh, czyli średnio 3294 MW w  godzinie. Łącznie w grudniu z wiatru można było

pokryć aż 7,5 proc. zapotrzebowania, a w ciągu roku ok. 4,8 proc. Oczywiście z  tymi wynikami daleko nam do rynków takich jak Niemcy, gdzie źródła odnawialne pokryły ok. 27 proc.zapotrzebowania, które notabene rok do roku spadło o prawie 5 proc. Tam też inne były relacje cen energii. Średnia na EPEX spot w 2014 r. wyniosła 32,76 €/MWh i była o 5 € niższa niż w 2013. W Polsce cena spot RdR była o 6,34 € wyższa. Z kolei na NordPool spot ceny w 2014 r. osiągnęły 7-letnie minimum 29,61 €/MWh, a w stosunku do roku 2013 były o prawie 8,50 € niższe.Na rynku terminowym grudzień przyniósł lekkie, bo do 177,00 zł/MWh wzrosty, wygasających kontraktów Base Y-15. W  całym okresie notowań kosztowały one średnio 168,11 zł/MWh, a więc o prawie 8 zł więcej niż średnia z  kontraktów rocznych na 2014 r. Cena kontraktów Base Y-15 w  ciągu roku wzrosła o  prawie 20 zł, co było zupełnym przeciwieństwem notowań analogicznych kontraktów w Niemczech, które straciły w tym okresie prawie 2,6 €, osiągając poziom 33,44 €/MWh.Grudzień przyniósł nam dalszą silną przecenę notowań ropy. Kontrakty Brent straciły w  ciągu miesiąca aż 15,50 $, spadając do poziomów 57,00 $/bbl. O skali przeceny niech świadczy to, że jeszcze w połowie czerwca br. za baryłkę ropy Brent płacono ok. 115 $. Średnio w roku 2014 kosztowała ona 99,45 $/bbl, czyli ok. 9,25 $ mniej niż w roku 2013.Rynek węgla energetycznego poprzez dużą nadpodaż i łagodną zimę notował w  grudniu kolejne minima. Kontrakty

roczne CIF ARA Y-15 w ciągu miesiąca spadły do 66,58 $/t, a więc o ponad 5 $/t. Na początku roku za kontrakty te płacono aż 86,70 $/t. Wzrost generacji z OZE zdaje się wypierać z  europejskiego energy mix źródła węglowe, jednocześnie powodując nadpodaż surowca na rynku. Dodatkowo popytowi nie sprzyjają dane makroekonomiczne – EBC obniżył w grudniu prognozę wzrostu PKB krajów strefy euro na 2015 r. z 1,6 proc. do 1,0 proc. 15 grudnia wygasły notowania kontraktów EUA DEC-14 z ceną 6,84 €/t.

Rok 2014 był zmienny, ale ostatecznie wzrostowy dla uprawnień do emisji CO

2. Ich cena wahała się od 4,41 do 7,21 €/t, a średnio kosztowały 5,96 €/t, czyli o 1,27 € więcej niż w roku 2013. Teraz bazowym instrumentem stał się EUA DEC-15, który od 10 grudnia bardzo mocno zyskiwał, kosztując na koniec miesiąca 7,30 €/t, a więc powyżej ubiegłorocznego maksimum dla EUA DEC-14. Coraz ostrzejsza retoryka dot. polityki klimatycznej i konsekwentne popieranie mechanizmów takich jak MSR sprzyjały wzrostom cen uprawnień.

Średnie ceny i wolumeny energii elektrycznej na RDN TGE i rynku bilansującym (CRO) w grudniu 2014 r.

TGE CRO TGE CRO

EEX CO2 EUA DEC-14 [EUR/t]EEX German Base CAL-15 [EUR/MWh]

OTENordPool

EPEXspot

TGE

10

0

30

40

50

60

70

80

90

20

33,4

33,6

33,8

34,0

34,2

34,4

34,6

34,8

35,0

35,2

35,4

35,6

6,6

6,7

6,8

6,9

7,0

7,1

7,2

7,3

7,4

0

50

100

150

200

250

350

400

300

1 GRU

2 GRU

3 GRU

4 GR

U5 G

RU6 G

RU7 G

RU8

GRU

9 GRU

10 GR

U11

GRU

12 GR

U13

GRU

14 GR

U15

GRU

16 GR

U17

GRU

18 GR

U19

GRU

20 GR

U21

GRU

22 GR

U23

GRU

24 GR

U25

GRU

26 GR

U27

GRU

28 GR

U29

GRU

30 GR

U31

GRU

Średnie ceny energii w kontraktach SPOT na rynkach europejskich w grudniu 2014 r.

TGE CRO TGE CRO

EEX CO2 EUA DEC-14 [EUR/t]EEX German Base CAL-15 [EUR/MWh]

OTENordPool

EPEXspot

TGE

10

0

30

40

50

60

70

80

90

20

33,4

33,6

33,8

34,0

34,2

34,4

34,6

34,8

35,0

35,2

35,4

35,6

6,6

6,7

6,8

6,9

7,0

7,1

7,2

7,3

7,4

0

50

100

150

200

250

350

400

300

1 GRU

2 GRU

3 GRU

4 GR

U5 G

RU6 G

RU7 G

RU8

GRU

9 GRU

10 GR

U11

GRU

12 GR

U13

GRU

14 GR

U15

GRU

16 GR

U17

GRU

18 GR

U19

GRU

20 GR

U21

GRU

22 GR

U23

GRU

24 GR

U25

GRU

26 GR

U27

GRU

28 GR

U29

GRU

30 GR

U31

GRU

Porównanie cen kontraktów terminowych dla energii i CO2 w grudniu 2014 r.

TGE CRO TGE CRO

EEX CO2 EUA DEC-14 [EUR/t]EEX German Base CAL-15 [EUR/MWh]

OTENordPool

EPEXspot

TGE

10

0

30

40

50

60

70

80

90

20

33,4

33,6

33,8

34,0

34,2

34,4

34,6

34,8

35,0

35,2

35,4

35,6

6,6

6,7

6,8

6,9

7,0

7,1

7,2

7,3

7,4

0

50

100

150

200

250

350

400

300

1 GRU

2 GRU

3 GRU

4 GR

U5 G

RU6 G

RU7 G

RU8

GRU

9 GRU

10 GR

U11

GRU

12 GR

U13

GRU

14 GR

U15

GRU

16 GR

U17

GRU

18 GR

U19

GRU

20 GR

U21

GRU

22 GR

U23

GRU

24 GR

U25

GRU

26 GR

U27

GRU

28 GR

U29

GRU

30 GR

U31

GRU

Grupa

 W gronie laureatów tegorocznego ogólnopolskiego konkursu „Bez-pieczny Oddział Wydobywczy”,

zorganizowanego przez WUG oraz Fundację Bezpieczne Górnictwo im. prof. Wacława Cybul-skiego, znalazł się oddział GRP 2 z kopalni Sobieski, należącej do spółki Tauron Wydobycie. Podczas prac jury, pod przewodnictwem prof. Krzysztofa Cybulskiego, analizowało m.in. takie elementy, jak: wyniki kontroli przeprowadzanych przez nadzór górniczy, liczbę wypadków oraz warunki pracy. W najlepszych pod względem bezpieczeństwa oddziałach nie odnotowano w tym roku żadnych ciężkich ani śmiertelnych zdarzeń.Czy istnieje recepta na bezwypadkową pracę? – Ważne są rozmowy z załogą, ale także pod-noszenie kwalifikacji, szkolenia i instruktaże w zakresie prac specjalistycznych. Bezpieczeń-stwu sprzyja także dobra organizacja i podział pracy – mówi Robert Zając, kierujący 63-oso-bowym oddziałem GRP 2.Wojciech Kamiński, dyrektor techniczny ZG Sobie-ski, dodaje: – Jesteśmy dumni z tego wyróżnienia,

ale wiemy doskonale, że o bezpieczeństwo pracy w kopalni trzeba dbać codziennie, a nie wyłącznie z okazji konkursów. We wcześniejszych edycjach

konkursu „Bezpieczny Oddział” wyróżnione zostały oddziały G3 i GT w Zakładzie Górniczym Sobieski.

Urszula Nowotarska

Wyższy Urząd Górniczy znów docenił wysoki poziom bezpieczeństwa w kopalni Sobieski

10

Oddział bezwypadkowy

TAU

RO

N W

YD

OB

YCIE

Tauron Wydobycie został wyróżniony za bezpieczeństwo pracy po raz kolejny. Na zdjęciu (od lewej) Robert Zając, kierownik wyróżnionego oddziału, Wojciech Kamiński – dyrektor techniczny ZG Sobieski oraz Jerzy Kolasa, dyrektor Okręgowego Urzędu Górniczego w Katowicach

W wyniku gruntownej przebudo-wy moc siłowni wzrosła z 4800 do 6646 kW. W obiekcie, który po-

wstał w latach 30. ubiegłego wieku, dwa wyeks-ploatowane turbozespoły z turbinami Kaplana i generatorami synchronicznymi wymieniono na

nowe o mocy 2 x 3323 kW. Ocenia się, że w opty-malnych warunkach ich sprawność przekroczy 90 proc. Roczna produkcja energii będzie wyno-sić ok. 18,8 tys. MWh. Turbiny zostały wyproduko-wane przez czeską firmę CKD Blansko. Podczas modernizacji wymieniono także rozdzielnie 15 kV,

0,4 kV i 110 V DC, transformatory i aparaturę na-stawni. Wyremontowane zostały ponadto wloty do turbozespołów, spirale oraz sztolnie wyloto-we. Granitowym murom oporowym przywró-cono pierwotny wygląd. Elektrownia została wy-posażona w nowoczesny system monitoringu i wizualizacji pracy, co sprawia, że jest ona w pełni bezobsługowa, a sterowanie odbywa się w cen-trali spółki Tauron Ekoenergia. Otmuchowska elek-trownia jest teraz jednym z najnowocześniejszych obiektów tego typu w Polsce.

Wodna przyszłośćZakończyła się kosztująca 31 milionów złotych modernizacja elektrowni wodnej Otmuchów. To zapewni jej działanie nawet przez następne trzy dekady

TAU

RO

N E

KO

EN

ER

GIA

Zmodernizowany turbozespół, widok z góry

Anna Ciszewska-Swat

foto

: arc

TW

yd

Polska Energia, styczeń 2015 11

foto

: Krz

yszt

of H

ałoń

ski

Białe certyfikatyTauron Ciepło uzyskał świadectwa efektywności energetycznej przyznawane przez Urząd Regulacji Energetyki

 D o przetargu na białe certyfikaty zgłoszono 487 ofert, wśród któ-rych znalazła się inwestycja spółki

Tauron Ciepło „Modernizacja węzłów cieplnych”, obejmująca wymianę w 59 budynkach starych węzłów hydroelewatorowych na nowoczesne węzły kompaktowe z wymiennikami płytowymi i automatyką pogodową.– Białe certyfikaty, przyznane nam po raz drugi, potwierdzają, że sukcesywnie poprawiamy efek-tywność energetyczną prowadzonych przez nas procesów. Audyt końcowy Urzędu Regu-lacji Energii wykazał, że modernizacja węzłów cieplnych spowodowała znaczną oszczędność energii pierwotnej, oszacowaną na 130 ton

oleju ekwiwalentnego rocznie – mówi Henryk Borczyk, prezes zarządu Tauron Ciepło. Świadectwa otrzymuje się za działania, które przynoszą oszczędność równoważną co naj-mniej 10 tonom oleju ekwiwalentnego (jedna tona oleju ekwiwalentnego to równowartość 41 868 GJ lub 11 630 MWh). Na mocy Ustawy o efektywności energetycznej z 15 kwietnia 2011 r. obowiązek ich uzyskiwania na drodze przetargów organizowanych przez URE mają przedsiębiorstwa energetyczne, które sprze-dają klientom końcowym energię. Po wpisaniu na konto ewidencyjne podmiotu, świadectwo zyskuje prawa majątkowe, które są towarem giełdowym i są zbywalne.

Zmodernizowany turbozespół, widok z góry

Widok dolnego stanowiska elektrowni po modernizacji

foto

: Arc

TC

TAU

RO

N C

IEP

ŁO

Ciepłe oszczędności

 M ieszkańcy gmin Dąbrowa Górni-cza, Sosnowiec, Będzin i Czeladź, gdzie została unowocześniona

sieć ciepłownicza, będą płacić za ogrzewanie średnio 150 zł mniej rocznie. Jeśli korzystają jednocześnie z ciepłej wody, rachunki spadną o 235 zł. Oszczędności dotyczą 10 tysięcy klientów spółki Tauron Ciepło i są efektem trwającego od stycz-nia 2013 r. remontu systemu, podczas którego przebudowano 23,5 km podziemnej sieci cie-płowniczej i zewnętrznych instalacji odbior-czych, zmodernizowano 7,5 km sieci naziemnej oraz wybudowano 153 nowe zespoły urządzeń łączących sieć cieplną z instalacją wewnętrzną obiektów.Korzyści mają wymiar ekonomiczny oraz ekologiczny. – Dużo mniejsze straty ciepła w nowej sieci dystrybucyjnej przyczynia-ją się do mniejszej emisji CO2 do atmosfe-ry i obniżenia kosztów eksploatacyjnych – mówi Henryk Borczyk, prezes zarządu Tau-

ron Ciepło. Modernizacja systemu w gmi-nach Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec, Będzin, Czeladź, będąca największym tego rodza-ju przedsięwzięciem w województwie ślą-skim, kosztowała 103,5 mln zł i była niższa

o ponad 15 mln zł od zakładanej sumy inwe-stycji. Blisko 42 mln zł pochodziło z Funduszu Spójności w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko. Projekt został oficjalnie zakoń-czony 31 grudnia.

Dzięki modernizacji systemu dystrybucyjnego klienci spółki Tauron Ciepło w kilku śląskich gminach będą płacić mniejsze rachunki za ogrzewanie i gorącą wodę

Nowoczesny węzeł cieplny po modernizacji

Kolumnę opracowała: Małgorzata Kuś

Grupa12

Co dzieci robią w Muzeum Energetyki przy elektrowni Łaziska? Budują roboty

Robocikifo

to: a

rc T

Wyt

foto

: And

rzej

Sze

łęga

 O d wielu miesięcy w muzeum regu-larnie urządzane są pokazy fizyczne, chemiczne i robotyczne, jednak im-

prezą, która wzbudziła ostatnio największe za-interesowanie, były zorganizowane warsztaty budowania robotów.Blisko 40 dzieci pod okiem instruktorów składało z klocków Lego, specjalistycznych napędów oraz niezbędnej elektroniki fantazyjne androidy, któ-re błyszczały, kłapały i pełzały – ku powszechnej uciesze, ale też gwoli nauki. Nie mniejszą przyjem-ność w tym czasie mieli opiekunowie młodych inżynierów, którym zaproponowano nie tylko zwiedzanie ekspozycji, ale też koncert na cewki Tesli. Zajęcia z robotyki w muzealnych wnętrzach

prowadził Mateusz Eichner, prezes Stowarzyszenia Centrum Społecznego Rozwoju z Łazisk Górnych, który użyczył swoich klocków do konstruowania cyberludzików. Impreza w muzeum będzie mia-

 K oncert z  udziałem znakomitych polskich muzyków i  ekspozycja „Damy z gronostajem” Leonarda da

Vinci były głównymi punktami świątecznego wydarzenia, które miało miejsce w grudniu na Wawelu. Wśród gości, witanych przez dyrektora krakowskiego zamku profesora Jana Ostrowskie-go i prezesa zarządu Tauron Sprzedaż Ireneusza Perkowskiego, znaleźli się klienci biznesowi spół-ki oraz przedstawiciele uczelni i instytucji samo-

rządowych. Podczas koncertu w Sali Senatorskiej swój talent zaprezentowała sopranistka Ewa Maj-cherczyk, a także pianista Paweł Rydel i świetnie za-powiadający się skrzypek Antoni Ingielewicz, który jest stypendystą Fundacji Tauron. W czasie występu została zaprezentowana debiutancka płyta, którą młody artysta, koncertujący już regularnie poza gra-nicami kraju, nagrał przy wsparciu Tauron Sprzedaż wspólnie z orkiestrą CORda Cracovia pod dyrekcją Marka Mosia.

Wyjątkową atmosferę świątecznego spotkania podkreśliły recytacje znanej aktorki Doroty Seg-dy oraz wspólnie wykonana kolęda „Wśród noc-nej ciszy”. Warto przy tej okazji wspomnieć, że Tauron jest mecenasem wielu wydarzeń muzycz-nych na krakowskim zamku, m.in. cyklu koncer-tów „Wawel o Zmierzchu”. To jeden z powodów, dla którego w 2011 r. w alei darczyńców została umieszczona tablica z logo Tauron Polska Energia. Elżbieta Bukowiec

Niezwykłe wrażenia malarskie i muzyczne towarzyszyły uczestnikom dorocznego spotkania na Wawelu przygotowanego przez Tauron

TAU

RO

N W

YTW

AR

ZA

NIE

Koncert królewski

ła charakter cykliczny, a informacje o terminach i warunkach uczestnictwa znajdują się na stronie www.muzeumenergetyki.pl. Andrzej Cygielski

Młodzi inżynierowie budowali androidy i wysłuchali koncertu na cewki Tesli

Koncerty świąteczne na Wawelu mają wyjątkowy urok i są bardzo cenione przez klientów Taurona. Podczas tego-rocznej edycji wydarzenia wystąpili m.in. sopranistka Ewa Majcherczyk i młody wirtuoz skrzypiec Antoni Ingielewicz, stypendysta Fundacji Tauron

TAU

RO

N S

PR

ZE

DA

Ż

Polska Energia, styczeń 2015 13

foto

: Mar

ian

Zam

brzy

cki

 K ampania „Bezpieczniki Taurona. Włącz w pracy” ma na celu zapo-znanie pracowników z  zasadami

bezpiecznej pracy z prądem. Co roku docho-dzi do kilkudziesięciu porażeń, których przy-czynami są głównie lekceważenie przepisów bezpieczeństwa, brak koncentracji i rutyna. W ostatnich dwóch latach w  Polsce zginęło z tych powodów ponad 30 osób, zaś blisko 40 zostało ciężko ran-nych. – Program ma uświadomić, że przestrzeganie kilku podsta-wowych reguł pozwala uniknąć tragedii – mówi Piotr Baszczok, pełnomocnik ds. BHP w  spółce Tauron Dystrybucja, która jest or-ganizatorem akcji. Jednym z jej elementów jest publikacja na stronie www.bezpiecznikitauro-na.pl materiałów informacyjno--edukacyjnych, wśród których znajduje się m.in. poradnik na temat używania urządzeń elek-trycznych oraz wskazówki do-tyczące udzielania pierwszej pomocy osobom porażonym prądem, a  także omówienie przyczyn wypadków. Z portalu można pobrać plakat kampanii oraz ulotki z numerami telefo-

nów służb, które należy powiadomić w razie konieczności. „Bezpieczniki Taurona. Włącz w pracy” to kolejny już w ostatnich latach pro-jekt społeczny Taurona, którego zadaniem jest poprawa bezpieczeństwa użytkowników ener-

gii. Wcześniej odbył się m.in. cykl edukacyjny dla dzieci, przeprowadzono również kampa-nie „Podpisuję tylko uczciwe umowy” oraz „Nie znasz, nie otwieraj”, skierowaną do seniorów. Tomasz Topola

Tauron Dystrybucja rozpoczął kolejną akcję informacyjno-edukacyjną. Tym razem jest ona skierowana do branży remontowo-budowlanej

TAU

RO

N D

YSTR

YB

UC

JA

Bezpieczniki w pracy

Rozpoczynając akcję na Opolszczyźnie, Tauron Dystrybucja wspólnie z Państwową Inspekcją Pracy zorganizował spotkania i konferencje z udziałem przed-siębiorców i mediów. – Z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy istotne jest współdziałanie różnych instytucji oraz � rm, które w większym stopniu niż dotąd chcą zaangażować się w kreowanie pracy z zachowaniem zasad BHP. Pozwoli to na redukcję kosztów związanych z wypadkami i uniknięcie wielu tragedii. W tym kontekście akcja edukacyjna ‘Bezpieczniki Taurona – Włącz w Pracy’ wpisuje się w zasady odpowiedzialności biznesu” – powiedział podczas konfe-rencji Leszek Zając, zastępca głównego inspektora pracy (trzeci z lewej)

PROGRAM „BEZPIECZNIKI TAURONA. WŁĄCZ W PRACY” PROPAGUJE CZTERY PODSTAWOWE ZASADY BEZPIECZEŃSTWA:

PATRZ, GDZIE KOPIESZ!Operatorzy koparek, ładowarek, ale również mieszkańcy wykonujący prace ziemne wokół domu – uważajcie na znajdujące się w ziemi kable elektroenergetyczne, które są pod na-pięciem. Ich uszkodzenie może być przyczyną tragicznych wypadków.

PATRZ W NIEBO!Operatorzy żurawi, ładowarek oraz wywro-tek – zachowujcie bezpieczną odległość od napowietrznych linii elektroenergetycznych. Do śmiertelnych wypadków dochodzi najczę-ściej w wyniku zetknięcia elementów maszyn z liniami, których napięcie może przekraczać 110 000 V.

ZOBACZ, CZYM PRACUJESZ!Pracownicy budowlani, domowi majsterkowi-cze – sprawdzajcie stan techniczny przewodów, wtyczek, gniazdek oraz obudów urządzeń elektrycznych. Nie mogą one być uszkodzone. To śmiertelne zagrożenie!

SPRAWDŹ, GDZIE SIĘ PODŁĄCZYŁEŚ!Zawsze przed podłączeniem odbiornika energii elektrycznej w nieznanym obiekcie budowlanym sprawdź, czy gniazdo chronione jest odpowied-nim bezpiecznikiem. Podłączanie się do nieod-powiedniego lub uszkodzonego gniazda może się skończyć tragicznie i spowodować znaczne straty materialne.

PROGRAM „BEZPIECZNIKI TAURONA. WŁĄCZ W PRACY” PROPAGUJE CZTERY PODSTAWOWE ZASADY BEZPIECZEŃSTWA:

PATRZ, GDZIE KOPIESZ!PATRZ, GDZIE KOPIESZ!Operatorzy koparek, ładowarek, ale również mieszkańcy wykonujący prace ziemne wokół domu – uważajcie na znajdujące się w ziemi kable elektroenergetyczne, które są pod na-pięciem. Ich uszkodzenie może być przyczyną tragicznych wypadków.

PATRZ W NIEBO!Operatorzy żurawi, ładowarek oraz wywro-tek – zachowujcie bezpieczną odległość od napowietrznych linii elektroenergetycznych. Do śmiertelnych wypadków dochodzi najczę-ściej w wyniku zetknięcia elementów maszyn z liniami, których napięcie może przekraczać 110 000 V.

ZOBACZ, CZYM PRACUJESZ!ZOBACZ, CZYM PRACUJESZ!Pracownicy budowlani, domowi majsterkowi-cze – sprawdzajcie stan techniczny przewodów, wtyczek, gniazdek oraz obudów urządzeń elektrycznych. Nie mogą one być uszkodzone. To śmiertelne zagrożenie!

SPRAWDŹ, GDZIE SIĘ PODŁĄCZYŁEŚ!SPRAWDŹ, GDZIE SIĘ PODŁĄCZYŁEŚ!Zawsze przed podłączeniem odbiornika energii elektrycznej w nieznanym obiekcie budowlanym sprawdź, czy gniazdo chronione jest odpowied-nim bezpiecznikiem. Podłączanie się do nieod-powiedniego lub uszkodzonego gniazda może się skończyć tragicznie i spowodować znaczne straty materialne.

WŁĄCZ w pracy

Niebezpieczeństwo związane z porażeniem prądem elektrycznym jest bardzo duże. Dlatego tak ważne jest zachowanie ostrożności oraz racjonalne korzystanie z energii elektrycznej, urządzeń nią zasilanych, a także bezpieczne zachowanie w pobliżu infrastruktury energetycznej.

991 POGOTOWIE ENERGETYCZNE 112 NUMER ALARMOWY 999 POGOTOWIE RATUNKOWE 998 STRAŻ POŻARNA 997 POLICJA

994 POGOTOWIE WODNO-KANALIZACYJNE993 POGOTOWIE CIEPŁOWNICZE 992 POGOTOWIE GAZOWE

Ważne zasady:

www.bezpiecznikitaurona.pl

Patrz gdzie kopiesz!

Patrz w niebo!

Zobacz czym pracujesz!

Sprawdź gdzie się podłączyłeś!

Ważne numery:

Patron akcji:

Biznes14

Miniony rok nie należał w energetyce do najłatwiejszych. Przed sektorem piętrzyły się coraz to nowe wyzwania. Mimo to Grupa Tauron wyszła z nich obronną ręką, dzięki czemu ostatnie dwanaście miesięcy może zaliczyć do udanych. Poniżej przedstawiamy 2014 r. w telegraficznym skrócie

Nowy blok węglo wy w Jaworznie i nie tylko, czyli pod sumowanie 2014 roku

Nowy rok Tauron rozpoczął w iście hol-lywoodzkim stylu, a to za sprawą filmu

„Jack Strong”, którego firma była głównym spon-sorem. Ekranizacja historii płk. Ryszarda Kukliń-skiego w reżyserii Władysława Pasikowskiego, która w styczniu miała swoją prapremierę, zy-skała uznanie w oczach widzów oraz krytyków. Szpiegowski thriller w polskim wydaniu ściągnął do kin ponadmilionową publiczność, będąc tym samym najchętniej oglądaną produkcją w pierwszym kwartale minionego roku.

Południowy Koncern Węglowy – spółka wydobywcza Grupy Tauron – zmienił na-

zwę na Tauron Wydobycie. Zmiana nazwy wy-nika ze strategii Grupy Tauron, zgodnie z którą upraszczana i porządkowana jest jej struktura. W grudniu 2013 r. Tauron odkupił od Kompa-nii Węglowej 16,7 mln akcji PKW, stanowiących 47,5 proc. kapitału spółki i został tym samym jej jedynym właścicielem. Nazwa Tauron Wydobycie stała się zbieżna z nazwami innych kluczowych

W przetargu na zakup usługi interwencyj-nej rezerwy zimnej, organizowanym przez

Polskie Sieci Elektroenergetyczne, trzy bloki na-leżące do Tauron Wytwarzanie zostały wybrane jako oferta najkorzystniejsza w ramach części – jednostki wytwórcze centralnie dysponowane

Tauron opublikował wyniki finansowe za 2013 r., które zostały pozytywnie przyję-

te przez otoczenie. Raportowana EBITDA, w po-równaniu do 2012 r., wyniosła 3,66 mld zł. Marża EBITDA wzrosła o 3,5 p.p. do poziomu 19,1 proc., marża EBIT o 1,4 p.p. do poziomu 10,1 proc., a rentowność netto o 0,7 p.p. do poziomu 7 proc. Owoce przyniósł także drugi pro-gram efektywności kosztowej w Grupie, dzięki któremu oszczędności wygenerowa-ne w 2013 r. wyniosły 320 mln zł. W stosun-ku do roku wcześniejszego nakłady inwe-stycyjne Grupy Tauron wzrosły o 8,8 proc.i wyniosły 3,78 mld zł. Wśród najważniejszych obszarów inwestycji znalazły się: Wytwarzanie, Ciepło, OZE i Dystrybucja.

Rada nadzorcza Tauron Polska Energia wy-brała zarząd na czwartą (trzyletnią) kaden-

cję. W skład nowego zarządu weszli: Dariusz Lubera – prezes zarządu, Aleksander Grad – wiceprezes zarządu ds. korporacji, Katarzyna Rozenfeld – wi-ceprezes zarządu ds. handlowych, Stanisław Tokar-ski – wiceprezes zarządu ds. strategii i rozwoju oraz Krzysztof Zawadzki – wiceprezes zarządu ds. ekono-miczno-finansowych.

MOCNE OTWARCIE

ZMIANA WIZERUNKU

W PEŁNEJ GOTOWOŚCI

ZARZĄD WYBRANY

WYŻSZA RENTOWNOŚĆ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

spółek wchodzących w skład Grupy, co pozwo-liło na pełną identyfikację spółki z Grupą Tauron.

KRZYSZTOF ZAWADZKIwiceprezes zarządu Tauron Polska Energia ds. ekonomiczno-finansowych

Osiągnięte wyniki ukształtowały się powyżej oczekiwań rynku. Udało nam się wyraźnie zwiększyć efektywność działalności Grupy, co pokazują uzyskane marże. Wzrost marży EBITDA do 19,1 proc. to również rezultat rozpisanego na lata 2013-2015 programu poprawy efektywności, który w minionym roku przyniósł 320 mln zł oszczędności. Na podkreślenie zasługuje też spadek kosztów własnych sprzedaży, a także kosztów ogólnego zarządu. Działania związane z poprawą efektywności operacyjnej pozwoliły znacznie lepiej przygotować Grupę Tauron do funkcjono-wania w aktualnych warunkach rynkowych, a w szczególności przy dużej zmienności rynku obejmującej głównie ceny energii, kolorowe certyfi katy i uprawnienia do emisji.

Tauron Polska Energia oraz Polskie Inwesty-cje Rozwojowe (PIR) podpisały porozumie-

nie w sprawie finansowania budowy bloku ener-getycznego o mocy 400-500 MW w Elektrowni Łagisza w Będzinie. Będzie to jedna z największych inwestycji Grupy Tauron w województwie śląskim i jeden z największych tego typu projektów reali-zowanych obecnie w Polsce. Udział PIR w przed-sięwzięciu osiągnie maksymalny dopuszczalny poziom 750 mln zł. Blok rozpocznie pracę pod koniec 2018 r., a nowa jednostka zapewni ciepło systemowe dla 700 tys. mieszkańców aglomeracji.

PIR DLA ŁAGISZY

Polska Energia, styczeń 2015 15

Nowy blok węglo wy w Jaworznie i nie tylko, czyli pod sumowanie 2014 roku

W  obecności Donalda Tuska, prze-wodniczącego Rady Europejskiej

(wówczas premiera) oraz Elżbiety Bieńkow-skiej, unijnej komisarz (wówczas wicepre-mier) odbyło się uroczyste wmurowanie aktu

Tauron Wytwarzanie podpisał z konsor-cjum Rafako-Mostostal kontrakt na bu-

dowę bloku energetycznego o mocy 910 MWopalanego węglem kamiennym. Będzie to naj-większa inwestycja Grupy Tauron, która zna-cząco wpłynie na poprawę jej efektywności wytwarzania. Przy realizacji kontraktu, którego całkowita wartość wyniesie ok. 5,4 mld zł brutto, zatrudnienie znajdzie kilka tysięcy osób. Blok za-gwarantuje także na kilkadziesiąt lat kilka tysięcy miejsc pracy w okolicznych kopalniach węgla kamiennego, które będą dostawcami paliwa. Oddanie do eksploatacji ma nastąpić pod ko-niec obecnej dekady. W tym historycznym dla Taurona dniu w  Jaworznie obecni byli także Donald Tusk przewodniczący Rady Europejskiej (wówczas premier), Elżbieta Bieńkowska, unij-na komisarz (wówczas wicepremier) oraz Wło-dzimierz Karpiński – minister skarbu. Uroczyste wbicie pierwszej łopaty inaugurujące prace na placu budowy miało miejsce we wrześniu.

W Tauron Wydobycie rozpoczęto pogłębia-nie szybu Janina VI. Prace te są realizowane

w ramach projektu „Zwiększenie zdolności pro-dukcyjnych Tauron Wydobycie poprzez budowę poziomu 800 m”, który oprócz wzrostu produkcji, umożliwi uzyskanie dostępu do zasobnych w wę-giel części złóż, co pozwoli na wydłużenie hory-zontu czasowego funkcjonowania spółki.

UROCZYSTA INAUGURACJA W TYCHACH

START W JAWORZNIE

PO GŁĘBSZE POKŁADY

KWIECIEŃ

MAJ

DARIUSZ LUBERAprezes zarządu Tauron Polska Energia

Grupa Tauron konsekwentnie realizuje strategię korporacyjną, której celem jest zapewnienie efektywnych i ekologicznych mocy wytwórczych. Ważną rolę w tym zadaniu spełnia tyska elektrociepłownia. Inwestycja, która obecnie jest tam reali-zowana, zapewni wysokie parametry sprawnościowe przy znacznie obniżonym oddziaływaniu na środowisko. Dowodem na nasze proefektywnościowe i proekolo-giczne podejście są także inne inwestycje zrealizowane w 2013 r., jak np. nowoczesny, kogeneracyjny blok w Elektrociepłowni Bielsko-Biała, blok biomasowy w Stalowej Woli (20 MW) oraz dwa parki wiatrowe w Wicku i Marszewie (o łącznej mocy 122 MW). W naszym portfelu wytwórczym znajdą się także bloki gazowe. Jednostka o mocy 450 MW powstaje w Stalowej Woli, budowa podobnego bloku przygotowywana jest w Elektrowni Łagisza. Do priorytetów należy z pewnością budowa bloku 910 MW w Elektrowni Jaworzno III, największa inwestycja wytwórcza Grupy Tauron.

ALBERT KĘPKAprezes zarządu Tauron Wytwarzanie

Blok węglowy, który powstanie w Jaworznie, będzie należał do najnowocześniejszych w swej kategorii. Dzięki zastosowanej najlep-szej dostępnej technologii, po zakończeniu inwestycji, w porównaniu do odstawianych bloków 120 MW, emisja dwutlenku siarki będzie szesnastokrotnie niższa, ponad pięciokrotnie spadnie emisja tlenków azotu, a pyłów jedenastokrotnie. Dodatkowo, w ciągu roku, do atmosfery nie zostanie wyemitowanych prawie 2 mln ton dwutlenku węgla.

o  sumarycznej mocy osiągalnej zawierającej się w przedziale 200-380 MW. Dzięki temu bloki 3 i 6 Elektrowni Siersza oraz blok 8 Elektrowni Stalowa Wola będą utrzymywane w gotowo-ści do uruchomienia, na polecenie operatora, podczas przewidywanych deficytów mocy, za co spółka będzie otrzymywała wynagrodzenie. Wygrana w  przetargu przedłuży także pracę tych jednostek do końca 2019 r.

erekcyjnego pod budowę bloku ciepłow-niczego w  ZW Tychy. Jednostka, o  mocy 50 MWe i  86 MWt, będzie wytwarzać ciepło w skojarzeniu z energią elektryczną w wysoko-sprawnej kogeneracji. Inwestycja jest drugim eta-pem realizowanego przez Tauron Ciepło projektu budowy nowych mocy w tyskim zakładzie. Kosz-ty całego projektu (pierwszego i drugiego etapu) szacowane są na 782,5 mln zł, z czego budowa bloku pochłonie ok. 618,5 mln zł.

Tauron przyjął Strategię Korporacyjną Grupy Tauron na lata 2014-2017 z perspektywą do

roku 2023. Dokument ten jest aktualizacją dotych-czasowej strategii biznesowej Grupy. Uwzględ-niono w nim zmieniające się realia regulacyjne, rynkowe i trendy w energetyce. Zgodnie z nowy-mi zapisami łączne nakłady inwestycyjne Grupy Tauron w latach 2014-2023 wyniosą ok. 37 mld zł

STRATEGIA ZAKTUALIZOWANA

CZERWIEC

Biznes16

Centralizacja systemów bilingowych w Grupie Tauron to największe tego rodzaju przedsię-

wzięcie w Polsce i jedno z największych w Europie. Migrowane są dane ponad 4 mln klientów indywi-dualnych oraz małych i średnich przedsiębiorstw obsługiwanych przez Tauron. Głównym celem cen-tralizacji działających w Grupie kilkunastu systemów bilingowych do obsługi klientów była potrzeba ujednolicenia procesów obsługi klienta. Dzięki niej możliwe stało się również znaczne obniżenie kosz-tów utrzymania systemu, a przez to i całego procesu obsługi. Jeden system gwarantuje także jego łatwe utrzymanie i możliwość dalszego rozwijania.

Przedstawiciele zarządów spółek z Grupy Tauron oraz Grupy ArcelorMittal podpisali

umowę wspólników, dzięki której zostali partne-rami we wspólnym podmiocie – spółce Tameh Holding, która będzie realizowała zadania in-westycyjne i operacyjne w obszarze energetyki przemysłowej. Umowa została zawarta na okres 15 lat z możliwością jej przedłużenia.

Oferta spółki sprzedażowej Taurona okaza-ła się najatrakcyjniejsza w postępowaniach

Tauron Dystrybucja rozpoczął we Wro-cławiu projekt związany z  wdrożeniem

systemu inteligentnego opomiarowania. Doce-lowo zainstalowanych zostanie 330 tysięcy in-teligentnych liczników, które przyniosą korzyści zarówno dla klientów, jak i sprzedawców energii. Dotychczas spółka przeprowadziła dziesięć pilo-taży związanych z dostawą i montażem w sumie 40 tys. inteligentnych liczników. Były one zreali-zowane w  kilku miastach południowej Polski, w  tym między innymi w  Krakowie, Tarnowie, Toszku oraz na obszarze Dolnego Śląska.

Tauron podpisał umowę wspólników dotyczącą realizacji budowy pierw-

szej elektrowni jądrowej w Polsce o mocy ok. 3000 MW. Zobowiązuje ona strony po-rozumienia (Tauron, Enea, KGHM, PGE) do

Tauron Polska Energia, Enea, Energa oraz PGE rozpoczynają współpracę w obszarze badań,

innowacji i podnoszenia konkurencyjności. Prezesi zarządów czterech największych polskich przed-siębiorstw energetycznych podpisali list intencyjny w sprawie kooperacji w projektach badawczo-roz-wojowych. Głównym celem jest intensywne po-szukiwanie rozwiązań technologicznych odpowia-dających kluczowym wyzwaniom stojącym przed polskim sektorem energetycznym. Skoordynowany proces prac badawczych dostarczy nie tylko war-tość dodaną w postaci efektu skali i synergii techno-logicznej. Przyczyni się on również do pełniejszego wykorzystania polskiego potencjału naukowo-ba-dawczego, co będzie stanowić istotny impuls roz-wojowy dla regionalnych ośrodków akademickich, partnerów biznesowych i dla całej gospodarki.

Tauron Polska Energia podpisał z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym (EBI) umowę kre-

dytową o wartości 295 mln zł (około 71 mln euro)na realizację inwestycji w obszarach energety-ki odnawialnej oraz dystrybucji energii. Środki pozyskane z kredytu EBI Grupa Tauron wykorzy-sta m.in. na rozbudowę sieci dystrybucyjnych i modernizację dotychczasowej infrastruktury, a także wdrożenie pilotażowego programu inte-ligentnego opomiarowania i modernizację kilku elektrowni wodnych Grupy Tauron.

LEPSZA OBSŁUGA KLIENTA

FUZJA Z PRZEMYSŁEM

ZWYCIĘSKIE PRZETARGI GRUPOWE

INNOWACYJNA DYSTRYBUCJA

WSPÓLNY ATOM

RAZEM DLA ROZWOJU SEKTORA

POROZUMIENIE Z EBI

LIPIEC

SIERPIEŃ

PAŹDZIERNIK

WRZESIEŃ

PIOTR ZAWISTOWSKIprezes zarządu Tauron Obsługa Klienta

Korzyści związane z centralizacją systemów bilingowych to przede wszystkim mniejsze koszty eksploatacji systemów informatycz-nych, ujednolicone procesy biznesowe oraz uproszczona architektura IT. Dla klientów to możliwość obsługi w dowolnym Punkcie Obsługi Klienta. To również dostęp do nowej i ujednoliconej oferty produktowej i nowo-czesnych kanałów komunikacji, takich jak e-BOK, bezpieczna i wygodna forma kontaktu 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu przez Internet, a której udostępnienie jest możliwe właśnie dzięki centralizacji.

STANISŁAW TOKARSKIwiceprezes zarządu Tauron Polska Energia ds. strategii i rozwoju

Misja, wizja, jak i cel nadrzędny oraz cele główne Grupy Tauron pozostają niezmienione. W zaktualizowanej strategii korporacyjnej dużą wagę kładzie się jednak na zarządzanie obszarem badań i rozwoju w Grupie. Efekty-wne zarządzanie realizacją prac badawczo--rozwojowych w spółkach Grupy ma na celu intensyfi kację działań innowacyjnych oraz maksymalizację korzyści płynących z dostępu do wiedzy i doświadczeń zdobytych przy realizacji takich przedsięwzięć. Grupa zakłada także poprawę skuteczności ubiegania się o środki zewnętrzne na innowacje.

PIOTR KOŁODZIEJprezes zarządu Tauron Dystrybucja

Projekt we Wrocławiu jest pierwszym w Polsce, w ramach którego zostaną dostar-czone liczniki od dwóch producentów: Apa-tora i Echelona. To także największe tego typu jednorazowe wdrożenie na terenie tak dużego miasta. Celem projektu jest dostarczenie klien-tom narzędzia do skutecznego monitorowania zużycia energii elektrycznej, a dla spółki to kolejny krok do usprawnienia procesu dystrybucji energii elektrycznej, czyli m.in. do ograniczenia przerw w zasilaniu.

(do 2020 r. – około 29 mld zł). Zweryfikowana stra-tegia potwierdza także aktualność większości roz-poczętych projektów inwestycyjnych. W ramach planowanych inwestycji celem jest uruchomienie mocy wytwórczych na poziomie około 2200 MW.

wspólnego, proporcjonalnie do posiadanych udziałów, sfinansowania działań związanych z realizacją inwestycji przypadających na okres trzech kolejnych lat. Partnerzy przewidują, że łącz-ne koszty z tego tytułu wyniosą ok. 1 mld zł.

Polska Energia, styczeń 2015 17

foto

: arc

TPE

, Shu

tter

stoc

k.co

m

Tauron Ekoenergia podpisał umowę na budo-wę drugiego etapu farmy wiatrowej Marsze-

wo, o mocy 18 MW. W ramach przedsięwzięcia wy-budowanych zostanie dziewięć turbin wiatrowych o mocy 2 MW każda. Inwestycja o wartości 100 mln zł (wraz z  trzyletnim serwisem gwarancyjnym) ma zostać zrealizowana w ok. 12 miesięcy. Po zrealizo-waniu drugiego etapu farma wiatrowa Marszewo (zlokalizowana w województwie zachodniopomor-skim, w gminie Postomino, w pobliżu Nosalina) bę-dzie składać się z 50 turbin o łącznej mocy 100 MW.

Grupa Tauron wyemitowała na rynku nie-mieckim piętnastoletnie niezabezpieczone

obligacje imienne o wartości 168 mln euro. Emisja obligacji imiennych tzw. NSV (Namensschuldver-schreibung) przeprowadzona została przez Tau-ron Sweden Energy, spółkę w 100 proc. zależną od Tauron Polska Energia i objęta została gwarancją Taurona. Emisja NSV objęta została przede wszyst-kim przez niemieckich inwestorów, wśród których znajdują się fundusze ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne oraz niemieckie banki. Środki uzyska-ne z emisji zostaną przeznaczone na udzielenie pożyczki Tauronowi, który z kolei przeznaczy je na ogólne cele gospodarcze Grupy, a w szczególno-ści finansowanie programu inwestycyjnego.

Wchodząca w skład Grupy Tauron Kopalnia Wapienia Czatkowice zakończyła projekt in-

westycyjny mający na celu wydłużenie czasu funk-cjonowania zakładu. Projekt, którego realizację roz-poczęto w 2009 r., był prowadzony na największą, jak dotąd dla kopalni, skalę. W jego ramach uzyska-no koncesję na eksploatację nowo udokumentowa-nego złoża zajmującego obszar ok. 50 ha. Zasoby, znajdujące się na jego terenie, są gwarantem funk-cjonowania zakładu przez kolejne dziesięciolecia.

DRUGI ETAP MARSZEWA

DEBIUT OBLIGACJI NA ZACHODZIE

CZATKOWICKI SORBENT NA DŁUŻEJ

LISTOPAD

GRUDZIEŃKATARZYNA ROZENFELDwiceprezes zarządu Tauron Polska Energia ds. handlowych

Do klientów biznesowych trafia 68 proc. ener-gii sprzedawanej przez Tauron. Dlatego tak ważne jest, aby poprzez obustronny kontakt budować pozytywne, partnerskie relacje, które zawierają się w trzech kluczowych słowach: wiedza, uważność i otwartość. Pogłębiając wiedzę klientów o Tauronie i rynku, dajemy im narzędzie, które pozwala wymagać i stawiać sprzedawcy wysokie wymagania oraz zrozumieć, że sprostanie niektórym z nich nie będzie możliwe. Trzeba być też uważnym. Wsłuchiwanie się w swoje potrzeby pozwoli obu stronom znaleźć satysfakcjonujący i real-ny kompromis. Aby jednak było to wszystko możliwe, potrzebna jest otwartość. Jesteśmy gotowi, by wsłuchiwać się w uwagi na temat dotychczasowej współpracy, potrzebujemy jednak jasnych wskazówek od klienta dotyczą-cych jego oczekiwań.

HENRYK BORCZYKprezes zarządu Tauron Ciepło

Realizacja inwestycji pozwoliła uzyskać wiele oszczędności nie tylko dla naszej firmy, ale również dla środowiska i naszych klientów. Dzięki znacząco mniejszym stratom ciepła nowej sieci dystrybucyjnej już notujemy mniejszą emisję CO2 do atmosfery i obniżenie kosztów eksploatacyjnych. W związku z tym około 10 tys. mieszkańców Zagłębia zapłaci mniejsze o średnio 150 zł w skali roku rachunki za ogrzewanie. Jeśli klienci korzystają także z naszej ciepłej wody, to oszczędność wzrośnie do 235 zł.

SŁAWOMIR KOSIBAprezes zarządu Kopalni Wapienia Czatkowice

Poszerzenie złoża pozwoli wydłużyć okres wydobycia w kopalni o kolejne 50 lat. Reali-zacja tego projektu zapewni nam stabilną sytuację finansową oraz znaczący wzrost wartości firmy. Co istotne, jakość nowo udo-kumentowanych zasobów jest na poziomie obecnie eksploatowanych, a to oznacza kontynuację stałych dostaw wysokiej jakości sorbentów, aż do 2060 r.

IRENEUSZ PERKOWSKIprezes zarządu Tauron Sprzedaż

Zdobywanie kontraktów na sprzedaż energii dla podmiotów zrzeszonych w grupy zakupowe staje się z roku na rok coraz ważniejszym elementem działalności spółek obrotu energią. Tauron Sprzedaż już kilka lat temu utworzył specjalistyczną komórkę odpowiedzialną za organizowanie udziału w przetargach na sprzedaż energii zarówno dla pojedynczych podmiotów, jak i grup zakupowych. Doświadczenia zdobyte przez naszych pracowników zaowocowały w 2014 r. wygraniem kontraktów m.in. dla grupy zakupowej Górnośląskiego Związku Metropolitarnego (ok. 1 300 klientów) oraz dla grupy zakupowej Urzędu Miasta Lubin (ok. 1 000 klientów).

W Grupie Tauron zakończony został kluczo-wy etap standaryzacji procedur zakupowych.

Wspólny Regulamin udzielania zamówień objął osiem największych spółek Grupy. W 2014 r. dzię-ki centralizacji procesów zakupowych osiągnięto także istotne efekty finansowe oraz organizacyjne w postępowaniach skonsolidowanych, wśród któ-rych warto wymienić m.in. usługi ochrony mienia w Grupie o wartości 50 mln zł, ubezpieczenie na życie dla pracowników Grupy o wartości 100 mln zł oraz usługi sprzątania o wartości 100 mln zł.

Tauron Ciepło zakończył modernizację sieci ciepłowniczej w  ramach projektu „Moder-

nizacja systemu ciepłowniczego Gmin: Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec, Będzin i Czeladź”. Inwesty-cja, prowadzona od stycznia 2013 r. kosztowała 103,5 mln zł (czyli o 15 mln zł mniej niż zakłada-no) i była największym tego typu przedsięwzię-ciem w historii województwa śląskiego. W ramach przedsięwzięcia przebudowano 23,5 km podziem-nej sieci ciepłowniczej i zewnętrznych instalacji od-biorczych, zmodernizowano 7,5 km sieci naziemnej oraz wybudowano 153 nowe indywidualne węzły.

STANDARYZACJA PROCEDUR ZAKUPOWYCH

Tauron podsumował cykl spotkań, kon-ferencji i warsztatów skierowanych do

klientów strategicznych, średniego biznesu oraz publicznych, w trakcie których uczestnicy mogli bliżej poznać sektor energetyczny, stojące przed nim wyzwania, a także mogli lepiej poznać Tau-ron. We wszystkich tych inicjatywach, które od-bywały się w różnych miastach (m.in. w Warsza-wie, Krakowie, Wrocławiu, Katowicach) od maja 2014 r., wzięło udział ponad pół tysiąca klientów.

ALEKSANDER GRADwiceprezes zarządu Tauron Polska Energia ds. korporacji

Poprawa efektywności zakupów to nasze najważniejsze strategiczne wyzwanie na nadchodzące lata. Wdrożenie Regulaminu udzielania zamówień w Grupie Tauron to początek procesu zmian, jakie czekają Grupę. Począwszy od 2015 r. Grupa realizuje swoje cele w oparciu o zdefiniowane mierniki KPI, do których należą – najistotniejsze z punktu widzenia poprawy efektywności wzrosty: konkurencyjności procesów zakupowych, oszczędności w zakupach oraz wykorzystania narzędzi elektronicznych w realizacji pro-cesów zakupowych. Dzięki takiemu podejściu, jak i priorytetom, jakie sobie stawiamy w obszarze zakupów, chcemy być jeszcze poważniejszym partnerem dla dostawców oraz wzorem do naśladowania dla innych.

PARTNERSTWO W BIZNESIE

grupowych w trybie zamówień publicznych na dostawę paliwa gazowego dla instytucji publicz-nych w Lublinie, Poznaniu i Grudziądzu. Nato-miast Tauron Sprzedaż GZE zaoferował najniższą cenę w przetargu nieograniczonym na grupo-wy zakup energii elektrycznej dla Górnośląskiego Związku Metropolitarnego na 2015 r. Już trzeci rok z rzędu oferta Taurona okazała się najatrak-cyjniejsza w postępowaniu dla GZM.

WIĘCEJ CIEPŁA

Kolumny opracowała: Katarzyna Fraś

w  Danii – tamtejsze gospodarstwa domowe płaciły 29,68 eurocen-tów za 1 kWh, czyli ponad trzy razy więcej niż w najtańszej pod tym względem Bułgarii (9,03 eurocentów/kWh). Dużo na energię wydają też gospodarstwa w Niemczech (29,20 eurocentów/kWh) oraz na Cyprze (26,21 eurocentów/kWh) i w Irlandii (23,50 eurocentów/KWh). Średnia cena energii dla gospodarstw domowych w Polsce plasowała się poniżej unijnej średniej i w 2013 r. wynosiła 14,59 eurocentów/kWh.W Danii najwięcej za energię płacą też klienci przemysłowi (23,65 eurocen-tów/kWh w 2013 r.). Najlepsze ceny w tym segmencie są w Luksemburgu – w 2013 r. utrzymywały się na poziomie 6,52 eurocentów/kWh, ponad trzy razy niższym niż duński. O ile wysokość hurtowych cen energii w krajach członkowskich wykazuje zbieżność, to w obrocie detalicznym pojawiają się znaczne dysproporcje. Wynika to z różnego, a także rosnącego udziału podatków i opłat w końco-wej cenie energii, który waha się od 5 aż do ponad 60 proc. W większości państw unijnych z podatków i opłat doliczanych do cen detalicznych energii finansowana jest polityka klimatyczno-energetyczna, w której zawiera się m.in. promocja efektywności energetycznej oraz rozwój sektora OZE.

REGULACJE I REGULATORZYW  wielu państwach członkowskich detaliczne ceny energii elek-trycznej nadal są regulowane. Mechanizm regulacji cen nie po-winien jednak hamować konkurencyjności rynku, a w  odpo-wiednim momencie jego rozwoju powinien zostać zniesiony. Wspieraniem konkurencyjności europejskiego rynku energii (w  Unii i poza nią) zajmuje się Rada Europejskich Regulatorów Energii (z ang.

Rynki energii18

 N ajwiększym konsumentem energii elektrycznejw  Unii Europejskiej są Niemcy, gdzie w  2013 r. – według danych ENTSO-E (Europejskiej SieciOperatorów Systemów Przesyłowych EnergiiElektrycznej) – jej zużycie wyniosło 530,5 TWh.

W  czołówce znajdują się też: Francja (495,1 TWh), Wielka Brytania (326,2 TWh), Włochy (315,9 TWh), Hiszpania (261,9 TWh) oraz Polska (145,5 TWh). Ta wielka szóstka zużywa ok. 70 proc. energii produko-wanej w UE. Na końcu listy znajdują się: Estonia (8 TWh), Luksemburg (6,2 TWh), Łotwa (7,4 TWh) i Cypr (4,2 TWh). W stosunku do 2012 r. kon-sumpcja energii najmocniej spadła w 19 krajach członkowskich. Zuży-cie energii wzrosło natomiast w Belgii (1,6 proc.), we Francji (1,2 proc.), Irlandii (1,0 proc.), Austrii (0,5 proc.), Polsce (0,4 proc.), na Wę-grzech (0,3 proc.), w  Portugalii, Słowenii i  na Litwie (0,2 proc.). Kon-sumpcja energii najmocniej spadła na Cyprze (-11,3 proc.), w  Danii (-5,6 proc.), Grecji (-4,8 proc.) oraz Rumunii (-3,9 proc.).

DUŃSKIE SZCZYTYWedług danych Europejskiego Urzędu Statystycznego (Eurostat), ceny de-taliczne energii od kilku lat rosną. W 2013 r. były one wyższe (w porównaniu do 2012 r.) o 4 proc. dla gospodarstw domowych i 2 proc. dla klientów przemysłowych.Średnia detaliczna cena energii (z uwzględnieniem podatków i opłat) dla gospodarstw domowych w  Unii w  2013 r. wyniosła 20,01 euro-centów/kWh i niemal dwukrotnie przewyższyła średnią cenę energii dla przemysłu (11,73 eurocentów/kWh). Najdrożej w  2013 r. było

EURO

Do głównych celów polityki energetycznej Unii Europejskiej należą między innymi budowa jednolitego wewnętrznego rynku energii oraz jego liberalizacja. Korzysta z tego coraz więcej krajów członkowskich

TEKST: Szymon Skowronek | BIURO PROGNOZ I PLANOWANIA TAURONA

D ETAL

Polska Energia, styczeń 2015 19

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

Obliczono dla rocznych przedziałów zużycia: dla gospodarstw domowych 2 500 – 5 000 kWh, dla klientów przemysłowych 20 000 – 70 000 MWh rocznie

The Council of European Energy Regulators/CEER). Utworzony w 2000 r. CEER jest dla krajowych organów regulacyjnych miejscem współpracy oraz wymiany informacji i najlepszych praktyk. Tam, gdzie ceny są regulowane, ich poziom wyznacza zazwyczaj krajowy regulator. Wyjątkami są Belgia, Francja, Hiszpania oraz Węgry, gdzie prawo to zastrzegły sobie rządy. W końcu 2013 r. regulacja cen energii dla gospodarstw domowych obowią-zywała w 15 krajach członkowskich, w tym w Polsce. Jak wynika z informacji CEER, w 2013 r. do pełnego uwolnienia rynku energii elektrycznej doszło w Estonii. Dotyczyło ono cen dla wszystkich klientów koń-cowych. W Grecji natomiast, uwolnienie cen energii elektrycznej dla klientów przyłączonych do sieci niskiego napięcia, tj. dla gospodarstw domowych i ma-łych przedsiębiorstw, zakończyło proces liberalizacji krajowego rynku energii.Podobną drogą podąża wiele innych krajów. W Portugalii liberalizacja znajduje się w fazie końcowej, a uwolnienie cen dla gospodarstw odbędzie się do koń-ca 2015 r. Plany w tej dziedzinie – w postaci tzw. map drogowych uwolnienia cen – mają już także Łotwa, Litwa, Polska i Słowacja. Obecnie pełna liberalizacja rynków energii panuje w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Holandii, Czechach, Słowenii oraz w krajach skandynawskich.

OD SPRZEDAWCY DO SPRZEDAWCYMożliwość swobodnego wyboru sprzedawcy energii to jedna z kluczo-wych wartości rynku, a dynamika tego procesu pozwala ocenić jego dojrza-łość oraz stopień świadomości jego uczestników. Zwykle wskaźnik zmiany sprzedawcy jest najwyższy w początkowych fazach otwarcia rynku i w du-żej mierze pobudza ją konkurencja cenowa. Najlepszym dowodem jest Portugalia, w której w 2013 r. swojego sprzedawcę energii zmieniło ponad 26 proc. gospodarstw. Wysokie wskaźniki, powyżej 10 proc., występują także w Norwegii, Belgii, Holandii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i Irlandii. W innych kra-jach członkowskich Unii, w tym i w Polsce, tendencja do zmiany sprzedawcy jest mniejsza, wykazuje jednak stały wzrost.

BG LV RO EE HU FI FR PL LT SI GR CZ PT DK

NO SE AT SK NL

EU 2

8 LU DE IT MT BE UK ES IE CY NO FI BG FR SE LU HR

RO PL SI AT EE DE NL BE

EU 2

8GR D

K LV PT ES HU CZ IT SK IE UK LT MT CY

Ceny detaliczne dla gospodarstw domowych

5eu

roce

nt/k

Wh

1015

2025

30 Ceny detaliczne dla klientówprzemysłowych

podatki i opłaty

cena bez podatków i opłat

foto

: Shu

tter

stoc

k.co

m

W Unii20

POLSKI ODDZIAŁNA BRUKSEL SKIMFRONCIEW Brukseli, gdzie podejmowane są kluczowe decyzje dotyczące unijnej polityki energetyczno-klimatycznej, działa już oficjalnie biuro Polskiego Komitetu Energii Elektrycznej, reprezentującego interesy naszej energetyki

Stanisław Tokarskiwiceprezes zarządu Tauron Polska Energia

Jerzy Janikowskiszef Biura Regulacji i Współpracy Międzynarodowej Taurona

 T o doniosły moment dla polskiego sektora energetycznego, gdyż wzmacnia obecność w miejscu, gdzie zapadają roz-strzygnięcia, wyznaczające jego rozwój na kilka przyszłych dekad. Polski Komitet Energii Elektrycznej (PKEE), którego

biuro zostało oficjalnie otwarte 8 grudnia 2014 r., zrzesza towarzystwa go-spodarcze związane z branżą energetyczną oraz największe polskie firmy energetyczne, takie jak PGE, Tauron, Enea, Energa i RWE Polska. Jest płasz-czyzną wymiany poglądów oraz uzgadniania stanowisk skupionych w nim podmiotów. Jest też jedyną organizacją, która reprezentuje interesy polskiej energetyki w Eurelectric, najważniejszym stowarzyszeniu energetycznym w Unii Europejskiej.Na zlecenie PKEE i przy współudziale jego ekspertów powstało do tej pory wiele analiz i opracowań, które były wykorzystywane przez polską admini-strację rządową w negocjacji treści zapisów unijnych regulacji oraz imple-mentowaniu ich do polskiego prawa. PKEE wraz z renomowanymi firmami konsultingowymi przygotowuje istotne dokumenty analityczne wykorzy-stywane przez różnego rodzaju instytucje.

WBREW STEREOTYPOMPolski sektor energetyczny – jak wiadomo – funkcjonuje w oparciu o nieco inną strukturę paliwową niż zdecydowana większość państw wspólnoty. Z tego choćby powodu jest nam znacznie trudniej przebić się z własnym komentarzem do spraw, którymi zajmuje się zarówno Eurelectric, jak też instytucje unijne. Nie wszystkie polskie postulaty miały więc szansę na posłuch, a wspólny przekaz nie zawsze odpowiadał naszym interesom. Niezbędne zatem stało się wzmocnienie naszego głosu w inny sposób i jest nim bezpośrednia obecność PKEE w Brukseli.

W otwarciu siedziby PKEE wzięło udział ponad 70 gości, wśród których pojawili się między innymi komisarz Elżbieta Bieńkowska, minister Tomasz Tomczykiewicz i prezes URE Maciej Bando. Podczas uroczystości Marek Woszczyk, prezes PKEE, w prezentacji zwrócił uwagę na stereotypowe po-strzeganie Polski jako kraju z największymi poziomami emisji dwutlenku węgla i konserwatywną strukturą wytwórczą opartą wyłącznie na węglu, podkreślając, iż jest ono sprzeczne z faktami. Polska w ostatnich sześciu la-tach zwiększyła udział mocy zainstalowanej w OZE z 3 do 14 proc., a w emi-sji dwutlenku węgla nasz kraj wyprzedzają Niemcy, Wielka Brytania, Włochy i Francja. Gdy porównać emisje przeliczone na statystycznego mieszkań-ca, Polska jest dopiero na dziesiątym miejscu w UE. Warto także pamiętać, że w porównaniu z emisjami z 1988 r. (nasz próg odniesienia w Protokole z Kioto) obniżyliśmy je aż o 30 proc. To bardzo dobry rezultat i należy o tym jak najgłośniej mówić, bo wiele krajów unijnych w tym samym czasie swoje emisje znacząco zwiększyło.

WYZWANIABiuro PKEE inauguruje swoją działalność na początku prac nowego Parla-mentu Europejskiego i Komisji Europejskiej oraz po objęciu funkcji prze-wodniczącego Rady Europejskiej przez Donalda Tuska. We wszystkich tych instytucjach trwają zmiany i pojawiają się nowe zespoły, jest to zatem dla PKEE doskonały moment do nawiązania kontaktów roboczych i zajęcia pozycji solidnego eksperta branżowego, którym może być dla unijnych pra-cowników. Ma to ogromne znaczenie, bowiem w najbliższym czasie zapad-nie wiele decyzji fundamentalnych dla polskiego sektora energetycznego.W pierwszej kolejności będą to ustalenia dotyczące reformy unijnego sys-temu handlu emisjami w postaci rezerwy stabilizującej rynek (MSR) oraz

Polska Energia, styczeń 2015 21

foto

: Shu

tter

stoc

k.co

m

POLSKI ODDZIAŁNA BRUKSEL SKIMFRONCIE

we wszystkich państwach Unii i obejmą też wynegocjowane przez Polskę derogacje (m.in. przejściowy bezpłatny przydział uprawnień do emisji). Potrzebny jest jeszcze ogromny wysiłek, aby można było z nich faktycznie skorzystać i odnosi się to zarówno do możliwości bezpłatne-go przydziału części uprawnień do emisji dla sektora energetycznego, jak też realnego dostępu do tworzonego funduszu modernizacyjne-go. Istotne jest, aby uzgadniane mechanizmy były elastyczne, dawały Polsce możliwość dowolnego wyboru preferowanej technologii i nie ograniczały jednocześnie dostępu do innych instrumentów wsparcia. Warto mieć także na względzie ustalenia ostatniego szczytu klimatycz-nego w Limie i pamiętać o nich w trakcie prac unijnych instytucji. To wszystko będzie, oczywiście, częścią zadań brukselskiego biura PKEE.

PRZYCZÓŁEKPriorytetem dla komitetu jest stały kontakt z przedstawicielami Parlamen-tu Europejskiego, w szczególności zaś z członkami komisji ITRE oraz ENVI, Komisji Europejskiej i osobami obsługującymi posiedzenia Rady Euro-pejskiej. Bezpośrednia obecność w Brukseli daje też nowe możliwości współpracy z przedstawicielstwami sektorów energetycznych innych kra-jów członkowskich Unii. Z pewnością skróci to czas pozyskiwania strate-gicznych informacji oraz pozwoli koordynować i podnieść skuteczność wspólnych działań z innymi organizacjami, z których część ma cele zbieżne z polskimi. Biuro komitetu wydaje się też doskonałym przyczółkiem dla otwierania bezpośrednich przedstawicielstw polskich firm energetycznych, tak jak to się dzieje w przypadku największych graczy na unijnym rynku energii. PKEE w Brukseli wypada więc w takiej sytuacji życzyć powodzenia i szybkiego rozwoju.

terminu jej wprowadzenia. Mechanizm ten, będąc elementem II pakie-tu klimatycznego, powinien zacząć funkcjonować po 2020 r. Pozostało więc jeszcze kilka lat, ale już teraz podejmowane są na szeroką skalę próby jego wcześniejszego zastosowania i wykorzystania do trwałego wyeliminowania z rynku uprawnień do emisji wycofanych czasowo w ramach backloadingu. Następnym wyzwaniem dla przedstawicieli polskiego sektora będą prace nad regulacjami prawnymi, wynikającymi z konkluzji październi-kowego posiedzenia Rady Europejskiej na temat polityki energetyczno--klimatycznej do 2030 r. Będą one przenoszone do legislacji krajowych

POLSKI SEKTOR ENERGETYCZNY ‒ JAK WIADOMO ‒ FUNKCJONUJE W OPARCIU O NIECO INNĄ STRUKTURĘ PALIWOWĄ NIŻ ZDECYDOWANA WIĘKSZOŚĆ PAŃSTW WSPÓLNOTY. Z TEGO CHOĆBY POWODU JEST NAM ZNACZNIE TRUDNIEJ PRZEBIĆ SIĘ Z WŁASNYM KOMENTARZEM DO SPRAW, KTÓRYMI ZAJMUJE SIĘ ZARÓWNO EURELECTRIC, JAK TEŻ STRUKTURY UNIJNE

Promocja22fo

to: a

rcTP

E

 P odczas tegorocznych ferii zimo-wych, w styczniu, lutym i marcu, na siedmiu największych i najpo-

pularniejszych stokach narciarskich w Pol-sce GOPR będzie promował bezpieczną tu-rystykę górską zimą. Każdy wypoczywający narciarz czy snowboardzista, korzystający z zimowego szaleństwa, będzie mógł po-znać zasady panujące w górach i dowiedzieć się, jak zapobiec nieszczęśliwym wypad-kom. Dzięki dobrej zabawie i fantastycznej atmosferze wypoczywający w górskich

kurortach dowiedzą się m.in., czym grozi niedostateczne wyposażenie na stoku, np. brak kasku czy niedopasowane wiązania. GOPR-owcy nauczą też, jak udzielić pierwszej pomocy, a także będą rozdawać książeczki z „Dekalogiem Narciarza”. Podczas zimowych pikników nie zabraknie emocjonujących za-wodów narciarskich, pokazów ratownictwa oraz licznych konkursów z nagrodami.

Zapraszamy do wspólnej zabawy. Małgorzata Kołodziej

Początek nowego roku kalendarzowego to także początek dorocznej akcji Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (GOPR) „Bezpieczna zima”. Ratownicywraz z Tauronem po raz kolejny będą edukować turystów,jak uniknąć wypadku na górskim stoku

17–18.01 Międzybrodzie Żywieckie (Góra Żar)

24–25.01Kluszkowce (Czorsztyn-Ski)

31.01–01.02Czarna Góra (Masyw Śnieżnika)

7–8.02Białka Tatrzańska (Jankulakowski Wierch)

14–15.02Szklarska Poręba (Ski Arena)

21–22.02Jaworzyna Krynicka (trasa nr 2)

28.02–01.03Zieleniec (Gryglówka)K

ALE

ND

AR

IUM

Z TAURONEMBEZPIECZNIEW GÓRACH

Polska Energia, styczeń 2015 23

Jednym z założeń projektu jest znalezienie następców Andrzeja Bachledy-Curusia.W tym celu powstała grupa Tauron OlimpijSki, którą tworzą najzdolniejsi polscy juniorzy

Narciarzena start

 K ilkadziesiąt imprez sportowychw polskich ośrodkach narciarskich, kilka tysięcy narciarzy rywalizują-

cych na śnieżnych trasach oraz liczne zgru-powania treningowe dla najzdolniejszych młodych zawodników – przed nami kolejna odsłona projektu Tauron Bachleda Ski. Z początkiem stycznia wystartował nowy se-zon akcji, która od 2011 r. popularyzuje wśród społeczeństwa narciarstwo alpejskie. W tego-rocznej edycji odbędzie się ponad 40 zawo-dów dla miłośników szusowania w każdym wieku i na każdym poziomie umiejętności. Już kilkuletnie dzieci będą mogły zdobyć swoje pierwsze sportowe doświadczenia podczas trzeciej edycji Pucharu Tauronka. Zacięta rywalizacja toczyć się będzie także wśród juniorów i studentów. Pierwsi zmie-rzą się w dziewięciu edycjach Młodzieżo-wego Pucharu Polski, drudzy zaś – w cyklu siedmiu imprez AZS Winter Cup. Najlicz-niejszą grupę stanowią jednak niezrzeszeni w klubach czy szkołach sportowych miło-śnicy narciarstwa. To dla nich organizowa-nych jest blisko dwadzieścia eliminacji oraz

finały Mistrzostw Polski Amatorów w slalo-mie i slalomie gigancie. Z kolei dla marzących o sportowej karierze profesjonalistów najważ-niejszymi zawodami w sezonie będą, dające przepustkę do międzynarodowych star-tów, Mistrzostwa Polski Seniorów PZN. Ostatnim, odbywającym się pod patronatem Tauron Bachleda Ski cyklem, jest branżowy Puchar Energetyków, w któ-rego trzech edycjach rywalizują pracownicy Grupy Tauron. Więcej informacji oraz aktualny harmonogram wydarzeń Tauron Bachle-da Ski można znaleźć na www.tauronbachledaski.ploraz na facebook.com/Tauron BachledaSki.

Katarzyna Fraś

Rusza piąty sezon projektu Tauron Bachleda Ski

finały Mistrzostw Polski Amatorów w slalo-finały Mistrzostw Polski Amatorów w slalo-mie i slalomie gigancie. Z kolei dla marzących o sportowej karierze profesjonalistów najważ-niejszymi zawodami w sezonie niejszymi zawodami w sezonie będą, dające przepustkę do międzynarodowych star-tów, Mistrzostwa Polski Seniorów PZN. Ostatnim, odbywającym się pod patronatem Tauron

Więcej informacji oraz aktualny harmonogram wydarzeń Tauron Bachle-da Ski można znaleźć na www.tauronbachledaski.pl

facebook.com/Tauron

Katarzyna Fraś

ANDRZEJ BACHLEDA-CURUŚ LIDER PROJEKTU, NAJLEPSZY ALPEJCZYK

W HISTORII POLSKIEGO SPORTUNigdy nie przestałem marzyć o dobrych wynikach polskich

sportowców i mocnej pozycji narciarstwa alpejskiego, w której budowaniu pragnę brać udział. Na początku jednak – z klapkami

na oczach – skupiałem się na wspieraniu sportu wyczynowego. Dopiero z upływem czasu skorygowałem swoje poglądy,

spojrzałem dookoła i zdałem sobie sprawę, że kluczem do sukcesu jest dotarcie do ponadczteromilionowej rzeszy

polskich narciarzy. Tak narodziła się idea Tauron Bachleda Ski.

foto

: arc

TPE

Wynalazcy24

 L icznik Geigera przywołuje najczę-ściej wizje cokolwiek apokalip-tyczne, ale ktoś przecież musiał wymyślić urządzenie do mierze-nia poziomu radiacji. Tak się zło-

żyło, że zrobił to Hans Geiger, którego nazwi-sko weszło na stałe do kulturowego obiegu w szczytowym okresie powojennej konfrontacji między Wschodem a Zachodem, straszących się wzajemnie jądrowym arsenałem.

ROZPRASZANIE ALFAW  przeciwieństwie do wielu słynnych XVIII- i XIX-wiecznych naukowców, odkrywców i wy-nalazców, którzy często przebijali się z najniż-szych warstw społecznych, Hans Geiger nie musiał tego robić, gdyż pochodził z elity. Uro-dził się w 1882 r. w Neustadt an der Weinstrasse. Jego ojciec był profesorem języków indoger-mańskich na uniwersytecie w Erlangen. Gimnazjum w Erlangen Hans ukończył z oce-nami celującymi. Zamiast niezwłocznie roz-wijać swoje niewątpliwie talenty naukowe, 19-latek musiał podjąć obowiązkową służbę wojskową. W 1902 r., był już jednak studentem fizyki na uniwersytecie w Monachium. Studia skończył na uczelni w Erlangen, gdzie wykła-dał jego ojciec. Tam też w 1906 r. zrobił dokto-rat. Praca na temat wyładowań elektrycznych w środowisku gazowym była na tyle interesu-

jąca, że cieszący się wówczas w świecie nauko-wym wielką renomą uniwersytet w Manche-sterze zaproponował mu posadę w katedrze fizyki. Geiger został asystentem dziekana wy-działu Arthura Schustera, ale to nie on, tylko Ernest Rutheford miał decydujący wpływ na karierę i życie Niemca. Rutheford rozbudził w Geigerze zainteresowa-nie fizyką atomową. Jego pierwsze kroki w tej dziedzinie to rozpoznanie natury rozpraszania promieniowania alfa przez złotą folię. Praca pozwoliła wykazać, że atomy posiadają jądra. Eksperymenty były prowadzone z użyciem apa-

Pierwszy licznik Geigera--Muellera był rurką wypełnioną gazem. Pod wpływem promieniowania dochodzi do jego jonizacji. Obojętne elektrycznie atomy rozpadają się więc na jony, te wędrują do elektrod i tam powodują chwilowe wyładowania elektryczne

TEKST: Hubert Orzechowski

Są ludzie, którzy chodzą w otoczce sławy, unoszą się w klimacie geniuszu, pojawiają w blasku skromności czy nimbie poświęcenia. Hans Geiger, wynalazca słynnego detektora radiacji, zawsze już będzie występował w aurze niezbyt zdrowego promieniowania jądrowego

ratu skonstruowanego przez Geigera i Ernesta Marsdena, kolegę z wydziału. Niemiec zaimpo-nował Ruthefordowi pracowitością. „Geiger jest dobrym człowiekiem i pracuje jak niewolnik. Jest demonem pracy” – pisał uczony w 1908 r.w liście do znajomego. Ich znajomość zaowo-cowała przyjaźnią na całe życie. A  badania Geigera pomogły Nowozelandczykowi stwo-rzyć teorię budowy atomu.

PRZERWA NA WOJNĘW 1912 r. Hans, mając w kufrze m.in. wstępną i niedoskonałą wersję licznika do wykrywania

ATOMOWY DEMON

sławy, unoszą się w klimacie geniuszu, pojawiają w blasku skromności czy nimbie

Hans Geiger, wynalazca słynnego detektora radiacji, zawsze już będzie występował detektora radiacji, zawsze już będzie występował w aurze niezbyt zdrowego promieniowania jądrowegow aurze niezbyt zdrowego promieniowania jądrowego

ratu skonstruowanego przez Geigera i Ernesta Marsdena, kolegę z wydziału. Niemiec zaimpo-nował Ruthefordowi pracowitością. „Geiger jest

ATOMOWY DEMONDEMON

pojawiają w blasku skromności czy nimbie pojawiają w blasku skromności czy nimbie Hans Geiger, wynalazca słynnego Hans Geiger, wynalazca słynnego

detektora radiacji, zawsze już będzie występował detektora radiacji, zawsze już będzie występował w aurze niezbyt zdrowego promieniowania jądrowegow aurze niezbyt zdrowego promieniowania jądrowego

ratu skonstruowanego przez Geigera i Ernesta Marsdena, kolegę z wydziału. Niemiec zaimpo-nował Ruthefordowi pracowitością. „Geiger jest

ATOMOWY ATOMOWY DEMONDEMON

Polska Energia, styczeń 2015 25

jąder atomowych, opuścił Anglię i powrócił do Niemiec, gdzie objął posadę szefa Laborato-rium Radioaktywności w Berlinie. Poznał tam Jamesa Chadwicka oraz Waltera Bothe’a, dwóch fizyków atomowych, z którymi szybko znalazł wspólny język.W 1914 r. wybuchła I wojna światowa i koledzy z  laboratorium stanęli po przeciwnych stro-nach frontu. Geiger lata konfliktu spędził jako oficer artylerii. Wojenną poniewierkę przypłacił ciężkim reumatyzmem, na który cierpiał już do końca życia.Po wojnie wrócił na stare stanowisko w Berlinie. Wkrótce potem ożenił się z Elisabeth Heffter, która dała mu trzech synów. W stolicy Niemiec pracował do 1925 r. Potem otrzymał profesurę na uniwersytecie w Kilonii, gdzie jego pierwszym doktorantem był Walther Mueller. Ich wspólny wysiłek doprowadził do udoskonalenia urządzenia wykrywającego pro-mieniowanie jądrowe, które do dzisiaj znane jest jako licznik Geigera-Muellera. Aparat ten to rurka wypełniona gazem, w której pod wpły-wem promieniowania dochodzi do jego joni-zacji. Obojętne elektrycznie atomy rozpadają się więc na jony, te wędrują do elektrod i tam powodują chwilowe wyładowania elektryczne, słyszalne jako charakterystyczne trzaski.

WYŚCIG ZBROJEŃGeiger spędził w Kilonii cztery lata, po czym przeniósł się do Tybingi, gdzie udoskonalał swój wynalazek, pracując zwłaszcza nad jego czułością i reakcją. Dzięki tym ulepszeniom był w stanie prowadzić pionierskie badania z zakre-su promieniowania kosmicznego.W 1936 r. powrócił do Berlina na stanowisko dziekana wydziału fizyki na Uniwersytecie Tech-nicznym. Kierował tam zespołem naukowców, próbujących doprowadzić do rozszczepienia ją-dra atomu. Gdyby im się udało… Na szczęście to nie rządzeni przez nazistów Niemcy mieli w tej materii największe osiągnięcia.Geiger, zaniepokojony ingerencjami reżimu Hi-tlera w sferę naukową, stał się wraz z Wernerem Heisenbergiem i Maksem Wienem autorem wy-stosowanego do hitlerowskich władz listu z wy-razami niepokoju na tle ataków na środowiska badaczy. Dla jednych to dowód opozycyjności Geigera, inni widzą w tym akcie apel o stworzenie fizykom takich warunków, które pomogłyby Rze-szy dokonać przełomu w programie atomowym. Niemcy, dzięki Geigerowi i Heisenbergowi, któ-rzy dołączyli do grupy pracującej nad nazistow-ską bombą atomową, mieli początkowo sporą

przewagę nad alianckimi naukowcami, jednak wojna uniemożliwiła realizację brunatnych ambi-cji nuklearnych. Ostatecznie to Amerykanie zwy-ciężyli w tym mrożącym krew w żyłach wyścigu.Projekt atomowy był ostatnim projektem Geige-ra. Koniec wojny zastał go w  okupowanym przez Rosjan Berlinie, skąd – mimo bardzo za-awansowanego już reumatyzmu – uciekł latem 1945 r. do Poczdamu. Zmarł 24 września 1945 r., niecałe dwa miesiące po atomowym ataku na Hiroszimę i Nagasaki.Geiger, członek partii nazistowskiej, nie miał szan-sy odnieść się do ciążących na nim zarzutów o gorliwość wobec hitlerowców i denuncjowanie swoich żydowskich współpracowników. Dobrego imienia niemieckich naukowców, w tym i Geige-ra, zaangażowanych w projekt budowy bomby atomowej próbował natomiast bronić Heisen-berg, sugerując, iż nie powstała ona, bo zespół specjalnie opóźniał program, kierując się w tym cichym sabotażu przesłankami natury moralnej. Prawda wydaje się jednak zupełnie banalna – hi-tlerowcy nie skonstruowali bomby, bo nie wystar-czyło uranu. Nigdy natomiast nie brakowało im liczników Geigera.

foto

: Com

mon

s.wik

imed

ia.o

rg, S

hutt

erst

ock.

com

Polska Energia, styczeń 2015Polska Energia, styczeń 2015Polska Energia, styczeń 2015

jąder atomowych, opuścił Anglię i powrócił do jąder atomowych, opuścił Anglię i powrócił do

MGŁA, NOC I OBOJĘTNOŚĆAparat przypominający współczesny radar skonstruował jeszcze w la-tach 80. XIX wieku niemiecki fizyk Heinrich Hertz – posłużył mu on do weryfikacji teorii pola elektromagnetycznego i udowodnienia, że fale elektromagnetyczne różnią się od świetlnych jedynie częstotliwością. Ale też pozwolił stwierdzić, iż odbijają się one od metalowych przed-miotów. W 1904 r. inny Niemiec, Christian Hülsmeyer, opatentował urządzenie wykrywające statki i okręty, dzięki detekcji odbitych fal ra-diowych, i to on uchodzi za konstruktora pierwszego radaru, dla które-go nazwa powstała dopiero cztery dekady później. Radar Hülsmeyera

Jak to działa? 26

TEKST: Wojciech Kwinta

Gdyby zastanowić się głębiej, co najlepiej służy brytyjskiej rodzinie królewskiej, która kwitnie i ma się znakomicie, odpowiedź byłaby jedna – radar

PARADA RADARÓW

R adar? A nie tradycja, herbatki, Rolling Stonesi i BBC? Właśnie tak. Radar. To on w czasie bitwy o Anglię po-zwolił skutecznie dowodzić skromnymi siłami lotnictwa myśliwskiego zwalczającego setki eskadr hitlerowskiej Luftwaffe i obronić królową, Anglię i Imperium. Batalia,

której nie można było wygrać, stała się wielkim triumfem Brytyjczyków za sprawą wynalazku stworzonego przez… Niemców. Trochę więc szkoda, że radar dzisiaj postrzegany jest głównie w wymiarze penali-zacyjnym – jako narzędzie wymierzania kary tym, którzy poruszają się z prędkościami Spitfire’ów i Hurricane’ów. Tyle że w ruchu drogowym.

miał zasięg ok. 3 km, czyli poniżej widoczności na morzu przy dobrej pogodzie, działał za to we mgle i w nocy. Niestety, nikt się wtedy nie poznał na nowym wynalazku. Zainteresowali się nim jednak różnego rodzaju ekscentrycy, którzy wymyślali dla niego nowe zastosowania i udoskonalenia.Sławny Nikola Tesla, Amerykanin chorwackiego pochodzenia, przedsta-wił na przykład koncepcję wykrywania okrętów podwodnych poprzez emisję impulsową ultrakrótkich fal radiowych o mocy kilku kilowatów. Technicznie świat jeszcze nie był na to gotowy, lecz idea wkrótce bardzo przydała się podwodniakom. Nieco później – wśród wielu patentów mniej i bardziej udanych – pojawiła się obracana antena umożliwiająca określanie kierunków ruchu obiektów. A w latach 20. ubiegłego wieku fale radiowe wykorzystane zostały do badania wysokości jonosfery.Nazwa „radar” pojawiła się w 1941 r. dzięki dwóm amerykańskim ofi-cerom US Navy i jest akronimem od Radio Detection And Ranging (wykrywanie i określanie odległości falami radiowymi). Brytyjczycy postanowili być oryginalni również w tej drobnej sprawie i rozwinęli akronim jako Radio Aids for Defence And Reconaissance (radiowe wsparcie obrony i rozpoznania). Na szczęście radar zaczął żyć wła-snym życiem i nikt nie miał już głowy do zabawy skrótowcami.

WOJNA I PO WOJNIESzybki rozwój radarów nastąpił podczas II wojny światowej, a najbar-dziej przyczynili się do niego Brytyjczycy szukający skutecznych spo-sobów wykrywania i ostrzegania przed nalotami. Już w 1935 r. zbudo-wali system radarów dalekiego zasięgu, wspomagający dowodzenie lotnictwem myśliwskim i chroniący po wybuchu konfliktu z nazistami wschodnie wybrzeże Anglii. W następnych latach opracowane zostały radary wykrywające samoloty na małej wysokości, radary okrętowe pozwalające na walkę z przeciwnikiem ukrytym za horyzontem oraz lotnicze radary pokładowe, co stało się możliwe po udoskonaleniu magnetronu, czyli lampy mikrofalowej generującej promieniowanie elektromagnetyczne. Anteny radarów stały się dzięki temu znacznie mniejsze i dostosowane do gabarytów samolotów. Wraz z miniatury-zacją postępowała także dokładność urządzeń. Po wojnie w radarach zaczął być wykorzystywany efekt Dopplera, służący do określania prędkości obiektów (do tej pory to skuteczna policyjna broń przeciwko piratom drogowym). Zbudowane zostały też radary pozahoryzontalne, wykrywające jednostki latające nawet w odległości 3500 km, a także meteorologiczne informujące o zjawi-skach pogodowych. W Polsce pierwsze próbne stacje radarowe powstały ponad pół wieku temu, ale historia krajowej radiolokacji sięga lat 30. W okresie mię-dzywojennym nasi naukowcy prowadzili badania na poziomie świa-towym, jednak wojna zniweczyła ich osiągnięcia. Przerwane prace kontynuowane były już po kapitulacji Niemiec, a flagowym zakładem produkcji urządzeń został Radwar.

WYSŁANY I ODBITYW działaniu radaru wykorzystuje się zjawisko odbicia mikrofal radio-wych od obiektów lub detekcję fal wysyłanych przez obiekt (samo-istnie lub odbitych). Dwa podstawowe rodzaje urządzeń to radary aktywne i pasywne. Pierwsze posiadają nadajnik emitujący wiązkę promieniowania oświe-tlającą badany obszar. Wysyłany sygnał odbija się od obiektu i zostaje

foto

: Shu

tter

stoc

k.co

m, A

pple

.com

27Polska Energia, styczeń 2015

odebrany przez odbiornik najczęściej znajdujący się w sąsiedztwie nadajnika. Można wysyłać impulsy lub sygnał ciągły. Słaby sygnał zwrotny zostaje wzmocniony przez wzmacniacz.Drugi rodzaj to radary pasywne, które same nie emitują promieniowania elektromagnetycznego (powoduje to, że są trudne do namierzenia), na-tomiast wykrywają sygnały odbite od obiektów, pochodzące choćby od innych radarów (np. pokładowych) czy nadajników telekomunikacyjnych. Korzysta z nich lotnictwo cywilne, przy czym w samolotach znajdują się transpondery wysyłające informację dla radarów. Lotnicza sieć radarowa pokrywa większość powierzchni Ziemi (poza oceanami) i dzięki temu można na stronach internetowych śledzić położenie i prędkość prawie wszystkich lotów pasażerskich czy transportowych.Radary pasywne wykorzystuje się także w astronomii – to radiotele-skopy odbierające promieniowanie kosmiczne. Bardzo słabe sygnały ze Wszechświata wymagają jednak budowy olbrzymich anten i od-powiednio czułych odbiorników.

BACZNOŚĆ, SPOCZNIJW wojsku radiolokacja to podstawa – radary prowadzą tu m.in. rozpo-znanie ruchomych obiektów, określając ich położenie, prędkość i kie-runek ruchu, ale też namierzają cele dla artylerii naziemnej, nawodnej czy przeciwlotniczej. Są oczami i uszami wszystkich armii świata. Także w cywilu dają radę. W meteorologii służą do obserwacji zjawisk pogodowych, pozwalają śledzić rozwój frontów atmosferycznych, wykrywają chmury, określają prędkość ich przemieszczania. Są przy-datne w kontroli ruchu lotniczego i morskiego, a policji do badania prędkości pojazdów. Ciekawym zastosowaniem radaru jest tworzenie obrazów powierzchni Ziemi i innych planet. Wykorzystuje się tutaj technologię SAR (Syn-thetic Aperture Radar) – zamiast powiększać antenę, umieszcza się ją na ruchomej platformie i wysyła oraz odbiera sygnały z różnych ujęć. Z kolei radary z wbudowanym komputerem (ARPA – Automatic Radar Plotting Aid) umożliwiają jednoczesne śledzenie nawet kilkuset obiektów, obliczanie ryzyka kolizyjnego i zapobieganie incydentom.W powszechnym użyciu są też już georadary wykorzystywane m.in. w geologii, archeologii, glacjologii, hydrogeologii czy badaniu kon-strukcji budowlanych.

SZUMY, KSZTAŁTY, ZAKŁÓCENIAPo wybuchu konfliktu na Ukrainie, Rosjanie reaktywowali nieczynny od 20 lat radar do wykrywania rakiet balistycznych. Po co? Aby zakłócać jego sygnałem inne nadajniki. To kolejne, tym razem niezbyt pokojowe, zastosowanie tego urządzenia. Powstaje pytanie – jeśli radary mogą przeszkadzać w działaniu innych urządzeń, czy można też im przeszka-dzać? Owszem.Klasyczną metodą w lotnictwie jest rozrzucanie pasków metalowej folii zniekształcającej obraz radarowy. Powstały też samoloty i okręty trudno wykrywalne przez radary, pokryte powłokami absorbującymi promieniowanie mikrofalowe oraz uformowane tak, by osłabić odbicia i zniknąć w naturalnym szumie. Szum to w ogóle słowo-klucz do roz-woju radarów. Urządzenia najnowszej generacji to właśnie urządzenia oświetlające obiekty sygnałem szumowym z własnego nadajnika. Są praktycznie niewykrywalne, a poza położeniem i prędkością potrafią określić też kształt obiektów. I może dzięki temu już za kilka lat kon-trolerzy ruchu lotniczego w Nowym Jorku będą wiedzieć, czy leci do nich księżna Cambridge, czy może jej siostra.

28 Energia inaczej

CZY POJEDZIEMYCZY POJEDZIEMYNA CELULOZIE ?

 P ierwszą na świecie rafinerię celulozowego biopaliwa urucho-miono pod koniec 2013 r. w Crescentino w północnych Wło-szech. W kolejnych miesiącach – najpierw w Brazylii, potem w USA. W połowie 2014 r. o zamiarze zbudowania podobnego zakładu poinformowali Chińczycy, a jesienią akces do elitarne-

go klubu zgłosili Słowacy. Sprawy nabierają tempa. Eksperci z Bloomberg New Energy Finance w niedawnym raporcie ocenili, że w 2030 r. w takich biorafi-neriach, zamieniających zbędne resztki roślinne w bioetanol, mogą znaleźć zatrudnienie dziesiątki tysięcy ludzi. Czy nie przesadzili z optymizmem?Od wielu lat mówi się o bioetanolu z celulozy jak o produkcie, który lada dzień zrewolucjonizuje rynek paliw płynnych. Ile to już razy ogłaszano wyniki kolej-nych przełomowych badań, które miały doprowadzić do rychłego urucho-mienia „celulozowych rafinerii”? Potem jednak okazywało się, że diabeł tkwi w szczegółach i rezultatów otrzymanych w laboratoriach nie da się zamienić w dojrzałą technologię. Zamartwiali się zwłaszcza ci, którzy uważali, że bio-etanol pierwszej generacji, produkowany z jadalnych części roślin, głównie z kukurydzy i trzciny cukrowej, nie ma nic wspólnego z ekologią i zrównowa-żonym rozwojem. Niestety, droga ku nowemu, czystemu i ekologicznemu paliwu pozyskiwanemu z celulozy wydłużała się w nieskończoność i powoli zaczynała przypominać pogoń za oddalającym się horyzontem.

BIOETANOL PIERWSZEJ GENERACJILecz oto stało się to, na co czekano. Nowa epoka (mówiąc nieco szumnie) zaczęła się pod Crescentino – piemonckim miasteczkiem leżącym nieopodal Turynu w północnych Włoszech. Ponad rok temu, w październiku jesienią 2013 r.,otwarto tam z wielką pompą biorafinerię, która docelowo, prawdopodobnie już w 2015 r., dostarczać będzie rocznie około 50 mln litrów etanolu pozyska-nego z odpadów rolniczych. Aby tyle wyprodukować, potrzeba będzie oko-ło 200 tys. ton surowca, głównie słomy. Dodatkowo kilkanaście hektarów nieużytków przeznaczono pod zasiewy trzciny laskowej – szybko rosnącej trawy wytwarzającej dużo wysokoenergetycznej biomasy.Rafineria pod Crescentino powstała w wyniku współpracy dwóch firm: włoskiej Beta Renewables i duńskiej Novozmyes. Pierwsza opracowała cały proces technologiczny, a druga dostarczyła kluczowego elementu tego procesu – enzymów. Są one niezbędne, aby celulozę i hemicelulozę, czyli cukry złożone wchodzące w skład roślin, rozłożyć na cukry proste. Dopie-ro te można bowiem poddać fermentacji z dodatkiem drożdży w celu uzyskania etanolu. Ta ostatnia faza procesu technologicznego jest już do-skonale opanowana. Tak właśnie powstaje bioetanol pierwszej generacji. Wytwarza się go z jadalnych części roślin, których składnikiem są cukry o względnie prostej budowie. Z nimi drożdże łatwo sobie radzą.

Crescentino – pierwszy na świecie zakład do wytwarzania handlowych ilości zaawansowanych biopaliw

Włochy, Brazylia, USA – to pierwsze kraje, w których na skalę przemysłową zaczęto produkować bioetanol drugiej generacji, czyli wytwarzany z niejadalnych części roślin. Chciałoby się powiedzieć – nareszcie, jako że tradycyjne biopaliwa uważane są za ślepą uliczkę. Czy to jednak będzie przełom?

TEKST: Andrzej Hołdys

NA CELULOZIE ?

foto

: Nov

ozym

es

29Polska Energia, styczeń 2015

Z celulozą i hemicelulozą, które odzyskuje się z niejadalnych części roślin, już tak prosto nie jest. Oba związki należą do głównych budulców ściany komórkowej chroniącej komórkę rośliny przed światem zewnętrznym. Mu-szą więc być odporne na działanie rozmaitych czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych. Na dodatek celuloza nie występuje w roślinie samodzielnie, ale jest mocno związana z ligniną stanowiącą rodzaj le-piszcza nadającego komórce zwartość i sztywność. Najpierw więc trzeba oddzielić celulozę od ligniny, a następnie tę drugą (a także hemicelulozę) przekształcić w cukry proste, które stanowiłyby pożywkę dla drożdży. Ce-lem licznych badań naukowych prowadzonych w wielu ośrodkach uczel-nianych i przemysłowych na świecie było opracowanie opłacalnej metody zamiany celulozy w biopaliwo. W laboratoriach czasami się to udawało, ale w większej skali – już nie.

REWELACYJNE DUŃSKIE ENZYMYW 2006 r. do takich badań przystąpiło także ponad dwustu biotechnologów z włoskiej firmy Biochemtex. Pięć lat później udało im się zbudować próbną instalację do produkcji bioetanolu drugiej generacji. Nowa metoda, na której opracowanie wydano łącznie 150 mln euro (także z unijnych funduszy), oka-zała się na tyle obiecująca ekonomicznie, że zainteresował się nią amerykań-ski fundusz inwestycyjny Texas Pacific Group. Pod koniec 2011 r. podjęto de-cyzję o wspólnym zbudowaniu pierwszej rafinerii z prawdziwego zdarzenia. Miała się tym zająć nowo utworzona spółka joint venture, którą nazwano Beta Renewables. Rok później do interesu przystąpili Duńczycy z Novozymes, wnosząc w wianie 70 mln euro oraz rewelacyjne enzymy, dzięki którym znacznie przyspieszono tempo rozkładu celulozy na cukry proste. Między innymi to dlatego koszty produkcji celulozowego etanolu znacznie zjechały w dół (choć wciąż są wysokie). O efektywność zadbano wszędzie, gdzie się dało. W zakładzie pod Cre-scentino prawie nic się nie marnuje. Woda jest w stu procentach pod-

dawana recyklingowi, a zbędna lignina okazała się niezwykle przydatna. Wraz z biogazem powstającym podczas procesu produkcyjnego wy-korzystano ją do produkcji ciepła i prądu. Tego ostatniego jest tyle, że wystarcza na zaspokojenie wszystkich potrzeb biorafinerii. Zakład jest zatem samowystarczalny energetycznie, a nadwyżki prądu przekazuje do sieci energetycznej. Szybko znaleźli się zainteresowani powieleniem tego sukcesu. W maju 2014 r. włoski rząd podpisał z Beta Renewables porozumienie w sprawie wzniesienia trzech kolejnych takich fabryk: na Sardynii, na Sycylii i w Apulii. W lipcu podob-ną umowę podpisano z Chińczykami, którzy swoją fabrykę chcą postawić w prowincji Anhui na wschodzie kraju. A w październiku niemal identyczny kontrakt zawarto ze Słowakami. Ich celulozowa rafineria stanie w pobliżu mia-steczka Strážske, blisko granicy z Ukrainą.

SUKCES MIĘDZYKONTYNENTALNYTo nie koniec interesujących wieści. Od września 2014 r. biorafineria produ-kująca etanol z celulozy działa także w brazylijskim stanie Alagoas w pół-nocno-wschodniej części kraju. Uruchomiła ją miejscowa firma GranBio, zauroczona wizją „nowej zielonej rewolucji”, którą ma przynieść masowe wykorzystanie milionów ton odpadków roślinnych marnujących się co roku na polach, wspartej hojnie kwotą ponad 150 mln dolarów przez brazylijskiego miliardera i przemysłowca Victora Gradina. Technologię Brazylijczycy kupili od Beta Renewables. Po wstępnej fazie rozruchu za-kład w Alagoas ma dostarczać rocznie 82 mln litrów bioetanolu drugiej generacji, a w ciągu dwóch lat zostanie podjęta decyzja o zbudowaniu w sąsiedztwie drugiej takiej instalacjiNo i  jest jeszcze Ameryka. W 2014 r. w USA uruchomiono i ukończono rozruch trzech takich innowacyjnych biorafinerii. Jako pierwsza – we wrześniu – zaczęła pracować fabryka w stanie Iowa, zbudowana kosztem 275 mln dolarów w ramach przedsięwzięcia „Project Liberty”. Poza Ame-rykanami uczestniczą w nim Holendrzy z firmy biotechnologicznej Royal DSM, dostawcy enzymów. Rocznie ma ona produkować 80 mln litrów paliwa, połykając dziennie 770 ton kukurydzianych łodyg i  liści. Jeszcze więcej, bo 1000 ton resztek roślinnych dziennie, będzie konsumował uru-chomiony w październiku zakład w stanie Kansas. Jego docelowa roczna wydajność to 90 mln litrów. Inwestorem jest hiszpański koncern Abengoa, gigant w sektorze energii odnawialnej. A najwięcej – 110 mln litrów rocznie – ma dostarczać rafineria celulozowego bioetanolu wzniesiona w stanie Iowa przez firmę DuPont. Własne plany związane z Ameryką mają też Włosi z Beta Renewables. Ich rafineria powstanie w Północnej Karolinie.

RESZTA W RĘKACH POLITYKÓWWszystkie te inwestycje to wciąż kropla w morzu potrzeb. Cóż to jest kilkaset milionów litrów rocznie? Tylko w USA skonsumowano w zeszłym roku około 500 mld litrów benzyny. Przyszłość celulozowego bioetanolu wcale nie jest pewna i wciąż może się okazać, że pierwsza jaskółka wiosny nie czyni. Wiele zależy od polityki konkretnego państwa względem biopaliw nowej generacji, chęci ich subsydiowania i prawnego wspierania. Niedawno po-jawiły się nawet wątpliwości, czy rzeczywiście jest ono takie ekologiczne. Grupa badaczy twierdzi, że zwożenie do biorafinerii z pól wszystkich tych resztek roślinnych wcale nie jest korzystne dla środowiska. Przede wszyst-kim jednak dodawanie większych ilości celulozowego bioetanolu wymaga zastosowania silników nowej generacji oraz sporych inwestycji w urządze-nia do mieszania paliw. Z tego ostatniego powodu bioetanol może wkrótce przegrać rywalizację z kolejną nowinką, nad którą główkują chemicy. Mam na myśli paliwa, które Amerykanie nazywają „drop-in” – chemicznie iden-tyczne z tradycyjną benzyną i olejem napędowym, tyle że otrzymywane w inny sposób niż z ropy naftowej. Dlatego można je lać od razu do baku. Więcej o tym nowatorskim pomyśle – za miesiąc.

Pomyłki i porażkinapędzają nasz świat

 Znakomita większość doniosłych osiągnięć jest okupiona długą ścieżką porażek, brnięciem w  ślepe uliczki i  seryjnymi niepo-wodzeniami. Z tyłu pozostaje pobojowisko nieudanych badań

i nietrafionych wynalazków, o których czasem się przypomina ku uciesze publiczności.Weźmy przykład pierwszy z  brzegu: kawa rozpuszczalna. Jeden z  naj-bardziej pospolitych produktów, obowiązkowe wyposażenie biur, obec-na niemal w każdym mieszkaniu. Piją ją wszyscy. No, może nie wszyscy – osobiście jej nie znoszę i nawet kiedy organizm łaknie kofeiny, a jedynym rozwiązaniem jest kawa rozpuszczalna, wolę cierpieć z godnością.Skąd sią taka kawa wzięła? Biedził się nad nią Max Morgenthaler na zlece-nie firmy Nestlé. Po czterech latach niepowodzeń firma zamknęła przed-sięwzięcie, ale niestrudzony chemik dalsze prace prowadził w domu. Dopiero po siedmiu latach uzyskał to, co dziś kupujemy w słoikach.Takich historii jest znacznie więcej. Thomas Edison, zanim przedstawił światu żarówkę z prawdziwego zdarzenia, przeprowadził nie-zliczone nieudane próby jej skonstruowania. Ale zyskał sławę, co nie udało się innym wyna-lazcom żarówki, bo też była to spora groma-da. Dla mnie zresztą największe osiągnięcie Edisona to nie pokaźny zestaw wynalazków, ale fabryka innowacji – stworzenie zespołu łebskich pracowników, czyli zorganizowanej działalności nowatorskiej.Sam wynalazca ma na koncie także pomyłki, jak kompletnie nieudany magnetyczny oddzielacz rud żelaza czy idio-tyczny pomysł telefonu do łączności z zaświatami (choć być może był to jedynie chwyt marketingowy). Takie pomysły wracają. Kto dziś pamięta o polskiej spółce Infinity, która z wielkim szumem zapowiadała stworzenie Solaris Gate – serwisu internetowego mającego zapewniać cyfrową nie-śmiertelność. W ramach projektu miały powstać trzy portale, które – dzięki zgromadzonym danym o użytkownikach – umożliwiałyby ich potomkom np. symulowanie rozmowy z  nieżyjącym już protoplastą. System miał poznawać zachowania użytkownika, jego język, znajomych, zaintereso-wania, emocjonalność. Miał to być hit na miarę światową, wyszedł kit. Jak zwykle okazało się, że wiele hałasu o nic. Przejechali się jedynie inwestorzy.

Postęp czasem wynika też z  podstępu. O  wielkim twierdzeniu Fermata (z XVII w.) autor wzmiankował na marginesie książki: „Znalazłem zaiste za-dziwiający dowód tego twierdzenia. Niestety, margines jest zbyt mały, by go pomieścić”. Ten lakoniczny komentarz przez setki lat motywował mate-matyków do przeprowadzenia dowodu. Ostatecznie udało się to dopiero pod koniec XX w. Ale matematyka skorzystała: dzięki próbom rozwinęło się kilka gałęzi królowej nauk. Z kolei James Maxwell, twórca elektroma-gnetyzmu, sławne równania wywiódł z fałszywej teorii eteru wypełniają-cego wszechświat. Dawną teorię przytacza się współcześnie w anegdo-tach, ale dokonania Maxwella przetrwały.Prawie każde osiągnięcie to droga wyboista, okupiona licznymi niepo-wodzeniami, a dodatkowo, nie każde osiągnięcie przeżywa próbę czasu.

Czym jest dziś segway, dwukołowy pojazd prowadzony na stojąco? Miał zrewolucjoni-zować świat, a jest jedynie ciekawostką. Praw-dopodobnie podobny los spotka jeszcze niedawno sławne okulary Google. Dziś wokół nich cisza jak makiem zasiał. W przeszłości wy-myślano też inne cudaczne wynalazki, jak po-jazd do sprzątania ulic, czyli automobil z mio-tłami przed przednimi kołami, rower-amfibię czy kapelusz z radiem.Zwykle jednak o porażkach nie wiadomo nic. Czasopisma naukowe publikują wyniki uda-nych prac badawczych – o niepowodzeniach się milczy. Szkoda, bo gdyby publikowano hi-storie porażek, wiele laboratoriów uniknęłoby

powtarzania wciąż tych samych błędów.Żyjemy w świecie, w którym nacisk na innowacyjność jest wręcz niepraw-dopodobny. Jednak większość nowych rozwiązań to jedynie inwentyka – większy lub zagięty ekran smartfona, zmienione wzornictwo (tragicz-ne kafle na każdej stronie internetowej) i milionowa aplikacja robiąca to samo, co wszystkie inne, ale dla kolejnego sklepu, produktu czy usługi. Z drugiej strony w poważnych pracach badawczo-rozwojowych dofinan-sowanie otrzymuje się na dobrą sprawę wtedy, kiedy można przewidzieć wynik badań. W Polsce jak ognia boimy się ryzyka porażki. Jednak krajem innowacyjnym staniemy się dopiero wtedy, kiedy przyjmiemy ryzyko i przestaniemy obawiać się błędów oraz niepowodzeń.

Felieton

Wojciech Kwinta

30

Kiedy dowiadujemy się o wspaniałych wynalazkach i odkryciach, zawsze są to historie sukcesu. Ten oto geniusz czy ten fantastyczny zespół stworzył cudowny produkt lub dokonał przełomowego odkrycia. Rzeczywistość jest zgoła inna

foto: Shutterstock.com

Mateusz Wiaterratownik Grupy Krynickiej GOPR

zawodniczka teamu TAURON Bachleda SKIKatarzyna Wąsek

tauron-pe.pl

Pasja, która łączy.TAURON to więcej niż prąd.

TAURON jest partnerem akcji Bezpieczna zima z GOPR oraz sponsorem projektu TAURON Bachleda SKI

„za darmo przez rok” oznacza Bonus w wysokości 52,85 zł, wypłacany przelewem na konto rozliczenio-we Klienta w TAURONIE. Wartość Bonusu odpowiada iloczynowi rocznego zużycia energii elektrycznej (przez przykładową lodówkę klasy A+++ o pojemności 304 litry), określonego na etykiecie energe-tycznej urządzenia i wynoszącego 170 kWh, i stawki zmiennej ceny energii elektrycznej w wysokości 0,3109 zł brutto za 1 kWh, obowiązującej w Cenniku Produktu Energooszczędnego na 2 lata w taryfi e G11. Wyliczenie zużycia energii elektrycznej przez urządzenie jest szacunkowe i wynika z przyjętych przez Producenta norm. Szczegóły promocji w Regulaminie, dostępnym w Punkcie Obsługi Klienta i na www.energooszczedny.pl.

Szczegóły dodatkowych promocji dostępne w regulaminach poszczególnych promocji na stronie www.tauron-pe.pl i w Punktach Obsługi Klienta.

Promocja Energooszczędna jest dostępna do 31.12.2014.

*

**

Przekonaj się, że TAURON to więcej niż prąd i zyskaj dodatkowo:

CHCESZ, ŻEBYTWOJA LODÓWKA

PRZEZ ROKCHODZIŁAZA DARMO?*

555 444 555

www.energooszczedny.pl

zapytaj konsultanta w Punkcie Obsługi Klienta

Dowiedz się więcej:

Nawet 180 zł oszczędności przy zakupie węgla w objętych promocją Składach Węgla**

20% zniżki na opłatę miesięcznąw T-Mobile i kartę SIM gratis z 1 GB transferu danych na start!**

Usługę Elektryk 24H za DARMO przez 3 miesiące**

Bezpłatny dostęp do Elektronicznego Biura Obsługi Klienta – eBOK

Skorzystaj z PromocjiEnergooszczędnej!