Gaz upkowy? Nie, dzikujemy! za due ryzyko

Numer 21 (1/2015)

www.zielonewiadomosci.plWejd na nasz stron:

Ewa Sufin-Jacquemart

Wydobycie gazu upkowego jest znakomit ilustracj cho-roby naszych czasw, czyli gospodarki poday i staego wzrostu gospodarczego konsumujemy wci wicej i co-raz szybciej, zuywajc coraz wicej zasobw i tworzc coraz wicej odpadw i zanieczyszcze. Wydobycie gazu

upkowego wymaga bowiem rosncych iloci odwiertw, aby rentownie wyeksploatowa cao zoa.

W konkurencyjnej gospodarce wolnorynkowej, gdzie nie za-rzdza si dugoterminowo cennym zasobem, tylko rzuca na rynek wszystko co si wydobywa, gwatowny wzrost poday gazu prowadzi do spadku jego ceny. Produkcja gazu z ka-dego odwiertu jest przy tym wysoka w pierwszym roku lub

dwch, po czym gwatownie spada i pozostaje przez dalszy okres eksploatacji na niskim poziomie. Dlatego, aby utrzyma wysoki poziom produkcji i przychodw, trzeba wci wierci nowe otwory, w tempie rosncym wraz ze spadkiem cen gazu na rynku. Im wicej odwiertw, tym wicej gazu na ryn-ku, tym nisze ceny gazu, tym wicej odwiertw

cay artyku i fotoreporta na str. 8-9

fot. EcoFlight

Szanowna Pani Premier,

Przedstawiony przez ministra skarbu pastwa projekt Ustawy w sprawie szczeglnych zasad przygotowa-nia i realizacji inwestycji w zakre-sie poszukiwania, rozpoznawania, wydobywania i transportowania wglowodorw (tzw. specustawy wglowodorowej) nada specjalne prawa firmom wydobywczym wy-czajc dziaalno zwizan z po-szukiwaniem i wydobywaniem w-glowodorw, w tym wglowodorw niekonwencjonalnych (gazu upko-wego i ropy upkowej), spod duej czci obowizujcych w Polsce re-gulacji prawnych. Interes firm wy-dobywczych bdzie waniejszy ni interes spoeczestwa i rodowiska.

Z dokumentw towarzyszcych projektowi wynika, e grupa bezpo-

rednich beneficjentw tego prawa obejmuje ok. 50 podmiotw dyspo-nujcych koncesjami na poszukiwa-nie wglowodorw. Grup obywa-teli, ktrzy bezporednio ucierpi wskutek realizacji ustawy (wa-ciciele gruntw oraz mieszkacy terenw objtych inwestycjami) Ministerstwo Skarbu Pastwa osza-cowao jako trudn do okrelenia.

Specustawa wglowodorowa od-daje pen wadz rzdowi i woje-wodom, odbierajc wszelkie prawo gosu obywatelom, samorzdom lo-kalnym, a nawet organom pastwa i instytucjom pastwowym w za-kresie ich kompetencji. Ustawa amie prawa wacicieli gruntw oraz za-sady ochrony przyrody, jest atakiem na lasy pastwowe, a do tego oddaje inwestorom w bezpatne uytkowa-

nie wody powierzchniowe stano-wice wasno Skarbu Pastwa.

Jeeli ustawa wejdzie w ycie, bdzie mona wierci dla wydobycia wglo-wodorw praktycznie wszdzie, pro-cedury bd tak skrcone, e de facto ocena oddziaywania na rodowisko przestanie by elementem procedury, konsultacje spoeczne znikn, a orga-nizacje ekologiczne strac uprawnie-nia do uczestnictwa w postpowa-niach administracyjnych. Minister Zdrowia straci prawo ochrony przed ekspansj przemysu wydobywczego w uzdrowiskach, dyrektorzy parkw narodowych w parkach, dyrekcja La-sw Pastwowych w lasach, konser-watorzy zabytkw w miejscach sta-nowicych narodowe dziedzictwo historyczne. Jednoosobowa decyzyj-no wojewodw, sprzeczna z zasa-

dami demokracji, stworzy pole do korupcji, konfliktu interesw i nad-uywania wadzy.

Przyjcie ustawy w takim brzmieniu stanowi bdzie race naruszenie podstawowych praw obywatelskich i regu demokracji, gwarantowanych przez Konstytucj RP, prawo Unii Europejskiej i prawo midzynaro-dowe, w tym podpisan przez Pol-sk Konwencj z Aarhus o dostpie do Informacji, udziale spoeczestwa w podejmowaniu decyzji oraz dost-pie do sprawiedliwoci w sprawach dotyczcych rodowiska.

Zwracamy rwnie uwag, i usta-wa nie rozrnia wglowodorw niekonwencjonalnych, wydobywa-nych przy pomocy kontrowersyjnej metody szczelinowania hydraulicz-nego, od wglowodorw konwen-

cjonalnych. Tymczasem ju kilkaset prac naukowych potwierdza powa-ne zagroenia jakie stwarza dla ro-dowiska, wody, klimatu, a przede wszystkim dla zdrowia publiczne-go, wydobywanie tych pierwszych. Na podstawie tej wiedzy naukowej niedawno wadze Stanu Nowy Jork w USA, po kilkuletnim okresie mora-torium, wprowadziy cakowity za-kaz szczelinowania hydraulicznego.

Biorc pod uwag wszystkie po-wane zagroenia przedstawione powyej, apelujemy do Pani Pre-mier o rozwag i powstrzymanie szkodliwych, niezwykle niebez-piecznych i niedemokratycznych zmian w prawie.

Do listu doczone jest szczegowe uza-sadnienie. List podpisao dotychczas kil-kanacie organizacji. Apelujemy do or-ganizacji pozarzdowych, spoecznych i ekologicznych, samorzdw i partii politycznych o doczenie si do tego wezwania mailem na adres: fundacja@strefazieleni.org

List otwarty organizacji pozarzdowych do premier Ewy kopaczSpecustawa wglowodorowa bezprecedensow ym zagroeniem dla demokracji, rodowiska i spoecznoci lokalnych

e k o l o g i a s p o e c z e s t w o d e m o k r a c j a

2Barbara Jarmoska

Tu za moim progiem czai si niebezpieczestwo, kt-re sprawia, e na przemian kul si ze strachu, szukam

ulgi w zaprzeczaniu i krzycz z oburzenia. Nie wiem, jak walczy z tak potnym wro-giem. Jak na ironi, przez 35 lat byam zwia-stunk dobrego stanu zdrowia i wietnego samopoczucia. (www.road-2-health.com)

Ostatnimi czasy caymi godzinami planu-j, w jaki sposb zgromadzi rodzin, a na-stpnie opuci mj dom, strony rodzinne i znale dla nas now ma ojczyzn. Nie jestemy ju tutaj bezpieczni. Zjawiy si przedsibiorstwa gazowe i roszcz sobie prawa do tysicy akrw Penns Woods. De-partament Ochrony rodowiska (Depart-ment of Environmental Protection DEP) zezwoli na budow odwiertw gazowych na terenie lasu stanowego Loyalsock, ktry otacza moj posesj. Susquehanna River Ba-sin Commission (SRBC) wydaje zezwolenia na pobr milionw galonw wody z dziau wodnego, do ktrego naley strumie prze-pywajcy przez podwrko przed moim do-mem.

Przez dziesiciolecia jedyn drog do tego oddalonego, przepiknego i bogatego w dzi-k faun i flor rejonu, bya Butternut Grove wska droga bez wyjazdu przechodz-ca obok podjazdu do mojego domu, ktra koczya si na szlaku spacerowym w lesie stanowym Loyalsock. Zazwyczaj podczas moich dwumilowych spacerw wzdu tej drogi nie mija mnie nawet jeden samochd. Spuszczony ze smyczy pies truchta obok

mnie, a jeli kto przejeda byli to ssie-dzi, ktrzy zwalniali, aby mnie pozdrowi albo zatrzymywali si, eby troch poga-da, jak to maj w zwyczaju ludzie na wsi. Strumie Loyalsock jest zaraz za waem o rzut kamieniem od drogi. Mogam jedzi pod gr na moim koniu do miejsca, gdzie jednopasmowa droga przechodzia w cie-k spacerow imienia Dad-Dad Chapmana na terenie lasw stanowych. Tej cieki ju nie ma zostaa zagrodzona, a w miejscu dawnego wejcia stoj tablice ostrzegajce, e to teren prywatny i wejcie bdzie kara-ne. Piy mechaniczne i wywrotki napenio-ne wirem przeksztaciy wsk ciek w szerok wirowan drog, biegnc przez las do dwch odwiertw, pooonych nie-male jeden obok drugiego. eby zbudo-wa t drog, cito wiele drzew, ukochana niegdy cieka wiodca przez ziemi, kt-r nazywa si wsplnym bogactwem, jest teraz zagrodzona, strzeona i nie zaprasza ju myliwych, turystw, rowerzystw gr-skich, narciarzy i jedcw. Skoczyy si moje codzienne spacery i czste przejadki konne, podobnie jak inne proste przyjemno-ci wiejskiego ycia nad brzegiem piknego strumienia.

ycie wszystkich mieszkacw Butternut Grove zmienio si na zawsze za spraw korporacji roszczcych sobie prawo do wy-syania swoich ciarwek w gr drogi, za-nieczyszczania powietrza spalinami diesla, wwoenia na gr penych ciarwek tok-sycznych chemikaliw do szczelinowania i zwoenia z powrotem na d milionw ga-lonw trujcych ciekw. Nie czujemy si ju duej bezpiecznie, nie moemy cieszy si Loyalsock cudownym strumieniem, ktry

zaczyna si w Sullivan County i pynie swo-im korytem 64 mile do wschodniej odnogi rzeki Susquehanna. Nie da si oszacowa wartoci tego strumienia, ktry przez lata za-pewnia aktywny wypoczynek setkom wd-karzy, kajakarzy, pywakw i posiadaczy let-nich domkw kampingowych ofiarujc im wod, ktra taczy i migoce i podtrzymuje ycie bogactwa ryb, pazw, ptakw oraz in-nej dzikiej fauny i flory wod, ktra jest te-raz mieszana z toksycznymi chemikaliami i wtaczana pod wysokim cinieniem w skay formacji Marcellus Shale.

Mj dziadek kupi tych 20 akrw z milo-wym dostpem do strumienia w 1933 roku. Nasze rodzinne wspomnienia zwizane z tym miejscem s bezcenne, a moje wnuki byyby pitym pokoleniem biegajcym po kach, pywajcym w potoku, jedcym na koniach i spacerujcym w pobliskich lasach. W naszym coraz szybciej zmienia-

jcym si spoeczestwie tak gbokie ko-rzenie s bardzo cenne i rzadkie. A jednak mj syn i jego rodzina wyprowadzili si do miejsca poonego 300 mil std, na p-noc od Battleboro w stanie Vermont, daleko od rodziny, lecz rwnie z dala od upkw, szukajc bezpieczniejszego miejsca do y-cia. Ci z nas, ktrzy zostali, rwnie myl o opuszczeniu naszego dziedzictwa i o wyje-dzie z tego rejonu.

Przemys wydobywczy przez lata plano-wa swoj strategi, uchylajc prawa sta-nowe i federalne, ktre mogyby zapewni nam ochron. Panuje tutaj gorczka gazo-wa, a to specjalne miejsce, ktre niegdy nazywalimy naszym domem, zostao spisane na straty.

Barbara Jarmoska aktywistka organi-zacji obywatelskiej Responsible Drilling Alliance w Pensylwanii.

Brook Lenker

FracTracker zosta urucho-miony w czerwcu 2010 roku jako projekt Centrum na rzecz Zdrowego rodowiska i Spo-

ecznoci Uniwersytetu w Pittsburghu (the University of Pittsburghs Center for Healthy Environments and Communities). Pocztko-wo geograficznie koncentrowa si na Pen-sylwanii i pnocnowschodniej czci Stanw Zjednoczonych, poniewa tam wanie roz-wijao si wydobycie gazu naturalnego z for-macji upkowej Marcellus Shale. W roku 2012 postanowiono zmieni struktur organizacyj-n FrackTrackera i latem tego roku powstaa nowa pozarzdowa organizacja uytecznoci publicznej the FrackTracker Alliance.

Frack Tracker Alliance codziennie publiku-je mapy, dane i analizy, aby uwiadomi Amerykanom i ludziom na caym wiecie zagroenia zwizane z wydobyciem niekon-wencjonalnych paliw kopalnych. Siedziba organizacji znajduje si w Pensylwanii, lecz zatrudnia ona rwnie personel w Nowym Jorku, Ohio, Zachodniej Wirginii i Kalifornii. Jej strona internetowa relacjonuje dziaalno w zakresie wydobycia ropy i gazu w 30 sta-nach, dane dotyczce trendw na szczeblu krajowym oraz kwestie midzynarodowe. Ma ponad 450 000 odson i prawie 150 000 unika-towych uytkownikw rocznie.

Praca prowadzcych stron przynosi ko-rzyci: odwiedzajcy dowiaduje si o plano-wanym w pobliu odwiercie; ustawodaw-ca poznaje wskaniki zuycia wody; dane s syntetyzowane dla potrzeb organizacji opra-cowujcej zalecenia dla decydentw; student

dowiaduje si prawdy na temat ladu wglo-wego technologii szczelinowania. Dzie po dniu przyczyniaj si do rozwoju bardziej po-zytywnej energii przyszoci.

Ich praca i praca wielu innych organizacji pozwolia udokumentowa rozlege szkody powodowane przez przemys naftowy i gazo-wy, w kadym miejscu prowadzonej przeze dziaalnoci. W Pensylwanii s to setki przy-padkw skaenia wody na skutek migracji metanu i innych substancji zanieczyszczaj-cych. Wiele bada przeprowadzonych w ca-ych Stanach Zjednoczonych wykazao pro-blemy zdrowotne zwizane z naraeniem na dziaanie zanieczyszcze powietrza w pobli-u odwiertw. Budowa odwiertw i ruroci-gw oraz wydobywanie piasku (frack sand) spowodoway zniszczenie tysicy akrw la-sw i siedlisk fauny i flory. Spoecznoci cier-pi na skutek intensywnego ruchu ciarwek i zwizanych z nim problemw: zwikszonej liczby wypadkw, zniszczenia drg i emisji z silnikw Diesla.

Podczas gdy gaz ziemny promowany jest jako paliwo pomostowe lub przejciowe, niszczcy wpyw na klimat jest prawdopodobnie najpo-waniejszym zagroeniem towarzyszcym produkcji i uyciu tego paliwa. Metan ulatnia-jcy si do atmosfery jest bardzo mocnym ga-zem cieplarnianym, a ogromne iloci ropy naf-towej, gazu ziemnego i innych wglowodorw wytwarzanych cznie w wyniku boomu up-kowego, mog pogbi globaln zaleno od tych surowcw i zmniejszy inwestycje w od-nawialne rda energii. Ten domniemany po-most moe prowadzi do nikd.

FrackTrack dokumentuje energi oddolnych ruchw obywatelskich poddajcych w wtpli-

wo ten pd do szczelinowania. W Nowym Jorku naniesiono na map 86 lokalnych ru-chw przeciwko szczelinowaniu, 96 wprowa-dzonych moratoriw (ktre nie s jeszcze pe-nymi zakazami) oraz 85 cakowitych zakazw. Do tych map odnis si komisarz Departa-mentu Ochrony rodowiska stanu Nowy Jork na niedawnej konferencji prasowej, podczas ktrej gubernator Cuomo ogosi wprowadze-nie zakazu szczelinowania hydraulicznego na terenie caego stanu. Lecz nawet w Nowym Jorku zwycistwo moe by jedynie chwilowe. Tamtejsi aktywici zajmuj si projektem bu-dowy ogromnego rurocigu i planami maga-zynowania spronego gazu w opuszczonych kawernach solnych pod powierzchni jednego z osawionych jezior Finger. Dopki planeta nie zazna wytchnienia od ocieplenia klimatu, spoecznoci nie zostan wyzwolone od zagro-e dla powietrza i wody, a natura nie bdzie bardziej chroniona ni niszczona, FrackTracker

i jego wielu partnerw maj przed sob nie-koczc si prac.

FrackTracker dziaa w odwany i zdecydo-wany sposb: analizuje nowe tematy, bada problemy lokalne, buduje nowe partnerstwa, wspomaga obywatelskie dziaania naukowe (czciowo poprzez specjaln aplikacj mo-biln), pobudza media spoecznociowe i na-rzdzia komunikacyjne i dociera do odbior-cw blisko i daleko. W 2015 roku wyrusz ze swoim przekazem i zasobem wiedzy w tra-s zaplanowane s warsztaty na Florydzie, w Pnocnej Karolinie, Argentynie, Wielkiej Brytanii, Belgii, na Wgrzech i w Polsce (tak, w Polsce!). Szczegy polskich warsztatw s obecnie w trakcie opracowywania. FrackTrac-ker zachca polskich odbiorcw do odwie-dzania swoich map i innych zasobw oraz do dzielenia si pytaniami, fotografiami i dany-mi wszystkim, co przyczyni si do lepszego zrozumienia tych wanych kwestii i pomoe FrackTrackerowi w dalszym penieniu misji tworzenia i udostpniania zasobw informa-cyjnych dla susznej sprawy.

Brook Lenker jest dyrektorem organiza-cji FracTracker Alliance, wczeniej praco-wa jako Manager ds. Edukacji i Promocji w Departamencie Konserwacji i Zasobw Naturalnych stanu Pensylwania oraz jako Dyrektor Zarzdu Wd w Alliance for the Chesapeake Bay. Ukoczy studia magister-skie z geografii na Uniwersytecie Towson w stanie Maryland.

Niebezpieczestwo tu za moim progiem

zasoby informacyjne dla susznej sprawy

Foto: Wendy Lynne Lee

Fot: Sara Gillooly, 2013

3Barbara Siegieczuk i Ewa Su-fin-Jacquemart rozmawiaj o wyprawie do Pensylwanii.

urawlw to wioska na Zamojsz-czynie znana z 400-dniowego, za-koczonego sukcesem protestu rolnikw przeciwko planom odwier-tw amerykaskiej firmy Chevron w poszukiwaniu gazu upkowe-go. To najduszy dotychczas pro-test antyupkowy na wiecie. Jed-na z aktywnych jego uczestniczek, Barbara Siegieczuk, pojecha-a na zaproszenie warszawskiego i waszyngtoskiego biura Fundacji im. Heinricha Blla do USA, gdzie upkowe Eldorado zmienio amery-kask gospodark, ale koszty tego gazowego boomu coraz bardziej budz wtpliwoci. W wyjedzie to-warzyszya jej zielona aktywistka Ewa Sufin-Jacquemart.

Ewa Sufin-Jacquemart: Basiu, uczestniczyymy niedawno w podry studyjnej do USA, gdzie duo dowiedziaymy si o upkowym boomie, szczeglnie tam, gdzie byymy: w Pensylwa-nii, gdzie od prawie dziesiciu lat prowadzone s odwierty na zo-u Marcellus Shale, a take w sta-nie Nowy Jork, gdzie mieszkacy wci skutecznie broni si przed inwazj tego przemysu. Co naj-bardziej ci uderzyo, zaskoczyo podczas tej podry?

Barbara Siegieczuk: Przede wszystkim zdumiaam si, widzc niektre instalacje bardzo blisko do-mw. W Pensylwanii jest to moli-we. Jeeli ziemia przed czyim do-mem zostaa wydzierawiona przez ssiadw, to mieszkacy tego domu nie maj nic do powiedzenia. Fir-my s bardzo perswazyjne i potrafi manipulowa ludmi, aby osiga swoje cele, tworzc gbokie konflik-ty ssiedzkie. Spoecznoci, a nawet rodziny s skcone. Nie mylaam, e w demokratycznym kraju moli-we s takie praktyki. Jak powiedzia-a nam jedna z aktywnych mieszka-nek miejscowoci Dryden w stanie Nowy Jork: w USA w cigu sze-ciu lat zabito demokracj. Dryden to pierwsza gmina w USA, gdzie uprawomocni si wyrok sdu po-twierdzajcy prawo samorzdu do uchwalenia zakazu odwiertw ze szczelinowaniem hydraulicznym na ich terenie. To wielkie, preceden-

sowe zwycistwo, przede wszyst-kim spoecznoci lokalnej, ktra po-trafia pokona podziay i wywrze presj na samorzd.

E. S.-J.: Jakie wraenie zrobiy na tobie tak zwane pady, czyli place z kilkoma odwiertami w lasach Pen-sylwanii w okolicy Williamsport, gdzie nas zawieli organizatorzy?

B. S.: Przygnbiajce. Na wzgrzach w piknych lasach stanowych, kie-dy gstych i penych zwierzt i pta-kw, powycinano miliony drzew, zrobiono asfaltowe drogi, a wzdu nich szerokie przecinki z wkopany-mi w ziemi gazocigami i wodo-cigami. Wystaj z nich rury i wazy poodgradzane metalowymi koloro-wymi potkami, a od erozji i obsuwa-nia osadw maj chroni wypchane czym rulony z nieprzemakalnych tkanin. Co kilka kilometrw po jed-nej i drugiej stronie znajduj si wjaz-dy na wielkie pady produkcyjne lub inne przestrzenne instalacje do kompresji gazu lub magazynowa-nia wody. W otwartej skrzynce lea-y te dokumenty bezpieczestwa, m.in. mapy i opisy techniczne znaj-dujcych si na padzie substan-cji chemicznych. Zdumiaam si, e pady nie s ogrodzone ani nad-zorowane. Kady moe tam wej. Moe to przecie doprowadzi do katastrofy. U nas jest przesada w drug stron. W urawlowie firma Chevron nawet nie miaa koncesji na odwiert, lecz tylko na badania sej-smiczne, a ju prbowaa postawi ogrodzenie. Tak si wanie zacz nasz protest.

E. S.-J.: Mnie te przerazi widok niszczonej na masow skal przy-rody, nawet tam, gdzie jest mn-stwo gatunkw chronionych, jak niedwiedzie czy rzadkie ptaki, potrzebujce spokoju. A ponadto w dolnych czciach tych pagr-kowatych piknych lasw yj lu-dzie. Znalaza tam nawet swoj imienniczk, z ktr macie chyba wiele wsplnego, nie uwaasz?

B. S.: Tak, spotkanie z Barbar byo niezwyke. Barbara, tak jak ja, prze-niosa si z miasta na wie, kocha cisz, spokj i przyrod. Mieszka w przepiknym miejscu, w maej osadzie omiu domw, pooonej w lesie nad sporym potokiem. Po-kazaa nam zdjcia i opowiedziaa

jak cztery lata temu przez p roku ich malutk szos, przed samymi domami, dzie i noc wielkie cyster-ny jedziy do odwiertw gazu up-kowego na lenych wzgrzach po-nad ich domami. Wszystko przez to, e jedna z ssiadek zgodzia si na poszerzenie zakrtu drogi kosz-tem czci jej posesji, za 1000 dola-rw. Przez jej pazerno i niewia-domo wszyscy mieli bezustanny huk i kurz przez p roku.

Arogancja i bezczelno firmy bya przy tym taka sama jak gdzie in-dziej. Na posesji Barbary, tu przed jej oknami, ustawiono bez pyta-nia przenon toalet dla kobiety, ktra stojc na jej posesji kierowa-a cay dzie ruchem. Miliony wy-citych na grze drzew i porobio-ne szerokie przecinki na gazocigi i wodocigi, wygldajce jak trasy narciarskie, przyczyniy si do po-wstawania osuwisk. W 2011 r. mie-li wielk powd, jej dom rodzinny zosta cakiem zalany i zdewasto-wany, zniszczeniu ulegy wybiegi dla koni. To wszystko spowodowa-o, e Barbara aktywnie zaangao-waa si w organizacji obywatelskiej zwalczajcej rozwj przemysu ga-zowego w Pensylwanii.

E. S.-J.: Barbara opowiadaa nam o ich dziaalnoci, bylimy te na spotkaniu ich Zarzdu. Widzie-limy jak kompetentni, aktywni ludzie si w to zaangaowali. Czy dostrzega jakie podobiestwa midzy dziaalnoci ich organi-zacji a waszym Stowarzyszeniem Zielony urawlw?

B. S.: Rnice polegaj na tym, e ich organizacja Responsible Drilling Al-liance skupia ludzi o bardzo rnych zawodach i mieszkajcych w r-nych miejscowociach, w zwizku z czym ich misja nie skupia si na adnej miejscowoci w szczegl-noci. Ale podobiestw jest bardzo wiele. Te bronimy przede wszyst-kim prawa do gosu spoecznoci lokalnych, te lobbujemy na rzecz lepszych regulacji prawnych. No i mamy te same metody zdoby-wamy wiedz i dzielimy si ni, uczestniczymy w postpowaniach administracyjnych, w spotkaniach lokalnych w gminach, ale te w kon-ferencjach, seminariach, przesucha-niach publicznych.

Naszym medium jest przede wszystkim Internet. My oprcz tego jedzilimy do Sejmu na spo-tkania Komisji ds. Rolnictwa oraz do Parlamentu Europejskiego. No i teraz, dodatkowo, bdziemy uczy si wykorzystania rde energii odnawialnej i propagowa ich rozwj. O tym mwiy nam te aktywistki z Dryden. Podobno w Stanach odnawialne rda ener-gii bardzo si rozwijaj, przede wszystkim ze soca. Tyle e o to zabiegaj przede wszystkim oby-watele, a wielkie firmy energetycz-ne wci widz zysk w paliwach kopalnych, tak jak i u nas.

Wielkie wraenie zrobio na mnie spotkanie z prof. in. Anthonym In-graffea w Cornell University w mie-cie Ithaca w stanie Nowy Jork. Jak ty je odebraa?

E. S.-J.: Tak, dla mnie te byo to bardzo wane spotkanie. Profesor Ingraffea wietnie zna technolo-gi wydobycia gazu upkowego, bo uczestniczy w jej rozwoju, a od lat prowadzi badania nad jej skut-kami. Ale wiedz i mylenie ma szerokie i myli perspektywicz-nie o przyszoci planety i gatun-ku ludzkiego, o losie przyszych pokole, a nie tylko o dzisiejszym wzrocie gospodarczym. Jako eks-pert od technologii wydobycia po-wiedzia nam trzy wane rzeczy.

Po pierwsze, ebymy uwaali, bo ludzie mwic o skutkach frac-kingu maj na myli cay proces wydobycia i dystrybucji gazu, ze skumulowanymi skutkami tysi-cy odwiertw i caej infrastruktu-ry zwizanej z jego transportem. Przemys wydobywczy to demen-tuje, odnoszc si cile do samej operacji szczelinowania hydrau-licznego. U nas te ma to miejsce, wic to dla nas wana wskazwka.

Po drugie dowiedzielimy si od niego, e argument, i przy odpo-wiednich regulacjach prawnych ten przemys moe mie nisk szkodliwo dla rodowiska i lu-dzi, jest zud. Jak wykazuje prak-tyka, nie ma takich regulacji praw-nych i metod ich egzekwowania, ktre zapewniyby bezpiecze-stwo rodowiskowe i korzyci spo-eczne na krtk met, a tym bar-dziej dugofalowo.

No i wreszcie najwaniejszy moim zdaniem przekaz profesora m-wi on, e aktualna technologia jest bardzo nieefektywna, bo po-zwala nam na wydobycie ze ska upkowych od 5 do 10% zawartego w nich gazu lub ropy. Do raz wy-szczelinowanego i wyeksploatowa-nego t metod zoa nie bdziemy ju mogli wrci. A wglowodory niekonwencjonalne to ostatnia ge-neracja paliw kopalnych dostpna ludzkoci. Cakowicie nieodpowie-dzialne jest spalanie paliw kopal-nych dla ogrzewania lub produk-cji prdu, wywoujc przy tym tak niebezpieczne dla ycia na Ziemi zmiany klimatu, skoro moemy do tego wykorzystywa wiatr i soce. Paliwa kopalne powinny by trak-towane jak najwiksze dobro i wy-korzystywane tylko do produkcji potrzebnych nam materiaw i sub-stancji, ktrych nie moemy wypro-dukowa bez nich takich jak leki, nawozy sztuczne czy niektre wa-ne kompozyty. Kapitay wydawane na wydobycie gazu i ropy z upkw powinny by wic przeznaczone ju teraz na badania i rozwj metod oszczdzania energii oraz na rda energii odnawialnych.

A co z wydobyciem gazu upkowe-go w Polsce? By moe jest dla nas nadzieja, skoro amerykaskie fir-my, ktre maj straty z powodu ni-skich cen gazu na amerykaskim rynku, ju pracuj nad skrapla-niem gazu, aby mc go eksporto-wa do Europy, gdzie jest droszy?

B. S.: Przed podr do USA te miaam tak nadziej. Ale spotka-am tamtejszych mieszkacw, poznaam ich cierpienia: rolniczo--przyrodniczo-turystyczny region wok Williamsport przeksztacony w region grniczo-przemysowy, haas, zanieczyszczenia, oddaleni od domw pracownicy mieszka-jcy w barakowozach, szerzca si prostytucja i narkotyki, cika i nie-bezpieczna praca przy odwiertach, skcone spoecznoci, chora de-mokracja, aroganckie firmy, wa-dze skorumpowane przez wielkie korporacje energetyczne. Budowa-nie naszego bezpieczestwa ener-getycznego na takich podstawach uwaam za nieetyczne. Zreszt ja-kie to bezpieczestwo zamienia-my tylko zaleno od Rosji na za-leno od USA. Dzi wydaje nam si to racjonalne, jutro moemy tego aowa. A przecie moliwa jest prawdziwa niezaleno, rwnie lokalnie, jeeli nauczymy si oszcz-dza energi i wykorzystywa to, co mamy na miejscu, do produkcji energii, czyli soce, wiatr, ciepo w ziemi, a na wsi biomas, ktr rol-nicy produkuj z tak duym wysi-kiem i sprzedaj czsto za grosze.

Barbara Siegieczuk prezeska sto-warzyszenia Zielony urawlw. Od 2012 r. aktywnie uczestniczy w wydarzeniach zwizanych z pla-nami koncernu Chevron poszuki-wania gazu upkowego w gminie Grabowiec. W 2013 r. mieszkacy utworzyli stowarzyszenie Zielony urawlw, midzy innymi w celu ochrony wody, ziemi i przyrody przed ekspansj koncernw pali-wowych w zwizku z poszukiwa-niem i planem eksploatacji gazu upkowego w technologii szczeli-nowania hydraulicznego.

Ewa Sufin-Jacquemart prezeska zarzdu Fundacji Strefa Zieleni i dziaaczka Partii Zieloni, od kilku lat zaangaowana w kwestie ener-gii i klimatu, przede wszystkim gazu upkowego oraz w dziaania na rzecz transformacji energetycz-nej w Polsce.

Tekst jest skrcon wersj wywiadu opublikowanego w Miesiczniku Dzi-kie ycie 12-1/2014-2015. Fot.: An-drzej Bk

z pensylwanii do urawlowa, czyli o ludziach i upkach

4Paulina Lota

Wizyt w Stanach Zjednoczonych, w ktrej moglimy uczestniczy dzi-

ki uprzejmoci Fundacji im. He-inricha Blla, zaczlimy w Wa-szyngtonie.

Ana Unruh -Cohen dyrektorka ds. energii, klimatu oraz natural-nych rde w biurze senatora Eda Markeya wprowadzia nas w kwe-stie prawne i polityczne w kontek-cie gazu. W Kongresie nie toczy si adna debata nt. zagroe dla rodowiska i moliwoci skaenia wody. Z powodu silnego oporu spoeczestwa i cigych naciskw ze strony brany wydobywczej sy-tuacja jest bardzo napita. Nie ma adnej spjnej polityki jedynie pewne rekomendacje. Rzd federal-ny moe w sprawie regulacji zrobi niewiele, poniewa w wikszoci przypadkw wydobycie odbywa si na terenach prywatnych.

Poszczeglne stany naciskaj na Kongres, by nie wprowadza w tym zakresie adnych regulacji. Kady stan ma swoje przepisy dotycz-ce szczelinowania dla przykadu w Wyoming istnieje obowizek po-dawania skadu pynu szczelinuj-cego, w Teksasie za taki przepis nie funkcjonuje.

Lobby wydobywcze jest potne

Przedsibiorstwa twierdz, e ro-dowisku nic nie grozi. W wie-lu miejscach doszo ju jednak do przypadkw skaenia wody i gleby oraz braku wody pitnej dla spoecz-noci lokalnych. Pojawi si rwnie problem zapadlisk i trzsie ziemi oraz duej iloci odpadw powydo-bywczych i ich utylizacji.

Zwycia ekonomia ceny gazu w USA spadaj, przygotowuje si te eksport skroplonego gazu do Europy lub Chin pierwszy termi-nal LNG bdzie gotowy do koca 2017 r.. Senator Markey walczy w Kongresie o zakaz eksportu, ktre-go koszty ponios w USA spoecz-noci lokalne skaenie wody, po-wietrza, rodowiska, zagroenie dla zdrowia ludzi bdzie cen za taszy gaz dla Europy. Lobbing firm pro-dukujcych gaz z upkw jest jed-nak bardzo silny.

Nadzieja w tym, e inne kraje wy-cign wnioski z lekcji, ktr ode-bray Stany Zjednoczone woda pitna musi by absolutnym priory-tetem.

Kate De Angelis, aktywistka zajmu-jca si kwestiami energetyczno-kli-matycznymi w organizacji Friends of the Earth wyjania, e Senator Markey walczy o zakaz ekspor-tu gazu skroplonego ze wzgldw ekonomicznych, a nie ekologicz-nych chciaby bowiem zatrzy-ma tani gaz dla USA. Argument o wpywie na zmiany klimatu nie ma w dyskusji siy przebicia, tym-czasem to ten wanie aspekt jest dla jej organizacji niezwykle istotny. Emisje metanu w procesie wydoby-cia i skraplania gazu s ogromne, co potwierdza np. raport Roberta Ho-

wardha z Cornell University. Gaz z upkw jest taszy ni inne rda energii, ale wycznie wtedy, gdy nie bierze si pod uwag wszystkich kosztw jego wydobycia oczysz-czania wody, niwelowania innych skae czy leczenia ludzi.

Dyrektor Inicjatywy Bezpiecze-stwa Energetycznego Charles Ebinger z The Brookings Institution, jednego z najbardziej wpywowych think tankw na wiecie, zacz swoj wypowied od stwierdzenia, e sytuacja energetyczna Polski jest katastrofalna. Gaz upkowy zrewo-lucjonizowa sytuacj USA. Pocho-dzi z niego 28% energii dy si do tego, by jego udzia zwikszy do 39%. Dziki gazowi rozwija si amerykaska kolej oraz mae, nieza-lene firmy wydobywcze.

Ma on by rwnie najlepsz al-ternatyw dla wgla czyst i bez-pieczn. 85% wody uytej do szcze-linowania podlega recyklingowi, a zuycie piasku nie stanowi pro-blemu USA ma pustynie, ktrego transport na odlegoci tysicy kilo-metrw korzystnie wpywa na roz-wj rnych sektorw przemysu. Wiele stanw (np. Pensylwania) ma jego zdaniem cudownie rozwija si w oparciu o eksploatacj gazu. Bied-ni rolnicy zmienili si w milionerw. Standardy w ochronie rodowiska s najwysze z moliwych. Odej-cie od tego rda energii i atomu to mrzonka. W Polsce powinnimy wierci jak najwicej i inwestowa w poszukiwania, eby jak najszyb-ciej skorzysta z tego rda energii.

Inn wizj tego przemysu pokaza-li nam przedstawiciele NGOsw, w tym The FracTracker Alliance organizacji zrzeszajcej naukow-cw i zwykych obywateli z tere-nu caych Stanw Zjednoczonych, ktrych analizy faktycznego wpy-wu szczelinowania na rodowisko, zdrowie ludzi i analizy amania przepisw budz podziw.

Paul Zeph, Brook Lenker, Gwen Lehman i John Nerbook opowie-dzieli o ogromnej skali wydobycia, zatrwaajcej iloci odwiertw oraz przypadkw ich przeciekania, za-truciu wd gruntowych w wyniku wierce, amaniu przepisw, emi-sjach metanu i innych, szkodliwych substancji nie tylko z samych od-wiertw, ale rwnie ze stacji kom-presorw, basenw na pyn szcze-linujcy i gazocigw. Na 1082 odwierty, ktre powstay od poczt-ku 2014 r., w 30% stwierdzono r-nego rodzaju naruszenia. Wanym problemem jest rwnie ogrom-ne zuycie wody oraz powstajce w procesie odpady powydobywcze cieke i stae, w tym rwnie te ra-dioaktywne. Zdarzaj si wypad-ki nieszczelnoci, wycieki, poary czy eksplozje. Wszystko to odbywa si nie tylko na ziemiach prywat-nych, lecz take na obszarach chro-nionych Lasw Stanowych (State Forest Land).

WstanowymDepartamencie Ochrony Przyrody i Zasobw Na-turalnych odbylimy kolejne spo-tkania. Kurt Klapkowski (dyrektor Bureau of Oil & Gas Planning and Program Managment, Departament of Environmental Protection) oraz Dan Devlin (stanowy lenik w Bu-

reau of Forestry, Pennsylvania De-partment of Conservation & Na-tural Resource) zapewniali nas, e problem szkodliwego wpywu na rodowisko praktycznie nie istnieje Pensylwania ma bowiem najdo-skonalsze przepisy, mnstwo regu-lacji i najwysze standardy. Spraw-nie prowadzone s tu kontrole, przypadki jakichkolwiek narusze udao si praktycznie wykluczy, odpady trafiaj na specjalne skado-wiska, za woda, ktrej zuycie stale si zmniejsza, jest w 90% poddawa-na recyklingowi.

Na tak ogromn ilo odwiertw przypada 87 inspektorw

To samo usyszelimy od lokalnych parlamentarzystw stanowych. Gaz jest tani i lepszy dla rodowiska ni ropa i wgiel, waciciele ziemi za-rabiaj na dzierawach, powstaj nowe miejsca pracy. Sama Pensyl-wania niewiele co prawda na tym korzysta, podatki s tu bowiem miesznie niskie. Do stanowej kasy wpywa zaledwie 5% dochodw z produkcji, gdy rzdzcym Re-publikanom nie zaley na podnie-sieniu obcie podatkowych, bo bardzo czsto s oni wacicielami ziemi oraz firm wydobywczych.

O tym jak w praktyce wyglda sytu-acja mielimy okazj przekona si na wasne oczy podczas dwch dni, ktre spdzilimy w lasach Pensyl-wanii i na spotkaniach z lokalnymi aktywistami. Bya to zdecydowanie najciekawsza cz wizyty w USA.

Ralph Kisberg i Barbara Jarmoska, dziaajcy w organizacji Responsi-ble Drilling Alliance, pokazali nam z bliska, jak wyglda eksploatacja tego czystego i bezpiecznego rda energii. Wydobycie trwa tu wszdzie, nawet na obszarach chro-nionych, w parkach i rezerwatach. Pady pod wiertnie i suc do wy-dobycia infrastruktur znajduj si dosownie co krok. Wycina si ty-sice drzew, niweluje zbocza gr, a z kamienioomw w innych sta-nach przywozi si tuczony kamie do utwardzenia powierzchni.

Taka budowa trwa miesicami. Oznacza caodobowy ruch tysicy gigantycznych ciarwek, sun-cych jedna za drug, cige owie-tlenie terenu bardzo silnymi haloge-nami, jak rwnie potworny haas. Kiedy zaczyna si eksploatacja nie-wiele ulega poprawie. Znikaj ci-arwki, buduje si za to gazoci-gi, wycinajc setki tysicy drzew, co powoduje nieodwracalne skut-ki dla caego ekosystemu, powo-duje niekontrolowan erozj gleby i coraz bardziej grone w skutkach powodzie. Koszty poza przyro-d ponosz lokalne spoecznoci i cay stan. Z publicznych pienidzy odbudowywane s drogi, zerwane mosty i zniszczone budynki.

Biolodzy uwaaj, e w grskich strumieniach i rzekach ju za trzy, cztery lata moe cakowicie znik-n ycie, wytrute przez toksycz-ne zwizki chemiczne trafiajce z odwiertw. Filtry sedymentacyj-ne, ktre maja zapobiega spywa-jcym z gr zanieczyszczeniom wygldaj jak wypenione bliej

nieokrelon substancj poczochy, przytwierdzone do ziemi patykami. Zanieczyszczenie oznacza moe rwnie koniec Chesapeake Bay zatoki, do ktrej wpywaj wspo-mniane strumienie.

Zmianom uleg tu nie tylko krajo-braz i stan rodowiska. Pensylwania bya stanem, w ktrym ludzie yli z turystyki i rolnictwa. W cigu zaled-wie czterech lat nastpia cakowita rewolucja turyci zniknli, a rol-nictwo upado. Dzi s to gwnie tereny grnicze i przemysowe. Eks-ploatacja gazu upkowego to nie tyl-ko odwierty powstaj firmy pro-dukujce rury oraz chemi do pynu szczelinujcego, a take ogromne dyspozytornie ciarwek i cikie-go sprztu.

Cakowitej degradacji ulega te lo-kalna kultura i styl ycia. Pracownicy przemysu wydobywczego to gw-nie robotnicy napywowi, ok. 2.000 dobrze zarabiajcych mczyzn oderwanych od swoich rodzin. Ich przyjazd do spokojnej dotd okoli-cy spowodowa rozwj seksbizne-su, nocnych klubw oraz napyw prostytutek z caego kraju, jak rw-nie powany wzrost przestpczoci i handlu narkotykami. Prawdziwa epidemia heroiny zbiera swoje ni-wo w ubiegym roku w niewielkim Williamsport z powodu przedawko-wania zmaro 14 osb.

To jest jak tsunami powiedziaa nam Barbara

To chyba najdoskonalsze okrelenie upkowej rewolucji.

Koszmarna codzienno mieszka-cw, ktrzy czsto zainwestowali dorobek caego ycia lub nawet kil-ku pokole w kupno domw w tej do niedawna rajskiej okolicy, obca jest wacicielom ziem dzierawio-nych pod odwierty, mieszkajcych w miastach czy wrcz innych sta-nach. Dla nich to czysty zysk ceny ziemi, po udokumentowaniu po-tencjau zoa Marcellus Shale gwa-townie wzrosy, w przeciwiestwie do domw, ktrych warto spada praktycznie do zera. Gdyby nawet kto zdecydowa si na ich kupno, banki nie chc udziela kredytw na nieruchomoci w tej okolicy.

Mieszkacy si nie poddaj. Jen-ny z Responsible Drilling Allian-ce udao si wywalczy zakaz prowadzenia odwiertw w par-ku, na terenie ktrego mieszka. 7 dni przed wydaniem zgody na rozpoczcie prac odby si wiel-ki protest, zebrano ponad 4 tysi-ce podpisw. Zgody nie wyda-no. W przyszym roku odwierty zaczn si tu za cian lasu, ju poza granicami parku. Szczelino-wanie w odwiercie horyzontal-nym poprowadzone jednak bd dokadnie w ich stron

Przeszkod jest postawa lokalnych politykw wikszo z nich dzi-ki eksploatacji zoa Marcellus Sha-le staa si milionerami. Kwitnie tu korupcja.

13 lutego 2012 r. uchwalony zosta w Pensylwanii tzw. ACT 13 prze-pis wprowadzajcy regulacje wy-dobycia gazu upkowego na tere-nie stanu. 7 miast zakwestionowao przepisy, mwice e szczelino-wanie hydrauliczne, zbiorniki na odpady i rurocigi musz by do-zwolone w kadej strefie obowi-zujcego planu zagospodarowania przestrzennego, w tym na terenach mieszkaniowych, pod warunkiem, e zachowane zostan pewne stre-fy buforowe. Obywatele oraz spo-ecznoci lokalne zaskaryy prze-pisy, ktre zabraniay te lekarzom informowania pacjentw o wpywie chemikaliw uywanych do szczeli-nowania na ich zdrowie.

Sd Najwyszy Stanu Pensylwania orzek, e niektre kluczowe czci tego prawa w sposb fundamental-ny kc si z oczekiwaniami miesz-kacw, s niezgodne ze stanow konstytucj oraz poprawk do usta-wy o ochronie rodowiska (Envi-ronmental Rights Amendment), ktre gwarantuj obywatelom pra-wo do czystego powietrza, czystej wody i zachowania naturalnych, krajobrazowych, historycznych i es-tetycznych wartoci rodowiska na-turalnego.

Otwiera to szans na skuteczn walk ze szczelinowaniem hy-draulicznym za pomoc lokalnego ustawodawstwa.

kraj gazem krwawicy

Fot: Flickr by CREDO-Cuomo Policy Summit 8/22/2012

5By moe efektem ostatecznym bdzie wprowadzenie zakazu

Na razie udao si doprowadzi naj-pierw do moratorium, a ostatecznie do zakazu w stanie Nowy Jork. To ogromny sukces aktywistw mie-limy zaszczyt pozna ich relacje z pierwszej rki. W Ithace spotkali-my si m.in. z Karen Edelstein i Jo-sephem Wetmorem, Sar Hess i jej mem Jeffem Furmanem, Irene We-iser, Stefanem Sendersem, w Seneca Lake z Josephem Campbellem, Lou Damianim i lokalnym dziennika-rzem Peterem Mantiusem, na Uni-wersytecie Cornell z kolei z dzielny-mi kobietami Ellen Herrison, Joanne Cipolla-Dennis i Marie McRae, ktre przyczyniy si do zakazu wydoby-cia w miecie Dryden. Wszyscy oni opowiadali nam o swojej nierwnej, ale skutecznej walce o ochron rodo-wiska, zdrowia i jakoci ycia.

Nowojorscy aktywici maj wsparcie naukowcw ze stanowych instytucji naukowych. Na Uniwersytecie Cor-nell wykada profesor Anthony In-graffea, wspautor opublikowanej w 2011 roku pracy naukowej Cor-nell Study. To pierwsze studium ktre wykazao, e gaz upkowy w czasie caego cyklu jego produk-cji jest paliwem bardziej brudnym od wgla. Profesor Ingraffea wy-jania nam, dlaczego eksploatacja gazu upkowego powinna by za-kazana na poziomie globalnym. W-glowodory niekonwencjonalne to ostatnia generacja paliw kopalnych dostpnych na ziemi jeli je zuy-jemy, nastpne pokolenia zostan bezpowrotnie pozbawione tego r-da energii. Metoda wydobycia, kt-r pomg stworzy, jest technologi tak dalece ingerujc w rodowi-sko, e moe spowodowa cakowi-te zniszczenie Ziemi i wody. Wie si rwnie z produkcj ogromnej, niemoliwej do utylizacji iloci od-padw. Jej wpyw na zmiany klima-tyczne jest tak ogromny, e dopro-wadzi moe do koca cywilizacji.

To si po prostu nie opaca. Wpyw na klimat, rodowisko i zdrowie lu-dzi jest tak olbrzymi, e nie mamy czasu na dalsze zastanawianie si. Kady dolar wydany na t techno-logi to dolar mniej na odnawialne rda energii nasz jedyn szans powiedzia nam profesor.

Szczelinowanie hydrauliczne dla ropy i gazu upkowego to samobjstwo!

Moliwo zobaczenia na wasne oczy jak naprawd wygldaj pady z odwiertami, jakie zmiany cho-by w krajobrazie, wprowadza pro-ces szczelinowania, jak zmieniaj si warunki ycia ludzi na terenach objtych wydobyciem, to wiedza i dowiadczenie bezcenne, a niedo-stpne w adnej innej formie. To dla nas rwnie mocny argument w relacjach z decydentami i firma-mi wydobywczymi w Polsce, kt-re czsto powouj si na przykad USA jako argumentu na rzecz po-szukiwania i eksploatacji gazu up-kowego w naszym kraju. Odwou-j si oni czsto do naszego braku dowiadczenia i nieznajomoci te-matu w praktyce. Bylicie w Ame-ryce? Nie? No wanie! Gasland kamie, trzeba to zobaczy na wa-sne oczy, eby zrozumie.

Zobaczylimy. I zrozumielimy

Tekst jest skrcon wersj artykuu opublikowanego na stronie interneto-wej kampanii Obywatele kontroluj Instytutu Spraw Obywatelskich.

Paulina Lota jest ekspertk ds. rzecznictwa w INSPRO w projek-cie Obywatele kontroluj stra-nicy dobrej energii.

Dr Sandra Steingraber

Fragmenty prze-mwienia wy-

goszonego przez dr Sandr Steingraber w Hotelu Hilton w Albany podczas przyjcia dla uczczenia zwycistwa w wal-ce o wprowadzenie zakazu szczelinowania hydrauliczne-go (frackingu) w stanie Nowy Jork. Opublikowane za zgod redakcji EcoWatch.com.

W 2008 roku, gdy wprowadzano nasze pierwsze moratorium, stan wiedzy na temat zagroe i szkd zwizanych z wydobyciem gazu upkowego by bardzo ograniczo-ny. Nauka o frackingu bya ogrom-nym akwenem ignorancji i niewie-dzy, a na dalekich brzegach tego akwenu znajdowao si co, co wygldao na niewyrane oznaki zniszczenia.

W miar upywu lat te oznaki sta-way si coraz bardziej czytelne. Do roku 2012, kiedy opublikowany zo-sta poprawiony szkic Uzupenia-jcego Owiadczenia o Oglnym Wpywie na rodowisko (Supple-mental Generic Environmental Im-pact Statement sGEIS), byo oko-o 60 bada zrecenzowanych przez rodowisko naukowe. Potem na-stpi zdumiewajco gwatowny wzrost.

Dwa lata pniej, gdy Departa-ment Zdrowia stanu Nowy Jork wyda swj kocowy przegld sta-nu wiedzy na temat wpywu frac-kingu na zdrowie publiczne, liczba bada opublikowanych w recenzo-wanych czasopismach naukowych przekroczya 400. Prace te wyka-zuj, e fracking zanieczyszcza po-wietrze (szczeglnie benzenem) i zatruwa wod. Pokazuj, e nowe szyby przeciekaj. Pokazuj, e sta-re szyby przeciekaj. Pokazuj, e cement nie jest substancj nieznisz-czaln i nie zawsze moe wytwo-rzy wiecznie trwae uszczelnienie izolujce stref szczelinowania od wszystkiego co powyej.

Badania wykazuj, e ogrom-ne iloci metanu wyciekaj pod-czas wiercenia i szczelinowania, co stanowi powane zagroenie dla klimatu. Zawieraj rwnie dowody na moliwe zagroe-nia zdrowotne, w tym dla kobiet w ciy i noworodkw.

Pocztkowe niewyrane migotanie wiadczce o niebezpieczestwie stao si jasnym ostrzegawczym blaskiem latarni morskiej.

Wnioski Departamentu Zdrowia stanu Nowy Jork e wykonywa-ne obecnie operacje szczelinowa-nia nie s bezpieczne oraz e nie ma gwarancji, i jakiekolwiek ramy prawne mog zagwarantowa ich bezpieczestwo zgadzaj si z konkluzjami przegldw litera-tury przeprowadzonych przez trzy inne zespoy naukowe. Wrd nich znajduj si: kompendium wyni-kw bada sporzdzone przez mj wasny zesp, organizacj Concer-ned Health Professionals of New York, analiza statystyczna orga-nizacji Physicians, Scientists and Engineers for Health Energy oraz

wany raport z kanadyjskiej pro-wincji Quebec.

Cztery niezalene zespoy na-ukowcw specjalizujcych si w dziedzinie zdrowia publiczne-go przyjrzay si danym i doszy do tych samych wnioskw: frac-king wie si ze znanymi i nie-znanymi zagroeniami dla zdro-wia publicznego i rodowiska, od ktrego zdrowie publiczne zaley.

Lecz powiedzmy to jasno: sama nauka nie zatrzymaa szczelino-wania. Dane z raportw otrzy-may ogromne wsparcie ze strony dobrze poinformowanego ruchu obywatelskiego, ktrego uczestni-cy przekazali dowody naukowe mediom, Departamentowi Ochro-ny rodowiska oraz wybranym w wyborach urzdnikom, w tym samemu gubernatorowi.

To ludzie, zwykli obywatele, m-wili wadzy o prawdzie naukowej.

Osignlicie to wszyscy razem na dwa sposoby.

Po pierwsze, zaprosilicie naukow-cw do swoich spoecznoci do swoich kociow, ratuszw, szk, izb handlowych i klubw rotaria-skich. Tak wic przez dwa lata nie-ktrzy z nas doktorw i magi-strw spdzili wiele pitkowych wieczorw i niedzielnych popo-udni w rnych maych miastach w pnocnej czci stanu Nowy Jork, robic prezentacje w Powerpo-incie i przedstawiajc dane widow-niom skadajcym si ze zwykych ludzi i czonkw zarzdw miast.

Kady koci i ratusz sta si semi-narium. Do kadry podrujcych naukowcw i specjalistw w dzie-dzinie zdrowia publicznego naleeli midzy innymi: Tony Ingraffea, Bob Howarth, Adam Law, Bill Podulka, Larysa Dyrszka, Kathy Nolan, Mary Menapace, Sheila Buskin i Yuri Gor-by oraz wielu innych.

Drugim sposobem rozpowszech-niania wiedzy naukowej wrd lu-dzi i przez ludzi, by proces zga-szania uwag przez czonkw spoeczestwa. Przypominacie so-bie 30 Days of Fracking Regs (30 dni przepisw dotyczcych szczelino-wania)? Czy pamitacie tamte dni? Kilku z nas przedstawio wyniki bada, jak cieki buki tartej na ta-lerzu, a wy wszyscy z tego korzysta-licie. W ten sposb, jak rwnie na inne sposoby, wysalimy do Alba-ny (stolica stanu Nowy Jork przyp. tum.) 240 000 dobrze przygotowa-nych, opartych na rzetelnej wiedzy naukowej komentarzy. Przemwiy one bardzo gono.

Sama nauka to tylko mnstwo czarnych kropek na matematycz-nym wykresie. Jak zapis na picio-linii, lecy na pce, nie stanie si piosenk, dopki kto nie wemie partytury i nie zapiewa jej z nut. I zapiewalicie j! Poinformowa-licie swoich przyjaci i ssiadw o wynikach bada, i w ten sposb przesunlicie wskazwk opinii publicznej. Zmienilicie samo prze-znaczenie.

Lecz nawet gromki chr gosw obywateli, posiadajcych rozle-g wiedz i zainspirowanych na-uk, nie wystarczy, aby zabroni szczelinowania. By jeszcze jeden

element: gubernator, ktry chcia sucha nauki i mia odwag prze-ciwstawi si przemysowi nafto-wemu i gazowemu w czasie, gdy inni przywdcy polityczni, jak si wydaje, przyjli polityk kapitula-cji i ustpstw. Wymagao to guber-natora z wizj, ktry potrafi wy-obrazi sobie gospodark Nowego Jorku woln od najnowszego nie-dorzecznego pomysu wyrywania z ziemi coraz wikszych iloci pa-liw kopalnych, a nastpnie pusz-czania ich z dymem.

Gubernatorze Cuomo, nigdy Ci nie spotkaam. Lecz w cigu ostat-nich piciu lat oprcz mojego ma bye osob, ktrej powi-ciam najwicej uwagi. Dzikuj Ci. Dzikuj Ci za zaskakujcy zwrot akcji w naszej historii. Dzikuj Ci, e w ostatnim rozdziale okazae si Boe, c to bya za fascynu-jca historia! naszym bohaterem. Dzikuj.

Ta nasza historia rzecz jasna jeszcze si nie zakoczya.

Ja sama za kilku minut wyjedam do sdu w miecie Reading poo-onego nad brzegami jeziora Se-neca w stanie Nowy Jork, gdzie czterdzieci osb bdzie dzisiaj s-dzonych w zwizku z udziaem w kampanii nieposuszestwa oby-watelskiego w celu powstrzymania budowy olbrzymich zbiornikw gazu upkowego pod powierzch-ni jeziora. Ten nikczemny plan zakada przeksztacenie starych, kruszcych si kawern solnych w zbiorniki magazynujce ogrom-ne iloci metanu, butanu i propanu. Z kawern solnych jeziora Seneca gaz upkowy bdzie wtaczany do rurocigw w tym, by moe, do tego, przeciwko ktremu walczy-cie i przesyany dalej przez stacje kompresorowe. W tym by moe t, przeciwko ktrej walczycie.Gaz z kawern solnych jeziora Se-neca nie jest przeznaczony dla nas. Stacja kocowa rurocigu znajduje si setki mil dalej, a stojce za tym wszystkim przedsibiorstwo z Tek-sasu, Crestwood Midstream, poin-formowao swoich inwestorw, e zamierza przeksztaci jeziora Fin-ger w terminal gazowy dla caej pnocno-wschodniej czci nasze-go kraju.

Nasza nastpna batalia skierowa-na jest przeciwko infrastrukturze zwizanej z frackingiem od je-ziora Seneca po Port Ambrose, od rurocigu Konstytucji (Constitu-tion pipeline) po Dominion New

Market Project a take przeciwko skadowaniu zwiercin i puczki po szczelinowaniu.

Odkd gdy zajmujemy si tymi rnymi planami i projektami, za-kres naszej pracy znacznie si po-szerzy i staa si ona bardziej zde-centralizowana. Lecz na szczcie zakres naszych umiejtnoci rw-nie si poszerzy. Duo si na-uczylimy w cigu ostatnich pi-ciu lat, sprawdzilimy si w boju i mamy wiatr w aglach. Wygramy walk przeciwko planom budowy infrastruktury gazowej. Gramy po to, aby wygra.

Wchodzc w nastpn faz naszej walki, bdmy naprawd szcze-rzy i nie mitologizujmy naszych dotychczasowych osigni. Pa-trzy na nas teraz cay wiat i chce pozna nasz sekret. Nie bdmy wyjtkowi. Nie mwmy, e nowo-jorscy aktywici antyupkowi s nieustraszeni i niezmordowani. W rzeczywistoci, przez du cz czasu bylimy wystraszeni i bardzo zmczeni.

Czy mam racj?

Nasz sekret polega na tym, e mimo wszystko szlimy dalej. Na-uczylimy si, jak si wzajemnie wspiera i sucha nawzajem. I na-dal zamierzamy to robi, gdy ru-szamy do nowej walki przeciwko projektom budowy infrastruktury gazowej.

Drodzy przyjaciele, zmierzam teraz do sdu, by wesprze obrocw je-ziora Seneca. Jest to cika walka, lecz jad z t wiedz: nasze skay s w nienaruszonym stanie, a stan No-wojorczykw jest i na zawsze po-zostanie niezeszczelinowany.

Dr Sandra Steingraber jest biolo-giem, za swoje osignicia w dzie-dzinie ochrony rodowiska zostaa uhonorowana Carson Leadership Award i 17 Annual Heinz Foun-dation Award. Zajmuje si wpy-wem czynnikw rodowiskowych na zdrowie. Jest wspzaoycielk organizacji New Yorkers Against Fracking i Concerned Health Pro-fessionals of New York, a take pe-ni rol doradcy naukowego organi-zacji Americans Against Fracking. Bya kilkukrotnie aresztowana za udzia w kampanii nieposusze-stwa obywatelskiego przeciwko magazynowaniu gazu w kawer-nach solnych jeziora Seneca.

Fot: Flickr by CREDO.fracking

To nauka zatrzymaa szczelinowanie w Nowym Jorku

6Polska znajduje si obecnie w krytycznej i skomplikowanej sy-tuacji musi podj decyzj w sprawie swojej przyszej naro-dowej strategii energetycznej. Dyskusja o moliwociach i po-tencjale wydobycia gazu upko-wego w Polsce spowodowana jest trosk o harmonijny i zrw-nowaony koszyk energetyczny, narodow niezaleno i bezpie-czestwo, rozwj gospodarczy lub jako konsultacji spoecz-nych. Oywionym debatom na temat wydobycia gazu upkowe-go towarzyszy dua nadzieja na polsk bonanz na wzr ame-rykaskiej rewolucji upkowej, kojarzonej ze znacznym rozwo-jem spoeczno-gospodarczym.

Fundacja im. Heinricha Blla (HBS) jako forum dialogu zielonej poli-tyki uznaa, e otwarta wymiana transatlantycka na temat wszyst-kich zoonych aspektw wydoby-cia gazu upkowego ma kluczowe znaczenie dla rzetelnej debaty po obu stronach. Z tego powodu biura HBS w Warszawie i Waszyngtonie zorganizoway we wrzeniu 2014 studyjn wizyt do Stanw Zjed-noczonych, aby umoliwi polskim ekspert(k)om od polityki energe-tycznej, aktywist(k)om oraz dzien-nikarzom i dziennikarkom gboki wgld w konsekwencje wydoby-cia gazu upkowego dla lokalnych spoecznoci. Poprzez seri spotka z urzdni(cz)kami, ekspert(k)ami oraz decydent(k)ami, jak rwnie przedstawiciel(k)ami lokalnych cia ustawodawczych, instytucji nad-zorczych, biznesu, organizacji eko-logicznych oraz obywatelskich grup nacisku, wizyta ta daa im moli-wo przyjrzenia si, w jaki sposb rozwj przemysu gazu upkowego w ostatnich latach wpyn na lokal-ne gospodarki, infrastruktur pu-bliczn, grunty publiczne i rodowi-sko naturalne. A wic w skrcie co wiemy do tej pory?

Amerykaska rewolucja upkowa modelowy przykad

Gaz upkowy zacz nabiera coraz wikszego znaczenia, jako wane rdo gazu ziemnego w Stanach Zjednoczonych, od pocztku bie-cego stulecia. W roku 2000 sta-nowi zaledwie 1% caej produk-cji gazu w USA; w roku 2010 byo to ju ponad 10%, i amerykaska rzdowa Agencja Informacji Ener-getycznej (US Energy Information Administration EIA) przewidu-je, e do roku 2035 a 46% dostaw gazu w tym kraju bdzie pocho-dzi z gazu upkowego.

Oczekuje si, e Stany zjednoczo-ne stan si jednym z najwik-szych wiatowych producentw ropy naftowej. upkowa bonanza nie tylko zapewnia USA tanie pa-liwo kopalne, ktre pobudza roz-wj amerykaskiej gospodarki. Krajowa produkcja ropy upkowej i gazu upkowego zmniejsza rw-nie zaleno tego kraju od zagra-nicznych rde paliwa, takich jak Bliski Wschd czy Wenezuela. Naj-waniejszymi obszarami produkcji gazu upkowego s stany takie jak: Pensylwania, Dakota i Teksas.

Nic wic dziwnego, e rzd Oba-my odnosi si do gazu upkowe-go z pewn doz entuzjazmu. Jeli mowa o paliwach kopalnych, spa-lanie gazu upkowego daje nadzie-j na relatywnie czyste i tanie r-do energii.

Jednak Ameryce take braku-je kompleksowej strategii energe-tycznej. Podejcie programowe: Wszystkie z powyszych (All of the above) pozostawia wybr najlepszego rda energii rynko-wi. Niemniej jednak Prezydent Obama prbuje wpywa na kwe-stie zwizane z emisj CO2. Admi-nistracja Obamy uwaa, e rozwj wydobycia gazu upkowego przy-czyni si do redukcji emisji gazw cieplarnianych. W 2012 roku emi-sje dwutlenku wgla w USA spa-dy do poziomu najniszego od 20 lat. Argumentuj oni, e zastpienie spalania wgla gazem upkowym bdzie korzystne dla zdrowia jed-nostek i caego spoeczestwa.

Technologie wydobycia gazu upkowego

Eksploatacja gazu upkowego nie jest nowym wynalazkiem. Pierw-sze wydobycie tego surowca miao miejsce w miecie Fedonia w stanie Nowy Jork w roku 1821, w pytkich szczelinach pod niskim cinieniem. Wiercenia poziome rozpoczy si w latach trzydziestych. W roku 1998 U.S. Mitchell Energy prze-prowadzia pierwsze ekonomicz-ne szczelinowanie ska upkowych z uyciem pynu szczelinowego (slick-water fracturing). Od tego momentu boom upkowy rozprze-strzeni si w caym kraju. Ostatnie innowacje technologiczne (i wzrost cen konwencjonalnej ropy i gazu) umoliwiy dynamiczny rozwj przemysu upkowego w USA, kt-rego jestemy obecnie wiadkami.

Gaz upkowy a klimat

Jednake wydobywanie i uywa-nie gazu upkowego moe wpy-wa negatywnie na rodowisko na skutek wycieku chemikaliw uywanych do szczelinowania oraz ciekw do zasobw wod-nych, ulatniania si gazw cieplar-nianych (metanu i innych) podczas wydobycia oraz skaenia spowo-dowanego niewaciwym przetwa-rzaniem gazu ziemnego. Zapobie-ganie skaeniom jest o tyle trudne, e operacje wydobycia gazu up-kowego s pod tym wzgldem niezwykle zrnicowane nawet pomidzy rnymi szybami w ra-mach tego samego projektu. Pro-cesy, ktre redukuj skaenie pod-czas wydobycia w jednym miejscu, mog okaza si niewystarczajce w innym przypadku.

Po koniec 2010 roku ameryka-ska Agencja Ochrony rodowi-ska (EPA) opublikowaa nowy raport, zawierajcy pierwsz od 1996 roku aktualizacj wskani-kw emisji gazw cieplarnianych

dla przemysu gazowego i naf-towego. Nowy raport koczy si konkluzj, e gaz upkowy emi-tuje wiksze iloci metanu (moc-nego gazu cieplarnianego), ni gaz konwencjonalny, lecz wci o wiele mniej od wgla.

Najobszerniejsze jak do tej pory badanie wyciekw metanu z gazu upkowego, zainicjowane przez Environmental Defense Fund (EDF) i opublikowane w czasopi-mie naukowym Proceedings of the National Academy of Sciences, pokazuje, e emisje lotne podczas najwaniejszych stadiw produkcji gazu ziemnego s znaczco nisze od podanych w krajowej inwenta-ryzacji emisji EPA (ktre ju byy do niskie). Studium oparte jest na danych z bezporednich pomiarw w 190 ldowych miejscach wydo-bycia gazu ziemnego w caym kra-ju i szacuje wskanik wycieku na 0,42% produkcji gazu. Badanie EDF nie uwzgldnio jednake caego acucha dostaw gazu ziemnego i planowane s nastpne badania w celu oszacowania wyciekw w in-nych czciach systemu.

W Europie, w 2014 roku badanie na-ukowcw z Uniwersytetu w Man-chesterze zaowocowao raportem First full life cycle assessment of shale gas used for electricity genera-tion (Pierwsza pena ocena caego cyklu ycia gazu upkowego), kt-ry zawiera ocen dziewiciu czyn-nikw rodowiskowych majcych wpyw na globalne ocieplenie. Ana-logicznie do wynikw podobnych bada, jego autorzy stwierdzaj w podsumowaniu, e wpyw gazu upkowego w Wielkiej Brytanii na ocieplenie klimatu byby w duym stopniu zbliony do wpywu gazu konwencjonalnego wydobywanego na Morzu Pnocnym. Jednak po-tencjalne negatywne oddziaywanie gazu upkowego na klimat bdzie silniejsze w przypadku braku kon-troli lotnych emisji metanu oraz ni-skich wartoci redniego wydoby-cia z jednego otworu wiertniczego. Pod trzema wzgldami gaz upko-wy szkodzi bardziej ni wgiel. Jest bardziej toksyczny dla organizmw ywych w rodowisku ldowym i powoduje powstawanie wikszego smogu fotochemicznego ni inne opcje. Autorzy raportu uwaaj, e gaz upkowy mgby by uznany za ekologiczne rdo energii tyl-ko w przypadku wprowadzenia bardzo rygorystycznych regulacji prawnych.

Jako wody i powietrza

Do wody dodaje si chemikalia, co ma na celu uatwienie podziemne-go procesu szczelinowania, w wy-niku ktrego uwalnia si gaz ziem-ny. Pyn do szczelinowania skada

si przede wszystkim z wody i oko-o 0,5% dodatkw chemicznych (reduktorw tarcia, rodkw prze-ciwrdzewnych oraz zabijajcych mikroorganizmy). Poniewa (w zalenoci od wielkoci obszaru) zuywa si miliony litrw wody, oznacza to, e pod powierzchni ziemi trafiaj setki tysicy litrw substancji chemicznych. Pomimo, e wiksza cz wody jest wyko-rzystywana ponownie (recycled) i dodatki staj si bardziej przyjazne rodowisku, kwestie te s nadal kontrowersyjne.

Trzsienia ziemi

Operacje szczelinowania hydrau-licznego stale powoduj zdarze-nia mikrosejsmiczne, ktre s zbyt mae, aby mona je byo odczu chyba e za pomoc wraliwych instrumentw. Wykorzystywane s one czsto do okrelenia pozio-mego i pionowego zasigu szczeli-nowania. Jednak w 2012 roku miay miejsce trzy przypadki wstrzsw spowodowanych przez szczelino-wanie (tzw. sejsmicznoci indu-kowanej) wystarczajco silnych, by mieszkacy USA je odczuli. Wedug U.S. Geological Survey, wstrzykiwanie ciekw po szczeli-nowaniu do gbokich szybw na odpady (disposal wells) moe wy-woywa nieco wiksze wstrzsy, gdy woda produkcyjna jest wpom-powywana blisko ju obcionego uskoku. Z tego powodu, po serii niewielkich trzsie ziemi, w 2011 roku w rodkowym stanie Arkan-sas wprowadzono moratorium na skadowanie ciekw po szczeli-nowaniu w podziemnych szybach. Szczelinowanie na wielk skal po-zostaje nadal kwesti wywoujc powane obawy w odniesieniu do przemysu upkowego.

Jaki kierunek obra?

Wydobycie gazu upkowego me-tod szczelinowania hydrauliczne-go zapewnia Stanom Zjednoczo-nym tanie rdo energii i sprawia, e kraj ten jest mniej zaleny od zagranicznych dostawcw paliwa. Z tego powodu przemys i eksper-ci w dziedzinie bezpieczestwa z entuzjazmem popieraj przemys upkowy. Jakkolwiek technologia szczelinowania przy eksploatacji gazu upkowego stosowana jest w USA na ogromn skal, zbyt mao wiemy o jej wpywie na zdrowie publiczne, rodowisko i klimat. Dostpno tego niekonwencjo-nalnego gazu w przyszoci jest rwnie przedmiotem kontrower-sji. Niektrzy eksperci twierdz, e bdzie on napdza ameryka-sk gospodark przez dziesicio-lecia, inni uwaaj, e upkowe el-dorado zakoczy si w przecigu obecnej dekady.

Wobec sukcesu amerykaskich upkw, niektrzy spodziewaj si globalnego boomu. Szacuje si, e Chiny posiadaj najwiksze wia-towe zasoby tego paliwa. Rwnie wiele krajw europejskich rozwaa poszukiwanie i eksploatacj wa-snych zasobw gazu upkowego.

Korzyci i zagroenia zwizane z produkcj gazu upkowego rni si znacznie w zalenoci od kraju. Z tego powodu Europejczycy po-winni skrupulatnie przestudiowa dotychczasowe dowiadczenia z tym rdem paliw kopalnych. Ta technologia nie wszdzie w USA spotyka si z entuzjazmem. Sta-ny takie jak Maryland i Nowy Jork wprowadziy moratoria na jej stoso-wanie w tym ostatnim od grudnia

2014 roku obowizuje ono na czas nieokrelony. Nie tylko organizacje ekologiczne stanowczo sprzeciwia-j si wydobyciu gazu upkowego. Metodzie szczelinowania hydrau-licznego przeciwstawiaj si przede wszystkim lokalni mieszkacy z po-wodu negatywnego wpywu tego rodzaju dziaalnoci na spoeczno-ci. Jest to zjawisko, ktremu Euro-pejczycy powinni uwanie si przyj-rze ze wzgldu na inne warunki geologiczne i wiksze zaludnienie.

Z uwagi na wtpliwoci co do wielu aspektw szczelinowania oraz nie-pewnej dostpnoci gazu upkowe-go w przyszoci, warto rozway w Europie, jak najlepiej zainwesto-wa zasoby naukowe i gospodarcze. Przede wszystkim naley zaprze-sta subsydiowania przemysu pa-liw kopalnych. Jeli przyjrzymy si ogromnemu sukcesowi niemieckiej transformacji energetycznej, staje si jasne, e energie odnawialne s pod kadym wzgldem lepsz alternaty-w dla jakiegokolwiek rodzaju paliw kopalnych zarwno jeli chodzi o wpyw na zdrowie publiczne, kli-mat, jak rwnie jak udowadnia-j to niedawne dowiadczenia z punktu widzenia miejsc pracy, a tak-e caociowego rozwoju gospodar-czego. Kraje, ktre rozwijaj te no-woczesne technologie alternatywne, zaczn w najbliszej przyszoci czer-pa korzyci z innowacyjnoci.

Oywienie wsppracy transatlantyckiej na rzecz Zielonej Gospodarki

Zarwno Europa, jak i Stany Zjed-noczone mog poszczyci si re-gionalnymi sukcesami w dzie-dzinie niskoemisyjnego wzrostu gospodarczego. Transatlantycka Sie Energetyczno- Klimatyczna (Transatlantic Energy and Climate Network) Fundacji im. Heinricha Blla skupia po obu stronach Atlan-tyku rodowiska opiniotwrcze i eksperckie wspierajce transforma-cj w kierunku gospodarki nisko-emisyjnej, ktra zapewnia tworze-nie zrwnowaonych miejsc pracy, wzmacnia lokalne gospodarki i po-maga w walce ze zmian klimatu. Sie Klimatyczna promuje dialog transatlantycki m.in. poprzez orga-nizowanie wystpie publicznych, wizyt studyjnych, dyskusji przy okrgym stole, programw Clima-te Media Fellowship i szerok pu-blikacj raportw energetycznych w caych Stanach Zjednoczonych i Europie.

Tak wic Marcellus Study Tour 2014 bya jednym z dziaa, poprzez kt-re Fundacja im. Heinricha Blla pro-muje tworzenie midzynarodowej sieci profesjonalistw oraz otwarty i uczciwy dialog na temat strategii dotyczcych zrwnowaonej ener-getyki. Mamy nadziej, e jej rezul-taty stanowi interesujce rdo informacji dla transatlantyckiej dys-kusji o gazie upkowym.

Irene Hahn-Fuhr jest dyrektor-k biura Fundacji im. Heinricha Blla w Warszawie.

Klaus Linsenmeier jest dyrektorem europejskiego biura Fundacji im. Heinricha Blla w Brukseli. W la-tach 2009-2014 by dyrektorem Fun-dacji im. Heinricha Blla w Amery-ce Pnocnej w Waszyngtonie.

Transatlantycka Sie Klimatyczno--Energetyczna jest hojnie wspfinan-sowana przez Delegatur Unii Eu-ropejskiej w Stanach Zjednoczonych w Waszyngtonie.

Irene Hahn-Fuhr

Klaus Linsenmeier

Transatlantycki dialog o gazie upkowym

Autorzy raportu uwaaj, e gaz upkowy mg-by by uznany za ekologiczne r-do energii tyl-ko w przypadku wprowadzenia bardzo rygory-stycznych regula-cji prawnych.

7Dr Seth B.C. Shonkoff i mgr Jake Hays z PSE Healthy Energy od-powiadaj na pytania Zielonych Wiadomoci

Zielone Wiadomoci: W Polsce gwnym rdem energii jest w-giel. Gaz ziemny promowany jest jako paliwo pomostowe, mogce przyczyni si do zmniejszenia emi-sji gazw cieplarnianych poprzez wyparcie wgla jako rda ener-gii elektrycznej i cieplnej. Czy gaz upkowy powinien by paliwem pomostowym do czystej energii w Polsce?

Pogld, e gaz ziemny z upkw jest pomostem do czystej energii przy-szoci, jest ju nieaktualny. By on propagowany przez przemys wydo-bywczy i zaakceptoway go w prze-szoci niektre z duych organizacji ekologicznych. Jednake koncepcja ta oparta bya wycznie na fakcie, e gaz ziemny spala si czyciej od w-gla i nie braa pod uwag szerszego kontekstu wpywu na klimat caego cyklu ycia tego paliwa i wszystkich etapw procesu wydobycia, trans-portu itd. Badania emisji gazw cie-plarnianych w cyklu ycia gazu up-kowego zaczy pojawia si dopiero w roku 2011. Od tego czasu koncepcja gazu upkowego jako paliwa pomo-stowego jest coraz bardziej kwestio-nowana.

Gaz ziemny skada si gwnie z me-tanu potnego gazu cieplarniane-go, ktry wycieka i przedostaje si do atmosfery podczas rnych stadiw wydobycia i transportu. Zgodnie z aktualnym konsensem naukowym zawartym w ostatnim raporcie (AR5) Midzyrzdowego Panelu ds. Zmian Klimatu (IPCC), w skali czasowej 100 lat metan jest 34-krotnie mocniejszym gazem cieplarnianym od dwutlenku wgla, a 86-krotnie mocniejszym w przecigu 20 lat. Metan jest nie tylko mocniejszy, ni pocztkowo sdzili naukowcy, lecz rwnie jak wska-zuje wikszo bada podczas pro-dukcji ropy i gazu o wiele wicej ucie-ka go do atmosfery.

Godnym uwagi wyjtkiem od tych bada jest studium sponsorowane i wspierane przez Environmental De-fense Fund i rne przedsibiorstwa naftowe i gazowe (Allen i in., 2013). Badanie to sugeruje, e emisje metanu s w rzeczywistoci o wiele nisze, ni poprzednie szacunki amerykaskiej Agencji Ochrony rodowiska (EPA). Jego autorzy szacuj, e emisje meta-nu podczas wydobycia i produkcji w miejscu odwiertu wynosz zaledwie 0,42% krajowej produkcji brutto mo-krego (szyby naftowe) i suchego (szyby gazowe) gazu ziemnego. Jest to bardzo niewielka ilo i straty gazu

w wyniku ulatniania si przedstawio-ne w tym studium s 10 20-krotnie nisze od obliczonych na podstawie bardziej kompletnych (field-level) po-miarw.

Istnieje wiele powodw rozbieno-ci pomidzy raportem Allena i in., a wikszoci pozostaych bada nad emisjami zwizanymi z wydobyciem ropy i gazu. Po pierwsze, miejsca wy-brane do tego badania prawdopo-dobnie nie byy reprezentatywne dla typowego wydobycia gazu niekon-wencjonalnego. Studium oparto na relatywnie maej, nielosowej grupie szybw wyselekcjonowanych przez przemys naftowy i gazowy, zamiast szybw wybranych losowo i nieza-lenie. Co wicej nie jest jasne, jakie rodzaje szybw gazowych wybrano do pomiarw w fazie flow-back (wy-pywu), wic rezultaty mog mie niewiele wsplnego z wydobyciem gazu upkowego. Ponadto, badanie to zajmuje si tylko emisjami w miejscu wydobycia i nie uwzgldnia emisji powstaych podczas caego cyklu y-cia gazu ziemnego. Ma to due zna-czenie, poniewa emisje metanu maj rwnie miejsce podczas transpor-tu gazu ziemnego do konsumentw poprzez kompresj, przetwarzanie, przesy oraz dystrybucj, i badania su-geruj, e s one o wiele wiksze, ni uprzednio sdzono. Potrzeba dokad-niejszych bada wyniki studium Allena i in. kc si bowiem z rezul-tatami wikszoci innych bada nad emisjami metanu, szczeglnie tych przeprowadzonych przez niezale-nych badaczy (tj. bez nadzoru prze-mysu), dokonujcych pomiarw emi-sji field-level lub oceny emisji top-down (Zobacz: np. Ptron i in. 2012, Ptron i in. 2014; Karion i in. 2013; Peischl i in. 2013; Caulton i in. 2014; Schwietzke in. 2014; Schneising i in. 2014).

Tak czy inaczej, wikszo bada wskazuje na to, e bezporednie przejcie z wgla na gaz ziemny nie spowodowaoby redukcji emisji ko-niecznych dla spowolnienia zmiany klimatu. Co wicej, wiele studiw su-geruje, e gaz ziemny z upkw moe ostatecznie okaza si bardziej nisz-czcy dla klimatu ni wgiel. Z tego powodu przytaczajca wikszo rodowiska naukowego odrzuca po-gld, e gaz upkowy moe by pali-wem pomostowym. Tak wic, aby odpowiedzie na wasze pytanie nie, gaz upkowy nie powinien by po-mostem do czystej energii w Polsce.

ZW: Gaz upkowy wydobywany jest za pomoc kontrowersyjnej techno-logii szczelinowania (fracking), a dokadniej mwic szczelinowa-nia hydraulicznego. Znacie dobrze t technologi i ten przemys. Jakie ograniczenia prawne musz zosta wprowadzone, aby wydobycie pa-liw kopalnych t metod byo bez-pieczne dla pracownikw, lokal-nych mieszkacw i klimatu?

Po pierwsze, musimy wyjani ter-minologi. Jak susznie zauwayli-cie, szczelinowanie (fracking) jest skrtem dla szczelinowania hydrau-licznego, ktre jest metod stymulacji odwiertu, uywan przez przemys od dziesicioleci (od lat czterdziestych ubiegego wieku). Jednak dopiero od stosunkowo niedawna szczelinowa-nia, wraz z innymi technologiami (np. wierceniem poziomym), uywa si do wydobycia gazu ziemnego z up-kw i innych niekonwencjonalnych formacji na skal komercyjn. To szczelinowanie hydrauliczne formacji upkowych jest problematyczne, a nie szczelinowanie jako takie. Wyrazu szczelinowanie (fracking) czsto uy-wa si potocznie jako terminu oglne-go w odniesieniu do caoci procesu

poszukiwa i wydobycia gazu up-kowego. Jednake, formalnie rzecz biorc, szczelinowanie odnosi si do jednego elementu procesu wydoby-cia gazu ziemnego z upkw ktry jest by moe mniej niebezpieczny od innych aspektw wydobycia, bliej powierzchni ziemi. Na przykad wy-cieki powierzchniowe, utylizacja cie-kw i uszkodzenia obudowy szybw stwarzaj wiksze prawdopodobie-stwo skaenia rodowiska, ni samo szczelinowanie hydrauliczne.

Jeli chodzi o przepisy i ograniczenia prawne, mog one jedynie zagodzi negatywne skutki wydobycia nie-konwencjonalnych paliw kopalnych. adne regulacje nie bd w stanie cakowicie wyeliminowa wszyst-kich negatywnych skutkw ubocz-nych zwizanych z dziaalnoci tego przemysu, ani sprawi, e bdzie ona bezpieczna dla pracownikw, lokal-nych mieszkacw i klimatu. Pyta-nie nie dotyczy wic spowodowania, eby byo to bezpieczne, lecz jedynie, by byo bezpieczniejsze. Oczywicie, aden rodzaj produkcji energii nie jest wolny od skutkw ubocznych i py-tanie brzmi, jaki stopie zagroenia dla rodowiska i zdrowia publiczne-go spoeczestwo skonne jest zaak-ceptowa.

Przepisy w zakresie wydobycia gazu upkowego powinny by oczywicie tak surowe, jak to tylko moliwe, a pozwolenia powinny by przyzna-wane w bezporedniej proporcji do mocy kontrolnych. Niestety, nic nie wskazuje na to, by w Stanach Zjedno-czonych nawet najsurowsze regulacje byy w stanie zredukowa zagroenia zwizane z tym przemysem do mo-liwego do zaakceptowania poziomu. Jest to czciowo spowodowane sa-boci instytucji kontrolnych, ktre czsto cierpi na brak personelu i s niedofinansowane, a co za tym idzie nie s w stanie zareagowa na gwa-towny rozwj i zoony charakter tego przemysu. Innym powodem jest to, e niektre zagroenia s inherent-ne dla wydobycia gazu upkowego i adne uregulowania ani ograniczenia prawne nie mog sprowadzi ich do akceptowalnego poziomu nale do nich wycieki z powodu nieszczelno-ci obudowy szybu, intensywny ruch samochodw ciarowych oraz wy-cieki przypadkowe.

Niemniej jednak istnieje kilka podsta-wowych wytycznych, ktre powinny by przestrzegane przez kady kraj wydobywajcy gaz upkowy w celu minimalizacji ryzyka powinny one zawiera przynajmniej skuteczne sys-temy monitorowania i rygorystycz-ne mechanizmy egzekwowania. Wy-tyczne te powinny wykracza poza szczelinowanie hydrauliczne i proces wydobycia, i obejmowa kocowe opuszczenie odwiertw, ktre jak wielu zdaje si zapomina pozo-staj w ziemi na zawsze i z ktrych nadal wycieka metan i inne odpady produkcyjne. Potrzebna jest wik-sza przejrzysto i obowizek pene-go ujawnienia wszystkich substancji chemicznych uywanych przy pro-dukcji oraz powstaych w wyniku procesu wydobycia. Przed szczelino-waniem musz by take przeprowa-dzone dokadne analizy stanu wyj-ciowego pobliskiego gruntu i wd powierzchniowym. Naley rwnie bezwzgldnie zachowa odpowied-ni odlego pomidzy miejscami wydobycia gazu upkowego a wra-liwymi obiektami oddziaywania, ta-kimi jak domy, szkoy i place zabaw. Na koniec, profesjonalici w dziedzi-nie zdrowia publicznego powinni by w wystarczajcy sposb wcze-ni w prace instytucji rzdowych, a take przeszkoleni w reagowaniu na

sytuacje mieszkacw, ktrzy mog wykazywa symptomy zwizane z ekspozycj na dziaanie toksycznych substancji na skutek wydobycia gazu upkowego.

ZW: Gubernator Andrew Cuomo ogosi niedawno zakaz szczelino-wania w stanie Nowy Jork. Bya ogromna presja ze strony aktywi-stw obywatelskich. W jaki spo-sb naukowcy przyczynili si do tej ostatecznej decyzji?

Decyzja w Nowym Jorku bya osta-tecznie oparta na analizie literatury naukowej dotyczcej wpywu wy-dobycia gazu upkowego na zdro-wie i rodowisko, przeprowadzonej przez Departament Zdrowia stanu Nowy Jork (the New York State De-partment of Health NYS DOH). Raport ten przytacza powtarzajce si luki informacyjne i coraz bardziej oczywiste skumulowane zagroenia dla ludzkiego zdrowia jako powd dla rekomendacji zakazu wydoby-cia gazu upkowego w stanie Nowy Jork. Od samego pocztku guberna-tor Andrew Cuomo dawa wyranie do zrozumienia, e decyzja, czy na-ley umoliwi wydobycie gazu up-kowego w stanie Nowy Jork, czy te nie, podjta bdzie na podstawie da-nych naukowych, nie za ze wzgl-dw politycznych. Na szczcie, gu-bernator dotrzyma sowa i powzi decyzj opart na analizie ciaru do-wodw naukowych.

Naukowcy w znaczcy sposb przy-czynili si do tej ostatecznej decyzji, nie tylko dziki przeprowadzonemu badaniu, ale take poprzez odpo-wiednie przedstawienie swojego ra-portu decydentom i opinii spoecz-nej. Wyjtkowo naszej organizacji (PSE Healthy Energy) polega na tym, ze idziemy krok dalej, ni wikszo uniwersyteckich laboratoriw na-ukowych i przedstawiamy wyniki naszych bada w miejscach, w kt-rych mog one w rzeczywisty sposb wpyn na polityk energetyczn. Nauka nie jest zawieszona w prni i uwaamy, e obowizkiem i odpo-wiedzialnoci naukowcw jest prze-kazanie rezultatw bada zarwno ogowi spoeczestwa, jak i decy-dentom szczeglnie, jeeli dotycz one zdrowia publicznego.

Na koniec, na decyzj w Nowym Jorku wpyno prawdopodobnie oprcz zdrowia publicznego wiele innych czynnikw. Wydobycie gazu upkowego budzi wiele innych obaw, takich jak jego wpyw na klimat, eko-logi i inne gazie gospodarki wane dla Nowego Jorku, w tym rolnictwo i turystyk. Uciliwe procesy przemy-sowe zwizane z tego rodzaju eks-ploatacj paliw kopalnych po prostu nie s w aden sposb kompatybil-ne z tym, czego wikszo Nowojor-czykw chciaaby dla swojego stanu. Wreszcie, decyzja ta nie zostaaby podjta bez aktywnoci obywatelskiej nacisku spoecznego na gubernato-ra. Niemniej jednak, moliwo po-woania si na rosnc liczb dowo-dw naukowych wskazujcych na powane zagroenia dla rodowiska i zdrowia publicznego z pewnoci sprawia, e podjcie tej trudnej poli-tycznie decyzji byo duo atwiejsze.

Dr Seth B.C. Shonkoff dyrektor wykonawczy PSE Healthy Ener-gy, Oakland, Kalifornia, Wyka-dowca wizytujcy University of California, Berkeley, Kalifor-nia. Wspautor rozdziau Hu-man Health (Ludzkie zdrowie) Pitego Raportu (AR5) Midzy-rzdowego Zespou ds. Klimatu Zmian Klimatu (IPCC). Zajmu-je si zdrowiem oraz wymiarem rodowiskowym i klimatycznym dziaalnoci przemysu naftowe-go i gazowego.

Mgr Jake Hays dyrektor Progra-mu zdrowia rodowiskowego, PSE Healthy Energy, Nowy Jork i pracownik naukowy Weill Cor-nell Medical College.. Aktualnie jest w trakcie studiw doktoranc-kich w Fordham University Scho-ol of Law w Nowym Jorku, gdzie jest czonkiem zarzdu organi-zacji Rzecznikw Prawa rodo-wiskowego (Environmental Law Advocates) i redakcji czasopi-sma Environmental Law Review. Zajmuje si aspektami rodowi-skowymi i dotyczcymi zdrowia publicznego wydobycia niekon-wencjonalnej ropy i gazu.

Trzy pytania do naukowcw

Dr Seth B.C. Shonkoff

Jake Hays

Fot: Flickr by billb1961

8Ewa Sufin-Jacquemart

Refleksje z podry studyjnej Marcellus Shale study tour zor-ganizowanej przez warszawskie i waszyngtoskie biura Fundacji im. Heinricha Blla.

Rewolucja przemysowa i stay wzrost gospodarczy oparty na zuyciu paliw kopalnych niszcz nasz wiat, powodujc zagraa-jce yciu na ziemi zmiany klima-tu, wielkie wymieranie gatunkw i wyczerpywanie si zasobw na-turalnych. Biorc pod lup rozwi-jajcy si od ponad dekady sek-tor wydobycia gazu upkowego, mamy to wszystko w piguce, i jeszcze wicej

Przypomnijmy, e wydobywanie gazu lub ropy z upkw (ale te z piaskowcw, tzw. tight gas), nie ma nic wsplnego z wydobywa-niem gazu ziemnego konwencjo-nalnego. Tutaj nie uwalniamy gazu obecnego w zbiorniku podziem-nym, tylko musimy wydoby mi-kroskopijne bbelki gazu uwizione rwnomiernie w samej skale, kt-r trzeba pod ziemi rozkruszy. Odwiert jest najpierw pionowy, a potem poziomy na kilka kilome-trw od pionu w kilku kierunkach. Nastpnie si stymuluje zoe, czyli dokonuje tzw. szczelinowania hydraulicznego (ang. fracking), za-taczajc pod ziemi, pod wielkim cinieniem, ogromne iloci pynu szczelinujcego, zoonego z wody, piasku i mieszanki wielu chemi-kaliw. Pyn szczelinujcy, po wy-pukaniu z rozkruszonej skay za-wartych w niej substancji, z ktrymi wchodzi w niekontrolowane reakcje chemiczne, czciowo pozostaje na zawsze pod ziemi. Nie jestemy w stanie dzi przewidzie, jakie bd tego konsekwencje w przyszoci.

Kiedy nasze pokolenie zuyje wydobyty gaz, nastpne po-kolenia bd sobie radziy (lub nie) z bbelkujcym spod ziemi metanem i chemikaliami.

Pozostaa cz zwrotnego pynu szczelinujcego (od 20 do 40%) wra-ca na powierzchni wraz z wydo-stajcym si spod ziemi gazem i jako wysoce toksyczny odpad lub ciek musi by odpowiednio zutylizowa-na. Od 3 do 8% wydobytego ze zo-a gazu uwalnia si do atmosfery, powodujc, wraz z oparami uywa-nych substancji chemicznych, zanie-czyszczenie powietrza. Ze wzgldu na bdy ludzkie i technologiczne (najwicej w fazie cementowania odwiertu), na brak moliwoci pe-nej kontroli nad podziemnym pro-cesem szczelinowania oraz na pro-blemy z utylizacj ogromnych iloci odpadw i ciekw, zbyt czsto do-chodzi do zanieczyszczenia wd podziemnych lub naziemnych lub do zanieczyszczenia gleby.

Stay wzrost wicej, wicej, szybciej, szybciej

Wydobycie gazu upkowego jest znakomit ilustracj choroby na-szych czasw, czyli gospodarki po-day i staego wzrostu gospodar-czego konsumujemy wci wicej i coraz szybciej, zuywajc coraz wicej zasobw i tworzc coraz wi-cej odpadw i zanieczyszcze. Wy-dobycie gazu upkowego wymaga bowiem rosncych iloci odwier-tw, aby rentownie wyeksploato-wa cao zoa.

W konkurencyjnej gospodarce wol-norynkowej, gdzie nie zarzdza si dugoterminowo cennym zasobem, tylko rzuca na rynek wszystko co si wydobywa, gwatowny wzrost poday gazu prowadzi do spadku jego ceny. Produkcja gazu z kade-go odwiertu jest przy tym wysoka w pierwszym roku lub dwch, po czym gwatownie spada i pozosta-je przez dalszy okres eksploatacji na niskim poziomie. Dlatego, aby utrzyma wysoki poziom produkcji i przychodw, trzeba wci wierci nowe otwory, w tempie rosncym wraz ze spadkiem cen gazu na ryn-ku. Im wicej odwiertw, tym wi-cej gazu na rynku, tym nisze ceny gazu, tym wicej odwiertw

W Polsce zoa upkowe pokrywaj prawie jedn trzeci kraju. Trudno sobie wyobrazi, jak wielk ilo od-wiertw trzeba by zrobi, aby je wy-eksploatowa. Gdyby intensywno odwiertw bya zbliona do tej jak mamy na Marcellus Shale w Pensyl-wanii, byoby to co najmniej kilkaset tysicy odwiertw.

Zmiany klimatu czy gaz upkowy jest na pewno dobrym paliwem pomostowym?

Poniewa gaz naturalny jest pali-wem czystszym od wgla i podczas spalania wydziela mniej gazw cie-plarnianych, miaby on by pali-wem pomostowym w przejciu od wgla do energii odnawialnych, do-prowadzajc w szybkim czasie do znacznej obniki CO2, jako jeden z instrumentw zapobiegania zmia-nom klimatu.

Jednake niektrzy uczeni wykazu-j, e gaz upkowy to pomost do nikd, ze wzgldu na ulatnianie si duej iloci metanu. Wtpliwe jest czy narzucony w USA od 2015 roku wymg stosowania na go-wicy odwiertu technologii green completion (zielonego spalania) w peni zniweluje ten efekt. W Polsce w kadym razie nikt o potrzebie sto-sowania takiej technologii nawet nie wspomina z lku, i mogo by to zrazi inwestorw

Przyroda ofiar ludzkiej pogoni za energi i zyskiem

Odwierty w pobliu domostw bu-dz uzasadnione protesty miesz-kacw, szczeglnie gdy jeden s-siad oddaje swoj ziemi w leasing i czerpie z tego zyski finansowe (cza-sem znaczce), a na jego ziemi, pod nosem drugiego ssiada, powstaje odwiert, stwarzajcy powane nie-dogodnoci: haas wiertni, haas i py spowodowany intensywnym ruchem ciarwek, liskie niebez-pieczne drogi z powodu rozpryski-wanych na drogach ciekw popro-dukcyjnych, jaskrawe intensywne wiato (dzie i noc) z powodu pa-lcej si flary i owietlenia wiertni. Odwierty stwarzaj te z czasem za-groenie dla zdrowia ssiadujcych ludzi, z powodu zanieczyszczonego powietrza i wody.

Dlatego dynamicznie rozwija si wydobycie w lasach i na oddalo-nych od domostw polach, kosztem ekosystemw i dzikiej przyrody. Wobec nacisku wadz wspieraj-cych przemys wydobywczy, pod-lege im wadze lasw publicznych i stref przyrodniczo-chronionych maj niewielkie pole manewru, aby oprze si presji potnych i wpy-wowych korporacji wydobyw-czych. A mieszkacy trudno mo-

bilizuj si w ochronie zagroonej przyrody. Raczej oddychaj z ulg, e odwierty s oddalone od ich wa-snego podwrka, nie zdajc sobie sprawy, e to tylko odroczony na krtko wyrok.

Tempo i rozmiar przeksztace, zniszczenia dziedzictwa przy-rodniczego, spadek atrakcyjno-ci regionu, upadek turystyki i spadek wartoci nieruchomo-ci zaskakuj wszystkich.

Bardzo szybko powstaj bowiem rozsiane po lasach pola wydobyw-cze, na kadym polu od piciu do dziewiciu odwiertw. Do nich zo-staj doprowadzone naziemne lub podziemne gazocigi. Aby pyn przez nie gaz, powstaj potne in-stalacje stacji kompresji. Dla zapew-nienia wody do szczelinowania hy-draulicznego buduje si sztuczne zbiorniki i pojemniki na wod oraz sie podziemnych lub naziemnych wodocigw, a jeeli przepisy tego nie zabraniaj, powstaj rwnie otwarte baseny na toksyczne pyny zwrotne.

Wycina si miliony drzew, co ma wszechstronne, bardzo gbokie konsekwencje, prowadzi do ero-zji gleby i spywu do rzek osadw i topniejcych wd, powodujc po-wodzie. Masowe przecinki na szosy dojazdowe, gazocigi i wodocigi oraz pola wydobywcze wpywa-j ponadto na przyrod do prze-rzedzonego lasu dostaj si gatun-ki, ktre uprzednio pozostaway na obrzeach, gatunki pochliwe, potrzebujce ciszy i spokoju prze-mieszczaj si w gb lasu lub gin.

Z dokumentu Shale-Gas Monito-ring Report opracowanego przez Departament Konserwacji i Zaso-bw Naturalnych Pensylwanii wy-nika, e lenicy borykaj si jeszcze z innym problemem: inwazj ob-cych gatunkw. Maszyny i pojazdy uywane do budowy drg, wiertni i innych instalacji wdruj midzy re-gionami, tak jak uywane do utwar-dzania i izolacji kamienie i wiry. Wraz z nimi wdruj roliny, in-sekty i mikroby, ktre bardzo szyb-ko rozwijaj si wzdu przecinek na szosy i gazocigi, atakujc na-stpnie dalsze czci lasu. W lasach Pensylwanii, tam gdzie rozwin si przemys gazowy, lenicy z wielkim trudem i duym nakadem kosztw i chemii walcz z 88 obcymi inwa-zyjnymi gatunkami, na wielkich

przestrzeniach. Co prawda przed rozwojem wydobycia gazu upko-wego rwnie pojawiay si inwa-zje obcych gatunkw, ale teraz skala zjawiska i zaburzenia ekosystemw s nieporwnywalnie wiksze.

Te lekcje powinny suy wszystkim krajom: odwierty powinny by cakowicie zaka-zane w strefach przyrodniczo chronionych.

A jednak bardzo trudno jest ak-tywistom ekologicznym i miesz-kacom zagroonych terenw do-trze do wiadomoci decydentw politycznych i mainstreamowych mediw. W Polsce lasy i obsza-ry przyrodniczo chronione s co-raz bardziej zagroone. Najbardziej sztandarowym przykadem jest Roztocze, jeden z najpikniejszych i najbogatszych przyrodniczo re-gionw Polski, ktry po wielu wy-sikach i wydanych na dokumenta-cj rodkach, powinien otrzyma w tym roku status rezerwatu biosfery UNESCO. Inicjatyw podjo par lat temu Ministerstwo rodowi-ska, dzi to samo ministerstwo chce przeksztaci pikne leno-rolniczo--turystyczne Roztocze w rejon gr-niczy wydobycia gazu upkowego.

Najwartociowszy zasb naturalny Ziemi to woda

Wszyscy wiemy, e najwaniej-szym zasobem potrzebnym do y-cia jest woda. Aby si nadawaa do spoycia i nie powodowaa gro-nych chorb, woda musi by poza tym czysta. Wydobycie gazu up-kowego na wielk skal jest zagro-eniem dla zasobw wody, gdy do jednego zabiegu szczelinowania hydraulicznego potrzeba ok. 20 tys. m3 wody, czyli w polskich warun-kach 1000 cystern. A zoe trzeba stymulowa wielokrotnie, uywa si do tego mieszanki wody, pia-sku i wielu rnych chemikaliw. Niby jest ich procentowo niewie-le, bo od 0,5% do 2,5%, ale jest ich wystarczajco duo, aby wracajcy pyn szczelinujcy by silnie tok-sycznym odpadem lub ciekiem, niemoliwym do doprowadzenia do stanu wody pitnej. W Pensylwa-nii podczyszczony pyn uywa si do ponownego szczelinowania, ale te polewa si nim drogi lene, aby je chroni przed kurzem, od czego drogi staj si liskie i niebezpiecz-ne, a opary zatruwaj powietrze.

Gaz upkowy? Nie, dzikujemy! za due ryzyko

Na dawniej gsto zalesionych wzgrzach teraz kilometrami cign si szerokie przecinki w lesie, z szos oraz gazocigiem i wodocigiem, oznaczonymi metalowymi supkami w dwch kolorach. Wystaj liczne wazy i rury ogrodzone potkami (fot. Barbara Siegieczuk).

9W regionach masowej produkcji gazu zuywa si gigantyczne iloci wody. Przed kadym polem wiert-niczym, ktrych wiele obejrzelimy w Pensylwanii, stoi tablica informu-jca kto dostarcza na odwiert wod i na jak duy pobr wody ze rodo-wiska ma pozwolenie. Iloci waha-j si od 1,8 do 4,5 miliona galonw dziennie (1 galon am. = ok. 3,785 litrw). Aby ograniczy transport wody cysternami, buduje si wko-pane w ziemi wodocigi, sztucz-ne jeziora i metalowe zbiorniki, wycznie na potrzeby przemysu wydobywczego.

W procesie wydobycia gazu upkowego dochodzi do za-nieczyszczenia wd pitnych.

W Pensylwanii w padzierniku 2014 byy zarejestrowane 234 przy-padki zanieczyszczenia wody, o czym poinformowa nas przedsta-wiciel Departamentu ds. Ochrony rodowiska, pan Kurt Klapkowski. Mimo to w Polsce, na oficjalnych konferencjach, publiczno regular-nie dowiaduje si od wszechobec-nego geologa upkowego pana Pawa Poprawy, e w USA nie od-notowano do tej pory ani jednego udokumentowanego przypadku zanieczyszczenia wody z powodu wydobycia gazu upkowego; by co prawda jeden przypadek w stanie Wyoming, ale tam byy bardzo spe-cyficzne warunki geologiczne. A zanieczyszczenia s, jest ich bar-dzo wiele i s powszechnie komu-nikowane. Ludzie mieszkajcy w okolicach odwiertw maj czasem w wodzie pyncej z kranu gaz lub smak i zapach wglowodorw. Rze-ki i strumienie potrafi by zatrute wraz z yjcymi w nich rybami i innymi gatunkami, stawy i jeziora rwnie.

Mimo to w Polsce wydaje si ze-zwolenia na odwierty poszukiwaw-cze tam, gdzie w przestrzeni pomi-dzy wiertni a zoem upkowym le Gwne Zbiorniki Wd Pod-ziemnych. Nawet gdy s to ogrom-ne zbiorniki wyjtkowo czystej wody, jak to ma miejsce na Rozto-czu, lecym na ogromnym GZWP nr 407, ktry powinien podlega ci-sej ochronie. A wci nie podlega.

A przecie ju samo przewiercenie si przez zbiornik wody go zanie-czyszcza, gdy puczka wiertnicza zawierajca chemikalia musi wej w kontakt z wod zbiornika. Po-tem odwiert jest ocementowany i orurowany na poziomie wd pod-ziemnych, jednake, jak nam zwra-ca uwag szef wiertni Ron Kaler, z ktrym dugo rozmawialimy w Pensylwanii, trzeba bardzo uwaa na jako cementu i wyprofilowa-nie odwiertu. To firma Halliburton, ktra potem szczelinuje, dostarcza nam gotowy cement, ale proponuje nam najpierw dokadny jego skad i uzgadniamy go razem, powie-dzia. Dowiedzielimy si te, e na odwiercie jest niezaleny kontroler wynajty przez gwnego inwesto-ra PGE (Pennsylvania General Ener-gy), ktry wraz z ekspertem PGE obserwuje wiercenie, a potem prze-prowadza weryfikacj odwiertu.

Odwiert i cementowanie to delikatna operacja, warunki za kadym razem s inne i a-two o bd.

Z raportu firmy Schlumberger wy-nika, e szczelno odwiertw nie wytrzymuje prby czasu i o ile w trakcie odwiertw dochodzi do ok. 5% incydentw z powodu bdw ocementowania, o tyle po 20-30 la-tach ju ok. 60% odwiertw jest nieszczelnych wskutek korozji rur i starzenia si cementu. Jak wielkie bd dugofalowe szkody z tego po-wodu i koszty ich eliminacji, nikt nie potrafi dzi powiedzie. Ju dzi mamy do czynienia z porzucaniem wyeksploatowanych pl produkcyj-

nych gazu upkowego, ze wzgldu na spadki cen gazu na rynku i zwi-zanej z tym zbyt niskiej rentownoci wydobycia dla maych firm, ktre plajtuj. W Pensylwanii, mimo e wadze stanowe wci nie poradzi-y sobie do koca z degradacj ro-dowiska po dekadach wydobycia wgla, teraz bezkrytycznie wspiera-j upkowy biznes.

Zagroona demokracja

To wszystko dzieje si kosztem spo-ecznoci lokalnych i mieszkacw. W USA, gdzie waciciel gruntu jest wacicielem mineraw zale-gajcych pod ziemi, atwo byo fir-mom znale chtnych do oddania w leasing swoich ziem, w zamian za wysokie wynagrodzenia i udziay w zyskach z wydobytego gazu. Pro-fesjonalny negocjator bez trudu po-trafi zjedna i przekona wacicieli, i tylko nieliczni, najbardziej uwia-domieni potrafi si oprze. Umo-wy s tak formuowane, aby wa-ciciele gruntu nie mogli ich zerwa ani ujawni, dlatego konflikty we-wntrz spoecznoci, a nawet rodzin s na porzdku dziennym. Do tego dochodzi ryzyko korupcji, konflikty interesw, kupione media i podda-ne presji Big Oil wadze lokalne i stanowe. Jak nam powiedziaa w stanie Nowy Jork jedna z lokalnych aktywistek anty-upkowych: up-ki w cigu zaledwie dekady zabiy w Ameryce demokracj.

W Polsce, mimo manipulacji infor-macj (np. przedstawiajc gaz up-kowy jako energi odnawialn na dofinansowanych przez NFOiGW warsztatach i szkoleniach) i braku otwartej debaty publicznej, jak dotd udao si unikn aktw przemocy i aresztowa w stosunku do osb zwalczajcych rozwj tego przemy-su. Ale atak na demokracj ronie, gdy wobec wycofywania si z Pol-ski zagranicznych inwestorw up-kowych, rzd postanowi rozwin czerwony dywan przed inwestorami w wydobycie wglowodorw kosz-tem wasnych obywateli. W tym celu Minister Skarbu Pastwa opracowa specjaln ustaw, tzw. specusta-w wglowodorow, ktra ma tra-fi do Sejmu jeszcze w pierwszym kwartale 2015 roku.

Specustawa wglowodoro-wa wycza poszukiwanie, rozpoznawanie, wydobywa-nie i transport wglowodo-rw spod wikszoci regula-cji prawnych i amie wszystkie zdobycze demokracji.

Ustawa ta oddaje pen wadz rz-dowi i wojewodom (czyli regional-nym przedstawicielom pastwa), odbierajc jakiekolwiek prawo go-su obywatelom, samorzdom lokal-nym, a nawet organom pastwa i in-stytucjom pastwowym w zakresie ich kompetencji. Jeeli ustawa wej-dzie w ycie, wierci bdzie mona praktycznie wszdzie, procedury bd tak skrcone, e de facto oce-na oddziaywania na rodowisko przestanie by elementem proce-dury, konsultacje spoeczne znikn, a organizacje ekologiczne strac uprawnienia do uczestnictwa w po-stpowaniach administracyjnych. Minister Zdrowia straci prawo ochrony przed ekspansj przemysu wydobywczego w uzdrowiskach, dyrektorzy parkw narodowych w parkach, dyrekcja Lasw Pastwo-wych w lasach, konserwatorzy za-bytkw w miejscach stanowicych narodowe dziedzictwo historyczne. Jednoosobowa decyzyjno woje-wodw, sprzeczna z zasadami de-mokracji, stworzy pole do korupcji, konfliktu interesw i naduywania wadzy. Ustawa ta przypomina Ar-tyku 13 z Pensylwanii, wyjmuj-cy odwierty spod przepisw zago-spodarowania przestrzennego, w zwizku z czym w zastraszajcym tempie rozprzestrzeniy si odwier-

ty na terenach oznaczonych w lo-kalnych planach zagospodarowania przestrzennego jako przyrodnicze, rolnicze czy mieszkalne. Pomimo anulowania przepisu przez Try-buna Konstytucyjny, nikt tych od-wiertw nie zlikwidowa i nadal s rdem konfliktw lokalnych i przedmiotem bitew sdowniczych lokalnych aktywistw.

Ze wzgldu na import gazu z Rosji, w Polsce dla promocji wydobycia gazu upkowego wykorzystuje si sytuacj geopolityczn, konflikt ro-syjsko-ukraiski i historyczn nie-ch do Rosji. Aby zdyskredytowa ruch anty-upkowy, oskara si aktywistw, e s wspierani przez Rosj i Gazprom, czego nigdy ni-komu nie udowodniono. Dziwne dlaczego nie gosi si zdrady in-teresw narodowych wobec zwo-lennikw autostrad i rozwoju mo-toryzacji, mimo, e importujemy z Rosji 97% uywanej ropy, znacz-nie wicej ni gazu, a ropa