1

ISBN978-83-60882-21-4

Nr 2 (19)

2014 październik

ZESZYTY NAUKOWE

Dr Waldemar WALCZAK

Dążenie do poznawania prawdy w naukach o zarządzaniu

– dylematy i kontrowersje

Dr Monika GROCHALSKA,

Dr Majka ŁOJKO

Współpraca sektora ekonomii społecznej z samorządem lokalnym

na przykładzie wybranych powiatów województwa warmińsko-

mazurskiego

Oficyna Wydawnicza

WSZ-SW Warszawa _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2

Zespół redakcyjny:

Przewodniczący

Dr inż. Waldemar GAJDA

Sekretarz

Dr hab. Paweł SOROKA- profesor WSZ-SW

Członkowie

Dr Krzysztof SZEWCZAK

Prof. dr hab. Andrzej ZAWIŚLAK

Dr Krzysztof M. ZACZEK ZACZYŃSKI

Recenzent naukowy: prof. dr hab. Zdzisław CYGAN

Opracowanie redakcyjne Dr hab. Paweł SOROKA- profesor WSZ-SW

Dr Krzysztof M. ZACZEK ZACZYŃSKI

© Copyright by Warszawska Szkoła Zarządzania – Szkoła Wyższa

ISBN978-83-60882-21-4

Oficyna Wydawnicza Warszawskiej Szkoły Zarządzania – Szkoły Wyższej

01- 204 Warszawa ul Siedmiogrodzka 3a . – tel. 22 862 32 24

3

Spis treści

Lp. Treść str.

1.

2.

3

4

Od redakcji

Dr Waldemar Walczak

Dążenie do poznawania prawdy w naukach o zarządzaniu

– dylematy i kontrowersje

Streszczenie

Summary

4

5

38

38

5

6

7

8

Dr Monika Grochalska,

Dr Majka Łojko

Współpraca sektora ekonomii społecznej z samorządem

lokalnym na przykładzie wybranych powiatów

województwa warmińsko-mazurskie

Streszczenie

Summary

Nota o autorkach

40

70

70

70

4

Od Redakcji

W niniejszym numerze Zeszytów Naukowych Warszawskiej Szkoły Zarządzania –

Szkoły Wyższej prezentujemy dwa opracowania. Autorem pierwszego pt. „Dążenie do

poznawania prawdy w naukach o zarządzaniu- dylematy i kontrowersje” jest adiunkt

Uniwersytetu Łódzkiego dr Waldemar Walczak. W artykule autor omawia kwestię

poznawania prawdy w naukach o zarządzaniu oraz związane z tym dylematy

i kontrowersje. Zwraca m.in. uwagę na fakt, że przełamywanie utartych kanonów

myślenia, prawo do krytyki, wyrażania poglądów i wniosków na temat prawdy

o badanych zjawiskach stanowią niezbędne wartości umożliwiające rozwój nauk

o zarządzaniu. Problemy te analizuje w szerszym ujęciu, próbując udzielić odpowiedzi

na pytania o znaczenie i poszanowanie dla prawdy, norm etycznych, zaufania,

uczciwości i odpowiedzialności we współczesnych realiach zarządzania.

Autorkami drugiego pt. „Współpraca sektora ekonomii społecznej

z samorządem lokalnym na przykładzie wybranych powiatów województw

warmińsko-mazurskiego” są; dr Monika Grochalska i dr Majka Łojko.

W opracowaniu tym zaprezentowano możliwości podejmowania współpracy sektora

ekonomii społecznej z samorządem lokalnym na podstawie wyników badań

przeprowadzonych w czterech wybranych powiatach województwa warmińsko-

mazurskiego. Autorki opisały także możliwości i bariery w rozwoju współpracy

sektora ekonomii społecznej z samorządem lokalnym w tych powiatach. Artykuł

stanowi część składową szeroko zakrojonych działań projektowych pod nazwą

Inkubatory Przedsiębiorczości Społecznej, współfinansowanych przez Unię

Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny

Kapitał Ludzki, Priorytet: 7 Promocja integracji społecznej, Działanie: 7.2

Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej,

Poddziałanie: 7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej.

5

Dr Waldemar Walczak

Adiunkt Uniwersytetu Łódzkiego

Dążenie do poznawania prawdy w naukach o zarządzaniu

- dylematy i kontrowersje

Jaka jest rola nauki?

Podejmując próbę odpowiedzi na tak postawione pytanie, należy w pierwszej

kolejności przybliżyć rozumienie terminu „nauka”, która w szerokim ujęciu może być

zdefiniowana jako autonomiczna część kultury społecznej służąca poznaniu

i zrozumieniu świata, w którym żyjemy. Innymi słowy, nauka to celowa, racjonalna

i przemyślana działalność jednostek ludzkich, mająca na celu dogłębne poznanie,

wyjaśnienie i zrozumienie rzeczywistości, wyrastająca z potrzeb jej opanowania

i przekształcania. Według definicji przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne PAN:

„nauka, obejmująca swoim zakresem nauki ścisłe, przyrodnicze, społeczne

i ekonomiczne, stanowi usystematyzowaną wiedzę uzyskiwaną przez obserwację

i eksperymentowanie, badanie i rozmyślanie”1. Przyjmuje się, że mimo

występujących pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami nauki istotnych różnic

w zakresie stosowanych metod, jak i przyjętych praktyk, „wszystkie nauki posiadają

podstawową cechę wspólną: opierają się na racjonalnej argumentacji i przedstawianiu

sprawdzalnych dowodów materialnych lub rozumowych, a więc polegają

na obserwacji przyrody lub ludzi oraz badaniu ich działań i wytworów”2.

Jerzy Apanowicz wyraża pogląd, iż nauka jest „systemem wiedzy

gwarantującym obiektywne poznanie rzeczywistości”3. Ponadto jest pojęciem

wieloznacznym i może być rozpatrywana w aspekcie treściowym, czynnościowym

1 Zob. Kodeks etyki pracownika naukowego, załącznik do uchwały PAN nr 10/2012 z

13.12.2012 r., Warszawa 2012, s. 4. źródło: http://www.pan.pl/ [02.06.2014r.]. 2 Tamże, s. 4.

3 J. Apanowicz, Charakterystyka wiedzy o zarządzaniu, [w:] B. Nogalski, J. Apanowicz, R.

Rutka, A. Czermiński, M. Czerska, Zarządzanie organizacjami, TNOiK Dom Organizatora,

Toruń 2002, s. 19.

6

i instytucjonalnym. Autor przytacza poglądy sformułowane przez Krzysztofa

Ajdukiewicza, że nauka „to rzemiosło uczonych, czyli ogół czynności wykonywanych

przez uczonych jako takich”. Nauka stanowi „wytwór tych czynności, a więc system

twierdzeń, do których uznania doszli uczeni w swym dążeniu do poznania

rzeczywistości”4. Właściwym uzupełnieniem tych określeń powinno być zdanie,

że podstawowym celem nauki jest dążenie do prawdy. Jerzy Marian Brzeziński,

zgadzając się z poglądami Kazimierza Twardowskiego i Leszka Kołakowskiego

uważa, że poznawanie prawdy stanowi naczelną wartość wyznaczającą sens

istnienia takich instytucji jak Uniwersytet czy Akademia5. Dążeniu ku prawdzie

powinna być podporządkowana działalność badawcza naukowców i (szeroko

pojmowana) działalność dydaktyczna: „przekazywanie nowej wiedzy, kształtowanie

umiejętności oraz przywiązania do uniwersalnych wartości etycznych i europejskich

tradycji akademickich”6. Na szczególne podkreślenie zasługuje fragment dotyczący

roli uniwersytetu, którego priorytetowa funkcja zostaje przedstawiona jako

ukierunkowanie wzajemnie ze sobą powiązanych działań w imię służby dobru

i sprawiedliwości społecznej, a także poszanowania dla podstawowych norm etyczno-

moralnych. Zbigniew Drozdowicz w pełni podziela zaprezentowaną opinię uznając,

że zadaniem uniwersytetu jest zdobywanie prawd i prawdopodobieństw naukowych

oraz doskonalenie umiejętności i szerzenie sposobów, które je odkrywać

pozwalają7.formowanie nowych pokoleń”

8.

Te zacytowane poglądy mają wartość ponadczasową, co oznacza, że zadaniem

Uniwersytetu jest nie tylko prowadzenie badań naukowych, ale również kształtowanie

określonych postaw i wzorców zachowań studentów. Takie podejście znajduje swoje

odzwierciedlenie m.in. w misji Uniwersytetu Łódzkiego, której przesłanie wyraża

niezwykle cenna myśl Tadeusza Kotarbińskiego: „Trzeba podważać wszystko,

co się da podważyć, gdyż tylko w ten sposób można wykryć to, czego podważyć się

4 Tamże, s. 21.

5 J. M. Brzeziński, Po co Akademia? O dostojeństwie nauki, „Nauka” 2012 nr 2, Polska

Akademia Nauk, Warszawa, s. 22–24. 6 Tamże.

7 Z. Drozdowicz, Ludzie Uniwersytetu, „Nauka” 2013 nr 3, Polska Akademia Nauk,

Warszawa, s. 36. 8 Tamże, s. 29.

7

nie da”9. Nie powinno budzić najmniejszych wątpliwości stwierdzenie,

że ta zacytowana refleksja w niezwykle trafny sposób wyraża istotę i sens dociekań

naukowo-badawczych. W dalszej części misji zawarte jest następujące zdanie:

„W poszukiwaniu i krzewieniu prawdy Uniwersytet Łódzki jest otwarty na świat

w całym jego bogactwie i złożoności. Podstawową zasadą funkcjonowania uczelni jest

jedność nauki, dydaktyki i wychowania w imię służby dobru i sprawiedliwości

J. M. Brzeziński wyrażając swoje poglądy na temat powinności uczonych

powołuje się na zdanie Klemensa Szaniawskiego, że poszukiwanie prawdy powinno

odbywać się „wyłącznie na drodze logiki i doświadczenia, bez oglądania się

na jakiekolwiek względy uboczne”.10

Oznacza to, że naukowcy mają obowiązek

odkrywania coraz to nowych prawd i prawdopodobieństw naukowych oraz

doskonalenia i szerzenia sposobów, które umożliwiają ich zrozumienie, nawet jeśli

takie działania nie są mile widziane, bądź czasem są wręcz negatywnie odbierane.

Stanisław Filipowicz zgadzając się w pełni z zacytowanymi poglądami (które

zasługują na szerokie propagowanie) stwierdza że „z dążeniem do prawdy związany

jest cały majestat nauki i jej autorytet”11

i jednocześnie zadaje bardzo ważne pytanie:

co w istocie oznacza akcentowana potrzeba troski o prawdę? Autor uważa,

że odpowiedź jest oczywista – przede wszystkim prawo do krytyki12

. Nauka bowiem

czerpie swą siłę przede wszystkim z wolności myślenia i swobody krytyki, które

stanowią rękojmie prawdy. Należy w pełni zgodzić się z tą konstatacją i uznać,

że jest to rzecz bezsporna – myślenie, prawo do wyrażania odmiennych poglądów,

przedstawianie logicznej, rzeczowej i merytorycznej argumentacji dla poparcia

formułowanych poglądów (zdań, ocen) to podstawowe wartości w dążeniu

do poznawania prawdy.

Jak słusznie podkreśla S. Filipowicz, krytyka jest pewnym ideałem, który łączy

się bezpośrednio z materią poznania, ale także dotyczy kwestii moralności.

9 Zob. Misja Uniwersytetu Łódzkiego, źródło: http://www.uni.lodz.pl/ouni/misja

[02.06.2014r.]. 10

J. M. Brzeziński, ...., op. cit., s. 24. 11

S. Filipowicz, Krytyka. Imponderabilia i strategia, „Nauka” 2012 nr 2, Polska Akademia

Nauk, Warszawa, s. 33. 12

Tamże, s. 33–34.

8

„Wyjątkowa pozycja uczonych, ogromny prestiż nauki, mają u swych podstaw

przekonanie, iż prawdy nie można oddzielić od dobra. Autorytet uczonych wykracza

nieuchronnie poza sferę nauki, stając się pewną formą autorytetu społecznego”13

.

Autor ponadto wyraża bardzo słuszny pogląd, że „rozwój badań naukowych oznacza

kształtowanie pewnych reguł racjonalności, które mogą wykraczać – i powinny – poza

samą sferę najściślej rozumianych praktyk naukowych, inspirując i wspierając szerzej

rozumiane koncepcje racjonalnego działania”14

. W takim kontekście rolą nauki mającą

związek z jej użytecznością jest propagowanie rozwiązań, których wykorzystywanie

w praktyce ma służyć dla dobra wspólnego i przynosić wymierne korzyści dla

społeczeństwa.

Analizując rolę nauki we współczesnym świecie, warto zastanowić się nad

jeszcze jednym bardzo aktualnym pytaniem: czy naukę powinno się bez reszty

podporządkować regułom użyteczności i wyłącznie wyzwaniom gospodarki

(tj. komercjalizacji wyników badań, zapotrzebowania na określone projekty

badawcze)? Niewątpliwe w naukach technicznych można by się z takim poglądem

zgodzić, ale w naukach humanistycznych i społecznych, wydaje się, że „reguły

użyteczności i przystosowania nie mogą stać się ważniejsze od troski o prawdę”15

.

Można zatem sądzić, że podejmując próbę odpowiedzi na zadane pytanie, w pierwszej

kolejności należy zwrócić uwagę na fakt, że każda wyodrębniona dziedzina nauki ma

swój specyficzny charakter i zakres, obszar zainteresowań, podstawy

epistemologiczne, a także charakteryzuje się określoną metodyką prowadzenia

dociekań badawczych. To wszystko sprawia, że nieuzasadnione jest formułowanie

ogólnych wniosków, ocen, przemyśleń i spostrzeżeń, które mają odniesienie do nauki

w ujęciu szerokim16

, gdyż powinno się prezentować rozważania koncentrujące się

na szczegółowej analizie danej, konkretnej dyscypliny naukowej, uwzględniając przy

tym jej charakterystyczne uwarunkowania i aktualne kierunki rozwoju.

13

Tamże, s. 34. 14

Tamże, s. 33. 15

Tamże, s. 35. 16

Jednym z takich przykładów są m.in. nieuprawnione sądy wartościujące dotyczące

ogólnego poziomu nauki w Polsce, gdyż powinno się dokonywać oceny i analizować

poszczególne dziedziny.

9

Przyjmując powyższą refleksję za podstawę dla dalszych peregrynacji,

głównym celem opracowania jest przedstawienie rozważań przybliżających

do zdiagnozowania i omówienia konkretnych, szczegółowych problemów

organizacyjnych badanych przez nauki o zarządzaniu, których teoretyczne ujęcia

popularyzowane w literaturze przedmiotu, w znacznym stopniu nie pokrywają się

z prawdziwą rzeczywistością organizacyjną. Rozpatrując wybrane teoretyczne

zagadnienia tematyczne dokonano ich porównania z wydarzeniami i zjawiskami

występującymi w praktyce zarządzania, wyjaśniając na czym polegają występujące

rozbieżności oraz gdzie tkwią ich przyczyny i źródła. Innymi słowy, celem artykułu

jest udzielenie odpowiedzi na fundamentalne pytania: o znaczenie prawdy w naukach

o zarządzaniu, wolność prowadzenia badań naukowych i publikowania ich wyników,

a także dlaczego niektóre teorie zarządzania nie umożliwiają dokładnego poznania

rzeczywistości? Jest to tematyka niezwykle rzadko poruszana przez naukowców,

bowiem obejmuje tzw. drażliwe kwestie. Argumentem dodatkowo przemawiającym

na rzecz dokonanego wyboru problematyki badawczej jest fakt, że dostrzeganie

określonych zjawisk (nie zawsze łatwo zauważalnych dla wszystkich)

i koincydencji istotnych procesów, jak również umiejętność identyfikowania sieci

powiązań i zależności w zarządzaniu, przede wszystkim ma służyć przełamywaniu

utartych, konwencjonalnych kanonów myślenia i rozwojowi tej dyscypliny

naukowej.

Nauki o zarządzaniu – zakres problemowy i specyfika

Chcąc rzetelnie i precyzyjnie scharakteryzować zakres problemowy nauk

o zarządzaniu, aby nie pozostawiać jakichkolwiek wątpliwości interpretacyjnych,

postanowiono bezpośrednio odwołać się do treści komunikatu nr 7/2010 Centralnej

Komisji do Spraw Stopni i Tytułów. Zgodnie z zapisami analizowanego dokumentu

nauki o zarządzaniu zajmują się powstawaniem, funkcjonowaniem, przekształcaniem,

rozwojem oraz współdziałaniem organizacji gospodarczych, przede wszystkim

przedsiębiorstw, lecz również instytucji sektora publicznego (administracji rządowej

i samorządowej, instytucji naukowych, oświatowo-wychowawczych, służby zdrowia,

10

opieki społecznej, instytucji kulturalnych i innych). Obejmują swoim zakresem

zagadnienia, które mają wpływ na podejmowanie w organizacjach racjonalnych

decyzji i sprawne ich funkcjonowanie, przyczyniając się do skutecznego osiągnięcia

wytyczonych celów. Podkreśla się, iż dotyczą one sprawności działań zespołowych,

a do ich istoty należą m.in. szeroko rozumiane uwarunkowania i problemy pracy

kierowniczej. Według opinii Centralnej Komisji bardzo ważny aspekt wyznaczający w

szczególności obszar dyscypliny nauki o zarządzaniu dotyczy podejmowania

wszechstronnych rozważań, których „główny ciężar ukierunkowany jest na praktyczne

dyrektywy dotyczące konkretnych decyzji”. Dodatkowo akcentuje się, że

w odróżnieniu od ekonomii i finansów, „nauki o zarządzaniu posługują się

w większym stopniu opisem konkretnych sytuacji, a we wnioskowaniu stosują

głównie metody indukcyjne17

”.

Warto dodać, że problemy funkcjonowania i rozwoju współczesnych

organizacji mogą być rozpatrywane w naukach o zarządzaniu na kilku płaszczyznach:

m.in. według poszczególnych zasobów organizacji, funkcji, procesów zarządzania,

typów organizacji, bądź stosowanych metod i technik18

. Na tle przytoczonych

stwierdzeń, można powiedzieć, że nauki o zarządzaniu swoim zakresem kompleksowo

obejmują cały szereg złożonych uwarunkowań, procesów i podejmowanych działań,

które mają ścisły związek z bieżącym funkcjonowaniem i rozwojem wszystkich

współczesnych organizacji. Z tej racji można m.in. mówić o sprawnym zarządzaniu

w odniesieniu do państwa i jego poszczególnych instytucji (urzędów), zarządzaniu

w administracji publicznej, zarządzaniu przedsiębiorstwem lub zarządzaniu innymi

typami organizacji, jak np. fundacje, stowarzyszenia, organizacje samorządu

zawodowego, związki zawodowe bądź też partie polityczne. W każdym z wyżej

nakreślonych przypadków możliwe jest wskazanie pewnych podobnych grup

procesów, bezpośrednio powiązanych z podstawowymi funkcjami zarządzania

w klasycznym ujęciu: planowaniem, organizowaniem, podejmowaniem decyzji,

motywowaniem, kontrolowaniem. Charakter i przebieg tych wyodrębnionych

17

Zob. Centralna Komisja ds. Stopni i Tytułów, źródło:

http://www.ck.gov.pl/index.php/komunikaty-ck?start=5 [02.06.2014r.]. 18

Zob. szerzej: W. Walczak, Kształcenie z zakresu nauk o zarządzaniu – uwarunkowania i

specyfika studiów, „E-mentor” 2013 nr 2, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, s. 12–19.

11

procesów będzie się oczywiście różnił w zależności od wielu czynników, wśród

których można m.in. wyróżnić: przepisy ustawowe wyznaczające ramy prawne dla

prowadzonej działalności, źródła władzy w organizacji, źródła finansowania, zasady

i kryteria uczestnictwa, wzorce i normy kultury organizacyjnej, styl kierowania

ludźmi, sposób podejmowania decyzji, a także zależności i powiązania z innymi

instytucjami. Warto jednakże zauważyć, że zarządzanie rozumiane jako przemyślany,

usystematyzowany, świadomie podejmowany zespół skoordynowanych ze sobą

procesów i czynności ukierunkowanych na osiągnięcie określonej wiązki celów, jest

immanentną cechą każdego zorganizowanego działania. Stąd też, jego sprawność

i skuteczność ma tak duże znaczenie z punktu widzenia zapewnienia właściwych

warunków dla przetrwania i rozwoju wszystkich typów organizacji, niezależnie

od występujących pomiędzy nimi różnic. W tym kontekście zarządzanie jest

elementem integrującym posiadane przez organizację zasoby materialne

i niematerialne, a także odnosi się do kształtowania relacji z otoczeniem,

w szczególności do zasad i reguł współdziałania z innymi podmiotami.

Nauki o zarządzaniu mają przede wszystkim na celu dogłębną diagnozę

i analizę realnych problemów występujących w rzeczywistości organizacyjnej, dlatego

też tworzone są pojęcia będące kategorią poznawczą, za pomocą których opisujemy

i pojmujemy badaną rzeczywistość. Formułowane na gruncie teorii definicje

są wyrażeniem za pomocą odpowiednich słów istoty danego pojęcia, zagadnienia,

procesu. W tym kontekście definiowanie koncentruje się na eliminowaniu niejasności

i wieloznaczności w interpretowaniu pojęć. Warto podkreślić, że złożoność

i wieloaspektowość badanych przez nauki o organizacji problemów i zjawisk

organizacyjnych sprawia, że wymagane jest podejście interdyscyplinarne. Stąd też dla

rozwoju nauk o zarządzaniu niezbędne staje się wykorzystywanie dorobku innych

dziedzin nauki, których przedmiot i zakres badań bezpośrednio koresponduje

z problematyką organizacji i zarządzania, m.in.: prawa, ekonomii, psychologii,

socjologii, filozofii, logiki19

.

19

W. Walczak, Nauka o organizacji. Wybrane zagadnienia, Oficyna Wydawnicza

Warszawskiej Szkoły Zarządzania, Warszawa 2010, s. 26–28.

12

Do istotnych cech nauk o zarządzaniu, przesądzających o ich specyfice można

zaliczyć ich interdyscyplinarność, pluralizm metodologiczny, a także szeroki zakres

zagadnień, będących w kręgu ich zainteresowań. Ten ostatni element czasami jest

poddawany dość ostrej krytyce. Tadeusz Oleksyn zauważa, że termin zarządzanie

pojawia się i umacnia w coraz to nowych kontekstach, co jego zdaniem rodzi

wątpliwości, czy poszerzanie rozumienia tego pojęcia ma sens – na ile wzmacnia,

a na ile osłabia dyscyplinę naukową? W dalszej części swojej wypowiedzi prezentuje

pogląd, że aktualnie zarządzanie jako nauka jest zagrożone degradacją z kilku

kluczowych powodów, wśród których wyróżnia: rozmywanie się zarządzania

w wyniku zalewu przez nurty peryferyjne, różne ciekawostki i drobne szczegóły,

przedstawiane jako nowość, przełom, oddalanie się zarządzania od potrzeb praktyki.

Bardzo krytyczna ocena zawarta jest w zdaniu, że „można najwyżej wyrazić

ubolewanie, że w zakresie zarządzania każdy może pisać i wydawać, pouczać innych

i występować w roli guru”. Według T. Oleksyna „wydawnictwa i autorzy przyciągają

uwagę czytelników często bałamutnymi tytułami”, co w pewnym stopniu rzutuje

na fakt, że „praktycy zarządzania czują się zagubieni i rozczarowani, a część z nich

przestała cokolwiek czytać”20

.

Odnosząc się do końcowego fragmentu zacytowanej opinii, trzeba koniecznie

zwrócić uwagę na kilka ważnych spraw. Po pierwsze, zdobycie wykształcenia

z zakresu nauk o zarządzaniu, wcale nie jest żadnym niezbędnym warunkiem do tego,

aby móc w praktyce zarządzać daną organizacją, bądź kierować podległym zespołem

ludzi. To właśnie odróżnia nauki o zarządzaniu od innych nauk, gdyż aby wykonywać

zawód menedżera nie potrzeba legitymować się ukończeniem studiów na kierunku

zarządzanie, w przeciwieństwie np. do zawodu lekarza, radcy prawnego, inżyniera

budowlanego czy architekta. Co więcej, w przypadku innych dziedzin nauki,

zwłaszcza w odniesieniu do nauk ścisłych, wyniki prowadzonych badań i wytworzona

na ich podstawie wiedza, bardzo często znajduje swoje zastosowanie w praktyce,

przyczyniając się m.in. do wykreowania oraz wdrażania innowacyjnych rozwiązań

technologicznych, dokonywania postępu w zakresie techniki, produkcji, itp.

20

T. Oleksyn (red.), Filozofia a zarządzanie, Wolters Kluwer, Warszawa 2013, s. 9; s. 20–21.

13

Na podstawie wnikliwych obserwacji sytuacji społeczno-gospodarczej w naszym

kraju, można natomiast wyciągnąć wniosek, że lawinowo wzrastająca w ostatnich

latach liczba nowych książek i opracowań z zakresu zarządzania, kompletnie nie

przekłada się na zauważalny wzrost sprawności funkcjonowania państwa,

administracji publicznej, bądź też znacznej liczby przedsiębiorstw. Trzeba zatem

postawić zasadne pytanie: czy może to oznaczać, że wszystkie formułowane

na gruncie teorii rekomendacje i wskazówki sprawnego zarządzania są w istocie

całkowicie bezwartościowe i bezużyteczne? Wydaje się, że nie powinno się tak sądzić,

dlatego, że popularyzowane we współczesnych koncepcjach i teoriach zarządzania

rozwiązania i podpowiedzi po prostu zakładają dbanie o wspólne dobro całej

organizacji, a nie odnoszą się do realizacji przez kadrę kierowniczą partykularnych

interesów, przynoszących w rezultacie wyłącznie korzyści dla wąskiego kręgu

wybranych, uprzywilejowanych osób, tj. beneficjentów wytworzonych układów.

To jest rzeczywisty i zasadniczy powód wyjaśniający, dlaczego nie wszyscy

menedżerowie chcą z tej wiedzy korzystać oraz stosować ją w swojej codziennej

pracy21

.

W nawiązaniu do prowadzonych rozważań można by pokusić się o zadanie

innego pytania: jak liczna grupa naukowców wypowiadających się na temat

zarządzania miała kiedykolwiek inne doświadczenia zawodowe (poza swoją

macierzystą uczelnią), związane z pracą na różnych stanowiskach w przedsiębiorstwie,

administracji publicznej, itd.? Teoretyczne wyobrażenia dotyczące uwarunkowań

funkcjonowania współczesnych organizacji, powstałe w głównej mierze w oparciu

o analizę literatury przedmiotu, bez wcześniejszych własnych doświadczeń

empirycznych, mogą być niestety biegunowo dalece odległe od prawdziwej

rzeczywistości. Własne doświadczenia stanowią bowiem bezcenne źródło

wartościowej wiedzy, ponieważ empiria jest weryfikatorem prawdy –

potwierdzeniem słuszności lub iluzoryczności naszych poglądów, sposobu myślenia

i rozumowania (zdolności dostrzegania, kojarzenia i wiązania faktów, zdarzeń,

21

W. Walczak, Kierunki rozwoju nauk o zarządzaniu – wyzwania współczesności, [w:] A.

Czech (red.), Nauki o zarządzaniu – u początków i współcześnie, Studia Ekonomiczne,

Zeszyty Naukowe Wydziałowe nr 118, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katowice

2012, s. 532–534.

14

wynikających implikacji), poziomu świadomości oraz wyrażanych sądów

wartościujących na temat danych zagadnień, problemów.

Powszechną akceptację zyskuje pogląd, że nauki o zarządzaniu – zaliczane do

nauk społecznych – wyodrębniły się z filozofii, źródła wszelkich nauk. Jerzy Wilkin

uważa, że pierwszą i podstawową funkcją nauk społecznych jest funkcja poznawcza,

realizacji której służą prowadzone badania i tworzenie teorii naukowych. Druga

funkcja jest określana mianem praktycznej (aplikacyjnej) i polega

na wykorzystywaniu osiągnięć nauki do rozwiązywania konkretnych problemów

społecznych. Kolejnym ważnym aspektem charakterystycznym dla nauk społecznych

jest ich funkcja ideologiczna, dzięki czemu wpływają one na kształtowanie poglądów

ludzi na świat i nastawienie ludzi do różnych ważnych spraw22

. Należy zatem zgodzić

się z opinią Mariana Krupy, że „kluczowym problemem badawczym w obszarze nauk

organizacji

i zarządzania jest zawsze człowiek i świat jego wartości”23

. Zarządzanie może być

rozpatrywane w różnych ujęciach analizy funkcjonalnej danej organizacji, a także

implikuje dwie perspektywy badawcze, tj. refleksję natury opisowej (idiograficznej)

z perspektywą aplikacyjną, niemniej jednak to postawy i zachowania jednostek

ludzkich powinny być w centrum zainteresowania. Peter F. Drucker uznawany

za jeden z niekwestionowanych światowych autorytetów w dziedzinie zarządzania,

bardzo wyraźnie akcentuje, że „zarządzanie dotyczy istot ludzkich a jego zadaniem

jest umożliwienie ludziom wspólnego osiągania wybranych celów”24

. Według niego

kluczową rolę odgrywa społeczna funkcja zarządzania, co zmusza do zwrócenia

szczególnej uwagi na pytania dotyczące źródeł władzy, a także odpowiedzialności

w zarządzaniu, które powinno się rozpatrywać nie tylko na płaszczyźnie biznesowej

i ekonomicznej, lecz przede wszystkim politycznej25

.

22

J. Wilkin, Komu potrzebne są nauki społeczne? Nauki społeczne w polskiej i europejskiej

przestrzeni badawczej oraz w rozwiązywaniu problemów rozwoju, „Nauka” 2012 nr 4, Polska

Akademia Nauk, Warszawa, s. 17–22. 23

M. Krupa, „Dżungla” teorii organizacji i zarządzania – poznanie zdeterminowane

pytaniem o światopogląd?, „Annales” Etyka w życiu gospodarczym, tom 9 nr 1, Salezjańska

Wyższa Szkoła Ekonomii i Zarządzania, Łódź 2006, s. 342. 24

P. F. Drucker, Myśli przewodnie Druckera, MT Biznes, Warszawa 2008, s. 26. 25

Tamże, s. 24.

15

Na tle zaprezentowanych stwierdzeń można powiedzieć, że rozwijanie

umiejętności przybliżających do zdobywania wiedzy umożliwiającej poznawanie

prawdy w ramach nakreślonych obszarów problemowych powinno być w zarządzaniu

uznawane za szczególnie potrzebny i ważny element, również z punktu widzenia

wkładu w rozwój tej dyscypliny naukowej.

Poznawanie prawdy na gruncie nauk o zarządzaniu – zagadnienia

problemowe

W literaturze przedmiotu dużo uwagi poświęca się m.in. takim aspektom jak

tożsamość nauk o zarządzaniu26

, koncepcje paradygmatu27

, natura poznania28

, próbuje

się odkryć zarządzanie29

, a także opisać swoisty dekalog zarządzania30

. Niewątpliwie

są to w pewnym znaczeniu interesujące zagadnienia, mające jednocześnie na celu

powielanie i utrwalanie uprzednio popularyzowanych w teorii zarządzania, tzw.

jedynie słusznych kanonów myślowych i paradygmatów. Jak podkreśla Anna

Pietruszka-Ortyl, pod pojęciem paradygmat rozumie się akceptowany przez określoną

społeczność naukową i powszechnie przyjmowany wzorzec nauki wraz z założeniami

filozoficzno-epistemologicznymi, stanowiącymi jego podstawę. Obejmuje on istotne

dla badań naukowych obszary analiz i punkty widzenia, dzięki czemu możliwe jest

dostarczanie akceptowalnych wzorów – modeli służących do formułowania praw

i teorii. Paradygmat stanowi źródło skutecznej pracy twórczej uczonych – jest tym co

łączy członków społeczności i uczonych31

. W konsekwencji paradygmat kształtuje

określony sposób i filozofię myślenia, wyznaczający podstawę dla rozwoju teorii

w danej dziedzinie nauki, dostarczając tym samym modelowych rozwiązań. Można

26

M. Trocki, Tożsamość nauk o zarządzaniu, „Przegląd Organizacji” 2005 nr 1, s. 7–10. 27

A. Szpaderski, Koncepcja paradygmatu i jej znaczenie dla nauk o zarządzaniu,

„Organizacja i Kierowanie” 2009 nr 4, s. 139–157. 28

Ł. Sułkowski, Natura poznania w naukach o zarządzaniu, „Przegląd Organizacji” 2011 nr

10, s. 6–8. 29

K. Czaińska, Odkryć zarządzanie, PWN, Warszawa 2012. 30

K Łoboz, D. Puciato, Dekalog współczesnego zarządzania. Najnowsze nurty, koncepcje,

metody, Difin, Warszawa 2013. 31

A. Pietruszka-Ortyl, Szkice o paradygmatach wyłaniających się z naukach o zarządzaniu,

[w:] B. Mikuła (red.), Historia i perspektywy nauk o zarządzaniu, Uniwersytet Ekonomiczny

w Krakowie, Kraków 2012, s. 70–72.

16

ponadto sądzić, że ma on znaczny wpływ na ukształtowanie świadomości

i ukierunkowanie badaczy na procesy zmierzające do poznawania prawdy w zakresie

problematyki charakterystycznej dla nauk o zarządzaniu.

Agnieszka Lekka-Kowalik jest zdania, że wygłoszenie twierdzenia „celem

nauki jest prawda” budzi wśród współczesnych intelektualistów jedynie uśmiech

politowania32

, co jest wysoce symptomatyczne i może być dwuznacznie

interpretowane. W konsekwencji można postawić kolejne pytania: komu w ogóle jest

potrzebna prawda, kto chce ją poznać, jaką wartość dla współczesnej nauki

przedstawia prawda, komu tak bardzo zależy na tym, aby prawda nie była szerzej

popularyzowana? Nie sposób w kilku zdaniach odnieść się do poruszonych kwestii,

niemniej jednak z pewnością te pytania mogą wytyczać dla innych badaczy nowe

płaszczyzny rozważań i dociekań. W odniesieniu do nauk o zarządzaniu, spotyka się

w literaturze przedmiotu wyjaśnienie, że głównym celem jaki stawia się przed

tą dyscypliną naukową jest przede wszystkim dostarczanie wiedzy praktycznej,

spełniającej następujące kryteria pragmatyczne:

spójności,

dostępności,

wsparcia decyzji i wyborów,

bezstronności,

zbliżenia do prawdy,

skutecznej predykcji33

.

Tadeusz Gospodarek uważa, że kwestia prawdy w zarządzaniu jest szczególnie

istotna, gdyż dotyczy sfery oddziaływań międzyludzkich z pogranicza psychologii

i ekonomii34

. Zgadzając się z tym poglądem, wydaje się jednak, że argumentacja

przemawiająca na rzecz słuszności przedstawionej konstatacji powinna być

zdecydowanie bardziej wszechstronna i doprecyzowana. Prawda jako wartość

32

A. Lekka-Kowalik, O prawdzie jako celu nauki i fundamencie jej etosu, [w:] A.

Maryniarczyk, K. Stępień, P. Gondek (red.), Spór o prawdę. Zadania współczesnej metafizyki,

Tom 13, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2011, s. 315. 33

T. Gospodarek, Aspekty złożoności i filozofii nauki o zarządzaniu, Wydawnictwo

Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości, Wałbrzych 2012, s. 241. 34

Tamże, s. 197.

17

nadrzędna jest ściśle powiązana m.in. z rozwijaniem umiejętności analitycznego

myślenia i właściwego rozumowania, dostrzegania w całej złożoności organizacyjnej

ważnych zjawisk, koincydencji i współzależności pomiędzy dostrzeżonymi procesami,

zdolności wnikliwej obserwacji otaczającego nas świata współczesnych organizacji

i wyciągania trafnych wniosków, co wszystko razem przybliża nas do lepszego

zdiagnozowania, rozpoznania i wyjaśnienia reguł, a także występujących w praktyce

mechanizmów charakteryzujących istotę zarządzania. Umiejętność dochodzenia

do prawdy w naukach o zarządzaniu, jej odkrywania oraz udowadniania stanowi

ważny element wzbogacania walorów intelektualnych jednostek ludzkich – kształtuje

ich światopogląd, prowadząc jednocześnie do zwiększania poziomu

samoświadomości, co umożliwia formułowanie przemyślanych i wyważonych sądów

wartościujących, a także pozwala zweryfikować postawy i zachowania ludzi

w aspekcie przestrzegania deklarowanych (głoszonych) norm i wartości etyczno-

moralnych z codzienną rzeczywistością organizacyjną.

T. Gospodarek dodaje, że prawda ma szczególne znaczenie wobec otaczającego

nas szumu informacyjnego oraz oferty wiedzy pochodzącej z internetowej chmury

informacyjnej35

. Bardziej zasadne i prawidłowe byłoby twierdzenie, że prawda jest

przeciwieństwem indoktrynacji oraz otumaniania społeczeństwa przez media,

gdyż jej zrozumienie zmniejsza podatność ludzi na oddziaływanie populistycznych

haseł, propagandowych zagrywek i wszechobecnej manipulacji, co obecnie jest

domeną działania wielu organizacji. Co więcej, nie każdy jest w stanie samodzielnie

poznać i zrozumieć prawdę, gdyż o wiele łatwiej dociera się do ludzi właśnie poprzez

instrumentalne wykorzystywanie emocji w przekazie komunikacyjnym, a znacznie

trudniej jest przekazywać merytoryczną wiedzę i rzeczową argumentację. Prawda jest

w wielu przypadkach niepożądana, a wręcz niebezpieczna, gdyż może skutecznie

obnażyć rzeczywiste intencje, motywy i cele działania określonej grupy osób lub

organizacji, niwecząc świadomie budowany przez lata autorytet bądź pozytywny

wizerunek medialny.

35

Tamże, s. 197.

18

W literaturze przedmiotu wyróżnia się trzy zasadnicze koncepcje prawdy:

realistyczna, epistemiczna i pragmatyczna. Podkreśla się, że każda z nich ma swoje

zastosowanie w praktyce i teorii zarządzania, a jednocześnie wspiera wnioskowanie

wynikające z przyjętej postawy epistemologicznej36

. Nie wdając się w szczegółowe

rozważania natury filozoficznej, można powiedzieć, że z punktu widzenia nauk

o zarządzaniu, prawda będzie przede wszystkim oznaczać zgodność wyrażanych

sądów wartościujących, formułowanych ocen i wniosków z badanym fragmentem

rzeczywistości organizacyjnej. Oznacza to, że zasadniczym kryterium badania

prawdziwości wyrażanych myśli i poglądów jest możliwość pozytywnej weryfikacji

empirycznej oraz wskazania konkretnych przykładów potwierdzających słuszność

zaprezentowanego rozumowania, a także formułowanych wniosków.

Przyjmując te uwagi za aksjomat dla prowadzenia dalszych rozważań, jak

również mając na uwadze słuszny postulat, jaki sformułował Henry Mintzberg

akcentujący potrzebę napisania „kilku słów prawdy” na temat zarządzania37

, zasadne

będzie zwrócenie szczególnej uwagi na następujące, wybrane kwestie problemowe:

1. Na czym polega istota zarządzania?

Zarządzanie jest zintegrowanym zespołem działań i procesów, które w większości

przypadków dotyczą rozporządzania cudzym majątkiem i dysponowania środkami

finansowymi będących własnością osób trzecich (pozyskiwanymi od osób

trzecich). Ma to ścisły związek z przyznawanymi menedżerom uprawnieniami

decyzyjnymi w zakresie reprezentowania organizacji na zewnątrz i możliwości

podejmowania czynności prawnych rodzących określone skutki o charakterze

finansowym. Stąd też sposób myślenia i motywy działania menedżerów

podejmujących decyzje dotyczące wydawania nie swoich pieniędzy zasadniczo

różnią się w zakresie semantycznym takich pojęć jak: oszczędność, gospodarność

czy też racjonalność, które są biegunowo odmiennie postrzegane i rozumiane

w sytuacji, gdy wydatkowane są własne pieniądze.

36

Tamże, s. 198–199. 37

H. Mintzberg, Zarządzanie, Wolters Kluwer, Warszawa 2013, s. 20.

19

Akcentując kluczową rolę uprawnień decyzyjnych i potrzebę przestrzegania prawa,

należy przedstawić następującą definicję: „zarządzanie” jest świadomym,

przemyślanym i usystematyzowanym procesem, prowadzonym zgodnie

z obowiązującymi przepisami prawa przez osoby, którym przyznane zostały

odpowiednie uprawnienia decyzyjne i zakres odpowiedzialności (menedżerów),

rozciągającym się na szereg złożonych, formalnych działań zmierzających

do zapewnienia bieżącego funkcjonowania organizacji i stabilnego rozwoju

w przyszłości, zgodnie z wytyczonymi celami i przyjętą strategią. Swoim zakresem

zarządzanie obejmuje nie tylko dostępne zasoby materialne i niematerialne,

ale również odnosi się do kształtowania relacji międzyorganizacyjnych

z poszczególnymi grupami interesariuszy danej organizacji38

.

Zgadzając się z ogólnym zarysem myśli będącej podłożem dla popularyzacji nowej

koncepcji tzw. paradygmatu sieciowego w naukach o zarządzaniu39

, trzeba

koniecznie wyjaśnić i doprecyzować, że w praktyce zarządzanie w głównej mierze

sprowadza się do tworzenia i umacniania sieci wzajemnych powiązań i zależności

personalno-biznesowych, nakładających się na komplementarną sieć strumieni

przepływów środków finansowych na konta wybranych beneficjentów, dążąc

do zapewnienia im dominującej pozycji i ochrony interesów, przy jednoczesnym

świadomym blokowaniu, a także wyniszczaniu osób z poza układu. Tworzone

w ten sposób rozległe sieci wpływów i rozległych interesów są w istocie

fundamentem zarządzania, a niektóre powierzchowne oraz wyidealizowane

wyobrażenia na temat funkcjonowania współczesnych organizacji popularyzowane

w literaturze przedmiotu mogą niekiedy znacząco zniekształcać rzeczywistość

i świadomość czytelników, odwracając uwagę od tego, co ma kluczowe znaczenie.

Dominantą i spoiwem podejmowanych działań jest bowiem dbanie o realizację

partykularnych celów oraz interesów wąskiej grupy beneficjentów zajmujących w

38

W. Walczak, Cele i funkcje zarządzania w teoriach naukowych a praktyka – próba

diagnozy źródeł występujących rozbieżności, „E-mentor” 2012 nr 2, Szkoła Główna

Handlowa w Warszawie, s. 22. 39

W. Czakon, Paradygmat sieciowy w naukach o zarządzaniu, „Przegląd Organizacji” 2011

nr 11, s. 3–6;

W. Czakon, Sieci w zarządzaniu strategicznym, Wolters Kluwer, Warszawa 2012, s. 21.

20

tym systemie uprzywilejowaną pozycję z racji posiadanej władzy i uprawnień

decyzyjnych.

2. Charakterystyka i wyróżniające cechy zarządzania publicznego

Zarządzanie w organizacjach sektora finansów publicznych (w szczególności

dotyczy to zjawisko administracji rządowej i samorządowej, podległych instytucji

oraz nadzorowanych spółek prawa handlowego z udziałem państwowych osób

prawnych), w praktyce sprowadza się w znacznym stopniu do jednego zagadnienia

polegającego na zawłaszczaniu najważniejszych stanowisk decyzyjnych

(jak również szeregowych) przez grono osób powiązanych różnymi więziami

funkcjonalnymi z ekipą rządzącą, która w danym okresie jest u władzy40

.

Prowadzone własne badania analityczne41

dowodzą, że skala i natężenie tego

patologicznego zjawiska są wręcz niewyobrażalne dla przeciętnego obywatela.

Co więcej, obsadzanie swoimi zaufanymi ludźmi kluczowych stanowisk w istocie

jest tylko pierwszym widocznym elementem, stanowiącym podstawowe ogniwo

w łańcuchu kreowania wymiernych korzyści finansowych dla kolejnych z góry

wybranych beneficjentów (umowy-zlecenia, zakupy towarów i usług, lukratywne

umowy, kontrakty, ustawiane przetargi), lecz te procesy są już dla wielu

niezorientowanych osób bardzo trudne do zauważenia, rozpoznania,

zidentyfikowania i właściwego zrozumienia.

W organizacjach sektora finansów publicznych, na których ustawodawca wymusza

podawanie do publicznej wiadomości ogłoszeń o wolnych miejscach pracy

(tzw. obowiązek przeprowadzania otwartych i konkurencyjnych naborów), wyniki

prowadzonych własnych badań naukowych – opartych na wiarygodnych 40

Por. W. Walczak, Zawłaszczanie stanowisk w administracji samorządowej – element

umacniania systemu władzy [w:] Z. Janowska (red.), Dysfunkcje i patologie w sferze

zarządzania zasobami ludzkimi tom 5, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oecenomica 288,

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013, s. 67–78. 41

Bardzo pomocnym narzędziem, które umożliwia szybką identyfikację kumulowania

stanowisk i łączenia określonych funkcji w spółkach prawa handlowego jest baza danych

http://przeswietl.pl/ zawierająca informacje o potencjalnym partnerze biznesowym z różnych

źródeł w jednym miejscu. O wiarygodności tej bazy może świadczyć fakt, że źródła

informacji gospodarczych pochodzą z Ministerstwa Sprawiedliwości, Centralnej Ewidencji

Działalności Gospodarczej, Komisji Nadzoru Finansowego.

21

dokumentach, dzięki dostępowi do informacji publicznej – jednoznacznie

potwierdzają przerażającą prawdę, że bez mała wszystkie ogłoszenia są z góry

ustawione pod uprzednio wskazanych kandydatów. Najpierw jest podejmowana

w wąskim gronie osób nieformalna decyzja kogo i na jakim stanowisku

zamierzamy ustawić, a następnie są podporządkowane metody działania służące

realizacji tego celu – podawane do publicznej wiadomości ogłoszenie

o prowadzonym naborze. Dzięki temu, można się później pochwalić,

że przeprowadzono otwarte i konkurencyjne postępowanie rekrutacyjne,

a powołana „niezależna komisja konkursowa” dokonała wyboru kandydata

w najwyższym stopniu spełniającego warunki i kryteria podawane w ogłoszeniu.

Oznacza to, że miażdżąca większość podawanych do publicznej wiadomości

ogłoszeń to po prostu zwyczajna fikcja, mająca tylko i wyłącznie na celu

legitymizację uprzednio dokonanego wyboru. Oczywiście taką wiedzę badacz nie

zdobędzie jeśli zwróci się z takim pytaniem w kwestionariuszu ankietowym np.

do właściwej komórki kadrowej w danej organizacji, gdyż odpowiedź ze strony

tych osób zawsze będzie brzmiała, że wszystko odbyło się zgodnie

z obowiązującym prawem, zapisami regulaminu, a wymagania, jakie zostały

sformułowane w ogłoszeniu bezpośrednio wynikają ze specyfiki zadań

i obowiązków na wakującym stanowisku pracy.

Popularyzowana w najnowszych teoriach zarządzania koncepcja „zarządzania

talentami” w dobie gospodarki opartej na wiedzy, w znacznej części organizacji

sektora finansów publicznych i podległych spółek, sprowadza się do metodyki

„zarządzania kolesiami”, która ma zadanie umacniać wpływy i pozycję polityczną

osoby, która jest bezpośrednim kreatorem tych procesów. Tzw. autorytet

poważanie i szacunek zdobywa się m.in. właśnie dzięki temu, że dany wpływowy

polityk może w wyniku wyreżyserowanych prymitywnych ustawek ulokować

swoich zaufanych ludzi na stanowiskach menedżerskich, gdzie przysługują

im rozległe uprawnienia decyzyjne, tak, aby dokonywać dalszego umacniania

wytworzonego systemu powiązań towarzysko-biznesowych. Wzorce kultury

organizacyjnej wyznaczające relacje międzyludzkie w opisywanych sytuacjach

opierają się na takich zasadach i wartościach jak: bezwzględność, wyrachowanie,

22

cynizm, brak przestrzegania jakichkolwiek norm etyczno-moralnych lecz

wyłącznie kalkulowanie potencjalnych korzyści materialnych42

, bezwarunkowe

posłuszeństwo i podatność na sugestie dotyczące eliminowania potencjalnych

konkurentów. Jest ponadto dostrzegalne, że te normy i wartości kulturowe oraz

rozwiązania w zakresie polityki personalnej są niestety również implementowane

do innych organizacji, które z racji prowadzonej działalności w określonym

stopniu zależne są od decyzji podejmowanych przez organy administracji

publicznej.

3. Uwarunkowania przedsiębiorczości

Upowszechniane teorie zarządzania na temat źródeł przedsiębiorczości opierają się

na nieprawidłowym założeniu, że najważniejszy jest pomysł, inicjatywa,

kreatywność, zdolności, wysiłek i ciężka praca, jako determinanty sukcesu,

bowiem w praktyce sytuacja wygląda nieco inaczej. Uwarunkowania i źródła

działań przedsiębiorczych w praktyce sprowadzają się do tego, że fundamentem

są możliwości, kontakty, układy i znajomości, które stanowią podłoże

do wykreowania pomysłu na biznes, a zatem w odwrotnej kolejności. Krytycznym

czynnikiem dla powodzenia zakładanego przedsięwzięcia nie tylko są nasze

działania, lecz przede wszystkim decyzje i rozstrzygnięcia podejmowane przez

osoby trzecie oraz inne organizacje43

. Wymaga także podkreślenia fakt,

42

Elementem scalającym wzajemne więzi interpersonalne jest oczywiście zaufanie, jednakże

oparte przede wszystkim na kalkulowaniu obecnych i przyszłych korzyści. Praktyka dowodzi,

że występują liczne przypadki, gdy określona osoba przestaje zajmować eksponowane

stanowisko (np. rządowe), to nagle następuje radykalna zmiana optyki spojrzenia na swojego

pryncypała (mija oczarowanie i zachwyt). Dodatkowo zdarza się, że kwestionowana jest

uczciwość, wiarygodność i autorytet swojego poplecznika (kiedyś charyzmatycznego

przywódcy), dzięki któremu było możliwe robienie kariery, a także osiąganie

ponadprzeciętnych korzyści finansowych.

Zob. szerzej: W. Walczak, Znaczenie zaufania w procesach zarządzania kapitałem ludzkim –

analiza wielowymiarowa, „E-mentor” 2012 nr 5, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, s.

31–39. 43

Zob. szerzej: W. Walczak, Źródła przedsiębiorczości w praktyce gospodarczej [w:] S.

Flaszewska, S. Lachiewicz, M. Nowicki (red.), Społeczne i organizacyjne czynniki rozwoju

przedsiębiorczości, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2013, s. 11–25.

23

że konkurowanie o klienta instytucjonalnego ma ścisły związek z takimi

zagadnieniami jak: przetargi, zdobywanie stałej umowy o współpracę,

lukratywnych zleceń, kontraktów, gdzie obowiązują bardzo złożone reguły gry44

.

Wiele nowopowstałych firm, nie ma nawet teoretycznej możliwości przystąpienia

do postępowań przetargowych, gdyż w warunkach SIWZ znajdują się zapisy

skutecznie uniemożliwiające im wzięcie udziału, m.in. z racji braku wykazania się

już zrealizowanymi pracami w okresie ostatnich trzech lat o wartości

przekraczającej określoną kwotę pieniędzy.

Interesująca forma przedsiębiorczości (w tym również możliwość prowadzenia

działalności gospodarczej) dotyczy również zagadnienia związanego

z powoływaniem przez osoby fizyczne fundacji, dzięki czemu pod hasłem

realizacji szczytnych celów statutowych o społecznym charakterze, w praktyce

stwarza się szansę otrzymywania wysokich kwot darowizn oraz dotacji od innych

instytucji i osób prawnych. Należy zauważyć, że zdarzają się przypadki, kiedy

osoba fizyczna (najczęściej pełniąca w przeszłości ważną funkcję publiczną)

zakładająca fundację, przeznacza na ten cel kwotę zbliżoną do jednego tysiąca

złotych (tyle wynosi fundusz założycielski)45

, a następnie zarejestrowana fundacja

otrzymuje w skali roku środki finansowe w wysokości niejednokrotnie

przewyższającej kwotę miliona złotych, a jedynym zadaniem zarządu jest

wykazanie, że pieniądze zostały spożytkowane zgodnie z celami statutowymi.

Iluzoryczna zasada „non for profit”, wcale nie oznacza, że osoby zaangażowane w

działalność fundacji

lub mające możliwość współpracy, realizujące określone zlecenia, usługi,

wykonują swoją pracę nieodpłatnie (charytatywnie). Ta zasada w praktyce

sprowadza się do tego, że osoba prawna jaką jest fundacja, nie wykazuje nadwyżki

przychodów nad kosztami. Dodatkowo warto podkreślić, że założenie fundacji jest

doskonałym sposobem pozyskiwania przez określone osoby środków finansowych,

44

Zob. szerzej: W. Walczak, Konkurencyjność przedsiębiorstw a zamówienia publiczne,

„Master of Business Administration” 2010 nr 6, Akademia Leona Koźmińskiego, Warszawa,

s. 86–97. 45

Por. np. Forum Obywatelskiego Rozwoju (hasło przewodnie: „skutecznie chronimy

wolność”), źródło: http://www.for.org.pl/, Instytut Lecha Wałęsy, źródło:

http://www.ilw.org.pl/ [30.11.2013r.].

24

które nie są przekazywane bezpośrednio dla osoby fizycznej (fundatora,

założyciela), lecz trafiają na firmowe konto osoby prawnej, czyli danej fundacji.

W ten sposób umożliwia się dalszy transfer określonych kwot pieniędzy na konta

wybranych beneficjentów współpracujących z daną fundacją, bez potrzeby

uzasadniania i wyjaśniania, jakie przesłanki legły u podstaw takich decyzji.

Fundacje nie są bowiem częścią sektora finansów publicznych i nie mają

zastosowania wobec nich przepisy ustawy prawo zamówień publicznych. Prawda

na temat zasad funkcjonowania danej organizacji nie zawsze pokrywa się

z iluzorycznym wizerunkiem wykreowanym w mediach i wzmacnianym w wyniku

działań marketingowo promocyjnych, gdyż to, co jest łatwo zauważalne, bardzo

często stanowi jedynie pozory.

4. Rozwój zawodowy – iluzoryczność równych szans, ścieżki kariery dla

wybrańców

Determinanty rozwoju zawodowego akcentowane w teoriach zarządzania

w znacznym stopniu pozostają w relacji dychotomicznej w stosunku

do rzeczywistych uwarunkowań organizacyjnych, gdyż kluczowe elementy

rzutujące w pierwszym rzędzie już na sam fakt możliwości podjęcia etatowej pracy

w wielu organizacjach to koneksje rodzinne, protekcja, układy i znajomości. Co

więcej, w praktyce organizacyjnej dość powszechne jest zjawisko, że określona

grupa wybrańców od samego początku jest wyraźnie uprzywilejowana i to właśnie

dla nich są przygotowywane ścieżki kariery, awanse, a pozostałe osoby

są skutecznie blokowane i dyskryminowane, niezależnie od tego, jaką posiadają

wiedzę, umiejętności, zdolności i kompetencje. Prowadzone przez Autora badania

dowodzą, że kluczowe znaczenie dla możliwości rozwoju mają bowiem czynniki

o charakterze egzogenicznym, pozostające w ścisłym związku z arbitralnymi

decyzjami podejmowanymi przez osoby trzecie, które wyraźnie wspierają

25

i faworyzują wąską grupę wybrańców, dla których apriori są przeznaczone

eksponowane stanowiska menedżerskie46

.

Wytworzony system działa w ten sposób, że grupa trzymająca władzę, zawłaszcza

najważniejsze stanowiska w organizacji, wyłącznie dla swoich znajomych, którzy

są żywotnie zainteresowani aktywnym wspieraniem i umacnianiem występujących

podziałów na beneficjentów wykreowanych powiązań i interesów oraz grupę osób

wykluczonych. Takie sytuacje są wyraźnie dostrzegalne nie tylko w organizacjach

sektora finansów publicznych i spółkach z udziałem państwowych osób prawnych,

ale również w tzw. „firmach rodzinnych”, gdzie zagadnienie nepotyzmu nie jest

postrzegane w pejoratywnym kontekście, lecz stanowi wyróżnik

tzw. przedsiębiorczości rodzinnej. Opisywane zjawiska z zakresu metod

zarządzania kapitałem ludzkim nie mają charakteru incydentalnego i nie dotyczą

wyłącznie jednostkowych zdarzeń, lecz stanowią podłoże funkcjonowania całego

systemu organizacji. Problem tkwi w tym, że wiele osób to dostrzega i doskonale

rozumie, lecz wygodniej jest udawać i mówić, iż rzeczywistość jest odmienna.

W konsekwencji takiego podejścia, wielu absolwentów szkół wyższych

po opuszczeniu murów macierzystej uczelni może czuć się zagubionych

i rozczarowanych, a także mieć uzasadnione poczucie, że wiedza, którą zdobywali

na studiach, nie znajduje zastosowania we współczesnych realiach

organizacyjnych.

46

Rozpoznanie tych zjawisk nie jest możliwe dzięki badaniom wykorzystującym

kwestionariusz ankietowy, gdyż naiwnością jest myślenie, że osoby zajmujące eksponowane

stanowiska będą skłonne publicznie chwalić się komu zawdzięczają akcelerację ścieżki

kariery. Taką wiedzę zyskuje się wyniku żmudnych i czasochłonnych badań analitycznych,

mających przede wszystkim służyć rozszyfrowaniu powiązań, znajomości i uwarunkowań

(czasami o podłożu politycznym), które zaważyły na tym, że spośród tylu innych osób, akurat

dany kandydat został wybrany do pełnienia funkcji kierowniczej. Pomocne w tych procesach

są pytania: kto stoi za daną osobą, z kim była w przeszłości powiązana, przez kogo jest

protegowana.

Por. W. Walczak, Uwarunkowania polityki personalnej i ich wpływ na relacje międzyludzkie

w organizacji [w:] M. Czajkowska, K. Januszkiewicz, M. Kołodziejczak, M. Zalewska-

Turzyńska (red.), Uwarunkowania zachowań ludzi w organizacji, Acta Universitatis

Lodziensis, Folia Oecenomica 282, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013, s.

283–294.

W. Walczak, Zróżnicowane standardy nadzoru korporacyjnego w spółkach z udziałem Skarbu

Państwa, „Przegląd Corporate Governance” 2013 nr 3, Polski Instytut Dyrektorów,

Warszawa, s. 27–48.

26

Ryszard Tadeusiewicz w swoich rozważaniach zawiera szereg bardzo

interesujących spostrzeżeń i refleksji związanych z systemem nauki w Polsce oraz

procesem nauczania na studiach, które bez wątpienia należy uznać za cenne źródło

wiedzy przybliżającej do poznania prawdy47

. Na szczególne podkreślenie zasługuje

zdanie, że „wiedzę buduje kształcąca się osoba w swoim umyśle, a ta budowla

musi stanąć na fundamencie własnych zdolności studenta, jego specyficznych

talentów i ogólnej intelektualnej sprawności”48

. Można zatem sądzić, że istotne

znaczenie w procesie kształcenia ma nauczenie studentów samodzielnego

myślenia, krytycznej analizy względem jakości przekazywanej im wiedzy oraz

umiejętności wyciągania trafnych wniosków. Zgadzając się z zacytowanym przez

autora przysłowiem, że „wiedza składa się z wiadomości, tak jak dom składa się

z cegieł – ale przecież nie każde nagromadzenie cegieł jest domem i nie każda

kolekcja wiadomości tworzy wiedzę”49

, najważniejsza jest jakość i wartość

przekazywanych informacji, na bazie których jest tworzona wiedza – ich

prawdziwość i wiarygodność.

47

Zaprezentowane krytyczne oceny i głęboko przemyślane opinie Ryszarda Tedeusiewicza

zasługują na podkreślenie i pozytywną ocenę, gdyż w klarowny i zrozumiały sposób

przedstawiają prawdę, jednakowoż wyłącznie w zakresie wyodrębnionych cząstkowych

problemów badawczych. Całkowicie pomijają kwestie możliwości podjęcia zatrudnienia w

wyższych uczelniach, zasad wynagradzania w powiązaniu z wymiarem pensum

dydaktycznego i rzeczywistych obciążeń poszczególnych kategorii pracowników naukowych,

zjawiska wieloetatowości, możliwości rozwoju naukowego w podstawowym miejscu pracy,

uczestniczenia w konferencjach naukowych, możliwości wyjazdów na zagraniczne staże,

szansy zaangażowania się w realizowane projekty badawcze, nawiązywania współpracy z

zagranicznymi ośrodkami naukowymi, itp. W związku z tym, w pełni uzasadnione wydaje

się, aby również w podobny sposób przedstawić charakterystykę pozostałych zagadnień,

również mających związek z omawianą problematyką, która jest bardzo złożona i

wielostronnie uwarunkowana.

Por. W. Walczak, Wieloetatowość pracowników a zarządzanie kapitałem ludzkim, „E-mentor”

2011 nr 5, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, s. 18–25.

Por. W. Walczak, Postępowania habilitacyjne według znowelizowanych procedur – analiza

wielowymiarowa, „E-mentor” 2013 nr 4, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, s. 4–13. 48

R. Tadeusiewicz, Ilość czy jakość, „Nauka” 2012 nr 4, Polska Akademia Nauk, Warszawa,

s. 66. 49

Tamże, s. 66.

27

5. Kreowanie medialnego wizerunku organizacji – powierzchowne

wyobrażenia

Wyróżniającą cechą zarządzania w odniesieniu do znacznej części współczesnych

organizacji jest występowanie zasadniczej rozbieżności pomiędzy wartościami

publicznie deklarowanymi przez menedżerów a przestrzeganymi w codziennej

praktyce. Ten swoisty rozdźwięk i dystans ma związek z faktem, że celowo tworzy

się przekaz marketingowo-promocyjny mający wykreować wyłącznie pozytywny

wizerunek, dzięki czemu organizacja ma budować swoją wiarygodność, prestiż,

pozycję rynkową, a także zyskiwać zaufanie w oczach jej interesariuszy. Mamy

jednakże do czynienia z wyraźną asymetrią informacji, gdyż ten komunikat

adresowany do opinii publicznej jest wyrażany wyłącznie przez naczelną kadrę

kierowniczą, a zdanie pracowników (szeregowych członków) danej organizacji nie

ma siły przebicia i nie jest brane pod uwagę. W wyniku tych działań powstaje

wyidealizowany obraz organizacji50

, który nie zawsze w rzetelny sposób

odzwierciedla prawdę na temat uwarunkowań jej funkcjonowania. Dlatego

też wielu niezorientowanym osobom trudno jest właściwie zdiagnozować, poznać

i zrozumieć, jakie partykularne celei interesy stanowią spoiwo oraz dominantę

decyzji podejmowanych przez najwyższych rangą menedżerów, oczywiście pod

hasłem dbania o dobro firmy i realizację jej statutowych celów51

. To jest

wyjątkowo cenna i zarazem chroniona wiedza ezoteryczna, nie zawsze łatwa

do pozyskania, gdyż jej depozytariuszami jest wąskie grono zaufanych osób, które

mają dokładne rozeznanie na temat, jakie rzeczywiste cele i intencje przyświecają

działaniom kierownictwa danej organizacji.

50

Przekaz informacyjny będący medialną propagandą, akcentujący wyłącznie wybrane

(wygodne) treści w sposób promocyjno-marketingowy, mający zadanie wytwarzać w

świadomości odbiorców określone wyobrażenia. Gareth Morgan przedstawiając w swojej

pracy różne metafory organizacji, używa interesującego określenia: „Pułapka

faworyzowanych sposobów myślenia”.

Por. G. Morgan, Obrazy organizacji, PWN, Warszawa 2013, s. 234–236. 51

Bardzo często używanymi hasłami (propagandowymi sloganami) przez osoby, zajmujące

eksponowane stanowiska w administracji, są m.in. uzasadnienia: „dla dobra Polski”, „ ważne

dla Polski”, które nagminnie pojawiają się w debacie publicznej w kontekście ogólnikowej

argumentacji, dla podejmowanych działań.

28

6. Odpowiedzialność za decyzje w zarządzaniu

Zagadnienia związane z odpowiedzialnością menedżerów za skutki

podejmowanych decyzji mogą być rozpatrywane w kilku najważniejszych

wymiarach, tj. odpowiedzialności od strony etyczno-moralnej, służbowej, cywilnej,

a także karnej, co ma ścisły związek z przepisami prawa w przedmiotowym

zakresie. Można zauważyć, że w przypadku podejmowania decyzji przez organy

kolegialne, np. sejm, senat, rada miejska, sejmik województwa, bądź rada

nadzorcza, odpowiedzialność spoczywa na organie, a nie dotyczy bezpośrednio

poszczególnych jego członków (odpowiedzialność jest rozproszona, a decyzje

zapadają większością głosów). Dodatkowo w odniesieniu do decyzji

podejmowanych przez organy kolegialne charakterystyczne jest to, że w niektórych

przypadkach rozstrzygające znaczenie wcale nie mają racjonalne i rzeczowe

przesłanki (lub dbanie o wspólne dobro), gdyż liczy się wyłącznie siła liczby

oddanych głosów, która całkowicie zwycięża merytoryczną argumentację.

Zupełnie inaczej wygląda sytuacja, gdy można personalnie wskazać osobę, która

jednoosobowo jest odpowiedzialna za podjętą decyzję.

W polskim systemie prawnym w stosunku do osób zarządzających poszczególnymi

kategoriami organizacji można zauważyć występowanie odmiennych konsekwencji

i sankcji oraz kryteriów oceny danego postępowania, konkretnych zachowań.

Bardzo dobrym przykładem i zarazem merytorycznym argumentem

wzmacniającym słuszność wyrażonej tezy może być zróżnicowana kwalifikacja

czynu zabronionego, polegającego na niedopełnieniu obowiązków i przekroczeniu

uprawnień, w zależności od tego, czy takie działania podejmuje funkcjonariusz

29

publiczny52

bądź inna osoba zajmująca się sprawami majątkowymi zarządzanej

organizacji53

.

7. Polityka, władza i zarządzanie – triada wzajemnych powiązań i

współzależności

Rozpatrując zagadnienia związane z różnicami występującymi w teorii i praktyce

zarządzania, w celu zbliżenia do prawdy na temat współczesnej rzeczywistości

organizacyjnej, nie można pominąć niezwykle ważnych powiązań z takimi

czynnikami jak polityka i władza. Trywialne i naiwne jest myślenie, iż te trzy

pojęcia są względem siebie niezależne, podobnie jak twierdzenie, że inne

organizacje, bądź prywatne przedsiębiorstwa pozostają poza sferą oddziaływania

bieżącej polityki. Pierwsza kwestia wymagająca zauważenia dotyczy dualizmu

zajmowanych stanowisk, pełnionych funkcji, co sprawia, że pomiędzy określonymi

kategoriami organizacji występują złożone i wieloczynnikowo uwarunkowane

relacje łączące więzi partyjne, towarzyskie i biznesowe. Co ważne, występują one

w koincydencji do kadrowych procesów decyzyjnych oraz rozstrzygnięć,

w szczególności dotyczących wydatkowania środków publicznych. Z punktu

widzenia nauk o zarządzaniu obejmowanie eksponowanego stanowiska

menedżerskiego należy postrzegać nie tylko poprzez pryzmat otrzymywanego

52

Art. 231. kk.:

§ 1. Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając

obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze

pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu osiągnięcia korzyści

majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Zob. szerzej: W. Walczak, Odpowiedzialność funkcjonariusza publicznego za decyzje

zarządcze będące nadużyciem władzy, „Wiedza Prawnicza” 2013 nr 6, s. 72–92. 53

Art. 296. kk.:

§ 1. Kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub

umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby

fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, przez

nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku,

wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy

do lat 5.

§ 1a. Jeżeli sprawca, o którym mowa w § 1, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub

niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo

wyrządzenia znacznej szkody majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Zob. szerzej: W. Walczak, Odpowiedzialność menedżerów z tytułu zajmowania się sprawami

majątkowymi podmiotów gospodarczych, „Wiedza Prawnicza” 2014 nr 1, s. 76–96.

30

wynagrodzenia (chociaż niewątpliwie jest to również istotne), lecz przede

wszystkim w kategorii przyznawanych uprawnień decyzyjnych w zakresie

dysponowania majątkiem i finansami danej organizacji. Dla przykładu każdy urząd

administracji publicznej, powinno się analizować nie tylko jako instytucję, w której

zatrudnienie znajduje określona liczba pracowników, lecz organizację

odpowiedzialną

za dystrybucje i rozporządzanie środkami publicznymi. Podobnie trzeba

rozpatrywać wszystkie spółki z udziałem Skarbu Państwa i jednostek samorządu

terytorialnego oraz inne organizacje sektora finansów publicznych.

Drugą zauważalną tendencją, jest kaskadowanie wzorców kultury organizacyjnej,

wyznawanych norm i wartości, stylu przywództwa i zarządzania

charakterystycznego dla partii politycznych na inne organizacje, które

są traktowane jako swoisty łup wyborczy przez ekipę władzy – ugrupowania,

tworzące większość parlamentarną. Te wypracowane wzorce postępowania

i przećwiczone scenariusze partyjnych rozgrywek stanowią wyznacznik dla

poszerzania sfery wpływów i zawłaszczania kolejnych instytucji przez z góry

wybranych, jedynie słusznych beneficjentów. Ma całkowitą rację Bogdan

Wojciszke twierdząc, że „ludzie są zawsze narażeni na eksploatację przez

dysponentów władzy”54

, gdyż dokładnie takie samo zjawisko występuje

we wszystkich organizacjach, zatrudniających pracowników. Różnice dotyczą

wyłącznie skali i zakresu wykorzystywania pracujących ludzi przez właścicieli

i menedżerów, a także przejawiają się w kwotach otrzymywanego wynagrodzenia.

Zarządzanie oparte na realizacji uprzednio przygotowanych scenariuszy

zapewniających uprzywilejowaną pozycję dla wąskiego kręgu wykreowanych elit

oraz podporządkowanych realizacji partykularnych interesów określonych grup

przy jednoczesnym marginalizowaniu szeregowych członków organizacji, jest

bardzo symptomatyczne nie tylko dla partii politycznych, lecz również występuje

w administracji publicznej i powiązanych z nią organizacjach. Czasami jest także

naśladowane i kopiowane w pozostałych firmach, które z racji zakresu

54

B. Wojciszke, Psychologia władzy, „Nauka” 2011 nr 2, Polska Akademia Nauk, Warszawa,

s. 54.

31

prowadzonej działalności są zależne od decyzji i rozstrzygnięć podejmowanych

przez organy władzy publicznej.

Bardzo przemyślane opinie i poglądy na ten temat wyraża Czesław Nosal,

analizując mechanizmy destrukcyjnego sprawowania władzy przez jednostki lub

niewielkie grupy osób. Uważa on, że „dinozaury władzy” potrafią bardzo

umiejętnie wykorzystywać reguły demokracji dla realizowania nadrzędnego celu –

tzn. utrzymania za wszelką cenę władzy przez tyle kadencji, ile się tylko da.

Uzupełniając swoją wypowiedź zwraca uwagę na kolejną bardzo ważną zależność,

że osoby, które się już umocniły w fotelu władzy na kolejną kadencję, gdy tylko

przejdą procedurę wyborczą, potrafią bardzo zręcznie i niezwykle skutecznie

wykorzystywać proces stanowienia i egzekwowania organizacyjno-prawnych reguł

do własnych celów. Daje się również zauważyć, że ta grupa osób w ramach

sprawowanej władzy realizuje w jej toku różne idiosynkrazje i nieustannie poucza

innych55

. Jednym zdaniem można powiedzieć, że te spostrzeżenia autora

w zdecydowanej większości przypadków stanowią bardzo trafne i właściwe

odwzorowanie badanej rzeczywistości organizacyjnej, a tym samym zbliżają

do poznania prawdy. Kolejne niezwykle celne przemyślenia Cz. Nosala dotyczą

klimatu wspierającego wykreowany system władzy, określanego mianem

„toksycznego trójkąta – destrukcyjni przywódcy, ulegli podwładni,

sprzyjające otoczenie”56

.

Podsumowanie

Jak słusznie podkreśla Andrzej Grzegorczyk, „celem badań naukowych jest

prawdziwy opis rzeczywistości”, a „metodologia nauki wytycza drogę do osiągania

wartości, jaką jest prawdziwość wypowiadanych twierdzeń”57

. Etos i główny cel pracy

naukowej to przede wszystkim uczciwość operowania słowami przy tworzeniu opisu

55

Por. Cz. Nosal, Dinozaury władzy. Destrukcyjne kierowanie organizacjami [w:] B.

Kożusznik, M. Chrupała-Pniak (red.), Zastosowania psychologii w zarządzaniu,

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2010, s. 159 –160. 56

Tamże, s. 165. 57

A. Grzegorczyk, Uczciwość w nauce. Próba podsumowania, „Nauka” 2010 nr 3, Polska

Akademia Nauk, Warszawa, s. 194.

32

rzeczywistości, co oznacza tworzenie i prezentowanie zdań prawdziwych, zarówno

we własnym myśleniu, a zwłaszcza w tzw. wypowiedziach „ostatecznych” –

stanowiących twierdzenia o rzeczywistości – skierowanych do innych osób.

Wypowiedzi ostateczne to takie, które są rezultatami wielu prób i dłuższego namysłu,

oraz zostały uznane za najlepiej poznawczo oddające poglądy autora na temat

badanego fragmentu rzeczywistości. Prawdziwość twierdzeń odnoszących się

do przedstawianego opisu rzeczywistości jest uznawana za podstawową wartość,

której służy badacz58

.

Zaprezentowane w opracowaniu przemyślenia nie są pochodną chwilowej,

incydentalnej refleksji autora, lecz są rezultatem prowadzonych badań, wnikliwych

obserwacji konstruującej się rzeczywistości społeczno-organizacyjnej, a także opierają

się na własnych doświadczeniach zawodowych w instytucjach z poza sfery nauki. Bez

wątpienia zawierają one szereg uwag i opinii o polemicznym charakterze, które pewna

część środowiska naukowego może próbować podważać, a nawet negować, gdyż nie

mieszczą się one w tzw. kanonie dotychczas popularyzowanych jedynie słusznych

teorii. Rzucają one bowiem nowe światło i przełamują utarte stereotypy (horyzonty)

myślowe, stanowiąc jednocześnie przyczynek do możliwych dalszych pogłębionych

analiz i peregrynacji badawczych na gruncie innych nauk społecznych oraz wytyczają

płaszczyznę do kolejnych dyskusji, a także wymiany poglądów. Można je określić

jako kontynuację i jednocześnie nowy wątek rozważań zbieżnych z założeniami

Seminarium Krytycznej Teorii Organizacji w Akademii Leona Koźmińskiego59

, które

jednakże w istotny sposób różnią się od dotychczas akcentowanych zagadnień.

W niniejszym artykule główny środek ciężkości został położony na wyjście

poza zamknięte schematy pojęciowe, dotyczące postrzegania wybranych aspektów

teorii i praktyki współczesnego zarządzania. Ich wybór został dokonany w sposób

świadomy, logiczny i przemyślany, wraz z podanym uzasadnieniem, które odwołuje

się do konkretnych argumentów merytorycznych. Szczególną uwagę poświęcono

ukierunkowaniu procesów myślowych na dostrzeganie istotnych koincydencji

58

Tamże, s. 194–195. 59

Por. W. Kieżun (red.), Krytycznie i twórczo o zarządzaniu, Wolters Kluwer, Warszawa

2011, s. 10.

33

procesów organizacyjnych, gdyż to zawsze nasz umysł jest źródłem poznawania

i oceny rzeczywistości – wiedza ucieleśniona w człowieku pozostaje

najważniejsza60

.W konsekwencji przyjętego podejścia w sposób bardziej radykalny

nakreślono kilka ważnych obszarów problemowych dla badań empirycznych

w naukach o zarządzaniu, co niesie za sobą całkowicie nową racjonalność. W gronie

oponentów mogą się pojawiać oceny, że omawiane tematy w głównej mierze

sprowadzają się

do przedstawiania patologii organizacji, która zgodnie z definicją Witolda Kieżuna,

„jest jej względnie trwałą niesprawnością, która powoduje marnotrawstwo w sensie

ekonomicznym i/lub moralnym, przekraczając granice społecznej tolerancji”61

. Można

w tym miejscu zadać kilka zasadnych pytań: o granice społecznej tolerancji dla

opisywanych zjawisk, a także o skalę tych zjawisk we współczesnych organizacjach.

Mają one związek z fundamentalnym pytaniem o cele, wartości (normy etyczne,

uczciwość), a także rozumienie społecznej funkcji zarządzania: czy ma ono służyć

realizacji wspólnego dobra, starając się harmonizować oraz równoważyć potrzeby

i oczekiwania wszystkich członków organizacji, czy też ma polegać

na marginalizowaniu i wykorzystywaniu pracowników oraz być podporządkowane

przede wszystkim celom służącym umacnianiu partykularnych interesów elit

władzy?

Przedstawione rozważania mogą być niewątpliwie rozpatrywane w kategorii

postulatu dążenia do poznawania prawdy o badanej rzeczywistości organizacyjnej62

,

wpisującego się w nurt problemowy określany mianem „przełomy w zarządzaniu”63

.

Marek Ćwiklicki słusznie twierdzi, iż złożoność oraz specyfika nauk o zarządzaniu

powoduje, że wytwarzana i popularyzowana wiedza nie ma charakteru prawdy

60

Ta wiedza ma przede wszystkim służyć dalszemu rozwijaniu umiejętności dostrzegania i

właściwego interpretowania określonych konkretnych zjawisk występujących w

organizacjach. 61

W. Kieżun, Patologia transformacji. Wydanie uzupełnione, Poltext, Warszawa 2013, s. 16. 62

Prawdy, która dla wielu może się wydawać niepotrzebna, zbędna i niecelowa, gdyż obnaża

pewne mechanizmy i wzorce postępowania, które zasadniczo różnią od tych, które są

popularyzowane w literaturze przedmiotu i poglądów głoszonych na różnych konferencjach

naukowych. 63

Zob. Z. Dworzecki, B. Nogalski (red.), Przełomy w zarządzaniu. Kontekst strategiczny,

TNOiK, Toruń 2011.

34

absolutnej i ponadczasowej64

. Można zatem uznać, że istnieje potrzeba zdobywania

nowej wiedzy, stosownie do aktualnych przeobrażeń i zmian zachodzących

w otoczeniu, aby w ślad za tym weryfikować stare, tzw. klasyczne teorie zarządzania.

Taka zmiana mentalności i podejścia nie dla wszystkich przedstawicieli świata nauki

w Polsce wydaje się być słuszna, a co się z tym wiąże może być poddawana krytyce.

Z drugiej zaś strony jeśli w najnowszej literaturze przedmiotu pojawiają się

stwierdzenia,

że „w amerykańskich encyklopediach i podręcznikach podkreśla się, że rozwój nauk

o zarządzaniu i profesjonalizacja zarządzania w sferze gospodarki występuje obok tak

ważnych wydarzeń jak zniesienie niewolnictwa czy uchwalenie demokratycznej

Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki”65

, to podjęcie przez autora rozważań

w ramach nakreślonych obszarów tematycznych wydaje się w pełni zasadne i wysoce

pożądane.

Potwierdzenie słuszności zaprezentowanego w tym opracowaniu rozumowania

znajduje się w bardzo wyrazistych i zdecydowanych wypowiedziach Andrzeja

Zawiślaka, który miał odwagę powiedzieć klika słów prawdy na temat

paradygmatów współczesnego zarządzania.

(...) W obszarze zjawisk społecznych, w obszarze zjawisk, które nas interesują,

zmiany są rezultatem działania trzech czynników podstawowych: technika,

organizacja i wartości. Liczą się tylko wartości, które można skomercjalizować,

liczy się mówiąc brutalnie tylko kasa, taka jest prawda. Czyli mamy ten

dychotomiczny podział, z jednej strony komplikujący się świat zjawisk

technicznych i organizacyjnych, a z drugiej strony homogenizacja jednej rzeczy –

jednej wartości! Proszę państwa ta homogenizacja bije w oczy, na każdym

odcinku, każda rzecz jest przeliczana na pieniądze. Proszę państwa, historia

ludzkości, historia cywilizacji pokazuje, że wartości materialne zawsze miały

64

M. Ćwiklicki, Przesłanki stosowania teorii ugruntowanej w naukach o zarządzaniu [w:] W.

Błaszczyk, I. Bednarska-Wnuk, P. Kuźbik (red.), Nurt metodologiczny w naukach o

zarządzaniu, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica nr 234, Wydawnictwo

Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010, s. 244. 65

Zob. S. Lachiewicz, B. Nogalski (red.), Osiągnięcia i perspektywy nauk o zarządzaniu,

Wolters Kluwer, Warszawa 2010, s. 9.

35

bardzo ważne znaczenie, ale nie dominowały aż tak bardzo (...). I teraz naszym

dramatem jest właśnie to, że społeczeństwo nasze funkcjonuje w tej chwili

w takim patologicznym układzie (...) Większość ludzi, to są ludzie biedni.

A praktyka polega na tym, że najlepszy sposób robienia pieniędzy na biednych to

utrzymać ich w tym stanie w dalszym ciągu. I systemowe uwarunkowania są tak

ustawiane, że biedny ma pozostać biedny, bo na nich się zarabia.(...)” 66

.

Na koniec należy w tym miejscu zacytować interesującą i ponadczasową

refleksję, jaką sformułował Frederic August von Hayek: „Rozwój polega na tym,

że nieliczni przekonują wielu. Nowe myśli muszą się gdzieś pojawić, zanim będą

mogły się stać poglądami większości”67

. To zdanie trafnie syntetyzuje uzasadnienie

dla podjętej tematyki badawczej i podstawowy cel zaprezentowanych rozważań.

Bibliografia

Apanowicz J. (2002) Charakterystyka wiedzy o zarządzaniu, [w:] B. Nogalski, J. Apanowicz,

R. Rutka, A. Czermiński, M. Czerska, Zarządzanie organizacjami, TNOiK Dom

Organizatora, Toruń, s. 19–21

Brzeziński J. M. (2012) Po co Akademia? O dostojeństwie nauki, „Nauka” nr 2, Polska

Akademia Nauk, Warszawa, s. 29, s. 24.

Ćwiklicki M. (2010) Przesłanki stosowania teorii ugruntowanej w naukach o zarządzaniu

[w:] W. Błaszczyk, I. Bednarska-Wnuk, P. Kuźbik (red.), Nurt metodologiczny w naukach o

zarządzaniu, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica nr 234, Wydawnictwo

Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 244.Czaińska K. (2012) Odkryć zarządzanie, PWN,

Warszawa.

Czakon W. (2011) Paradygmat sieciowy w naukach o zarządzaniu, „Przegląd Organizacji” nr

11, s. 3–6.

66

Fragment wystąpienia Andrzeja Zawiślaka w Instytucie Lecha Wałęsy, Warszawa 2011;

źródło: www.ilw.org.pl/download/411/Zapis%20VII%20posiedzenie.pdf [dostęp:

30.11.2013r.]. 67

Zob. A. Blikle, Doktryna jakości. Rzecz o skutecznym zarządzaniu, Warszawa 2013, s. 1;

źródło: www.moznainaczej.com.pl [30.11.2013r.].

36

Czakon W. (2012) Sieci w zarządzaniu strategicznym, Wolters Kluwer, Warszawa, s. 21.

Drozdowicz Z. (2013) Ludzie Uniwersytetu, „Nauka” nr 3, Polska Akademia Nauk,

Warszawa, s. 36.

Dworzecki Z., Nogalski B. (2011) Przełomy w zarządzaniu. Kontekst strategiczny (red.),

TNOiK, Toruń.

Drucker P. F. (2008) Myśli przewodnie Druckera, MT Biznes, Warszawa, s. 24–26.

Filipowicz S. (2012) Krytyka. Imponderabilia i strategia, „Nauka” nr 2, Polska Akademia

Nauk, Warszawa, s. 33–35.

Gospodarek T. (2012) Aspekty złożoności i filozofii nauki o zarządzaniu, Wydawnictwo

Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości, Wałbrzych, s. 241, s.

197–199.

Grzegorczyk A. (2010) Uczciwość w nauce. Próba podsumowania, „Nauka” nr 3, Polska

Akademia Nauk, Warszawa, s. 194–195.

Kieżun W. (2011) Krytycznie i twórczo o zarządzaniu (red.), Wolters Kluwer, Warszawa, s.

10.

Kieżun W. (2013) Patologia transformacji. Wydanie uzupełnione, Poltext, Warszawa, s. 16.

Krupa M. (2006) „Dżungla” teorii organizacji i zarządzania – poznanie zdeterminowane

pytaniem o światopogląd?, „Annales” Etyka w życiu gospodarczym, tom 9 nr 1,

Salezjańska Wyższa Szkoła Ekonomii

i Zarządzania, Łódź, s. 342.

Lachiewicz S., Nogalski B. (2010) Osiągnięcia i perspektywy nauk

o zarządzaniu (red.), Wolters Kluwer, Warszawa, s. 9.

Lekka-Kowalik A. (2011) O prawdzie jako celu nauki i fundamencie jej etosu, [w:] A.

Maryniarczyk, K. Stępień, P. Gondek (red.), Spór o prawdę. Zadania współczesnej

metafizyki, Tom 13, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin, s. 315.

Łoboz K., Puciato D. (2013) Dekalog współczesnego zarządzania. Najnowsze nurty,

koncepcje, metody, Difin, Warszawa.

Mintzberg H. (2013) Zarządzanie, Wolters Kluwer, Warszawa, s. 20.

Morgan G. (2013) Obrazy organizacji, PWN, Warszawa, s. 234–236.

Nosal Cz. (2010) Dinozaury władzy. Destrukcyjne kierowanie organizacjami [w:] B.

Kożusznik, M. Chrupała-Pniak (red.), Zastosowania psychologii

w zarządzaniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 159 –165.

Oleksyn T. (2013) Filozofia a zarządzanie (red.), Wolters Kluwer, Warszawa,

s. 9; s. 20–21.

Pietruszka-Ortyl A. (2012) Szkice o paradygmatach wyłaniających się

z naukach o zarządzaniu, [w:] B. Mikuła (red.), Historia i perspektywy nauk o

zarządzaniu, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków, s. 70–72.

Sułkowski Ł. (2011) Natura poznania w naukach o zarządzaniu, „Przegląd Organizacji” nr

10, s. 6–8.

Szpaderski A. (2009) Koncepcja paradygmatu i jej znaczenie dla nauk

o zarządzaniu, „Organizacja i Kierowanie” nr 4, s. 139–157.

Tadeusiewicz R. (2012) Ilość czy jakość, „Nauka” nr 4, Polska Akademia Nauk, Warszawa, s.

66.

Trocki M. (2005) Tożsamość nauk o zarządzaniu, „Przegląd Organizacji” nr 1, s. 7–10.

Walczak W. (2010) Nauka o organizacji. Wybrane zagadnienia, Oficyna Wydawnicza

Warszawskiej Szkoły Zarządzania, Warszawa, s. 26–28.

Walczak W. (2010) Konkurencyjność przedsiębiorstw a zamówienia publiczne, „Master of

Business Administration” nr 6, Akademia Leona Koźmińskiego, Warszawa, s. 86–97.

Walczak W. (2011) Wieloetatowość pracowników a zarządzanie kapitałem ludzkim, „E-

mentor” nr 5, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, s. 18–25.

37

Walczak W. (2012) Kierunki rozwoju nauk o zarządzaniu – wyzwania współczesności, [w:]

A. Czech (red.), Nauki o zarządzaniu – u początków

i współcześnie, Studia Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe Wydziałowe nr 118, Uniwersytet

Ekonomiczny w Katowicach, Katowice, s. 532–534.

Walczak W. (2012) Cele i funkcje zarządzania w teoriach naukowych

a praktyka – próba diagnozy źródeł występujących rozbieżności, „E-mentor” nr 2, Szkoła

Główna Handlowa w Warszawie, s. 22.

Walczak W., (2012) Znaczenie zaufania w procesach zarządzania kapitałem ludzkim –

analiza wielowymiarowa, „E-mentor” nr 5, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, s.

31–39.

Walczak W. (2013) Kształcenie z zakresu nauk o zarządzaniu – uwarunkowania i specyfika

studiów, „E-mentor” nr 2, Szkoła Główna Handlowa

w Warszawie, s. 12–19.

Walczak W. (2013) Postępowania habilitacyjne według znowelizowanych procedur – analiza

wielowymiarowa, „E-mentor” nr 4, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, s. 4–13.

Walczak W. (2013) Uwarunkowania polityki personalnej i ich wpływ na relacje

międzyludzkie w organizacji [w:] M. Czajkowska, K. Januszkiewicz, M. Kołodziejczak,

M. Zalewska-Turzyńska (red.), Uwarunkowania zachowań ludzi w organizacji, Acta

Universitatis Lodziensis, Folia Oecenomica 282, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego,

Łódź 2013, s. 283–294.

Walczak W. (2013) Zawłaszczanie stanowisk w administracji samorządowej – element

umacniania systemu władzy [w:] Z. Janowska (red.), Dysfunkcje

i patologie w sferze zarządzania zasobami ludzkimi tom 5, Acta Universitatis Lodziensis,

Folia Oecenomica 288, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013, s. 67–78.

Walczak W. (2013) Zróżnicowane standardy nadzoru korporacyjnego

w spółkach z udziałem Skarbu Państwa, „Przegląd Corporate Governance” nr 3 (35), Polski

Instytut Dyrektorów, Warszawa, s. 27–48.

Walczak W. (2013) Źródła przedsiębiorczości w praktyce gospodarczej [w:] S. Flaszewska,

S. Lachiewicz, M. Nowicki (red.), Społeczne i organizacyjne czynniki rozwoju

przedsiębiorczości, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź, s. 11–25.

Walczak W. (2013) Odpowiedzialność funkcjonariusza publicznego za decyzje zarządcze

będące nadużyciem władzy, „Wiedza Prawnicza” nr 6, Łódź,

s. 72–92.

Walczak W. (2014) Odpowiedzialność menedżerów z tytułu zajmowania się sprawami

majątkowymi podmiotów gospodarczych, „Wiedza Prawnicza”

nr 1, Łódź, s. 76–96.

Wilkin J. (2012) Komu potrzebne są nauki społeczne? Nauki społeczne

w polskiej i europejskiej przestrzeni badawczej oraz w rozwiązywaniu problemów

rozwoju, „Nauka” nr 4, Polska Akademia Nauk, Warszawa,

s. 17–22.

Wojciszke B. (2011) Psychologia władzy, „Nauka” nr 2, Polska Akademia Nauk, Warszawa,

s. 54.

Netografia

Blikle A. (2013) Doktryna jakości. Rzecz o skutecznym zarządzaniu, Warszawa, s. 1; źródło:

www.moznainaczej.com.pl [02.06.2014r.].

Centralna Komisja ds. Stopni i Tytułów, źródło: http://www.ck.gov.pl/index.php/komunikaty-

ck?start=5 [02.06.2014r.].

38

Forum Obywatelskiego Rozwoju, źródło: http://www.for.org.pl/ [30.11.2013r.].

Instytut Lecha Wałęsy, źródło: http://www.ilw.org.pl/ [30.11.2013r.].

Kodeks etyki pracownika naukowego, załącznik do uchwały PAN nr 10/2012 z 13.12.2012 r.,

Warszawa 2012, s. 4. http://www.pan.pl/ [02.06.2014r.].

Misja Uniwersytetu Łódzkiego, źródło: http://www.uni.lodz.pl/ouni/misja [02.06.2014r.].

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553, z późń.

zm.); źródło: http://isap.sejm.gov.pl [02.06.2014r.].

Zawiślak A. (2011) Fragment wystąpienia w Instytucie Lecha Wałęsy, Warszawa; źródło:

www.ilw.org.pl/download/411/Zapis%20VII%20posiedzenie.pdf [30.11.2013r.].

Streszczenie

Dążenie do poznawania prawdy w naukach o zarządzaniu

– dylematy i kontrowersje

Celem artykułu jest przedstawienie rozważań omawiających złożoność zagadnień

dotyczących kwestii dążenia do poznawania prawdy w naukach

o zarządzaniu oraz związanych z tym dylematów i kontrowersji. Podjęta tematyka jest

próbą odpowiedzi na fundamentalne pytanie: czy w naukach humanistycznych

i społecznych inne sprawy i względy mogą być uznane za ważniejsze od troski

o prawdę? Analizując wyodrębnione problemy organizacyjne opisywane w teoriach

popularyzowanych w literaturze przedmiotu, zaprezentowano argumentację

przybliżającą do zdiagnozowania kluczowych czynników i okoliczności, które

sprawiają, że omawiane zagadnienia nie pokrywają się z rzeczywistością

organizacyjną, wyjaśniając na czym polegają występujące rozbieżności oraz gdzie

tkwią ich przyczyny i źródła.

Autor w szczególności zwraca uwagę na fakt, że przełamywanie utartych kanonów

myślenia, prawo do krytyki, wyrażania poglądów i wniosków na temat prawdy

o badanych zjawiskach organizacyjnych mających swoje potwierdzenie w praktyce,

a także wolność prowadzenia badań naukowych i przedstawiania logicznej

argumentacji dla poparcia formułowanych opinii, stanowią niezbędne – podstawowe

i pożądane – wartości umożliwiające rozwój nauk o zarządzaniu. Zagadnienia

te analizowane są w szerszym ujęciu, stanowiąc próbę udzielenia odpowiedzi

na pytania o znaczenie i poszanowanie dla prawdy, norm etycznych, zaufania,

uczciwości i odpowiedzialności we współczesnych realiach zarządzania.

Słowa kluczowe: dążenie do poznawania prawdy, nauki o zarządzaniu, rzeczywistość

organizacyjna, teoria i praktyka, wolność prowadzenia badań naukowych

Summary

Aspiration to finding the truth in management sciences - dilemmas and

controversies

39

The aim of the paper is presenting deliberations which emphasize the complexity of

issues devoted to dilemmas and controversies associated with aspiration to finding the

truth in management sciences. Discussed subject is an attempt of the answer

to a fundamental question: whether in humanities and social sciences it is possible

to regard that some other matters are more important than concern for the truth?

Analyzing detailed organizational problems, examined by management theoretical

studies popularized in the literature, were presented arguments bringing closer view

to diagnosing and explaining key factors and circumstances causing that described

situations are nor covering with organizational reality.

Author in particular paid attention to the fact, that breaking conventional canons of

thinking, the right to expressing critical views and conclusions highlighting the truth

about chosen processes appearing in practice and the freedom

of presenting logical argumentation to support formulated opinions, are essential –

core and demanded values – for development of management science. These issues

were analysed in wider context, being an answer to questions about the meaning and

respect for the truth, ethical norms, trust, honesty and understanding responsibility in

contemporary management.

Key words: aspiration to finding the truth, management sciences, organizational

reality, theory and practice, freedom of the conducted researches

40

Dr Monika Grochalska,

Dr Majka Łojko

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Współpraca sektora ekonomii społecznej z samorządem lokalnym

na przykładzie wybranych powiatów województwa warmińsko-

mazurskiego

Wstęp

Specyfika ekonomii społecznej tkwi w tym, że społeczne są cele działania jej

podmiotów i mechanizmy kontrolowania ich działalności68

. Ekonomia społeczna różni

się więc zasadniczo od gospodarki rynkowej tym, że jej podmioty nie są nastawione

na zysk, lecz na realizację celów społecznych, z których najważniejszym jest

przeciwdziałanie społecznemu wykluczeniu69

.

Rozwój ekonomii społecznej w regionie warmińsko-mazurskim nie jest

wystarczający, niemniej jednak ekonomia społeczna od lat zajmuje ważne miejsce

w strategii rozwoju województwa. Samorząd od wielu lat stara się silnie wspierać

rozwój przedsiębiorczości społecznej w regionie, zauważalny jest coraz silniejszy

rozwój sektora pozarządowego, który w skuteczny sposób łączy cele społeczne

z gospodarczymi.

W województwie działa wiele lokalnych instytucji, które mają za zadanie

wspomóc potencjalnych przedsiębiorców społecznych w przejściu przez ścieżkę

zakładania podmiotu ekonomii społecznej. Ośrodki wsparcia ekonomii społecznej,

inkubatory przedsiębiorczości społecznej, to zorganizowana sieć instytucjonalna,

oplatająca region. Samorząd terytorialny ma bardzo istotne zadanie w kształtowaniu

gospodarki społecznej. Jednak dla rozwoju ekonomii społecznej na poziomie lokalnym

niezbędne jest nie tylko tworzenie dobrego klimatu, ale również ciągłe uświadamianie

lokalnych decydentów o roli ekonomii społecznej i znaczeniu współpracy. Ważnym

68

J. Hauser, Ekonomia społeczna jako sektor gospodarki, „Ekonomia Społeczna” nr1/2007, s.

9 69

Tamże, s.10

41

jest, aby obie strony, zarówno samorząd jak i podmiot ekonomii społecznej widziały

w sobie silnych partnerów70

.

W niniejszym artykule postaramy się zaprezentować możliwości podejmowania

współpracy sektora ekonomii społecznej z samorządem lokalnym na podstawie

wyników badań przeprowadzonych w czterech wybranych powiatach województwa

warmińsko-mazurskiego.

Prezentowany artykuł opisuje możliwości i bariery w rozwoju współpracy

sektora ekonomii społecznej z samorządem lokalnym w wybranych powiatach

województwa warmińsko-mazurskiego i stanowi część składową szeroko zakrojonych

działań projektowych pod nazwą Inkubatory Przedsiębiorczości Społecznej

współfinansowanych przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu

Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet: 7 Promocja integracji

społecznej, Działanie: 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora

ekonomii społecznej, Poddziałanie: 7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej.

1. Ekonomia społeczna we współpracy z samorządem lokalnym – zarys

problematyki

Prowadzony dyskurs w przestrzeni publicznej i naukowej wokół ekonomii

społecznej w zasadzie jest dyskusją o kształcie gospodarki i rozwoju społecznego,

o tym, jak zmienia się i jak powinna się zmieniać rola gospodarki. Tymczasem

ekonomia społeczna może stać się istotnym elementem uzupełniającym politykę

społeczną państwa.

Ekonomia społeczna jest kategorią złożoną, łączącą zarówno ekonomiczne jak

i społeczne aspekty aktywności obywatelskiej. Jej miejsce i rolę w społeczeństwie

wyznacza specyficzny rodzaj przedsiębiorczości i zaradności społecznej wynikający

przede wszystkim z inicjatywy obywatelskiej71

.

Pojęcie „ekonomii społecznej” w Polsce nie zostało jak dotąd określone

ustawowo. Wiążącą definicję pojęcia „ekonomii społecznej” zawiera przygotowany

70

W. Wróblewski, O ekonomii społecznej w regionie warmińsko-mazurskim, Biuletyn

Ekonomia Społeczna na Warmii i Mazurach, grudzień 2013, s. 2 71

A. Leszkiewicz, Miejsce przedsiębiorstw społecznych w strategiach rozwoju gospodarczego, [w:] Wspieranie

ekonomii społecznej, red. J. Hausner, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2008, s.22.

42

przez członków grupy strategicznej Zespołu do spraw rozwiązań systemowych

ekonomii społecznej, projekt dokumentu - Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii

Społecznej. Według tego rządowego dokumentu ekonomia społeczna to sfera

aktywności obywatelskiej, która poprzez działalność ekonomiczną i działalność

pożytku publicznego służy: integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych

społeczną marginalizacją, tworzeniu miejsc pracy, świadczeniu usług społecznych

użyteczności publicznej (interesu ogólnego)72

.

Ekonomia społeczna jest często określana przez pryzmat pełnionych funkcji lub

też przedstawienie podmiotów działających w jej zakresie. Według J. Hausnera

ekonomia społeczna jest sektorem gospodarki, w którym organizacje są zorientowane

na społeczną użyteczność, a wypracowywana przez nie nadwyżka służy realizacji celu

społecznego. Taka ich misja wynika z autonomii zarządzania, demokratycznego

decydowania oraz lokalnego zakorzenienia tych organizacji i jest przez nie

chroniona73

.

Ekonomia społeczna w praktyce oznacza działalność podmiotów ekonomii

społecznej (PES). W dobie kryzysu gospodarczego ekonomia społeczna jest ogromną

szansą dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, bezrobotnych, wspólnot

nieformalnych, a także innych osób znajdujących się w trudnej sytuacji.

Sektor ekonomii społecznej wkomponowuje się w ideę budowania demokracji

uczestniczącej poprzez nową wizję ładu społecznego oraz integrację społeczności

lokalnych. Połączenie wartości solidarności i indywidualnego zaangażowania

ekonomicznego może – choć nie musi – budować nowe, aktywne formuły

uczestnictwa lokalnego. Mogą one stanowić element polityki wzrostu zatrudnienia

poprzez wypełnianie przestrzeni lokalnej w sferze usług społecznych oraz

umożliwianie zatrudnienia grup szczególnie zagrożonych na rynku. Ponadto, stanowią

istotny instrument procesu integracji społecznej, kreujący przewartościowanie ról

zawodowych i społecznych poprzez budowanie wspólnot opartych o solidarność,

zamiast zależności. Stanowią również instrument rozwoju społeczności lokalnej,

72

Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej, Projekt z dnia 17 września 2013, s. 20. 73

J. Hausner, Ekonomia społeczna jako kategoria rozwoju [w:] Hausner J. (red.) Ekonomia

społeczna a rozwój, MSAP, Kraków 2007, s.14

43

poprzez dostarczanie obywatelom usług użyteczności publicznej74

.

Współpraca pomiędzy administracją publiczną a sektorem ekonomii społecznej

jest w Polsce stosunkowo nowym zjawiskiem. Organizacje pozarządowe postrzegane

są często jako konkurent w działaniach społecznych, tymczasem pożądana byłaby

sytuacja, kiedy byłyby one naturalnymi partnerami dla samorządów w ich działaniach

na rzecz rozwiązywania lokalnych problemów społecznych. Zgodnie z zasadą

pomocniczości, określoną w Konstytucji, tam gdzie to możliwe, organizacje

pozarządowe winny dążyć do przejmowania realizacji zadań publicznych uzyskując

przy tym pokrycie kosztów75

.

Samorząd lokalny jest bardzo ważny dla dobrego funkcjonowania sektora

ekonomii społecznej. Korzyści ze współpracy nie są jednostronne - również lokalna

społeczność zyskuje na współpracy samorządu z przedsiębiorcami społecznymi.

Lokalne samorządy dysponują różnymi, zarówno finansowymi,

jak i pozafinansowymi, możliwościami wsparcia podmiotów ekonomii społecznej.

Część z tych instrumentów wsparcia jest dedykowana specyficznym typom

podmiotów, np. spółdzielniom socjalnym, inne zaś są adresowane szeroko,

do wszystkich typów przedsiębiorstw społecznych.

Współpraca między samorządem a sektorem ekonomii społecznej nie powinna

ograniczać się do wsparcia czy relacji klient-dostawca usług i towarów. Przedsiębiorcy

społeczni często dysponują wysokimi kompetencjami i wiedzą, z której samorząd

może skorzystać przy np. tworzeniu dokumentów strategicznych76

.

Także współpraca pomiędzy samorządem lokalnym a podmiotami ekonomii

społecznej w regionie warmińsko-mazurskim do niedawna była raczej znikoma.

Organizacje pozarządowe i samorząd lokalny były stawiane po przeciwnych stronach,

również dlatego, że to samorząd lokalny był postrzegany przez społeczeństwo i jego

organizacje jako główna przyczyna społecznych, ekologicznych i gospodarczych

problemów. Wprawdzie obie strony podejmowały wspólne projekty, to jednak często

74

Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej. Projekt. Warszawa 2012, s.6-7. 75

I. Gosk, A. Pyrka, Różne formy współpracy z podmiotami ekonomii społecznej,

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Pożytku Publicznego broszura proeS3,

s.5 76

http://www.ekonomiaspoleczna.pl/x/609047

44

raczej szukały w ten sposób możliwości wpływu na siebie nawzajem lub/i uzyskania

wymiernych korzyści niż prawdziwego rozwiązania dla konkretnego problemu

społecznego. Aktualnie coraz częściej zawierają partnerstwa strategiczne, które

pozwalają im osiągać wspólne i ważne cele społeczne przy zachowaniu

indywidualności, wartości i tożsamości każdego z członków partnerstwa77

.

Obecnie przestrzeń współpracy organizacji pozarządowych z administracją

publiczną współistnieje z przestrzenią współpracy NGO’s z biznesem. Wraz

z upowszechnianiem koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu, która

z założenia opiera się na dialogu i partnerstwie, perspektywa współpracy

przedsiębiorstw i organizacji pozarządowych zaczyna się zmieniać.

Wprawdzie przestrzeń owej współpracy nie ma umocowania w żadnych

uregulowaniach prawnych. Jednakże, silny trend społecznego zaangażowania biznesu

powoduje, że współpraca na linii biznes – NGO’s staje się coraz bardziej konieczna

i zrozumiała. Zakres współpracy biznesu i organizacji pozarządowych obejmuje

zarówno czysto biznesowe relacje oparte na sponsoringu, jak również realizowanie

strategicznej wieloletniej współpracy przy wspólnych programach społecznych78

.

2. Metodologia badań sektora ekonomii społecznej

2.1.Cel i przedmiot badań

Celem prezentowanego tu fragmentu badań było:

1) Określenie stanu relacji przedsiębiorstw społecznych badanych powiatów z JST

i przedsiębiorstwami komunalnymi z tego terenu oraz zakresu istniejącej

współpracy między nimi.

2) Ustalenie poziomu wiedzy na temat PES oraz stopnia zainteresowania

przedsiębiorstw komunalnych i JST z terenu powiatu ewentualną współpracą.

3) Identyfikacja możliwości podjęcia współpracy z przedsiębiorstwami

komunalnymi i JST oraz potencjalnych obszarów takiej współpracy.

77

K. Hus, Współpraca międzysektorowa na rzecz CSR: formy, korzyści, www.csr.slask.pl/.../K_HusWspółpraca-

międzysektorowa-na-rzecz-CSR (plik pobrano: 18.04.2014) 78

M. Karwacka, CSR – wspólna przestrzeń dla biznesu i organizacji pozarządowych, [w:] Usługi społeczne

odpowiedzialnego biznesu, red. M. Bonikowska, M. Grewiński, WSP-TWP, Warszawa 2011, s.67-68

45

Przedmiotem badań była współpraca JST i przedsiębiorstw komunalnych

z regionu z PES.

2.2. Problemy badawcze

1) Jakie są obecnie relacje przedsiębiorstw społecznych badanych powiatów

z przedsiębiorstwami komunalnymi i JST z tego terenu?

2) Jakie formy współpracy między PES a przedsiębiorstwami komunalnymi i JST

są podejmowane i w jakich zakresach?

3) Czy JST i zarządzający przedsiębiorstwami komunalnymi z terenu powiatu

są zainteresowani ewentualną współpracą z PES? W jakich obszarach?

Dlaczego?

Uzyskane odpowiedzi na tak postawione problemy badawcze stanowiły

podstawę do opracowania niniejszego artykułu.

2.3. Zastosowane metody badawcze

W celu uzyskania jak najbardziej wiarygodnych wyników został zastosowany

model triangulacji, polegający na wykorzystaniu w toku badań różnych metod, technik

oraz źródeł pozyskiwania informacji. Z uwagi na to, iż zjawiska zachodzące

w obszarze badawczym są bardzo złożone, należy badać je poprzez równoległe użycie

różnych metod.

Pojedyncze procedury badawcze obejmują nie tylko wybrane aspekty

problematyki, ale również zjawiska irrelewantne, z tego też względu zostały

wykorzystane metody badań ilościowo-jakościowe, tym samym uzyskany materiał

źródłowy (pierwotny) ma charakter zarówno ilościowy, jak i jakościowy.

W artykule zaprezentowano jednak niewielki wycinek badań - część, w której

posłużono się metodą sondażową. Wśród przedstawicieli organów decyzyjnych

jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego oraz przedstawicieli

przedsiębiorstw komunalnych przeprowadzono sondaż diagnostyczny w oparciu

o technikę ankiety z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety. Kwestionariusz

umożliwił uzyskanie informacji dotyczących relacji i form współpracy przedsiębiorstw

46

społecznych badanych powiatów z JST i przedsiębiorstwami komunalnymi. Starano

się także uzyskać informacje na temat możliwości podjęcia współpracy JST

i przedsiębiorstw komunalnych z badanego terenu z PES.

Niski odsetek poprawnie wypełnionych kwestionariuszy ankiet może świadczyć

o tym, że wiedza na temat PES i świadomość możliwości współpracy w regionie jest

wciąż niewielka.

3. Sytuacja podmiotów ekonomii społecznej badanych powiatów

Braniewo

Na terenie powiatu braniewskiego zarejestrowanych jest 138 organizacji

pozarządowych (stowarzyszenia, fundacja, ochotnicze straże sportowe, organizacje

sportowe w różnej formie - kluby, towarzystwa, stowarzyszenia).79

Zdecydowana

większość tych organizacji nie należy w sposób formalny ani też nieformalny

do krajowych, regionalnych lub branżowych porozumień. Środki samorządowe

i składki członkowskie są głównymi źródłami ich finansowania. Organizacje te nie

mają stałych pracowników. Podczas realizacji projektów zatrudniają nieliczne osoby

na umowę zlecenia lub o dzieło, ale praktycznie każda z organizacji miała i ma

wolontariuszy. Zarejestrowane są cztery organizacje pozarządowe prowadzące

działalność gospodarczą: Fundacja Lokalna Grupa Działania Partnerstwo dla Warmii,

Braniewska Fundacja Inicjatyw Społecznych, Fundacja Na Rzecz Warmii i Mazur oraz

Stowarzyszenie Przyjaciół Braniewa „Ambertop”.

W mieście Braniewo istnieje Centrum Integracji Społecznej. Jednostką

tworzącą CIS w Braniewie jest organizacja pozarządowa będąca organizacją pożytku

publicznego - Braniewskie Stowarzyszenie Abstynenckie w Braniewie. Działa też Klub

Integracji Społecznej we Fromborku powołany w 2006 r. w ramach struktur MGOPS.

Od 2006 roku we Fromborku funkcjonują Warsztaty Terapii Zajęciowej. Są placówką

pobytu dziennego przeznaczoną dla 30 niepełnosprawnych osób w stopniu znacznym

79

Dane te pochodzą ze Stowarzyszenia Klon/Jawor, jak też z bazy Starostwa Powiatowego w

Braniewie. Jest to jednak liczba zawyżona, gdyż wiele organizacji nie sprawozdaje swojej

działalności

47

i umiarkowanym.80

Na terenie powiatu funkcjonuje siedem Ośrodków Pomocy

Społecznej realizujących zadania z zakresu ustawodawstwa socjalnego.81

Ośrodki

Pomocy Społecznej (OPS) są to instytucje z otoczenia sektora ekonomii społecznej.

Lidzbark

Na obszarze powiatu lidzbarskiego działa 117 organizacji pozarządowych

posiadających osobowość prawną, jest siedem organizacji pożytku publicznego oraz 4

spółdzielnie socjalne. Funkcjonuje także Izba Gospodarcza, Cechy Rzemiosł

i Warmińskie Stowarzyszenie Przedsiębiorców. Istnieje jeden Zakład Pracy

Chronionej w Lidzbarku Warmińskim - Warmińska Spółdzielnia Inwalidów sp.z o.o.

W większości przypadków organizacje pozarządowe na terenie powiatu lidzbarskiego

są słabo rozpoznawalne, a swoją działalnością obejmują jedynie wybraną kategorię

osób.

W powiecie działają również trzy Kluby Integracji Społecznej (KIS), których

głównym celem jest udzielanie pomocy osobom indywidualnym i ich rodzinom

w odbudowywaniu umiejętności uczestnictwa w życiu społecznym, w powrocie

do pełnienia ról społecznych i w podniesieniu kwalifikacji zawodowych. Kluby

działające w powiecie opracowują i realizują programy zatrudnienia tymczasowego,

realizują również roboty publiczne, pomagają w uzyskaniu zatrudnienia, a także

udzielają poradnictwa prawnego i pomocy socjalnej.

Na terenie powiatu funkcjonują dwa Warsztaty Terapii Zajęciowej, które

są placówkami mającymi na celu umożliwienie osobom niepełnosprawnym

uczestniczenia w rehabilitacji społecznej oraz zawodowej.

Od stycznia 2013r. w Lidzbarku Warmińskim działa Inkubator Przedsiębiorczości

Społecznej prowadzony przez Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw

Pozarządowych w ramach projektu „Inkubator Przedsiębiorczości Społecznej”

współfinansowanego przez Europejski Fundusz Społeczny. Ponadto, na terenie

powiatu istnieje pięć Ośrodków Pomocy Społecznej oraz Powiatowe Centrum Pomocy

80

R. Burchart, M. Łojko, Diagnoza stanu ekonomii społecznej w powiecie braniewskim –

raport z badań, OWIES, Elbląg 2013, s.22-23 81

Ośrodki pomocy społecznej realizują zadania wynikające z zapisów ustawy o pomocy

społecznej z dnia 12 marca 2004 r., t.j. Dz. U. 2013 r., poz. 182

48

Rodzinie. PCPR mieści się w Ornecie, a stanowisko PCPR w Lidzbarku Warmińskim.

Ponadto funkcjonuje Powiatowy Środowiskowy Dom Samopomocy w Lidzbarku

Warmińskim – dom pobytu dziennego. Obie instytucje tj. OPS i PCPR swoje działania

skupiają na udzielaniu pomocy materialnej, finansowej i instytucjonalnej osobom

i rodzinom zagrożonym marginalizacją i wykluczeniem społecznym,

niepełnosprawnym oraz rodzinom zastępczym82

.

Bartoszyce

Na terenie powiatu bartoszyckiego funkcjonuje 145 organizacji pozarządowych

(stowarzyszeń i fundacji) oraz 39 klubów sportowych.83

W powiecie działają 3

spółdzielnie socjalne (są to: Magia Smaków, Pasja, Dobra Ekonomia). Istnieją też

dwa Warsztaty Terapii Zajęciowej: jeden przy Stowarzyszeniu Integracji Osób

Niepełnosprawnych SION, drugi przy Stowarzyszeniu na Rzecz Osób

Niepełnosprawnych i Profilaktyki Zdrowia JESTEŚMY RAZEM. Obie placówki

korzystają z pomocy Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Na terenie powiatu znajduje się sześć Ośrodków Pomocy Społecznej Wszystkie

ośrodki realizują programy systemowe oraz świadczą usługi, które mają na celu

promocję działań prorodzinnych, ukierunkowanych na prawidłowe funkcjonowanie

rodziny.

W powiecie działa też Inkubator Przedsiębiorczości Społecznej, który oferuje

usługi doradcze, szkoleniowe, wsparcie infrastrukturalne, coachingowe i szkoleniowe

w zakresie przygotowania do prowadzenia działalności odpłatnej/gospodarczej przez

organizacje pozarządowe, a także wizyty studyjne w innych dobrze funkcjonujących

organizacjach, działania w obszarze tworzenia partnerstwa lokalnego na rzecz rozwoju

ekonomii społecznej oraz wsparcie merytoryczne i finansowe dla utworzenia

spółdzielni socjalnych.84

82

M. Grochalska, M. Łojko, Diagnoza stanu ekonomii społecznej w powiecie lidzbarskim – raport z badań,

OWIES, Elbląg 2013, s.25 83

Część z tych organizacji widnieje tylko w bazach danych (10% ogółu), natomiast około

30% organizacji nie wykazuje aktywności 84 https://wrota.warmia.mazury.pl/powiat_bartoszycki/20130214643/Wydarzenia/Wydarzenia/In

kubator-Przedsiebiorczosci-Spolecznej-w-Bartoszycach.html (dostęp 19.05.2014).

49

Ostróda

Według bazy organizacji pozarządowych na terenie powiatu ostródzkiego

istnieje 258 organizacji pozarządowych, stowarzyszeń i fundacji.85

Najwięcej podmiotów trzeciego sektora jest zarejestrowanych na terenie miasta

oraz gminy Ostróda – 50%. Drugim największym skupiskiem organizacji

pozarządowych jest miasto i gmina Morąg – 22%. Najmniej – po 3,5% w gminach

Łukta, Miłomłyn i Grunwald.

Działalność gospodarczą prowadzi 19 organizacji pozarządowych. Jedynie 35

spośród 258 organizacji na statut organizacji pożytku publicznego. Na terenie powiatu

funkcjonuje jedna Spółdzielnia Socjalna ZWIASTUN, która powstała w ramach

projektu „Biznes nie jest dla wybranych”, realizowanego przez Fundację Rozwoju

Przedsiębiorczości ATUT z Ostródy w partnerstwie z Elbląskim Stowarzyszeniem

Wspierania Inicjatyw Pozarządowych dotacyjnego Fundacji Rozwoju

Przedsiębiorczości ATUT w 2012. Spółdzielnia zajmuje się głównie świadczeniem

usług opiekuńczych i jest dużym wsparciem dla Ośrodków Pomocy Społecznej.

W powiecie działa tylko jedno Centrum Integracji Społecznej, którego działania

skupiają się na aktywizacji zawodowej bezrobotnych, świadczeniu usługi

opiekuńczych, pracach budowlanych oraz pracach porządkowych kobiet przy

utrzymaniu zieleni. Ponadto CIS prowadzi zajęcia finansowane ze środków Unii

Europejskiej w ramach EFS.

Na terenie powiatu istnieją również dwa Warsztaty Terapii Zajęciowej (WTZ)

w Ostródzie i Morągu; oba WTZ realizują zadania w zakresie rehabilitacji zawodowej

i społecznej. Realizacją zadań z zakresu pomocy społecznej zajmują się ośrodki

pomocy społecznej, które w ramach projektów systemowych prowadzą działania

zmierzające do aktywizacji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Na obszarze powiatu działa również Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie.

Obszar działania PCPR jest bardzo szeroki. Podstawą jest działalność w kwestii

85

Dane pochodzą z bazy NGO Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych w Ostródzie,

która została zweryfikowana na podstawie Krajowego Rejestru Sądowego ze strony

internetowej https://ems.ms.gov.pl/krs/wyszukiwaniepodmiotu

50

rozwiązywania problemów społecznych dotyczących: dzieci i młodzieży, osób

w starszym wieku.86

4. Współpraca sektora ekonomii społecznej z samorządem lokalnym

- wyniki badań

Badania przeprowadzono w okresie od września 2013 r. do lutego 2014 r.

w czterech powiatach: bartoszyckim, lidzbarskim, braniewskim i ostródzkim.

Łącznie rozesłano 202 kwestionariusze ankiet, z czego 109 zostało poprawnie

wypełnionych (stopa zwrotu 53,96%).

Tab. 1. Liczba poprawnie wypełnionych kwestionariuszy w powiatach.

Powiat

Liczba poprawnie

wypełnionych

kwestionariuszy

bartoszycki lidzbarski ostródzki braniewski RAZEM

instytucje

współpracujące z

PES

5 11 12 8 36

instytucje

niewspółpracujące

z PES

12 21 18 7 58

przedsiębiorstwa

komunalne 11 2 2 0 15

RAZEM 28 34 32 15 109

Źródło: badania własne

W powiecie bartoszyckim zostało wypełnionych 28 kwestionariuszy ankiet, z tego

12 pochodziło od jednostek samorządu terytorialnego, które nie współpracują

z przedsiębiorstwami społecznymi, 5 pochodziło z jednostek współpracujących

z podmiotami ES oraz 11 pochodziło od przedsiębiorstw komunalnych, z których

86

Raport otwarcia - analiza podmiotów i systemu wparcia podmiotów ekonomii społecznej w

powiecie ostródzkim, s. 26

51

żadne nie współpracuje z przedsiębiorstwami społecznymi. Wśród jednostek

niewspółpracujących z PES kwestionariusze wypełniło 8 przedstawicieli urzędów

miast/gmin, 3 przedstawicieli MOPS/GOPS oraz jeden przedstawiciel PUP. Tylko 3

przedstawicieli spośród tych instytucji zaznaczyło, że ich jednostka planuje

współpracę z PES w przyszłości. Żadna z diagnozowanych jednostek nie

zadeklarowała, że wspomaga PES w jakiejkolwiek formie.

W powiecie lidzbarskim zostały wypełnione 34 kwestionariusze ankiet, z tego

aż 21 pochodziło od jednostek samorządu terytorialnego, które nie współpracują

z przedsiębiorstwami społecznymi. Otrzymano również dwa kwestionariusze

od przedstawicieli przedsiębiorstw komunalnych, które również nie współpracują

z PES. Przedstawiciele trzech diagnozowanych jednostek zadeklarowali, że ich

instytucje wspomagają PES. Najczęściej wskazywane formy pomocy to utworzenie

Zespołu ds. ekonomii społecznej, tworzenie dobrego klimatu wokół tej problematyki

oraz wsparcie we współpracy z instytucjami. Tylko 3 spośród tych instytucji planują

współpracę z PES w przyszłości.

Z kolei w powiecie braniewskim zostały wypełnione 32 kwestionariusze ankiet,

z tego aż 18 pochodziło od jednostek samorządu terytorialnego, które nie współpracują

z przedsiębiorstwami społecznymi. Otrzymano natomiast tylko 2 kwestionariusze

ankiet od przedstawicieli przedsiębiorstw komunalnych. Wśród jednostek

niewspółpracujących z PES kwestionariusze wypełniło 6 przedstawicieli starostwa

powiatowego, 6 przedstawicieli urzędów miast/gmin oraz po jednym przedstawicielu

z GOPS, MGOK, CIS, PCPR i biblioteki publicznej. Tylko 3 spośród tych instytucji

planują współpracę z PES w przyszłości. Podobnie, jak w powiecie bartoszyckim,

żadna z diagnozowanych jednostek nie zadeklarowała, że wspomaga PES

w jakiejkolwiek formie.

W ostatnim z badanych powiatów - powiecie ostródzkim zostało wypełnionych 15

kwestionariuszy ankiet, z tego aż 7 pochodziło od jednostek samorządu terytorialnego,

które nie współpracują z przedsiębiorstwami społecznymi. Jedna z tych jednostek

uzasadnia ten stan brakiem możliwości prawnych ułatwiających nawiązywanie takiej

współpracy. Tymczasem najbardziej wartościowa wiedza pochodzi od jednostek

współpracujących z podmiotami ekonomii społecznej. Nie otrzymano natomiast

52

żadnego kwestionariusza ankiety od przedsiębiorstw komunalnych. Wśród jednostek

niewspółpracujących z PES kwestionariusze wypełniło 4 przedstawicieli urzędów

pracy oraz po jednym przedstawicielu z MOPS, urzędu miasta i starostwa

powiatowego. Tylko 2 przedstawicieli w/w jednostek deklaruje, że planują one

współpracę z PES w przyszłości. Trzy diagnozowane osoby zadeklarowały, że ich

jednostki wspomagają PES. Najczęściej wskazywane formy pomocy to doradztwo

ogólne, podnoszenie kompetencji miękkich przedstawicieli PES, pomoc

w pozyskiwaniu klientów, w zakresie promowania podmiotu, jak też wsparcie

we współpracy z instytucjami.

Należy zaznaczyć, że odpowiedzi uzyskane od przedstawicieli instytucji

niewspółpracujących dotychczas z PES, które dominują w przedstawionym badaniu,

dotyczą raczej potencjalnych możliwości współpracy niż tych realnie istniejących i nie

są ugruntowane w doświadczeniu.

Potencjalne korzyści z podejmowania współpracy z PES to przede wszystkim

efektywniejsze rozwiązywanie problemów społecznych, ale także pomoc osobom

potrzebującym wsparcia, utworzenie nowych miejsc pracy, budowa lokalnego

partnerstwa, odciążenie administracji, wsparcie PES przy definiowaniu problemów

i poszukiwaniu rozwiązań oraz dzielenie się władzą.

W powiecie bartoszyckim najczęściej wskazywane usługi, które mogłyby być

potencjalnie zlecane PES przez instytucje samorządowe (dotychczas

niewspółpracujące z PES) to usługi edukacyjne na rzecz społeczności lokalnej

(4 przedstawicieli jednostek uważa, że jest to możliwe) oraz materiały drukowane,

takie jak ulotki, plakaty, katalogi (4 przedstawicieli jednostek dostrzega taką

możliwość). Inne wskazane w dalszej kolejności usługi, na które hipotetycznie byłoby

zapotrzebowanie to wyroby rękodzielnicze, usługi remontowo-budowlane, usługi

komunalne, prace społecznie-użyteczne, usługi cateringowe, przewozowe

i turystyczne. Wiele jednostek samorządu terytorialnego jednak nie ma

wypracowanego zdania oraz jednoznacznej postawy wobec usług potencjalnie

możliwych do zlecania PES, co może być wynikiem słabej polityki informacyjnej,

a co za tym idzie niskiej wiedzy i świadomości zasad i celów powstawania

przedsiębiorstw społecznych.

53

Natomiast w powiecie lidzbarskim respondenci z instytucji niewspółpracujących

z PES uważają, że ich jednostka mogłaby kupować od PES wyroby rękodzielnicze

(12 odpowiedzi pozytywnych), usługi cateringowe (11 odpowiedzi pozytywnych)

i materiały drukowane - ulotki, plakaty, katalogi (11 odpowiedzi pozytywnych).

Zapotrzebowanie byłoby także na prace społecznie użyteczne oraz usługę polegającą

na tworzeniu witryn internetowych (po 10 pozytywnych odpowiedzi). Inne wskazane

usługi, na które być może byłoby zapotrzebowanie to:

• usługi przewozowe i turystyczne,

• realizacja usług opiekuńczych nad osobami zależnymi,

• rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych,

• działania na rzecz reintegracji społeczno-zawodowej osób zagrożonych

wykluczeniem społecznym,

• usługi remontowo-budowlane,

• usługi komunalne,

• prowadzenie noclegowni dla osób bezdomnych/usługi z zakresu pomocy

społecznej,

• realizacja usług edukacyjnych na rzecz społeczności lokalnej,

• usługi biurowe.

Z kolei w powiecie braniewskim przedstawiciele instytucji

niewspółpracujących z PES uważają, że ich jednostka mogłaby kupować od PES

usługi edukacyjne na rzecz społeczności lokalnej (11 osób uważa, że jest to możliwe),

następnie także usługi remonotowo-budowlane (10 osób uważa, że jest taka

możliwość) oraz usługi przewozowe i turystyczne (8 twierdzących odpowiedzi).

Niektórzy respondenci wskazują na możliwość zakupu usług związanych działaniami

na rzecz reintegracji społeczno-zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem

społecznym, a także materiałów drukowanych, takich jak ulotki, plakaty, katalogi oraz

usługi cateringowe (po 7 przedstawicieli jednostek dostrzega taką możliwość). Inne

wskazane usługi, na które byłoby zapotrzebowanie to prace społecznie użyteczne

i wyroby rękodzielnicze.

W odróżnieniu od powiatu braniewskiego, w powiecie ostródzkim na pierwszym

miejscu wśród usług potencjalnie zlecanych PES, zdaniem przedstawicieli instytucji

54

niewspółpracujących z PES, są działania na rzecz reintegracji społeczno-zawodowej

osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (6 osób uważa, że jest to możliwe),

następnie także usługi biurowe i materiały drukowane, takie jak ulotki, plakaty,

katalogi (po 4 osoby uważają, że jest taka możliwość). Niektórzy respondenci

wskazują na możliwość zakupu usług związanych z tworzeniem witryn www, a także

usług przewozowych (po 3 osoby dostrzegają taką możliwość). Inne wskazane usługi,

na które byłoby zapotrzebowanie to:

- rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych,

- usługi remontowo-budowlane,

- usługi komunalne prace społecznie-użyteczne,

- realizacja usług edukacyjnych na rzecz społeczności lokalnej,

- usługi cateringowe,

- wyroby rękodzielnicze.

Poniższa tabela ilustruje najważniejsze obszary potencjalnej współpracy z PES poza

wymienionymi wyżej usługami, wskazane w badaniu przez respondentów zarówno

instytucji niewspółpracujących z PES, jak też mających doświadczenie

w tym zakresie.

Tab. 2. Potencjalne obszary współpracy z PES w opinii badanych

bartoszycki lidzbarski braniewski ostródzki RAZ

EM Pyt. 23. W jakich jeszcze

obszarach mogliby Państwo

współpracować z

podmiotami ekonomii

społecznej?

nie

współ

pracu

jące

współ

pracu

jące

Nie

wspó

łprac

ujące

wsp

ółpr

acuj

ące

Nie

współ

pracu

jące

wsp

ółpr

acu

jące

Nie

wspó

łprac

ujące

wsp

ółpr

acuj

ące

kultura i sztuka 3 1 7 0 6 4 2 4 27

sport, turystyka i rekreacja 3 1 10 1 4 4 2 5 30

edukacja i wychowanie 3 3 7 2 6 1 2 6 30

ochrona zdrowia 3 1 2 0 2 1 2 6 17

pomoc społeczna i socjalna 3 2 4 4 5 5 0 7 30

ochrona środowiska 4 1 2 1 4 3 0 5 20

rynek pracy, aktywizacja 3 4 4 8 7 5 5 3 39

55

Źródło: badania własne

W powiecie bartoszyckim sześć spośród wszystkich badanych jednostek

samorządowych wskazało inne potencjalne obszary współpracy, wymieniając przede

wszystkim animowanie działań wspólnot lokalnych i ochronę środowiska.

W powiecie lidzbarskim przedstawiciele jednostek samorządowych wskazują,

że inne możliwe obszary współpracy, oprócz wyżej wymienionych usług, to sport,

turystyka i rekreacja, animowanie działań wspólnot lokalnych, kultura i sztuka oraz

edukacja i wychowanie.

W powiecie braniewskim jednostki samorządowe deklarują, że inne możliwe

obszary współpracy to przede wszystkim rynek pracy i aktywizacja zawodowa, ale

także kultura i sztuka, edukacja i wychowanie, pomoc społeczna i socjalna oraz

animowanie działań wspólnot lokalnych.

Natomiast na obszarze terenu ostródzkiego najczęściej wskazywane możliwe

obszary współpracy, podobnie jak w powiecie braniewskim, to rynek pracy

i aktywizacja zawodowa, ale także kultura i sztuka, dopiero w następnej kolejności

wymieniono sport, turystykę i rekreację, edukację i wychowanie oraz ochronę

zdrowia.

W powiecie bartoszyckim firmom zewnętrznym w badanych jednostkach

niewspółpracujących z PES najczęściej zleca się działania promocyjne, sprzątanie,

czyszczenie i odśnieżanie miasta, szkolenia, przygotowywanie materiałów

promocyjnych. Przedstawiciele JST są zadowoleni z tej współpracy. Szanse

powodzenia potencjalnej współpracy z PES ta grupa respondentów ocenia dość nisko

(tylko cztery osoby podały taką ocenę), wskazując, że przede wszystkim przed

podjęciem współpracy powinny być uregulowane i wyjaśnione następujące kwestie:

zawodowa

animowanie działań wspólnot

lokalnych 4 2 8 2 5 3 0 1 25

inne – zależy od potrzeb 3 0 1 0 0 0 0 1 5

brak odpowiedzi 5 1 0 1 0 0 0 0 7

RAZEM 34 16 45 19 39 26 13 38 230

56

- uruchamianie nowych PES powinno następować w partnerstwie między JST

i NGO,

- wykorzystanie klauzul społecznych,

- realne konsultacje publiczne z NGO i PES,

- ogłoszenia o możliwych konkursach,

- publikacje nt. współpracy między sektorowej

- promocja dobrych praktyk ES, wzmacnianie lokalnych liderów,

- szkolenia, spotkania umożliwiające wymianę doświadczeń PES,

- realizacja wspólnych projektów - również inwestycyjnych,

- upowszechnianie dobrych praktyk, np. projektów realizowanych przez NGO

i w partnerstwach z JST na rzecz ES.

Największe możliwości rozwoju współpracy istnieją w zakresie rynku pracy

i aktywizacji zawodowej, w zakresie edukacji i wychowania, pomocy społecznej

i socjalnej oraz w zakresie animowania działań wspólnot lokalnych (tab. 2).

W powiecie lidzbarskim usługi zlecane firmom zewnętrznym przez podmioty

niewspółpracujące z PES to szkolenia BHP i inne, usługi geodezyjne, pocztowe,

ochrona mienia, opracowywanie dokumentów, w tym projektowych, usługi

komunalne, wywóz nieczystości, utrzymanie i odśnieżanie dróg, usługi kominiarskie,

dowóz dzieci do szkół, sprzątanie, mycie pojazdów, rachunkowość, usługi

cateringowe, informatyczne, wycena nieruchomości, przygotowanie i wydawanie

publikacji, serwis urządzeń biurowych, usługi remontowo-budowlane, usługi

projektowe i transportowe. Przy czym zadowolenie z tej współpracy oceniają oni jako

średnie (średnia ocen 3,4 w skali od 1 do 5). Szanse powodzenia potencjalnej

współpracy z PES ta grupa osób ocenia nisko (średnia ocen 2,7 w skali od 1 do 5).

Najbardziej widoczne bariery rozwoju takiej współpracy to brak obecnie

funkcjonujących przedsiębiorstw społecznych i związany z tym brak praktyki w

zakresie takiej współpracy. Ponadto bariery natury administracyjno-prawnej, brak

wiedzy na temat ekonomii społecznej, ograniczony zakres działania PES. Podkreślano

także konieczność posiadania przez PES dobrego lidera i konkurencyjnej oferty,

a co się z tym bezpośrednio wiąże, także dokładnego rozpoznania potrzeb lokalnej

społeczności. Pojawiła się też opinia, że PES mają szanse powodzenia, ponieważ mają

57

lepszy kontakt i znają potrzeby lokalnej społeczności. Do sukcesu może niewątpliwie

przyczynić się partnerstwo z JST.

W regionie braniewskim firmom zewnętrznym w badanych jednostkach

niewspółpracujących z PES najczęściej zleca się prace remontowo-budowlane oraz

przygotowanie materiałów biurowych, a także szkolenia, catering i usługi opiekuńcze.

Swoje zadowolenie z tej współpracy oceniają one dobrze. Jednak szanse powodzenia

potencjalnej współpracy z PES ta grupa badanych ocenia dość nisko, wskazując,

że przede wszystkim przed podjęciem współpracy konieczna jest zmiana przepisów

dotyczących zamówień publicznych. Przeszkodą jest też brak doświadczenia

w zakresie takiej współpracy. Jeden z przedstawicieli PES wskazał, że jest możliwy

udział tego typu podmiotów przy projektach systemowych, a ich „kartą przetargową”

może być mobilność, zaangażowanie i świadczenie wysokiej jakości usług.

W powiecie ostródzkim tylko 2 ankietowani wskazują, że obecnie ich jednostki

zlecają firmom zewnętrznym prace porządkowe oraz szkolenia. Swoje zadowolenie

z tej współpracy oceniają, jako średnie. Pozostali deklarują, że nie mają możliwości

zlecania usług na zewnątrz. Szanse powodzenia potencjalnej współpracy z PES

ta grupa ocenia bardzo nisko. Tylko jedna z osób deklaruje swoją otwartość na taką

współpracę.

Kolejnym obszarem analizy była współpraca z PES jednostek, które mają

już za sobą doświadczenie z tym zakresie.

Analizując szczegółowo wypowiedzi przedstawicieli takich jednostek

w poszczególnych powiatach, można stwierdzić, że w powiecie bartoszyckim

dotychczas najczęściej zlecane firmom zewnętrznym prace to usługi remontowo-

budowlane, catering, materiały promocyjne - ulotki, plakaty, artykuły i inne, usługi

informatyczne, regranting. Jedna osoba deklaruje, że jej organizacja nie zleca takich

usług, a trzy wstrzymały się od odpowiedzi. Dotychczasową współpracę z firmami

zewnętrznymi w tym powiecie trudno jest ocenić, ponieważ aż czterech

przedstawicieli instytucji nie udzieliło odpowiedzi na ten temat. Nie sposób także

prognozować rozwoju współpracy z PES z uwagi na zbyt małą ilość danych do analiz.

W rozwoju takiej współpracy poważną przeszkodą może być, zdaniem przedstawicieli

JST, brak zaufania w kwestii profesjonalizmu przedsiębiorstw społecznych oraz brak

58

wiedzy i doświadczenia, co do szeroko rozumianych możliwości tych organizacji, jak

też trudności formalno-prawne.

Poziom zadowolenia z relacji instytucji biorących udział w badaniu

z przedsiębiorstwami społecznymi oceniony został jako dobry (średnia ocen 4,0

w skali od 1 do 5). Raczej widoczna jest też aktywność podmiotów ekonomii

społecznej w nawiązywaniu współpracy z JST (3 odpowiedzi pozytywne).

W odpowiedziach na pytanie dotyczące możliwych usług i produktów, które

PES mogłyby sprzedawać jednostkom samorządowym w powiecie lidzbarskim

dominowały usługi cateringowe oraz materiały drukowane (po 11 odpowiedzi

pozytywnych). Przedstawiciele jednostek współpracujących z PES dostrzegają mniej

ograniczeń w działalności tego typu podmiotów niż ci z jednostek

niewspółpracujących z PES. Inne obszary możliwej współpracy to przede wszystkim

obszar rynku pracy i aktywizacji zawodowej (tabela 2).

W powiecie lidzbarskim obecnie najczęściej zlecane firmom zewnętrznym prace

to usługi szkoleniowe i remontowo-budowlane, ale także usługi pocztowe,

cateringowe, telekomunikacyjne, sprzątanie, usługi prawnicze, przygotowanie

dokumentów projektowych, obsługa bhp, prace porządkowe, zakup materiałów

biurowych i paliw płynnych oraz usługi transportowe. Ta współpraca oceniana jest

przez JST bardzo dobrze. Stosunkowo pozytywne są też prognozy dotyczące rozwoju

współpracy z PES – 9 osób oceniło je, jako dobre i bardzo dobre, 4 osoby jako średnie.

W rozwoju takiej współpracy ważna jest jakość usług oferowanych przez PES.

Dotychczasowe doświadczenia lidzbarskich JST we współpracy z lokalnymi

PES są pozytywne i stąd też bardzo pozytywne są prognozy rozwoju tej współpracy.

Poziom zadowolenia z relacji instytucji biorących udział w badaniu

z przedsiębiorstwami społecznymi jest wysoki, widoczna jest także aktywność

podmiotów ekonomii społecznej w nawiązywaniu współpracy.

W powiecie braniewskim 14 przedstawicieli instytucji deklaruje, że ich

jednostki współpracują z PES. Dwanaście osób deklaruje, że zamierzają taką

współpracę kontynuować także w przyszłości. Siedem osób stwierdza, że ich

jednostka zlecała zadania publiczne podmiotom ekonomii społecznej, w tym cztery

osoby podkreślają, że takie zadania były zlecane stosunkowo niedawno - w latach

59

2012-13. Także 7 osób deklaruje, że ich instytucja obecnie wspomaga tego typu

podmioty. Największe możliwości rozwoju współpracy w powiecie istnieją w zakresie

pomocy społecznej i socjalnej, aktywizacji zawodowej, kultury i sztuki oraz sportu,

turystyki i rekreacji.

Obecnie najczęściej zlecane firmom zewnętrznym prace to szkolenia, przewóz

osób, prace remontowo-budowlane i poligrafia. Dotychczasowa współpraca z firmami

zewnętrznymi jest oceniana przez pracowników JST dobrze. Na bazie takich

pozytywnych doświadczeń są też budowane prognozy dotyczące rozwoju współpracy

z PES – 10 osób oceniło je jako dobre i bardzo dobre, 4 osoby jako średnie.

W rozwoju takiej współpracy ważna jest otwartość na współpracę z PES. Takową

deklarują przede wszystkim ośrodki pomocy społecznej. Poziom zadowolenia z relacji

instytucji biorących udział w badaniu z przedsiębiorstwami społecznymi oceniony

został jako średni (średnia ocen 3,35 w skali od 1 do 5). Za to bardzo widoczna jest

aktywność podmiotów ekonomii społecznej w nawiązywaniu współpracy z JST

(10 odpowiedzi pozytywnych).

W powiecie ostródzkim ośmiu przedstawicieli jednostek samorządowych

deklaruje, że ich jednostki już współpracują z PES i zamierzają taką współpracę

kontynuować także w przyszłości. Sześć osób wskazuje, że ich jednostka zlecała

zadania publiczne podmiotom ekonomii społecznej w latach 2012-13 i także sześć

z nich deklaruje, że ich instytucja obecnie wspomaga tego typu podmioty.

Wśród odpowiedzi na pytanie dotyczące możliwych usług i produktów, które

PES mogłyby sprzedawać jednostkom samorządowym w powiecie ostródzkim

pojawiło się wiele różnych możliwości: realizacja usług opiekuńczych nad osobami

zależnymi, rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych, działania na

rzecz reintegracji społeczno-zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem

społecznym, usługi remontowo-budowlane, usługi komunalne, prace społecznie-

użyteczne, prowadzenie noclegowni dla osób bezdomnych/usługi z zakresu pomocy

społecznej, realizacja usług edukacyjnych na rzecz społeczności lokalnej, usługi

biurowe, tworzenie witryn internetowych, usługi cateringowe, usługi przewozowe

i turystyczne, materiały drukowane (ulotki, plakaty, katalogi), czy wyroby

rękodzielnicze, Świadczy to o wysokim potencjalne tkwiącym w tego typu

60

współpracy. Przedstawiciele jednostek współpracujących z PES dostrzegają znacznie

mniej ograniczeń w działalności tego typu podmiotów niż respondenci z instytucji

dotychczas niewspółpracujących z tego typu podmiotami. Podobnie wysoko oceniane

są przez nich możliwości współpracy w innych obszarach niż wyżej wymienione,

co przedstawia tabela 2.

Największe możliwości rozwoju współpracy zdaniem respondentów instytucji

z powiatu ostródzkiego istnieją w zakresie pomocy społecznej i socjalnej, edukacji

i wychowania, ochrony zdrowia oraz sportu, turystyki, rekreacji i ochrony środowiska.

Obecnie najczęściej zlecane firmom zewnętrznym prace to usługi komunalne, prace

porządkowe, geodezyjne i przewóz osób, ale są też szkolenia, usługi budowlane,

konserwacja urządzeń melioracyjnych, rozbiórka budynków, wycena nieruchomości,

usługi opiekuńcze i kierowanie bezdomnych do noclegowni..

Tab. 3. Korzyści osiągane dzięki współpracy z podmiotami ekonomii

społecznej

bartoszy

cki

lidzbars

ki

braniews

ki

ostródzk

i

RAZEM

Pyt. 4. Jakie są główne korzyści

osiągnięte dzięki współpracy

Państwa instytucji z podmiotami

ekonomii społecznej?

N N N N N

stworzyliśmy dzięki temu miejsca

pracy

1 4 3 6 14

zbudowaliśmy lokalne partnerstwo 4 7 7 5 23

nasza administracja została

odciążona

1 0 2 1 4

możemy liczyć na wsparcie PES

przy definiowaniu problemów i

poszukiwaniu rozwiązań

3 4 1 2 10

problemy społeczne są

rozwiązywane efektywniej

2 7 6 6 21

Nie osiągnęliśmy żadnych korzyści 0 0 2 0 2

RAZEM 11 22 21 20 74

Źródło: badania własne

61

Ta współpraca ocenia jest przez ostródzkie JST bardzo dobrze. Na bazie takich

pozytywnych doświadczeń są też budowane prognozy dotyczące rozwoju współpracy

z PES – 5 osób oceniło je jako dobre i bardzo dobre, 3 osoby jako średnie. W rozwoju

takiej współpracy ważna jest otwartość, ale także, co było kilkakrotnie podkreślane,

zabezpieczenie prawne przy zamówieniach publicznych, jakość, cena, efektywność

i konkurencyjność powstających PES, atrakcyjność ich oferty i dobór profilów

działania zbieżnych z potrzebami samorządu. Poziom zadowolenia z relacji instytucji

biorących udział w badaniu z przedsiębiorstwami społecznymi jest wysoki, widoczna

jest także aktywność podmiotów ekonomii społecznej w nawiązywaniu współpracy

W powiecie bartoszyckim najbardziej odczuwalne korzyści z dotychczasowej

współpracy to możliwość zbudowania lokalnego partnerstwa oraz uzyskania wsparcia

PES przy definiowaniu problemów i poszukiwaniu rozwiązań. Natomiast wśród

potencjalnych korzyści z kontynuacji współpracy wysoko oceniono także pomoc

osobom potrzebującym wsparcia (5 odpowiedzi).

Usługi i produkty kupowane dotychczas przez jednostki powiatu bartoszyckiego

od PES to:

- realizacja usług opiekuńczych nad osobami zależnymi (1 odp.),

- działania na rzecz reintegracji społeczno-zawodowej osób zagrożonych

wykluczeniem społecznym (1 odp.),

- prace społecznie-użyteczne (1 odp.),

- usługi z zakresu pomocy społecznej (1 odp.).

Dwie najważniejsze formy współpracy z PES wskazywane przez

przedstawicieli jednostek samorządu w powiecie bartoszyckim to wspólna realizacja

projektów i pomoc merytoryczna, np. szkolenia, doradztwo (po 2 odpowiedzi).

Wśród ankietowanych podmiotów z powiatu bartoszyckiego znalazło się także

11 przedsiębiorstw komunalnych. Jednak dotychczas żadne z nich nie współpracuje

z podmiotami ekonomii społecznej, nie wspomaga ich w żaden sposób i nie planują

one podjęcia takiej współpracy w przyszłości. Nie istnieje wymiana informacji między

tego rodzaju przedsiębiorstwami a sektorem ekonomii społecznej w powiecie. Usługi

i produkty, które zdaniem przedstawicieli tych przedsiębiorstw potencjalnie mogłyby

62

być kupowane od PES to usługi transportowe, usługi w zakresie robót ziemnych

(koparki, ładowarki), usługi stolarskie, dekarskie, spawalnicze, remontowe, usługi

w zakresie wykonawstwa sieci wodno-kanalizacyjnej i centralnego ogrzewania oraz

materiały drukowane, takie jak ulotki, plakaty, katalogi. Te obszary, które zdaniem

przedsiębiorstw zdecydowanie nie mogą być zagospodarowane przez PES to zbiorowe

zaopatrzenie w wodę, zbiorowe odprowadzanie i oczyszczanie ścieków oraz

administrowanie cmentarzem komunalnym. Są to te obszary, które leżą obecnie

w kompetencji lokalnych przedsiębiorstw komunalnych, a PES, które potencjalnie

chciałyby zagospodarować tę przestrzeń, zostałyby potraktowane, jako konkurencja na

rynku a nie partner do współpracy. Inne obszary zdaniem przedsiębiorstw możliwe

do zagospodarowania przez PES to edukacja i wychowanie oraz aktywizacja

zawodowa (dane pochodzą tylko od 2 podmiotów). Usługi obecnie zlecane firmom

zewnętrznym to usługi budowlane, analizy chemiczne, ochrona mienia, usługi

techniczno-informatyczne, usługi transportowe, konserwacja i remonty urządzeń

specjalistycznych oraz monitorowanie pracy tychże urządzeń. Poza usługami

budowlanymi i ochroną mienia, są to specjalistyczne usługi, które na ogół nie

są wykonywane przez przedsiębiorstwa społeczne. Przedsiębiorstwa komunalne nie

prognozują rozwoju współpracy z PES.

W opinii respondentów z powiatu lidzbarskiego najbardziej odczuwalne

korzyści z dotychczasowej współpracy to utworzenie lokalnego partnerstwa oraz

efektywne rozwiązywanie problemów społecznych. Usługi i produkty kupowane

dotychczas przez jednostki z powiatu lidzbarskiego od PES to:

- realizacja usług opiekuńczych nad osobami zależnymi (3 odp.),

- prace społecznie-użyteczne (3 odp.),

- usługi cateringowe (3 odp.),

- działania na rzecz reintegracji społeczno-zawodowej osób zagrożonych

wykluczeniem społecznym (2 odp.),

- usługi remontowo-budowlane (1 odp.),

- usługi komunalne (1 odp.),

- realizacja usług edukacyjnych na rzecz społeczności lokalnej (1 odp.).

- usługi biurowe (1 odp.),

63

- tworzenie witryn internetowych (1 odp.),

- usługi przewozowe i turystyczne (1 odp.),

- materiały drukowane - ulotki, plakaty, katalogi (1 odp.).

Powyższe dane pochodzą od 6 przedstawicieli instytucji.

W tym powiecie w badaniu wzięły udział także dwa przedsiębiorstwa komunalne,

jednak żadne z nich nie współpracuje z PES i raczej nie planuje takiej współpracy

w przyszłości. Wskazywane potencjalne usługi lub produkty, które przedsiębiorstwa

mogłyby kupować od PES to materiały drukowane, administrowanie komunalnymi

zasobami mieszkaniowymi, wytwarzanie, przetwarzanie i dystrybucja energii cieplnej

produkowanej w oparciu o paliwa odnawialne, usługi transportowe i usługi w zakresie

robót ziemnych. Jedno z przedsiębiorstw obecnie zleca firmom zewnętrznym prace

takie, jak remontowo-budowlane, kominiarskie, hydrauliczne, elektryczne, stolarskie,

wywóz nieczystości i sprzątanie. W okolicy brakuje PES o takich profilach

działalności. Żadne z tych przedsiębiorstw nie jest w stanie ocenić obiektywnie

możliwości współpracy z PES w powiecie lidzbarskim, ponieważ nie mają tego

rodzaju doświadczeń.

Natomiast w powiecie braniewskim najczęściej wskazywane korzyści

z dotychczasowej współpracy to zbudowanie lokalnego partnerstwa i efektywniejsze

rozwiązywanie problemów społecznych. Natomiast wśród potencjalnych korzyści

z kontynuacji współpracy wysoko oceniono także możliwość utworzenia nowych

miejsc pracy (7 odpowiedzi) i pomoc osobom potrzebującym wsparcia

(6 odpowiedzi).

Usługi i produkty kupowane dotychczas przez jednostki z powiatu braniewskiego

od PES to:

- realizacja usług opiekuńczych nad osobami zależnymi (2 odp.),

- rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych (1 odp.)

- działania na rzecz reintegracji społeczno-zawodowej osób zagrożonych

wykluczeniem społecznym (5 odp.),

- usługi remontowo-budowlane (1 odp.),

- prace społecznie-użyteczne (3 odp.),

- realizacja usług edukacyjnych na rzecz społeczności lokalnej (1 odp.)

64

- usługi biurowe (2 odp.),

- usługi cateringowe (1 odp.),

- usługi przewozowe i turystyczne (1 odp.),

- materiały drukowane - ulotki, plakaty, katalogi (1 odp.).

Wśród ankietowanych podmiotów z powiatu braniewskiego znalazła się także

administracja budynków komunalnych, która deklaruje, że współpracuje z PES,

pomagając w ten sposób osobom potrzebującym wsparcia. Zlecane przedsiębiorstwom

społecznym usługi to utrzymanie zieleni miejskiej i roboty remontowe. Obszary

współpracy, które wymagają wzmocnienia to popularyzacja działań podmiotów

ekonomii społecznej, w tym też kampanii promującej przekazywanie 1% podatku

dochodowego, na stronach internetowych administracji publicznej oraz w lokalnych

mediach. Potencjalny obszar współpracy, który obecnie w administracji budynków

komunalnych wypełniają firmy zewnętrzne to także gospodarka odpadami, włącznie

z ich selektywną zbiórką. Braniewska administracja budynków publicznych ocenia

wysoko szanse potencjalnej współpracy z sektorem ekonomii społecznej

w przyszłości.

Respondenci z powiatu ostródzkiego za największą korzyść z dotychczasowej

współpracy uważają utworzenie nowych miejsc pracy oraz efektywne rozwiązywanie

problemów społecznych. Natomiast wśród potencjalnych korzyści z kontynuacji

współpracy wysoko oceniono także pomoc osobom potrzebującym wsparcia

(7 odpowiedzi).

Usługi i produkty kupowane dotychczas przez jednostki z powiatu ostródzkiego

od PES to:

- realizacja usług opiekuńczych nad osobami zależnymi (1 odp.),

- działania na rzecz reintegracji społeczno-zawodowej osób zagrożonych

wykluczeniem społecznym (1 odp.),

- usługi remontowo-budowlane (1 odp.),

- usługi komunalne (1 odp.),

- prace społecznie-użyteczne (3 odp.),

- prowadzenie noclegowni dla osób bezdomnych/usługi z zakresu pomocy

społecznej (1 odp.),

65

- materiały drukowane - ulotki, plakaty, katalogi (4 odp.).

W powiecie bartoszyckim najbardziej satysfakcjonującym obszarem współpracy

w opinii badanych osób jest wspólne rozpoznawanie potrzeb i planowanie działań

służących zaspokojeniu tychże potrzeb oraz wzajemne wykorzystywanie wiedzy

profesjonalistów pracujących w administracji publicznej i organizacjach. Wszystkie

wymienione obszary zdaniem badanych przedstawicieli JST z tego powiatu wymagają

stałego wzmacniania. W dotychczasowej współpracy JST z PES najbardziej ceniona

jest realizacja celów społecznych.

Natomiast w powiecie lidzbarskim obszarem najbardziej satysfakcjonującym w opinii

badanych osób jest wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach

działalności przez organy administracji publicznej i organizacje. Przy czym trzeba

zwrócić uwagę na fakt, że stoi to w sprzeczności z odkrytymi w toku badań

problemami informacyjno-komunikacyjnymi między PES a JST z tego powiatu.

Tab. 4. Obszary najbardziej cenione we współpracy z PES.

bartoszycki lidzbarski braniewsk ostródzki RAZEM

Pyt. 10. Co najbardziej cenią sobie

Państwo w dotychczasowej współpracy?

N N N N N

dobry przepływ informacji 1 3 2 2 8

wspólne działanie, wspólne

przedsięwzięcia

1 6 4 7 18

otwartość na współpracę 1 8 3 5 17

innowacyjność rozwiązań stosowanych

przez przedsiębiorców społecznych

1 3 0 0 4

realizacja celów społecznych przez

przedsiębiorców społecznych

3 2 4 3 12

brak odpowiedzi 2 5 0 0 7

RAZEM 9 27 13 17 66

Źródło: badania własne

Zdaniem ankietowanych, stałego wzmacniania wymaga przede wszystkim obszar

konsultowania projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących

66

działalności statutowej organizacji z obszaru ekonomii społecznej. Dwie

najważniejsze formy współpracy z PES wskazywane przez przedstawicieli jednostek

samorządu w powiecie lidzbarskim to realizacja zadań zleconych (6 odpowiedzi) oraz

zakup produktów i usług od tychże podmiotów (4 odpowiedzi).

W powiecie braniewskim obszarem najbardziej satysfakcjonującym w opinii badanych

osób jest tworzenie wspólnych zespołów doradczych i inicjatywnych, składających się

z przedstawicieli sektora pozarządowego i administracji publicznej oraz:

- udzielanie informacji o istnieniu innych źródeł finansowania, zwłaszcza

pochodzących z innych źródeł publicznych, sektora prywatnego, funduszy

celowych i prywatnych fundacji,

- wzajemne wykorzystywanie wiedzy profesjonalistów pracujących w administracji

publicznej i organizacjach,

- wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności przez organy

administracji publicznej i organizacje,

- zawieranie porozumień z organizacjami pozarządowymi dotyczących wspólnej

realizacji zadań i projektów,

- udzielanie bezpłatnych porad prawnych dla organizacji pozarządowych.

Obszar, który zdaniem respondentów z powiatu braniewskiego wymaga stałego

wzmacniania to popularyzacja działalności organizacji pozarządowych na stronach

internetowych administracji publicznej. Dwie najważniejsze formy współpracy z PES

wskazywane przez przedstawicieli jednostek samorządu to wspieranie finansowe

i pomoc merytoryczna, np. szkolenia, doradztwo (po 3 odpowiedzi), a dopiero

w drugiej kolejności zakup produktów i usług od tychże podmiotów, wspólna

realizacja projektów i wsparcie rzeczowe (po 2 odpowiedzi). W dotychczasowej

współpracy JST z PES w powiecie braniewskim najbardziej ceniona jest idea

wspólnego działania, wspólnota przedsięwzięć i realizacja celów społecznych.

Z kolei respondenci z powiatu ostródzkiego za najbardziej satysfakcjonujący,

ale jednocześnie wymagający stałego wzmacniania obszar, uznali wspólne

rozpoznawanie potrzeb i wspólne planowanie działań służących ich zaspokojeniu.

Dwie najważniejsze formy współpracy z PES wskazywane przez przedstawicieli

jednostek samorządu z tego powiatu to realizacja zadań zleconych oraz zakup

67

produktów i usług od tychże podmiotów (po 5 odpowiedzi). W dotychczasowej

współpracy JST z PES, podobnie jak w powiecie braniewskim, najbardziej ceniona

jest idea wspólnego działania i wspólnota przedsięwzięć.

Reasumując, przeprowadzone badania wskazują na to, że poziom relacji

przedsiębiorstw społecznych badanych powiatów z przedsiębiorstwami komunalnymi

i JST jest wysoki, co przekłada się także na otwartość i aktywność podmiotów

ekonomii społecznej w nawiązywaniu dalszej współpracy i poszukiwaniu wspólnych

obszarów działalności.

Najczęściej podejmowanymi formami współpracy między PES

a przedsiębiorstwami komunalnymi i JST są działania z zakresu pomocy społecznej

a także edukacji i ochrony zdrowia, turystyki i rekreacji. Aktualnie samorząd lokalny

wszystkich badanych powiatów najczęściej zleca podmiotom ekonomii społecznej

usługi gastronomiczne, opiekuńcze, budowlane, porządkowe.

Z analizy badań wynika, iż JST i lokalny biznes są zainteresowani nawiązywaniem

dalszej współpracy z PES. Zarówno przedstawiciele samorządu jak i lokalni

przedsiębiorcy uważają, że wspólnie podejmowane inicjatywy i działania powinny być

korzystne dla wszystkich stron zaangażowanych we współpracę.

Jednym z postulatów zgłaszanych przez badane jednostki samorządu terytorialnego

jest konieczność prowadzenie intensywnych działań edukacyjnych i informacyjnych

wśród jednostek samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorców lokalnych

nt. korzyści i zasad stosowania klauzuli społecznej oraz sposobów przekazywania

zadań użyteczności publicznej do realizacji PES.

Zakończenie

Współpraca podmiotów ekonomii społecznej z otoczeniem zewnętrznym jest

jednym z ważniejszych czynników wyznaczających ich pozycję.

Dla najefektywniejszej realizacji celów statutowych przedsiębiorstwa społeczne

powinny podejmować aktywną współpracę z samorządem lokalnym, administracją

rządową, prywatnymi przedsiębiorstwami, innymi podmiotami ekonomii społecznej,

a także osobami fizycznymi

68

Samorząd lokalny i regionalny oraz jego instytucje pełnią szczególną rolę

wobec podmiotów ekonomii społecznej: równocześnie są instytucjami wsparcia, jak

i klientami podmiotów ekonomii społecznej.87

Istotną barierą rozwoju PES jest powszechna niedostateczna wiedza społeczności

lokalnych na temat zakresu i zasad działań organizacji pozarządowych,

a w konsekwencji zbyt małe zaangażowanie ludzi w działalność społeczną

i wolontariat.

Dla rozwoju sektora ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych

niezwykle istotne są rozwiązania prawne, które mają wpływ na warunki prowadzenia

działalności gospodarczej przedsiębiorstw społecznych. Stąd też kwestie związane

z zamówieniami publicznymi są również istotną barierą dla rozwoju PES, zwłaszcza

jeżeli chodzi o zastosowanie klauzuli społecznej.

Podmioty ekonomii społecznej na ogół swoją sytuację oceniają dobrze lub

bardzo dobrze głównie ze względu na czynniki, takie jak wypełnianie celów

statutowych oraz jakość usług świadczonych przez organizację. Dość dobrze jest też

oceniana jakość współpracy z instytucjami publicznymi i samorządowymi, wizerunek

organizacji w otoczeniu społecznym, sytuacja finansowa i jakość zarządzania

finansami. Wśród problemów w funkcjonowaniu podmiotów, najbardziej odczuwalne

to nadmiernie rozbudowana biurokracja w pozyskiwaniu środków z funduszy UE i/lub

z innych źródeł, biurokracja urzędów oraz trudności w zdobywaniu funduszy lub

zasobów materialnych potrzebnych do prowadzenia działalności.

W Polsce pewien kłopot stanowi to, że koncepcje i działania w ramach ekonomii

społecznej dopiero pojawiają się w świadomości przedsiębiorców lokalnych,

samorządowców oraz organizacji społecznych, na bazie wzorców przenikających

z innych krajów UE. Tymczasem rozwiązania przyjmowane w innych krajach

wymagają pewnego przystosowania do lokalnych warunków.

Należy uznać, iż ekonomia społeczna jest jednym z najistotniejszych pojęć

dotyczących polityki rozwiązywania problemów społecznych. Tak duże

zainteresowanie wywołane jest zwłaszcza ze względu na występujące odgórne

działania zapisane w unijnych i krajowych dokumentach strategicznych. Zakłada się,

87

http://www.ekonomiaspoleczna.pl (plik pobrano: 18.08.2013)

69

iż dzięki tym zapisom nastąpi wzrost spójności społecznej, stworzonych zostanie

więcej wartościowych miejsc pracy i ograniczy się obszar wykluczenia społecznego.

Z drugiej jednak strony do rozwoju ekonomii społecznej niezbędne jest oddolne

zaangażowanie, którego wciąż brakuje.

Literatura:

1. R. Burchart, M, Łojko M., Diagnoza stanu ekonomii społecznej w powiecie

braniewskim – raport z badań, OWIES, Elbląg 2013

2. Gosk I., Pyrka A., Różne formy współpracy z podmiotami ekonomii społecznej,

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Pożytku Publicznego broszura

proeS3

3. Grochalska M, Łojko M., Diagnoza stanu ekonomii społecznej w powiecie lidzbarskim

– raport z badań, OWIES, Elbląg 2013

4. Hauser J., Ekonomia społeczna jako sektor gospodarki, „Ekonomia Społeczna”

nr1/2007

5. Hausner J., Ekonomia społeczna jako kategoria rozwoju [w:] Hausner J. (red.)

Ekonomia społeczna a rozwój, MSAP, Kraków 2007

6. Leszkiewicz A., Miejsce przedsiębiorstw społecznych w strategiach rozwoju

gospodarczego, [w:] Wspieranie ekonomii społecznej, red. J. Hausner, Uniwersytet

Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2008

7. Karwacka M., CSR – wspólna przestrzeń dla biznesu i organizacji pozarządowych,

[w:] Usługi społeczne odpowiedzialnego biznesu, red. M. Bonikowska, M. Grewiński,

WSP-TWP, Warszawa 2011

8. Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej, Projekt z dnia 17 września 2013

9. Raport otwarcia - analiza podmiotów i systemu wparcia podmiotów ekonomii

społecznej w powiecie ostródzkim

10. Wróblewski W., O ekonomii społecznej w regionie warmińsko-mazurskim, Biuletyn

Ekonomia Społeczna na Warmii i Mazurach, grudzień 2013

Strony internetowe

1. http://www.ekonomiaspoleczna.pl/x/609047

2. www.csr.slask.pl/.../K_HusWspółpraca-międzysektorowa-na-rzecz-CSR

3. https://wrota.warmia.mazury.pl/powiat_bartoszycki/20130214643/Wydarzenia/Wydar

zenia/Inkubator-Przedsiebiorczosci-Spolecznej-w-Bartoszycach.html

4. https://ems.ms.gov.pl/krs/wyszukiwaniepodmiotu

70

STRESZCZENIE

Współpraca sektora ekonomii społecznej z samorządem lokalnym na przykładzie

wybranych powiatów województwa warmińsko-mazurskiego

Prezentowany artykuł opisuje możliwości podejmowania współpracy sektora

ekonomii społecznej z samorządem lokalnym w wybranych powiatach województwa

warmińsko-mazurskiego. Artykuł jest podsumowaniem badania zrealizowanego

na zlecenie Ośrodka Wspierania Inicjatyw Ekonomii Społecznej w Elblągu.

Zaprezentowane wyniki badania stanowią jedynie część składową szeroko

zakrojonych działań projektowych pod nazwą Inkubatory Przedsiębiorczości

Społecznej współfinansowanych przez Unię Europejską

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, dotyczących obszarów działalności

gospodarczej podmiotów ekonomii społecznej.

Słowa kluczowe: ekonomia społeczna, przedsiębiorstwa socjalne, wykluczenie

społeczne, samorząd lokalny, współpraca międzysektorowa

SUMMARY

The cooperation of the social economy with the local government – the case of

selected districts of the Warmia and Mazury voivodeship

The article describes the possibility of undertaking the cooperation of social economy

sector with the local government in selected districts of the Warmia and Mazury

voivodeship. The article is a summary of research realized on behalf the Support

Centre for the Social Economy in Elblag. Presented research results are a part of an

extensive project titled Social Entrepreneurship Incubators co-financed by the

European Union under the European Social Fund concerning economic activities of

social economy entities.

Keywords: social economy, social enterprise, social exclusion, local government,

cross-sector cooperation

Nota o autorach

dr Monika Grochalska – pedagog i coach, pracuje jako adiunkt w Pracowni Badań

nad Rodziną i Płcią w Edukacji na Wydziale Nauk Społecznych UWM w Olsztynie.

Zajmuje się problematyką nierówności społecznych, zwłaszcza ze względu na płeć.

Autorka publikacji z pogranicza pedagogiki, socjologii i studiów genderowych, w tym

monografii Transgresyjne trajektorie. Zmiany statusu społecznego w perspektywie

biograficznej(Kraków 2011). Kierowniczka projektu badawczego Kobiety

w związkach intymnych. Studium empiryczno-krytyczne, finansowanego przez

71

Narodowe Centrum Nauki. Jest współzałożycielką i prezeską Stowarzyszenia

Kofe(m)ina zajmującego się promowaniem różnorodności i wcielaniem w życie idei

równości szans. Posiada duże doświadczenie (ponad 900 godzin) w prowadzeniu

szkoleń i warsztatów, a także w zakresie działań projektowych organizacji non-profit.

Współpracuje z firmami doradczo-szkoleniowymi, prywatnymi przedsiębiorcami,

organizacjami pozarządowymi, poradniami pedagogiczno-psychologicznymi,

szkołami oraz administracją publiczną.

Więcej informacji na stronie: www.emgrow.pl

dr Majka Łojko – doktor nauk ekonomicznych w zakresie ekonomii. Członek

Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego- oddział w Olsztynie. Zatrudniona jako

adiunkt w Katedrze Aksjologicznych Podstaw Edukacji na Wydziale Nauk

Społecznych UWM w Olsztynie. Zajmuje się problematyką wyzwań i dylematów

polityki społecznej. Jest autorką wielu publikacji z zakresu ekonomii rynku pracy

i pracy socjalnej. Posiada ponad 15-letnie doświadczenie w pracy naukowej,

w obszarach funkcjonowania rynku pracy i polityki społecznej. Badania naukowo-

badawcze koncentrują się wokół problematyki zatrudnienia i bezrobocia. Posiada duże

doświadczenie trenerskie. Prowadzi warsztaty i szkolenia skierowane

do przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego; szczególnie kadry

managerskiej, pracowników służb socjalnych i urzędów pracy. Współpracuje

z instytucjami ekonomii społecznej w zakresie działań projektowych

ukierunkowanych na przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu.