Zeszyt ćwiczeń - Gmina Komprachcicepsp.komprachcice.pl/download/attachment/1188/zeszyt...Nowej Ery...

DO CHEMII DLA KLASY SIÓDMEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ

7Zeszyt

ćwiczeń

Małgorzata Mańska, Elżbieta Megiel

DO CHEMIIDLA KLASY SIÓDMEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ

7

Zeszyt ćwiczeń

Zeszyt ćwiczeń uzupełnia podręcznik autorstwa J. Kulawika, T. Kulawik i M. Litwin Chemia Nowej Ery dla klasy siódmej dopuszczony do użytku szkolnego i wpisany do wykazu podręczników do nauczania chemii na poziomie szkoły podstawowej.

Numer ewidencyjny podręcznika w wykazie MEN: 785/1/2017.

© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2017

ISBN 978-83-267-3138-9

Wydanie drugieWarszawa 2018

Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość

publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cy-

tujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie

na własny użytek.Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl

Nowa Era Sp. z o.o.Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa

www.nowaera.pl, e-mail: [email protected], tel. 801 88 10 10

Redakcja merytoryczna: Magdalena Kaczanowicz, Justyna Kamińska, Oliwia Pierzyńska, Honorata Piłasiewicz.

Redakcja językowa: Kinga Tarnowska, Joanna Sawicka. Projekt okładki: Maciej Galiński, Aleksandra Szpunar, Paulina Tomaszewska.

Opracowanie graficzne: Ewa Kaletyn, Aleksandra Szpunar. Nadzór artystyczny: Kaia Pichler.

Realizacja projektu graficznego: Dorota Sameć. Rysunki: Rafał Buczkowski, Zuzanna Dudzic, Enzo Di Giacomo, Agata Knajdek, Dorota Sameć.

Druk i oprawa: DRUK-SERWIS Sp. z o.o. Ciechanów

Fotografie: Zdjęcie na okładce: Gallo Images/Getty Images/Photographer’s Choice.BE&W - Alamy/Naturepix s. 113, Photo Researchers/Charles D. Winters s. 46 (brom), Photoreasearchers/Edward Kinsman s. 98, Science Source/Mark A. Schneider s. 53; Anna Budzyńska, Agnieszka Żak s. 14, 29; Diomedia/Science Source/Kenneth Eward s. 61; East News - SPL/Andrew Lambert s. 107 (kapusta); Włodzimierz Echeński s. 9 (w środku i na dole), 10, 18, 20 (siarka i tlenek siarki), 24, 79, 87, 92, 96, 105, 107 (prąd), 108 (wskaźniki), 112 (otrzymywanie mydła); Fotolia/Africa Studio s. 103 (szkło); Gallo/Getty Images - Corbis/John Smith s. 46 (barwniki), Corbis/Wilson Valentin s. 15 (diament), Paul Sounders s. 13, Stone/Hans Neleman s. 99; Indigo s. 11; materiały prasowe Harley-Davidson Europe Ltd. s. 25 (motocykl); Putto/Piotr Kubat s. 9 (z lewej i z prawej), 10, 17, 20 (siarka stopiona), 23, 31, 36, 50, 54, 71, 81, 87, 91 (węglan wapnia), 94 (ogrzewanie mineralnej), 97, 108 (papierek), 106, 109, 114, 116; shutterstock s. 15 (piryt), 19, 20 (młynek), 25 (emalia), 40, 6-7, 70, 77, 78, 91 (mydło), 103, 112 (mycie rąk); Thinkstock/Getty Images - Hemera/Yuri Arcurs s. 91 (perfumy), iStock/JazzIRT s. 46 (herbata), iStock/lorraine kourafas s. 25 (stal), iStock/Paul Fleet s. 55; Maciej Wróbel s. 94 (otwieranie wody mineralnej).

5

SPIS TREŚCI

22. Wpływ rodzaju wiązania na właściwości związku chemicznego ...................................................... 67

23. Znaczenie wartościowości pierwiastków chemicznych przy ustalaniu wzorów i nazw związków chemicznych ................................................... 68

24. Prawo stałości składu związku chemicznego ........................................................................... 71

25. Równania reakcji chemicznych .................................. 74

26. Prawo zachowania masy ................................................. 78

27. Obliczenia stechiometryczne ..................................... 80

Sprawdź się ........................................................................................ 83

Woda i roztwory wodne28. Woda – właściwości i rola w przyrodzie .............. 85

29. Woda jako rozpuszczalnik .............................................. 87

30. Rodzaje roztworów ............................................................. 90

31. Rozpuszczalność substancji w wodzie ................. 92

32. Stężenie procentowe roztworu ................................. 96

Sprawdź się ..................................................................................... 100

Tlenki i wodorotlenki33. Tlenki metali i niemetali ............................................... 102

34. Elektrolity i nieelektrolity ............................................ 104

35. Wzory i nazwy wodorotlenków .............................. 108

36. Wodorotlenek sodu, wodorotlenek potasu ..... 109

37. Wodorotlenek wapnia .................................................... 114

38. Sposoby otrzymywania wodorotlenków praktycznie nierozpuszczalnych w wodzie .... 116

39. Proces dysocjacji jonowej zasad ............................. 119

Sprawdź się ...................................................................................... 121

Odpowiedzi do zadań rachunkowych .................... 123

Krzywe rozpuszczalności gazów .................................. 124

Krzywe rozpuszczalności substancji stałych .... 125

Właściwości wybranych pierwiastków chemicznych .............................................. 126

Tabela rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie ........................................................................................... 127

Układ okresowy pierwiastków chemicznych .... 128

To było na lekcjach przyrody! ................................................. 6

Substancje i ich przemiany 1. Zasady bezpiecznej pracy na lekcjach chemii ...... 8

2. Właściwości substancji, czyli ich cechy charakterystyczne ............................................................... 10

3. Gęstość substancji ............................................................... 12

4. Rodzaje mieszanin i sposoby ich rozdzielania na składniki ............................................................................... 16

5. Zjawisko fizyczne a reakcja chemiczna ................ 19

6. Pierwiastki i związki chemiczne ................................ 21

7. Właściwości metali i niemetali .................................... 23

Sprawdź się ........................................................................................ 26

Składniki powietrza i rodzaje przemian, jakim ulegają 8. Powietrze – mieszanina jednorodna gazów .... 28

9. Tlen – najważniejszy składnik powietrza ............ 32

10. Tlenek węgla(IV) .................................................................... 35

11. Wodór ........................................................................................... 38

12. Zanieczyszczenia powietrza ........................................ 40

13. Rodzaje reakcji chemicznych ....................................... 41

Sprawdź się ........................................................................................ 43

Atomy i cząsteczki 14. Atomy i cząsteczki – składniki materii .................. 45

15. Masa atomowa, masa cząsteczkowa ..................... 48

16. Budowa atomu – nukleony i elektrony ................ 51

17. Izotopy .......................................................................................... 54

18. Układ okresowy pierwiastków chemicznych ............................................................................ 57

19. Zależność między budową atomu pierwiastka chemicznego a jego położeniem w układzie okresowym .............................................................................. 59

Sprawdź się ........................................................................................ 62

Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych20. Wiązanie kowalencyjne ................................................... 64

21. Wiązanie jonowe .................................................................. 66

Korzystaj z dodatkowych materiałów ukrytych pod kodami QR zamieszczonymi w publikacji.

64

Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych

20. Wiązanie kowalencyjne Cele lekcji: Poznanie pojęć: wiązanie chemiczne, wiązanie kowalencyjne, elektroujemność. Poznanie mechanizmu powstawania wiązania kowalencyjnego. Określanie, w jakich związkach chemicznych występują wiązania kowalencyjne.

Na dobry początek

Zaznacz poprawne uzupełnienia zdań, tak aby powstały prawdziwe informacje.

Podczas tworzenia się wiązania kowalencyjnego atomy łączą się za pomocą A / B. Dążą

wówczas do uzyskania C / D lub E / F elektronowego, aby mieć konfigurację elektronową

najbliższego G / H.

A. elektronów walencyjnych C. dubletu E. nonetu G. gazu szlachetnegoB. wszystkich elektronów D. tripletu F. oktetu H. pierwiastka chemicznego

Uzupełnij tabelę oraz odpowiedz na pytanie.

Nazwa pierwiastka

chemicznego

Symbol pierwiastka

chemicznego

Liczba elektronów

walencyjnych

Symbol chemiczny gazu szlachetnego, do którego

konfiguracji elektronowej dąży atom

Elektro-ujemność

chlor

fosfor

siarka

wodór

Atom którego z pierwiastków chemicznych wymienionych w tabeli może połączyć się z 3 atomami wodoru? Narysuj wzory elektronowy i strukturalny oraz podaj nazwę tego związku chemicznego.

Nazwa pierwiastka chemicznego:

Wzór elektronowy: Wzór strukturalny:

Nazwa związku chemicznego:

1 Obejrzyj animacjędocwiczenia.plKod: C7G72L

2

Obejrzyj animacjędocwiczenia.plKod: C7TZTF

Skorzystaj z układu okresowego.

20. Wiązanie kowalencyjne

65

Uzupełnij tabelę.

Wzór sumaryczny związku chemicznego HCl NH3 H2S CO2

Wzór elektronowy związku chemicznego

Różnica elektroujemności

Przesunięcie wspólnej pary elektronowej bliżej atomu Cl

Uzupełnij tabelę, wpisując nazwy substancji wybrane spośród podanych. Uzasadnij swój wybór.

woda • fluor • tlenek węgla(IV) • tlen • amoniak • jodowodór • azot • chlor

Wiązanie kowalencyjne

niespolaryzowane spolaryzowane

Uzasadnienie: W substancjach

występują wiązania kowalencyjne niespolaryzowane, ponieważ

. Natomiast w substancjach

występują wiązania kowalencyjne spolaryzowane, ponieważ

.

3

4

Atomy metali i niemetali tworzą jony, aby uzyskać oktet lub dublet elek-tronowy. Mają wtedy konfigurację gazu szlachetnego najbliższego im w układzie okresowym, tzn. pierwiastki początkowych grup układu okresowego – gazu szlachetnego le-żącego w poprzednim okresie (np. kation sodu ma konfigurację elek-tronową atomu neonu), a pier-wiastki końcowych grup układu okresowego – gazu szlachetnego leżącego w tym samym okresie (np. anion chlorkowy ma konfigurację elektronową atomu argonu).

Ustalanie konfiguracji elektronowejJest na to sposób!


66

21. Wiązanie jonoweCele lekcji: Poznanie pojęć: jon, kation, anion, wiązanie jonowe. Poznanie mechanizmu powstawania wiązania jonowego. Określanie, w jakich związkach chemicznych występują wiązania jonowe.

Na dobry początek

Podkreśl wzory substancji, w których występuje wiązanie jonowe.

H2 • CaCl2 • HBr • O2 • NaCl • CO2 • PH3 • F2 • H2S • K2O

Napisz symbole chemiczne jonów, które mogą powstać z atomów pierwiastków chemicznych zaznaczonych na układzie okresowym.

Uzupełnij zapisy powstawania jonów tworzących związki chemiczne o podanych na-zwach. Napisz wzory sumaryczne tych związków.a) chlorek potasu

• Cl• •

• •• • K•

K – 1e– Cl Wzór sumaryczny:

b) bromek wapnia

Wzór sumaryczny:

Uzupełnij tabele.

a) Symbol chemiczny jonu

Liczba Ładunek jonuprotonów neutronów elektronów

S2–

19 18

b)Nazwa

związku chemicznego

Symbole pierwiastków

w związku chemicznym

Liczba elektronówSymbole

jonów

Wzór sumaryczny

związku chemicznego

walencyjnych oddanych przyjętych

chlorek sodu

Cl 7 0 1 Cl–

NaClNa

siarczek magnezu

5

6

7

Obejrzyj animacjędocwiczenia.plKod: C77PZR

8

11

234567

2

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

13 14 15 16 17

18

Skojarz i zapamiętaj!

Na – 1e− Na+

+++++++++++

-----------

atom sodu

+++++++++++

----------

kation sodu

W zadaniach 5.–8. skorzystaj z układu okresowego.

22. Wpływ rodzaju wiązania na właściwości związku chemicznego

67

22. Wpływ rodzaju wiązania na właściwości związku chemicznego

Cele lekcji: Poznanie wpływu rodzaju wiązania na właściwości związku chemicznego. Porównanie właściwości związków kowalencyjnych i jonowych.

Na dobry początek

Podkreśl poprawne uzupełnienia zdań.Chlorek sodu powstaje w wyniku przeniesienia elektronów walencyjnych od atomów sodu do atomów chloru, zatem jest związkiem kowalencyjnym / jonowym. Cząsteczka amoniaku po-wstaje z atomów, które uwspólniają swoje elektrony, jest więc związkiem kowalencyjnym / jo-nowym. Siarczek magnezu jest zbudowany z kationów i anionów, jest więc związkiem kowalen-cyjnym / jonowym. Tlenek węgla(IV) występuje w gazowym stanie skupienia, jest więc związkiem kowalencyjnym / jonowym. Woda nie przewodzi prądu elektrycznego, gdyż jej cząsteczki są elektrycznie obojętne – jest to właściwość związków kowalencyjnych / jonowych.

Na modelach przedstawiono substancję kowalencyjną oraz substancję jonową. Podpisz modele oraz uzasadnij swoją decyzję.

Substancja Substancja

Uzasadnienie:

9

10

To doświadczenie musisz znać

Przeprowadzono doświadczenie chemiczne Badanie zjawiska przewodzenia prądu elektrycz-nego przez cukier i sól kuchenną rozpuszczone w wodzie. Uzupełnij opis doświadczenia po-danymi określeniami.

przewodzi prąd elektryczny • nie przewodzi prądu elektrycznego • kowalencyjnym • jonowym

Cukier rozpuszczony w wodzie , natomiast sól

rozpuszczona w wodzie . Sól kuchenna

jest związkiem , a cukier związkiem .

11



68

23. Znaczenie wartościowości pierwiastków chemicznych przy ustalaniu wzorów i nazw związków chemicznych

Cele lekcji: Poznanie pojęć: wartościowość, indeks stechiometryczny, współczynnik stechiometrycz-ny. Odczytywanie z układu okresowego wartościowości pierwiastków chemicznych grup głównych. Ćwiczenie umiejętności określania wartościowości i pisania wzorów oraz nazw związków chemicznych.

Na dobry początek

Uzupełnij opis równania reakcji chemicznej, wpisując w odpowiednie miejsca podane określenia.

współczynnik stechiometryczny • wzór cząsteczki wodoru • wzór cząsteczki tlenu • wzór cząsteczki wody • indeks stechiometryczny

2 H2 + O2 2 H2O

a) Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.

1. W przypadku wiązania kowalencyjnego wartościowość to liczba wiązań, za pomocą których atomy łączą się ze sobą. P F

2. Wartościowość pierwiastków chemicznych grup głównych jest zawsze równa numerowi grupy. P F

3. Wartościowość siarki w siarczkach wynosi II, a chloru w chlorkach I. P F

4. Pierwiastki chemiczne w stanie wolnym nie mają wartościowości. P F

b) Wpisz w kratki wartościowość pierwiastków chemicznych w związkach o podanych wzorach sumarycznych.

Na2O AlCl3 BaS CH4 CrO3 ZnCl2 PH3 I2O5 PbO2

12 Obejrzyj animacjędocwiczenia.plKod: C7JSJR

13

23. Znaczenie wartościowości pierwiastków chemicznych przy ustalaniu wzorów i nazw związków chemicznych

69

Dopisz brakujące wartościowości pierwiastków oraz indeksy stechiometryczne, tak aby powstał poprawny wzór sumaryczny związku chemicznego. I IV VI I IIK O Sn Cl S O Na S Ca Cl

II III I II IIIFe O Al S Ag O H S Fe Cl

Podpisz modele cząsteczek związków chemicznych. Nazwy wybierz spośród podanych.

woda • tlenek węgla(IV) • siarkowodór • tlenek węgla(II) • tlenek siarki(IV) • tlenek siarki(VI)

atomu tlenu

Modele: atomu wodoru

atomu siarki

atomu węgla

Uzupełnij tabelę.

Zapis Sposób odczytywania Liczba atomów każdego z pierwiastków chemicznych

N2 jedna cząsteczka azotu dwa atomy azotu

7 N

trzy cząsteczki azotu

2 As2O3

Napisz nazwy systematyczne lub wzory sumaryczne związków chemicznych o podanych wzorach lub nazwach.

Li2O –

Cl2O –

ZnS –

FeO –

Cu2O –

chlorek magnezu –

tlenek żelaza(III) –

siarczek potasu –

tlenek chloru(III) –

chlorek sodu –

14

15

16

17 Jeżeli pierwiastek chemiczny ma więcej niż jedną wartościowość, należy to uwzględnić w nazwie.


70

Napisz wzory strukturalne związków chemicznych o poda-nych wzorach sumarycznych lub nazwach systematycznych.

a) HBr

Wzór strukturalny:

b) NH3

Wzór strukturalny:

c) siarkowodór

Wzór strukturalny:

Napisz wzory sumaryczne i strukturalne związków chemicznych o podanych nazwach systematycznych.

a) tlenek chloru(V)

Wzór sumaryczny: Wzór strukturalny:

b) tlenek jodu(VII)

Wzór sumaryczny: Wzór strukturalny:

Dla dociekliwych

Jeden z tlenków żelaza, zwany magnetytem, jest zbudowany z ato-mów żelaza o dwóch różnych wartościowościach – Fe(II) i Fe(III) w stosunku ilościowym 1 : 2. Napisz wzór sumaryczny tego tlenku.

Wzór sumaryczny:

18

19

20

Magnetyt

Zapamiętaj!

• Współczynnik stechiometryczny – liczba oznaczająca liczbę atomów pierwiastka albo liczbę cząsteczek pierwiastka lub związku chemicznego w równaniu reakcji chemicznej.

• Indeks stechiometryczny – liczba oznaczająca liczbę atomów pierwiastka chemicznego w cząsteczce.

3 Cl2

Aby poprawnie narysować wzór strukturalny związku chemicznego, należy znać wartościowość pierwiastków chemicznych, z których jest zbudowany dany związek chemiczny.

24. Prawo stałości składu związku chemicznego

71

24. Prawo stałości składu związku chemicznegoCele lekcji: Poznanie prawa stałości składu związku chemicznego. Wykonywanie obliczeń z zastosowaniem tego prawa.

Na dobry początek

Zaznacz poprawne uzupełnienie zdania (A–B) oraz jego uzasadnienie (I–II).

Stosunek mas magnezu i tlenu w tlenku magnezu MgO wynosi

A. zawsze 3 : 2,ponieważ

I. nie jest on stały i zależy od warunków powstawania tlenku magnezu.

B. najczęściej 3 : 2, II. jest on stały i charakterystyczny dla tego związku chemicznego.

Popraw informacje dotyczące związków chemicznych przedstawio-nych na fotografiach – skreśl błędne dane i zapisz obok poprawne.

Tlenek żelaza(II) Tlenek miedzi(I)

Wzór sumaryczny: FeO Wzór sumaryczny: CuO2

Masa cząsteczkowa: 71 u Masa cząsteczkowa: 144 uLiczba atomów w cząsteczce Liczba atomów w cząsteczce związku: 1 at. żelaza, 2 at. tlenu związku: 2 at. miedzi, 1 at. tlenuStosunek mFe : mO = 7 : 2 Stosunek mCu : mO = 1 : 4

Uzupełnij tabelę.

Nazwa systematyczna związku chemicznego

Wzór sumaryczny

Zawartość procentowa

azotu tlenu

tlenek azotu(I)

NO

30,43%

tlenek azotu(V)

21

22

23


1Hwodór1,008

2Hehel

4,003

8Otlen

15,999

3Lilit

6,941

4Beberyl9,012

5Bbor

10,811

6Cwęgiel12,011

7Nazot

14,007

8Otlen

15,999

9Ffluor

18,998

10Neneon

20,180

11Nasód

22,990

12Mgmagnez24,305

13Alglin

26,982

14Sikrzem28,085

15Pfosfor30,974

16Ssiarka32,065

17Clchlor

35,453

18Arargon39,948

19Kpotas

39,098

20Cawapń

40,078

21Scskand44,956

22Titytan

47,867

30Zncynk65,38

31Gagal

69,723

32Gegerman72,63

33Asarsen

74,922

34Seselen78,96

35Brbrom

79,904

36Krkrypton83,798

37Rbrubid

85,468

38Srstront87,62

39Yitr

88,906

40Zrcyrkon91,224

48Cdkadm

112,411

49Inind

114,818

50Sncyna

118,710

51Sbantymon121,760

52Tetellur

127,60

53Ijod

126,904

54Xeksenon131,293

55Cscez

132,905

56Babar

137,327

72Hfhafn

178,49

80Hgrtęć

200,59

81Tltal

204,383

82Pbołów207,2

83Bibizmut

208,980

84Popolon

208,982

85Atastat

209,987

86Rnradon

222,018

87Frfrans

223,020

57Lalantan

138,905

89Acaktyn

227,028

88Rarad

226,025

104Rfrutherford

263

112Cnkopernik

285

113Nhnihonium

286

114Flflerovium

289

115Mcmoscovium

289

116Lvlivermorium

292

118Ogoganesson

294

117Tstennessine

294

1

1

2

3

4

5

6

7

2

3 4 12

13 14 15 16 17

18


72

Oblicz stosunek mas pierwiastków chemicznych w tlenku strontu, wiedząc, że powstał on z 88 g strontu i 16 g tlenu.

Krok 1Przeczytaj treść zadania i wypisz dane i szukane.

Krok 2Oblicz stosunek masy strontu do masy tlenu w SrO.

Krok 3Napisz odpowiedź.

Oblicz skład procentowy pierwiastków w związku chemicznym o wzorze sumarycznym K2Cr2O7. Wynik podaj z dokładnością do jednego miejsca po przecinku.

W pewnym tlenku siarki zawartość procentowa tlenu wynosi 60%. Oblicz stosunek masowy siarki do tlenu w tym związku chemicznym i napisz wzór sumaryczny tego tlenku.

Ustal wzór sumaryczny i nazwę związku chemicznego, w którym cynk i chlor są połączo-ne w stosunku masowym 13 : 14.

24

25

26

27

24. Prawo stałości składu związku chemicznego

73

Ustal wzór sumaryczny i nazwę związku chemicznego o masie cząsteczkowej 100 u, który zawiera tlen oraz 52% chromu (procenty masowe).

Dla dociekliwych

Związek o wzorze CxHyOH należy do związków organicznych. Jego masa cząsteczkowa wy-nosi 32 u, a stosunek masy węgla do mas wodoru i tlenu to 3 : 1 : 4. Oblicz wartość indeksów stechiometrycznych x i y oraz napisz nazwę systematyczną tego związku chemicznego.

W reakcji chemicznej, w której użyto 8 g wapnia i 18 g tlenu, powstał tlenek wapnia. Sprawdź, czy pierwiastki chemiczne przereagowały całkowicie.

28

29

30

Zapamiętaj!

Każdy związek chemiczny ma określony, stały skład, który jest niezależny od sposobu otrzymania tego związku.

+ + FFFF FFFF

H H

H HF H

F H

F H

F H

3 cząsteczki 2 cząsteczki 4 cząsteczki 1 cząsteczka fluoru wodoru fluorowodoru fluoru


74

25. Równania reakcji chemicznychCele lekcji: Zapisywanie, uzgadnianie i interpretowanie równań reakcji chemicznych.

Na dobry początek

Uzupełnij zapisy słowne oraz napisz równania reakcji chemicznych, których modelowy schemat przedstawiono poniżej.

a)

OO

+O OO

H H

H H

H H

HH

O

Zapis słowny: tlen +

Równanie reakcji chemicznej:

b) + O O O OC C

Zapis słowny: węgiel +


Zapisz równania reakcji chemicznych opisanych słownie.

a) Jeden atom siarki reaguje z jedną dwuatomową cząsteczką tlenu, tworząc jedną cząsteczkę tlenku siarki(IV).

b) Dwie cząsteczki wody rozkładają się, tworząc dwie dwuatomowe cząsteczki wodoru i jed-ną dwuatomową cząsteczkę tlenu.

c) Dwa atomy węgla reagują z jedną dwuatomową cząsteczką tlenu, tworząc dwie cząsteczki tlenku węgla(II).

d) Jedna czteroatomowa cząsteczka fosforu reaguje z pięcioma dwuatomowymi cząsteczka-mi tlenu, tworząc jedną cząsteczkę tlenku fosforu(V) (o wzorze P4O10).

31

32

25. Równania reakcji chemicznych

75

Uzupełnij równania reakcji chemicznych, wpisując odpowiedni symbol pierwiastka chemicznego lub wzór cząsteczki. Następnie zaznacz reakcje syntezy.

a) 4 + O2 2 Ag2O

b) 2 Mg + 2 MgO

c) CuO + H2 Cu +

d) 2 + CO2 2 MgO + C

Wpisz brakującą wartość współczynnika stechiometrycznego w każdej reakcji chemicz-nej. Następnie podkreśl reakcje analizy.

a) N2 + O2 NO

b) 2 HgO Hg + O2

c) 2 Ag2O Ag + O2

d) 2 Fe + Cl2 2 FeCl3

Uzgodnij współczynniki stechiometryczne w podanych równaniach reakcji chemicznych. Następnie zaznacz reakcje wymiany.

a) N2 + H2 NH3

b) CO + O2 CO2

c) Fe3O4 + Al Al2O3 + Fe

d) Na + HCl NaCl + H2

e) P4O10 + H2O H3PO4

f) NH3 + O2 NO + H2O

Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych przedstawionych za pomocą zapisu słownego.

a) wodór + chlor chlorowodór

b) tlenek miedzi(II) + węgiel miedź + tlenek węgla(IV)

c) chlorek srebra(I) srebro + chlor

d) siarka + tlen tlenek siarki(IV)

33

34

35 Obejrzyj animacjędocwiczenia.plKod: C7SSWM

36


76

a) Napisz wzory lub symbole chemiczne substancji oznaczonych na schemacie literami (W–Z). Wybierz je spośród podanych. Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych cyframi (1–4).

S • O2 • H2 • H2O

13

4

W 2 X + Y

MgO + XCu + W

SO2

+ + +Mg CuO Z

W –

X –

Y –

Z –

1.

2. 3.

4.

b) Napisz wzory lub symbole chemiczne substancji oznaczonych na schemacie literami (U–Z). Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych cyframi (1–4).

3 4

2

Mg + X 1 MgCl2 + Y+ +

+

CO2 Cl2

X

X

Z + W

+U

U –

W –

X –

Y –

Z –

1. 2. 3. 4.

c) Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych na schemacie cyframi (1–4). Napisz nazwy systematyczne wybranych związków chemicznych.

HgO 1 O2 2 CO 3 CO2 4 C + MgO

HgO –

CO2 –

CO –

MgO –

1.

2.

3.

4.

37

HgO 1 O2 2 CO 3 CO2 4 C + MgO

25. Równania reakcji chemicznych

77

Dla dociekliwych

Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych na schematach cyframi (1–4). Napisz nazwy systematyczne wybranych związków chemicznych.

a)

4

Na 1 Na2O 2 NaOH 3 NaCl

Na2O –

NaCl –

1. 2. 3.

4.

b)

Cu 1 CuO 2 CuCl2

CuS

43

CuO –

CuCl2 –

CuS –

1. 2. 3. 4.

c)

3

Mg 1 MgO 2 MgCl2

MgO –

MgCl2 –

1. 2. 3.

W wyniku zachodzącej w wysokiej temperaturze reakcji rozkładu wodorowęglanu amonu (składni-ka proszku do pieczenia) o wzorze NH4HCO3 po-wstają trzy produkty. Zapisz równanie tej reakcji chemicznej, wiedząc, że każdy ze współczynni-ków stechiometrycznych wynosi 1.


38

39

Gazowe produkty powstające w wyniku termicznego rozkładu składnika proszku do pieczenia spulchniają ciasto


78

26. Prawo zachowania masyCele lekcji: Poznanie prawa zachowania masy i doświadczalne wykazanie jego słuszności. Wykonywanie prostych obliczeń z zastosowaniem prawa zachowania masy.

Na dobry początek

a) Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.

1. Masa produktów uzyskanych w wyniku reakcji chemicznej może być większa niż masa substratów tej reakcji. P F

2. W wyniku reakcji chemicznej zawsze powstaje związek chemiczny, którego masa cząsteczkowa jest sumą mas cząsteczkowych substratów. P F

3. Sumaryczna masa związków chemicznych otrzymanych w wyniku reakcji chemicznej jest równa łącznej masie substratów, które przereagowały. P F

b) Zaznacz model reakcji chemicznej zgodny z prawem zachowania masy.

A. + +

B. + +

C. + +

D. +

Przygotowano porcelanowy tygiel, którego masa wynosiła 15,5 g. Umieszczono w nim 5,6 g sproszkowanego żelaza i 3,2 g sproszkowanej siarki. Następnie tygiel ogrzewano w płomieniu palnika przez 10 min, po czym schłodzono go do temperatury pokojowej i zważono. Zaobser-wowano, że w tyglu po schłodzeniu znajduje się wyłącznie substancja stała o czarnej barwie. Podaj masę tygla z zawartością po przeprowadzeniu reakcji chemicznej.

żelazo, 5,6 g+ siarka, 3,2 g

m = 15,5 g

40

41

Tygiel porcelanowy

substraty

produkty


masa masa substratów = produktów przed reakcją po reakcji

26. Prawo zachowania masy

79

Spalanie magnezu w tlenie

W wyniku spalenia w tlenie 1,2 g węgla otrzymano 4,4 g tlenku węgla(IV). Oblicz, ile mili-gramów tlenu wzięło udział w tej reakcji chemicznej.


Krok 2Napisz przebieg reakcji chemicznej.

Krok 3Wykonaj obliczenia.


W wyniku reakcji spalania magnezu w tlenie powstało 0,1 g tlenku magnezu. Oblicz masę każdego z substratów tej reakcji chemicznej, jeśli masa tlenu stanowiła 3

2 masy magnezu użytego w tej reakcji chemicznej.


Krok 2Napisz przebieg reakcji chemicznej.

Krok 3Oblicz masę Mg.

Krok 4Oblicz masę O2.


42

43

Zapamiętaj!

Prawo zachowania masy – masa substratów jest równa masie produktów reakcji chemicznej.

Mieszanina siarki i żelaza Związek chemiczny: siarczek żelaza(II)


80

27. Obliczenia stechiometryczneCele lekcji: Odczytywanie informacji ilościowych z równań reakcji chemicznych. Wyznaczanie stosunku masowego substratów w reakcjach chemicznych. Wykonywanie obliczeń stechiometrycznych.

Na dobry początek

Uzupełnij zdania na podstawie przedstawionego równania reak-cji chemicznej.

S + O2 SO2

a) Jedna cząsteczka tlenku siarki(IV) powstaje w wyniku reakcji jednego

z jedną .

b) Masa cząsteczkowa produktu reakcji chemicznej wynosi u.

c) Masa atomu siarki wyrażona w jednostkach masy atomowej wynosi u, a masa

cząsteczki tlenu wyrażona w tych samych jednostkach wynosi .

d) Stosunek mas cząstek będących substratami reakcji chemicznej jest równy : ,

co po skróceniu daje stosunek masowy : .

e) Jeśli w wyniku przeprowadzonej reakcji chemicznej otrzymano 64 g tlenku siarki(IV),

to wzięło w niej udział g siarki i g tlenu.

Napisz nazwy substratów w reakcjach chemicznych przedstawionych za pomocą równań, a następnie określ najprostszy stosunek masowy, w jakim reagują ze sobą.

Przykład: C + O2 CO2

Substraty: węgiel, tlen Stosunek masowy: 12 : 32 = 3 : 8

a) Mg + I2 MgI2 Stosunek masowy:

Substraty: :

b) CuO + H2 Cu + H2O

Substraty: :

c) 2 H2 + O2 2 H2O

Substraty: :

d) N2 + 3 H2 2 NH3

Substraty: :

44

45


27. Obliczenia stechiometryczne

81

Reakcja otrzymywania wodorotlenku sodu z tlenku sodu i wody przebiega według następującego równania:

Na2O + H2O 2 NaOHUzupełnij tabelę przedstawiającą ilościowy opis tej reakcji chemicznej.

Wzór substancji Na2O H2O NaOH

Masa cząsteczkowa, u

Stosunek mas substancji biorących udział / powstających w reakcji chemicznejMasa substancji biorącej udział /

powstającej w reakcji chemicznej, g 8

Uzupełnij zdania odpowiednimi wartościami liczbowymi i zapisz równania opisanych reakcji chemicznych.

a) W wyniku spalenia 4,6 g sodu w chlorze można uzyskać

maksymalnie g chlorku sodu.


b) W wyniku rozkładu termicznego 4,34 g tlenku rtęci(II)

można uzyskać 0,32 g tlenu oraz g rtęci.


c) W wyniku reakcji g magnezu z 3,2 g tlenu powstaje

g tlenku magnezu.


Przeprowadzono reakcję otrzymywania siarczku żelaza(II). Zaznacz punkt podający takie masy substratów, które przereagują ze sobą całkowicie.

A. 5 g żelaza i 6 g siarki B. 6 g żelaza i 5 g siarki

C. 5,6 g żelaza i 3,2 g siarkiD. 5,6 g żelaza i 32 g siarki

46

47

48

Spalanie sodu w chlorze



82

Na podstawie opisu obserwacji uzupełnij informacje o doświad-czeniu chemicznym.

Obserwacje: Mieszanina w tyglu porcelanowym, zawierająca 10,8 g sproszkowanego glinu i 19,2 g siarki, po krótkim ogrzaniu i odstawieniu palnika zaczęła się żarzyć i gwałtownie reagować.

a) Równanie reakcji chemicznej: + Al2S3

b) Stosunek masowy glinu do siarki, w jakim oba pierwiastki chemiczne reagują w reakcji powstawania siarczku glinu, wynosi:

(2 · ) : (3 · ) = :

c) Masa cząsteczkowa siarczku glinu wynosi u.

d) W wyniku reakcji substratów o podanych wcześniej masach w doświadczeniu mogło po-

wstać maksymalnie g siarczku glinu.

e) Jeśli do reakcji chemicznej zostaną użyte 54 g glinu i 64 g siarki, to w jej wyniku można

otrzymać maksymalnie g siarczku glinu.

Dla dociekliwych

W skład mieszaniny piorunującej, nazywanej dawniej powietrzem grzmiącym, wchodzą wodór i tlen w ilościach odpowiadających stosunkowi stechiometrycznemu reakcji powstawania wody. Nazwa tej mieszaniny wynika z jej właściwości wybuchowych – po zainicjowaniu reakcji chemicznej, np. w wyniku zbliżenia zapalonego łuczywa, dochodzi do wybuchowego spalania wodoru, któremu towarzyszy głośny dźwięk przypominający uderzenie pioruna. Podaj stosu-nek masowy oraz stosunek objętościowy wodoru do tlenu w mieszaninie piorunującej.

49

50

Współczynniki stechiometryczne przy gazowych substratach reakcji chemicznej wskazują na stosunek objętościowy, w jakim substancje te reagują ze sobą.


83

Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.

1.W wiązaniu kowalencyjnym spolaryzowanym wspólne pary elektronowe znajdują się w tej samej odległości od każdego z atomów, a w wiązaniu niespolaryzowanym są przesunięte w kierunku jednego z nich.

P F

2. Wiązanie jonowe polega na łączeniu się kationów i anionów. P F

3. Kationy to jony dodatnie, które powstały z atomów przez oddanie elektronów. P F

Dopasuj nazwy pierwiastków chemicznych (A–F) do rodzaju wiązań chemicznych (I–III), które mogą tworzyć z tlenem.

A. potas B. wodór C. lit D. węgiel E. tlen F. bar

I. Wiązanie kowalencyjne niespolaryzowane A / B / C / D / E / F II. Wiązanie jonowe A / B / C / D / E / F III. Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane A / B / C / D / E / F

Zaznacz poprawne uzupełnienia schematów tworzenia się podanych jonów.

A. – 1e– B. – 2e– C. + 1e– D. + 2e–

a) Cu A / B / C / D Cu2+ b) S A / B / C / D S2– c) K A / B / C / D K+ d) I A / B / C / D I–

e) Fe2+ A / B / C / D Fe3+

f) Pb4+ A / B / C / D Pb2+

Atomy niektórych pierwiastków chemicznych dążą do uzyskania konfiguracji elektronowej gazów szlachetnych poprzez utworzenie jonów. Oceń prawdziwość podanych informacji. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F – jeśli jest fałszywa.

Symbol pierwiastka chemicznego

Symbol gazu szlachetnego Symbol jonu

19K 18Ar K+ P F

35Br 18Ar Br– P F

13Al 10Ne Al3+ P F

1

2

3

4

Sprawdź się Rozwiąż testdocwiczenia.plKod: C78YQ3

84


Zaznacz poprawne uzupełnienia zdań.

Związki jonowe mają stan skupienia A / B / C. Temperatury wrzenia i topnienia związków

kowalencyjnych są D / E. Roztwory wodne związków jonowych F / G.

A. stały B. ciekły C. gazowyD. niskie

E. wysokieF. przewodzą prąd elektrycznyG. nie przewodzą prądu elektrycznego

Zaznacz poprawnie zapisane równanie reakcji żelaza z chlorem, której produktem jest chlorek żelaza(III).

A. 2 Fe + Cl2 2 FeCl2

B. 2 Fe + 2 Cl2 2 FeCl3

C. 2 Fe + 3 Cl2 2 FeCl3

D. 2 Fe + 3 Cl Fe2Cl3

Pewien tlenek azotu o masie cząsteczkowej 92 u zawiera 30,43% azotu. Wskaż wzór tego tlenku.

A. N2O B. NO C. N2O4 D. N2O5

Narysuj wzory elektronowe bromowodoru.

Wzór elektronowy kropkowy: Wzór elektronowy kreskowy:

Stosunek masowy Cu : O w tlenku miedzi(II) (CuO) wynosi 4 : 1. Oblicz, ile gramów miedzi użyto do reakcji chemicznej, jeśli otrzymano 15 g tlenku miedzi(II).

W wyniku reakcji tlenku żelaza(II) z węglem otrzymano 56 g żelaza. Oblicz masę tlenku żelaza(II) użytą do reakcji chemicznej.

5

6

7

8

9

10

85

Woda i roztwory wodne

28. Woda – właściwości i rola w przyrodzieCele lekcji: Poznanie właściwości fizycznych wody, jej roli i występowania w przyrodzie. Omówienie sposobów racjonalnego gospodarowania wodą.

Na dobry początek

Wykreśl informacje, które nie dotyczą wody.

największą gęstość ma w temperaturze 0°C • zwiększa objętość podczas zamarzania • największą gęstość ma w temperaturze 4°C •

pod normalnym ciśnieniem wrze w temperaturze 100°C • pod ciśnieniem większym niż normalne wrze w temperaturze > 100°C

Odpowiedz na pytania, korzystając z informacji zamieszczonych w tekście.

70% powierzchni naszej planety pokrywają oceany zawierające wodę słoną, nienadającą się do bezpośredniego spożycia. Woda na lądzie jest wodą słodką (poza nielicznymi wyjątkami) i zmagazynowana jest w lądolodzie, śniegu, lodowcach, rzekach, jeziorach, bagnach oraz jako wody podziemne. Lodowce pokrywają 10–11% powierzchni wszystkich lądów, z tego 90% lodu znajduje się na Antarktydzie. Woda występuje również w postaci pary wodnej w atmosferze. W wyniku wznoszenia się i ochładzania powietrza zawierającego parę wodną powstają chmu-ry, które są skupiskami głównie kropel wody o mikroskopijnych rozmiarach. Woda w przyrodzie zmienia nieustannie swój stan skupienia z ciekłego w gazowy (w wyniku parowania), z gazowego w ciekły (w wyniku kondensacji pary wodnej), z ciekłego w stały (w wy-niku krzepnięcia) i odwrotnie (w wyniku topnienia).

Na podstawie: M. Maciejewski, T. Walczukiewicz, C. Rataj, Naturalne zmiany cyklu obiegu wody, materiały z konferencji Woda – podziemne bogactwo.

a) Czy w zasobach wody na Ziemi przeważają wody słodkie czy słone?

b) Jak nazywa się proces, w którego wyniku z powierzchni lądów woda przenika do atmosfery?

c) Jak nazywa się proces, w którego wyniku z pary wodnej powstają krople wody?

d) Jaki rodzaj wody jest zmagazynowany w lodowcach?

1

2


86

Wymień 4 sposoby racjonalnego gospodarowania wodą.

1.

2.

3.

4.

Szacuje się, że globalna objętość wody na Ziemi wynosi ok. 1,4 mld km3. Na wykresie przed-stawiono miejsca występowania wody na Ziemi. Oblicz objętość wody zmagazynowanej w rzekach oraz wyraź ją w kilometrach sześciennych.

Zasoby wodne Ziemi

Woda słodka 3%

Woda na Ziemi Woda słodka Powierzchniowa woda słodka (ciecz)

Woda słona

(oceany) 97%

Pokrywa lodowa

i lodowce 68,3%

Jeziora 87%

Rzeki 2%

Bagna 11%Wody podziemne

31,4%

Wody powierzchniowe 0,3%

Na podstawie: P.H. Gleick, Water resources, w: Encyclopedia of climate and weather, t. 2, red. S.H. Schneider, Oxford University Press, Nowy Jork 1996.

Dla dociekliwych

Jedną z metod oczyszczania wody jest odwrócona osmoza. Wyjaśnij, na czym polega ta metoda. Skorzystaj z różnych źródeł informacji.

3

4

5

29. Woda jako rozpuszczalnik

87

29. Woda jako rozpuszczalnik Cele lekcji: Poznanie pojęć: rozpuszczalnik, dipol. Wyjaśnienie procesu rozpuszczania. Budowa cząsteczki wody. Analiza wpływu temperatury, mieszania i stopnia rozdrobnienia substancji na szybkość rozpuszczania substancji stałej w wodzie.

Na dobry początek

Zaznacz nazwy substancji lub mieszanin, które dobrze rozpuszczają się w wodzie.

A. cukier puder H. soda oczyszczona B. mąka ziemniaczana I. żelatyna C. mąka pszenna J. proszek do pieczenia D. olej K. oliwa z oliwek E. benzyna L. atrament F. ocet M. sól kuchenna G. kwasek cytrynowy N. piasek

Rozwiąż dodatkowe zadaniadocwiczenia.plKod: C73WGK

6


Przeprowadzono doświadczenie chemiczne, którego wyniki przedstawiono na fotografiach.

woda + olej woda + cukier woda + sól kuchenna

Podkreśl uzupełnienia zdań, tak aby powstał poprawny zapis obserwacji i wniosku.

Obserwacje: Olej / Cukier rozpuszcza się w wodzie, natomiast olej / cukier / sól kuchen-

na nie rozpuszcza się w wodzie.

Wniosek: Woda jest rozpuszczalnikiem polarnym / niepolarnym, ponieważ rozpuszczają

się w niej substancje polarne / niepolarne, takie jak olej / cukier i sól kuchenna.

7


88

Podkreśl poprawne uzupełnienia zdań dotyczących budowy cząsteczki wody. Skorzystaj z modelu i ze wzoru.

–

+

OH H

Modele: atomu tlenu atomu wodoru

W cząsteczce wody znajdują się dwa / trzy atomy pierwiastków chemicznych, w tym jeden

atom / dwa atomy tlenu. Tlen w cząsteczce wody jest jednowartościowy / dwuwartościowy,

natomiast wodór – jednowartościowy / dwuwartościowy. Pomiędzy atomami tworzą się

wiązania kowalencyjne spolaryzowane / jonowe. Wspólne pary elektronowe są przesunięte

w stronę atomu tlenu / wodoru. W wyniku tego przesunięcia wytwarzane są dwa bieguny:

ujemny (–) w pobliżu atomu tlenu / wodoru i dodatni (+) w pobliżu atomu tlenu / wodoru.

W cząsteczce wody występują dwie / nie występują wolne pary elektronowe. Cząsteczka

wody jest dipolem, czyli ma budowę polarną / niepolarną.

Na modelach przedstawiono otaczanie cząstek znajdujących się w roztworze soli kuchennej (NaCl) przez cząsteczki wody.

a) Wpisz znak (+) lub (–) przy właściwych biegunach na modelach cząsteczki wody.

+ –

Modele: cząsteczki H2O + jonu Na+ – jonu Cl–

b) Skreśl czynniki, które nie wpływają na szybkość rozpuszczania się substancji w wodzie.

rodzaj substancji rozpuszczanej • barwa substancji rozpuszczanej • zapach rozpuszczalnika • ilość substancji rozpuszczanej • długość bagietki do mieszania •

wielkość stosowanego naczynia • rozdrobnienie substancji rozpuszczanej • rodzaj rozpuszczalnika • temperatura

8

9 Obejrzyj animacjędocwiczenia.plKod: C77KLP

29. Woda jako rozpuszczalnik

89

Dla dociekliwych

Wodne roztwory substancji różnią się od wody właściwościami fizycznymi, np. mają wyższą temperaturę wrzenia oraz niższą temperaturę krzepnięcia. Odpowiedz na pytania, biorąc pod uwagę opisane różnice we właściwościach fizycznych wody i jej roztworów.

a) Dlaczego żywność gotuje się szybciej w posolonej wodzie?

b) Dlaczego posypanie ulicy solą w okresie zimowym zapobiega tworzeniu się lodu na jej powierzchni?

11


Przeprowadzono doświadczenie chemiczne Badanie wpływu różnych czynników na szyb-kość rozpuszczania się substancji stałych w wodzie przedstawione na schemacie. Napisz obserwacje i sformułuj wniosek.

woda zimna woda gorąca

kryształy cukru (m = 5 g)

1 2 3 4

cukier puder (m = 5 g)

mieszanie

Obserwacje:

Wniosek:

10

Zapamiętaj!

Cząsteczka wody jest polarna, co oznacza, że jest dipolem o dwóch biegunach elektrycznych:

–

+

biegun ujemny (–) w pobliżu atomu tlenu

biegun dodatni (+) w pobliżu atomów wodoru

Modele:

atomu wodoru

atomu tlenu


90

30. Rodzaje roztworówCele lekcji: Poznanie pojęć: roztwór, substancja rozpuszczona. Poznanie rodzajów roztworów w zależności od stanu skupienia rozpuszczalnika oraz substancji rozpuszczanej, ze względu na ilość substancji rozpuszczonej (roztwory nasycone, nienasycone). Poznanie rodzajów mieszanin ze względu na wielkość cząstek substancji rozpuszczonej (roztwory właściwe, koloidy, zawiesiny).

Na dobry początek

Podkreśl poprawne uzupełnienia zdań.

Jeśli do szklanki napełnionej wodą wsypie się pół łyżeczki cukru i całość wymiesza, to otrzyma

się rozpuszczalnik / roztwór, w którym cukier / woda jest substancją rozpuszczoną, a cukier /

woda – rozpuszczalnikiem.

Uzupełnij schemat przedstawiający podział mieszanin. Odpowiedzi wybierz spośród podanych.

roztwór nasycony • roztwór nienasycony • roztwór właściwy • zawiesina • roztwór stężony • roztwór rozcieńczony • koloid

mieszaniny

podział ze względu na wielkość cząstek substancji rozpuszczonej

podział ze względu na ilość substancji rozpuszczonej

Na modelach przedstawiono roztwory: stężony i rozcieńczony. Podpisz zlewki oraz uzasad-nij swoją decyzję. Nazwy roztworów wybierz spośród podanych.

roztwór stężony • roztwór rozcieńczony

Modele:

substancji rozpuszczonej

cząsteczki rozpuszczalnika

Uzasadnienie:

.

12

13

14

30. Rodzaje roztworów

91

Zaproponuj dwa sposoby, za pomocą których z roztworu nasyconego można otrzymać roztwór nienasycony.

Podziel wymienione substancje i mieszaniny na rozpuszczalne w wo-dzie, nierozpuszczalne lub słabo rozpuszczalne oraz tworzące z wodą koloidy – wpisz ich nazwy w tabeli.

piasek • sproszkowana kreda • żelatyna • cukier • siarczan(VI) miedzi(II) • sól kuchenna • mąka • skrobia • kisiel • ocet • kwasek cytrynowy • olej • nafta

Substancje i materiały

rozpuszczalne w wodzie nierozpuszczalne lub słabo rozpuszczalne w wodzie tworzące z wodą koloidy

Określ, do jakiego rodzaju (roztwór właściwy / koloid / zawiesina) zalicza się mieszaniny przedstawione na fotografiach. a)

węglan wapnia w wodzie

b)

mydło w płynie

c)

perfumy

Uzupełnij nazwy oraz stan skupienia rozpuszczalnika i substancji rozpuszczonej w mie-szaninach podanych w tabeli.

Nazwa mieszaninyRozpuszczalnik Substancja rozpuszczona

nazwa stan skupienia nazwa stan skupienia

powietrze

mosiądz

woda gazowana

15

16 Zobacz zdjęciadocwiczenia.plKod: C7ZLDM

17

18


92

31. Rozpuszczalność substancji w wodzieCele lekcji: Poznanie pojęcia rozpuszczalność i wykonywanie obliczeń związanych z rozpuszczalnością. Korzystanie z wykresów i tabel rozpuszczalności substancji w wodzie.

Na dobry początek

Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.

1. Rozpuszczalność substancji to maksymalna liczba gramów substancji, którą można rozpuścić w 100 g roztworu w danej temperaturze i pod danym ciśnieniem. P F

2. W roztworze nasyconym w danej temperaturze można rozpuścić więcej substancji rozpuszczanej. P F

3. Rozpuszczalność wszystkich substancji stałych zwiększa się wraz ze wzrostem temperatury rozpuszczalnika. P F

Wykreśl błędne wyrażenia, tak aby powstał poprawny opis roz-puszczalności pewnej substancji. Skorzystaj z wykresu przedsta-wiającego krzywe rozpuszczalności, zamieszczonego na s. 125.

Jeśli do 50 g wody o temperaturze 40oC zostanie dodane 15 g

siarczanu(VI) miedzi(II), to po wymieszaniu powstanie roztwór

nienasycony / nasycony. Po dosypaniu do roztworu kolejnej porcji

tej substancji o masie 15 g zaobserwujemy, że dodana ilość rozpuści

się / nie rozpuści się. W wyniku dolania 150 g wody uzyskamy roz-

twór bardziej rozcieńczony / stężony od roztworu początkowego.

Zaznacz przykłady roztworów nienasyconych. Skorzystaj z wykresu przedstawiającego krzywe rozpuszczalności, zamieszczonego na s. 125.

A. Roztwór otrzymany przez dodanie 40 g NH4Cl do 100 g wody o temperaturze 40°C.B. Roztwór otrzymany przez dodanie 60 g Pb(NO3)2 do 100 g wody o temperaturze 20°C.C. Roztwór otrzymany przez dodanie 30 g NaCl do 100 g wody o temperaturze 40°C.D. Roztwór otrzymany przez dodanie 100 g Pb(NO3)2 do 200 g wody o temperaturze 20°C.

Przygotowano roztwór nasycony i roztwór nienasycony chlorku sodu w wodzie o tempera-turze 40°C. Opisz, w jaki sposób można rozróżnić te dwa roztwory, mając do dyspozycji chlorek sodu.

Rozwiąż dodatkowe zadaniedocwiczenia.plKod: C7176C

19

20 Interaktywne krzywe rozpuszczalnościdocwiczenia.plKod: C7ZZ2D

21

22

Rozpuszczanie w wodzie siarczanu(VI) miedzi(II)

31. Rozpuszczalność substancji w wodzie

93

Na wykresie przedstawiono zależność rozpuszczalności kilku substancji w wodzie od tem-peratury.

rozp

uszc

zaln

ość,

g/1

00 g

H2O

140

120

100

80

60

40

20

20 40 60 80 1000

CuSO4

NH4Cl

Ce2(SO4)3

temperatura, °C

NaCl

K2SO4

KBr

gluk

oza

CH 3COONaNaNO3

Oblicz, ile łyżeczek glukozy można rozpuścić w szklance wody, aby w temperaturze 20°C otrzymać roztwór nasycony. Przyjmij, że na jednej łyżeczce znajduje się 7 g glukozy, zaś w szklance mieści się 250 g wody.


Krok 2Z przedstawionego wykresu odczytaj rozpuszczalność glukozy w temperaturze 20°C.

Krok 3Oblicz, ile gramów glukozy można rozpuścić w szklance wody.

Krok 4Przelicz uzyskaną masę glukozy na liczbę łyżeczek.


Zaznacz właściwą odpowiedź na każde pytanie. Skorzystaj z wykresu zamieszczonego w zadaniu 23. 1. Która z podanych substancji ma największą rozpuszczalność w temperaturze 40°C? A. NaNO3 B. KBr C. CuSO4 D. NaCl2. Dla której z podanych substancji najbardziej zwiększy się rozpuszczalność, jeśli tempera-

tura zostanie podwyższona z 30°C do 70°C? A. NaNO3 B. Ce2(SO4)3 C. NaCl D. CH3COONa3. Której z podanych substancji rozpuszczonej jest najwięcej w jej roztworze nasyconym

w temperaturze 50°C? A. CuSO4 B. NH4Cl C. NaCl D. KBr

23

24


94

Wykreśl błędne wyrażenia, tak aby powstał poprawny wniosek dotyczący rozpuszczal-ności gazów w zależności od temperatury. Skorzystaj z fotografii oraz ich opisów.

Nawet lekkie ogrzanie probówki z gazowaną wodą mineralną powoduje intensywne wydzielanie się pęcherzyków bezbarwnego gazu.

W upalne dni podczas otwierania butelki z gazowaną wodą mineralną jej zawartość może gwałtownie wydostać się na zewnątrz.

Rozpuszczalność gazów w wodzie zmniejsza / zwiększa się wraz ze wzrostem temperatury,

dlatego zimna / ciepła woda zawiera mniej rozpuszczonych gazów niż zimna / ciepła woda.

W 200 g wody o temperaturze 40°C rozpuszczono 160 g jodku potasu (KI) – substancji sto-sowanej m.in. do produkcji płynów o działaniu odkażającym. Następnie otrzymany roztwór ogrzano do temperatury 70°C. Oblicz, ile gramów jodku potasu można maksymalnie do-dać do roztworu ogrzanego do 70°C, tak aby całość dosypanej soli uległa rozpuszczeniu. Skorzystaj z wykresu przedstawiającego krzywe rozpuszczalności, zamieszczonego na s. 125.


Krok 2Z wykresu rozpuszczlności odczytaj, ile gramów KI trzeba rozpuścić, aby otrzymać roztwór nasycony w temp. 70°C.

Krok 3Oblicz, ile gramów KI można rozpuścić w 200 g wody, aby w temp. 70°C roztwór był nasycony.

Krok 4Oblicz, ile gramów KI można dodatkowo rozpuścić w 200 g wody, aby w temp. 70°C roztwór był nadal nasycony.


25

26

31. Rozpuszczalność substancji w wodzie

95

W tabeli przedstawiono rozpuszczalność azotanu(V) srebra(I) oraz chlorku glinu w wodzie o różnej temperaturze.

Nazwa i wzór związku chemicznego

Rozpuszczalność, g/100 g H2O

0°C 20°C 40°C 60°C 80°C 100°C

azotan(V) srebra(I), AgNO3 127 210 318 446 585 719

chlorek glinu, AlCl3 127 131 135 140 145 154

Narysuj wykres zależności rozpuszczalności AgNO3 oraz AlCl3 od temperatury w zakre-sie 0–100°C. Porównaj obie krzywe rozpuszczalności i opisz różnice.

Na osi x umieść temperaturę, a na osi y – rozpuszczalność substancji.

Dla dociekliwych

W temperaturze 40°C sporządzono 500 g roztworu nasyconego chlorku amonu (NH4Cl) – sub-stancji stosowanej m.in. jako nawóz sztuczny. Następnie roztwór schłodzono do temperatury 20°C. Oblicz, ile gramów chlorku amonu wykrystalizuje w wyniku schłodzenia roztworu. Skorzystaj z wykresu przedstawiającego krzywe rozpuszczalności, zamieszczonego na s. 125.

27

28


96

32. Stężenie procentowe roztworuCele lekcji: Poznanie pojęcia stężenie procentowe roztworu. Obliczanie stężeń procentowych z wykorzystaniem wzoru oraz proporcji. Wykonywanie obliczeń z uwzględnieniem stężeń roztworów o znanej gęstości.

Na dobry początek

Do 80 g wody wsypano 20 g siarczanu(VI) miedzi(II). Po wymieszaniu zaobserwowano, że całość wsypanej soli się rozpuściła. Wpisz brakującą wartość liczbową w każdym ze zdań opisujących otrzymany roztwór.

a) Masa substancji rozpuszczonej wynosi g.

b) Masa rozpuszczalnika wynosi g.

c) Masa roztworu to g.

d) Stężenie procentowe roztworu wynosi Cp = 20 g g

· 100% = %.

Określ, jak czynności przedstawione na schematach wpłyną na stężenie roztworów. Odpowiedzi wybierz spośród podanych.

stężenie się zwiększy • stężenie się zmniejszy • stężenie się nie zmieni

rozpuszczalnik

roztwór o ustalonym Cp


substancja rozpuszczona


W którym roztworze rozpuszczono największą masę substancji? Zaznacz poprawną odpowiedź.

A. 200 g roztworu o stężeniu 2%B. 100 g roztworu o stężeniu 10%

C. 500 g roztworu o stężeniu 1%D. 300 g roztworu o stężeniu 5%

Sporządzono roztwory według podanych opisów. Uporządkuj je w kolejności od naj-mniej (1) do najbardziej stężonego (5). Wpisz odpowiednie liczby obok opisów.

A. 1 g substancji rozpuszczono w 9 g wody. B. 30 g substancji rozpuszczono w 70 g wody. C. 50 g substancji rozpuszczono w 50 g wody. D. 5 g substancji rozpuszczono w 95 g wody. E. 1 g substancji rozpuszczono w 99 g wody.

Rozwiąż dodatkowe zadaniadocwiczenia.plKod: C7Q4XM

29

30

31

32

Wodny roztwór siarczanu(VI) miedzi(II)

32. Stężenie procentowe roztworu

97

Uczniowie mieli za zadanie przygotować następujące roztwory:

A. 300 g roztworu cukru w wodzie, stężenie: 10%,B. 50 g roztworu manganianu(VII) potasu w wodzie, stężenie: 1%,C. 100 cm3 roztworu jodu w etanolu, stężenie: 3%.

a) Uzupełnij tabelę informacjami dotyczącymi wymienionych roztworów. Przyjmij, że gęstość wody dwody = 1

cmg

3 , gęstość etanolu detanolu = 0,78cm

g3 , a gęstość 3-procentowego

roztworu jodu w etanolu droztworu jodu = 0,8cm

g3 .

Roztwór Masa substancji rozpuszczonej, g

Objętość rozpuszczalnika, cm3

Stężenie procentowe roztworu, %

A. 10

B. 1

C. 3

b) Opisz czynności, jakie należy wykonać, aby sporządzić roztwory (A–C).

Roztwór A:

Roztwór B:

Roztwór C:

Roztworu manganianu(VII) potasu w zależności od stężenia można używać np. do przemywania ran (roztwór o Cp = 0,05%) lub płukania jamy ustnej (roztwór o Cp = 0,025%). Ten związek chemiczny jest do-stępny w aptekach, m.in. w formie tabletek o masie 100 mg.

Oblicz, w ilu mililitrach wody należy rozpuścić tabletkę mangania-nu(VII) potasu, aby uzyskać opisane roztwory. Przyjmij, że gęstość wody dwody = 1

cmg

3 .

33

34

Wodny roztwór manganianu(VII) potasu

Pamiętaj o przeliczeniu jednostek!

98

Korzystam z informacji

Jak zbadać gęstość cieczy?Areometr to przyrząd do pomiaru gęstości cieczy. Ponieważ gęstość roztworu zwiększa się wraz ze wzrostem jego stężenia, za pomocą areometru można także określić stężenie danego składnika, np. cukru, w roztworze.

Budowa areometru

W najczęściej stosowanych areometrach górna część ma postać wydłużonej rurki z naniesioną skalą, a dolna – bańki wypełnionej materiałem o dużej gęstości, np. ołowiem (aby przyrząd pływał w pozycji pionowej).

Zasada działania

podziałka wskazuje gęstość roztworu

lub stężenie danego składnika

areometr

badany roztwór

roztwór o mniejszej gęstości

Głębokość zanurzenia areometru zależy od gęstości cieczy. Im większa gęstość cieczy, tym większa siła wyporu działa na areometr, a więc ma on płytsze zanurzenie.

roztwór o większej gęstości

Rozwiąż zadanie na podstawie informacji

Przygotowano dwa roztwory soli kuchennej o różnym stężeniu:A. 20%, B. 5%.Wyniki pomiaru gęstości tych roztworów za pomocą areometru przedstawiono na schematach. a) Dopasuj oznaczenia roztworów (A, B) do odpowiednich schematów (I, II). I. II.

b) Wykreśl błędne wyrażenia, tak aby powstały zdania prawdziwe.

Jeżeli do roztworu B dosypie się soli kuchennej, to znajdujący się w nim areometr wynurzy się /

zanurzy się, ponieważ gęstość roztworu się zmniejszy / zwiększy. Jednocześnie zwiększy się /

zmniejszy się stężenie soli kuchennej w roztworze.

c) Oceń prawdziwość zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.

1. Głębokość, na jaką areometr zanurza się w cieczy, wynika z jej gęstości. P F

2. Gęstość cieczy zależy od jej temperatury. P F

3. Im większe jest stężenie roztworu, tym mniejsza jest jego gęstość. P F

35

32. Stężenie procentowe roztworu

99

Spirytus salicylowy jest stosowany do odkażania skóry. Jest to 2-procentowy roztwór kwasu salicylowego w mieszaninie wody z etanolem. Oblicz, ile gramów kwasu salicylowego znaj-duje się w 150 cm3 spirytusu salicylowego, jeśli gęstość tego roztworu wynosi 0,87

mg

c 3 .

Dla dociekliwych

Jodynę, czyli roztwór stosowany do odkażania ran, spo-rządza się w następujący sposób:1 część wagową jodku potasu (KI) rozpuszcza się w 6 czę-ściach wagowych wody i do otrzymanego roztworu doda-je się 3 części wagowe jodu, a następnie uzyskaną miesza-ninę umieszcza się w 90 częściach wagowych etanolu. Oblicz stężenie procentowe jodu oraz stężenie procen-towe jodku potasu w jodynie sporządzonej według po-danego opisu.

36

37

Odkażanie jodyną skóry pacjenta

Zapamiętaj!

Stężenie procentowe (%) roztworu można obliczyć ze wzoru:

Cp = %

mm 100

r

s $lub z proporcji:

mr — 100%ms — Cp,

gdzie: Cp – stę że nie pro cen to we roz two ru, %,ms – ma sa sub stan cji roz pusz cza nej, g,mw – masa rozpuszczalnika, g, mr – ma sa roz two ru, g; mr = mw + ms.

100

Sprawdź się


Zaznacz punkt, w którym poprawnie opisano właściwości wody.

A. Temperatura wrzenia wody pod ciśnieniem 900 hPa wynosi 100°C.B. Gęstość wody w stanie stałym jest większa od gęstości wody w stanie ciekłym.C. Podczas krzepnięcia woda zwiększa swoją objętość.D. Woda dobrze miesza się z rozpuszczalnikami niepolarnymi, np. benzyną lub naftą.

Wskaż temperaturę, w której woda ma największą gęstość (1cm

g3 ).

A. 100°C B. 0°C C. 4°C D. 20°C

Wskaż metodę, którą można zastosować, aby usunąć z wody substancje stałe (rozdzielić składniki zawiesiny).

A. filtracja B. kondensacja C. odparowywanie D. krystalizacja

Zaznacz w tabeli poprawne informacje dotyczące mieszanin substancji.

A. stały B. ciekły C. gazowy

Nazwa mieszaninyStan skupienia

substancji rozpuszczanej rozpuszczalnika

mgła A / B / C A / B / Cstop metali A / B / C A / B / C

woda gazowana A / B / C A / B / Cwoda posłodzona A / B / C A / B / C

Zaznacz hipotezę, którą można zweryfikować za pomocą doświadczenia chemicznego przedstawionego na schemacie.

kryształ manganianu(VII) potasu

1 2 3 4

mieszaniewoda zimna woda gorąca woda woda

5rozkruszony

kryształ manganianu(VII)

potasu

woda

A. Manganian(VII) potasu słabo rozpuszcza się w wodzie.B. Szybkość rozpuszczania manganianu(VII) potasu zależy od temperatury rozpuszczalni-

ka, stopnia rozdrobnienia tej substancji i mieszania.C. Manganian(VII) potasu rozpuszcza się w gorącej wodzie, natomiast nie rozpuszcza się

w zimnej wodzie.D. Szybkość rozpuszczania manganianu(VII) potasu zależy wyłącznie od stopnia rozdrob-

nienia tej substancji.

1

2

3

4

5

Sprawdź się Rozwiąż testdocwiczenia.plKod: C75RHK

101

Sprawdź się

Zaznacz wszystkie czynniki, które wpływają na szybkość rozpuszczania się substancji w wodzie.

A. stopień rozdrobnienia substancji

C. temperatura rozpuszczalnika

E. dodanie lodu do rozpuszczalnika

B. wielkość naczynia używanego do rozpuszczania substancji D. mieszanie roztworu F. wytrząsanie

roztworu

Na wykresie przedstawiono zależność rozpuszczalności kilku substancji w wodzie od temperatury.

rozp

uszc

zaln

ość,

g/1

00 g

H2O

amoniak

chromian(VI) sodu

azotan(V) sodu

sacharoza

350

400

450

500

300

250

200

150

100

50

20 40 60 80 1000temperatura, °C

Uzupełnij zdania.a) Rozpuszczalność sacharozy w wodzie wraz ze wzrostem temperatury.

b) Aby z roztworu nasyconego sacharozy otrzymać roztwór nienasycony, należy go

.

c) Rozpuszczalność amoniaku w wodzie wraz ze wzrostem temperatury.

d) W temperaturze 20°C stężenie roztworu nasyconego sacharozy wynosi .

Na podstawie zależności rozpuszczalności tlenku węgla(IV) od temperatury wyjaśnij, dlaczego napoje gazowane podaje się schłodzone lub z dodatkiem lodu. Skorzystaj z wy-kresu przedstawiającego krzywe rozpuszczalności, zamieszczonego na s. 124.

Oblicz masę roztworu zawierającego 10,5 g KCl, wiedząc, że jest to roztwór nasycony w temperaturze 40°C. Skorzystaj z wykresu przedstawiającego krzywe rozpuszczalności, zamieszczonego na s. 125.

6

7

8

9

127

Tab

ela

rozp

usz

czal

noś

ci s

oli

i wo

dor

otle

nkó

w w

wo

dzi

e

OH

–

Cl–

Br–

F–

S2–

NO

3–

NO

2–

SO

42–

SO

32–

CO

32–

SiO

32–

PO

43–

MnO

4–

CrO

42–N

NN

N*

TN

NN

NN

TN

NN

TR

RR

RR

R

*R

RR

*R

RR

*R

R*

RR

RR

RR

RR

RR

TN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

RR

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

R•

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

RT

NN

N*

TT

NT

•T

*N

TN

NN

TR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

TN

NN

TR

RR

RR

RR

RN

*R

RR

T•

RR

TR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

TR

RR

RR

NR

TT

TT

NR

RR

TR

RN

NN

NN

RR

RT

RR

RR

RR

RR

RR

RT

NT

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

NT

RR

RR

RR

RR

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

TN

RR

RRLi

+N

a+K

+N

H4+

kati

ony

anio

nyM

g2+

Ca2+

Sr2+

Ba2+

Pb

2+A

g+

Hg

2+C

u2+B

i3+S

n2+C

d2+

Al3+

Zn2+

Fe2+

Ni2+

Fe3+

Co

2+M

n2+

Tab

ela

rozp

uszc

zaln

ośc

i so

li i w

od

oro

tlenk

ów

w w

od

zie

Kol

ory

pow

staj

ącyc

h os

adów

bez

bar

wny

bia

ły

żółty

brą

zow

y

nieb

iesk

i

ziel

ony

ziel

onon

ieb

iesk

i

różo

wy

różo

won

ieb

iesk

i

fiole

tow

y

czer

won

y

czar

ny

OH

–

Cl–

Br–

F–

S2–

NO

3–

NO

2–

SO

42–

SO

32–

CO

32–

SiO

32–

PO

43–

MnO

4–

CrO

42–N

NN

N*

TN

NN

NN

TN

NN

TR

RR

RR

R

*R

RR

*R

RR

*R

R*

RR

RR

RR

RR

RR

TN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

RR

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

R•

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

RT

NN

N*

TT

NT

•T

*N

TN

NN

TR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

TN

NN

TR

RR

RR

RR

RN

*R

RR

T•

RR

TR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

TR

RR

RR

NR

TT

TT

NR

RR

TR

RN

NN

NN

RR

RT

RR

RR

RR

RR

RR

RT

NT

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

NT

RR

RR

RR

RR

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

TN

RR

RRLi

+N

a+K

+N

H4+

kati

ony

anio

nyM

g2+

Ca2+

Sr2+

Ba2+

Pb

2+A

g+

Hg

2+C

u2+B

i3+S

n2+C

d2+

Al3+

Zn2+

Fe2+

Ni2+

Fe3+

Co

2+M

n2+

Tab

ela

rozp

uszc

zaln

ośc

i so

li i w

od

oro

tlenk

ów

w w

od

zie

Kol

ory

pow

staj

ącyc

h os

adów

bez

bar

wny

bia

ły

żółty

brą

zow

y

nieb

iesk

i

ziel

ony

ziel

onon

ieb

iesk

i

różo

wy

różo

won

ieb

iesk

i

fiole

tow

y

czer

won

y

czar

ny

OH

–

Cl–

Br–

F–

S2–

NO

3–

NO

2–

SO

42–

SO

32–

CO

32–

SiO

32–

PO

43–

MnO

4–

CrO

42–N

NN

N*

TN

NN

NN

TN

NN

TR

RR

RR

R

*R

RR

*R

RR

*R

R*

RR

RR

RR

RR

RR

TN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

RR

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

R•

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

RT

NN

N*

TT

NT

•T

*N

TN

NN

TR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

TN

NN

TR

RR

RR

RR

RN

*R

RR

T•

RR

TR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

TR

RR

RR

NR

TT

TT

NR

RR

TR

RN

NN

NN

RR

RT

RR

RR

RR

RR

RR

RT

NT

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

NT

RR

RR

RR

RR

NN

NN

NN

NN

NN

NN

NN

RR

TN

RR

RRLi

+N

a+K

+N

H4+

kati

ony

anio

nyM

g2+

Ca2+

Sr2+

Ba2+

Pb

2+A

g+

Hg

2+C

u2+B

i3+S

n2+C

d2+

Al3+

Zn2+

Fe2+

Ni2+

Fe3+

Co

2+M

n2+

Tab

ela

rozp

uszc

zaln

ośc

i so

li i w

od

oro

tlenk

ów

w w

od

zie

Kol

ory

pow

staj

ącyc

h os

adów

bez

bar

wny

bia

ły

żółty

brą

zow

y

nieb

iesk

i

ziel

ony

ziel

onon

ieb

iesk

i

różo

wy

różo

won

ieb

iesk

i

fiole

tow

y

czer

won

y

czar

ny

R–

subs

tanc

ja d

obrz

e ro

zpus

zcza

lna

w w

odzi

e•

– su

bsta

ncja

rozk

łada

się

w w

odzi

e lu

b ni

e zo

stał

a ot

rzym

ana

*–

zach

odzi

zło

żona

reak

cja

chem

iczn

a

T–

subs

tanc

ja tr

udno

ro

zpus

zcza

lna

w w

odzi

e,

strą

ca si

ę prz

y od

pow

iedn

im

stęż

eniu

rozt

wor

uN

– su

bsta

ncja

pra

ktyc

znie

nie

rozp

uszc

zaln

a w

wod

zie,

st

rąca

się z

rozc

ieńc

zony

ch ro

ztw

orów

Właściwości wybranych pierwiastków chemicznych

128

Ukł

ad o

kres

owy

pie

rwia

stkó

w c

hem

iczn

ych

1H wod

ór1,

008

2He

hel

4,00

3

1H wod

ór1,

008

3Li

lit6,

941

4Be

bery

l9,

012

5B bor

10,8

11

6C węg

iel

12,0

11

7N azot

14,0

07

8O tlen

15,9

99

9F fluor

18,9

98

10N

ene

on20

,180

11N

asó

d22

,990

12M

gm

agne

z24

,305

13A

lgl

in26

,982

14S

ikr

zem

28,0

85

15P

fosf

or30

,974

16S

siar

ka32

,065

17C

lch

lor

35,4

53

18A

rar

gon

39,9

48

19K

pota

s39

,098

20C

aw

apń

40,0

78

21S

csk

and

44,9

56

22T

ity

tan

47,8

67

23V

wan

ad50

,942

24C

rch

rom

51,9

96

25M

nm

anga

n54

,938

26F

eże

lazo

55,8

45

27C

oko

balt

58,9

33

28N

ini

kiel

58,6

93

29C

um

iedź

63,5

46

30Z

ncy

nk65

,39

31G

aga

l69

,723

32G

ege

rman

72,6

1

33A

sar

sen

74,9

22

34S

ese

len

78,9

6

35B

rbr

om79

,904

36K

rkr

ypto

n83

,798

37R

bru

bid

85,4

68

38S

rst

ront

87,6

2

39Y itr

88,9

06

40Z

rcy

rkon

91,2

24

41N

bni

ob92

,906

42M

om

olib

den

95,9

4

43Tc

tech

net

97,9

05

44R

uru

ten

101,

07

45R

hro

d10

2,90

6

46P

dpa

llad

106,

42

47A

gsr

ebro

107,

868

48C

dka

dm11

2,41

1

49In ind

114,

818

50S

ncy

na11

8,71

0

51S

ban

tym

on12

1,76

0

52Te tellu

r12

7,60

53I

jod

126,

904

54X

eks

enon

131,

293

55C

sce

z13

2,90

5

56B

ab

ar13

7,32

7

72H

fha

fn17

8,49

73Ta

tant

al18

0,94

8

74W

wol

fram

183,

84

75R

ere

n18

6,20

7

76O

sos

m19

0,23

77Ir

iryd

192,

217

78P

tpl

atyn

a19

5,08

4

79A

uzł

oto

196,

967

80H

grt

ęć20

0,59

81T

lta

l20

4,38

3

82P

boł

ów20

7,2

83B

ibi

zmut

208,

980

84P

opo

lon

208,

982

85A

tas

tat

209,

987

86R

nra

don

222,

018

87F

rfr

ans

223,

020

58C

ece

r14

0,11

6

Lant

ano

wce

Akt

yno

wce

57La

lant

an13

8,90

5

90T

hto

r23

2,03

8

89A

cak

tyn

227,

028

59P

rpr

azeo

dym

140,

908

91P

apr

otak

tyn

231,

036

60N

dne

odym

144,

242

92U

uran

238,

029

61P

mpr

omet

144,

913

93N

pne

ptun

237,

048

62S

msa

mar

150,

36

94P

upl

uton

244,

064

63E

ueu

rop

151,

964

95A

mam

eryk

243,

061

64G

dga

dolin

157,

25

96C

mki

ur24

7,07

0

65T

bte

rb15

8,92

5

97B

kbe

rkel

247,

1

66D

ydy

spro

z16

5,50

0

98C

fka

lifor

n25

1,08

0

67H

oho

lm16

4,93

0

99E

sei

nste

in25

2,08

8

68E

rer

b16

7,25

9

100F

mfe

rm25

7,09

5

69Tm tu

l16

8,93

4

101M

dm

ende

lew

258,

098

70Y

bite

rb17

3,04

102N

ono

bel

259,

101

71Lu lute

t17

4,96

7

103L

rlo

rens

262,

110

88R

ara

d22

6,02

5

104R

fru

ther

ford

261,

11

105D

bdu

bn26

3,11

106S

gse

abor

g26

5,12

107B

hb

ohr

264,

10

108H

sha

s26

9,10

109M

tm

eitn

er26

8,10

110D

sda

rmsz

tadt

281,

10

111R

gro

entg

en28

0

112C

nko

pern

ik28

5

113N

hni

honi

um28

4

114F

lfle

rovi

um28

9

115M

cm

osco

vium

288

116L

vliv

erm

oriu

m29

2

118O

gog

anes

son

294

117T

ste

nnes

sine

294

Ukł

ad o

kres

ow

y p

ierw

iast

ków

che

mic

znyc

h

met

ale

niem

etal

e

gazy

sz

lach

etne

mas

a at

omow

a, u

nazw

a pi

erw

iast

ka c

hem

iczn

ego

liczb

a at

omow

a (li

czba

por

ządk

owa)

elek

trou

jem

ność

(wg

Pau

linga

)sy

mbo

l pie

rwia

stka

che

mic

zneg

o2,

1

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

––

0,9

1,2

1,5

1,8

2,1

2,5

3,0

–

0,9

1,0

1,3

1,5

1,7

1,9

1,7

1,9

2,0

2,0

1,9

1,6

1,6

1,8

2,0

2,4

2,8

–

0,8

1,0

1,3

1,4

1,6

2,0

1,9

2,2

2,2

2,2

1,9

1,7

1,7

1,8

1,9

2,1

2,5

–

0,7

0,9

1,1

1,3

1,5

2,0

1,9

2,2

2,2

2,2

2,4

1,9

1,8

1,8

1,9

2,0

2,2

–

0,7

0,9

1,1

2,1

1,1

1,1

1,2

1,2

1,2

1,0

1,1

1,2

1,2

1,2

1,2

1,2

1,1

1,2

1,3

1,5

1,7

1,4

1,3

1

1 2 3 4 5 6 7

2

34

56

78

910

1112

1314

1516

17

18

1

2

3456711 10 9 812

1314151617

18

Lantanowce

Aktynowce

1

2

3

4

5

6

7

symbol pierwiastka chemicznegomasa atomowa, u

Układ okresowy pierwiastków chemicznych

metale

niemetale

liczby masowe występującychw przyrodzie izotopów

(dla pierwiastków chemicznych otrzymanych sztucznie podano liczby masowe

najważniejszych izotopów)

liczba atomowa

nazwa pierwiastkachemicznego

10,81112,01114,00715,99918,99820,18

4,003

69,72372,6174,92278,9679,90483,798

26,98228,08630,97432,06535,45339,948

118,710121,760127,60126,904131,293

207,2208,980208,982209,987222,018

40,07844,95647,86750,94251,99654,93855,84558,93358,69363,546 65,39 39,098

24,305 22,99

9,012 6,941

1,008

226,025 223,020227,028

137,327 132,905

87,62 85,46888,90691,22492,906

180,948 138,905

261,11

178,49

263,11

95,94

183,84

97,905

186,207

265,12264,10

101,07102,906106,42107,868112,411114,818

190,23192,217195,084196,967200,59204,383

269,10268,10281,10280 285284289288292294294

144,24144,913150,36151,964157,25158,926162,50164,930167,259168,934173,04174,967 140,908 140,116

238,029 231,036 232,038237,048244,064243,061247,070247,070251,080252,088257,095258,098259,101262

24,305

glinkrzemfosforsiarkachlorargon

borwęgielazottlenfluorneon

hel

wapńskandtytanwanadchrommanganżelazokobaltnikielmiedźcynkgalgermanarsenselenbromkrypton potas

magnez sód

beryl lit

wodór

stront rubiditrcyrkonniobmolibdentechnetrutenrodpalladsrebrokadmindcynaantymontellurjodksenon

bar ceztantalwolframrenosmirydplatynazłotortęćtalołówbizmutpolonastatradon lantanhafn

rad fransaktynrutherforddubnseaborgbohrhasmeitnerdarmsztadtroentgenkoperniknihoniumlivermoriumtennessineoganesson fleroviummoscovium

magnez

neodymprometsamareuropgadolinterbdysprozholmerbtuliterblutet prazeodym cer

uran protaktyn torneptunplutonamerykkiurberkelkaliforneinsteinfermmendelewnobellorens

1

3

38 37

20 19

12 11

4

88 87

56 55

89

39

21

57

40

22

104

72

41

23

73

105

42

74

24

106

43

25

44

26

45

27

757677

107108109

46

28

47

29

7879

110111

4849

31

50

32

808182

1314

112113114115

56

51

33

83

15

7

52

34

84

16

8

116116118

53

35

54

8586

36

1718

910

2

636465666768697071

9596979899100101102103

606162

92

59

91

58

909394

30

12

12

67

84868788

8587

404243

444648

394041

242526

23

9

223224

226228

222223

130132134135

136137138

133

227228

89

45

138139

90 9491 9692

464748

4950

257259

260261

174176177

178179180

93

5051

181

255256257258

260261262263

92 9794 9895 10096

180182

184186

183

5052

5354

259260

261263

969799

55

969899

100

101102104

5456

5758

103

59

185187

184186187

189190192

188

191193

261262

264265

271273

266

102104105

106108110

58 6260 6461

107109

6365

190192194

195196198

197

272

106108110111

112113114116

113115

6971

112114115116117

118119120122124

7072

7476

73

196198199

201202204

200

203205

204206207208

27282930

277

1011

1213

121123

75

209

31

1415

120122123124

125126128130

74 7876 8077 82

209210212

214215218

3233

3436

161718

127

7981

124126128129

131132134136

130

210211215

216218

219220222

788082

838486

3537

363840

19202122

34

151153

152154155

157158160

156

159156158160

162163164

161

165162164166

167168170

169168170171

173174176

172

175176

237238239240

241242243244

242243244245

246247248250

243245246

247249250

244245246248249

250251252253254

247248249250251

252253254255256

250254255256257

256257258

253254255

256257260

142143144

146148150

145

145147

144147148149

150152154

234235238

141

231234

136138140142

232231232233234235

236237238239

236237238239240

241242243244245

64 6866 7067

242526

Mg

GaGeAsSeBrKr

AlSiPSClAr

BCNOFNe

He

Tc

Mn

Ru

Fe

Rh

Co

Pd

Ni

Ag

Cu

Cd

Zn

InSnSbTeIXe Sr Rb

Ca

Y

Sc

Zr

Ti

Nb

V

Mo

Cr K

Mg Na

Be Li

H

Ra FrAc

Ba CsTaW La

Rf

Hf

DbSg

ReOsIrPtAuHg

BhHsMtDsRgCnNh

TlPbBiPoAtRn

LvTsOg FlMc

NdPmSmEuGdTbDyHoErTmYbLu Pr Ce

U Pa ThNpPuAmCmBkCfEsFmMdNoLr

DO CHEMII DLA KLASY SIÓDMEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ

7Zeszyt

ćwiczeń

Dodatkowe materiały – oglądaj, pobieraj, drukuj.

Zeszyt ćwiczeń, który już od pierwszych lekcji chemii doskonale wspiera kształcenie kluczowych umiejętności – opisywania doświadczeń chemicznych, zapisywania równań reakcji chemicznych i wykonywania obliczeń.

Przetwarzanie informacji

Korzystam z informacji ciekawe treści połączone z zadaniami sprawdzającymi umiejętności

Dodatkowe materiały on-line filmy, animacje, zdjęcia – dostępne pod kodami

Stopniowanie trudności zadań

Na dobry początek ćwiczenie podstaw − zawsze na początku tematu

Dla dociekliwych interesujące zadania – zawsze na końcu tematu

Wykonywanieobliczeń

Zadania ze wskazówkami krok po kroku ułatwiają stosowanie wiedzy do rozwiązywania problemów

Sprawdź się zadania przekrojowe – zawsze na końcu działu

Obejrzyj filmdocwiczenia.pl Kod: C7B45H

Zeskanuj kod QR, który znajdziesz wewnątrz zeszytu ćwiczeń, lub wpisz kod na docwiczenia.pl.

Ćwiczenie umiejętności opisu doświadczeń

To doświadczenie musisz znać eksperymenty, które trzeba umieć opisywać

Niewielkie projekty – duże efekty! samodzielne przeprowadzanie doświadczeń i ich opisywanie

www.nowaera.pl [email protected]

Centrum Kontaktu: 801 88 10 10, 58 721 48 00

Zeszyt ćwiczeń - Gmina Komprachcicepsp.komprachcice.pl/download/attachment/1188/zeszyt...Nowej Ery...

Documents

Transcript of Zeszyt ćwiczeń - Gmina Komprachcicepsp.komprachcice.pl/download/attachment/1188/zeszyt...Nowej Ery...