Zastosowanie flekainidu w częstoskurczu nadkomorowym

u noworodków i niemowląt

Flecainide in the treatment of supraventricular tachycardia in newborns and infants

Bartłomiej Mroziński, Waldemar Bobkowski, Aldona Siwińska

Klinika Kardiologii i Nefrologii Dziecięcej, I Katedra Pediatrii Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w PoznaniuKierownik: prof. dr hab. n. med. Aldona Siwińska

Cel pracy. Celem pracy była ocena skuteczności i bezpieczeństwa stosowania flekainidu w leczeniu profilaktycznym czę-stoskurczu nadkomorowego (SVT) u noworodków i niemowląt. Materiał i metody. Badaniami objęto populację 20 dzieci w 1 roku życia, 17 noworodków (85%) i 3 niemowląt (15%). Średni czas leczenia flekainidem w badanej grupie wynosił 18,3±8,3 miesiąca (10,2 miesiąca–3,1 roku). Średni czas obserwacji dzieci w badanej grupie wynosił 3,6±2,7 roku (1,6 mie-siąca–8,4 roku). W badanej populacji oceniano skuteczność oraz występowanie klinicznych objawów ubocznych w trakcie leczenia flekainidem. Oceniano czas trwania odstępu PQ (PQ), zespołu QRS (QRS), skorygowanego odstępu QT (QTc), frak-cję skracania wymiaru poprzecznego lewego komory (SF) oraz frakcję wyrzutową lewej komory (LVEF) w badanej grupie przed leczeniem flekainidem oraz w jego czasie. Wyniki. U wszystkich pacjentów leczenie SVT flekainidem było skuteczne przez cały okres obserwacji. W czasie leczenia flekainidem nie obserwowano klinicznych objawów ubocznych stosowania leku, w tym szczególnie proarytmii. Nie obserwowano istotnego statystycznie wydłużenia PQ, QRS i QTc w zapisie EKG oraz upośledzenia funkcji skurczowej serca w badanej grupie. Wnioski. U noworodków i niemowląt z SVT flekainid, stosowany w leczeniu skojarzonym, jest skutecznym lekiem antyarytmicznym. Jego stosowanie powinno być jednak zarezerwowane dla dzieci z nawrotowym i opornym na klasyczne leczenie SVT. Flekainid jest również bezpiecznym lekiem antyarytmicz-nym, jednak ze względu na możliwość wystąpienia poważnych objawów ubocznych i konieczność ich monitorowania, terapię tym lekiem powinno się rozpoczynać w warunkach oddziału kardiologii dziecięcej.

Słowa kluczowe: flekainid, częstoskurcz nadkomorowy, noworodki, niemowlęta, leczenie antyarytmiczne

Aim of the study. The aim of this study was to evaluate the effectiveness and safety of prophylactic therapy with fleca-inide for supraventricular tachycardia (SVT) in population of newborns and infants. Material and methods. The study population consists of 20 patients, 17 newborns (85%) and 3 infants (15%). The period of flecainide therapy was 18.3±8.3 months (10.2 months–3.1 years). The patients were followed up for 3.6±2.7 years (1.6 months–8.4 years). The effectiveness and clinical adverse effects during therapy with flecainide were evaluated in the study population. PR interval (PR), QRS complex (QRS), corrected QT interval (QTc), shortening fraction (SF) and left ventricular ejection fraction (LVEF) were me-asured in the study group before and during treatment with flecainide. Results. Flecainide was an effective antiarrhythmic drug in the therapy of SVT in all patients during follow-up. Clinical adverse effects, especially new arrhythmia, were not observed during the therapy with flecainide. There was no prolongation of PQ, QRS or QTc in ECG. Systolic dysfunction was not diagnosed in the study population. Conclusions. Flecainide is an effective antiarrhythmic drug in newborns and infants with SVT in combined therapy. However, it should be used in patients with refractory SVT in cases of resistance to essential treatment. Flecainide is also a safe antiarrhythmic drug. However, because of possible severe adverse effects and necessecity of monitoring in such cases, therapy with this drug should be started under clinical conditions in department of pediatric cardiology.

Key words: flecainide, supraventricular tachycardia, newborns, infants, antiarrhythmic therapyPediatr Pol 2007; 82 (8): 619–623© 2007 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne

Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów

619

P R A C A O R Y G I N A L N A

Częstoskurcz nadkomorowy (supraventricular ta-chycardia – SVT) jest arytmią stanowiącą stan zagro-żenia zarówno zdrowia, jak i życia dziecka, szczegól-nie w grupie noworodków i niemowląt. W tej grupie wiekowej SVT występuje z największą częstotliwo-ścią (61–73% wszystkich dzieci z SVT), głównie do 4 miesiąca życia. SVT w populacji dziecięcej występuje z częstością od 1:250 do 1:1000 [1–4].

SVT jest arytmią niejednorodną pod względem elektrofizjologicznym, co wiąże się także z niejedno-rodnym podejściem do jego leczenia oraz profilaktyki. W postępowaniu mającym na celu przerwanie napadu SVT występują określone standardy leczenia zarów-no farmakologicznego (m.in. trifosforan adenozyny), jak i niefarmakologicznego (m.in. pobudzenie nerwu błędnego, kardiowersja elektryczna) [1–3].

P E D I AT R I A P O L S K Atom 82, nr 8, sierpień 2007

620

Nadal nie jest natomiast określony jednolity stan-dard przewlekłego leczenia i profilaktyki tej arytmii w populacji dziecięcej. Istnieje wiele leków antyaryt-micznych stosowanych w leczeniu i profilaktyce SVT u dzieci (digoksyna, beta-blokery, flekainid, propafe-non, amiodaron, prokainamid), stosowanych zarówno w monoterapii, jak i w skojarzonym leczeniu antyaryt-micznym [1–5].

Celem pracy była ocena skuteczności i bezpie-czeństwa stosowania flekainidu w leczeniu profilak-tycznym SVT u noworodków i niemowląt.

Materiał i metodyW okresie od 1998 r. do 2006 r. w Klinice Kardiologii i Nefrologii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu flekainid w le-czeniu profilaktycznym SVT zastosowano u 20 dzieci w 1 roku życia, 17 noworodków (85%) i 3 niemowląt (15%). W badanej grupie było 11 chłopców (55%) i 9 dziewczynek (45%). Średni wiek dzieci w chwili wystąpienia pierwszego epizodu SVT wynosił 16±24 dni (1 dzień–2,8 miesiąca). Średnia masa ciała bada-nych dzieci wynosiła 3,8±2,2 kg (2,2–6,1 kg). Średni czas obserwacji dzieci w badanej populacji wynosił 3,6±2,7 roku (1,6 miesiąca–8,4 roku).

Typ SVT określano za pomocą standardowego zapisu elektrokardiograficznego oraz 24-godzinnego badania elektrokardiograficznego metodą Holtera, posługując się ogólnie przyjętymi kryteriami [1].

Celem przerwania napadu SVT stosowano trifos-foran adenozyny, a w przypadku nieskuteczności ade-nozyny amiodaron. Flekainid nie był w badanej grupie stosowany do przerywania epizodów częstoskurczu.

W leczeniu profilaktycznym lekiem pierwszego rzutu u wszystkich badanych dzieci był propranolol doustnie. Ze względu jednak na jego nieskuteczność w badanej grupie najczęściej zmieniano go następnie na amiodaron dożylnie, a później doustnie. W wyniku nieskuteczności monoterapii amiodaronem dołączano do leczenia dodatkowo propranolol w dawce 0,5–1,0 mg/kg m.c./dobę doustnie. Natomiast w wyniku dal-szej nieskuteczności tego schematu skojarzonego le-czenia antyarytmicznego w badanej grupie zmieniano propranolol na flekainid w dawce 2 mg/kg m.c./dobę doustnie przez pierwsze 2 doby, następnie od 3 doby 4 mg/kg m.c./dobę. W przypadku przeciwwskazań do zastosowania amiodaronu stosowano inne schematy skojarzonego leczenia antyarytmicznego z użyciem flekainidu, digoksyny i sotalolu.

Flekainid nadal nie jest lekiem powszechnie do-stępnym w Polsce. Wymaga on indywidualnego spro-wadzania na wniosek o sprowadzenie z zagranicy produktu leczniczego niedopuszczonego do obrotu

w kraju zatwierdzony przez konsultanta krajowego w dziedzinie kardiologii dziecięcej oraz Ministerstwo Zdrowia.

Celem oceny skuteczności leczenia i ewentualnych objawów ubocznych stosowania flekainidu u każdego dziecka oceniano czas trwania odstępu PQ (PQ), ze-społu QRS (QRS) oraz skorygowanego odstępu QT (QTc), zarówno przed włączeniem do leczenia fleka-inidu, jak i trakcie stosowania tego leku w maksymal-nej dawce 4 mg/kg m.c./dobę.

W razie braku nawrotów SVT w trakcie rocznej obserwacji dziecka podejmowano próbę odstawienia pierwszego leku w schemacie leczenia skojarzonego, najczęściej flekainidu. Następnie w odstępach kilku-miesięcznych odstawiano drugi i trzeci lek antyaryt-miczny.

U każdego noworodka i niemowlęcia wykonano badanie echokardiograficzne oceniające morfologię i funkcję serca. Oceniano kurczliwość mięśnia serco-wego za pomocą frakcji skracania wymiaru poprzecz-nego lewej komory (SF) oraz frakcji wyrzutowej lewej komory (LVEF), przed zastosowaniem terapii fleka-inidem oraz w czasie jego stosowania.

W analizie statystycznej wartości liczbowe bada-nych zmiennych przedstawiono jako średnie arytme-tyczne ± odchylenie standardowe. Celem porównania badanych zmiennych zastosowano test Wilcoxona stosowany w porównywaniu zmiennych powiązanych o rozkładzie nieprawidłowym. Istotność statystyczną określano przy p<0,05.

WynikiW badanej populacji najczęściej rozpoznawanym typem SVT był nawrotny częstoskurcz przedsion-kowo-komorowy z udziałem dodatkowej drogi prze-wodzenia (n = 9, 45%). U 3 (15%) dzieci w zapisie elektrokardiograficznym w trakcie rytmu zatokowego występowały cechy jawnego zespołu preekscytacji komór Wolffa-Parkinsona-White’a. Ponadto często-skurcz przedsionkowy ektopowy rozpoznano u 8 (40%) dzieci, nawrotny częstoskurcz nadkomorowy z długim odstępem R-P’ u 2 (10%) dzieci oraz nawrotny częstoskurcz węzłowy u 1 (5%) dziecka.

U 4 (20%) noworodków w badanej grupie celem przerwania częstoskurczu konieczne było zastosowa-nie kardiowersji elektrycznej w znieczuleniu ogólnym (nieskuteczność metod farmakologicznych).

Najczęściej stosowanym skutecznym schematem leczenia antyarytmicznego był amiodaron z flekaini-dem (n =14, 70%). Innymi schematami były: amio-daron + flekainid + propranolol (n = 2, 10%) dzieci, flekainid + digoksyna (n = 2, 10%), sotalol + fleka-inid + digoksyna (n = 1, 5%) dziecka oraz flekainid

w monoterapii (n = 1, 5%). Średni czas całkowitego leczenia antyarytmicznego dzieci w badanej subpopu-lacji wynosił 2,1±0,9 roku (1,4–4,1 roku).

W badanej populacji włączenie do leczenia fle-kainidu spowodowało ustąpienie epizodów SVT oraz skuteczną profilaktykę SVT u wszystkich dzieci (100%). W czasie leczenia flekainidem w całej bada-nej populacji nie obserwowano nawrotów SVT. Od-stawienie flekainidu, a następnie innych leków anty-arytmicznych było możliwe u 13 (65%) dzieci. Średni czas leczenia dzieci flekainidem w badanej populacji wynosił 15,3±8,3 miesiąca (10,2 miesiąca–3,1 roku).

7 (35%) dzieci jest aktualnie w trakcie leczenia antyarytmicznego. W 2 (10%) przypadkach próby od-stawienia ostatniego leku antyarytmicznego, najczę-ściej amiodaronu, zakończyły się niepowodzeniem, nawrotem SVT i koniecznością dalszej kontynuacji terapii antyarytmicznej.

W czasie leczenia flekainidem u żadnego dziecka w badanej populacji nie stwierdzono klinicznych ob-jawów ubocznych stosowania leku, w tym szczegól-nie proarytmii. Przed włączeniem flekainidu średnia wartość odstępu PQ wynosiła 110±13 ms (80–130 ms), zespołu QRS – 72±11 ms (50–100 ms) oraz QTc – 396±27 ms (350–440 ms). W czasie leczenia fleka-inidem średnia wartość odstępu PQ wynosiła 109±13 ms (80–130 ms), zespołu QRS – 75±12 ms (50–100 ms) oraz QTc – 409±24 ms (350–440 ms). Nie zmie-niły się one w trakcie leczenia istotnie statystycznie (p<0,05) (ryc. 1).

W badaniu echokardiograficznym u 19 (95%) dzieci stwierdzono prawidłową budowę anatomiczną serca. U 1 (5%) dziecka SVT wystąpił po zabiegu kar-diochirurgicznym całkowitego nieprawidłowego spły-

621

P R A C A O R Y G I N A L N ABartłomiej Mroziński i inni Zastosowanie flekainidu w częstoskurczu nadkomorowym u noworodków i niemowląt

wu żył płucnych. Był to częstoskurcz przedsionkowy ektopowy.Średnia wartość SF przed włączeniem flekainidu

wynosiła 39,1±3,4% (33–45%), a średnia wartość LVEF wynosiła 75,6±5,0% (66–83%). W trakcie lecze-nia flekainidem średnie wartości SF i LVEF wynosiły odpowiednio 39,7±4,1% (33–46%) oraz 75,3±5,8% (63–84%). Nie zmieniły się one podczas leczenia istotnie statystycznie (p<0,05) (ryc. 2).Średni czas obserwacji dzieci po zakończeniu le-

czenia antyarytmicznego wynosił 2,9±1,3 roku (7,2 miesiąca–4,6 roku). W tym okresie w badanej przez nas grupie nie obserwowano nawrotów SVT.

Ryc. 1.

Średni czas trwania odstępu PQ (PQ), zespołu QRS (QRS)

i skorygowanego odstępu QT (QTc) w badanej grupie

przed leczeniem flekainidem (p) i w trakcie leczenia (f).

(ms)

Fig. 1. Mean PQ interval (PQ), QRS complex (QRS) and corrected QT interval (QTc) in the study group before treatment with flecainide (p) and during treatment (f ). (ms)

Ryc. 2.

Średnie wartości frakcji skracania (SF) i frakcji wyrzuto-

wej lewej komory (LVEF) w badanej grupie przed lecze-

niem flekainidem (p) i w trakcie leczenia (f). (%)

Fig. 2. Mean shortening fraction (SF) and left ventricular ejection fraction (LVEF) in the study group before treatment with flecainide (p) and during treatment (f ). (%)

DyskusjaFlekainid należy do klasy I C leków antyarytmicz-nych wg Vaughana-Williamsa. Jego działanie elektro-fizjologiczne polega na zwolnieniu przewodzenia na wszystkich piętrach układu bodźcoprzewodzącego oraz w innych komórkach mięśnia sercowego. Fleka-inid zwalnia przewodzenie w łączu przedsionkowo--komorowym, odnogach Hisa i włóknach Purkinje-go, wydłuża okres refrakcji dróg dodatkowych oraz zwalnia wsteczne przewodzenie przez szybką drogę łącza przedsionkowo-komorowego. W odnogach Hisa i włóknach Purkinjego skraca czas refrakcji i hamuje automatyzm, natomiast w innych komórkach mięśnia sercowego wydłuża czas trwania potencjału czynno-ściowego i zespołu QRS [6]. Flekainid wydłuża okres refrakcji we wszystkich komórkach mięśnia sercowego w odróżnieniu od innych leków tej klasy. Ma umiarko-wane działanie kardiodepresyjne na mięsień sercowy i przewlekłe leczenie flekainidem dzieci z utrwaloną arytmią nadkomorową nie upośledza istotnie funkcji skurczowej mięśnia sercowego [6].

P E D I AT R I A P O L S K Atom 82, nr 8, sierpień 2007

622

Pomimo braku na świecie jednolitego standardu postępowania, zwykle u noworodków i niemowląt z SVT stosuje się profilaktyczne leczenie antyarytmicz-ne przez 6–12 miesięcy [1–5]. Pozwala to u większo-ści chorych zapobiec nawrotom SVT. W 1 roku życia dochodzi u części dzieci (od 36% do nawet 93%) do zaniku aktywności elektrofizjologicznej dodatkowych dróg przewodzenia, co pozwala na podjęcie próby za-kończenia leczenia antyarytmicznego po ukończeniu 1 roku życia [1, 3, 7]. Najczęściej stosowanymi leka-mi w profilaktyce nawrotów SVT u dzieci są beta-blo-kery. W praktyce klinicznej spotykamy się niekiedy z koniecznością zastosowania skojarzonego leczenia antyarytmicznego dwoma lub trzema lekami, w tym również flekainidem [1, 2, 5, 8–10]. W okresie nowo-rodkowym i niemowlęcym leczenie SVT za pomocą ablacji o częstotliwości radiowej ze względu na mały rozmiar serca jest trudne technicznie i obarczone du-żym ryzykiem powikłań, dlatego w tym okresie jest wykonywane wyjątkowo [5].

Flekainid jest wysoce skuteczny w leczeniu aryt-mii nadkomorowej i komorowej. Jest szczególnie po-lecany w leczeniu częstoskurczów opornych na stan-dardowe leczenie antyarytmiczne, m.in. nawrotnego częstoskurczu węzłowego i częstoskurczu przedsion-kowego ektopowego. Ze względu na możliwe objawy uboczne leczenia (zwolnienie przewodzenia przed-sionkowo-komorowego i śródkomorowego zwolnienia czynności serca, działanie proarytmiczne), leczenie tym lekiem powinno być zawsze rozpoczęte u dzieci w warunkach klinicznych [6, 9–13].

W badanej grupie noworodków i niemowląt fleka-inid był stosowany przede wszystkim w skojarzonym leczeniu antyarytmicznym. Włączano go do leczenia dopiero w przypadku nieskuteczności prostszych schematów leczenia antyarytmicznego. Lek włączano w postaci doustnej (bez nasycania dożylnego). W ba-danej grupie okazał się on wysoce skutecznym lekiem antyarytmicznym, pozwalającym na całkowite uwol-nienie dzieci od napadów SVT w czasie prowadzo-nej obserwacji. Dane literaturowe wskazują także na bardzo wysoką skuteczność leczenia flekainidem SVT w populacji dziecięcej, zarówno w monoterapii, jak i leczeniu skojarzonym [9–13]. O’SULLIVAN i wsp. wy-kazali większą skuteczność flekainidu oraz mniejszą liczbę nawrotów w profilaktyce SVT u niemowląt w porównaniu z digoksyną. W pracy tej jednak leczenie antyarytmiczne rozpoczynano dożylnie, a następnie kontynuowano drogą doustną [11]. Wykazano rów-nież wysoką skuteczność flekainidu u dzieci w połą-czeniu z innymi lekami antyarytmicznymi. Zarówno FENRICH i wsp. stosując flekainid z amiodaronem, jak i PRICE i wsp. stosujący flekainid z sotalolem, wykazali

wysoki poziom skuteczności i bezpieczeństwa takiego schematu leczenia antyarytmicznego u niemowląt [9, 10]. W tym jednak przypadku trzeba mieć na uwadze wzajemne interakcje pomiędzy lekami antyarytmicz-nymi, szczególnie jeśli chodzi o wzrost stężenia ak-tywnych metabolitów leków w surowicy chorego. Z tego względu w badanej przez nas grupie nie stosowa-no maksymalnej dawki flekainidu (6 mg/kg/dobę).

Flekainid może być również lekiem wysoce sku-tecznym w leczeniu SVT u płodu. Standardem po-stępowania w tej grupie chorych jest włączenie u ciężarnej w pierwszej kolejności digoksyny dożylnie, a następnie doustnie. W przypadku jej nieskuteczno-ści, utrzymywania się SVT i rozwoju niewydolności serca płodu, prowadzącej do obrzęku uogólnionego płodu, konieczna jest zmiana leku antyarytmicznego na skuteczniejszy. Istnieją doniesienia w literaturze o wysokiej skuteczności flekainidu jako leku drugiego rzutu w przypadku opornego na typowe leczenie SVT u płodu [14]. W naszym ośrodku dotychczas nie było konieczności zastosowania flekainidu u płodu z SVT.

Leczenie flekainidem, tak jak każdym innym le-kiem antyarytmicznym, wiąże się z możliwością wy-stąpienia objawów ubocznych. Należą do nich objawy ze strony przewodu pokarmowego, ośrodkowego ukła-du nerwowego i narządu wzroku. Najgroźniejszym objawem ubocznym jest jednak proarytmia, która występuje przede wszystkim u dzieci z nieprawidłową anatomią serca, prowadząc najczęściej do pojawienia się nawrotowych częstoskurczów komorowych [6]. W dużym badaniu analizującym skuteczność leczenia enkainidem lub flekainidem arytmii komorowej po zawale mięśnia sercowego w grupie dorosłych (The Cardiac Arrhythmia Suppression Trial, CAST) stwier-dzono zwiększoną śmiertelność w porównaniu z gru-pą chorych otrzymujących placebo. Jednak przyczyna tej większej śmiertelności w powyższym badaniu nie została określona [15]. W innym dużym badaniu FISH i wsp. analizując skuteczność leczenia enkainidem lub flekainidem arytmii nadkomorowej i komorowej w populacji dziecięcej również stwierdzili zwiększoną śmiertelność w grupie leczonych w porównaniu z pla-cebo. Jednak w tej pracy dotyczyło to przede wszyst-kim dzieci leczonych enkainidem oraz tych z pierwot-nie nieprawidłową anatomią serca [16].

W badanej przez nas grupie nie stwierdzono zgo-nu w trakcie całej obserwacji. Podczas obserwacji nie stwierdzono również żadnych innych objawów ubocz-nych leczenia flekainidem, w tym proarytmii. Nie wy-kazano istotnych, patologicznych zmian w zapisie elektrokardiograficznym, takich jak wydłużenie czasu trwania zespołu QRS, odstępu PQ i QTc. W powyż-szej badanej grupie noworodków i niemowląt leczenie

flekainidem nie miało również istotnego wpływu na funkcję skurczową serca.

Wnioski1. U noworodków i niemowląt z SVT flekainid,

stosowany w leczeniu skojarzonym, jest skutecznym lekiem antyarytmicznym. Jego zastosowanie powinno być jednak zarezerwowane dla dzieci z nawrotowym i opornym na klasyczne leczenie SVT.

2. Flekainid jest również bezpiecznym lekiem an-tyarytmicznym, jednak ze względu na możliwość wy-stąpienia poważnych objawów ubocznych i koniecz-ność ich monitorowania, terapię tym lekiem powinno się rozpoczynać w warunkach klinicznych oddziału kardiologii dziecięcej.

P I Ś M I E N N I C T W O

1. Rękawek J. Nadkomorowe zaburzenia rytmu serca. W: Kubicka

K, Bieganowska K, red. Zaburzenia rytmu serca u dzieci. War-

szawa: PZWL; 2001. p. 101–134.

2. Moak JP. Supraventricular tachycardia in the neonate and in-

fant. Prog Pediatr Cardiol 2000; 11(1): 25–38.

3. Pfammatter JP, Bauersfeld U. Safety issues in the treatment of

paediatric supraventricular tachycardias. Drug Saf 1998; 18(5):

345–356.

4. Wong KK, Potts JE, Etheridge SP, Sanatani S. Medications used

to manage supraventricular tachycardia in the infant. A North

American Survey. Pediatr Cardiol 2006; 27(2): 199–203.

5. Paul T, Bertram H, Bokenkamp R, Hausdorf G. Supraventricu-

lar tachycardia in infants, children and adolescents. Diagnosis,

pharmacological and interventional therapy. Paediatr Drugs

2000; 2(3): 171–181.

6. Turska-Kmieć A. Leczenie farmakologiczne zaburzeń rytmu

serca u dzieci. W: Kubicka K, Bieganowska K, red. Zaburzenia

rytmu serca u dzieci. Warszawa: PZWL; 2001. p. 393–458.

7. Weindling SN, Saul JP, Walsh EP. Efficacy and risks of medical

therapy for supraventricular tachycardia in neonates and in-

fants. Am Heart J 1996; 131(1): 66–72.

8. Pfammatter JP, Stocker FP. Results of restrictive use of antiarr-

thythmic drugs in the chronic treatment of atrioventricular reen-

trant tachycardias in infancy and childhood. Am J Cardiol 1998;

82(1): 72–75.

9. Fenrich AL Jr, Perry JC, Friedman RA. Flecainide and amiodaro-

ne: combined therapy for refractory tachyarrhythmias in infan-

cy. J Am Coll Cardiol 1995; 25(5): 1195–1198.

10. Price JF, Kertesz NJ, Snyder CS, Friedman RA, Fenrich AL. Fle-

cainide and sotalol: A new combination therapy for refractory

supraventricular tachycardia in children <1 year of age. JACC

2002; 39(3): 517–520.

11. O’Sullivan JJ, Gardiner HM, Wren C. Digoxin or flecainide for

prophylaxis of supraventricular tachycardia in infants. JACC

1995; 26(4): 991–994.

12. Till JA, Shinebourne EA, Rowland E, Ward DE, Bhamra R, Haga

P, i wsp. Peadiatric use of flecainide in supraventricular tachy-

cardia: clinical efficacy and pharmacokinetics. Br Heart J 1989;

62(2): 133–139.

13. Perry JC, Garson A Jr. Flecainide acetate for treatment of tachy-

arrhythmias in children: review of world literature in efficacy,

safety, and dosing. Am Heart J 1992; 124(6): 1614–1621.

14. Ebenroth ES, Cordes TM, Darragh. Second-line treatment of fe-

tal supraventricular tachycardia using flecainide acetate. Pediatr

Cardiol 2001; 22(6): 483–487.

15. Echt DS, Liebson PR, Mitchell LB, Peters RW, Obias-Manno D,

Barker AH, i wsp. Mortality and morbidity in patients receiving

encainide, flecainide, or placebo. The Cardiac Arrhythmia Sup-

pression Trial. NEJM 1991; 324(12): 781–788.

16. Fish FA, Gilette PC, Benson DW Jr. Proarrthymia, cardiac arrest

and death in young patients receiving encainide and flecainide.

The Pediatric Electrophysiology Group. J Am Coll Cardiol 1991;

18(2): 356–365.

Adres do korespondencji :

dr n. med. Bartłomiej Mroziński Klinika Kardiologii i Nefrologii Dziecięcej I Katedra Pediatrii Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniuul. Szpitalna 27/3360-572 Poznańtel. służ.: + 61 8491-220, fax.: + 61 8483-362, e-mail: mrozinskib@poznan.home.plPracę nadesłano: 5.02.2007 r.

623

P R A C A O R Y G I N A L N ABartłomiej Mroziński i inni Zastosowanie flekainidu w częstoskurczu nadkomorowym u noworodków i niemowląt