WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW i PRAWA

W BIELSKU-BIAŁEJ

STUDIA PODYPLOMOWE:

MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO

Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programuedukacji ekonomicznej

PRACA DYPLOMOWA

Zasady etyczne Europejskiego Banku Centralnego,a etyka obowiązująca w Systemie Rezerwy Federalnej USA.

Autor: Promotor:

Krzysztof Śledziński dr Adam Żabka

Bielsko-Biała, 2016

3

Spis treści

Wstęp.......................................................................................................................................... 5

1. Etyka w bankowości............................................................................................................... 7

1.1. Pojęcie etyki..................................................................................................................7

1.2. Pojęcie bankowości.......................................................................................................8

1.3. Etyka gospodarcza, a etyka bankowości.......................................................................8

1.4. Źródła zasad etycznych w bankowości.........................................................................9

2. Wybrane źródła zasad etycznych w Europejskim Banku Centralnym................................. 13

2.1. Europejski Bank Centralny oraz Europejski System Banków Centralnych...............13

2.2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej..............................................................14

2.3. Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego BankuCentralnego oraz Regulamin EBC.....................................................................................14

2.4. Zasady Etyki Zawodowej Europejskiego Banku Centralnego................................... 16

2.5. Kodeks postępowania członków Rady Nadzoru EBC................................................21

2.6. Wytyczne EBC określające podstawy Zasad etyki Eurosystemu...............................22

2.7. Komitet EBC ds. Etyki i jego regulamin.................................................................... 23

2.8. Kryteria etyczne dla członków zarządu EBC............................................................. 24

2.9. Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów oraz Regulamin Rady Ogólnej.25

2.10. Zasady etyki dla jednolitego systemu nadzorczego oraz Mandat Komitetu ds.Audytu............................................................................................................................... 26

3. Wybrane źródła zasad etycznych w Systemie Rezerwy Federalnej..................................... 28

3.1. System Rezerwy Federalnej........................................................................................28

3.2. Przykładowy Kodeks Postępowania...........................................................................29

3.3. Wytyczne dotyczące korzystania z zewnętrznych ekspertów na kontrole, inspekcjei do innych spraw związanych z nadzorem bankowym oraz Specjalne Ograniczenia pookresie zatrudnienia przewidziane w ustawie z 2004 roku o Reformie Wywiadui Zapobieganiu Terroryzmowi........................................................................................... 30

3.4. Zmieniona Polityka w zakresie konfliktu interesów i wydawania zaświadczeńinspektorom oraz Posiłki i inne prezenty oferowane inspektorom i asystentominspektorów........................................................................................................................31

4

3.5. Nieobowiązkowy przewodnik postępowania dla urzędników wyższego szczebla.... 32

4. Zasady etyczne EBC i Fed, jako przykład standardów etycznych w bankach centralnych..34

Podsumowanie.......................................................................................................................... 37

Bibliografia............................................................................................................................... 39

5

Wstęp

W ostatnich latach coraz więcej przedsiębiorstw i instytucji wprowadziło do swojejdziałalności zasady związane ze społeczną odpowiedzialnością biznesu, czy też kodeksypostępowań pracowników, kodeksy natury etycznej. Banki komercyjne wśród swoichdokumentów firmowych posiadają kodeksy etyczne, zawierające wymogi etyczne dotyczącepostępowania pracowników, jak i pewne cechy etyczne, które w pewien sposób przypisane sącałej organizacji. w Polsce znanym dokumentem jest Kodeks Etyki Bankowej (Zasady DobrejPraktyki Bankowej) Związku Banków Polskich.

Sięgając do literatury ekonomicznej, związanej z bankowością można zauważyć, żeetyka w bankowości, etyka bankowa, stała się przedmiotem refleksji również ekonomistów.Etyka ta w głównej mierze koncentruje się wokół norm etycznych, które powinny stanowićtrzon kodeksów etycznych w sferze bankowości komercyjnej.

Spoglądając na programy studiów z zakresu bankowości, tam również odnajdziemyetykę zawodową, która ma za zadanie uczulić przyszłych bankierów na wartości niefinansowe,które powinny towarzyszyć ich przyszłej pracy. Etyka wykładana na studiach związanychz bankowością również koncentruje się wokół zagadnień związanych z etyką ogólną i etykązwiązaną z działalnością banków komercyjnych.

W literaturze z zakresu etyki, czy też z zakresu bankowości bardzo rzadko porusza siętematy związane z etyką, normami etycznymi związanymi z działalnością bankówcentralnych. Bardzo często bank centralny ukazywany jest, jako główne ogniwo systemubankowego, a tylko nieliczni próbują podejmować tematykę związaną z etyką bankówcentralnych. Etyka ta ma swoją specyfikę i w pewnym zakresie różni się od zasad etycznychobowiązujących w bankach komercyjnych. Szczególnie widoczną różnicą pomiędzykodeksami etycznymi banków centralnych, a banków komercyjnych jest znaczenie relacjibank-klient. Kodeksy banków komercyjnych w pewnym stopniu jednak dużo mocniej sąskierowane na tą relację.

Praca “Zasady etyczne Europejskiego Banku Centralnego, a etyka obowiązującaw Systemie Rezerwy Federalnej USA”, poświęcona zostaje w całości przedstawieniu zasadetycznych dotyczących dwóch potężnych banków centralnych z różnych części świata.Pierwszym z banków jest Europejski Bank Centralny oraz Europejski System BankówCentralnych, z drugiej strony pojawia się System Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych.Celem pracy jest odnalezienie odpowiedzi na pytanie, czy można mówić o pewnychstandardach w etyce związanej z bankami centralnymi, czy też etyka bankowa bankucentralnego Unii Europejskiej znacząco różni się od etyki Systemu Rezerwy Federalnej USA.

Odpowiedź na to pytanie staje się problemem, na który praca “Zasady etyczneEuropejskiego Banku Centralnego, a etyka obowiązująca w Systemie Rezerwy FederalnejUSA” będzie starała się odpowiedzieć poprzez analizę wybranych dokumentówwyznaczających zasady etyczne obowiązujące w obu wymienionych w tytule bankach.Główną metodą badawczą pracy będzie metoda analizy dokumentów źródłowych, a także ichporównanie. Realizacji tego zadania będzie starała się pomóc także struktura pracy, która

6

będzie zawierała pierwszy rozdział poświęcony etyce w bankowości, przedstawiający zarysteoretyczny definiujący pojęcie etyki, pojęcie bankowości, a także starający się ukazać etykędotycząca bankowości w kontekście etyki gospodarczej. Dodatkowo rozdział będzie zawierałrefleksję na temat głównych źródeł zasad etycznych w bankowości i będzie próbowałwskazać na najważniejsze zasady etyczne wspólne dla bankowości centralnej i komercyjnej.

W drugim rozdziale pracy zostaną przedstawione wybrane dokumenty zawierającezasady etyczne obowiązujące w Europejskim Banku Centralnym oraz Europejskim SystemieBanków Centralnych. Trzeci rozdział będzie przedstawiał wybrane dokumenty związanez zasadami etycznymi obowiązującymi w Systemie Rezerwy Federalnej USA.

Czwarty rozdział ma ukazać odpowiedź na pytanie, czy można mówić o pewnychstandardach w etyce związanej z bankami centralnymi. w rozdziale tym zostanąprzedstawione pewne zasady etyczne, które wyznaczają standardy kodeksów etycznych dlabanków centralnych.

Mam nadzieję, że wyznaczony cel pracy zostanie w pełni osiągnięty, a uzyskanewnioski będą zadowalające z punktu widzenia metodologii badań.

Serdecznie dziękuję mojemu promotorowi, Panu dr. Adamowi Żabce, za wskazanieSystemu Rezerwy Federalnej USA, jako banku centralnego, do którego zasad etycznychmogłem w pracy porównać zasady etyczne obowiązujące w Europejskim Banku Centralnym.

7

1. Etyka w bankowości.

1.1. Pojęcie etyki.

Pojęcie etyki wywodzi się od starogreckiego wyrazu ἦθος – zwyczaj. Alain Badiou,odwołując się do języka greckiego, w książce “Etyka” definiuje rozumienie słowa etyka, jakoposzukiwanie dobrego sposobu życia lub poszukiwanie sposobu mądrego działania1.Najczęstszym i powszechnie popularnym sposobem definiowania tego pojęcia jeststwierdzenie, że etyka, to nauka o moralności. Jednak kiedy zaczynamy wczytywać sięw literaturę przedmiotu znajdziemy bardzo wiele definicji etyki.

Profesor Magdalena Środa proponuje następującą definicję pojęcia etyka: “Etykąnazywa się tę dziedzinę filozofii, której przedstawiciele tworzą, opisują i uzasadniają jakąśkoncepcję dobra (lub powinności, cnoty itd.) oraz próbują ustalić, jakie zasady powinnykierować ludzkim działaniem. Etyka to zbiór teorii, systemów, koncepcji, poglądówtworzonych przez filozofów, moralistów i teologów”2.

Bez wątpienia istotną dla definiowania pojęcia etyki jest próba zdefiniowania równieżpojęcia moralności, gdyż w popularnie ujętej definicji etyki, to właśnie moralność jestokreśleniem determinującym całą definicję pojęcia. Cytowana już profesor Magdalena Środao moralności pisze w następujący sposób: “Moralnością nazywa się zachowania, postawy,sposoby postępowania, poglądy zgodne z przyjętymi przez daną społeczność lub jednostkękryteriami dobra i zła. Każdy ma jakąś moralność. Moralność jest zjawiskiem, które możnaobserwować i badać, w którym można uczestniczyć. Każdego można ocenić z punktuwidzenia moralności”3.

Należy zauważyć, że etyka i moralność to słowa ze sobą powiązane, ale nie tożsame.Możemy stwierdzić, że potwierdzają to powyższe definicje, ukazując fakt, że moralnośćwiąże się z ludzkimi zachowaniami, zaś etyka stanowi pewną refleksję nad tymizachowaniami, która niejednokrotnie je opisuje, tudzież normuje. w “Etyce nikomachejskiej”Arystoteles twierdzi, że to z filozoficznych rozmyślań płynie największe szczęście osobyludzkiej, ale same rozmyślania nie wystarczają, gdyż jeszcze potrzebne jest tak zwane godneżycie oraz szukanie cnoty4.

W etyce, jako nauce rozróżnia się jej trzy podstawowe działy, a mianowicie: etykęopisową, etykę normatywna oraz metaetykę. Etyka opisowa zajmuje się w głównej mierzeopisem systemów etycznych. Etyka normatywna ustala pewne normy zachowań, dajewytyczne, jak należy postępować, a także ustala kryteria oceny działań. Metaetyka zajmuje

1 A. Badiou, Etyka. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2009, s. 20.2 M. Środa, Etyka dla myślących. Podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych, Warszawa 2011, s. 15.3 Tamże.4 P. Vardy, P. Grosch, Etyka. Poglądy i problemy, Poznań 1995, s. 11.

8

się badaniem logicznej struktury wyrażeń normatywnych, a także ich spójnościąi poprawnością uzasadnień ocen oraz norm5.

1.2. Pojęcie bankowości.

Pojęcie bankowości można zdefiniować jako naukę dotyczącą funkcjonowaniabanków, czy też całego systemu bankowego. Pojęcie banku pochodzi od włoskiego wyrazubanco, które oznaczało ławkę, czy też kontuar, przy których często pracowali handlarzepieniędzmi. To oni byli jednymi z twórców pierwszych systemów bankowych, gdyżprzyjmowali depozyty w postaci pieniądza kruszcowego wystawiając w zamian banknot-weksel6. w ten sposób umożliwiali przepływ pieniądza pomiędzy różnymi miejscowościami.

System bankowy to struktura dwustopniowa obejmująca centralne instytucjefinansowe oraz banki. Wśród centralnych instytucji finansowych wyróżnia się: bank centralny,instytucje nadzoru finansowego lub bankowego, system gwarantowania depozytów7. Banki,to z kolei osoby prawne działające na podstawie określonych przepisów prawnych (prawobankowe), które są najczęściej pośrednikami pomiędzy deponentami środków pieniężnych,a kredytobiorcami. We współczesnym świecie wyróżnia się kilka rodzajów bankowościbiorąc pod uwagę specyfikę danej działalności w ramach systemu bankowego.

Szczególną rolę w systemach bankowych odgrywają banki centralne. To onewypełniają szereg funkcji takich jak:

- rola instytucji rozliczeniowej dla banków komercyjnych i innych instytucji finansowych, tobank centralny dokonuje rozliczeń międzybankowych;- rola banku Skarbu Państwa, poprzez utrzymywanie rachunków depozytowych państwa;- rola pożyczkodawcy ostatniej instancji, poprzez udzielanie kredytów krótkookresowychbankom komercyjnym w przypadku problemów z płynnością;- rola kreatora polityki pieniężnej państwa;- rola emitenta pieniądza;- rola instytucji utrzymującej rezerwy dewizowe kraju i zarządzanie nimi;- rola nadzorcy nad działalnością banków komercyjnych.

1.3. Etyka gospodarcza, a etyka bankowości.

Etyka gospodarcza określana jest również jako etyka biznesu, czy też etyka życiagospodarczego. Wojciech Gasparski w oparciu o definicje J. Donaldsona i R. E. Freemanaokreśla etykę biznesu w następujący sposób: “Etyka biznesu jest dyscypliną uprawianą naprzecięciu etyki jako działu filozofii praktycznej oraz działalności menedżerskiej związanejgłównie z gospodarką, bankowością, handlem i innymi rodzajami przedsiębiorczości. Etykabiznesu jest definiowana jako systematyczne studium kwestii moralnych (etosu)występujących w biznesie, przemyśle i w innych związanych z nimi rodzajach działalności,

5 Etyka, http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/etyka;3898956.html, dostęp: 09.03.2016 r.6 W. L. Jaworski, Bank i system bankowy, [w:] Bankowość. Podręcznik akademicki, pod red. W. L. Jaworskiego i Z.Zawadzkiej, Warszawa 2007, s. 19.7 M. Zaleska, Charakterystyka systemu bankowego - uwarunkowania instytucjonalne, [w:] Współczesna bankowość, pod red.M. Zaleskiej, Warszawa 2007, ss. 23-24.

9

instytucji i - ogólnie - praktyki zachowań ludzi. Przedmiotem refleksji etycznej są takżeprzekonania ludzi działających, aktualne normy, wartości i sposoby postępowania”8.

Zdaniem Józefa Maciuszka głównymi obszarami zainteresowania etyki biznesu są9:

- zidentyfikowanie i opisanie zjawisk z zakresu działalności gospodarczej, w którychszczególnie mocno widoczne są problemy natury moralnej i które można ocenićw kategoriach wartości etycznych;

- tworzenie systemu norm, dotyczących tego, w jaki sposób powinno postępować się w sferzeżycia gospodarczego, co należy lub czego nie należy czynić ze względu na kryteria etyczne;

- analiza postępowania ludzi biznesu i uznawanych przez nich przekonań moralnychprzeprowadzana na podstawie badań empirycznych.

Spoglądając na literaturę przedmiotu można stwierdzić, że etyka biznesu, to jedenz działów etyki, którego przedmiotem zainteresowań są wartości, którymi kierują się osobyzarówno fizyczne, jak i prawne w życiu gospodarczym. Zatem banki, jako podmioty życiagospodarczego także znajdują się w obszarze zainteresowania etyki biznesu. Stąd też etykębankowości możemy określić, jako pewien dział etyki biznesu, który zajmuje się kwestiamimoralnymi związanymi z działalnością banków, jako specyficznych instytucji finansowych,jak również ich pracowników, którzy w sposób szczególny powinni wypełniać określonekryteria moralne.

Etyka bankowości w literaturze przedmiotu bardzo silnie łączy się z działalnościąbanków komercyjnych i do nich odnosi, stosunkowo mocno podkreślając znaczenie wartościmoralnych w relacji pomiędzy bankiem, jego pracownikami, a klientem. Nieco inaczej należyjednak spojrzeć na etykę, która będzie dotykała sfery nie tyle banków komercyjnych, cobanku centralnego, który w polskiej literaturze dotyczącej etyki biznesu bardzo często jestpomijany. Tutaj należy zauważyć, że nieco inne kryteria etyczne będą stawiane przedbankiem centralnym i jego pracownikami, gdzie wyraźnie będzie do głosu dochodziła, jakojedna z najważniejszych zasad etycznych kwestia niezależności zarówno banku, jak i jegopracowników.

1.4. Źródła zasad etycznych w bankowości.

Etyka normatywna wyznacza pewne zasady postępowania, zachowania człowieka,których spełnianie określa mianem dobrego lub złego. Bardzo często etyka normatywnarównież stara się uzasadnić, dlaczego dane zachowanie uznaje za właściwe, dobre, a inne zaniewłaściwe, złe.

Podstawowego źródła etyki, etycznego postępowania nie należy jednak szukaćw określonych pewnymi wyrażeniami zasadach spisanych na kartce papieru. Podstawowymzródłem etycznego postępowania dla człowieka obojętnie, czy zatrudnionego w banku,

8 W. Gasparski, Etyka biznesu - szkice do portretu, [w:] Etyka biznesu, pod red. J. Dietla i W. Gasparskiego, Warszawa 1997,s.32.9 J. Maciuszek, Zarys problematyki etyki biznesu, [w:] Etyka biznesu, pod red. J. Dietla i W. Gasparskiego, Warszawa 1997,ss. 74-76.

10

kopalni, na uczelni, czy też sprawującego funkcje publiczne jest jego sumienie. Sumienie,które charakterystyczne jest nie tylko dla niektórych religii, ale możemy je również dostrzecw niektórych nurtach etycznych, czy szerzej filozoficznych. Dr hab. Krzysztof Sajaz Uniwersytetu Szczecińskiego w następujący sposób definiuje sumienie: “Sumienie – (gr.syneīdēsis; łac. conscientia) pojęcie z dziedziny etyki i teologii moralnej najczęściej używanena oznaczenie zdolności czy władzy ludzkiej psychiki, która odpowiedzialna jest zadoświadczanie niespekulatywnego, intuicyjnego, wewnętrznego, prostego, autorytatywnegoprzekonania połączonego z reakcją emocjonalną o złu lub dobru moralnym danegozamierzonego bądź wykonanego czynu”10. Sumienie pozwala człowiekowi oceniać własnedziałanie pod kątem dobra i zła, jednak na jego ukształtowanie duży wpływ ma otoczeniespołeczne oraz wychowanie. Mimo wszystko sumieniem będzie się także kierował w wielusytuacjach nie ujętych w zasady etyczne przypisane bankowcom, również pracownik banku,to on w swoim sumieniu, odwołując się do otoczenia, a także do swojego wychowania, będziezmuszony do oceny swojego zachowania, czy też działania. Będzie się on kierował swoimsumieniem stając nieraz na cienkiej linii, co jest dobre, a co jest złe, rozstrzygając o swoimpostępowaniu lub jego zaniechaniu.

Etyka w bankowości nie bazuje jednak wyłącznie na ludzkim sumieniu, ale pojawiająw niej się pewne normy, wartości, które ujęte w normy prawne oraz kodeksy etycznepozwalają pracownikom banków rozróżniać, co jest etycznie oczekiwanym działaniemocenianym mianem dobrego, a co działaniem etycznie ocenianym mianem złego. Kodeksyetyczne i regulacje prawne wyznaczają pewne standardy zachowań pracowników banków, alez drugiej strony mają jeden zasadniczy mankament, w wielu sytuacjach trudnych pozwalająpracownikom banku zrzucić z siebie odpowiedzialność na dany zapis, na daną normę etycznązawartą w kodeksie, czy też przepis prawny, czy porządkowy. Bez wątpienia pytaniemotwartym pozostaje kwestia na ile, w jakim stopniu, jak ściśle i w jaki sposób powinna byćskodyfikowana sfera etyki nie tylko w bankowości, ale także w innych sferach ludzkiejegzystencji. Czy człowiek powinien w większym stopniu sam rozstrzygać w swoim sumieniu,co jest dobre, a co złe, czy też należy człowiekowi umożliwić odwołanie się do określonychi wymaganych od niego bezwzględnie standardów, na które będzie mógł on zrzucićodpowiedzialność za swoje postępowanie.

Stwierdzić należy, że obok sumienia, źródłami zasad etycznych w bankowości są bezwątpienia przepisy prawa bankowego. To one zawierają wiele norm etycznych, które sąwymagane od pracowników banków, czy też banku postrzeganego całościowo. Przepisy tezawierają niejednokrotnie normy etyczne znajdujące się także w prawie powszechnymobowiązującym na określonym terenie. Niejednokrotnie normom etycznym narzuconymprzez prawo towarzyszą zapisy dotyczące sankcji za ich nieprzestrzeganie.

Kolejnym źródłem zasad etycznych są kodeksy dotyczące określonych branż, czy teżzawodów. w sferze bankowości zarówno w przypadku banków komercyjnych, jak i bankucentralnego takie dokumenty się pojawiają. Na terenie naszego kraju przykładami takichkodeksów mogą być:

- Kodeks Etyki Bankowej - opracowany przez Związek Banków Polskich,

10 K. Saja, Sumienie, , dostęp: 09.03.2016 r.

11

- Zasady Etyki Pracowników Narodowego Banku Polskiego - obowiązujące w NBP odstycznia 2015 roku.

Kodeks Etyki Bankowej w swoim drugim punkcie został scharakteryzowanyw następujących słowach: “Stanowi zbiór zasad postępowania związanych z działalnościąbanków, które odnoszą się odpowiednio do banków, osób w nich zatrudnionych oraz osób, zaktórych pośrednictwem banki wykonują czynności bankowe”11. a więc kodeks ten zawieraw sobie, podobnie, jak wiele jemu podobnych dwie płaszczyzny. Pierwszą z nich jest KodeksDobrych Praktyk Bankowych, który odnosi się do funkcjonowania banku jako całości. Drugaczęść to z kolei Kodeks Etyki Pracownika Banku, który w swojej treści wyznacza standardyetyczne dla osób zatrudnianych przez banki.

Zasady Etyki Pracowników Narodowego Banku Polskiego zostały scharakteryzowanew raporcie NBP “Dbamy o wartość pieniądza. Społeczna odpowiedzialność NarodowegoBanku Polskiego w latach 2010–2015” w następujący sposób: “Dokument określa standardypostępowania, którymi pracownicy powinni kierować się przy wykonywaniu codziennychobowiązków i zadań, we wzajemnych relacjach oraz w kontaktach z interesariuszami.Bankowy kodeks etyki wskazuje m.in. obowiązki w zakresie przestrzegania zasad etykii określa relacje ze współpracownikami, ze szczególnym uwzględnieniem roli pracownikówpełniących funkcje kierownicze. Osobne regulacje dotyczą ochrony informacji służbowychi dobrego imienia NBP, a także relacji z podmiotami zewnętrznymi, które pracownik NBPpowinien traktować bezstronnie i obiektywnie”12. Jako główną przyczynę wprowadzeniakodeksu podaje się wzrost zaufania społecznego do banku centralnego.

W cytowanym raporcie Katarzyna Zajdel-Kurowska, członek Zarządu NBP owprowadzeniu Zasad Etyki Pracowników Narodowego Banku Polskiego piszew następujących słowach: “Wprowadzając Zasady Etyki, mieliśmy na celu uwrażliwieniepracowników na zachowania, na których ze względu na dobro instytucji, jaką jest bankcentralny, szczególnie powinno nam zależeć. Chodziło też o to, by dotychczasowepostanowienia uzupełnić o kilka ważnych kwestii, które do tej pory nie były, bądź byłyniedostatecznie zaakcentowane. Na przykład szczególna rola pracowników pełniącychfunkcje kierownicze, przyjmowanie upominków przez pracowników NBP i korzystanie przeznich z gościnności podmiotów zewnętrznych czy ochrona i wykorzystywanie informacjisłużbowych. Po drugie, Zasady Etyki Pracowników NBP nie zawierają przepisów. Dlategowłaściwa była zmiana ich formy redakcyjnej, w tym odejście od zapisów postanowieńw postaci paragrafów, które mogły sugerować ich normatywny charakter”13. Należyzauważyć, że w Kodeksie Etyki Pracowników Narodowego Banku Polskiego unika sięprzyjmowania form zapisu przypominających reguły prawne, co zwiększa odpowiedzialnośćpracowników za własne decyzje i ich moralną ocenę.

Pomiędzy zasadami etycznymi obowiązującymi w bankach komercyjnych, a zasadamietycznymi banków centralnych istnieje kilka różnic. Podstawową różnicą jest fakt, że kodeksyetyczne banków centralnych mocno zorientowane są na relację banu i jego otoczenia, ze

11 Kodeks Etyki Bankowej (Zasady Dobrej Praktyki Bankowej) przyjęty na XXV Walnym Zgromadzeniu ZBP w dniu 18kwietnia 2013 r., https://zbp.pl/public/repozytorium/dla_konsumentow/rekomendacje/KEB_final_WZ.pdf, dostęp:09.03.2016 r.12 Dbamy o wartość pieniądza. Społeczna odpowiedzialność Narodowego Banku Polskiego w latach 2010–2015,https://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2016/CSR_raport_NBP.pdf, dostęp: 09.03.2016 r.13 Tamże.

12

szczególnym wyróżnieniem klientów placówek bankowych. Bank centralny znajduje sięw nieco innym położeniu od banków komercyjnych, w jego wypadku za najwyraźniej dogłosu dochodzącą zasadą etyczną wydaje się być zasada niezależności. Niezależność bankucentralnego stanowi o jego pozycji, pozwala prowadzić politykę pieniężną i chronićbezpieczeństwo emitowanej przez bank waluty poprzez narzędzia polityki pieniężnej.

Bez wątpienia jako najważniejsze zasady etyczne obowiązujące pracowników bankówmożemy wymienić: rzetelność, sumienność, uczciwość. Te wartości będą wspólne dla obutypów banków, gdyż to one będą bardzo mocno rzutowały na relacje pomiędzy bankami,a otoczeniem zewnętrznym. Wspólną wartością etyczną dla obu typów banków będzie takżezasada zachowania tajemnicy służbowej, czy też zachowania poufności informacji bankowejprzez pracowników banku.

Te wymienione powyżej zasady będą wspólne dla obu rodzajów banku i będą bezwątpienia istotne w ich działalności.

13

2. Wybrane źródła zasad etycznych w Europejskim BankuCentralnym.

2.1. Europejski Bank Centralny oraz Europejski System Banków Centralnych.

Europejski Bank Centralny powstał w czerwcu 1998 roku we Frankfurcie nad Menemi jest kontynuatorem Europejskiego Instytutu Walutowego14. Pełni on rolę banku centralnegodla państw, które wprowadziły wspólną walutę Euro. EBC zarządza walutą Euro orazprowadzi politykę pieniężną i gospodarczą Unii Europejskiej. Głównym celem działaniaEuropejskiego Banku Centralnego jest utrzymywanie stabilności cen, co ma służyćwspieraniu zatrudnienia i zrównoważonemu wzrostowi gospodarczemu.

Podstawą funkcjonowania Europejskiego Banku Centralnego są: Traktat ofunkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnychi Europejskiego Banku Centralnego15. Dokumenty te także są podstawą dla funkcjonowaniaEuropejskiego Systemu Banków Centralnych. Europejski System Banków Centralnych składasię z EBC oraz banków centralnych wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej bezwzględu na to, czy wprowadziły one wspólną walutę Euro.

Europejski Bank Centralny posiada trzy organy decyzyjne. Tymi organami są:- Rada Prezesów,- Zarząd,- Rada Ogólna.

W skład Rady Prezesów wchodzi Zarząd oraz prezesi banków centralnych strefy Euro.Rada Prezesów jest głównym organem decyzyjnym EBC. w jej kompetencjach leży:uchwalanie wytycznych oraz podejmowanie decyzji niezbędnych dla realizacji zadań, które sąnałożone na Europejski Bank Centralny, formułowanie polityki pieniężnej strefy Euro,uchwalanie decyzji na mocy których podejmowane są decyzje nadzorcze16.

Zarząd EBC prowadzi bieżący zarząd nad EBC. w jego skład wchodzi prezes,wiceprezes oraz czterech członków zarządu mianowanych na ośmioletnią kadencję przezszefów państw strefy Euro. Do głównych obowiązków Zarządu EBC należą:przygotowywanie posiedzeń Rady Prezesów, realizacja wytycznych i postanowień RadyPrezesów odnośnie polityki pieniężnej, zarządzanie bieżącą działalnością EBC orazwykonywanie uprawnień przekazanych przez Radę Prezesów17.

W skład Rady Ogólnej wchodzą Prezes EBC, Wiceprezes EBC oraz prezesi bankówcentralnych Unii Europejskiej. w kompetencjach Rady Ogólnej leżą m.in.: działania doradczewzględem EBC, zbieranie informacji statystycznych, sporządzanie raportu rocznego EBC,

14 Europejski Bank Centralny. Eurosystem. Europejski System Banków Centralnych, s. 12.,https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/escb_pl.pdf?429bca990573a9492ccc7d02f33636db, dostęp: 09.03.2016 r.15 EBC, ESBC i Eurosystem, https://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/escb/html/index.pl.html, dostęp: 09.03.2016 r.16 Rada Prezesów, http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/decisions/govc/html/index.pl.html, dostęp: 09.03.2016 r.17 Zarząd, http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/decisions/eb/html/index.pl.html, dostęp: 09.03.2016 r.

14

ustalenie zasad ujednolicenia systemu rachunkowego w bankach centralnych UniiEuropejskiej, ustalanie warunków zatrudniania pracowników EBC18.

Obecnym prezesem Europejskiego Banku Centralnego jest Mario Draghi.

2.2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Już w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zostaje wyraźnie zaakcentowanazasada niezależności Europejskiego Banku Centralnego, a także Europejskiego SystemuBanków Centralnych. w artykule 130 tegoż traktatu zostało zapisane: “W wykonywaniuuprawnień oraz zadań i obowiązków, które zostały im powierzone Traktatami i StatutemESBC i EBC, ani Europejski Bank Centralny, ani krajowy bank centralny, ani członekktóregokolwiek z ich organów decyzyjnych nie zwracają się o instrukcje ani ich nie przyjmująod instytucji, organów ani jednostek organizacyjnych Unii, rządów Państw Członkowskich,ani jakiegokolwiek innego organu. Instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii, jakrównież rządy Państw Członkowskich zobowiązują się szanować tę zasadę i nie dążyć dowywierania wpływu na członków organów decyzyjnych Europejskiego Banku Centralnegolub krajowych banków centralnych przy wykonywaniu ich zadań”19. w Traktacie ofunkcjonowaniu Unii Europejskiej zasada niezależności jest bardzo szeroko rozciągnięta,gdyż wymóg jej zachowania obejmuje nie tylko Europejski Bank Centralny, ale równieżbanki wchodzące w skład Europejskiego Systemu Banków Centralnych, a także na organytych banków i ich członków. Dodatkowo zasadę niezależności Europejskiego BankuCentralnego i banków centralnych wchodzących w skład Europejskiego Systemu BankówCentralnych zobowiązują się respektować wszystkie instytucje, organy i jednostkiorganizacyjne Unii Europejskiej, a także rządy państw członkowskich Unii. Szerokorozciągnięta niezależność Europejskiego Banku Centralnego gwarantuje tej niezwykle ważnejinstytucji Unii Europejskiej pełną możliwość kreowania polityki pieniężnej ograniczajączewnętrzną ingerencję w realizację zadań do których zobowiązany jest Europejski BankCentralny i Europejski System Banków Centralnych. Podstawowym zadaniem wyznaczonymdla Europejskiego Systemu Banków Centralnych przez Traktat o funkcjonowaniu UniiEuropejskiej jest utrzymanie stabilności cen, co staje się możliwe dzięki prowadzeniuniezależnej polityki pieniężnej.

2.3. Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych i EuropejskiegoBanku Centralnego oraz Regulamin EBC.

Podstawową zasadą etyczną, którą można zauważyć w Statucie ESBC i EBC20 jestzasada niezależności. Zasada niezależności przejawia się w dokumencie w różnych artykułachodnosząc się do różnych aspektów funkcjonowania ESBC i EBC.

18 Rada Ogólna, http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/decisions/genc/html/index.pl.html, dostęp: 09.03.2016 r.19 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 2012/C 326.20 Protokół nr 4 w sprawie statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego,Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 2012/C 326.

15

Po raz pierwszy w Statucie ESCB i EBC wyraźnie ukazana zostaje zasadaniezależności w artykule 7, który stanowi odwołanie do artykułu 130 Traktatu ofunkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Zasada ta znajduje również swoje odzwierciedlenie w części Statutu poświęconejfunkcjonowaniu Zarządu EBC. Niezależność członków zarządu zostaje tutaj wyznaczonapoprzez zasady związane z ich zatrudnianiem. w artykule 11 zostało zapisane między innymi:“Członkowie wykonują swoje obowiązki w pełnym wymiarze czasowym. Członkowie niemogą wykonywać żadnej innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej, chybaże Rada Prezesów w drodze wyjątku zwolni z tego zakazu”21.

Niezależność przypisana zostaje także bankom tworzącym Europejski System BankówCentralnych. w artykule 14 Statutu możemy znaleźć następujące zapisy, iż kadencje prezesówkrajowych banków centralnych będą wynosiły minimalnie 5 lat oraz krajowe banki centralnebędąc integralną częścią ESBC będą działały zgodnie z wytycznymi i instrukcjamiEuropejskiego Banku Centralnego.

Istotne z punktu widzenia etyki są również zapisy dotyczące zachowania tajemnicysłużbowej. Pierwszy wymóg zachowania poufności ciąży na członkach Rady Prezesów EBC,gdyż zgodnie z artykułem 10 posiedzenia Rady Prezesów są poufne. Statut EuropejskiegoBanku Centralnego i Europejskiego Systemu Banków Centralnych w artykule 37 kreśliogólne zasady zachowania tajemnicy służbowej przez pracowników Europejskiego BankuCentralnego oraz krajowych banków centralnych. Obowiązywanie tajemnicy służbowej jesttutaj rozciągnięte w czasie także na byłych pracowników tych instytucji. Dokładniejzagadnienia związane z tajemnicą służbową i jej przestrzeganiem nawet po zakończeniu pracyw Europejskim Banku Centralnym precyzują przepisy określające warunki zatrudnieniapracowników w Europejskim Banku Centralnym.

W Regulaminie Europejskiego Banku Centralnego22 z kolei zostaje poruszonych kilkakwestii etycznych. Pierwszą z nich są zasady przeprowadzania naboru pracowników doEuropejskiego Banku Centralnego. Wśród wymagań etycznych, jakie powinny byćuwzględnione w czasie przeprowadzania naboru pracowników lub ich awansowania są:zasada kompetencji zawodowych, zasada publiczności, zasada przejrzystości, zasada równegodostępu, zasada braku dyskryminacji. Zasada kompetencji zawodowych z reguły zakłada, żeosoba powinna posiadać należyte wykształcenie i kompetencje do zajmowania określonegostanowiska, a dodatkowo powinna dbać o swój rozwój poprzez uzupełnianie i poszerzanieoraz aktualizację wiedzy fachowej, aby mogła jak najefektywniej wykonywać swoją pracę,a przez to gwarantowała uczciwe i rzetelne wykonanie obowiązków. Zasada publicznościz kolei powinna gwarantować zainteresowanym stronom procesu rekrutacji jawnośćpostępowania rekrutacyjnego. Zasada przejrzystości, powinna gwarantować jasność zasadwedług których przebiega proces rekrutacji lub awansowania pracownika. Zasada równegodostępu, ma gwarantować taką samą możliwość ubiegania się o stanowisko wszystkimzainteresowanym osobą spełniającym kryteria formalne. Zasada braku dyskryminacji,częściowo łączy się z zasadą równego dostępu. Polega ona na tym, iż nikt nie może byćdyskryminowany ze względu między innymi na płeć, kolor włosów, rasę, narodowośćw procesie rekrutacji czy też awansu pracowniczego.

21 Tamże.22 Decyzja EBC z dnia 19 lutego 2004 r. przyjmująca Regulamin EBC, EBC/2004/2, Dz.U. L 80 z 18.3.2004.

16

Podobnie, jak ma to miejsce w wielu dokumentach dotyczących działalnościEuropejskiego Banku Centralnego również w Regulaminie EBC znajdują się zapisydotyczące poufności obrad różnych organów EBC i grup oraz komitetów przez niepowołanych.

2.4. Zasady Etyki Zawodowej Europejskiego Banku Centralnego.

W dniu 20 czerwca 2015 roku w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej C 204/04zostały opublikowane Zasady Etyki Zawodowej EBC23. Zmieniły one między innymidotychczasowe zasady etyki zawodowej, które stanowiły część 0 regulaminu pracowniczegoEBC i były opublikowane w 2011 roku.

Nowe zasady etyki zawodowej EBC odnoszą się również do warunków zatrudnieniapracowników Europejskiego Banku Centralnego oraz warunków zatrudnieniakrótkoterminowego pracowników Europejskiego Banku Centralnego.

Wymagania etyczne, które znalazły się w warunkach zatrudnienia pracownikówEuropejskiego Banku Centralnego oraz warunkach zatrudnienia krótkoterminowegopracowników Europejskiego Banku Centralnego, to przede wszystkim niezależnośćzawodowa i bezstronność, a także nieszkodzenie reputacji EBC. w celu umożliwieniarealizacji wyżej wymienionych zasad pracownicy EBC zostali zobligowani do przestrzeganiazasad etycznych i wartości EBC nie tylko w życiu zawodowym, ale również w życiuprywatnym. Na pracowników nałożono także obowiązek rzetelności i sumiennościw wykonywaniu obowiązków. Zaznaczono przy tym, że pracownicy nie mogą kierować sięinteresem osobistym, ani interesem kraju z którego pochodzą. Podkreśla się tymstwierdzeniem po raz kolejny, jak istotna i ważna jest zasada niezależności pracowników, coprzekłada się na niezależność Europejskiego Banku Centralnego. Pracownicy EBC zostalizobowiązani do unikania sytuacji mogących prowadzić lub mogących być postrzegane, jakorodzące konflikt interesów. Rozumienie konfliktu interesów zostało zdefiniowane w częścizmieniającej część 0 regulaminu pracowniczego EBC. Według tej definicji, “Konfliktinteresów oznacza sytuację, gdy pracownik ma prywatne lub osobiste interesy, które mogąwpływać, lub mogą być postrzegane jako wpływające, na bezstronne i obiektywnewykonywanie obowiązków służbowych. Prywatny lub osobisty interes oznacza wszelkąkorzyść lub potencjalną korzyść, o charakterze finansowym czy niefinansowym, dlapracownika, członka jego rodziny, innego krewnego, osoby z nim zaprzyjaźnionej lubbliskiego znajomego”24. Na pracowników EBC zostały nałożone ponadto takie zasadyetyczne, jak: kierowanie się lojalnością wobec Unii Europejskiej i Europejskiego BankuCentralnego, przestrzeganie zasad EBC dotyczących prywatnych transakcji finansowych,poszanowanie godności pracowników EBC. Dodatkowo do przestrzegania zasad etycznychobowiązujących w Europejskim Banku Centralnym pracownicy tej instytucji są zobowiązanitakże podczas urlopów.

W oparciu o artykuł 37 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnychi Europejskiego Banku Centralnego nałożono na pracowników EBC obowiązek zachowania

23 Zasady Etyki Zawodowej EBC, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2015/C 204/04.24 Tamże.

17

tajemnicy służbowej dotyczącej informacji, które uzyskali w związku z wykonywanymiobowiązkami nawet po ustaniu zatrudnienia. Informacje te mogą zostać jedynie ujawnionew przypadku uzyskania zezwolenia lub ich wcześniejszego upublicznienia. Zatrudnionypracownik EBC nie może bez zezwolenia Zarządu EBC ujawniać żadnej informacji uzyskanejw związku z wykonywanymi czynnościami służbowymi nawet w sytuacji, gdy toczy siępostępowanie administracyjne lub sądowe. Zgoda na ujawnienie informacji udzielana jestjedynie w sytuacji, gdy ujawnienie jest zgodne z interesami EBC lub gdy odmowa zgody naudzielenie informacji skutkowałaby odpowiedzialnością karną pracownika. Tylko w jednejsytuacji nie jest wymagane uzyskanie zgody na ujawnienie informacji przez pracownika EBC.Jest to sytuacja, gdy pracownik składa zeznania przed Trybunałem Sprawiedliwości UniiEuropejskiej w postępowaniu między EBC, a jego obecnym lub byłym pracownikiem.

Od byłych pracowników EBC, którzy zamierzają podjąć nową działalność zawodowąwymaga się powstrzymania od wykonywania działalności, która prowadziłaby do konfliktuinteresów z EBC, to tzw. okres zakazu konkurencji, który szczegółowo został określonyw części 0 Regulaminu Pracowniczego EBC dotyczącej zasad etyki zawodowej. Wobecbyłych pracowników EBC, którzy po ustaniu zatrudnienia pozostają osobami bezrobotnymiprzewiduje się między innymi specjalne świadczenia, które wynoszą 80% ostatniegopodstawowego wynagrodzenia przez pierwszy rok i 60% przez rok kolejny. Byli bezrobotnipracownicy EBC mają także prawo do ochrony w ramach ubezpieczenia zdrowotnego EBCi ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków. Dodatkowo osoby, które wcześniejbyły zatrudnione na umowę długookresową w EBC mają prawo do uzyskania w okresiebezrobocia dodatku na gospodarstwo domowe i dodatku na dziecko. w 2016 roku świadczeniadla osób bezrobotnych, którzy wcześniej były zatrudnione na umowę długookresową w EBCposzerzono jeszcze o świadczenie edukacyjne oraz kwotę naliczonej wysługi emerytalnej25.Zabezpieczenie socjalne byłych pracowników EBC, którzy stają w obliczu bezrobocia wydajesię być również metodą ochrony tajemnicy służbowej oraz zabezpieczeniem zachowaniazakazu konkurencji.

Najważniejszym dokumentem regulującym zasady etyki pracowniczej EBC jest część0 Regulaminu pracowniczego EBC dotycząca zasad etyki zawodowej. Już w pierwszympunkcie części 0 Regulaminu pracowniczego EBC zostało wyraźnie podkreślone, żeprzywileje i immunitety przysługujące pracownikom EBC nie zwalniają ich z wypełnianiaprywatnych zobowiązań, a także przestrzegania przepisów prawa i przepisów porządkowych.Podkreślone zostało także w tym punkcie, że immunitety i przywileje mają służyć interesowiEBC, a nie prywatnym interesom pracowników tej instytucji.

W drugim z punktów części 0 Regulaminu pracowniczego EBC został szczegółowoomówiony problem konfliktu interesów. Obok zobowiązania pracowników do unikaniakonfliktu interesów i definicji już w tej części pracy przytoczonej, określono sposóbreagowania pracownika w sytuacji uświadomienia sobie konfliktu interesów. Proceduraw takiej sytuacji przewiduje powiadomienie bezpośredniego przełożonego, który zasięgaopinii Biura ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego. w przypadku istnienia możliwościkonfliktu interesów przełożony może zwolnić pracownika z obowiązku wykonaniaokreślonych zadań. Jeśli konflikt interesów dotyczy sfery zamówień publicznych, przetargówwówczas powiadamiane jest Centralne Biuro Zamówień Publicznych lub Komitet Zamówień

25 Zmiany Zasad Etyki Zawodowej EBC, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2016/C 31/043.

18

Publicznych i to one decydują o dalszych krokach postępowania. Możliwość istnieniakonfliktu interesów brana jest również pod uwagę w procedurze rekrutacyjnej do EBCi polega ona na analizie powiązań kandydata z pracownikami EBC. w przypadku stwierdzeniamożliwości istnienia konfliktu interesów porady udziela Biuro ds. Zgodności i ŁaduWewnętrznego.

Część 0 Regulaminu pracowniczego EBC zabrania przyjmowania pracownikomjakichkolwiek korzyści związanych z zatrudnieniem ich w Europejskim Banku Centralnym.Punktem wyjścia w określaniu korzyści jest definicja tego pojęcia, która na potrzebyregulaminu brzmi następująco: “Przez korzyść rozumie się każdy prezent, przejawgościnności lub inne świadczenie o charakterze finansowym lub niefinansowym, którew sposób obiektywny polepsza finansową, prawną lub osobistą sytuację przyjmującego lubjakiejkolwiek innej osoby, przy czym uprawnienie do niego nie wynika z przepisów prawa.Za korzyść nie uważa się drobnych przejawów gościnności, okazywanych podczas spotkańzwiązanych z obowiązkami służbowymi. Korzyść uznaje się za związaną z zatrudnieniemprzyjmującego w EBC, jeśli jest ona oferowana ze względu na stanowisko przyjmującegow EBC, a nie ze względów prywatnych”. w związku z taką definicją korzyści EBC dopuszczaprzyjmowanie następujących korzyści z zastrzeżeniem, że nie mogą one pochodzić z tegosamego źródła i mieć zbyt dużej częstotliwości: przejawy gościnności podmiotów prywatnychdo kwoty 50 Euro, korzyści oferowane przez inne banki centralne, podmioty publicznei organizacje międzynarodowe, jeśli nie przekraczają zwyczajowo przyjętych norm, korzyści,których odrzucenie miałoby wpływ na relacje zawodowe lub stanowiłoby afront. Pracownicyotrzymujący korzyści w szczególnych okolicznościach, gdy ich odrzucenie stanowiłobyafront lub wpływało na relacje zawodowe mają obowiązek ich zgłoszenia w Biurze ds.Zgodności i Ładu Wewnętrznego.

W przeprowadzaniu postępowań przetargowych pracownicy EBC zobowiązani są dozachowania obiektywizmu, neutralności oraz uczciwości, a także do zachowaniaprzejrzystości działań z zachowaniem przestrzegania zasad dotyczących konfliktu interesów,przyjmowania prezentów oraz zachowania tajemnicy służbowej.

Pracownik Europejskiego Banku Centralnego, któremu przyznano nagrodę,odznaczenie lub inne wyróżnienie przed jego przyjęciem powinien uzyskać zezwolenie Biurads. Zgodności i Ładu Wewnętrznego.

Pracownikom zabrania się Europejskiego Banku Centralnego zabrania sięprzyjmowania wynagrodzenia od osób trzecich za działania wykonywane w ramachobowiązków służbowych. Jeśli strona trzecia oferuje zapłatę winna jej dokonać na rzeczEuropejskiego Banku Centralnego.

Zasady Etyki zawodowej EBC regulują także możliwość podejmowania działalnościzewnętrznej przez pracowników Europejskiego Banku Centralnego. w omawianymdokumencie odnajdujemy między innymi następujący zapis: “Pracownicy są zobowiązani douzyskania pisemnego zezwolenia na podjęcie jakiejkolwiek działalności zewnętrznej, którama charakter działalności zawodowej lub w inny sposób wykracza poza działalność, którąmożna w sposób rozsądny uznać za sposób spędzania wolnego czasu”26. Zezwolenie nadziałalność zewnętrzną, o którym mowa w przytoczonych słowach nie jest wymagane, gdy

26 Tamże.

19

działalność ta jest świadczona nieodpłatnie i i prowadzona w dziedzinach takich jak: kultura,nauka, edukacja, sport, działalność charytatywna, religijna, społeczna, dobroczynna orazdziałalność ta nie powinna wiązać się z obowiązkami zawodowymi pracownika i EuropejskimBankiem Centralnym.

Pracownikom EBC zezwala się na angażowanie polityczne i związkowe, przy czymw tej działalności nie mogą oni wykorzystywać stanowisk, które pełnią w Europejskim Bankucentralnym. w przypadku jednak kandydowania, czy też wyboru do pełnienia funkcjipublicznej wobec pracownika mogą zostać podjęte decyzje po konsultacji DyrektoraGeneralnego Kadr, Budżetu i Organizacji EBC z Biurem ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznegostwierdzające, że pracownik powinien wystąpić o urlop bezpłatny lub urlop wypoczynkowy,czy też, że może wykonywać swoje obowiązki w niepełnym wymiarze czasu pracy, bądźmoże wypełniać swoje obowiązki na dotychczasowych zasadach.

Działalność zewnętrzna pracowników EBC powinna być wykonywana pozagodzinami pracy.

W kontekście niezależności Europejskiego Banku Centralnego w omawianymdokumencie porusza się również kwestię możliwości istnienia konfliktu interesuwynikającego z zatrudnienia małżonka pracownika Europejskiego Banku Centralnego , bądźjego formalnego partnera.

Zasady Etyki Zawodowej EBC w kontekście części 0 Regulaminu pracowniczegoEBC określają ograniczenia po ustaniu zatrudnienia w Europejskim Banku Centralnym. Tymiograniczeniami są:- obowiązek powiadamiania Biura ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego przy podejmowaniudziałalności z którą może wiązać się konflikt interesów,- zakaz konkurencji.

Długość trwania powyższych ograniczeń zależy od długości czasu pracyw Europejskim Banku Centralnym lub wysokości wynagrodzenia związanego z grupązaszeregowania.

Część 0 Regulaminu pracowniczego EBC porusza również kwestie standardówzawodowych. Są one przede wszystkim związane z tajemnicą służbową, relacjamiz podmiotami zewnętrznymi, stosunkami wewnętrznymi oraz poszanowaniem zasadyrozdziału funkcji nadzorczych od funkcji związanych z polityką pieniężną.

Pracownicy Europejskiego Banku Centralnego zobowiązani są do zachowaniapoufności dokumentów i informacji.

W relacjach z podmiotami zewnętrznymi pracownicy powinni uwzględniać troskę oreputację EBC, niezależność EBC oraz potrzebę zachowania tajemnicy służbowej. Dlazachowania niezależności pracownikom EBC nie wolno zwracać się o instrukcje do rządów,władz, czy też innych organizacji oraz osób spoza EBC. Pracownicy EBC powinniwykazywać wysoki poziom dostępności w kontaktach z innymi instytucjami i organizacjamieuropejskimi i międzynarodowymi. Współpracując z pracownikami innych bankówcentralnych pracownicy EBC powinni zachowywać zasadę bezstronności oraz zasadęwspółpracy. Szczególną ostrożność pracownicy EBC powinni wykazywać w kontaktachz mediami i grupami interesu. w przypadku wystąpień na konferencjach, czy też udziału

20

w zewnętrznych publikacjach pracownicy EBC winni uzyskać zgodę zgodnie ze zbioremprocedur wewnętrznych.

W relacjach wewnętrznych pracownicy EBC powinni wykonywać poleceniaprzełożonych. Odstępstwem od takiego stanu jest sytuacja, gdy przełożony łamie prawowydając polecenie niezgodne z przepisami. Wówczas podwładny zgłasza ten faktprzełożonemu lub dyrekcji, jeśli przełożony nie ustosunkował się dostatecznie do uwagpodwładnego. Pracownicy nie mogą żądać od siebie wykonania zadań o charakterzeprywatnym. Pracownicy w relacjach wewnętrznych powinni ze sobą współpracowaći należycie przekazywać informacje mające wpływ na jakość pracy Europejskiego Bankucentralnego. Pracownicy nie powinni względem siebie utrudniać i odmawiać współpracy.Dodatkowo pracownicy EBC powinni przestrzegać zasady rozdziału funkcji nadzorczych odfunkcji związanych z polityką pieniężną.

Prywatne transakcje finansowe pracowników EBC przeprowadzane na własnyrachunek powinny cechować się powściągliwością, ostrożnością, rozsądnością, a także niepowinny mieć charakteru spekulacyjnego. Transakcje te nie mogą naruszać reputacjii wiarygodności EBC, a także naruszać zaufania opinii publicznej co do uczciwościi bezstronności pracowników tej instytucji.

Pracowników EBC obowiązuje absolutny zakaz wykorzystywania informacjisłużbowych do zawierania jakichkolwiek transakcji finansowych, a także ichrekomendowania lub doradzania przy ich zawieraniu. Dla pracowników EBC określonokategorie prywatnych transakcji objętych wyłączeniem, transakcji niedozwolonych,wymagających uzyskania zezwolenia i podlegających zgłoszeniu.

Pracownicy EBC zobowiązani są przedstawić w Biurze ds. Zgodności i ŁaduWewnętrznego wykaz swoich rachunków bankowych, rachunków w których sąwspółwłaścicielami, rachunków powierniczych, rachunków maklerskich, rachunków kartkredytowych oraz rachunków co do których udzielono im pełnomocnictw.

Zasady Etyki Zawodowej EBC w kontekście części 0 Regulaminu pracowniczegoEBC stoją także na straży godności pracowników EBC wyrażając jasne stanowisko, iżpracownicy EBC zobowiązani są szanować godność swoich współpracowników orazpowstrzymywać się od zachowań, które mogą być postrzegane jako poniżające dla innych.Pracownicy EBC powinni innym okazywać szacunek i zrozumienie.

Zasady Etyki Zawodowej EBC w kontekście części 0 Regulaminu pracowniczegoEBC definiują także w kontekście godności pewne istotne pojęcia, które przyjmująnastępujące brzmienie:

“1. Poszanowanie godności pracownika oznacza powstrzymanie się od niestosownychzachowań. Niestosowne zachowanie oznacza wszelkie formy bezpośredniej lub pośredniejdyskryminacji, przemoc fizyczną, nękanie psychiczne (nazywane także zastraszaniem lubmobbingiem) i napastowanie seksualne.

2. Dyskryminacja bezpośrednia występuje w przypadku, gdy daną osobę ze względu na jejprzynależność państwową, płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd,niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, traktuje się, traktowano lub traktowano bymniej przychylnie niż inną osobę w podobnej sytuacji.

21

3. Dyskryminacja pośrednia ma miejsce, gdy pozornie neutralny przepis, kryterium lubpraktyka mogą doprowadzić do szczególnie niekorzystnej sytuacji dla osób o danejprzynależności państwowej, płci, pochodzeniu rasowym lub etnicznym, religii lubświatopoglądzie, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej w stosunku do innychosób, chyba że taki przepis, kryterium lub praktyka są obiektywnie uzasadnione.

4. Przemoc fizyczna oznacza celowe użycie siły fizycznej lub groźbę jej użycia, którychskutkiem jest cierpienie natury fizycznej, seksualnej lub psychicznej.

5. Nękanie psychiczne oznacza każde niewłaściwe zachowanie, które ma miejsce naprzestrzeni pewnego okresu, powtarza się lub ma charakter ciągły i obejmuje sposóbzachowania, wypowiedzi ustne i pisemne, gesty lub inne działania podejmowane umyślnie,które mogą godzić w osobowość, godność lub integralność fizyczną lub psychiczną danejosoby.

6. Molestowanie seksualne oznacza zachowania dotyczące płci, które są niepożądane przezosobę, do której są adresowane, a ich celem lub skutkiem jest obraza osoby lub tworzenieatmosfery zastraszenia, wrogości, upokorzenia lub niepokoju w środowisku pracy”27.

Ocena niestosowności zachowania, aby była obiektywna powinna odbywać sięz perspektywy rozsądnej osoby trzeciej.

Zasady etyczne przewidują dwa rodzaje procedur postępowań dla osóbpokrzywdzonych niestosownym zachowaniem. Pierwsza z procedur to procedura nieformalna,zaś druga to procedura formalna przyjmująca charakter administracyjny.

Pracownicy EBC zobowiązani są ponadto do szanowania i ochrony mieniaEuropejskiego Banku Centralnego. Wszystkie urządzenia i całe wyposażenie EBC winno byćwykorzystywane wyłącznie do celów służbowych, chyba, że istnieje zgoda na ichwykorzystanie prywatne w zbiorze procedur wewnętrznych.

2.5. Kodeks postępowania członków Rady Nadzoru EBC.

Kodeks postępowania członków Rady Nadzoru EBC28 odnosi się do członków RadyNadzoru w czasie wykonywania swoich obowiązków oraz członków Rady ds. Nadzorudziałających jako Komitet Sterujący Rady ds. Nadzoru.

Już w drugim artykule tego kodeksu odnajdziemy zapisy, które nakładają na członkówRady ds.Nadzoru oraz innych uczestników posiedzeń Rady ds. Nadzoru szczególnie wysokiewymogi etyczne. Wymienia się przy tym następujące wobec nich oczekiwania etyczne:uczciwość, niezależność, bezstronność, dyskrecja, niezależność od osobistego interesu.w artykule drugim ponadto wymieniono następujące powinności, które powinni spełniaćczłonkowie Rady ds. Nadzoru: “Powinni być świadomi znaczenia swoich obowiązkówi zakresu odpowiedzialności, powinni uwzględniać publiczny charakter pełnionych funkcji

27 Tamże.28 Kodeks postępowania członków rady Nadzoru Europejskiego Banku Centralnego, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej2015/C 93/02.

22

oraz postępować w sposób, który ugruntowuje i promuje zaufanie opinii publicznej doEBC”29. Członkowie Rady ds. Nadzoru powinni przekazywać informacje opinii publicznejw sposób wzajemnie uzgodniony,, aby nie wprowadzać chaosu, lecz budować społecznezaufanie do działalności EBC.

W Kodeksie postępowania członków Rady Nadzoru, znajdziemy liczne odwołania dokonieczności przestrzegania przez członków Rady ds. Nadzoru przepisów nadrzędnych,którym podlegają.

Podobnie jak w przypadku innych pracowników EBC, również wobec członków Radyds. Nadzoru wymaga się niezależności. Niezależność ta ma się przejawiać poprzez:- kierowanie się interesem Unii Europejskiej, a nie interesem krajowym lub osobistym,- nie zwracają się o instrukcje do organów lub instytucji Unii Europejskiej, czy też państwczłonkowskich Unii Europejskiej, ani żadnych innych podmiotów,- nie poddają się i nie kierują się naciskami politycznymi, czy też ingerencją komercyjną,- rezygnację z działalności zawodowej i zajmowania stanowisk podważających ichniezależność.

Podobnie jak inni pracownicy EBC również członkowie Rady ds. Nadzoru nie mogąwykorzystywać poufnych informacji do przeprowadzania prywatnych transakcji finansowych,jak również powinni przestrzegać zasad przeprowadzania osobistych transakcji finansowychobowiązujących w Europejskim Banku Centralnym. Dodatkowo od członków Rady ds.Nadzoru wymaga się składania corocznych deklaracji majątkowych.

Dla zapewnienia niezależności działań Rady ds. Nadzoru istnieją obostrzenia wobecbyłych jej członków związane z zakazem konkurencji. Zakaz konkurencji dotyczyszczególnie możliwości podejmowania zatrudnienia przez byłych pracowników Rady ds.Nadzoru w instytucjach kredytowych podlegających bezpośredniemu nadzorowi przez EBC.

Kodeks postępowania członków Rady Nadzoru, wprowadza także inne zasady, któreobowiązują pracowników Europejskiego Banku Centralnego. Członków Rady ds. Nadzorudotyczą obostrzenia związane z: konfliktem interesów, przyjmowaniem prezentów i innychkorzyści, podejmowaniem osobistej działalności zawodowej, działalnością zawodowąmałżonka, przyjmowaniem zaproszeń do udziału w różnego rodzaju wydarzeniach, w którychudział podważałby niezależność członka Rady ds. Nadzoru, czy też wywoływał podejrzenieistnienia konfliktu interesów. Członkowie Rady ds. Nadzoru zobowiązani są także doprzestrzegania przepisów związanych z zachowaniem tajemnicy służbowej.

2.6. Wytyczne EBC określające podstawy Zasad etyki Eurosystemu.

Wytyczne EBC określające podstawy Zasad etyki Eurosystemu30 mają zastosowaniew odniesieniu do banków centralnych wykonujących działania w ramach Eurosystemu.

29 Tamże.30 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/855 z dnia 12 marca 2015 r. określające podstawy Zasad etykiEurosystemu i uchylające wytyczne EBC/2002/6 w sprawie minimalnych norm dla Europejskiego Banku Centralnego orazkrajowych banków centralnych przy przeprowadzaniu operacji związanych z polityką pieniężną, operacji walutowychz rezerwami walutowymi EBC oraz zarządzaniu rezerwowymi aktywami walutowymi EBC, EBC/2015/11.

23

Pierwszym z zakazów, ujętych w wytycznych jest zakaz nadużywania informacjipoufnych. Wytyczne wyznaczają minimalny zakres związany z naruszeniem poufnościinformacji, który przyjmuje następujące brzmienie: “Zakaz nadużywania informacji poufnychobejmuje co najmniej:a) wykorzystanie informacji poufnych do prywatnych transakcji na rachunek własny alboosób trzecich;b) ujawnianie informacji poufnych jakiejkolwiek innej osobie, chyba że do ujawnieniadochodzi przy wykonywaniu obowiązków zawodowych w oparciu o zasadę wiedzykoniecznej;c) wykorzystanie informacji poufnych w celu zalecenia innym osobom zawarcia prywatnychtransakcji finansowych lub nakłonienia ich do tego”31.

W związku z powyższym w Wytycznych EBC określających podstawy Zasad etykiEurosystemu określono prywatne transakcje o krytycznym znaczeniu, nadając imw dokumencie następujące znaczenie: “Prywatną transakcję finansową uznaje się za mającąkrytyczne znaczenie, jeżeli jest blisko związana z wykonywaniem zadań Eurosystemu albomoże wywołać takie wrażenie”.

W Wytycznych EBC określające podstawy Zasad etyki Eurosystemu zawarto równieżwymagania wobec banków wchodzących w skład Eurosystemu obowiązek wprowadzeniazasad wewnętrznych ograniczających możliwość powstania konfliktu interesów oraz procedurzwiązanych z jego zaistnieniem, a także określenia zasad zakazujących przyjmowaniakorzyści przez pracowników banków centralnych.

Można zauważyć, że Wytyczne EBC określające podstawy Zasad etyki Eurosystemustawiają sobie za cel umocnienie niezależności banków centralnych wchodzących w składEurosystemu, poprzez regulacje wzmacniające niezależność ich pracowników.

2.7. Komitet EBC ds. Etyki i jego regulamin.

Powołanie do życia w 2015 roku Komitetu Europejskiego Banku Centralnego ds.Etyki32 było związane z chęcią, wzmocnienia istniejących zasad etycznych obowiązującychw Europejskim Banku Centralnym, Europejskim Systemie Banków Centralnych orazjednolitym mechanizmie nadzorczym. Komitet ds. Etyki składa się z trzech członków,z których minimum jeden jest członkiem Komitetu ds. Audytu.

Do najważniejszych zadań Komitetu Europejskiego Banku Centralnego ds. Etykinależą zgodnie z jego regulaminem:- Komitet ds. Etyki udziela odpowiedzi na pytania dotyczące kwestii etycznych w oparciu ozłożone w tych sprawach wnioski,- przekazywanie informacji Komitetowi ds. Audytu o udzielonych poradach i zakresie ichwdrożenia,- przekazywanie corocznych sprawozdań z działalności Komitetu dla Rady Prezesów,

31 Tamże.32 Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/433 z dnia 17 grudnia 2014 r. w sprawie ustanowienia Komitetu ds.Etyki i jego regulaminu, EBC/2014/59.

24

- wypełnianie obowiązków, które realizowali doradca ds. Etyki oraz ekspert ds. Etyki, którzywcześniej byli powoływani odpowiednio na podstawie Kodeksu postępowania dla członkówRady Prezesów oraz na podstawie Uzupełniającego kodeksu kryteriów etycznych dlaczłonków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego.

2.8. Kryteria etyczne dla członków zarządu EBC.

Kryteria etyczne dla członków zarządu EBC33, zawarte zostały w opublikowanymw 2010 roku Uzupełniającym kodeksie kryteriów etycznych dla członków ZarząduEuropejskiego Banku Centralnego.

Kryteria etyczne dotykają spraw związanych z: przyjmowaniem prezentów i innychkorzyści majątkowych, przyjmowaniem zaproszeń, wynagrodzeniem z tytułu działalnościpodejmowanej osobiście przez członków Zarządu, przestrzeganiem zasad dotyczącychnieuprawnionego wykorzystania informacji poufnych w obrocie instrumentami finansowymi.

Pod pojęciem prezentu w powyższym dokumencie rozumie się “wszelkie korzyści ocharakterze finansowym lub rzeczowym, związane w jakikolwiek sposób z zadaniamii obowiązkami członka Zarządu, a niebędące uzgodnionym wynagrodzeniem za świadczonąpracę, które zostały wręczone lub przyjęte przez członka Zarządu, członka jego rodziny,bliskiego znajomego lub współpracownika”34. Prezenty mogą być przyjmowane przezczłonków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego jeśli spełniają następujące kryteria:prezent nie narusza obiektywizmu i swobody działania członka Zarządu, kwota prezentu odprzedstawiciela sektora prywatnego nie przekracza kwoty 50 Euro, zaś od innych bankówcentralnych lub podmiotów publicznych mieści się w zwyczajowo przyjętych normach.w przypadku prezentów, których wartość przekracza 50 Euro, powinny być one przekazanedo EBC lub nadwyżka ich wartości powinna zostać wpłacona na rzecz EBC. w przypadkupostępowań przetargowych członkowie Zarządu nie powinni przyjmować żadnych prezentów.Członkowie EBC nie powinni przyjmować siebie nawzajem, ani przekazywać sobiejakichkolwiek korzyści na koszt Europejskiego Banku Centralnego.

W kwestii przyjmowania zaproszeń przez członków Zarządu Europejskiego BankuCentralnego w Uzupełniającym kodeksie kryteriów etycznych dla członków ZarząduEuropejskiego Banku Centralnego znajdujemy następujący zapis: “Członkowie Zarządu,biorąc pod uwagę ciążący na nich obowiązek zachowania zasady niezależności i unikaniakonfliktu interesów, mogą przyjmować zaproszenia na konferencje, przyjęcia lub wydarzeniakulturalne, wraz z oferowanym w ich ramach programem rozrywkowym, korzystając takżez okazywanej gościnności, o ile ich uczestnictwo w danym wydarzeniu da się pogodzićz wykonywaniem ich obowiązków bądź też leży w interesie EBC”35. Dodatkowo jeszczew przypadku uzyskania wynagrodzenia za wykłady lub wystąpienia związane z pełnionąprzez członków Zarządu EBC funkcją, mają być wykorzystywane przez Europejski BankCentralny na cele charytatywne.

33 Uzupełniający kodeks kryteriów etycznych dla członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego, Dziennik UrzędowyUnii Europejskiej 2010/C 104/03.34 Tamże.35 Tamże.

25

Uzupełniając kodeks kryteriów etycznych dla członków Zarządu Europejskiego BankuCentralnego reguluje także sprawy związane z przyjmowaniem wynagrodzenia z tytułudziałalności podejmowanej osobiście przez członków Zarządu EBC. Kodeks mówi, iż mogąoni podejmować działalność dydaktyczną oraz inną działalność nie związaną z osiąganiemzysku. Za swoją pracę mogą pobierać oni zwrot kosztów podróży i wynagrodzenie w ramachodpowiadającego wkładowi pracy oraz mieszczące się w zwyczajowych granicach, przy czympraca za którą pobierają wynagrodzenie odbywa się bez udziału Europejskiego BankuCentralnego.

W zakresie przestrzegania zasad dotyczących nieuprawnionego wykorzystaniainformacji poufnych, członkom Zarządu EBC zaleca się przekazanie swoich inwestycjiadministratorom inwestycji portfelowych z przekazaniem im również pełnej swobodydecyzyjnej. Zalecenie to nie obejmuje między innymi: rachunków bieżących, lokat, funduszyrynku pieniężnego, rachunków oszczędnościowych.

2.9. Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów oraz Regulamin RadyOgólnej.

Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów z 2002 roku36 wraz ze zmianamiwprowadzonymi w oparciu o porozumienie z dnia 21 grudnia 2006 roku zmieniającymporozumienie w sprawie Kodeksu postępowania dla członków Rady Prezesów zawiera zasadyetyczne i standardy postępowania członków Rady Prezesów EBC i ich zastępców w ramachwykonywania ich funkcji. Już w drugim punkcie dokumentu stawia się przed wymienionymiosobami obowiązek przestrzegania najwyższych standardów etycznych postępowania, cowiąże się z takimi wartościami, jak: uczciwość, niezależność, bezstronność, zachowywaniepoufności, nie kierowanie się interesem własnym, unikanie konfliktu interesów.

Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów porusza w swojej treściw zasadzie trzy niezwykle istotne zagadnienia, a mianowicie porusza kwestię niezależności,konfliktu interesów i tajemnicy służbowej.

W myśl dokumentu członkowie Rady Prezesów nie powinni w swoim działaniukierować się instrukcjami zewnętrznymi pochodzącymi z organów i instytucji UniiEuropejskiej, jak również państw członkowskich. Działanie członków Rady powinno miećprzede wszystkim na względzie interes obszaru Euro. w celu zapewnienia niezależnościczłonkowie Rady Prezesów nie powinni przyjmować żadnych nagród, prezentów,wynagrodzeń, których wartość przekraczałaby 200 Euro. Członkom Rady prezesów zezwalasię przyjmować zaproszenia na różne wydarzenia pod warunkiem możliwości pogodzeniauczestnictwa w wydarzeniu z wykonywaniem obowiązków w ramach Rady Prezesów. Dlazapewnienia niezależności członków Rady Prezesów zabrania się im przyjmowaniawynagrodzenia za wykłady, czy wystąpienia w ramach ich funkcji w Radzie Prezesów, a ichpozostała osobista działalność nie powinna szkodzić wizerunkowi EBC i negatywniewpływać na wypełnianie obowiązków w Radzie Prezesów. w kontaktach z grupami interesówczłonkowie Rady Prezesów powinni dbać o zachowanie zasady niezależności. w celuzapewnienia i potwierdzenia niezależności działania członkowie Rady Prezesów corocznie

36 Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów, dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2002/C 123/06.

26

zobowiązani są do przekazania wykazu prywatnych i publicznych funkcji pełnionych pozaESBC.

W kwestii konfliktów interesów Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów,porusza sprawy związane z :- koniecznością unikania wszelkich sytuacji prowadzących do konfliktu interesów,- niezależnością i bezstronnością związaną z wpływem decyzji Rady prezesów na wydarzeniarynkowe,- z udostępnianiem i wykorzystywaniem informacji poufnych dla celów realizacji prywatnychtransakcji finansowych.

Odnośnie zachowania tajemnicy służbowej, kodeks zwraca szczególną uwagę nanieujawnianie informacji poufnych, szczególnie w czasie wystąpień publicznych orazw kontaktach z mediami. Dodatkowo na byłych członkach Rady Prezesów, w ciągupierwszego roku od zakończenia pełnienia obowiązków ciąży zobowiązanie do unikaniakonfliktu interesów. Dodatkowo byli członkowie Rady Prezesów w okresie pierwszego rokuod zakończenia pełnienia obowiązków winni powiadamiać Radę o zamiarze podjęciadziałalności prywatnej lub zawodowej, która mogłaby stać w konflikcie interesów.

W Regulaminie Rady Ogólnej Europejskiego Banku Centralnego pojawia sięw zasadzie jeden wyraźny zapis, który możemy zakwalifikować, jako zapis dotyczącypłaszczyzny etycznej. w artykule 10 odnajdujemy następujące słowa: “Obrady Rady Ogólnejoraz wszelkich komitetów bądź grup zajmujących się sprawami w jej zakresie działania mającharakter poufny, chyba że Rada Prezesów upoważni Prezesa EBC do podania wynikówobrad do publicznej wiadomości”37.

Zapisy dotyczące zachowania poufności informacji w obu powyżej omówionychdokumentach, są kolejnymi dotyczącymi tej istotnej dla funkcjonowania banków centralnychkwestii. Bez wątpienia zachowanie poufności szczególnie wobec mediów pozwala uniknąćniepotrzebnych spekulacji, a także daje możliwość uporządkowania działalności RadyOgólnej EBC.

2.10. Zasady etyki dla jednolitego systemu nadzorczego oraz Mandat Komitetuds. Audytu.

Jednolity mechanizm nadzorczy to system nadzoru nad bankami w Europie, którytworzą Europejski Bank Centralny oraz organy nadzoru z państw członkowskich UniiEuropejskiej objętych mechanizmem.

Zasady etyki dla jednolitego systemu nadzorczego zostały ujęte w wytycznychEuropejskiego Banku Centralnego z dnia 12 marca 2015 roku określających podstawy zasadetyki dla jednolitego mechanizmu nadzorczego38. Zasady te zostały opisane w rozdziałach

37 Decyzja EBC z dnia 17 czerwca 2004 r. przyjmująca Regulamin Rady Ogólnej EBC, EBC/2004/12, Dz.U. L 230z 30.6.2004.38 Wytyczne Europejskiego Banku centralnego (UE) 2015/856 z dnia 12 marca 2015 r. określające podstawy zasad etyki dlajednolitego mechanizmu nadzorczego, EBC/2015/12.

27

poświęconych kolejno: zapobieganiu nadużywania informacji poufnych, unikaniu konfliktuinteresów, przyjmowaniu prezentów i korzystaniu z gościnności.

W kwestii zapobiegania nadużywania informacji poufnych, unikania konfliktuinteresów, przyjmowania prezentów i korzystaniu z gościnności dokument jest niemalidentyczny w zapisach z Wytycznymi EBC określającymi podstawy Zasad etyki Eurosystemu,odnosząc jednakże je do Europejskiego Banku Centralnego i właściwych organów krajowychsprawujących nadzór bankowy. Omówienie powyższych zapisów miało miejsce w rozdzialepoświęconym Wytycznym EBC określającym podstawy Zasad etyki Eurosystemu.

Komitet ds. audytu z kolei, ma za zadanie wspieranie Rady Prezesów w realizacjitakich zadań związanych z udzielaniem opinii i porad dotyczących: rzetelności informacjifinansowych, nadzoru nad kontrolą wewnętrzną, zgodności z odpowiednimi przepisami prawa,regulacjami i kodeksami postępowania, działalności pionów audytu. Komitet ds. Audytuocenia również sprawozdania finansowe EBC. w skład Komitetu ds. Audytu wchodzą:wiceprezes Europejskiego Banku Centralnego, dwóch starszych stażem prezesów krajowychbanków centralnych strefy Euro oraz dwóch członków zewnętrznych, którzy są wybieranispośród urzędników wysokiego szczebla posiadających doświadczenie w bankowościcentralnej.

Podstawowymi zasadami etycznymi wyznaczonymi do przestrzegania przez Komitetds. Audytu są poufność informacji oraz niezależność członków Komitetu ds. Audytu.Członkowie Komitetu ds. Audytu mają zakaz ujawniania informacji poufnych osobom spozaEBC i Eurosystemu. w swoich pracach członkowie Komitetu ds. Audytu winni kierować sięzasadą niezależności. w pozostałych sprawach winni się oni także kierować zapisamiKodeksu postępowania dla członków Rady Prezesów, który określa odpowiedzialność zawiarygodność i reputację Eurosystemu39.

39 Mandat Komitetu ds. Audytu, https://www.ecb.europa.eu/ecb/shared/pdf/corgov/201307_audcomman.pl.pdf, dostęp09.06.2016 r.

28

3. Wybrane źródła zasad etycznych w Systemie RezerwyFederalnej.

3.1. System Rezerwy Federalnej.

System Rezerwy Federalnej jest bankiem centralnym USA. Zaczął on funkcjonowaćna mocy Federal Reserve System Act w 1914 roku.

Do głównych zadań Systemu Rezerwy Federalnej należą:- kształtowanie polityki pieniężnej,- nadzór nad funkcjonowaniem systemu bankowego,- utrzymywanie stabilności systemu finansowego,- obsługa finansowa instytucji depozytowych oraz rządu, a także zapewnienie sprawnegosystemu płatniczego40.

Najważniejszymi organami Systemu Rezerwy Federalnej jest Rada Gubernatorów orazFederalny Komitet Operacji Otwartego Rynku.

Rada Gubernatorów składa się z siedmiu osób powoływanych przez prezydenta USAi zatwierdzanych przez Senat. Kadencja członków rady Gubernatorów wynosi 14 lat. Dokompetencji Rady Gubernatorów należy kształtowanie polityki pieniężnej, wyłączne prawozmiany stopy rezerw obowiązkowych, regulowanie i nadzorowanie funkcjonowania dwunastubanków regionalnych wchodzących w skład Systemu Rezerwy Federalnej, publikowanieinformacji o działalności Systemu Rezerwy Federalnej oraz o sytuacji gospodarczej USA41.

W skład Komitetu Operacji Otwartego Rynku wchodzi siedmiu członków RadyGubernatorów oraz pięciu z dwunastu prezesów Banków Regionalnych, przy czym prezesbanku w Nowym Jorku ma stałe miejsce w Komitecie. Kadencja członków Komitetu OperacjiOtwartego Rynku wynosi 14 lat. Głównym zadaniem tego organu jest decydowanie o skalii kierunku operacji otwartego rynku, które są najważniejszym instrumentem politykipieniężnej Systemu Rezerwy Federalnej42.

System Rezerwy Federalnej ma strukturę dwupoziomową, tzn. posiada szczebelfederalny oraz w jego skład wchodzi dwanaście banków regionalnych, które mają swojesiedziby w następujących miastach: Boston, Nowy Jork, Filadelfia, Cleveland, Richmond,Atlanta, Chicago, Saint Louis, Minneapolis, Kansas City, Dallas oraz San Francisco43.

40 L. Oręziak, System Rezerwy Federalnej jako bank centralny Stanów Zjednoczonych, [w:] Bankowość Centralna od a do Z,nr 9/2016, dostęp: 09.06.2016 r.41 Tamże.42 Tamże.43 Tamże.

29

3.2. Przykładowy Kodeks Postępowania.

Przykładowym Kodeksem Postępowania, który zostanie omówiony w niniejszymrozdziale jest Code of Conduct Federal Reserve Bank of New York44.

Już w pierwszym punkcie kodeksu zostały określone cele jego powstania orazpodstawowe kryteria etyczne, które winni spełniać pracownicy Banku, jak i Systemu RezerwyFederalnej. Jako cel powstania kodeksu podaje się zapewnienie prawidłowegofunkcjonowania banku i Systemu Rezerwy Federalnej oraz utrzymanie zaufania społecznego.Podstawowymi wartościami etycznymi przypisanymi pracownikom Banku mają być:uczciwość, rzetelność, bezstronność oraz równość w traktowaniu wszystkich osób. Pracownikbanku nie powinien stawiać prywatnych korzyści ponad interes banku, aby to nie rodziłokonfliktu interesów oraz nie stało w sprzeczności z niezależnością pracownika banku.Obowiązkiem pracownika jest także prowadzenie własnych spraw finansowych w sposóbuczciwy.

Kodeks zabrania pracownikowi na terenie banku uprawiania hazardu, picia alkoholu,posiadania narkotyków oraz broni palnej.

Na pracownika banku w kodeksie zostają nałożone powinności w postaci troski omienie banku, a także troski o zachowanie poufności informacji bankowych. w kodeksiepojawia się także wyraźny zakaz wykorzystywania informacji poufnych dla własnych celów.Kodeks precyzyjnie określa, jakie transakcje i w jakim stopniu może zawierać pracownikbanku mając dostęp do określonego rodzaju informacji bankowych. Wytyczne kodeksuzabraniają pracownikowi banku wykorzystywania własnego stanowiska dla celówprywatnych i popierania innych osób, bądź organizacji.

W kodeksie szeroko zostaje opisana sytuacja konfliktu interesów, który może pojawićsię w różnych aspektach wykonywanych działań pracownika banku, dlatego też wyczula siępracowników banku na sytuacje, które mogą podważać ich bezstronność, a także prowadzićdo pojawienia się konfliktu interesów. Konflikt interesów może pojawić się w sferzezamówień i przetargów, może wiązać się z inwestycjami i kredytami pracownika lubczłonków jego rodziny.

Kodeks zakazuje pracownikom banku niektórych form inwestycji, które mogłybypodważać niezależność pracownika, a także wskazywać na wykorzystanie informacjipoufnych dla własnych celów. Zakaz ten obejmuje także członków najbliższej rodzinypracownika banku.

W kodeksie pojawia się również zapis zabraniający pracownikom, ale też i ichrodzinom przyjmowania prezentów od podmiotów będących kontrahentami banku.Dopuszcza się przyjmowanie prezentów o wartości poniżej 20$, a także w określonychszczegółowo w kodeksie sytuacjach, np. gdy prezent jest ogólnie dostępny bez żadnych opłatlub też, gdy prezent stanowi posiłek, za który nie ma możliwości dokonania zapłaty. Kodekswskazuje również, że konflikt interesów może rodzić sytuacja, gdy pracownik wykonujeczynności urzędowe wobec potencjalnego przyszłego pracodawcy.

44 Federal Reserve Bank of New York. Code of Conduct,https://www.newyorkfed.org/medialibrary/media/aboutthefed/ob43.pdf, dostęp 09.06.2016 r.

30

Pracownik, gdy nie wykonuje czynności służbowych ma obowiązek przynosić chlubębankowi. Nie powinien także poza obowiązkami służbowymi wikłać się w sytuacje mogącerodzić konflikt interesów. Pracownikowi zakazane zostało w kodeksie również czerpaniekorzyści w postaci wynagrodzenia za publikacje, czy wykłady związane z jego pracą w banku.

Kodeks zezwala pracownikowi banku na działalność polityczną tak długo, jak nie stajeto w konflikcie z jego obowiązkami zawodowymi, ale jednocześnie bank podkreśla swojąniezależność polityczną, zakazując między innymi niektórych działań w działalnościpolitycznej swoim pracownikom, jak np. zbieranie datków na rzecz partii. Kodekszobowiązuje byłych pracowników banku do zachowania tajemnicy służbowej także poustaniu zatrudnienia.

Zapisy kodeksu zobowiązują również pracowników banku do corocznego składaniaraportów odnośnie wszystkich kwestii, które mogłyby stwarzać konflikt interesów.

3.3. Wytyczne dotyczące korzystania z zewnętrznych ekspertów na kontrole,inspekcje i do innych spraw związanych z nadzorem bankowym orazSpecjalne Ograniczenia po okresie zatrudnienia przewidziane w ustawiez 2004 roku o Reformie Wywiadu i Zapobieganiu Terroryzmowi

Dokument Guidelines for Using External Experts on Examinations, Inspections, andOther Bank Supervision Matters45 (Wytyczne dotyczące korzystania z zewnętrznychekspertów na kontrole, inspekcje i do innych spraw związanych z nadzorem bankowym),poświęcony jest w całości zatrudnianiu zewnętrznych ekspertów celem realizacji zadańleżących w kompetencjach Systemu Rezerwy Federalnej. w jednej z części dokument zwracauwagę na kwestie etyczne związane z zatrudnianiem ekspertów zewnętrznych. w tej częścizostaje wskazane, że eksperci zewnętrzni, podobnie jak osoby zatrudnione w SystemieRezerwy Federalnej nie powinni pozostawać w konflikcie interesów z podmiotem któregodotyczy ich działanie kontrolne. Czynności kontrolne nie mogą być przeprowadzanew bankach, w których członkowie rodziny eksperta zewnętrznego posiadają kredyty lubinwestycje. Zewnętrzny ekspert jest zobowiązany również do zachowania poufnościuzyskanych informacji i do niewykorzystywania ich dla celów prywatnych. Dokumentzawiera także bardziej szczegółowe wymagania dotyczące prywatnych operacji finansowychdokonywanych przez zewnętrznych konsultantów.

Special Post-Employment Restriction Set Forth in the Intelligence Reform andTerrorism Prevention Act of 2004 (Specjalne Ograniczenia po okresie zatrudnieniaprzewidziane w ustawie z 2004 roku o Reformie Wywiadu i Zapobieganiu Terroryzmowi),z kolei określają jednoroczne ograniczenie w zatrudnieniu w jednostkach związanychz finansami po ustaniu zatrudnienia w Systemie Rezerwy Federalnej. Ograniczenie tonałożone na inspektorów Fed związane jest z utrzymaniem tajemnicy informacji orazkonfliktem interesów46.

45 Guidelines for Using External Experts on Examinations, Inspections, and Other Bank Supervision Matters, SR 01-25(GEN).46 Special Post-Employment Restriction Set Forth in the Intelligence Reform and Terrorism Prevention Act of 2004, SR 05-26.

31

3.4. Zmieniona Polityka w zakresie konfliktu interesów i wydawaniazaświadczeń inspektorom oraz Posiłki i inne prezenty oferowaneinspektorom i asystentom inspektorów.

Revised Policies Concerning Conflicts of Interest and Issuance of ExaminerCredentials47 (Zmieniona Polityka w zakresie konfliktu interesów i wydawania zaświadczeńinspektorom), to dokument związany ze zmianami jakich dokonano w podręczniku dlaadministracji Rezerwy Federalnej. w podręczniku tym znajdziemy zapisy dotyczącewskazówek etycznych w postępowaniu inspektorów i innych pracowników Systemu RezerwyFederalnej.

W podręczniku znajdujemy wskazanie, aby inspektorzy Systemu Rezerwy Federalnejnie przyjmowali prezentów od instytucji kontrolowanych, nawet jeśli ich wartość mieści sięw granicach określonych w Kodeksach Etycznych poszczególnych banków tworzącychSystem Rezerwy Federalnej. Główna część podręcznika poświęcona jest jednak kwestiązwiązanym z konfliktem interesów i prywatnymi transakcjami finansowymi urzędników.

Podręcznik jednoznacznie stwierdza, że inspektor Fed nie może przeprowadzaćkontroli lub uczestniczyć w badaniu jeśli istnieje konflikt interesów lub taki konflikt mógłbypowstać. w podręczniku bardzo szczegółowo zostają omówione wszelkie kwestie dotyczącekonfliktu interesów, jak i prywatnych transakcji finansowych inspektorów oraz członków ichrodzin. Pojawiają się w związku z tym zapisy dotyczące obowiązkowego składania raportówprzez inspektorów Fed, które mają zawierać informacje na temat: inwestycji własnych,małżonka lub dzieci będących na utrzymaniu w instytucjach depozytowych, o relacjachpożyczkowo-kredytowych własnych i członków rodziny oraz podmiotów i osób powiązanych,o zatrudnieniu poza Fed, o zatrudnieniu najbliższych w instytucjach finansowych, o wszelkichinnych relacjach mogących budzić podejrzenie konfliktu interesów. Każda zmiana mogącaprowadzić do konfliktu interesów powinna być zgłaszana do Biura Etyki Bankowej.w podręczniku także wskazano, że wcześniejsze zatrudnienie w okresie 12 miesięcyw instytucji finansowej podlegającej kontroli przez inspektora Fed, eliminuje go z tegodziałania w związku z możliwym zaistnieniem konfliktu interesów. Bardzo restrykcyjneobwarowania związane z konfliktem interesów mają za zadanie wykluczyć wszelkiewątpliwości dotyczące bezstronności i niezależności Systemu Rezerwy Federalnej.

W końcowej części podręcznika skierowanej do inspektorów Fed zawarte zostałytreści z dokumentu Meals and Other Gifts Offered to Examiners and Assistant Examiners48(Posiłki i inne prezenty oferowane inspektorom i asystentom inspektorów).

W początkowych słowach dokument Meals and Other Gifts Offered to Examiners andAssistant Examiners zwraca uwagę na zapisy Ustawy karnej, która zabrania Inspektorom Fedoraz ich asystentom przyjmowania korzyści od badanych jednostek sektora finansowego.Obok przepisów karnych inspektorzy Fed oraz ich asystenci, a także inni pracownicy BankuRezerw Federalnych winni unikać sytuacji, które mogłyby doprowadzić lub stwarzać pozory:- używania stanowiska służbowego w Banku Rezerw Federalnych w celu osiągnięciaprywatnych korzyści,

47 Revised Policies Concerning Conflicts of Interest and Issuance of Examiner Credentials, SR 95-6 (GEN).48 Meals and Other Gifts Offered to Examiners and Assistant Examiners, SR 94-16 (FIS).

32

- preferowania jakiejkolwiek osoby lub instytucji,- utraty niezależności i bezstronności,- podejmowania decyzji poza kanałami oficjalnymi49.

Pytaniem otwartym pozostaje kwestia, czy posiłek w myśl przepisów prawa karnegobyłby potraktowany jako prezent. Zaleca się jednak inspektorom i ich asystentom, abyw podmiotach kontrolowanych lub w podmiotach do których kontroli są uprawnienispożywali posiłki na stołówce płacąc za nie tak, jak jest to przyjęte. Inspektorzy, jak i ichasystenci nie powinni przyjmować zaproszeń na posiłki do restauracji czy prywatnych jadalnichyba, że sami zapłacą za posiłek. Inspektorom zezwala się na przyjmowanie elementówposiłku takich, jak napoje bezalkoholowe, pączki, itp.

Inspektorom Fed oraz ich asystentom zezwala się na przyjmowanie drobnychupominków typu kalendarz, długopis, ołówek od instytucji kontrolowanej lub do którejkontrolowania mają uprawnienia pod warunkiem, że przedmioty te są bezpłatnie dostępne dlaogółu ludzi przez tą instytucję.

Inspektorzy Fed oraz ich asystenci powinni zawsze mieć na uwadze fakt, aby unikaćwszelkich sytuacji, które mogłyby nawet sugerować wystąpienie konfliktu interesów lubstwarzać wątpliwości co do bezstronności.

Ostatnia część podręcznika porusza kwestie związane z konfliktem interesów, którymoże dotyczyć pozostałych osób zatrudnionych w strukturze Systemu Rezerwy Federalnej.Tam również pojawiają się szczegółowe obostrzenia dotyczące prywatnych operacjifinansowych.

3.5. Nieobowiązkowy przewodnik postępowania dla urzędników wyższegoszczebla.

Voluntary Guide to Conduct for Senior Officials50 (Nieobowiązkowy przewodnikpostępowania dla urzędników wyższego szczebla) już na samym początku stwierdza, że naczłonkach Rady Gubernatorów Systemu Rezerwy Federalnej oraz na prezesachi wiceprezesach banków Rezerwy Federalnej ciąży odpowiedzialność za integralność,godność oraz dobre imię całego Systemu Rezerwy Federalnej. w związku z powyższympowinni oni unikać wszelkich sytuacji, które przynosiłyby wstyd i osłabiały działanie całegosystemu. To najwyżsi urzędnicy powinni reprezentować swoim postępowaniem wypełnianienajwyższych standardów etycznych, a ich prywatne transakcje finansowe nie powinny budzićżadnych zastrzeżeń, szczególnie dotyczących wykorzystania informacji poufnych dlaprzeprowadzenia korzystnych transakcji finansowych związanych między innymi z rynkiemakcji. Zastrzeżeń nie powinny również budzić operacje finansowe dokonywane na rachunkachczłonków rodzin najwyższych urzędników Systemu Rezerwy Federalnej. Przewodnikwskazuje również, które operacje finansowe nie budzą zastrzeżeń, a które mogą być

49 Tamże.50 Voluntary Guide to Conduct for Senior Officials, http://www.federalreserve.gov/monetarypolicy/files/FRAM2-026-1.pdf,dostęp: 09.06.2016 r.

33

potraktowane, jako budzące kontrowersje lub co do których powinno zaczerpnąć się opiniiurzędnika ds. etyki.

Przewodnik wzywa wyższych urzędników Systemu Rezerwy Federalnej dozachowania poufności informacji, aby również osoby trzecie nie mogły jej wykorzystać dowłasnych celów.

W dalszej części Nieobowiązkowy przewodnik postępowania dla urzędnikówwyższego szczebla porusza kwestie związane z zapraszaniem urzędników Systemu RezerwyFederalnej w spotkaniach organizowanych przez podmioty komercyjne. Urzędnicy z dużąostrożnością powinni rozważać takie zaproszenia, aby ich udział w spotkaniach nie wpływałna zwiększenie przewagi podmiotu gospodarczego poprzez zwiększenie jego prestiżuwzględem konkurencji. w wystąpieniach publicznych także urzędnicy winni wykazać siędużą ostrożnością, aby nie ujawniać informacji poufnych, a także informacji dotyczącychpolityki pieniężnej, które jeszcze nie zostały ujawnione, aby to nie powodowałowprowadzenia w błąd opinii publicznej odnośnie planowanej polityki pieniężnej. Przewodnikzwraca również uwagę, że wypowiadanie publicznie własnych poglądów przez wyższychurzędników Systemu Rezerwy Federalnej może przynosić szkodę dla całego systemu, dlategoz dużą ostrożnością powinni oni wyrażać własne poglądy.

Zauważyć należy, że zawarcie w nazwie przewodnika określenia nieobowiązkowy,dobrowolny, powoduje, że odpowiedzialność za etyczność postępowania spoczywa naurzędnikach i nie może zostać scedowana na przewodnik tak, jak ma to miejsce w przypadkusztywno narzuconych reguł etycznych podpartych odpowiedzialnością prawną.

34

4. Zasady etyczne EBC i Fed, jako przykład standardówetycznych w bankach centralnych.

w dwóch wcześniejszych rozdziałach zostały omówione dokumenty zawierającewskazania etyczne zarówno dla banków centralnych, jako instytucji, jak również dla ichpracowników. Spoglądając na dokumenty związane z funkcjonowaniem Europejskiego BankuCentralnego i Europejskiego Systemu Banków Centralnych oraz Systemu Rezerwy Federalnejw USA możemy stwierdzić, że w wielu kwestiach są one ze sobą zbieżne, a tym samym mogąstanowić, czy też wyznaczać pewien standard dla banków centralnych z innych części świata.

Analizując dokumenty przedstawione w dwóch poprzednich rozdziałach pracy możnastwierdzić, że nadrzędną zasadą etyczną w bankowości centralnej jest zasada niezależności,która stanowi pewien standard w odniesieniu do banku centralnego, jako całości, ale równieżdo postępowania zatrudnionych w nim osób. Podstawowymi przejawami niezależnościbanków centralnych jest fakt, że żadne instytucje zewnętrzne zarówno publiczne, jaki komercyjne nie mogą, czy też nie powinny wpływać na ich decyzje. Takie położenie bankucentralnego, które jest niezależne od rządów i innych ośrodków władzy pozwala na kreowaniewłaściwej polityki pieniężnej, której celem jest stabilizacja cen. Bank centralny, to jednaktakże ludzie w nim zatrudnieni, aby bank mógł być niezależny, jego pracownicy także musząchcieć być niezależnymi. Dlatego można zauważyć zarówno w zasadach etycznychobowiązujących w Europejskim Banku Centralnym, jak również w zasadach obowiązującychw Systemie Rezerwy Federalnej, jak duży nacisk został położony na niezależność zewnętrznąpracowników tych instytucji. Należy zauważyć, że standardem stają się pewne ograniczeniadotyczące zatrudniania pracowników banków centralnych poza instytucją, nawet część innychmożliwości zarobkowania zostaje dość mocno ograniczona. Dodatkowo pojawia się bardzowyraźnie w zasadach etycznych obu omawianych w pracy banków centralnych terminkonfliktu interesów. Można dostrzec, że pojawienie się pojęcia konfliktu interesóww dokumentach mówiących o zasadach etycznych w EBC i Fed wiąże sięz niebezpieczeństwem utraty bezstronności i niezależności pracowników banków centralnych.Konflikt interesów staje się przeszkodą dla wypełniania określonych działań przezpracowników banków centralnych. Niejednokrotnie termin ten jest rozumiany bardzo szerokoi obejmuje nie tylko pracownika banku, ale również jego rodzinę. Standardem etycznymw bankowości centralnej staje się unikanie, czy też niedopuszczanie do wystąpieniakonfliktów interesów.

Kolejnym problemem etycznym, który wyznacza standardy etyczne w bankowościcentralnej jest kwestia zachowania tajemnicy służbowej, czy też poufności informacji. Wewspółczesnym świecie posiadanie informacji jest jedną z najcenniejszych rzeczy. Informacjepoufne banków centralnych mają olbrzymie znaczenie dla inwestycji finansowych i nazaciąganie kredytów. w związku z tym banki centralne zobowiązują swoich pracowników doniewykorzystywania informacji poufnych dla własnych celów i celów osób trzecich.Możliwość wykorzystania tajemnicy służbowej stała się przyczynkiem do kontroli inwestycjii operacji finansowych pracowników banków centralnych. Stąd standardem etycznymw bankowości centralnej stało się zachowanie tajemnicy służbowej, nawet po ustaniu

35

zatrudnienia w banku centralnym oraz niewykorzystywanie informacji poufnych dla realizacjiwłasnych celów, w tym celów związanych z inwestycjami finansowymi i zaciąganiemkredytów.

Ostatnim z problemów etycznych poruszanych w dokumentach zarówno Fed, jaki EBC jest kwestia przyjmowania prezentów i innych korzyści przez pracowników banków.Punktem wyjścia jest zakaz przyjmowania prezentów i innych korzyści od podmiotów, któresą kontrolowane lub podlegają inspekcji. Jednak zarówno Fed, jak i EBC zezwalają naprzyjmowanie prezentów o nieznacznej wartości lub prezentów bezpłatnych powszechniedostępnych takich, jak np. długopis, kalendarz, ołówek.

Na podstawie wybranych dokumentów Fed i EBC dotykających kwestii etycznychmożna przedstawić następujący model norm etycznych, które powinny znajdować sięw kodeksach etycznych banków centralnych:

A. Bank centralny jest instytucją niezależną, która nie podlega wpływowi podmiotówpublicznych i prywatnych, a także nie zwraca się do tych podmiotów z prośbą oinstrukcje dotyczące swojego działania.

B. Pracownicy banku centralnego powinni wykonywać swoje obowiązki sumienniei rzetelnie oraz gwarantować spełnianie najwyższych standardów etycznych w swoim

postępowaniu.

C. Pracowników banku centralnego w wykonywaniu swoich obowiązków służbowychpowinna cechować niezależność oraz bezstronność.

D. Pracownicy banku centralnego zobowiązani są do unikania sytuacji, w którychmoże pojawić się konflikt interesów. w przypadku pojawienia się konfliktu interesówpracownik powiadamia przełożonego.

E. Pracownicy banku centralnego powinni unikać przyjmowania prezentów orazinnych korzyści od instytucji podlegających ich nadzorowi lub uczestniczących

w przetargach.

F. Pracownicy banku centralnego nie powinni podejmować zatrudnienia u innychpracodawców, jeśli narażałoby to pracownika, jak i instytucję banku centralnego nautratę wiarygodności, a także stwarzało podejrzenia naruszenia zasady niezależności

i bezstronności.

G. Pracownicy banku centralnego powinni zachowywać tajemnicę służbową orazpoufność informacji. z poufnością informacji wiąże się także zakaz wykorzystywaniaich do prywatnych celów, szczególnie tych związanych z działalnością inwestycyjną

i kredytową. Obowiązek zachowania tajemnicy służbowej ciąży również napracownikach, którzy zakończyli pracę w banku centralnym.

H. Pracownicy banku centralnego powinni ze szczególną ostrożnością dokonywaćprywatnych transakcji finansowych.

I. W relacjach wewnętrznych pracownicy banku centralnego powinni kierować sięszacunkiem i uprzejmością, wspierając się w podejmowanych działaniach na rzeczbanku i w jego interesie.

36

J. Pracownicy banku centralnego powinni szanować godność swoichwspółpracowników oraz kontrahentów.

37

Podsumowanie

Czy można mówić o pewnych standardach w etyce związanej z bankami centralnymi?To pytanie zostało postawione na początku pracy. Było ono wezwaniem do przyjrzenia siębliżej zasadom etycznym obowiązującym w bankach centralnych dwóch największychgospodarek świata. Myślę, że praca “Zasady etyczne Europejskiego Banku Centralnego,a etyka obowiązująca w Systemie Rezerwy Federalnej USA” w sposób jednoznacznyodpowiada na to pytanie. Szczególnie kiedy spojrzymy na rozdział czwarty pracy, gdzieukazane zostały pewne standardy obowiązujące w obu bankach.

Bez wątpienia można mówić o pewnych standardach etycznych dotyczącychfunkcjonowania banków centralnych. Dziś trudno sobie wyobrazić bank centralny realizującyzałożenia polityki pieniężnej, który nie cieszy się niezależnością. Taki bank byłby jedynieswoistego rodzaju “zabawką” w rękach polityków nie mogąc jednocześnie kreować własnejpolityki pieniężnej dążąc do stabilizacji cen i stabilizacji całego rynku finansowego.

Standardy etyczne, jakie wyznaczają banki centralne Unii Europejskiej i StanówZjednoczonych Ameryki Północnej dotyczą również zasad postępowania pracownikówbanków. Każdy system bankowy, każdy bank to także ludzie, stanowiący bardzo częstonajsłabsze ogniwo tego systemu, dlatego tak wiele uwagi w kodeksach etycznych banków,zasadach etycznych ich pracowników poświęca się niezależności osób zatrudnionychw bankach centralnych. Tak naprawdę niezależność banków centralnych kreują nie tylkoprzepisy i obwarowania prawne, ale przede wszystkim zatrudnieni w nich ludzie. Opiniapubliczna, niezależność banku centralnego postrzega w dużej mierze przez pryzmatniezależności najważniejszych przedstawicieli banku, jego organów i decyzji.

Bez wątpienia ważnymi dla standaryzacji zasad etycznych banków centralnych sąpojęcia- niezależność,- konflikt interesów,- tajemnica służbowa, czy też poufność informacji.

W unikaniu sytuacji prowadzących do konfliktu interesów, kryje się w dużej mierzeochrona niezależności banków centralnych, gdyż powiązania pracowników poprzez interesy,transakcje finansowe, inwestycje mogą bez wątpienia wpływać na spełnianie przez bankcentralny najważniejszych jego funkcji, jak chociażby funkcja nadzorcza nad systemembankowym. To bank centralny winien temu systemowi zapewniać stabilność poprzezbezstronne podejmowanie decyzji, czy brak stronniczości w wykonywaniu funkcjinadzorczych i kontrolnych.

Niezwykle ważną z punktu widzenia banku centralnego jest również ochronainformacji poufnych. Informacje wypływające nieoficjalnymi kanałami z banku centralnegomogą stać się źródłem destabilizacji całego systemu finansowego państwa. Czy bankicentralne mogą sobie na taką sytuację pozwolić? Na to pytanie odpowiadają właściwie zasadyetyczne EBC i Fed, w których odnajdujemy wskazania służące ochronie informacji poufnychnie tylko przez pracowników banków centralnych, ale również przez ich byłych pracowników.

38

Po przeprowadzonej analizie dokumentów związanych z etyką banków centralnychdwóch największych gospodarek świata, mogę stwierdzić, że znajdujące się tam zapisystanowią pewien kanon, standard, który winien obowiązywać w bankach centralnych. Tenzarysowany kanon zasad etycznych został wdrożony we wszystkich bankach EuropejskiegoSystemu Banków Centralnych, dlatego to daje dodatkowe podstawy do uznania go za pewienstandard, który może być wdrożony w bankach centralnych, które mają pewien problemz etycznością zachowań swoich pracowników.

Bez wątpienia wprowadzenie standardów etycznych do działalności bankówcentralnych wpływa na wzrost jakości działania banku, buduje atmosferę społecznegozaufania do banku, kreuje pozytywny wizerunek banku w oczach opinii publicznej orazwpływa pozytywnie na relacje wewnętrzne banku centralnego.

Standardy etyczne obowiązujące w Fed i EBC pewnie można jeszcze poprawiaći udoskonalać, ale jednocześnie należy przyznać, że są one pewnym fundamentem dobudowania etycznej odpowiedzialności banku i jego pracowników.

39

Bibliografia

Badiou A., Etyka. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2009.

Dbamy o wartość pieniądza. Społeczna odpowiedzialność Narodowego Banku Polskiego w latach2010–2015, https://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2016/CSR_raport_NBP.pdf, dostęp:09.03.2016 r.

Decyzja EBC z dnia 19 lutego 2004 r. przyjmująca Regulamin EBC, EBC/2004/2, Dz.U. L 80z 18.3.2004.

Decyzja EBC z dnia 17 czerwca 2004 r. przyjmująca Regulamin Rady Ogólnej EBC,EBC/2004/12, Dz.U. L 230 z 30.6.2004.

Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/433 z dnia 17 grudnia 2014 r. w sprawieustanowienia Komitetu ds. Etyki i jego regulaminu, EBC/2014/59.

EBC, ESBC i Eurosystem, https://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/escb/html/index.pl.html, dostęp:09.03.2016 r.

Etyka, http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/etyka;3898956.html, dostęp: 09.03.2016 r.

Europejski Bank Centralny. Eurosystem. Europejski System Banków Centralnych, s. 12.,https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/escb_pl.pdf?429bca990573a9492ccc7d02f33636db,dostęp: 09.03.2016 r.

Federal Reserve Bank of New York. Code of Conduct,https://www.newyorkfed.org/medialibrary/media/aboutthefed/ob43.pdf, dostęp 09.06.2016 r.

Gasparski W., Etyka biznesu - szkice do portretu, [w:] Etyka biznesu, pod red. J. Dietla i W.Gasparskiego, Warszawa 1997.

Guidelines for Using External Experts on Examinations, Inspections, and Other Bank SupervisionMatters, SR 01-25 (GEN).

Jaworski W. L., Bank i system bankowy, [w:] Bankowość. Podręcznik akademicki, pod red. W. L.Jaworskiego i Z. Zawadzkiej, Warszawa 2007.

Kodeks Etyki Bankowej (Zasady Dobrej Praktyki Bankowej) przyjęty na XXV WalnymZgromadzeniu ZBP w dniu 18 kwietnia 2013 r.,https://zbp.pl/public/repozytorium/dla_konsumentow/rekomendacje/KEB_final_WZ.pdf, dostęp:09.03.2016 r.

Kodeks postępowania członków rady Nadzoru Europejskiego Banku Centralnego, DziennikUrzędowy Unii Europejskiej 2015/C 93/02.

Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów, dziennik Urzędowy Unii Europejskiej2002/C 123/06.

Maciuszek J., Zarys problematyki etyki biznesu, [w:] Etyka biznesu, pod red. J. Dietla i W.Gasparskiego, Warszawa 1997.

Meals and Other Gifts Offered to Examiners and Assistant Examiners, SR 94-16 (FIS).

40

Oręziak L., System Rezerwy Federalnej jako bank centralny Stanów Zjednoczonych, [w:]Bankowość Centralna od a do Z, nr 9/2016, dostęp: 09.06.2016 r.

Protokół nr 4 w sprawie statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i EuropejskiegoBanku Centralnego, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2012/C 326.

Rada Ogólna, http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/decisions/genc/html/index.pl.html, dostęp:09.03.2016 r.

Rada Prezesów, http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/decisions/govc/html/index.pl.html, dostęp:09.03.2016 r.

Revised Policies Concerning Conflicts of Interest and Issuance of Examiner Credentials, SR 95-6(GEN).

Saja K., Sumienie, , dostęp: 09.03.2016 r.

Special Post-Employment Restriction Set Forth in the Intelligence Reform and TerrorismPrevention Act of 2004, SR 05-26.

Środa M., Etyka dla myślących. Podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych, Warszawa 2011.

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2012/C 326.

Uzupełniający kodeks kryteriów etycznych dla członków Zarządu Europejskiego BankuCentralnego, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2010/C 104/03.

Vardy P., Grosch P., Etyka. Poglądy i problemy, Poznań 1995.

Voluntary Guide to Conduct for Senior Officials,http://www.federalreserve.gov/monetarypolicy/files/FRAM2-026-1.pdf, dostęp: 09.06.2016 r.

Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/855 z dnia 12 marca 2015 r. określającepodstawy Zasad etyki Eurosystemu i uchylające wytyczne EBC/2002/6 w sprawie minimalnychnorm dla Europejskiego Banku Centralnego oraz krajowych banków centralnych przyprzeprowadzaniu operacji związanych z polityką pieniężną, operacji walutowych z rezerwamiwalutowymi EBC oraz zarządzaniu rezerwowymi aktywami walutowymi EBC, EBC/2015/11.

Wytyczne Europejskiego Banku centralnego (UE) 2015/856 z dnia 12 marca 2015 r. określającepodstawy zasad etyki dla jednolitego mechanizmu nadzorczego, EBC/2015/12.

Zaleska M., Charakterystyka systemu bankowego - uwarunkowania instytucjonalne, [w:]Współczesna bankowość, pod red. M. Zaleskiej, Warszawa 2007.

Zarząd, http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/decisions/eb/html/index.pl.html, dostęp: 09.03.2016 r.

Zasady Etyki Zawodowej EBC, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2015/C 204/04.

Zmiany Zasad Etyki Zawodowej EBC, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2016/C 31/04.