Zasada równowagi budżetowej deficyt budżetowy

dług publiczny

Zasada równowagi budżetowej

• W ujęciu skrajnym: to postulat wzajemnego dostosowania ogólnej kwoty wydatków budżetowych do ogólnej kwoty dochodów.

• Jej ścisłe przestrzegania wykluczyłoby powstanie deficytu i długu publicznego.

• Obecnie: postulat racjonalnej polityki finansowej i równowagi gospodarczej kraju w skali wieloletniej oraz względnego zrównoważenia budżetu danego roku.

Deficyt budżetowy

• Polskie prawo budżetowe dopuszcza istnienie zarówno nadwyżki, jak i deficytu budżetowego.

• Art. 113 ust. 1 ufp:„Różnica między dochodami a wydatkami budżetu

państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa albo deficyt budżetu państwa, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 2”.

Deficyt budżetowy (2)

• Art. 220 Konstytucji RP:„1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie

dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej.

2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa”.

Finansowanie deficytu budżetu państwa

• Art. 113 ust. 2 ufp:„Deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu

państwa mogą być sfinansowane przychodami pochodzącymi z:1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i

zagranicznym;2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;3) pożyczek;4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;5) kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek;6) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych;7) nadwyżki budżetu środków europejskich, z zastrzeżeniem art. 118

ust. 4;8) innych operacji finansowych”

Państwowy dług publiczny• Art. 72 ust. 1 ufp:„Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora

finansów publicznych z następujących tytułów:1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na

wierzytelności pieniężne;2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;3) przyjętych depozytów;4) wymagalnych zobowiązań:a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych

orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora

finansów publicznych będącą dłużnikiem”.

Państwowy dług publiczny (2)

• Art. 216 ust. 5 Konstytucji RP:„Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać

gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa”.

Państwowy dług publiczny (3)• Art. 126 Traktatu o funkcjonowaniu UE:

„1. Państwa Członkowskie unikają nadmiernego deficytu budżetowego. 2. Komisja nadzoruje rozwój sytuacji budżetowej i wysokość długu

publicznego w Państwach Członkowskich w celu wykrycia oczywistych błędów. Bada ona poszanowanie dyscypliny budżetowej na podstawie poniższych dwóch kryteriów:

a) czy stosunek między planowanym lub rzeczywistym deficytem publicznym a produktem krajowym brutto przekracza wartość odniesienia, chyba że:

– stosunek ten zmniejszył się znacznie oraz w sposób stały i osiągnął poziom bliski wartości odniesienia;

– lub przekroczenie wartości odniesienia ma charakter wyjątkowy oraz tymczasowy i stosunek ten pozostaje bliski wartości odniesienia;

b) czy stosunek między długiem publicznym a produktem krajowym brutto przekracza wartość odniesienia, chyba że stosunek ten zmniejsza się dostatecznie i zbliża się do wartości odniesienia w zadowalającym tempie.

(…)”

Państwowy dług publiczny (4)• Protokół w sprawie procedury dotyczącej

nadmiernego deficytu

• Artykuł 1„Wartości odniesienia określone w artykule 126 ustęp 2

Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej są następujące:

– 3% dla stosunku planowanego lub rzeczywistego deficytu publicznego do produktu krajowego brutto wyrażonego w cenach rynkowych;

– 60% dla stosunku zadłużenia publicznego do produktu krajowego brutto wyrażonego w cenach rynkowych”.

Państwowy dług publiczny (5)• Art. 126 Traktatu o funkcjonowaniu UE (cd.):

„6. Rada, na wniosek Komisji i rozważywszy ewentualne uwagi danego Państwa Członkowskiego, decyduje, po dokonaniu ogólnej oceny, czy istnieje nadmierny deficyt.

7. Jeżeli Rada stwierdzi, zgodnie z ustępem 6, że istnieje nadmierny deficyt, przyjmuje na zalecenie Komisji, bez nieuzasadnionej zwłoki, zalecenia skierowane do danego Państwa Członkowskiego w celu położenia przez nie kresu tej sytuacji w oznaczonym terminie. Z zastrzeżeniem postanowień ustępu 8, zalecenia te nie zostają podane do publicznej wiadomości.

8. W przypadku gdy Rada stwierdzi, że w odpowiedzi na jej zalecenia żadne skuteczne działanie nie zostało podjęte w oznaczonym terminie, może podać zalecenia do publicznej wiadomości.

9. Jeśli Państwo Członkowskie w dalszym ciągu nie realizuje zalecenia Rady, może ona wezwać dane Państwo Członkowskie do przyjęcia w wyznaczonym terminie środków zmierzających do takiego ograniczenia deficytu, jakie zostanie uznane przez Radę za niezbędne do zaradzenia sytuacji.

W takim przypadku Rada może zażądać od danego Państwa Członkowskiego przedstawienia sprawozdań według precyzyjnego harmonogramu, aby móc zbadać wysiłki dostosowawcze podjęte przez to Państwo Członkowskie.

10. Prawa zaskarżania przewidziane w artykułach 258 i 259 nie mogą być wykonywane w ramach ustępów 1-9 niniejszego artykułu”.

Państwowy dług publiczny (6)• Art. 126 Traktatu o funkcjonowaniu UE (cd.):

„11. Tak długo jak Państwo Członkowskie nie stosuje się do decyzji przyjętej na podstawie ustępu 9, Rada może zadecydować o zastosowaniu lub, w odpowiednim przypadku, o wzmocnieniu jednego lub kilku z następujących środków:

– zażądać od danego Państwa Członkowskiego, aby opublikowało dodatkowe informacje, które określi Rada, przed emisją obligacji i papierów wartościowych,

– wezwać Europejski Bank Inwestycyjny do ponownego rozważenia polityki udzielania pożyczek wobec danego Państwa Członkowskiego,

– zażądać złożenia w Unii przez dane Państwo Członkowskie nieoprocentowanego depozytu o stosowanej wysokości aż do czasu, gdy, w ocenie Rady, nadmierny deficyt zostanie skorygowany,

– nałożyć grzywnę w stosownej wysokości”.

Państwowy dług publiczny (7)Kontrola i zarządzanie długiem publicznym to kompetencja Ministra Finansów (art. 74-75 ufp):

• sprawuje kontrolę nad sektorem finansów publicznych w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60 % wartości rocznego produktu krajowego brutto.

• sprawuje kontrolę nad stanem długu Skarbu Państwa w celu zapewnienia przestrzegania zasady stanowiącej, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60 % wartości rocznego produktu krajowego brutto.

• ma prawo żądania od jednostek sektora finansów publicznych dodatkowych informacji o bieżącym i prognozowanym zadłużeniu tych jednostek oraz o strukturze zadłużenia, a w przypadku nieprawidłowej realizacji obowiązków Minister Finansów informuje o nieprawidłowościach organy nadzoru nad działalnością jednostek sektora finansów publicznych.

• opracowuje czteroletnią strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz oddziaływania na państwowy dług publiczny

Procedury ostrożnościowe (art. 86 ust. 1 ufp)

• 3 przedziały relacji kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto – dla każdej inne środki

• 1-szy przedział: relacja ta jest większa od 50 %, a nie większa od 55 %:

- na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa z roku bieżącego wynikająca z ustawy budżetowej

Procedury ostrożnościowe (art. 86 ust. 1 ufp)

• 2-gi przedział: relacja ta jest większa od 55 %, a mniejsza od 60 %:

na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym:

– nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub przyjmuje się poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa, zapewniający, że relacja długu Skarbu Państwa do produktu krajowego brutto przewidywana na koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt ustawy, będzie niższa od relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. b, ogłoszonej zgodnie z art. 38,

– nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej, w tym pracowników jednostek, o których mowa w art. 139 ust. 2,

– waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych, ogłoszonego przez Główny Urząd Statystyczny za poprzedni rok budżetowy,

– wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich,

– nie przewiduje się wzrostu wydatków w jednostkach, o których mowa w art. 139 ust. 2, na poziomie wyższym niż w administracji rządowej

Procedury ostrożnościowe (art. 86 ust. 1 ufp)

• 3-ci przedział: relacja ta jest równa lub większa od 60 % :

a) aktualne pozostaje większość środków przewidzianych dla 2-giego przedziału,

b) Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60 %,

c) wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale budżetowej na kolejny rok nie mogą być wyższe niż dochody tego budżetu,

d) poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji.

Procedury sanacyjne• Art. 87 ufp:

„Program sanacyjny obejmuje:1) wskazanie przyczyn kształtowania się relacji państwowego

długu publicznego, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a;2) program przedsięwzięć mających na celu doprowadzenie do

ograniczenia relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, uwzględniający w szczególności propozycje rozwiązań prawnych mających wpływ na poziom wydatków i rozchodów w sektorze finansów publicznych;

3) trzyletnią prognozę dotyczącą relacji państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto, wraz z przewidywanym rozwojem sytuacji makroekonomicznej kraju”.