Dr Marek SkowronekStatSoft PolskaDell Stati sti ca Partner

Zarządzaniewiedzą

Międzynarodowa Konferencja ds. Harmonizacji w dokumencie ICH Q10, wydanym w 2008 roku, zaproponowała model zarządzania jakością (Rys. 1), zmieniając podstawowe pojęcia związane z jakością produktu leczniczego i proponując nowe podejście do zarządzania jakością w przemyśle farmaceutycznym. Zaproponowany w ICH Q10 farmaceutyczny system zarządzania jakością został wprowadzony do rozdziału 1 wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania w 2013 roku.

Jakość przestała być jedynie utożsamiana z intensyw-nym próbkowaniem i testowaniem produktu leczni-

czego oraz zasadami tradycyjnego zapewnienia jakości, skoncentrowanego na wykazaniu zgodności z obowią-zującymi wymaganiami i standardami GMP. Tradycyjny system okazał się nieefektywny ze wzrastającymi kosz-tami jakości przy jednoczesnym braku głębszego zrozu-mienia procesu i produktu.

Nowe podejście swoim zakresem objęło aktywności kontroli jakości, dobrej praktyki wytwarzania i zapewnie-nia jakości, rekomendując stworzenie zintegrowanego systemu zarządzania jakością. Jednym z podstawowych

celów Farmaceutycznego Systemu Jakości, zapropono-wanego przez ICH Q10, stało się zbudowanie skuteczne-go programu monitorowania jakości produktu i działania procesu w celu zbierania danych/informacji, efektyw-nego przekształcenia ich na wiedzę o jakości produktu i działaniu procesu oraz ciągłym doskonaleniu jakości w trakcie cyklu życia produktu. Program monitorowania działania procesu i jakości produktu według ICH Q10 po-winien umożliwić: •   • ustalenie strategii kontroli w odniesieniu do parame-

trów procesu i atrybutów produktu, wykorzystując zasady zarządzania ryzykiem jakości;

Cykl życia

walidacji

ETAP 2 Walidacja procesu

ETAP 3 Ciągła

weryfikacja procesu

ETAP 1 Projekto-

wanie procesu

Świat Przemysłu Farmaceutycznego 2/2016

polski przemysł58

e-w ydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

•   • wykorzystanie narzędzi do pomiaru oraz analizy pa-rametrów i atrybutów zidentyfi kowanych w strategii kontroli;

•   • analizowanie parametrów procesu i atrybutów pro-duktu w celu weryfi kacji ciągłego stanu kontroli;

•   • identyfi kowanie źródeł zmienności, wpływających na działanie procesu i jakość produktu, w celu reduk-cji lub kontroli zmienności;

•   • uwzględnianie informacji zwrotnych o jakości pro-duktu: reklamacji, wycofań, odchyleń, niezgodności, dyskwalifi kacji, audytów, inspekcji;

•   • efektywne zarządzanie wiedzą w celu pogłębienia znajomości procesu, przestrzeni projektowej i inno-wacyjnego podejścia do walidacji procesu.

Procesem wspierającym i ułatwiającym efektywne wdrożenie Farmaceutycznego Systemu Jakości, obok zarządzania ryzykiem jakości, jest zarządzanie wiedzą podczas całego cyklu życia produktu. Zgodnie z wytycz-nymi ICH Q10 zarządzanie wiedzą polega na stworzeniu zintegrowanego, usystematyzowanego programu zbie-rania, analizowania, przechowywania i udostępniania informacji/danych związanych z produktami, procesami wytwarzania i komponentami. Wytyczne ICH podkreśla-ją znaczenie zarządzania wiedzą ze względu na rosnącą ilość i złożoność generowanych danych/informacji, któ-re powinny być gromadzone, odpowiednio zarządzane, analizowane i udostępniane w cyklu życia produktu. Efektywne zarządzanie wiedzą powinno umożliwić wy-korzystanie wiedzy do ciągłego doskonalenia jakości w trakcie cyklu życia produktu. Dokument ICH Q10, dostarczając ogólnych zasad zarządzania wiedzą, nie opisuje jednak, w jaki sposób powinno być ono zorga-

Rys. 2.Model cyklu

życia walidacji.

Rys. 1. Model zarządzania jakością według ICH Q10

nizowane i wdrażane w praktyce. Nie nakłada nowych wymagań odnośnie wdrożenia formalnego (struktural-nego podejścia /metodologii) zarządzania wiedzą. Ale oczekuje się, że wiedza z różnych procesów i systemów będzie dostępna i odpowiednio wykorzystywana. Każ-dy wytwórca powinien więc zdecydować jak zarządzać wiedzą, włączając zakres i ilość informacji, jakie należy gromadzić i analizować. Aby zbudować efektywny pro-gram zarządzania wiedzą, należy określić:jakiego rodza-ju dane/informacje powinny być zbierane i analizowane, aby stanowiły wartość dla organizacji, pacjenta i zdro-wia publicznego; jak zintegrować /połączyć ze sobą różne, często rozproszone, źródła danych tak, aby sta-nowiły jedno repozytorium wiedzy;w jaki sposób dane/informacje powinny być zbierane, przechowywane, aby zapewnić ich automatyzację, integralność i bezpieczeń-stwo; jakie narzędzia analityczne powinny być stosowa-ne, aby przekształcać zgromadzone dane/informacje na wiedzę w sposób efektywny i wystandaryzowany; jak przekazywać wiedzę o produkcie i procesie tak, aby mogła być dostępna w dowolnym miejscu, czasie i dla każdego w organizacji;jak zapewnić aktywne zaangażo-wanie pracowników w wykorzystywanie wiedzy, usu-wając bariery funkcjonalne i hierarchiczne.

Cykl życia walidacji jako narzędziezarządzania wiedzą

W 2015 roku zalecenia ICH Q8, Q9, Q10 zostały uwzględnione w Aneksie 15 Dobrej Praktyki Wytwa-rzania, zawierającym zasady prowadzenia kwalifi kacji i walidacji. Walidacja procesu przestała być jednora-zowym zdarzeniem, stała się aktywnością obejmującą cały cykl życia produktu (Rys. 2), łącząc ze sobą rozwój

Prace Rozwojowe

Transfer Technologii

Komercyjne Wytwarzanie

Zaprzestanie Produkcji

Zarządzanie Wiedzą

Zarządzanie Ryzykiem Jakości

System Monitorowania Działania Procesu i Jakości Produktu

System Działań Korygujących i Zapobiegawczych

System Zarządzania Zmianami

Przegląd Monitorowania Działania Procesu i Jakości Produktu

FARMACEUTYCZNY SYSTEM JAKOŚCI

CYKL ŻYCIA PRODUKTU

Cykl życia

walidacji

ETAP 2 Walidacja procesu

ETAP 3 Ciągła

weryfikacja procesu

ETAP 1 Projekto-

wanie procesu

Świat Przemysłu Farmaceutycznego 2/2016

polski przemysł 59

e-w ydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

produktu i procesu (etap 1), walidację zaprojekto-wanego procesu (etap 2) oraz ciągłą weryfi kację procesu (on-going process verifi cati on) podczas ru-tynowej produkcji (etap 3).

Nowe podejście do programu walidacji według aneksu 15 umożliwia zbudowanie zintegrowanego programu zbierania, analizowania, przechowywa-nia i udostępniania informacji/danych związanych z produktami, procesami wytwarzania i komponen-tami. Wykorzystując metody analizy ryzyka oraz statystyczne metody analizy danych, program wali-dacji może być wykorzystany do budowania wiedzy o procesie i produkcie, pozwalając na:•   • wzajemne powiązanie poszczególnych aktywno-

ści w jeden strumień informacji o produkcie i pro-cesie oraz zintegrowanie go z systemem jakości;

•   • ustalenie warunków oraz kryteriów przejścia pomiędzy poszczególnymi etapami cyklu ży-cia produktu;

•   • ustalenie krytycznych atrybutów produktu, pa-rametrów procesu, materiałów wraz z podaniem uzasadnienia oraz oceną wpływu parametrów procesu, materiałów na parametry produktu;

•   • ustalenie i wystandaryzowanie sposobów doku-mentowania i raportowania wyników przepro-wadzonych badań na poszczególnych etapach;

•   • wprowadzenie zarządzania ryzykiem jakości w cyklu życia walidacji jako narzędzia do oceny stanu wiedzy o procesie i produkcie;

•   • wprowadzenie narzędzi statystycznych, stoso-wanych, aby przekształcać zgromadzone dane/informacje na wiedzę w sposób efektywny i wy-standaryzowany;

•   • kategoryzację produktu w zależności od oceny stabilności i zdolności procesu do spełnienia za-łożonych kryteriów akceptacji;

•   • wprowadzenie zasad ciągłego doskonalenia procesu na podstawie zgromadzonej wiedzy o produkcie i procesie;

•   • utrzymanie stanu wiedzy o procesie i pro-dukcie poprzez bieżącą aktualizację strategii kontroli procesu

Stały, nieprzerwany strumień informacji pomię-dzy poszczególnymi etapami programu walidacji stanowi istotę cyklu życia zgodnie z aneksem 15. Zarządzanie wiedzą podczas cyklu życia walidacji polega na systematycznym, metodologicznym po-dejściu, które powinno uwzględniać gromadzenie danych na każdym istotnym etapie procesu, prze-prowadzenie analizy zebranych danych, przekształ-cenie informacji na wiedzę i poznanie procesu (Rys. 3). Wyzwaniem, związanym z efektywnym wdro-żeniem zarządzania wiedzą w trakcie cyklu życia produktu, jest:•   • rozproszenie źródeł informacji, które przecho-

wywane są w różnorodnych systemach: LIMS, arkuszach Excel, SAP, Track-Wise;

•   • trudności w zbieraniu danych i integracji danych tak, aby stanowiły wspólne centralne repozytorium wiedzy;

•   • czasochłonność procesów gromadzenia danych, które oparte są często o ręczne wprowadzanie da-nych/informacji;

•   • brak wystandaryzowanych procedur prowadzenia analizy i interpretacji danych, które mogą prowadzić do błędnej oceny procesu;

•   • bariery funkcjonalne i strukturalne, utrudniające przepływ informacji wewnątrz organizacji, prowa-dząc do nieefektywnego wykorzystywania wiedzy.

Rys. 3. Zarządzanie wiedzą podczas cyklu życia walidacji.

Rozwiązania Dell Stati sti caSkomputeryzowane systemy zarządzania informacją

mogą ułatwić automatyzację gromadzenia danych, stan-daryzację wykonywanych analiz i dostępność zdobytej wiedzy. Oprogramowanie Stati sti ca, w tym wersja Stati -sti ca Enterprise (Rys. 4), stanowiąc zintegrowany system analizy danych, umożliwia efektywne zarządzanie wie-dzą w organizacji, pozwalając na:•   • integrację i automatyzację zbierania danych/infor-

macji z różnych źródeł (SAP, LIMS, Excel, Track-Wise) w centralnej bazie;

•   • zachowanie integralności i bezpieczeństwa przecho-wywania danych wraz ze śledzeniem zmian wprowa-dzanych w systemie informatycznym;

•   • stworzenie jednego wystandaryzowanego systemu wprowadzania danych dla wielu procesów, umożli-wiającego kontrolę błędów popełnianych podczas wprowadzania danych;

Dane

Informacja

Wiedza

Zrozumienie Procesu

Etap 1 projektowanie

procesu

Etap 2 walidacja procesu

Etap 3 ciągła weryfikacja

procesu

Świat Przemysłu Farmaceutycznego 2/2016

polski przemysł60

e-w ydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

•   • tworzenie dedykowanych do danego obszaru pulpitów analitycznych, zawierających szablo-ny analityczne;

•   • skonfi gurowanie i wystandaryzowanie szablonów analiz danych/tworzenie raportów analizy danych w czasie rzeczywistym wraz z kontrolą wersji;

•   • dostępność wyników analizy w dowolnym miejscu, czasie i dla każdego z generowaniem automatycz-nych powiadomień / alarmów;

•   • stworzenie zintegrowanego portalu, umożliwiające-go całościowe spojrzenie na monitorowane procesy.

•   • Monitoring wraz z oceną trendów działania pro-cesu i jakości produktu.

•   • Monitoring wraz z oceną trendów warunków śro-dowiska wytwarzania.

•   • Monitoring wraz z oceną trendów stabilności produktu. •   • Monitoring wraz z oceną trendów reklamacji

i wad jakościowych. •   • Monitoring wraz z oceną trendów materiałów

wyjściowych i opakowaniowych.•   • Monitoring wraz z oceną trendów wskaźników

jakościowych.

Przykłady Wdrożenia RozwiązańDell Stati sti ca

Platf orma Badań Stabilności. Firma Gedeon Rich-ter Polska zdecydowała się na wykorzystanie rozwią-zań Dell Stati sti ca w celu wdrożenia modułu do groma-dzenia i analizy danych otrzymywanych w badaniach stabilności. Kompleksowa platf orma badań stabilności umożliwiła integrację rozproszonych informacji w cen-tralnej bazie danych, uwzględniając: wyniki stabilności dla różnych serii, różnych warunków, odmiennych opa-kowań, różnych dostawców API. Usystematyzowano sposób wprowadzania i przechowywania danych wraz z zarządzaniem prawami dostępu i śledzeniem zmian. Rozwiązanie zostało zwalidowane zgodnie z wymaga-niami stawianymi przed systemami skomputeryzowa-nymi, zawartymi w Aneksie 11 i 21 CFR Part 11. Dzięki zwalidowanej platf ormie możliwe było opracowanie wystandaryzowanego szablonu złożonych analiz staty-stycznych stosowanych do oceny trendów i szacowa-nia okresu ważności. Na podstawie zebranych danych

Wykorzystując system informatyczny Dell Stati sti -ca, możliwe jest stworzenie zintegrowanej Platf ormy Zarządzania Jakością, stanowiącej centrum zarządzania wiedzą o jakości produktu i procesach oraz skuteczno-ści funkcjonowania Farmaceutycznego Systemu Jakości. Rozwiązania Dell Stati sti ca mogą obejmować programy, które zgodnie z wymaganiami Dobrej Praktyki Wytwa-rzania muszą funkcjonować w fi rmie farmaceutycznej:

Zgodnie z wytycznymi ICH Q10 zarządzanie wiedzą polega na stworzeniu zintegrowanego,

usystematyzowanego programu zbierania, analizowania, przechowywania

i udostępniania informacji/danych związanych z produktami, procesami

wytwarzania i komponentami.

Rys. 4.Elementy Dell Statistica Enterprise.

Świat Przemysłu Farmaceutycznego 2/2016

polski przemysł 61

e-w ydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl

możliwe jest wykonywanie analiz przekrojowych po-przez porównanie wyników dla wybranego parametru w funkcji dwóch dowolnie zdefi niowanych zmiennych (np. warunków przechowywania czy rodzaju opako-wania). Zastosowanie platf ormy skróciło czas poświę-cony na opracowanie raportów, zapewniając bezpie-czeństwo przechowywania danych i ich integralność.

Zintegrowana Platf orma Jakości. Przykładem efek-tywnego wdrożenia zintegrowanej platf ormy jakości jest współpraca pomiędzy fi rmą Shire a Dell Stati sti ca. W roku 2014 amerykański oddział fi rmy Shire wdrożył opracowany przez Dell Stati sti ca zwalidowany system do zbierania i analizy danych w celu statystycznego ste-rowania procesami, monitorowania procesów i identyfi -kacji obszarów do doskonalenia. Istniejąca w fi rmie Shire sieć różnych systemów, włączając LIMS, arkusze Excel, która wykorzystywana była do zarządzania i przetwa-rzania danych, okazała się nieefektywna ze względu na rosnącą ilość informacji związanych z procesem wytwa-rzania. Zbieranie i opracowanie danych zabierało zbyt wiele czasu, nie spełniając podstawowych wymagań, dotyczących bezpieczeństwa i integralności danych. Fir-ma Shire zdecydowała się na wymianę rozproszonych systemów i stworzenie jednego procesu opartego o Dell Stati sti ca Enterprise Quality Control z sieciowym środo-wiskiem wprowadzania danych (Web Data Based Entry) wraz z platf ormą badań stabilności. Rozwiązanie Dell Stati sti ca zostało wdrożone w trzech obszarach rozwo-ju farmaceutycznego, walidacji i produkcji, zwiększając efektywność, redukując koszty i poprawiając komunika-cję, poprzez:•   • wykorzystanie jednego punktu wprowadzania da-

nych dla różnych procesów i lokalizacji,•   • zredukowanie ilości błędów popełnianych pod-

czas wprowadzania danych,•   • wyeliminowanie konieczności szkolenia personelu

z obsługi z wielu różnych systemów,•   • zwiększenie dostępności danych dla użytkowni-

ków i transparentności procesów,•   • możliwość intuicyjnego konfi gurowania i prowa-

dzenia analizy danych,•   • zredukowanie czasu poświęconego na analizę ze-

branych danych, •   • zautomatyzowanie generowania e raportów anali-

tycznych, •   • udostępnianie raportów analitycznych poprzez

portal sieciowy w czasie rzeczywistym.

Funkcjonalności systemu umożliwiły zwiększenie przewidywalności procesów dzięki redukcji zmienności, zmniejszenie defektów i ilości wadliwych serii.

Podsumowanie Zarządzanie wiedzą w fi rmie farmaceutycznej sta-

je się jednym z istotnych programów, zalecanych przez Międzynarodową Konferencję ds. Harmonizacji w doku-mencie ICH Q10, które wspierają skuteczne wdrażanie

Farmaceutycznego Systemu Jakości. Skomputeryzowa-ne systemy zarządzania informacją mogą ułatwić efek-tywne zarządzanie wiedzą poprzez zapewnienie: •   • Automatyzacji

•   – gromadzenia danych/informacji,•   – integracji danych/informacji z różnych źródeł, •   – integralności i bezpieczeństwa danych.

•   • Standaryzacji •   – wykonywania analiz statystycznych, •   – raportowania wyników analiz,•   – interpretacji wyników analiz.

•   • Dostępności •   – wyników analizy w dowolnym miejscu i czasie,•   – wyników monitoringu dla wszystkich zaintereso-

wanych, •   – wyników monitoringu różnych systemów/procesów.

Miarą efektywnego wdrożenia zarządzania wiedzą jest codzienne korzystanie z dostępnej wiedzy przez każ-dego pracownika w celu proaktywnego zarządzania ry-zykiem, przewidywania zdarzeń, mogących niekorzysta-nie wpłynąć na jakość produktu, oraz redukcji zmienno-ści w procesach wytwarzania, zapewniając tym samym, że produkty lecznicze są odpowiednie do ich przewidzia-nego zastosowania i nie narażają pacjentów na ryzyko związane z niedostatecznym bezpieczeństwem.

Wykorzystując metody analizy ryzyka oraz statystyczne metody analizy danych, program walidacji może być wykorzystany do budowania

wiedzy o procesie i produkcie

Świat Przemysłu Farmaceutycznego 2/2016

polski przemysł62

e-w ydanie do pobrania na: www.farmacom.com.pl