Zarządzanie środowiskiem, różnorodnością biologiczną i kapitałem przyrodniczym gminy

Zarządzanie środowiskiem, różnorodnością biologiczną i kapitałem przyrodniczym gminy

Niniejsza prezentacja powstała w ramach projektu „Lokomotywa zrównoważonego rozwoju – partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie” dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

fot. Anna Hoffmann-Niedek

Środowisko w kontekście społeczno-gospodarczym

Według Prawa Ochrony Środowiska:Środowisko to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami.

Niski poziom świadomości powiązań między gospodarką, społeczeństwem i środowiskiem jest jedną z głównych barier zrównoważonego rozwoju.

Przedsiębiorcy nie zdający sobie sprawy z wpływu ich działalności na środowisko powodują koszty, które ponoszą inne grupy społeczne - są to tzw. koszty zewnętrzne.

Analogiczne koszty powodują również konsumenci, którzy nie analizują wpływu swoich decyzji na otoczenie. W większości przypadków, nasza świadomość zależy jednak od obecności tej tematyki w środkach masowego przekazu.


Zarządzanie ochroną, kształtowaniem i korzystaniem ze środowiska


Zarządzanie ochroną, kształtowaniem i korzystaniem ze środowiska (1)

Zarządzanie środowiskiem oznacza zarządzanie użytkowaniem, ochroną i kształtowaniem środowiska, czyli zarządzanie ochroną środowiska w szerokim tego słowa znaczeniu – w sposób bezpośredni i pośredni – w procesach produkcyjnych oraz w czasie pozaprodukcyjnej aktywności społeczeństwa i pojedynczych osób.

Prawo Ochrony Środowiska (POŚ) definiuje ochronę środowiska jako podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta polega w szczególności na:

a) racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami

środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,

b) przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

c) przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.

fot. Anna Hoffmann-Niedekfot. Anna Hoffmann-Niedek


• Powszechne korzystanie ze środowiska – przysługuje z mocy ustawy każdemu i obejmuje korzystanie ze środowiska, bez użycia instalacji, w celu zaspokojenia potrzeb osobistych oraz gospodarstwa domowego, w tym wypoczynku oraz uprawiania sportu, w zakresie wprowadzania do środowiska substancji lub energii, innych niż wymienione rodzajów powszechnego korzystania z wód w rozumieniu ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm. 11).

• Korzystanie ze środowiska wykraczające poza ramy korzystania powszechnego – może być, w drodze ustawy, obwarowane obowiązkiem uzyskania pozwolenia, ustalającego w szczególności zakres i warunki tego korzystania, wydanego przez właściwy organ ochrony środowiska.

• Zwykłe korzystanie ze środowiska – korzystanie wykraczające poza ramy korzystania powszechnego, co do którego ustawa nie wprowadza obowiązku uzyskania pozwolenia, oraz zwykłe korzystanie z wody w rozumieniu przepisów ustawy Prawo wodne.



Kształtowanie środowiska – świadome i planowe zmiany w środowisku przyrodniczym, zmierzające do gospodarczego wykorzystania ekosystemów (dla celów np. rolniczych, turystycznych itd.) lub przywracanie ekologicznej funkcji ekosystemów i krajobrazów (renaturyzacja, renaturalizacja). Jest to celowe i świadome oddziaływanie na środowisko przyrodnicze w celu nadania mu cech korzystnych z punktu widzenia człowieka oraz w celu zwiększenia pojemności środowiska.

Kształtowanie środowiska obejmuje następujące rodzaje procesów:

• zalesianie i zadrzewianie,

• karczowanie i odkrzaczanie,

• nawadnianie,

• rekultywacja rolnicza i rekreacyjna,

• scalanie gruntów,

• dobór gatunków roślin i zwierząt w krajobrazach użytkowanych

antropogenicznie (reintrodukcje, introdukcje itd.),

• zakładanie pasów wiatrochronnych,

• melioracje wodno-klimatyczne,

• kształtowanie krajobrazu,

• fitomelioracje.


KAPITAŁ PRZYRODNICZYKAPITAŁ PRZYRODNICZY


Kapitał przyrodniczy (1)

Kapitał (w konwencjonalnym ujęciu) – to jeden z czynników produkcji (obok ziemi i pracy) – składają się nań budynki, maszyny i urządzenia, w ujęciu pieniężnym - aktywa finansowe.

Kapitał ludzki – zasób wiedzy, umiejętności, zdrowia i energii witalnej zawarty w każdym człowieku i w społeczeństwie jako całości, określający zdolności do pracy, adaptacji do zmian w otoczeniu oraz możliwości kreacji nowych rozwiązań (def. wg. Wikipedii).

Kapitał społeczny – jego zasoby tworzy struktura demograficzna danej społeczności (wiek, wykształcenie, zdrowotność), jak również normy kulturowe, tradycja, obyczaje i cała sieć zależności międzyludzkich i funkcjonalnych.

Kapitał przyrodniczy – zasoby przyrodnicze, które są odpowiednio (w sposób zrównoważony i odpowiedzialny) wykorzystywane na cele rozwojowe. Im kapitał przyrodniczy jest lepszej jakości, na co duży wpływ ma różnorodność biologiczna i krajobrazowa, tym stwarza większe możliwości rozwojowe. Można uznać, iż sposobem pomnażania kapitału przyrodniczego są wielorakie formy jego ochrony, w tym system Natura 2000, bazujący na systemie sieci – korytarzy ekologicznych, mających szczególne znaczenia dla zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy dla przyszłych pokoleń.


Zasoby przyrodnicze gminy Kapitał rozwojowy


Pomnażanie kapitału przyrodniczego

wielorakie formy ochrony i zwiększania jakości

kapitału przyrodniczego (np. Program Natura 2000)

NieodnawialneOdnawialne

Zasoby przyrodnicze



TRWAŁY I ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ LOKALNY

Kapitał ludzki i społeczny

Kapitał techniczno-pieniężny

Kapitał przyrodniczy


Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000


Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 (1)

• System ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 r. w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej.

• Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, ale też typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących siedlisk przyrodniczych.

• Dla każdego kraju określa się listę referencyjną siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których należy utworzyć obszary Natura 2000 w podziale na regiony biogeograficzne

• Podstawy prawne:- dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków;- dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.



Sieć Natura 2000 tworzą dwa typy obszarów:

• obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO),

• specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO).

Dyrektywa Siedliskowa nie określa sposobów ochrony poszczególnych siedlisk i gatunków, ale nakazuje zachowanie tzw. właściwego stanu ich ochrony, co oznacza, że:

• naturalny jego zasięg nie zmniejsza się; • zachowuje ono specyficzną strukturę i swoje funkcje

ekologiczne; • stan zachowania typowych dla niego gatunków jest

właściwy.

W odniesieniu do gatunków właściwy stan ochronyoznacza natomiast, że:

• zachowana zostaje liczebność populacji, gwarantująca jej utrzymanie się w biocenozie przez dłuższy czas;

• naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się; • pozostaje zachowana wystarczająco duża powierzchnia

siedliska gatunku.


OSO

SOOfot. Anna Hoffmann-Niedek


http://office.microsoft.com/pl-pl/images


Najważniejszymi instrumentami realizacji celów sieci Natura 2000 są:

• Oceny oddziaływania na środowisko

• Plany ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których utworzono obszar Natura 2000.

• Działania ochronne winny uwzględniać wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne danego obszaru Natura 2000.

Na obszarach Natura 2000 jest możliwe prowadzenie działalności gospodarczej, która powinna mieć charakter ekorozwojowy, np.: • prowadzenie gospodarstw ekologicznych i

agroekoturystycznych, • wytwarzanie produktów lokalnych (sygnowanych np. • informacją,iż pochodzą z terenów ekologicznie czystych,

co ma znaczenie marketingowe), rozwój turystyki przyrodniczej.



Inwentaryzacja przyrodnicza, monitoring i ewaluacja różnorodności biologicznej

Inwentaryzacja przyrodnicza, monitoring i ewaluacja różnorodności biologicznej

Różnorodność biologiczna to zgodnie z Konwencją o różnorodności biologicznej z 1992 r. zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią.

Różnorodność biologiczna dotyczy różnorodności form życia w obrębie:• gatunku (różnorodność genetyczna), • pomiędzy gatunkami (różnorodność gatunkowa)• różnorodności ekosystemów (różnorodność ekosystemów i

zróżnicowanie krajobrazów)

Różnorodności biologicznej nie można utożsamiać jedynie z liczbą gatunków, tylko ze znacznie głębszą koncepcją naturalności procesów, obejmującą• bogactwo gatunków i bezpieczeństwo ich przetrwania;• instytucjonalne zapewnienie ochrony obszarowej;• naturalność procesów (brak czynnej ingerencji człowieka).

Niestety nie oznacza to, że potrafimy już obliczać wartość różnorodności biologicznej, podobnie jak trudno jest wymiernie oszacować wartość kapitału przyrodniczego.


Inwentaryzacja przyrodnicza

Inwentaryzacja przyrodnicza to spis (ewidencja) podstawowych elementów przyrody, stanowiący podstawę dla budowania wiedzy o bioróżnorodności badanego obszaru (gminy, województwa, Polski).

Inwentaryzacja przyrodnicza dotyczy przyrody ożywionej (flora, fauna) jak i wybranych elementów przyrody nieożywionej (skały, naturalne odkrywki, stare kamieniołomy, punkty widokowe, koryta rzeczne, wodospady itp.).

Najważniejszym etapem prac inwentaryzacyjnych jest elementarne rozpoznanie całych ekosystemów w terenie, pozwalające ustalić aktualny stan przyrody badanego obszaru.

Dopiero takie rozpoznanie terenowe w połączeniu z wcześniejszymi danymi na temat badanego obszaru (historyczne, publikowane, niepublikowane, istniejące wcześniej opracowania itp.) powinno być podstawą waloryzacji przyrodniczej, czyli przyporządkowania poszczególnym fragmentom badanego obszaru różnych kategorii (rang, walorów) w zależności od wartości przyrodniczej (tereny o najwyższych walorach; tereny silnie przekształcone).


Monitoring przyrody

Monitoringu przyrody – to regularne obserwacje i

pomiary wybranych elementów przyrody żywej,

prowadzone dla uzyskania informacji o zmianach tych

elementów w czasie.

Zadaniem monitoringu przyrody jest określenie wpływu

zmian środowiskowych na organizmy w celu

zapobiegania negatywnym skutkom tych zmian w

przyrodzie, a więc uzyskania danych dla zorganizowania

skutecznej ochrony gatunków i układów ekologicznych.

Za monitoring przyrodniczy różnorodności biologicznej i

krajobrazowej w ramach państwowego monitoringu

środowiska odpowiada Główny Inspektor Ochrony

Środowiska.


Monitoring przyrody – podstawy prawne

Podstawy prawne monitoringu środowiska przyrodniczego tworzą:

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220) umieszcza monitoring przyrody w ramach monitoringu środowiska. Zgodnie z ustawą, monitoring przyrody ma polegać na obserwacji i ocenie stanu oraz zachodzących zmian w składnikach różnorodności biologicznej i krajobrazowej na wybranych obszarach, a także na ocenie skuteczności stosowanych metod ochrony przyrody, w tym na obserwacji siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt.

Dyrektywa Siedliskowa wymaga monitorowania stanu zachowania siedlisk przyrodniczych i gatunków i dotyczy:

- siedlisk przyrodniczych: 79 rodzajów siedlisk przyrodniczych,

- gatunków roślin: 49 gatunków / rodzajów / podrodzajów roślin,-gatunków zwierząt (z wyłączeniem ptaków): 141 gatunków zwierząt.

Konwencja o różnorodności biologicznej - zgodnie z nią, monitoring przyrodniczy powinien objąć wszystkie poziomy bioróżnorodności: różnorodność ekosystemową, gatunkową i genetyczną.



Monitorowanie, wskaźniki i pomiar stanu i jakości środowiska oraz przyrody


Monitorowanie jakości środowiska (1)

Państwowy monitoring środowiska (PMŚ) według art. 25 ust. 2 POŚ, jest systemem:

pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku.

Celem PMŚ jest wspomaganie działań na rzecz ochrony środowiska poprzez systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o:

• jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości środowiska określonych przepisami oraz obszarach występowania przekroczeń tych standardów;

• występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych i przyczynach tych zmian, w tym powiązaniach przyczynowo-skutkowych występujących pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych.



Informacje wytworzone w ramach PMŚ powinny być wykorzystywane przez jednostki administracji rządowej i samorządowej dla potrzeb operacyjnego zarządzania środowiskiem za pomocą instrumentów prawnych, takich jak:

•postępowanie w sprawie ocen oddziaływania na środowisko,

•pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii,

•programy i plany ochrony środowiska jako całości i jego poszczególnych elementów,

•plany zagospodarowania przestrzennego.

Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są także do celów monitorowania skuteczności działań i strategicznego planowania w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju na wszystkich poziomach zarządzania.



W przypadku samorządów lokalnych monitoring środowiska

stanowi istotny element, który powinien być uwzględniany przy:

• kształtowaniu polityki lokalnej

• tworzeniu systemu prawa miejscowego.

Polityka Ekologiczna Państwa wskazuje na konieczność

uwzględnienia w planach zagospodarowania przestrzennego

wyników monitoringu środowiska, w szczególności w zakresie:

• jakości powietrza

• jakości wód

• hałasu



Informacje diagnostyczne, w tym dane monitoringowe, powinny być

zintegrowane w odpowiedniej części gminnego programu ochrony

środowiska (GPOŚ).

Zbudowany na podstawie właściwej diagnozy stanu GPOŚ jest wtedy

mocnym punktem wyjścia do opracowywania innych dokumentów

gminnych.

Monitoring środowiska obejmuje, uzyskiwane na podstawie badań

monitoringowych, informacje w zakresie:

– jakości powietrza;

– jakości wód śródlądowych powierzchniowych i podziemnych oraz morskich wód wewnętrznych i wód morza terytorialnego;

– jakości gleby i ziemi;

– hałasu;

– promieniowania jonizującego i pól elektromagnetycznych;

– stanu zasobów środowiska, w tym lasów;

– rodzajów i ilości substancji lub energii wprowadzanych do powietrza, wód, gleby i ziemi;

– wytwarzania i gospodarowania odpadami.fot. Anna Hoffmann-Niedek


Stale aktualizowana informacja o stanie środowiska w Polsce

znajduje się na stronie Głównego Inspektoratu Ochrony

Środowiska –

http://www.gios.gov.pl/stansrodowiska/gios/index/pl

Na stronach Inspekcji Ochrony Środowiska znajdują się

informacje zbiorcze o jakości środowiska – raporty okresowe:

• dla całego kraju na stronach Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ ) - http://www.gios.gov.pl/

• dla poszczególnych województw - na stronach Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska (WIOŚ) - http://www.gios.gov.pl/artykuly/418/Lista-Wojewodzkich-Inspektoratow-Ochrony-Srodowiska












http://www.gios.gov.pl/



http://www.gios.gov.pl/artykuly/418/Lista-Wojewodzkich-Inspektoratow-Ochrony-Srodowiska






Wskaźniki zrównoważonego rozwoju

na poziomie lokalnym


Wskaźniki zrównoważonego rozwoju są narzędziem informacyjno-

diagnostycznym ułatwiającym ocenę i zarządzanie sferą społeczną,

gospodarczą i środowiskową na poziomie lokalnym, regionalnym i

krajowym, jak również UE.

Przykład konstruowania wskaźników zrównoważonego rozwoju na

poziomie lokalnym został opracowany w ramach Systemu Analiz

Samorządowych (SAS) – oprogramowaniu służącym przedstawicielom

miast, gmin i powiatów jako baza wiedzy o uwarunkowaniach i wynikach

realizacji swych zadań, które uzupełnia statystykę publiczną poprzez:

• zbieranie i opracowywanie nowych danych,

• możliwość samodzielnej analizy danych przez każde miasto (gminę, powiat),

• prezentację corocznych raportów podsumowujących stan i tendencję zmian w każdej z badanych dziedzin / problemów http://www.sas24.org/.

Wskaźniki zrównoważonego rozwoju na poziomie lokalnym (1)


http://www.sas24.org/

Wskaźniki zrównoważonego rozwoju na poziomie lokalnym (2)

Przykładowe wskaźniki zrównoważonego rozwoju lokalnego

zastosowane w systemie SAS obejmują:

1. Wskaźniki ładu społecznego, np.:

ogólne saldo migracji na 1000 ludności

wydatki na oświatę w przeliczeniu na 1 mieszkańca

mieszkania oddane do użytku na 1000 mieszkańców

2. Wskaźniki ładu gospodarczego, np.:

dochody własne budżetu gminy na 1 mieszkańca

liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców

długość (w km) kanalizacyjnej czynnej sieci rozdzielczej na 100 km2 powierzchni

3. Wskaźniki ładu środowiskowo-przestrzennego, np.:

– powierzchnia zieleńców, zieleni ulicznej i osiedlowej na 1 mieszkańca (w ha/osobę)

– nakłady inwestycyjne na ochronę różnorodności biologicznej i krajobrazu ogółem na 1000 mieszkańców

– odpady wytworzone w ciągu roku w 1000 t/mieszkańcaŹródło: http://www.sas24.org/informacje/

wskazniki_zrownowazonego_rozwoju_jakosc_zycia.pdf


http://www.sas24.org/informacje/wskazniki_zrownowazonego_rozwoju_jakosc_zycia.pdf

http://www.sas24.org/informacje/wskazniki_zrownowazonego_rozwoju_jakosc_zycia.pdf

Przykłady zrównoważonego korzystania ze środowiska na potrzeby ekorozwoju

Wiele przykładów ciekawych projektów można znaleźć w publikacji „System finansowania ochronyśrodowiska w Polsce - dobre praktyki w ekorozwoju” (NFOŚiGW, WFOŚiGW)

http://www.nfosigw.gov.pl/download/gfx/nfosigw/pl/nfoopisy/542/25/2/dobre_praktyki_w_ekorozwoju.pdf

Projekty ściekowe oraz inne projekty współfinansowane z środków UE można znaleźć na stroniehttp://www.mapadotacji.gov.pl/.

Przykłady projektów realizowanych w formule PPP można znaleźć również na stroniehttp://bazappp.gov.pl/project_base/.

Przykłady projektów z zakresu zarządzania środowiskiem i zachowania różnorodności biologicznej(http://www.nfosigw.gov.pl/srodki-zagraniczne/instrument-finansowy-life/life-w-polsce/).
















http://www.mapadotacji.gov.pl/



http://bazappp.gov.pl/project_base/





Zapraszamy do zadawania pytań autorowi wykładu!

Link do wykładu oraz okienko dialogowe znajduje się tutaj:

http://ekorozwoj.ews21.pl/index.php?page=szkolenie_wyklad&id=1&idLecture=10

Niniejsza prezentacja powstała w ramach projektu „Lokomotywa zrównoważonego rozwoju – partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie” dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.


Zarządzanie środowiskiem, różnorodnością biologiczną i kapitałem przyrodniczym gminy

Documents

Transcript of Zarządzanie środowiskiem, różnorodnością biologiczną i kapitałem przyrodniczym gminy