Zaopatrzenie ortotyczne

kończyn górnych

i dolnych

Klinika Rehabilitacji

Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Kierownik: dr n. med. Marek Krasuski

lek. med. Izabella Nyka

• Ortoza- każde urządzenie kompensujące

dysfunkcję układu sensomotorycznego

- Wooldridge 1972

• Urządzenie techniczne indywidualnie

dopasowane do pacjenta, dobrane pod kątem

dysfunkcji narządu ruchu

• Stosowane w celu stabilizacji, korekcji

ustawienia lub odciążenia elementów narządu

ruchu

Ortoza powinna być:

-indywidualnie dopasowana do powierzchni ciała pacjenta, oś

obrotu przegubu mechanicznego powinna być zgodna z osią

obrotu odpowiadającego stawu anatomicznego

- funkcjonalna w użyciu, tj. podtrzymywać kończynę w pozycji

funkcjonalnej lub zapewniającej wykonanie określonej czynności

-prosta w użyciu, tj. w zdejmowaniu, zakładaniu, utrzymaniu

higieny, powinna mieć możliwość łatwej konserwacji lub

wymiany poszczególnych elementów.

-blokada stabilizująca staw powinna być łatwo dostępna i w prosty

sposób uruchamiana

Materiały wykorzystywane współcześnie

w ortotyce to:

• tworzywa termoplastyczne i termoutwardzalne

• materiały oparte na włóknach węglowych

• skóra

• stal, aluminium

•żywica epoksydowa

• guma

Właściwy dobór ortozy wymaga:

• prawidłowej oceny upośledzenia funkcjonalnego narządu

ruchu i ustalenia dokładnych założeń ortotycznych

• dobrania odpowiedniej konstrukcji do przyjętych założeń

• prawidłowego i dokładnego wykonania aparatu ortotycznego

z materiałów, które spełniają wymagania mechaniczne,

estetyczne, higieniczne

• dokładnego dopasowania aparatu i kontroli zaordynowanego

zaopatrzenia przez lekarza

Niezbędnym warunkiem efektywnego wykorzystania ortozy

jest ścisła współpraca lekarza, ortotyka i pacjenta.

Przy ustalaniu założeń konstrukcyjnych ortoz dla dzieci

należy brać pod uwagę:

• zamierzoną poprawę funkcji kończyn

• konieczność zapobiegania wtórnym zniekształceniom

kompensacyjnym

• wytrzymałość aparatu ortotycznego

• możliwość dostosowania ortozy do procesu wzrastania dziecka

(wymiana elementów ortozy)

• założeniu niezbędnego minimum konstrukcji dla możliwie

największych możliwości swobodnego poruszania się (samodzielnego lub z

pomocą kul łokciowych)

• możliwie największej do uzyskania czynności chwytnej rąk

Zaopatrzenie ortotyczne dorosłych opiera się na:

Każdy rodzaj zaopatrzenia ortotycznego

kończyn górnych jest dodatkowym obciążeniem

niepełnosprawnej kończyny, dlatego też

konstrukcja każdej ortozy kończyny górnej

powinna być ograniczona do elementów

bezwzględnie koniecznych.

• stabilizacja struktur anatomicznych w korzystnym funkcjonalnie ustawieniu

• korekcja nieprawidłowego ustawienia, tj. zapobieganie przykurczom lub

deformacjom lub stopniowe pokonywanie przykurczów

• kontrolowanie zakresu, kierunku oraz siły ruchu w stawach przy istniejącej

niewydolności układu motorycznego, wspomaganie niedowładnych lub

porażonych mięśni

• substytucja funkcjonalna porażonych mięśni

• zabezpieczenie wyników leczenia chirurgicznego

Rola ortoz kończyn górnych:

Wzorce ruchów chwytnych ręki

• Chwyt dłoniowy – od pełnego rozwarcia ręki do pełnego zaciśnięcia ręki

w pięść (np.: piłka, poręcz schodów). Siła chwytu odpowiada sumie sił

wywieranych przez kciuk i pozostałe palce

• Chwyt palcowy

- boczny (np..: kartka papieru); Siła chwytu odpowiada sile kciuka

- opuszkowy (np..: śrubka, gwóźdź); Siła chwytu równa jest mniejszej z sił

wywieranych przez kciuk i wskaziciela

• Chwyt hakowy (np..: walizka); Siła jest równa sile mięśni zginaczy

palców, zdolnych przeciwstawić się niesionemu przedmiotowi

Ortozy kończyn górnych

• Ortozy o przewadze działania statycznego – szyny lub łuski

• Ortozy o przewadze działania dynamicznego – aparaty

Zaopatrzenie ortotyczne

ręki i nadgarstka

Szyny i łuski ręki i nadgarstka pełnią rolę stabilizującą dla

struktur anatomicznych.

• Działanie ich polega na wyłączeniu ruchu w określonych stawach i

ustaleniu sąsiadujących z nimi elementów kończyny w ustawieniu

najkorzystniejszym ze względu na funkcję ręki.

• Często działanie stabilizacyjne połączone jest z działaniem

korekcyjnym.

• Ortozy te obejmują staw i tworzące go kości w możliwie

najdłuższych odcinkach.

Szyny i łuski ręki i nadgarstka

Stosowane są w leczeniu:

• stanów zapalnych,

• dla zabezpieczenia wyników leczenia operacyjnego,

• przy stabilizacji po urazach i złamaniach

• przy korekcji w niedowładach (np. po udarze mózgu)

• dla ochrony porażonych mięśni przed rozciągnięciem,

• dla eliminacji ruchów przeszkadzających w odtworzeniu funkcji chwytnej

ręki

Łuska na przedramię i rękę

Działanie stabilizujące po urazach, złamaniach:

• nadgarstek w zgięciu dłoniowym ok. 20°, przedramię w pronacji.

Działanie korekcyjne w niedowładach:

• nadgarstek w zgięciu grzbietowym ok. 20° i odwiedzeniu łokciowym ok. 15°,

palce II-V w lekkim zgięciu, kciuk w zgięciu i opozycji ( pozycja funkcjonalna)

Ustawienie ręki i przedramienia w pozycji funkcjonalnej to

najdogodniejsze ustawienie dla czynności chwytnych.

Ortozy na rękę i przedramię:

Szyna naparstkowa Stacka:

Szyna stabilizująca palcowa, obejmująca

staw DIP oraz dwa połączone z nim

paliczki obwodowy i środkowy.

Stosowana w:

• w leczeniu palca młoteczkowanego, do

ustalenia paliczka obwodowego w

przeproście,

• celem wygojenia oderwanego przyczepu

ścięgna prostownika długiego

Ortotyczne zaopatrzenie palców ręki

•Wspomagają ruch zgięcia lub wyprostu w stawach ręki lub nadgarstka, działając

poprzez wykorzystanie gumowego lub sprężynowego oporu

•Stosowane w przypadku zaburzeń czynności: przykurcze, zniekształcenia po

urazach, w przebiegu stanów zapalnych

•Ortozy pozwalające na samodzielne wykonywanie przez pacjenta ćwiczeń

usprawniających po instruktażu terapeuty.

Aparat Capenera- ortoza korekcyjna biernie

korygująca przykurcz zgięciowy w stawach

międzypaliczkowych przy wykorzystaniu czynnego

zginania palca do napięcia sprężyny

Dynamiczne aparaty ręki

Dynamiczne aparaty ręki

• Aparat typu Bunnela redukujący przykurcz zgięciowy stawów

międzypaliczkowych bliższych pochodzenia zapalnego i pourazowego

Aparat typu Bunnela przeciwdziałający niekontrolowanemu zgięciu

dłoniowemu nadgarstka, poprzez bierne ustawienie nadgarstka w zgięciu

grzbietowym

Po urazie rdzenia kręgowego na poziomie C6C7 wyłączona jest całkowicie zdolność

chwytna rąk, przy zachowanej czynności w stawach ramiennym, łokciowym i nadgarstku.

W tego typu porażeniach wykorzystuje się ortozę zgięciowo-zawiasową (zgięciowy aparat

trikowy, aparat Andersona).

Czynne zgięcie grzbietowe nadgarstka powoduje bierne zgięcie palców w stawach

śródręczno-paliczkowych. Wytworzony w ten sposób zostaje chwyt szczypcowy palców

środkowych względem kciuka ustawionego w opozycji.

Bierne zgięcie nadgarstka powoduje wyprost palców i rozwarcie dłoni.

Ze względu na charakter funkcjonalny tego zaopatrzenia istotna jest tu lekkość konstrukcji

i odsłonięcie powierzchni dłoniowej palców i ręki.

Ortoza Andersona

Aparat Lamba

• Aparat służący do stopniowej, biernej, kontrolowanej korekcji ręki

szpotawej lub koślawej; wynik korekcji utrwalany jest przez stabilizację

kończyny w nadanym jej położeniu.

• Zazwyczaj korekcja poprzedzana jest zabiegami fizykalnymi ułatwiającymi

jej dokonanie (okłady cieplne, ciepła kąpiel, ćwiczenia).

• Celem stosowania aparatu jest przygotowanie ręki do korekcji operacyjnej.

Zaopatrzenie ortotyczne stawu łokciowego

Staw łokciowy ustala się najczęściej w zgięciu 90°

z przedramieniem ustawionym w pronacji ok. 45°

• Łuski

• Opaski elastyczne, zamknięte, zapinane okrężnie,

ewentualnie wzmocnione pelotami uciskowymi

• Ortozy unieruchamiające staw łokciowy w pozycji

pośredniej ułatwiającej czynność ręki

• Ortozy stawu łokciowego

z kontrolowanym zakresem

ruchu w stawie

Ortozy unieruchamiające typu opatrunku Dessaulte”a

Zaopatrzenie ortotyczne stawu barkowego

Temblak zawieszony na

obu barkach

Zaopatrzenie ortopedyczne stawu barkowego

• Ortoza stabilizująca staw barkowy w odwiedzeniu.

Ramię w odwiedzeniu i rotacji zewnętrznej, łokieć w antepulsji.

Stosowane są uniwersalne ortozy odwodzące

z regulacją stopnia odwiedzenia lub szyny

odwodzące z podparciem na tułowiu i miednicy oraz sztywnym

ujęciem ramion i przedramienia, wykonane według

miary lub dopasowane z elementów modularnych.

(złamania, zwichnięcia k. ramiennej, uszkodzenia splotu barkowego, stany zapalne

kaletek, porażenie mięśnia naramiennego)

Ortozy kończyn dolnych - konstrukcje zewnętrzne,

stosowane dla poprawy

•stabilizacji,

•korekcji ustawienia lub

• odciążenia wybranych elementów kończyny dolnej.

Rola ortoz stabilizujących

- stabilizacja porażonej lub niedowładnej kończyny dolnej, dla

poprawy zdolności podpórczej lub lokomocyjnej

- ochrona przed przeciążeniem siłowym lub nadmiernym ruchem

w stawach

- zabezpieczenie warunków pełnego wygojenia się tkanek

- zabezpieczenie wyników leczenia operacyjnego lub

usprawniającego

- poprawa efektywności ruchów użytkowych przez wyeliminowanie

ruchów nieprawidłowych lub nieefektywnych

Rola ortoz korekcyjnych

- korekcja nieutrwalonych zniekształceń (np. wrodzona

stopa końsko-szpotawa, wrodzone zwichnięcie stawu

biodrowego)

- korekcja przykurczów stawowych, poprzez pokonywanie

przykurczu w warunkach statycznych czy dynamicznych

- poprawa ustawienia elementów kostnych

w zniekształceniach statycznych ( np. stopa końsko-

-szpotawa porażenna)

Rola ortoz odciążających

- odciążenie niewydolnych struktur podpórczych

- zmniejszenie nacisków wywieranych na struktury

podpórcze przez masę ciała ( np. odciążenie stawów

biodrowych w chorobie Perthesa)

W konstrukcji każdej ortozy kończyny dolnej należy przewidzieć

jej podparcie, np. strzemieniem mocowanym do buta, sandałem,

płytą, zawieszenie paskiem na tułowiu, szyną nad- lub

podgrzebieniową, oraz zastosowanie przegubów w osi stawu

anatomicznego, z ewentualną blokadą lub zamkiem.

Należy pamiętać o miejscach krytycznych wrażliwych na ucisk lub

stanach chorobowych sprzyjających powstawaniu otarć i odleżyn.

W przypadku porażenia i niedowładów wiotkich spełnia trzy podstawowe

zadania:

- Umożliwia prawidłowe oparcie stopy na podłożu

- Ułatwia przeniesienie stopy w fazie wykroku

- Wpływa pośrednio na stabilizację stawu kolanowego

1. Szpotawe lub koślawe ustawienie stopy obciążonej: wkładki pronujące lub

supinujące. Często konieczność poszerzenia podstawy obcasa

2. Szpotawość lub koślawość stopy spowodowana różnicą siły mięśni

antagonistycznych, wymaga ortotycznej kontroli ruchów w płaszczyźnie

czołowej: aparat szynowo-opaskowy goleni, połączony z butem, ruch

zgięcia podeszwowego i grzbietowego stopy zazwyczaj pozostawiony jest

wolny.

Ortotyczna kontrola ruchów w stawie skokowym

3. Wiotki niedowład mm. prostowników stopy, przy

zachowanej, dobrej sile mm. zginaczy, nie

zaburza stabilizacji kończyny w fazie podparcia,

utrudnia fazę przeniesienia na skutek opadania

stopy.

Stosowane są taśmy elastyczne, łuski, aparaty

wspomagające osłabione prostowniki

Łuski – AFO ( Ankle-Foot-Orthosis)

najprostszy typ ortoz kończyny dolnej

umożliwiają prawidłowe zetknięcie się pięty z podłożem na początku

fazy podparcia i kontrolują ruch zgięcia podeszwowego stopy

dostępne w wersji standardowej lub wykonywane na miarę

umożliwiają noszenie normalnego obuwia

z mas termoplastycznych lub włókna węglowego

5. Niewielki niedowład m. trójgłowego łydki, przy zachowanej, dobrej sile

prostowników stopy. Stosowane jest obuwie z wyższą cholewką i

usztywnionym językiem, obcasem wysuniętym ku tyłowi.

6. Znaczny niedowład m. trójgłowego łydki, przy dobrej sile mm.

prostowników stopy: obuwie ortopedyczne z zamontowanym aparatem o

rozwidlonym strzemieniu i zablokowanym zgięciu grzbietowym stopy.

4. Wiotki niedowład mm. prostowników, przy osłabieniu lub braku funkcji

mm. zginaczy, zaburza chód w fazie podparcia jak i przeniesienia

kończyny do przodu. Stosowane sa krótkie aparaty szynowo-opaskowe

połączone z butem, z blokadą zgięcia grzbietowego stopy (pozycja

pośrednia lub ustawienie końskie 5 stopni), zgięcie podeszwowe pozostaje

wolne i limitowane jest za pomocą sprężyny, przeciwdziałającej opadaniu

stopy.

Ortotyczna kontrola ruchów w stawie kolanowym

• Służy ochronie stawu kolanowego przed działaniem niekorzystnych sił z

wywołanymi przez nie przeciążeniami w warunkach patologicznych

• Poprawia stabilizację całej kończyny

• Warunkuje zdolność przyjęcia postawy pionowej oraz chodzenia w razie

utraty czynnej kontroli ruchów w stawie skokowym i kolanowym.

Ortotyczna kontrola ruchów w stawie kolanowym

Zaburzenie stabilizacji stawu kolanowego w płaszczyźnie czołowej:

Niewydolność więzadeł pobocznych stawu

Zniekształcenie (koślawość, szpotawość) ujawnia się i zwiększa pod

wpływem osiowego obciążenia kończyny

1. Kliny: w przypadku tendencji do koślawości- supinujący, do szpotawości-

pronujący

2. Aparat goleniowo-udowy dopasowany do konturów kończyny w

maksymalnej korekcji

3. Dodatkowo podparcie masy ciała pod guzem kulszowym, dla zmniejszenia

obciążenia osiowego pogłębiającego dysfunkcję (przy zachowanej dobrej

stabilizacji w płaszczyźnie strzałkowej, ruch w stawie kolanowym pozostaje

wolny)

Ortotyczna kontrola ruchów w stawie kolanowym

Zaburzenie stabilizacji stawu kolanowego w płaszczyźnie strzałkowej:

Przeprost stawu kolanowego uwarunkowany osłabieniem i rozciągnięciem zginaczy kolana oraz torebki stawowej i więzadeł wymaga zabezpieczenia mechanicznego, odpowiednio ograniczającego przeprost i pozwalającego na pełny rych zgięcia kolana. Ograniczenie przeprostu uzalezniamy od siły mięśnia czworogłowego uda:

• Silny m. czworogłowy uda (5 w skali Lovetta) -

możliwość dokonania korekcji ustawienia i ograniczenie

pełnego wyprostu w granicach 5 – 0 stopni

• Słaby m. czworogłowy uda (2-3 w skali Lovetta) –

wymaga pozostawienia przeprostu ok.. 5 stopni

dla uzyskania biernej stabilizacji kolana

Odciążenie stawu biodrowego i kości udowej:

Podparcie masy ciała pod guzem kulszowym, pozwalające na swobodne

zwisanie kończyny w aparacie, np.. szyna Thomasa

Bliższy odcinek kości udowej ujęty w tulejkę

podpierającą guz kulszowy, zaopatrzoną w szyny

wspornikowe zakończone strzemieniem, na które przenosi

się masę ciała. Ciężar zwisającej kończyny wpływa

dekompresyjnie na powierzchnie stawu biodrowego

Istnieje możliwość wyposażenia aparatu odciążającego w

przegub kolanowy blokowany podczas chodzenia,

z możliwością zwolnienia blokady

w pozycji siedzącej.

LETOR- Lower Extremity Telescopic Orthosis

Aparat opracowany i wdrożony przez Pokorę w Centrum

Rehabilitacji im. Prof. Mariana Weissa w Konstancinie.

- ortoza teleskopowa stosowana do

chodzenia i pionizacji pacjentów

z niedowładem lub porażeniem

kończyn dolnych oraz porażeniem

czterokończynowym,

- jako zaopatrzenie ortotyczne

diagnostyczne, tymczasowe,

ostateczne.

- lekki, łatwo zakładany na ubranie

i obuwie sportowe za pomocą opasek.

Kolumna aparatu pochylona jest do przodu, co wymusza

podczas pionizacji zrównoważoną postawę lordotyczną.

Podczas chodu pochylenie do przodu kolumny aparatu

pomaga zainicjować fazę przeniesienia kończyny oraz

utrzymać aktywną sylwetkę, przesuwając do przodu

środek ciężkości. Aparat ułatwia utrzymanie równowagi

poprzez ograniczenie swobody ruchów kręgosłupa

w odcinku lędźwiowym.

Korzystna alternatywa dla ciężkich, wykonanych z

tytanu lub kompozytów grafitowych aparatów

szynowo-opaskowych.

Polecany dla osób aktywnych pomimo ograniczeń

lokomocyjnych.

Kalceotyka

Istota kalceotyki sprowadza się do:

• Zaopatrzenia osób z dysfunkcją stóp w obuwie ortopedyczne i

wkładki ortopedyczne

• Przystosowania normalnego obuwia do celów ortopedycznych

• Zajmuje się konstrukcjami wyrównującymi skrócenie kończyn

dolnych powyżej 100 mm.

Obuwie ortopedyczne:

Korekcyjne

Dostosowane do zniekształcenia stóp

Wyrównujące skrócenie kończyn dolnych

Obuwie korekcyjne

• Stosowane w przypadku zniekształceń odwracalnych stóp

(wrodzona nieutrwalona stopa końsko-szpotawa)

• Dla zabezpieczenia wyniku leczenia operacyjnego lub

zachowawczego

Forma prosta (symetryczna) lub odwiedziona

Nosek wydłużony ku tyłowi od strony przyśrodkowej

Wydłużony zapiętek ku przodowi od strony bocznej

Obuwie dostosowane do zniekształcenia stóp

• Stosowane w przypadku utrwalonych zniekształcen stóp, niemożliwych do skorygowania za pomocą elementów konstrukcyjnych obuwia (np.. utrwalona stopa końsko-szpotawa)

-Zapewnienie możliwie równomiernego i bezbolesnego

oparcia całej powierzchni obciążonej stopy

-Zapewnienie stopie jak największego komfortu

-Wysoka cholewka wzmocniona sztywnikami oraz

uzupełnienie z przodu

-Podeszwa z nadbudową kołyskową

Obuwie wyrównujące skrócenie kończyn dolnych

Możliwe stosowanie wkładka wewnętrznej lub koturnu, ewentualnie obu

elementów jednocześnie

Skrócenie rzędu 1-2 cm – wkładka do

normalnego obuwia

Skrócenie rzędu

3-13 cm wymaga

wyrównującej konstrukcji obuwia:

5-7 cm- półbuty z wkładką wyrównującą

7-13 cm – obuwie z wysoką cholewką, obejmująca

część goleni

powyżej 13 cm- ortoproteza, tj. aparat wyrównujący

skrócenie z nadbudówką i sandałem

- szerokie noski

- przywiedzenie przedniej części buta o ok. 10-15°

- elastyczna podeszwa w okolicy stawów śródstopno-

palcowych (ruch kołyskowy)

- wysokość obcasa nie powinna przekraczać 1,5 cm

- cholewka dokładnie obejmująca stopę

- nosek odpowiednio wysoki, by umożliwić palcom

swobodę ruchu podczas chodzenia

Obuwie dla dzieci

Wkładki ortopedyczne

• Mogą stanowić część składową obuwia ortopedycznego lub być

uzupełnieniem obuwia normalnego.

– Typy wkładek ortopedycznych:

• Odciążające- chronią wrażliwe i bolesne miejsca podeszwy stopy przez ich

odciążenie (n.p. w stopie cukrzycowej, ostrogach piętowych)

• Korekcyjne- powodują powstawanie sił korekcyjnych w celu usuwania

zniekształceń stopy oraz wadliwego jej ustawienia (n.p.supinujące,

pronujące)

• Dostosowane do utrwalonego zniekształcenia stopy (n.p. korytkowe)

• Wyrównujące skrócenie kończyny

• Uzupełniające ubytki stopy

• Czynnościowe- zapewniające stopie n.p. warunki zbliżone

do warunków poruszania się bosej stopy po naturalnym nieutwardzonym

podłożu

Dziękuję za uwagę