1. Zadania i funkcje nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej.

Edukacja wczesnoszkolna to nauczanie, kształcenie i wychowanie. Nauczanie to

dostarczanie wiadomości, kształcenie to rozwijanie różnorakich intelektualnych i

motorycznych umiejętności i nawyków, a wychowanie to formowanie wszystkich postaw, a w

konsekwencji całej osobowości. 1

Powszechne jest przekonanie, że rozwój psychiczny dziecka w młodszym wieku

szkolnym ma bardzo duże znaczenie dla kształtowania osobowości w wyższych klasach.

Powszechnie też docenia się rolę nauczania zintegrowanego, jako głównego i podstawowego

szczebla w kształceniu i wychowaniu człowieka.

Dzieci w klasach młodszych I-III są szczególnie podatne na wpływy, wykazują

ogromną chęć do pracy, a także są ciekawe świata i dążą do jego poznania. Te

charakterystyczne cechy tego okresu wieku nauczyciel musi nie tylko rozwijać, ale także

pobudzać i kształtować nowe.

Od tego, w jaki sposób będzie zorganizowana praca na tym etapie, uzależniony jest dalszy

rozwój dzieci, a także dalsza kariera uczniów. Na żadnym poziomie kształcenia proces

dydaktyczny i wychowawczy nie łączy się tak ściśle ze sobą jak w edukacji wczesnoszkolnej.

W młodszym wieku szkolnym zadania dydaktyczne i wychowawcze ściśle się ze sobą

splatają i przenikają. Należycie prowadzona praca w klasach niższych, uwzględniająca

różnorakie potrzeby rozwojowe wszystkich dzieci, decyduje w znacznym stopniu o dalszej

karierze szkolnej i życiowej ucznia. Praca w klasach młodszych to szeroko rozumiany start

szkolny i życiowy dziecka.

Zadania stawiane przed nauczycielem nauczania początkowego T. Wróbel

sformułował jako zadania: poznawcze, sprawnościowe i wychowawcze.

Praca poznawcza dzieci obejmuje wiedzę rzeczową w zakresie: faktów społecznych,

przyrodniczych, wytworów kulturalnych powstałych w wyniku różnorodnej działalności

człowieka oraz wiedzę językową i matematyczną. Zakres zadań sprawnościowych dotyczy

zdobywania podstawowych technik i umiejętności do dalszej pracy umysłowej, ogólne

zdolności – uczenia się oraz sprawności techniczne, plastyczne, muzyczne i ruchowe.

Zadania wychowawcze to przede wszystkim zadania związane z wychowaniem moralno-

społecznym. 2

1 M. R. Radwiłowiczowie, Nauczyciel klas początkowych, Warszawa, 1981, s. 17.

2 T. Wróbel, Praca nauczyciela w klasach I-III, Warszawa, 1974, s. 92.

Centralnym czynnikiem warunkującym pożądane wyniki pracy dydaktyczno-

wychowawczej w szkole, a zwłaszcza w nauczaniu zintegrowanym jest nauczyciel. Swoistość

pracy na tym szczeblu szkoły ( klasy I – III ) polega na tym, że osobowość znajduje się w

procesie stawania się, odznaczając się pod wieloma względami jeszcze wielką plastycznością

i podatnością na zamierzone i niezamierzone wpływy zewnętrznego otoczenia. Stąd też

zadania nauczyciela w tym okresie są szczególnie ważne, jak w żadnym już okresie życia

dziecka. Działalność ta dotyczy wykonywania zadań: opiekuńczych, diagnostyczno-

prognostycznych, kompensacyjno-usprawniających, poznawczych, kształcących i

wychowawczych. Właściwością szczebla nauczania zintegrowanego jest to, iż powinien on

spełniać w równej mierze wszystkie sześć funkcji. Zadania te występują w rzeczywistości we

wzajemnych związkach, zaś spełnianie jednych jest często nieodzownym warunkiem

realizacji innych.

M.R. Radwiłowiczowie podają następujące funkcje nauczania początkowego:

opiekuńcza, diagnostyczno-prognostyczna, kompensacyjno-usprawniająca, poznawczo-

kształcąca i wychowawcza.

Do zadań wychowawcy w obrębie funkcji opiekuńczej należą zadania szczegółowe

takie jak: troska o zdrowie powierzonych mu dzieci, ich bezpieczeństwo, zapewnienie

odpowiednich warunków higienicznych, dbałość o należyty rozwój fizyczny, ich racjonalne

odżywianie, odpowiednio zorganizowaną rekreację.

W czasie zajęć lekcyjnych wychowawca klas młodszych powinien zwracać uwagę na postawę

dzieci w ławkach, czy siedzą prosto, nie garbią się. Ma to istotne znaczenie przy wszelkiego

typu skrzywieniach kręgosłupa. Nauczyciel powinien często organizować ćwiczenia

gimnastyczne. Gimnastyka taka wpływa odprężająco na układ nerwowy dziecka oraz pozwala

na rozluźnienie mięśni całego ciała, zwiększa dopływ tlenu poprzez kilkakrotne wdechy i

wydechy przy otwartych oknach.3

Przez funkcję diagnostyczno - prognostyczną rozumiemy zadania dotyczące

poznania poszczególnych dzieci przez dobrze ukierunkowaną obserwację oraz

prognostycznego projektowania możliwie optymalnych dróg dalszego rozwoju każdego

dziecka. Wśród nich należy wymienić zadania szczegółowe, takie jak: poznanie psychiki

dziecka i wnikliwe analizowanie uzyskanych danych, wyciąganie na tej podstawie wniosków,

planowanie zadań rozwojowych. Nauczycielowi powinno przyświecać nastawienie nie na

3 M. R. Radwiłowiczowie, Nauczyciel klas początkowych, Warszawa, 1981, s. 24.

refleksję, lecz na pozytywne zorientowanie samego siebie, rodziców i dziecka w

możliwościach jego potencjalnego rozwoju. 4

Funkcja kompensacyjno - usprawniająca jest jakby przedłużeniem praktycznym

funkcji poprzednio omawianej. „Rola nauczyciela polega na eliminowaniu, złagodzeniu lub

rekompensowaniu takich odchyleń jak wady wzroku, słuchu i mowy czy leworęczności.

Nauczyciel nie działa tu w pojedynkę, lecz w kontakcie z lekarzem, pedagogiem szkolnym,

psychologiem oraz rodzicami.”5

Zadaniem nauczyciela jest również usuwanie wad i niedostatków języka i słownictwa

pochodzenia środowiskowego. Do funkcji tej zalicza się zespół specjalnych zabiegów

dydaktyczno-wyrównawczych i korekcyjnych służących usuwaniu nie tylko przyczyn, ale i

samych niepowodzeń szkolnych.

Funkcja poznawcza jest najwyraźniej preferowana w programach szkolnych i

najlepiej realizowana przez nauczycieli. Konkretyzuje się w zadaniach szczegółowych

oddzielnych przedmiotów nauczania, zmierzając do wyposażenia uczniów w odpowiedni

zasób elementarnych wiadomości. Funkcji poznawczej nie sposób omawiać w oderwaniu od

funkcji kształcącej, gdyż dopiero wtedy widzi się w pełni nową przyśpieszającą rozwój

intelektualny rolę szczebla nauczania początkowego. Za sedno funkcji kształcącej należy

przyjąć rozwijanie ogólnych operacji myślowych i ogólnych sposobów racjonalnego uczenia

się. Do zadań szczegółowych należy: wyrabianie koncentracji i podzielności uwagi,

kształcenie pamięci logicznej, rozwijanie elementarnych sprawności, to jest umiejętności i

nawyków, zarówno intelektualnych jak i manualnych o charakterze ogólnym. Ważne zadanie

to rozwijanie zainteresowań i uzdolnień uczniów.

Bogatą i różnorodną pod względem konkretnych zadań jest funkcja wychowawcza

nauczania początkowego. Mówi się o wychowaniu intelektualnym, politechnicznym,

emocjonalnym, moralno-społecznym, światopoglądowym, fizycznym, zdrowotnym i

estetycznym. W ramach zadań wychowawczych dają się wyszczególnić między innymi

następujące zadania: rozwijanie pozytywnej motywacji wobec uczenia się i nauki szkolnej,

wyrabianie poszanowania dla własnej pracy i pracy innych, kształtowania zaufania we własne

siły, woli pokonywania trudności, należytego stosunku do mienia społecznego i

indywidualnego, a także do dzieci młodszych, słabszych, ludzi starych i chorych.

4 Tamże, s. 67.

5 M. Przetacznikowa, Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży, Warszawa, 1967, s. 138.

Poprzez utrzymywanie kontaktu z rodzicami nauczyciel może pomóc w

przezwyciężaniu trudności wychowawczych. Szczególną troską powinien wychowawca

otaczać dzieci z rodzin niewydolnych wychowawczo czy też patologicznych.

Duże znaczenie dla odpowiedniego wypełniania funkcji wychowawczych ma postawa

samego nauczyciela. Jeżeli nauczyciel jest sprawiedliwy, dobrze z zaangażowaniem wypełnia

swoja pracę, ma serdeczny stosunek do dzieci, to istnieją wszelkie szanse, że zrealizuje

zadania wychowawcze. 6

Kolejno omawiane funkcje nauczania początkowego, których spoistość i związek

łatwo zauważyć na podstawie zadań szczegółowych, prowadzi do ważnego wniosku. Rola

nauczyciela w tych wszystkich zakresach jest specyficzna i odpowiedzialna. Wykracza poza

zadania, które eksponuje program nauczania, ponieważ oprócz strony intelektualnej

nastawiony jest na rozwijanie umiejętności i postaw dotyczących danych treści. Nauczyciel

musi dostrzegać, wykorzystywać i modyfikować całokształt uwarunkowań, które dopiero

umożliwiają realizację wszystkich funkcji nauczania początkowego.

Jak wynika z powyższych rozważań rola nauczyciela – wychowawcy klas nauczania

zintegrowanego jest specyficzna i wyjątkowo odpowiedzialna. Można stwierdzić, że w

klasach początkowych potrzebny jest nauczyciel o wielkich przymiotach serca i charakteru,

kochający pracę z małymi dziećmi, cierpliwy i opanowany, stale podnoszący swoje

kwalifikacje w drodze samokształcenia i korzystający z różnych organizowanych form

doskonalenia.

2. Autorytet i osobowość nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej.

Autorytet (z łaciny auctoritas – powaga moralna, znaczenie) to prestiż osoby, grupy

lub organizacji oparty na uznanych i cenionych w środowisku lub społeczeństwie

wartościach: religii, prawie, nauce, itp.7 Można tę definicję uzupełnić o takie znaczenia, jak:

ogólne uznanie, wpływ, mir, jak również zespół cech osobowych sprawiających, że chętnie,

bez nakazu czy strachu podporządkowujemy się danej osobie.8

6 M. R. Radwiłowiczowie, s. 24.

7 Por. R. Smolski, M. Smolski, E.Stadtmüller, Edukacja obywatelska. Słownik encyklopedyczny, Warszawa 1999, s.77.8 E. Szymanek-Płaska, Waga autorytetu nauczyciela, prezentacja multimedialna. Bielsko-Biała, 2001.

Warto również uświadomić sobie, że z autorytetem kojarzymy pewne związane z nim

symbole: ubiór (np. toga, mundur, sutanna, trzyczęściowy garnitur), wielkość ciała oraz

tytuły.

Autorytety występują we wszystkich społecznościach, jednak, zależnie od

okoliczności, zauważyć można pewne zróżnicowane sposoby, w jakich się one przejawiają.

Zasada autorytetu jest warunkiem umożliwiającym funkcjonowanie każdego systemu

politycznego oraz każdej formacji społecznej.9

Rodzice są pierwszym autorytetem dla dziecka, ale gdy dziecko przekracza progi

szkoły, konkuruje z nimi autorytet nauczyciela. W relacji nauczyciel – uczeń każdy ma ściśle

określone zadania: uczeń musi pokonać własne ograniczenia, a nauczyciel ma wskazać

kierunek i sposób. Nie jest bardzo ważne ani to, co wychowawca mówi, ani to, jakimi

metodami pracuje, ważne jest to, kim on sam jest. Nauczyciel nie może być tylko twórcą

nakazów i zakazów, lecz przede wszystkim ostoją, przykładem i pomocą w kształtowaniu

samego siebie, w żmudnym procesie autokreacji.

Przenosząc wartość definicji autorytetu na grunt szkoły, należy podkreślić, iż autorytet

wychowawcy jest niezbędnym czynnikiem dla właściwego przebiegu procesu wychowawczo-

edukacyjnego. Nauczyciel dysponuje, jak się wydaje, szeroką gamą czynników, na których

może budować autorytet, a mianowicie:

* kompetencje wynikające z nauczania danego przedmiotu, takie jak: wiedza,

sposób jej przekazania, umiejętność zaciekawienia przedmiotem;

* cechy osobowości nauczyciela jako osoby dorosłej: konsekwencja,

porównywalność zachowań, niezmienność zasad, uczciwość, rzetelność, samokrytyka i

umiejętność przyznania się do błędu, prezentowany system wartości i działanie zgodne z nim,

umiejętności pozaprzedmiotowe, hobby, zaciekawienie uczniów swoimi zainteresowaniami;

* kompetencje interpersonalne: sposób komunikowania się z uczniami, sposób

formułowania wymagań w zakresie uczenia się i zachowania na lekcji, stosunek do uczniów,

umiejętność budowania konstruktywnych kontaktów, umiejętność słuchania, gotowość do

pomocy, umiejętność udzielania pomocy i wsparcia, respektowanie dojrzałości uczniów.

* efektywność w działaniu: umiejętność organizowania pracy własnej i innych,

umiejętność rozwiązywania powstających problemów, skuteczność w działaniu.10

Powyższe wyliczenie wskazuje, że autorytet nauczyciela nie wynika wyłącznie z

zajmowanego przez niego stanowiska, lecz stanowi sumę pewnych naturalnych i/lub

9 A. Aleksander, A. Panek, D. Topa, tamże.10 Por. E. Szymanek-Płaska, tamże.

nabytych, wypracowanych umiejętności, natomiast okoliczności (rodzaj szkoły, etos

placówki, wiek, płeć nauczyciela i uczniów) mogą być czynnikiem sprzyjającym lub

utrudniającym budowanie autorytetu.

Reasumując, na autorytet wychowawcy składają się przede wszystkim cechy jego

charakteru i osobowości, jak również talent pedagogiczny, przejawiający się w budzeniu

zainteresowań i zapału do nauki, a także w obcowaniu z dziećmi.11

Obraz nauczyciela ma niewątpliwie wpływ na funkcjonowanie dziecka w szkole. Jeśli

ten obraz jest pozytywny, wpływa on na motywację dziecka do aktywnego uczestnictwa w

zajęciach. Brak stresu pozwala dziecku na kreatywne podejście do stawianych mu zadań. Ma

to swoje konsekwencje w radzeniu sobie z wymaganiami edukacyjnymi.

Dziecko rozpoczynające naukę szkolną przychodzi z obrazem nauczyciela. Od

nauczyciela zależy więc, jaki obraz dziecko utrwali. Nauczycielom nauczania początkowego

przypada w procesie edukacyjnym doniosła rola inicjatora procesu dopasowania się dziecka –

ucznia do szkoły i odwrotnie. To nauczyciel jest twórcą swego autorytetu, bo autorytetu nie

można otrzymać, nikt nie jest też w stanie wyposażyć kogokolwiek w autorytet. 12

Budowanie autorytetu nauczyciela jest przede wszystkim kształtowaniem relacji

między nauczycielem a uczniami, opartych na autonomii obu podmiotów. Nauczyciel –

mistrz, przewodnik przestrzega zasad poszanowania godności ucznia, jest ponadto

odpowiedzialny, otwarty, słuchający. Miarą autorytetu nauczycieli jest postawa uczniów

wobec nich.13

Według W. Okonia autorytet „ogniskuje w sobie to wszystko, co jest konsekwencją

wykształcenia nauczyciela, jego osobistych walorów oraz jego działalności w szkole i w

środowisku.” W żadnym chyba zawodzie osobista wartość nie wpływa w tym stopniu na

owoce jego działalności co w zawodzie nauczycielskim.14

Zgodzić się należy z powszechnie znanym poglądem, że dzieci w pierwszych latach

nauki widzą w wychowawczyni „Swoją Panią”. Mają do niej zaufanie i odnoszą się do niej

życzliwie. Dla zapewnienia prawidłowych kontaktów nauczyciela z uczniami A. Kania

proponuje stosowanie swoistego dekalogu :

11 E. Badura, Emocjonalne uwarunkowania autorytetu nauczyciela, Warszawa, 1981, s. 49.

12 R. Więckowski, Autorytet nauczyciela nauczania początkowego w opinii uczniów i rodziców, „Życie Szkoły”, 1982, nr 10.13 A. Nogała, Autorytet nauczyciela, http://www.sokol.republika.pl/two/publik/nog1.htm 14 W. Okoń, O autorytecie nauczyciela „Życie Szkoły”, 1971, nr 1, s. 5.

1. Działać na serce przez miłość, na rozum przez przekonanie, uspokajać swoim

spokojem – być cierpliwym, rozsądnymi opanowanym, unikać emocji i

nieprzemyślanych decyzji.

2. Zachęcać, a nie zniechęcać – pobudzać do działania, aktywności, kreatywnego myślenia,

wiary we własne siły.

3. Sukces ucznia moim sukcesem – cieszyć się z osiągnięć swoich podopiecznych, czerpać

z nich siłę do dalszej pracy.

4. Być mediatorem – pośredniczyć między szkołą, domem, środowiskiem lokalnym.

5. Dążyć do kompromisu – widzieć sprawę oczyma nie tylko nauczyciela, ale także ucznia.

6. Otwierać duszę dziecka na piękno – uczyć wrażliwości, poczucia dobrego smaku, taktu

i właściwej kultury bycia w każdej sytuacji.

7. Aby zło zwyciężać, ze złem walczyć trzeba –dawać dziecku szansę poprawy, ukazywać

drogi dojścia ku dobremu i ku zmianie sposobu zachowania.

8. Nadzieja jest matką mądrych, którzy umieją daleko patrzeć – uczyć

perspektywistycznego spojrzenia w przyszłość, mądrego i odpowiedzialnego planowania

dalszego życia.

9. Najlepszym przykładem : przykład własnego życia – staram się być pogodnym,

uśmiechniętym człowiekiem, uczciwie i mądrze kierować własnym życiem.

10. Pamiętać, że bilansem każdego dnia jest zaakceptowanie jego rezultatu wraz z

rozczarowaniem i trudem. 15

Osobowość - termin używany w różnych znaczeniach, najczęściej oznacza zespół

stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych,

wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu

doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi

ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości. Powstanie tych stałych mechanizmów

zachowania się jednostki jest efektem rozwoju, w którym szczególnie ważną rolę odgrywają

pierwsze lata życia. Nabyte wówczas przez dziecko wzory zachowania wywierają trudny do

przezwyciężenia wpływ na całe jego życie.16

Zatem osobowość to występujący u każdego człowieka zasób utrwalonych postaw i

mechanizmów przystosowawczych pozwalających mu utrzymać równowagę między

wewnętrznymi pragnieniami, emocjami, a otaczającym go światem. Jest to zespół

15 A. Kania, Dekalog nauczyciela, „Wychowawca” ,2001, nr 1, s. 6.

16 Okoń W., Słownik pedagogiczny PWN, Warszawa 1987’, s. 215.

utrwalonych cech określających zachowanie, myśli i emocje, wyznaczający indywidualny i

niepowtarzalny styl życia. Podstawą osobowości są odziedziczone i nabyte cechy biofizyczne

modelowane w procesie rozwojowym w czasie dzieciństwa i młodości przez oddziaływania

kulturowe, społeczne oraz zwyczaje wychowawcze w rodzinie.

Mówić o osobowości nauczyciela znaczy wskazywać na wzór człowieka, który

organizuje pracę i kieruje postępowaniem tego, którego kształcąc równocześnie przysposabia

się do życia. To taki człowiek, który odznacza się umiejętnością bezpośredniego z nim

współżycia i jest bliski temu wszystkiemu, z kim i z czym współżyje jego uczeń, a więc

współbycia z jego rodzicami, jego otoczeniem, jego wzlotami i upadkami, swoistego

współżycia ze społeczeństwem, które go darzy zaufaniem.

Osobowość nauczyciela według Czesława Banacha obejmuje trzy struktury:

1) poznawczą: wyraża się działaniem związanym ze spostrzeganiem i rozumieniem ucznia –

wychowanka,

2) motywacyjną obejmuje system wartości, potrzeby i postawy nauczyciela,

3) czynnościową: prakseologiczno - pedagogiczna.17

Osobowość nauczyciela docelowo znajduje się nieustannie w wytaczaniu sobie drogi,

bez przerwy przekracza niejako sama siebie, by prze swą teraźniejszość móc nadążać za tym,

co z sobą niesie nadchodząca przyszłość. Doskonaląc więc i wzbogacając swoje „teraz”

nauczyciel przygotowuje się do wypełnienia nim przewidywanego „jutra”, a zatem pozostaje

w stałym pogotowiu na przyjmowanie i wychowawcze sposobienie młodego człowieka, który

wraz z nauczycielem dorasta i zarazem wyrasta już dla innych czasów i innych osobowo

zadań. Celem dla nauczyciela zawsze pozostanie dziecko i jego przyszłość.

3. Kompetencje nauczyciela klas I-III.

W pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczycieli klas I-III wyróżnia się następujące

kompetencje:

• interpretacyjno-komunikacyjne,

• kreatywności,

• współdziałania,

• pragmatyczne,

• informatyczno-medialne.17 Cz. Banach, Osobowość nauczyciela, „Gazeta Szkolna”, 2001, nr 6, s. 18.

• informatyczno-medialne.

Bardzo ważne w przygotowaniu nauczycieli do zawodu są kompetencje

interpretacyjno-komunikacyjne, które wyrażają się umiejętnością rozumienia i

definiowania sytuacji edukacyjnych oraz skutecznością zachowań komunikacyjnych,

zarówno werbalnych, jak też niewerbalnych. Dotyczą one m.in.:

• posiadania wiedzy o komunikacji interpersonalnej i umiejętności wykorzystania jej w

edukacyjnych,

• nabycia umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktu z uczniem,

• zrozumienia dialogowego charakteru relacji nauczyciel-uczeń,

• doskonalenia poprawności, czytelności i etyczności własnych zachowań językowych

np. umiejętności kształtowania wrażliwości językowej wychowanków, odsłaniania funkcji

języka jako narzędzia myślenia i porozumiewania się.

W pracy nauczyciela istotną rolę pełnią również kompetencje kreatywności.

Wyrażają się innowacyjnością i prorozwojową skutecznością działań nauczyciela.

Przejawia je nauczyciel, który:

• rozumie i zna swoistość działania pedagogicznego jako twórczego,

• zna możliwości i bezpieczne granice w dokonywaniu twórczych zmian w pracy

nauczyciela i szkoły,

• umie opracować autorski program nauczania,

• umie myśleć krytycznie oraz stymulować rozwój samodzielnego i krytycznego

myślenia, samokształcenia i pracy nad sobą oraz swoich wychowanków,

• umie planować własną koncepcję doskonalenia i samokształcenia zawodowego.

Przedmiotem wszechstronnych analiz są również kompetencje

współdziałania rozumiane jako skuteczność zachowań prospołecznych nauczyciela i

sprawność w integrowaniu zespołów uczniowskich oraz innych podmiotów edukacyjnych.

Wyrażają się one głównie:

• posiadaniem wiedzy o prawidłowościach współdziałania i rozwoju społecznym

uczniów oraz umiejętnością jej odpowiedniego wykorzystania do tworzenia z grupy

uczniowskiej środowiska wychowawczego,

• rozumieniem związków zachodzących między własnym systemem interakcyjnym a

procesami społecznymi w grupie uczniowskiej,

• umiejętnością modyfikowania własnego stylu, kierowania grupą wychowanków w

zależności od stopnia ich rozwoju i dojrzałości społeczno-moralnej,

• umiejętnością rozwiązywania sytuacji konfliktowych przez negocjowanie i kompromis

oraz kształcenia u wychowanków tej umiejętności,

• rozumieniem potrzeby współpracy z pozaszkolnymi uczestnikami procesu

edukacyjnego i umiejętnością współdziałania na rzecz tworzenia warunków do uczenia się we

współpracy i współodpowiedzialności za jego efekt.

Dla celów poznawczych istotne są kompetencje pragmatyczne nauczyciela, które

wyrażają się jego skutecznością w planowaniu, organizowaniu, realizacji i ewaluacji

procesów edukacyjnych. Dotyczą one umiejętności:

• dysponowania podstawową wiedzą psychologiczną i metodyczną o skutecznym

działaniu pedagogicznym,

• rozumienia potrzeby i umiejętności różnicowania projektów działania w zależności od

dokonanych diagnoz, podmiotowych możliwości ucznia,

• realizowania założeń edukacji integracyjnej,

• posługiwania się podstawowymi elementami warsztatu pracy nauczyciela w

kształceniu i wychowaniu,

• umiejętności opracowania własnego programu zintegrowanej edukacji

wczesnoszkolnej,

• rozumienia procesów ewaluacji szkolnej oraz umiejętności opracowania i

posługiwania się różnymi technikami kontroli osiągnięć uczniów.

Oprócz analizowanych wcześniej kompetencji pedagogicznych nauczyciela

istotną rolę w jego aktywności zawodowej pełnią kompetencje informatyczno-medialne.

Wyrażają się one umiejętnością wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej

w doskonaleniu procesów edukacyjnych. W zakresie tych kompetencji nauczyciela

nauczania początkowego wskazuje na:

• umiejętność obsługi komputera, wideo i innego sprzętu technicznego,

• umiejętność wykorzystania nowoczesnej technologii do wspomagania procesu

nauczania-uczenia się,

• umiejętność tworzenia autorskich programów edukacyjnych i udostępniania ich w

sieci Internet. 18

18 Anna Sowińska , Świadomy i kompetentny nauczyciel ,„Bliżej Przedszkola”, 2010, nr 5, s. 36-37.

Więckowski wyróżnia następujące rodzaje kompetencji nauczyciela:

1. Kompetencje specjalistyczne, a więc wiedzę i umiejętności dotyczące obszaru

zwanego nauczaniem początkowym.

2. Kompetencje dydaktyczne obejmujące między innymi:

kształcenie umiejętności właściwego projektowania i planowania modułów

zintegrowanych jednostek tematycznych;

respektowanie logiki i specyfiki rozwojowej dzieci w młodszym wieku szkolnym;

uwzględnianie cyklu uczenia się, który charakteryzuje to, iż poczynając od

konkretnego przeżycia, doświadczenia, problemu, poprzez obserwację i refleksje

(czyli stawianie pytań: co? jak? dlaczego?) prowadzi do uogólniania (a więc

nadawania znaczeń i pełnego zrozumienia) i aktywnego eksperymentowania

kolejnych działań cyklów;

rozwijanie umiejętności nawiązywania przez nauczyciela do "strategii" uczenia się

dzieci 7-10 letnich, do sposobu nabywania przez nie kompetencji;

opanowywanie technik motywowania i zachęcania dzieci do podejmowania

wielorakiej aktywności i to w różnorodny sposób organizowanej;

nabywanie umiejętności diagnozowania dziecka i jego rozwoju, a więc ujmowanie

aktualnego poziomu rozwoju dzieci - uczniów na tle ich dotychczasowej drogi

życia, dążenie do odkrycia i zrozumienia logiki tej drogi oraz na tle szeroko

ujmowanego kontekstu społeczno-kulturowego.

3. Kompetencje psychologiczne, a w szczególności:

pozytywne nastawienie do dzieci, ich rodziców, nauczycieli i innych osób

współpracujących;

umiejętność unikania najczęstszych przyczyn zakłóceń w komunikowaniu się ludzi;

umiejętność porozumiewania się w ogóle ,a z uczniami w szczególności oraz

nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu;

umiejętność kontrolowania emocji;

umiejętność budowania zgranego zespołu uczniowskiego i kierowania nim.19

19 R. Więckowski , „ Planowanie pracy pedagogicznej nauczyciela”, Życie Szkoły, 2000, nr 9, s. 43.

Opracowała:Edyta Pryt