Aleksja.

Dual – route theory (model trzech szlaków)

1. szlak nieleksykalny – grafem → fonem; znam litery, mogę przeczytać nieznany mi wyraz

2. szlak leksykalny a) bezpośredni – wyraz (jako cały obraz) → postać dźwiękowa; rozpoznaję formę wzrokowo i czytam, nie szukam znaczeniab) pośredni (leksykalno – semantyczny) – wyraz → znaczenie → postać dźwiękowa; znam słowo, znam znaczenie i jeśli jest potrzeba, to umiem je wypowiedzieć (ciche czytanie)

3. Semantyka fonologia

1. O

rtog

rafia

fo

nolo

gia

2. Ortografia sem

antykaModel trójkątny

1. odpowiedzialny za czytanie wyrazów o regularnej pisowni i nieznaczących

2. czytanie na głos wyrazów o nieregularnym kształcie ortograficznym

3. połączenie znaczenia słowa czytanego z jego formą dźwiękową

TYPY DYSLEKSJI1.Wzrokowa – z dominującymi zaburzeniami analizy i syntezy wzrokowej, powiązanymi z zaburzeniami koordynacji wzrokowo – ruchowej i wzrokowo – przestrzennej, 

2.Fonologiczna – z trudnościami w kojarzeniu znaków graficznych z ich słuchowo postrzeganymi realizacjami; uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, najczęściej powiązana z zaburzeniami funkcji językowych, 

3.Semantyczna – z cechami afatycznymi wiążącymi się z obniżoną kompetencją językową (według niektórych autorów także: dysleksja integracyjna - rozpoznawana wtedy, gdy rozwój funkcji percepcyjnych dziecka badanych w izolacji jest zgodny z wiekiem, zaburzony jest jednak proces integrowania bodźców napływających z różnych zmysłów). (por. Kaja 1995)W literaturze anglojęzycznej można znaleźć wiele badań dotyczących związku zaburzeń mowy i dysleksji. Związek ten analizuje się w oparciu o dwa podejścia badawcze:1.polegające na analizie systemu językowego dzieci dyslektycznych,2.polegające na analizie funkcjonowania szkolnego, w tym trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci ze specyficznymi trudnościami językowymi (specific language disabled, language disabled).

Typy aleksji:

●ALEKSJA CZYSTA- pierwsza szczegółowo opisana (koniec XIX w.)- powstaje w wyniku udaru- całkowita utrata zdolności czytania jakichkolwiek wyrazów- zachowana produkcja i rozumienie mowy, normalnym rozpoznawaniem przedmiotów oraz normalnym funkcjonowaniem intelektualnym- zachowana zdolność pisania- pacjenci nie są w stanie przeczytać tego, co sami napisali- zaburzenie nie jest następstwem defektu wzrokowego (prawidłowe rozpoznawanie kolorów i nazywanie przedmiotów)- jest to aleksja bez agrafii

Typy aleksji związane z zaburzeniami innych procesów poznawczych (uwaga,pomijanie stronne):

●ALEKSJA ZW. Z ZABURZENIEM UWAGI- najczęstsze zaburzenie u pacjentów po urazach mózgu- czytanie jednej litery może nie stwarzać problemów (nie być zaburzone), jednakże problemy z nazywaniem pojawiają się przy zwiększeniu liczby liter- wygląd liter (wielkość, kolor) nie wpływa na polepszenie czytania

Osoby z tym zaburzeniem nie

potrafią przeczytać całego tekstu,

odczytują jedynie wybrane słowa

●ALEKSJA ZW. Z POMIJANIEM STRONNYM- pomijanie jednej strony tekstu (np. lewej)- kiedy pojedyncze wyrazy są czytane, początkowe litery mogą być : pominięte, podstawione lub dodane-jeśli występuje pominięcie litery to już nie występuje podstawianie lub dodawanie

W światowej literaturze praktycznie brak jest badań poświęconych aleksji związanej z pomijaniem stronnym

Osoby z tym zaburzeniem nie potrafią przeczytać całego tekstu, czytają jedynie wyrazy w tekście znajdujące się po

prawej stronie

●PATOLOGICZNE LITEROWANIE WYRAZÓW

- osoba z tym zaburzeniem czyta wyrazy litera po literze- słowa czytane są często poprawnie, ale w bardzo wolnym tempie - czas czytania wydłuża się wraz ze wzrostem liczby liter - literowanie na ogół przebiega albo po cichu, albo na głos- głównym problemem jest rozpoznawanie liter równolegle (czytanie) aniżeli problem w rozpoznawaniu pojedynczych liter

●ALEKSJA GŁĘBOKA

- spowodowana głównie udarem, czasem urazem mózgu- występuje również u pacjentów, którzy zostali wybudzeni z długotrwałej śpiączki - pacjenci nie są w stanie czytać wyrazów i „niewyrazów”- rozległe uszkodzenia lewej półkuli mózgu (badacze Lambon i Graham twierdzą, że uszkodzenie dotyczy czołowo-skroniowo- ciemieniowej części mózgu (44/48 badanych))

Prawa półkula mózgu

Wytworzenie formy dźwiękowej

Przekazywanie informacji z obszarów semantycznych prawej półkuli

Przetwarzanie

fonologiczne w prawej półkuli

Obszary semantyczne

w lewej półkuli

●ALEKSJA POWIERZCHNIOWA

- zaburzenie wynika z różnych patomechanizmów od specyficznych zaburzeń wzroku poprzez zaburzenia pamięci krótkotrwałej- osoba z zaburzeniem rozpoznaje pojedyncze litery, ale nie całe wyrazy- jednakże gdy szybko przeliteruje wyraz to rozpoznaje jego znaczenie- chory nie widzi wyrazu, lecz tylko litery, które się na ten wyraz składają

●ALEKSJA FONOLOGICZNA

- niemożność wypowiadania „niewyrazów”- badacze Larf i Graham (2002) znaleźli dowody, że jest ona związana z uszkodzeniem znajdującym się w przednim obszarze wokół bruzdy Sylwiusza sięgającym od względnie ograniczonych zmian patologicznych w niższej i tylnej części płata czołowego. U badanych pacjentów z bardziej rozległymi uszkodzeniami obszar uszkodzenia obejmował części płatów czołowego, skroniowego i ciemieniowego. Mała liczba pacjentów posiadała zmiany w tylnej części lewej półkuli mózgu, dotykające skrzyżowania potyliczno-skroniowo-ciemieniowego. 2/37 badanych miało zmiany w prawej półkuli. Większość badanych pacjentów była po naczyniowo-mózgowych urazach. - istnieje bardzo mało badań na temat aleksji fonologicznej, ponieważ inaczej ona przebiega u ludzi posługujących się różnym językami