Zaburzenia uczuciowości

Piotr Januszko

Emocje

Emocja jest to określony stosunek do zjawisk towarzyszący zaspokajaniu popędów.

Emocja to także subiektywnie odczuwany stan psychiczny, który przynagla do rozpoczęcia pewnych działań i któremu towarzyszą pewne zmiany cielesne i charakterystyczna ekspresja

• nastrój – dłuższy czas utrzymywania się emocji, który ponadto wyraźnie zabarwia różne aspekty zachowania i przeżywania

• afekt – silniejsze i prostsze emocje związane z procesami cielesnymi

• uczucie – emocje o bardziej złożonym i subtelnym charakterze

Podział zaburzeń uczuciowości

Typ Dynamika Wysycenie

Obniżenie nastroju

Podwyższenie nastroju

Lęk

Złość (dysforia)

Zobojętnienie

Spłycenie, zubożenie

Zaleganie

Lepkość

Chwiejność

Nietrzymanie

Syntymia

Hipertymia

Hipotymia

Atymia

Paratymia

Katatymia

(Wciórka, 2002)

Obniżenie nastrojuDłużej utrzymujący się ujemny ton emocjonalny i

ujemne zabarwienie uczuciowe wszystkich przeżyć

Sposób przeżywania:

1. nastrój depresyjny:

Uczucie rozpaczy, smutku, przygnębienia, niezdolności do odczuwania radości i przyjemności

Przekonania (triada depresyjna) o poczuciu niskiej samooceny, niskiej oceny własnej przeszłości oraz przyszłości

Głębiej obniżony nastrój może nadawać tym przekonaniom cechy urojeniowe

Wolno narasta i powoli ustępuje, mała reaktywność

Obniżenie nastroju

2. nastrój depresyjno-dysforyczny:

Uczucie żalu, rozżalenia, rozdrażnienia i złości

Przekonania odzwierciedlające:

• ujemną ocenę swej pozycji (poczucie poniżenie przez innych, złość wobec siebie) przy względnie zachowanej samoocenie

• Ujemna ocena poprzedzających wydarzeń

• Ujemna ocena sytuacji i możliwości jej rozwiązania

Cechy: gwałtowność, zmienność i znaczna reaktywność

Obniżenie nastroju

3. nastrój dystymiczny:

Złe samopoczucie z zahamowaniem myślenia, pobudliwością i lękliwością

Hipochondryczne poczucie wyczerpania i dolegliwości somatycznych

Podwyższenie nastrojuDłużej utrzymujący się wybitnie dodatni ton i

zabarwienie emocjonalne wszystkich przeżyć

Typy:

1. nastrój maniakalny:

Względnie równomierne podwyższenie nastroju o dość ekspansywnym, dłużej utrzymującym się charakterze

Wypowiedzi o poczuciu zawyżonej samooceny, zawyżenie oceny własnej przeszłości oraz przyszłości

Typowy dla zaburzeń afektywnych

Czasem wyższościowe cechy nabierają cech urojeniowych

Mania gniewna -gdy dołącza się drażliwość i złość

Podwyższenie nastroju2. nastrój euforyczny:

Płytkie wzmożenie nastroju

Dominuje wesołość, samozadowolenie, pogoda ducha

Skłonność do bagatelizowania trudności i przeciwieństw

Mniej trwałe i mniej ekspansywne, ale wyraźnie niedostosowane do realnych okoliczności

3. nastrój moriatyczny (moria, wiłość):

Odmiana euforii ze szczególnie nasiloną wesołkowatością i tendencją do dowcipkowania, błaznowania, niewyrafinowanych żartów

Charakterystyczne dla uszkodzenia części oczodołowej płatów czołowych

Podwyższenie nastroju3. nastrój moriatyczny (moria, wiłość)

CT głowy 55 letniej pacjentki w nastroju moriatycznym uwidoczniło guz okolicy czołowej mózgu

Podwyższenie nastroju

4. nastrój ekstatyczny:

Wzmożenie nastroju z charakterystycznym odcieniem ekstazy, podniosłości sytuacji i wydarzeń oraz własnego w nim udziału

Spokojna, lecz całkowicie pochłaniająca chorego kontemplacja przeżywanego stanu

Element obrazu psychoz padaczkowych i stanów padaczkowych o złożonej symptomatologii;

Epizodycznie w zaburzeniach afektywnych i schizofrenii

LękNastrój, w którym dominuje odczucie silnego zagrożenia

lub zatrważającej zmiany wywodzącej się z nieznanego źródła

Strach – gdy źródło jest znane

Obawa – gdy zagrożenie jest przewidywane

Trwoga – gdy zachodząca zmiana jest trwala

Panika – gdy zmiana jest nagła

Fizjologiczne mechanizmy i kliniczne przejawy tych stanów są podobne

Nastrojowi towarzyszy szereg przejawów:

- Wzbudzenia psychicznego

- Ruchowego

- Autonomicznego

Podział objawów lęku

a) behawioralne

b) psychiczne

c) wegetatywne

Lęk

Ewolucyjnie jako sygnał zagrożenia, motywujący do działania

W klinice widuje się przede wszystkim lęk, którego nasilenie, długotrwałość i bezprzedmiotowość wywierają wpływ dezadaptacyjny, a nawet destrukcyjny

• Lęk uogólniony - długotrwale utrzymujące się napięcie lękowe o różnej, mało zmieniającej się intensywności

• Lęk napadowy (napady paniki) – krótkotrwałe, powtarzające się epizody o bardzo dużym nasileniu przeżywanego lęku

• Lęk w postaci fobii – nawykowe unikanie sytuacji lękorodnych, kojarzonych z obawą wystąpienia objawów nasilonego lęku

Złość (dysforia)Nastrój, w którym dominuje negatywnie przeżywane wzburzenie

związane z poczuciem ograniczenia lub zablokowania (frustracji) możliwości swobodnej realizacji własnych celów

Złości towarzyszą:

• Przekonania o pokrzywdzeniu

• Wzbudzenie ruchowe i wegetatywne

Bardzo silnie motywuje do zachowań wyrażających wrogość, gotowość do ataku, zachowań agresywnych i autoagresywnych

1. Wybuchy złości – gwałtowne, intensywne, krótkotrwałe wyładowania złości, zwykle z czynną agresją

2. Złość uogólniona – dłużej utrzymujący się nastrój nacechowany złością i drażliwoścą, zwykle z mniej jaskrawymi przejawami agresji. Często łączy się z różnie nasilonym przygnębieniem (n. dysforyczno-depresyjny)

Sprzyja: Dysfunkcje i uszkodzenia o.u.n, zab. osobowości

Dynamika stanów uczuciowych

Zobojętnienie:

Wyraźne ilościowe ograniczenie lub brak przeżywania uczuć, najczęściej u chorych z postępującymi zaburzeniami organicznymi (otępienia)

Spłycenie uczuciowe (sztywność, bladość):Zatracanie intensywności, amplitudy, modulacji,

zabarwienia reakcji emocjonalnych na zachodzące wydarzenia i wypowiedzi, na osoby i okoliczności.

Typowe dla zaburzeń schizofrenicznych

Zubożenie uczuciowe:Uzyskiwanie przewagi bardziej elementarnych emocji

związanych z zaspakajaniem potrzeb biologicznych nad uczuciami bardziej złożonymi (potrzeby społeczne)

Typowe dla procesów organicznych i w niektórych przypadkach dla schizofrenii

Dynamika stanów uczuciowych

Zaleganie uczuć:

Tendencja do długotrwałego utrzymywania się stanów uczuciowych w mało zmienionej lub niezmienionej postaci

Lepkość uczuciowa:Podobna do zalegania, ale głównie chodzi tu o

niemożność oderwania się od uczuć, przejścia nad nimi do porządku

Chwiejność uczuciowaNadmierna zmienność, niestałość, nietrwałość nastroju,

przejawiająca się łatwym przechodzeniem między przeciwstawnymi stanami

Zaleganie uczuć, lepkość uczuciowa, chwiejność uczuciowa typowe dla osób z organicznymi zmianami mózgu

Dynamika stanów uczuciowych

Nietrzymanie uczuć:

Tendencja do wyzwalania gwałtownych i intensywnych reakcji emocjonalnych, które wyłamują się spod kontroli pod wpływem błahych bodźców

Sprzyjają różne dysfunkcje, uszkodzenia i choroby mózgu

Wysycenie- Syntymia - proporcjonalność, spójność, zbieżność przeżyć i

zachowań z towarzyszącymi im emocjami

- Hipertymia – ekspresja uczuciowa o cechach przesady, zbytniej intensywności (stany podwyższonego nastroju, zab. osobowości, substancje psychoaktywne)

- Hipotymia, atymia – ograniczenie lub brak ekspresji uczuciowej. Przeżycia i zachowania przybierają postać pustawą, chłodną, bezbarwną (zab. depresyjne, stany wyczerpania, zab. organiczne; atymia – w schizofrenii)

- Paratymia – wyraźne rozmijanie się ujawnianej i oczekiwanej ekspresji uczuciowej, niedostosowanie (schizofrenia)

- Katatymia – życzeniowe przekształcanie się przeżyć lub zachowań pod wpływem nastawień emocjonalnych