Yaritilix - World English Bible · 2020. 7. 29. · asmandiki barliⱪ yultuzlar wǝ...

Yaritilix 1:1 1 Yaritilix 1:5

Yaritilix

Hudaning alǝmni yaritixi1 Muⱪǝddǝmdǝ Huda asmanlar bilǝn zeminni yaratti.□ ■ 2 U qaƣda yǝr bolsa xǝkilsiz wǝ ⱪupⱪuruⱪ ⱨalǝttǝboldi; ⱪarangƣuluⱪ qongⱪur sularning yüzini ⱪaplidi; Hu-daning Roⱨi qongⱪur sular üstidǝ lǝrzan pǝrwaz ⱪilatti.□3 Huda: «Yoruⱪluⱪ bolsun!» dewidi, yoruⱪluⱪ pǝydaboldi. 4 Huda yoruⱪluⱪning yahxi ikǝnlikini kɵrdi; Hudayoruⱪluⱪ bilǝn ⱪarangƣuluⱪni ayridi. 5 Huda yoruⱪluⱪni«kündüz», ⱪarangƣuluⱪni «keqǝ» dǝp atidi. Xu tǝriⱪidǝkǝq bilǝn sǝⱨǝr ɵtti, bu tunji kün boldi.□□ 1:1 «Huda» — Ibraniy tilida «Əloⱨim» deyilidu. Bu toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»nikɵrüng. «Asmanlar» — Muⱪǝddǝs Kitab boyiqǝ üq ⱪatlamasman bar; birinqi ⱪat asman «atmosfera», ikkinqi ⱪatasman «alǝm boxluⱪi», üqinqi ⱪat asman Hudaning ǝrx-idur. Xunga «asman» kɵp yǝrlǝrdǝ «asmanlar» deyilidu.■ 1:1 Ayup 38:4; Zǝb. 33:6; 89:11; 136:5-6; Ros. 14:15; Ibr. 11:3 □ 1:2«boldi» — Bǝzi tǝrjimilǝrdǝ «idi» yaki «turatti» dǝp elinƣan. Alimlarningbu ayǝt üstidiki üq hil ⱪarixi toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.«qongⱪur sular» — dengiz-okyanlarni kɵrsitidu. «ⱪap-lidi» — yaki «ⱪapliƣanidi». «lǝrzan pǝrwaz ⱪilatti» —muxu ⱨalǝtni ibraniy tilida «(tuhum besiwatⱪan) kürüktohudǝk ⱨalǝttǝ turidu» dǝp qüxünüxkimu bolidu. □ 1:5«kǝq bilǝn sǝⱨǝr» — «tunji küni»dǝ «kǝq bilǝn sǝⱨǝr» bolƣanikǝn, undaⱪta«tunji kün» adǝttiki bir künni, yǝni 24 saǝtlik bir künni kɵrsǝtgǝn boluximumkin. Adǝttǝ Muⱪǝddǝs Kitabtiki barliⱪ hatirilǝrdǝ,xundaⱪla bügüngǝ ⱪǝdǝr ibraniylarda «kün»ning bexi kǝqyaki ahxam bilǝn baxlinidu degǝn ⱪarax bar.

Yaritilix 1:6 2 Yaritilix 1:166 Andin Huda: — Sularning ariliⱪida bir boxluⱪ bolsunwǝ sular yuⱪiri-tɵwǝn ikkigǝ ayrilip tursun, dedi.□ ■7 Xuning bilǝn Huda bir boxluⱪ ⱨasil ⱪilip, sularniboxluⱪning astiƣa wǝ boxluⱪning üstigǝ ayriwǝtti; ix ǝnǝxundaⱪ boldi.□ ■ 8 Huda bu boxluⱪni «asman» dǝp atidi.Xu tǝriⱪidǝ kǝq bilǝn sǝⱨǝr ɵtti, bu ikkinqi kün boldi.9 Andin Huda: «Asmanning astidiki sular bir yǝrgǝ yiƣil-sun, ⱪuruⱪ tupraⱪ kɵrünsun!» dewidi, dǝl xundaⱪ boldi.■10 Huda ⱪuruⱪ tupraⱪni «yǝr», yiƣilƣan sularni bolsa«dengizlar» dǝp atidi. Huda bularning yahxi bolƣanliⱪinikɵrdi.11 Andin Huda yǝnǝ: «Yǝr ⱨǝrhil ɵsümlüklǝrni, uruⱪluⱪotyaxlarni, mewǝ beridiƣan dǝrǝhlǝrni türliri boyiqǝɵzidǝ ündürsun! Mewilǝrning iqidǝ uruⱪliri bolsun!»dewidi, dǝl xundaⱪ boldi; 12 yǝrdiki ɵsümlüklǝrni, yǝniuruⱪ qiⱪidiƣan otyaxlarni ɵz türliri boyiqǝ, mewǝberidiƣan, yǝni mewilirining iqidǝ uruⱪliri bolƣandǝrǝhlǝrni ɵz türliri boyiqǝ ündürdi. Huda bularningyahxi bolƣanliⱪini kɵrdi. 13 Xu tǝriⱪidǝ kǝq bilǝn sǝⱨǝrɵtti, bu üqinqi kün boldi.14 Huda yǝnǝ: «Kündüz bilǝn keqini ayrip berix üqün as-manlarda yoruⱪluⱪ jisimlar bolsun. Ular künlǝr, pǝsillarwǝ yillarni ayrip turuxⱪa bǝlgǝ bolsun;■ 15 ular asman-larda turup nur qiⱪarƣuqi bolup, yǝr yüzigǝ yoruⱪluⱪbǝrsun!» dewidi, dǝl xundaⱪ boldi.■ 16 Huda ikki qongnur qiⱪarƣuqi jisimni yaratti; qong nur qiⱪarƣuqinikündüzni baxⱪuridiƣan, kiqik nur qiⱪarƣuqni keqini□ 1:6 «bir boxluⱪ» — ibraniy tilida «yeyilƣan bir nǝrsǝ». ■ 1:6Zǝb. 33:6; 104:3; 136:5-6; Pǝnd. 8:28; Yǝx. 42:5; Yǝr. 10:12; 51:15□ 1:7 «sularning ayrilixi» — bu toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪtohtilimiz. ■ 1:7 Zǝb. 33:7; 136:6; Pǝnd. 8:24; Zǝb. 148:4 ■ 1:9Ayup 26:10; 38:8; Zǝb. 24:2; 136:6 ■ 1:14 Zǝb. 136:7 ■ 1:15 Ⱪan. 4:19;Yǝr. 31:35

Yaritilix 1:17-18 3 Yaritilix 1:26baxⱪuridiƣan ⱪildi. Ⱨǝmdǝ yǝnǝ yultuzlarnimu yaratti.17-18 Huda bularni yǝrgǝ yoruⱪluⱪ berip, kündüz bilǝnkeqini baxⱪurup, yoruⱪluⱪ bilǝn ⱪarangƣuluⱪni ayrisundǝp asmanlarning gümbizigǝ orunlaxturdi. Huda buningyahxi bolƣanliⱪini kɵrdi. 19 Xu tǝriⱪidǝ kǝq bilǝn sǝⱨǝrɵtti, bu tɵtinqi kün boldi.20 Huda yǝnǝ: «Sularda miƣ-miƣ janiwarlar bolsun, uqar-ⱪanatlar yǝrning üstidǝ, asman boxluⱪida uqsun» dedi.21 Xundaⱪ ⱪilip Huda sudiki qong-qong mǝhluⱪlarni,xundaⱪla sularda miƣ-miƣ janiwarlarni ɵz türliri boy-iqǝ wǝ ⱨǝrhil uqar-ⱪanatlarni ɵz türliri boyiqǝ yaratti.Huda buning yahxi bolƣanliⱪini kɵrdi.□ 22 Huda bujanliⱪlarƣa bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilip: «Nǝsillinip, kɵpiyip,dengiz sulirini toldurunglar, uqar-ⱪanatlarmu yǝr yüzidǝawusun» dedi.■ 23 Xu tǝriⱪidǝ kǝq bilǝn sǝⱨǝr ɵtti, bubǝxinqi kün boldi.24 Huda yǝnǝ: «Yǝr janiwarlarniɵz türliri boyiqǝ qiⱪarsun— mal-qarwilarni,ɵmüligüqi janiwarlarni wǝ yawayi ⱨay-wanlarni ɵz türliri boyiqǝ apiridǝ ⱪilsun» — dewidi, dǝlxundaⱪ boldi. 25 Xundaⱪ ⱪilip Huda yǝrdiki yawayi ⱨay-wanlarni ɵz türliri boyiqǝ, mal-qarwilarni ɵz türliri boy-iqǝ wǝ yǝr yüzidǝ ɵmüligüqi barliⱪ janiwarlarni ɵz türliriboyiqǝ yaratti. Huda buning yahxi bolƣanliⱪini kɵrdi.26 Andin Huda: «Ɵz sürǝt-obrazimizda, Bizgǝ ohxaydiƣanⱪilip insanni yaritayli. Ular dengizdiki beliⱪlarƣa, as-mandiki uqar-ⱪanatlarƣa, barliⱪ mal-qarwilarƣa, pütkülyǝr yüzigǝ wǝ yǝr yüzidiki barliⱪ ɵmiligüqi janiwarlarƣaigidarqiliⱪ ⱪilsun» dedi.□□ 1:21 «qong-qong mǝhluⱪlar» — bu sɵz gaⱨi waⱪitlarda«ǝjdiⱨa»ni bildüridu. ■ 1:22 Yar. 8:17. □ 1:26 «Hudaningsürǝt-obrazida bolux» — bu toƣruluⱪ wǝ «Hudaƣa ohxaydiƣan ⱪilinix»,xundaⱪla Hudaning bu ayǝttǝ «Biz, Bizning» degini toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝsɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.

Yaritilix 1:27 4 Yaritilix 2:227 Xundaⱪ ⱪilip, Huda insanni Ɵz sürǝt-obrazida yaratti;Uni Ɵzining süritidǝ yaratti;Ularni ǝrkǝk-qixi ⱪilip yaratti.■28 Huda ularƣa bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilip: «Silǝr nǝsillinip,kɵpiyip, yǝr yüzini toldurup boysundurunglar; den-gizdiki beliⱪlar, asmandiki uqar-ⱪanatlarƣa, xuningdǝkyǝr yüzidǝ yüridiƣan ⱨǝrbir ⱨaywanlarƣa igidarqiliⱪⱪilinglar» dedi.■ 29 Andin Huda yǝnǝ: «Mana, Mǝnpütkül yǝr yüzidiki uruⱪluⱪ otyaxlar bilǝn uruⱪluⱪ mewǝberidiƣan ⱨǝrbir dǝrǝhlǝrni silǝrgǝ ozuⱪluⱪ bolsun dǝpbǝrdim;■ 30 xundaⱪla yǝrdiki barliⱪ janiwarlar bilǝnasmandiki barliⱪ uqar-ⱪanatlar wǝ yǝr yüzidǝ barliⱪɵmiligüqilǝrgǝ, yǝni barliⱪ jan-janiwarlarƣa ozuⱪluⱪbolsun dǝp barliⱪ gül-giyaⱨlarni bǝrdim» dewidi, dǝlxundaⱪ boldi.■ 31 Huda yaratⱪanlirining ⱨǝmmisigǝsǝpselip ⱪaridi, wǝ mana bularning ⱨǝmmisi naⱨayitiyahxi bolƣanidi. Xu tǝriⱪidǝ kǝq bilǝn sǝⱨǝr ɵtti, bualtinqi kün boldi.■

21 Xundaⱪ ⱪilip asman bilǝn zemin, pütkül mǝwjudatliribilǝn ⱪoxulup yaritilip boldi.□2 Huda yǝttinqi künigiqǝ ⱪilidiƣan ixini tamamlidi. U■ 1:27 Yar. 5:1; 9:6; 1Kor. 11:7; Əf. 4:24; Kol. 3:10. ■ 1:28 Yar. 8:17; 9:1,2, 7. ■ 1:29 Yar. 9:3; Zǝb. 104:14, 15 ■ 1:30 Zǝb. 104:13-14 ■ 1:31Ⱪan. 32:4; Mar. 7:37. □ 2:1 «pütkül mǝwjudatlar» — ibraniy tilida «barliⱪⱪoxunliri». Bu sɵz, xübⱨisizki, barliⱪ janiwarlarnila ǝmǝs,asmandiki barliⱪ yultuzlar wǝ kerub-pǝrixtilǝrnimu ɵziqigǝ alidu.

Yaritilix 2:3 5 Yaritilix 2:5yǝttinqi küni barliⱪ yaritix ixini tohtitip aram aldi.□ ■3 Yǝttinqi küni Huda barliⱪ yaritix ixliridin aram alƣankün bolƣanliⱪi üqün, xu künni bǝhtlik kün ⱪilip, uni«muⱪǝddǝs kün» dǝp bekitti.□

«Asman-zeminning tarihliri» {2:4-4:26} •••• Erǝm baƣ —Adǝm’atini yaritix jǝryani4 Pǝrwǝrdigar Huda zemin bilǝn asmanni yaratⱪankünidǝ, asman-zeminning yaritilix jǝryanining tarihlirimundaⱪ: —□ 5 Zeminda tehi ⱨeq gül-giyaⱨ, yǝrdǝ ⱨeqotyax ünmigǝnidi; qünki Pǝrwǝrdigar Huda yǝr yüzigǝⱨɵl-yeƣin yaƣdurmiƣanidi, xundaⱪla yǝr teriydiƣan□ 2:2 «aram aldi» — Hudaning «aram elix»i toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝsɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz. ■ 2:2 Mis. 20:11; 31:17; Ⱪan. 5:14;Ibr. 4:4. □ 2:3 «muⱪǝddǝs kün» — «Muⱪǝddǝs Kitab»ta, «muⱪǝddǝs»degǝn sɵz «Hudaƣa mǝhsus atalƣan», «Hudaning ixlitix-igǝ mǝhsus ayrilƣan», «Hudaƣila mǝnsup» degǝndǝkmǝnidǝ ixlitilidu. □ 2:4 «Pǝrwǝrdigar» — muxu kitabta elinƣan«Pǝrwǝrdigar» bolsa, ibraniy tilidiki «Yaⱨwǝⱨ» degǝnning tǝrjimisidur.«Yaⱨwǝⱨ» Hudaning yǝnǝ bir ismi bolup, «Mǝnggülük Bolƣuqi», «Ɵzüm bar-durmǝn», «Əⱨdisidǝ mǝnggü turƣuqi Huda» degǝnni bildüridu. Bu toƣruluⱪyǝnǝ munasiwǝtlik tǝbirlǝrni kɵrüng. «Asman-zeminning yari-tilix jǝryanining tarihliri mundaⱪ» — ibraniy tilida: «as-man-zeminlarning dǝwr-tarihliri mundaⱪ boldi». «Kirixsɵz»imizdǝ eytⱪinimizdǝk, «Alǝmning Yaritilixi» degǝnkitabta on bir «tolidot» («tarih») bolup, ⱨǝrbiri «bu-lar palanqi-pokunqi dǝwrining tolidoti (tarihi)...» degǝnsɵzlǝr bilǝn baxlinidu. Bu yǝrdǝ bayan ⱪiliniwatⱪini tar-ihning birinqisidur (2:4-4:26). «Pǝrwǝrdigar Huda zeminbilǝn asmanni yaratⱪan küni» degǝn muxu yǝrdǝ bǝlkim24 saǝtlik bir kün ǝmǝs, bǝlki 2:4-4:26dǝ bayan ⱪilinƣanpütkül mǝzgilni kɵrsǝtsǝ kerǝk.

Yaritilix 2:6 6 Yaritilix 2:15adǝmmu yoⱪ idi.□ 6 Lekin yǝrdin bulaⱪ süyi qiⱪip, tamamyǝr yüzini suƣardi.□ 7 Andin Pǝrwǝrdigar Huda adǝmniyǝrning topisidin yasap, ⱨayatliⱪ nǝpǝsini uning burniƣapüwlidi; xuning bilǝn adǝm tirik bir jan boldi.□ ■8 Andin keyin Pǝrwǝrdigar Huda mǝxriⱪ tǝrǝptǝ Erǝmdegǝn jayda bir baƣ bina ⱪilip, yasiƣan adǝmni xu yǝrgǝorunlaxturdi.□ 9 Pǝrwǝrdigar Huda yǝrdin kɵzni ⱪam-laxturidiƣan qirayliⱪ, mewiliri yeyixlik ⱨǝrhil dǝrǝhniündürdi; u yǝnǝ baƣning otturisida «ⱨayatliⱪ dǝrihi» wǝ«yahxi bilǝn yamanni bilgüzgüqi dǝrǝh»ni ündürdi.□ ■10 Baƣni suƣirixⱪa Erǝmdin bir dǝrya eⱪip qiⱪti; andinbɵlünüp, tɵt eⱪin boldi. 11 Birinqi eⱪinning nami Pixonbolup, altun qiⱪidiƣan pütkül Ⱨawilaⱨ zeminini aylinipɵtidu. 12 Bu yurtning altuni naⱨayiti esil idi; xu yǝrdǝpuraⱪliⱪ dewirⱪay bilǝn aⱪ ⱨeⱪiⱪmu qiⱪidu.□ 13 Ikkinqidǝryaning nami Giⱨon bolup, pütkül Kux zeminini aylinipɵtidu. 14 Üqinqi dǝryaning nami Dijlǝ bolup, Axurningxǝrⱪidin eⱪip ɵtidu, tɵtinqi dǝryaning nami Əfrat idi.□15 Pǝrwǝrdigar Huda adǝmni elip Erǝm beƣiƣa ixlǝp, pǝr-

□ 2:5 «ⱨeq gül-giyaⱨ, yǝrdǝ ⱨeq otyax ünmigǝnidi» — bu jümlidǝbǝlkim Erǝm beƣida alaⱨidǝ bolƣan ǝⱨwal kɵzdǝ tutulƣan boluximumkin. □ 2:6 «bulaⱪ süyi» — yaki «birhil tuman». □ 2:7 «Adǝm»wǝ «topa» — ibraniy tilida «topa» wǝ «adǝm» degǝn sɵzning tǝlǝppuziyeⱪin; u yǝnǝ «ⱪizil» degǝn sɵz bilǝn munasiwǝtlik (Ot-tura Xǝrⱪtǝ topa ⱪizilƣa mayil bolidu). ■ 2:7 1Kor. 15:45,47. □ 2:8 «Erǝm» — ibraniy tilida «Edǝn». Mǝnisi «lǝzzǝt», «ⱨuzur».□ 2:9 «Ⱨayatliⱪ dǝrihi» wǝ «yahxi bilǝn yamanni bilgüzgüqi dǝrǝh» — budǝrǝhlǝr toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. ■ 2:9 Wǝⱨ. 2:7.□ 2:12 «dewirⱪay» — yaki «mǝrwayit». □ 2:14 «Dijlǝ» —ibraniy

tilida «Ⱨiddǝkǝl». «Axur» —Asuriyǝning ⱪǝdimki nami.

Yaritilix 2:16 7 Yaritilix 2:21wix ⱪilsun dǝp uni xu yǝrgǝ ⱪoyup ⱪoydi.□ 16 PǝrwǝrdigarHuda adǝmgǝ ǝmr ⱪilip: baƣdiki ⱨǝrbir dǝrǝh mewiliridinhaliƣiningqǝ yǝ; 17 ǝmma «yahxi bilǝn yamanni bil-güzgüqi dǝrǝh»ning mewisidin yemigin; qünki uningdinyegǝn kününgdǝ jǝzmǝn ɵlisǝn, — dedi.

Ⱨawa’anining yaritilixi18 Andin Pǝrwǝrdigar Huda yǝnǝ sɵz ⱪilip: — Adǝmningyalƣuz turuxi yahxi ǝmǝs; Mǝn uningƣa mas kelidiƣanbir yardǝmqi ⱨǝmraⱨni yasap berǝy, — dedi.□19 Pǝrwǝrdigar Huda tupraⱪtin daladiki barliⱪ janiwar-lar bilǝn asmandiki ⱨǝmmǝ uqar-ⱪanatlarni yasiƣanidi;ularƣa adǝmning nemǝ dǝp at ⱪoyidiƣanliⱪini bilix üqün,U ularni adǝmning aldiƣa kǝltürdi. Adǝm ⱨǝrbir jani-warƣa nemǝ dǝp at ⱪoyƣan bolsa, uning eti xu bolupⱪaldi. 20 Bu tǝriⱪidǝ adǝm ⱨǝmmǝ mal-qarwilarƣa,asmandiki uqar-ⱪanatlarƣa wǝ daladiki ⱨǝrbir janiwar-larƣa at ⱪoydi; wǝⱨalǝnki, adǝm ɵzigǝ mas kelidiƣanⱨeqbir yardǝmqi ⱨǝmraⱨ uqratmidi.21 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Huda adǝmgǝ bir ⱪattiⱪ uyⱪusaldi; u uhlap ⱪaldi. U uhlawatⱪanda, U uning biⱪinidin□ 2:15 «pǝrwix ⱪilsun» —ibraniy tilida «pǝrwix ⱪilix» muxu yǝrdǝyǝnǝ «ⱪoƣdax, mudapiǝ ⱪilix, ⱪarax» degǝn mǝnini ɵz iqigǝ alidu.Eniⱪki, insanning ǝmgǝk-hizmǝt ⱪilixi insanning gu-naⱨkar bolƣanliⱪining nǝtijisi ǝmǝs, bǝlki Huda insan-larƣa ata ⱪilƣan birhil bǝht-bǝrikǝttur. Biraⱪ insan-larning gunaⱨⱪa petip ⱪalƣandin keyinki ⱪilƣan ǝmgikibǝk japaliⱪ bolidu. □ 2:18 «uningƣa mas kelidiƣan» — yaki«ɵzigǝ ohxax». «yardǝmqi ⱨǝmraⱨ» — bu sɵz ⱨǝrgizayal kixining ǝr kixidin mǝlum tǝrǝptǝ tɵwǝn turidiƣan-liⱪini kɵrsǝtmǝydu. Qünki Muⱪǝddǝs Kitabtiki bǝzi yǝr-lǝrdǝ Huda Ɵzining insanƣa «yardǝmqi» bolidiƣanliⱪikɵrsitilidu (mǝsilǝn, «Zǝb.» 10:14, 30:10, 46:1, 54:4dǝ).


bir az elip, andin uning ornini ǝt-gɵx bilǝn etip ⱪoydi.□22 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Huda adǝmning biⱪinidinalƣan xu ⱪisimdin bir ayalni yasap, uni adǝmning ⱪex-iƣa ǝkǝldi.■ 23 Adǝm’ata huxal bolup: — Mana busɵngǝklirimdiki sɵngǝk, etimdiki ǝt bolƣaq, «ayal» dǝpatalsun; qünki u ǝrdin elinƣandur, — dedi.□ ■24 Xuning üqün ǝr kixi ata-anisidin ayrilip, ɵz ayaliƣabaƣlinip bir bolup, ikkisi bir tǝn bolidu.□ ■25 Adǝm’ata bilǝn ayali ⱨǝr ikkisi yalingaq bolsimu, ⱨequyalmaytti.□ ■

3

Adǝm’atining Hudaning ǝmrigǝ hilapliⱪ ⱪilixi1 Yǝr yüzidǝ yilan Rǝb Pǝrwǝrdigar yaratⱪan daladiki ⱨay-wanlarning ⱨǝmmisidin ⱨiyligǝr idi. U ayaldin: — Huda□ 2:21 «biⱪinidin bir az elip» — yaki «bir tal ⱪowurƣisini elip». ■ 2:221Kor. 11:8. □ 2:23 «ayal» — ibraniy tilida: «ixxaⱨ», «ǝr kixi» «ix»degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu sɵzlǝr ǝrǝbqǝ «insan» wǝ«nisa» degǝn sɵzlǝr bilǝn munasiwǝtlik. ■ 2:23 Mal. 2:14;Əf. 5:30,31. □ 2:24 «baƣlinix» — ibraniy tilida: «baƣlinix» degǝn busɵzning mǝnisi «yilim bilǝn qaplinix» degǝngǝ yeⱪindur.«bir tǝn» — yaki: «bir ǝt». «bir tǝn bolidu» — yaki: «birtǝn boluxiƣa toƣra kelidu». ■ 2:24 Mat. 19:5; Mar. 10:7; Əf.5:28, 29, 31; 1Kor. 6:16. □ 2:25 «yalingaq bolsimu, ⱨeq uyalmaytti» — bumuⱨim ayǝt toƣruluⱪ biz «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.■ 2:25 Yar. 3:7.

Yaritilix 3:2 9 Yaritilix 3:6rasttinla baƣdiki dǝrǝhlǝrning ⱨeqⱪaysisining mewisidinyemǝnglar, dedimu? — dǝp soridi.□2 Ayal yilanƣa jawab berip: — Baƣdiki dǝrǝhlǝrningmewilirini yesǝk bolidu. 3 Əmma baƣning otturisidikidǝrǝhning mewisi toƣrisida Huda: «Buningdinyemǝnglar, ⱪolmu tǝgküzmǝnglar, bolmisa ɵlisilǝr»degǝn, dedi.□4 Yilan ayalƣa: — Undaⱪ ǝmǝs! Ⱨǝrgiz ɵlmǝysilǝr!■5 Bǝlki silǝr uni yegǝn kününglarda, Huda kɵzünglarningeqilip, Hudaƣa ohxax yahxi bilǝn yamanni bilidiƣanbolup ⱪalidiƣanliⱪinglarni bilidu, — dedi.■6 Ayal dǝrǝhning mewisining yemǝklik üqün yahxil-iⱪini, uning kɵzni ⱪamlaxturidiƣanliⱪini kɵrüp, ⱨǝmdǝdǝrǝhning adǝmni ǝⱪilliⱪ ⱪilidiƣan jǝlpkarliⱪini kɵrüp,mewidin yedi wǝ uningdin yenida turƣan erigimu bǝrdi;□ 3:1 «yilan... dǝp soridi» — bizdǝ guman yoⱪki, yilanni ixlitip sɵzⱪilƣuqi Xǝytan idi («Wǝⱨ.» 12:9, 20:2ni kɵrüng). Oⱪur-mǝnlǝr xuni bayⱪayduki, Xǝytan «Huda» degini bilǝn,«Rǝb» yaki «Pǝrwǝrdigar» degǝn namlarni ⱪǝt’iy ixlǝt-mǝydu. U ayaldin soal soriƣanda Hudaning eytⱪansɵzidiki «haliƣiningqǝ» degǝn sɵzni qiⱪiriwetidu. □ 3:3«Baƣdiki dǝrǝhlǝrning mewilirini yesǝk bolidu» — Ⱨawa’animiz Hudan-ing tapiliƣinini eytⱪanda, birinqidin «haliƣiningqǝ» degǝn sɵzni dey-ixni untup ⱪalƣan, ikkinqidin Hudaning sɵzigǝ: «ⱪoltǝgküzmǝnglǝr» degǝnni ⱪoxup ⱪoyidu (2:4). LekinⱧawa’animiz muxu sɵzlǝrni biwasitǝ Hudadin angliƣanǝmǝs, eri Adǝm’atimiz uningƣa toƣra yǝtküzüxi kerǝkidi; xunga bu hataliⱪning mǝs’uliyiti Adǝm’atimizdimuboluxi mumkin. Yǝnǝ diⱪⱪǝt ⱪilimizki, gǝrqǝ «baƣn-ing otturisida» ikki dǝrǝh bolsimu, Ⱨawa’animiz pǝⱪǝt«baƣning otturisidiki dǝrǝh» dǝp, birla dǝrǝhni tilƣaalidu. Uning kɵngli alliⱪaqan xu dǝrǝhkǝ mǝptun bolupⱪalƣan boluxi mumkin. ■ 3:4 2Kor. 11:3. ■ 3:5 Yⱨ. 8:44.


umu yedi. □ ■ 7 Yeyixi bilǝnla ⱨǝr ikkisining kɵzlirieqilip, ɵzlirining yalingaq ikǝnlikini bilip, ǝnjür yopur-maⱪlirini elip bir-birigǝ ulap tikip, ɵzlirigǝ yapⱪuq ⱪiliptartti.8 Kün salⱪinliƣanda, ular Pǝrwǝrdigar Hudaning baƣdamangƣan xǝpisini anglap ⱪelip, adǝm ayali bilǝn Pǝr-wǝrdigar Hudaning ⱨazir bolƣinidin ⱪeqip baƣdikidǝrǝhlǝrning arisiƣa yoxurunuwaldi.□ 9 Lekin Pǝrwǝrdi-gar Huda towlap adǝmni qaⱪirip uningƣa: Sǝn nǝdǝ? —dedi.10 Adǝm’ata jawab berip:— Mǝn baƣda xǝpǝngni anglap, yalingaq turƣinim üqünⱪorⱪup ketip, yoxuruniwaldim, — dedi.11 Huda uningƣa: — Yalingaq ikǝnlikingni sanga kimeytti? Mǝn sanga yemǝ, dǝp ǝmr ⱪilƣan dǝrǝhningmewisidin yedingmu-ya? — dedi.12 Adǝm jawab berip: — Sǝn manga ⱨǝmraⱨ boluxⱪabǝrgǝn ayal dǝrǝhning mewisidin manga bǝrgǝnidi, mǝnyedim, — dedi.13 Pǝrwǝrdigar Huda ayalƣa: — Bu nemǝ ⱪilƣining? —dedi. Ayal jawab berip: — Yilan meni aldap azdursa, mǝnyǝp saptimǝn, — dedi. ■□ 3:6 «Ayal ... kɵrdi» — Ⱨawa’ana uqriƣan azduruluxni MǝsiⱨƏysa uqriƣan sinaⱪ bilǝn selixtursaⱪ ularda ohxax üq amil mǝwjut— «Luⱪa» 4:1-14 wǝ «1Yuⱨ.» 2:16ni kɵrüng. Injil boyiqǝⱧawa’animiz aldinip ⱪalƣuqi, toluⱪ gunaⱨ sadir ⱪilƣuqiAdǝm’atimizdur; qünki u ⱨeq ⱪarxiliⱪ kɵrsǝtmǝy, bilipturup xu mewidin yedi («1Tim.» (1)» 2:14ni kɵrüng).Adǝm’atimiz Ⱨawa’anining yenida bolƣini bilǝn, yǝnilauni mewini yeyixtin tosumidi. ■ 3:6 Rim. 5:12, 14-21; 1Tim.2:14. □ 3:8 «kün salⱪinliƣanda» — yaki «künning salⱪin xamalwaⱪtida». «Künning salⱪinlixix waⱪti» Ottura Xǝrⱪtǝ kǝqⱪurun baxlinidu.■ 3:13 Wǝⱨ. 12:13.


Hudaning yilan, Adǝm’ata wǝ Ⱨawa’anini jazalixi14 Pǝrwǝrdigar Huda yilanƣa mundaⱪ dedi: — «Bu ⱪilƣin-ing üqün,Sǝn ⱨǝmmǝ mal-qarwilardin,Daladiki barliⱪ ⱨaywanatlardin bǝkrǝk lǝnǝtkǝ ⱪalisǝn;Ⱪorsiⱪing bilǝn beƣirlap mengip,Ɵmrüngning barliⱪ künliridǝ topa yǝysǝn.□15 Wǝ mǝn sǝn bilǝn ayalning arisiƣa,Sening nǝsling bilǝn ayalning nǝslining arisiƣa ɵqmǝnliksalimǝn;U sening bexingni dǝssǝp zǝhimlǝndüridu,Sǝn ⱪopup uning tapinini qeⱪip zǝhimlǝndürisǝn».□ ■16 Andin Huda ayalƣa: — «Sening ⱨamilidarliⱪingningjapa-muxǝⱪⱪǝtlirini kɵpǝytimǝn;Sǝn ⱪattiⱪ tolƣaⱪ iqidǝ boxinisǝn;Sǝn eringdin üstün turuxⱪa ⱨǝwǝs ⱪilsangmu,□ 3:14 «Pǝrwǝrdigar Huda yilanƣa mundaⱪ dedi» — Huda yilandin ⱨe-qⱪandaⱪ soal sorimaydu. «bǝkrǝk lǝnǝtkǝ ⱪalisǝn» — baxⱪa birhil tǝrjimisi:«pǝⱪǝt sǝnla xu lǝnǝtlǝrgǝ ⱪalisǝn...». Əmma Adǝm’atimizning gunaⱨi üqünbarliⱪ jan igiliri lǝnǝtkǝ ⱪelip ɵlidu; xunga biz 3:14diki tǝrjiminitoƣra dǝp ⱪaraymiz. «Topa yǝysǝn» — Yilanlarning ozuⱪitopa ǝmǝs, ǝlwǝttǝ, biraⱪ ular ⱨǝrdaim ozuⱪ yegǝndǝ topayemǝy ⱪalmaydu. Bu ix yilanning pǝslǝstürülgǝnlikini,nomusⱪa ⱪaldurulƣanliⱪini tǝkitlǝydu. □ 3:15 «U seningbexingni dǝssǝp zǝhimlǝndüridu» — ayalning nǝsli xundaⱪ ⱪilidu. «U seningbexingni dǝssǝp zǝhimlǝndüridu, sǝn ⱪopup uning tapinini qeⱪip zǝhim-lǝndürisǝn» — muxu bexarǝttǝ kɵrsitilgǝn ix xuki, ayal kixiningnǝsli Xǝytanning bexini puti bilǝn dǝssǝp yanqiƣanda,Xǝytanmu uningƣa ⱨujum ⱪilip tapinini yarilanduridu.Bu bexarǝtni dunyaƣa kelidiƣan Ⱪutⱪuzƣuqi toƣruluⱪ,dǝp ixinimiz. Buning üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪtohtilimiz. ■ 3:15 Mat. 4:1; Kol. 2:15.

Yaritilix 3:17 12 Yaritilix 3:20U üstüngdin hojiliⱪ ⱪilidu» — dedi.□ ■17 Andin U Adǝm’atiƣa: — «Sǝn ayalingning sɵzigǝ ⱪulaⱪselip,Mǝn sanga yemǝ, dǝp ǝmr ⱪilƣan dǝrǝhtin yeginingtüpǝylidin,Sening tüpǝylingdin yǝr-tupraⱪ lǝnitimgǝ uqraydu;Ɵmrüngning barliⱪ künliridǝ pǝⱪǝt japaliⱪ ixlǝpla, andinuningdin ozuⱪlinisǝn.□18 Yǝr sanga tikǝn bilǝn ⱪamƣaⱪ ündüridu;Xundaⱪtimu sǝn yǝrdiki ziraǝt-otyaxlarni yǝysǝn.□19 Taki sǝn tupraⱪⱪa ⱪaytⱪuqǝ yüz-kɵzüng tǝrgǝqümgǝndǝ, andin nan yeyǝlǝysǝn;Qünki sǝn ǝsli tupraⱪtin elinƣansǝn;Sǝn ǝslidǝ topa bolƣaq,Yǝnǝ topiƣa ⱪaytisǝn» — dedi.20 Uning ayali barliⱪ jan igilirining anisi bolidiƣini üqün□ 3:16 «Ⱨamilidarliⱪingni. ... kɵpǝytimǝn» — insan ɵlidiƣanⱪilinƣaqⱪa, ayal kixi kɵprǝk bala tuƣuxi kerǝk. «Sǝneringdin üstün turuxⱪa ⱨǝwǝs ⱪilsangmu, u üstüngdinhojiliⱪ ⱪilidu» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Xundaⱪtimu,eringgǝ küqlük ixtiyaⱪ baƣlaysǝn wǝ u seni baxⱪuridu».Əmma Hudaning muxu ⱨɵkümi bilǝn gunaⱨ tüpǝylidinǝr-ayal arisida ziddiyǝt wǝ kürǝx pǝyda boldi, degǝn-liktur, dǝp ⱪaraymiz. Ohxax peillarni ixlǝtkǝn, ohxaxxǝkillik bir jümlǝ 4:7dǝ tepilidu. ■ 3:16 1Kor. 14:34; 1Tim.2:11,12; Tit. 2:5; 1Pet. 3:6. □ 3:17 «ayalingning sɵzigǝ» — ibraniytilida «ayalingning awaziƣa». «... dǝrǝhtin yegining tüpǝylidin» — ǝlwǝttǝ,Adǝm’atining bu dǝrǝhning mewisini yeyixini kɵrsitidu. Əsliy tekistibraniy tilida «dǝrǝhtin» dǝp elinidu. □ 3:18 «Sǝn yǝrdikiziraǝt-otyaxlarni yǝysǝn» — Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrning dǝwrigiqǝ insanlarƣapǝⱪǝt ziraǝt-otyax (gɵxni ǝmǝs) yeyixkǝ ruhsǝt idi (1:29nikɵrüng).


adǝm uningƣa «Ⱨawa» dǝp at ⱪoydi.□21 Pǝrwǝrdigar Huda Adǝm’ata bilǝn uning ayaliƣa ⱨay-wan teriliridin kiyim ⱪilip kiydürüp ⱪoydi.□ ■

Adǝm’ata bilǝn Ⱨawa’anining Erǝm baƣdin ⱪoƣlinixi22 Pǝrwǝrdigar Huda sɵz ⱪilip: — Mana, adǝm Bizlǝrdinbirigǝ ohxap ⱪaldi, yahxi bilǝn yamanni bildi. Əmdiⱪolini uzitip ⱨayatliⱪ dǝrihidin elip yǝwelip, ta ǝbǝdgiqǝyaxawǝrmǝsliki üqün uni tosuximiz kerǝk, dedi.□23 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Huda uni Erǝm baƣdinⱪoƣlap qiⱪiriwǝtti; xundaⱪ ⱪilip uni yǝrgǝ ixlǝydiƣan,yǝni ɵzi ǝsli apiridǝ ⱪilinƣan tupraⱪⱪa ixlǝydiƣan ⱪilipⱪoydi. 24 Adǝmni ⱪoƣliwetip, ⱨayatliⱪ dǝrihigǝ baridiƣanyolni muⱨapizǝt ⱪilix üqün, u Erǝm beƣining mǝxriⱪtǝripigǝ kerublarni wǝ tɵt tǝrǝpkǝ pirⱪiraydiƣan yalⱪun-luⱪ bir xǝmxǝrni ⱪoyup ⱪoydi.□

□ 3:20 «Ⱨawa» — ibraniy tilidiki «ⱨayatliⱪ» degǝn sɵz bilǝn aⱨang-dax. Adǝm’atining bu sɵzliri bexarǝtlik idi; qünkiⱧawa’ana tehiqǝ bala tuƣmiƣanidi. □ 3:21 «Ⱨaywanteriliri» — bu terilǝrni ixlitix üqün mǝlum gunaⱨsiz ⱨaywanatlar ɵlüxikerǝk. Bu bǝlkim birinqi ⱪurbanliⱪlar boluxi mumkin.Hudaning Adǝm’ata wǝ Ⱨawa’animizƣa eytⱪan sɵzliri wǝⱪilƣan muamilisi toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪtohtilimiz. ■ 3:21 2Kor. 5:1-5 □ 3:22 «Bizlǝr» — toƣruluⱪyǝnǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni (1:26 toƣruluⱪ) kɵrüng. «Unitosuximiz kerǝk» — muxu sɵzlǝr ǝyni tekisttǝ yoⱪ. □ 3:24«Kerublar» — bǝlkim alǝmdiki ǝng küqlük wǝ ǝng yuⱪiri dǝrijilik pǝrixtilǝryaki mǝhluⱪlar boluxi mumkin. «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.


Ⱪabil bilǝn Ⱨabil1 Adǝm’ata ayali Ⱨawa bilǝn billǝ boldi; Ⱨawa ⱨamilidarbolup Ⱪabilni tuƣup: «Mǝn bir adǝmgǝ igǝ boldum — UPǝrwǝrdigardur!» — dedi.□2 Andin u yǝnǝ Ⱪabilning inisi Ⱨabilni tuƣdi. Ⱨabilpadiqi boldi, Ⱪabil bolsa teriⱪqi boldi.□ 3 Bekitilgǝnxundaⱪ bir waⱪit-saǝttǝ xundaⱪ bir ix boldiki, Ⱪabiltupraⱪning ⱨosulidin Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝdiyǝ kǝltürdi.□4 Ⱨabilmu padisidin ⱪoylirining tunjiliridin, yǝni ularningyeƣidin ⱨǝdiyǝ sundi. Pǝrwǝrdigar Ⱨabilni wǝ uningsunƣan ⱨǝdiyǝsini ⱪobul ⱪildi.□ ■ 5 Lekin Ⱪabil wǝ uning□ 4:1 «Adǝm’ata ayali Ⱨawa bilǝn billǝ boldi» — ibraniy tilida «Adǝm’ataayali Ⱨawani tonidi» bilǝn ipadilinidu. «Ⱪabil» — ibraniy tilida «Ⱪayin» yaki«Kayin» deyilidu. «Ⱪayin» degǝn isim ibraniy tilida «igǝ boldum» degǝnsɵz bilǝn aⱨangdax. «Mǝn bir adǝmgǝ igǝ boldum — uPǝrwǝrdigardur!» — baxⱪa bir hil tǝrjimisi: «Pǝrwǝrdi-garning yardimi bilǝn bir oƣulƣa igǝ boldum». Əynitekist «Mǝn bir adǝmgǝ igǝ boldum — Pǝrwǝrdigar!»degǝn mǝzmundidur. Bizningqǝ Ⱨawa’animiz «HudaningⱩutⱪuzƣuqi toƣruluⱪ wǝdisi ⱨazir mǝn tuƣⱪan balabilǝn ǝmǝlgǝ axuruldi!» dǝp oylap ⱪalƣan bolsa kerǝk.U naⱨayiti tezla Ⱪabilning wǝdǝ ⱪilinƣan Ⱪutⱪuzƣuqiǝmǝslikini bilip yetidu, ǝlwǝttǝ. □ 4:2 «Ⱨabil» — ibraniy tilida«ⱨǝbǝl» bolup, mǝnisi «bir tiniⱪ», «ⱨor», «bus» «ⱨeqnemǝ» degǝndǝktur.Xübⱨisizki, bu isim Ⱨawa’animiz yaki Adǝm’atimizning birhil ümidsizlinixinibildüridu. □ 4:3 «Bekitilgǝn xundaⱪ bir waⱪit-saǝttǝ» — ibraniy tilida«künlǝrning ahirida» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. Bu sɵzgǝⱪariƣanda, Huda Ⱨabil wǝ Ⱪabilƣa Ɵzining ⱨuzuriƣakiridiƣan bir künni bekitip bǝrgǝn boluxi mumkin. □ 4:4«ularning yeƣi» — ⱪoylarning ǝng esil ⱪismi dǝp ⱪarilatti. «PǝrwǝrdigarⱧabilni uning sunƣan ⱨǝdiyǝsini ⱪobul ⱪildi» — ibraniy tilida «Pǝrwǝrdigaruning ɵzigǝ wǝ uning sunƣan ⱨǝdiyǝsigǝ ⱪaridi». ■ 4:4Ibr. 11:4.


sunƣiniƣa ⱪarimidi. Xu wǝjidin Ⱪabilning tolimu aqqiⱪikelip, qirayi tutuldi.6 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Ⱪabilƣa: Nemixⱪa aqqiⱪlin-isǝn? Nemǝ üqün qiraying tutulup ketidu? 7 Əgǝr durus ixⱪilsang, sǝn kɵtürülmǝmsǝn? Lekin durus ix ⱪilmisang,mana gunaⱨ ixik aldida seni paylap beƣirlap yatidu, useni ɵz ilkigǝ almaⱪqi bolidu; lekin sǝn uningdin ƣalipkelixing kerǝk, dedi.□8 Ⱪabil inisi Ⱨabilƣa: «Daliƣa qiⱪip kelǝyli!» dedi. Dal-ada xu wǝⱪǝ boldiki, Ⱪabil inisi Ⱨabilƣa ⱪol selip, uniɵltürdi.□ ■9 Pǝrwǝrdigar Ⱪabilƣa: Ining Ⱨabil nǝdǝ? — dǝp soridi. Ujawab berip: Bilmǝymǝn, mǝn inimning baⱪⱪuqisimu? —dedi.10 Huda uningƣa: — Sǝn nemǝ ⱪilding? Mana, iningningⱪeni yǝrdin manga pǝryad kɵtürüwatidu!■ 11 Əmdiiningning ⱪolungda tɵkülgǝn ⱪenini ⱪobul ⱪilixⱪa aƣziniaqⱪan yǝrdin ⱪoƣlinip, lǝnǝtkǝ uqraysǝn.□ 12 Sǝnyǝrgǝ ixlisǝngmu u buningdin keyin sanga ⱪuwwitini bǝr-mǝydu; sǝn yǝr yüzidǝ sǝrsan bolup, sǝrgǝrdan bolisǝn, —□ 4:7 «Əgǝr durus ix ⱪilsang, sǝn kɵtürülmǝmsǝn?» — ibraniy tilida«Əgǝr durus ix ⱪilsang, kɵtürülüx bolmamdu?» deyilidu. Əmdinemǝ kɵtürülidu? Yaki Ⱪabilning yüzi yaki elip kǝlgǝnⱪurbanliⱪi (toƣra bolsa) kɵtürülidu yaki ⱪobul ⱪilinidu.Yǝnǝ bir mumkinqiliki bar tǝrjimisi xuki: — «Sǝn (Ⱪabil)iningdin yuⱪiri (aka süpitigǝ layiⱪ) kɵtürilisǝn» degǝndǝkbolidu. «durus ix ⱪilmisang...» — Nemixⱪa Ⱪabilningⱨǝdiyǝsi ⱪobul ⱪilinmidi? «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪtohtilimiz. □ 4:8 «Ⱪabil inisi Ⱨabilƣa: «Daliƣa qiⱪip kelǝyli!»dedi» — ǝng kona kɵqürmilǝrdǝ pǝⱪǝt «Ⱪabil inisi Ⱨabil bilǝnsɵzlixip turup, dalada...» deyilidu. ■ 4:8 Mat. 23:35; 1Yuⱨa.3:12; Yǝⱨ. 11. ■ 4:10 Ibr. 12:24. □ 4:11 «aƣzini aqⱪan yǝrdinⱪoƣlinip...» — demǝk: (1) yǝr-zemin Ⱨabilning ⱪenini ⱪobul ⱪilixⱪa aƣziniaqⱪan wǝ (2) Ⱪabil xu zemindin ⱪoƣlanƣan.

Yaritilix 4:13 16 Yaritilix 4:18dedi.■13 Buni anglap Ⱪabil Pǝrwǝrdigarƣa jawab ⱪilip: —Mening bu jazayimni adǝm kɵtürǝlmigüdǝk! 14 Mana,Sǝn bügün meni yǝr yüzidin ⱪoƣliding, mǝn ǝmdi Seningyüzüngdin yoxurunup yürimǝn; yǝr yüzidǝ sǝrsǝn bolupsǝrgǝrdanliⱪta yürimǝn; xundaⱪ boliduki, kimla menitepiwalsa, ɵltürüwetidu!, — dedi.□ ■15 Lekin Pǝrwǝrdigar uningƣa jawab berip: — Xundaⱪboliduki, kimki Ⱪabilni ɵltürsǝ, uningdin yǝttǝ ⱨǝssǝintiⱪam elinidu, — dedi. Xularni dǝp Pǝrwǝrdigar Ⱪabilƣauqriƣan birsi uni ɵltürüwǝtmisun dǝp uningƣa bir bǝlgǝⱪoyup ⱪoydi.16 Xuning bilǝn Ⱪabil Pǝrwǝrdigarning ⱨuzuridin qiⱪip,Erǝmning mǝxriⱪ tǝripidiki Nod degǝn yurtta olturaⱪlixipⱪaldi.□

Ⱪabilning ǝwladliri — «mǝdiniyǝt»ning baxlinixi17 Ⱪabil ayali bilǝn billǝ bolup, ayali ⱨamilidar bolupⱧanohni tuƣdi. U waⱪitta Ⱪabil bir xǝⱨǝr binaⱪiliwatatti; u xǝⱨǝrning namini oƣlining ismi bilǝnⱧanoh dǝp atidi.□ 18 Ⱨanohtin Irad tɵrǝldi, iradtin■ 4:12 Pǝnd. 28:17. □ 4:14 «kimla meni tepiwalsa,ɵltürüwetidu!»— roxǝnki, xu waⱪitta yǝr yüzidǝ adǝmlǝr alliⱪaqan kɵpiyip kǝtkǝnidi.«Kimla meni tepiwalsa ɵltürüwetidu!» — Ⱪabil ⱪǝyǝrgilabarsa xu yǝrdiki tupraⱪ ünmǝs bolup ⱪalidu. U mengi-watⱪan bir apǝttur, xunga uni kɵrgǝnla kixi uni yoⱪitixnioylaydu. ■ 4:14 Ayup 15:20, 21. □ 4:16 «Nod» — mǝnisi «sǝrgǝr-danliⱪ», «biaramliⱪ». □ 4:17 «Ⱪabilning ayali» — Ⱪabilning ayali bǝlkimuning singlisi yaki nǝwrǝ singlisi bolsa kerǝk («Yar.» 5:4ni kɵrüng). Xuwaⱪitta yeⱪin tuƣⱪanliri bilǝn nikaⱨlinix mǝn’i ⱪilinƣanǝmǝs; yǝnǝ bir tǝrǝptin, bundaⱪ nikaⱨlinix dǝslǝpki dǝwr-lǝrdǝ ⱨeqⱪandaⱪ irⱪiy (genetikilik) kǝmtüklük yaki kesǝlkǝltürüp qiⱪarmaytti.


Mǝⱨuyail tɵrǝldi, Mǝⱨuyaildin Mǝtuxail tɵrǝldi, Mǝtux-aildin Lǝmǝh tɵrǝldi.19 Lǝmǝh ɵzigǝ ikki hotun aldi. Birining ismi Adaⱨ, yǝnǝbirining ismi Zillaⱨ idi.□ 20 Adaⱨ Yabalni tuƣdi. Uqedirda olturidiƣan kɵqmǝn malqilarning bowisi idi, □21 uning inisining ismi Yubal idi. Bu qiltar bilǝn nǝyqalƣuqilarning bowisi idi.□ 22 Zillaⱨ yǝnǝ Tubal-ⱪayindegǝn bir oƣulni tuƣdi. U mis-tɵmür ǝswablarni soⱪⱪuqiidi. Tubal-ⱪayinning Naamaⱨ isimlik bir singlisi bar idi.23 Lǝmǝh bolsa ayalliriƣa sɵz ⱪilip:— «Əy Adaⱨ bilǝn Zillaⱨ, sɵzümni anglanglar!Əy Lǝmǝhning ayalliri, gepimgǝ ⱪulaⱪ selinglar!Meni zǝhimlǝndürgini üqün mǝn adǝm ɵltürdüm,Tenimni zedǝ ⱪilƣanliⱪi üqün bir yigitni ɵltürdüm.24 Əgǝr Ⱪabil üqün yǝttǝ ⱨǝssǝ intiⱪam elinsa,Lǝmǝh üqün yǝtmix yǝttǝ ⱨǝssǝ intiⱪam elinidu!» —dedi.□ ■

Xet bilǝn Enox25 Adǝm’ata yǝnǝ ayali bilǝn billǝ boldi. Ayali biroƣul tuƣup, uningƣa Xet dǝp at ⱪoyup: Ⱪabil Ⱨabilni□ 4:19 «Lǝmǝhɵzigǝ ikki hotun aldi» — bu ǝrlǝrning tunji ⱪetim ikkiayal elixi idi. Gǝrqǝ xu qaƣda Huda bu toƣruluⱪ biwasitǝ ǝmr bǝrmigǝn bol-simu, roxǝnki, U Adǝm’atimizƣa pǝⱪǝt bir Ⱨawa’animizni yaritip bǝrgǝnidi(«Mat.» 19:3-6ni kɵrüng). □ 4:20 «bowisi» — yaki «piri», «asasqisi»□ 4:21 «Enox» — yaki «piri», «asasqisi». □ 4:24 «Lǝmǝh bolsaayalliriƣa sɵz ⱪilip... dedi» — Lǝmǝhning bu sɵzlirining hatir-ilinixidiki mǝⱪsǝt bǝlkim insaniyǝtning omumǝn naⱨayititǝkǝbburlixip, mǝnmǝnqilikkǝ petip kǝtkǝnlikini kɵrsitixüqün boluxi mumkin. ■ 4:24 Yar. 4:15.

Yaritilix 4:26 18 Yaritilix 5:2ɵltürüwǝtkini üqün Huda uning orniƣa manga baxⱪa birǝwlad tiklǝp bǝrdi, dedi.□26 Xettinmu bir oƣul tuƣuldi; u uningƣa Enox dǝpat ⱪoydi. Xu waⱪittin tartip adǝmlǝr Pǝrwǝrdigarningnamiƣa nida ⱪilixⱪa baxlidi.□

5Adǝm’atining ǝwladliri — Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrgiqǝ1Tar. 1:1-27

1 Bu Adǝm’atining ǝwladlirining nǝsǝbnamisidur: —Huda insanni yaratⱪan künidǝ, uni Ɵzigǝ ohxax ⱪilipyaratti.□ ■ 2 U ularni ǝr jinis wǝ ayal jinis ⱪilip yaritip,ularƣa bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilip, yaritilƣan künidǝ ularningnamini «adǝm» dǝp atidi.□ ■□ 4:25 «Xet» — ibraniy tilida «bekitilgǝn» yaki «tiklǝngǝn» degǝn mǝnidǝboluxi mumkin. □ 4:26 «Enox» — «(ajiz) insan» degǝn mǝnidǝ. Busɵz ǝrǝbqidin uyƣur tiliƣa kirip «insan» bolup ⱪalƣan.«Adǝmlǝr Pǝrwǝrdigarning namiƣa nida ⱪilixⱪa bax-lidi» — bu ibarǝ Hudaƣa ibadǝt-dua ⱪilixni bildüridu(«Yoel» 2:32, «Ros.» 2:21, «Rim.» 10:13, «1Kor.» 1:2nikɵrüng). □ 5:1 «Bu Adǝm’atining ǝwladlirining nǝsǝbnamisidur»— muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning ikkinqi «tolidot»i («tarihi»),yǝni «Adǝm’atining tolidoti» («Adǝm’atining ǝwladlirining nǝsǝbnamisi»)(5:1-6:8). baxlinidu («tolidot» toƣruluⱪ «kirix sɵz»ni kɵrüng). «buAdǝm’atining ǝwladlirining nǝsǝbnamisidur» — muxujümlǝ yǝnǝ kelip bǝlkim Adǝm’ata ɵzi hatirilǝp ⱪal-durƣan ⱪismining hatimisi boluxi mumkin wǝ kitabn-ing yengi bir ⱪismining, yǝni 3-ⱪismining baxlinixidur(5:1-6:8). ■ 5:1 Yar. 1:26; 9:6; 1Kor. 11:7. □ 5:2 «Ularni ǝr jinis wǝayal jinis ⱪilip yaritip,...» — 1-ayǝttǝ insan «uni» deyilidu; 2-ayǝttǝ «ularni»deyilidu. Demǝk, 1-ayǝttǝ ǝr-ayalning bir gǝwdǝ ikǝnliki kɵrsitilidu;xunga insan «u» deyilidu. ■ 5:2 Yar. 1:26; Mat. 19:4; Mar. 10:6.


3 Adǝm’ata bir yüz ottuz yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin ɵzigǝohxaydiƣan, ɵz sürǝt-obrazidǝk bir oƣul tɵrǝldi; uuningƣa Xet dǝp at ⱪoydi. 4 Xet tuƣulƣandin keyinAdǝm’ata sǝkkiz yüz yilɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.□ ■ 5 Adǝm’atimiz jǝmiy toⱪⱪuz yüz ottuzyil kün kɵrüp, alǝmdin ɵtti.6 Xet bir yüz bǝx yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Enox tɵrǝldi.■7 Enox tuƣulƣandin keyin Xet sǝkkiz yüz yǝttǝ yilɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi. 8 Xetjǝmiy toⱪⱪuz yüz on ikki yil kün kɵrüp, alǝmdin ɵtti.9 Enox toⱪsan yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Kenan tɵrǝldi.■10 Kenan tuƣulƣandin keyin, Enox sǝkkiz yür on bǝx yilɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi. 11 Enoxjǝmiy toⱪⱪuz yüz bǝx yil kün kɵrüp, alǝmdin ɵtti.12 Kenan yǝtmix yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Maⱨalaleltɵrǝldi. 13 Maⱨalalel tuƣulƣandin keyin Kenan sǝkkizyüz ⱪiriⱪ yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlartɵrǝldi. 14 Kenan jǝmiy toⱪⱪuz yüz on yil kün kɵrüp,alǝmdin ɵtti.15 Maⱨalalel atmix bǝx yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Yarǝdtɵrǝldi. 16 Yarǝd tuƣulƣandin keyin Maⱨalalel sǝkkiz yüzottuz yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.17 Maⱨalalel jǝmiy sǝkkiz yüz toⱪsan bǝx yil kün kɵrüp,alǝmdin ɵtti.18 Yarǝd bir yüz atmix ikki yaxⱪa kirgǝndǝ uningdinⱧanoh tɵrǝldi.■ 19 Ⱨanoh tuƣulƣandin keyin Yarǝdsǝkkiz yüz yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlartɵrǝldi. 20 Yarǝd jǝmiy toⱪⱪuz yüz atmix ikki yil kün□ 5:4 Xet tuƣulƣandin keyin Adǝm’ata sǝkkiz yüz yilɵmür kɵrüp...»— ibraniy tilida «Xet tuƣulƣandin keyin Adǝm’atining künliri sǝkkiz yüz yilboldi». Bu babtiki ohxax xǝkillik jümlilǝrning ibraniy tilidiki xǝkli xundaⱪ.■ 5:4 1Tar. 1:1. ■ 5:6 Yar. 4:26. ■ 5:9 1Tar. 1:2. ■ 5:18 1Tar.1:3.


kɵrüp, alǝmdin ɵtti.21 Ⱨanoh atmix bǝx yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Mǝtuxǝlaⱨtɵrǝldi.■ 22 Mǝtuxǝlaⱨ tuƣulƣandin keyin Ⱨanoh üq yüzyilƣiqǝ Huda bilǝn bir yolda mengip, yǝnǝ oƣul-ⱪizlarnitapti.■ 23 Ⱨanohning yǝr yüzidǝ barliⱪ kɵrgǝn künliri üqyüz atmix bǝx yil boldi; 24 U Huda bilǝn bir yolda mengipyaxaytti; u tuyuⱪsiz kɵzdin ƣayib boldi; qünki Huda uniƟz yeniƣa elip kǝtkǝnidi. □ ■25 Mǝtuxǝlaⱨ bir yüz sǝksǝn yǝttǝ yaxⱪa kirgǝndǝ un-ingdin Lǝmǝh tɵrǝldi. 26 Lǝmǝh tuƣulƣandin keyinMǝtuxǝlaⱨ yǝttǝ yüz sǝksǝn ikki yilɵmür kɵrüp, uningdinoƣul-ⱪizlar tɵrǝldi. 27 Mǝtuxǝlaⱨ jǝmiy toⱪⱪuz yüz atmixtoⱪⱪuz yil kün kɵrüp, alǝmdin ɵtti.28-29 Lǝmǝh bir yüz sǝksǝn ikki yaxⱪa kirgǝndǝ bir oƣultepip, uning ismini Nuⱨ atap: — Pǝrwǝrdigar tupraⱪⱪalǝnǝt ⱪildi; xunga biz yǝrgǝ ixliginimizdǝ ⱨǝmdǝ ⱪollir-imizning japaliⱪ ǝmgikidǝ bu bala bizgǝ tǝsǝlli beridu, —dedi.□ 30 Nuⱨ tuƣulƣandin keyin Lǝmǝh bǝx yüz toⱪsanbǝx yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.31 Lǝmǝh jǝmiy yǝttǝ yüz yǝtmix yǝttǝ yil kün kɵrüp,alǝmdin ɵtti.32 Nuⱨ bǝx yüz yaxⱪa kirgǝndin keyin, uningdin Xǝm,Ⱨam wǝ Yafǝt tɵrǝldi.■ 5:21 Yǝⱨ. 14. ■ 5:22 Ibr. 11:5. □ 5:24 «Ⱨanoh...Huda bilǝn bir yolda mengip yaxaytti» —Ⱨanoh bolsa pǝyƣǝmbǝr idi; uHudaning qüxüridiƣan jazaliri toƣruluⱪ agaⱨalanduratti («Yǝⱨ.» 14-ayǝtnikɵrüng). «Ibr.» 11:5nimu kɵrüng. Uning oƣlini «Mǝ-tuxǝlaⱨ» dǝp atixi bǝlkim bexarǝt boluxi mumkin idi.Qünki «Mǝtuxǝlaⱨ»ning mǝnisi «U ɵlgǝndǝ, (xu ix) bar-liⱪⱪa kelidu!» degǝn mǝnidǝ. Oⱪurmǝnlǝr ⱨesablap kɵrsǝ,Mǝtuxǝlaⱨ ɵlgǝn yili Hudaning jazasi bolƣan topan apitiyǝr yüzigǝ qüxkǝnlikini bilidu. ■ 5:24 Ibr. 11:5. □ 5:28-29«Nuⱨ» — bu isimning mǝnisi «aram» degǝnlik bolup, ibraniy tilida «tǝsǝlli»degǝn sɵzgǝ yeⱪin kelidu.


6

Hudaning insanlarning rǝzillikidin azablinixi1 Wǝ xundaⱪ boldiki, insanlar yǝr yüzidǝ kɵpiyixkǝbaxliƣanda, xundaⱪla ⱪizlarmu kɵplǝp tuƣulƣanda,2 Hudaning oƣulliri insanlarning ⱪizlirining qirayliⱪliⱪinikɵrüp, haliƣanqǝ tallap, ɵzlirigǝ hotun ⱪilixⱪa bax-lidi.□ ■3 U waⱪitta Pǝrwǝrdigar sɵz ⱪilip: —— Mening Roⱨim insanlar bilǝn mǝnggü kürǝx ⱪiliwǝr-mǝydu; qünki insan ǝttur, halas. Kǝlgüsidǝ ularning ɵmri

□ 6:2 «Hudaning oƣulliri» — bu toƣruluⱪ tɵt hil qüxǝnqǝ bar:— (1) insan ǝmǝs, bǝlki ǝrxtiki bir hil zatlar, pǝrixtilǝryaki roⱨlardin ibarǝttur. (2) insan ǝmǝs, bǝlki jinlaryaki yaman roⱨlardin ibarǝttur. (3) ⱨǝr jǝⱨǝttin adǝttikiinsanlardin yuⱪiri adǝmlǝr, padixaⱨ yaki ⱨɵkümdar. (4)Ⱪabilning hudasiz ǝwladliridǝk ǝmǝs, bǝlki Huda yolidamangidiƣan xetning ihlasmǝn ǝwladliridur. Biz birinqikɵzⱪaraxta bolimiz; «Ayup» 1:6, 2:1, 38:7ni kɵrüng. Bun-ing sǝwǝbini «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ berimiz. ■ 6:2 Yǝⱨ.6-7

Yaritilix 6:4 22 Yaritilix 6:5pǝⱪǝt bir yüz yigirmǝ yaxtin axmisun! — dedi.□4 Xu künlǝrdǝ (wǝ xundaⱪla keyinki künlǝrdimu),Hudaning oƣulliri insanlarning ⱪizlirining yeniƣa berip,ulardin balilarni tapⱪinida, gigantlar yǝr yüzidǝ pǝydaboldi. Bular bolsa ⱪǝdimki zamanlardiki dangliⱪ palwan-baturlar idi.□ 5 Pǝrwǝrdigar insanning ɵtküzüwatⱪanrǝzilliki yǝr yüzidǝ kɵpiyip kǝtkǝnlikini, ularningkɵnglidiki niyǝtlirining ⱨǝrⱪaqan yaman boluwatⱪinini□ 6:3 «Insan ǝttur» — «ǝt» degǝn ibarǝ (wǝ uningƣa ohxap ketidiƣanbaxⱪa ibarilǝr) insanlarning gunaⱨliri bilǝn munasiwǝtlik ⱨalda tilƣaelinƣanda, daim degüdǝk insanlarning gunaⱨⱪa ǝsir bolup ⱪelixini, yǝniɵzetidiki ⱨǝwǝs-ixtiyaⱪliriƣa ǝsir bolup ⱪelixini tǝkitlǝydu.«Ət» degǝn sɵz Muⱪǝddǝs Kitabta muxu yǝrdǝ birinqiⱪetim insanning tǝbiitini kɵrsǝtkǝn. «Rimliⱪlarƣa»dikikirix sɵznimu kɵrüng. «Mening Roⱨim insanlar bilǝnmǝnggü kürǝx ⱪiliwǝrmǝydu» — bu jümlining baxⱪabirhil tǝrjimisi: «Mening Roⱨim insanlar bilǝn mǝnggüyaxawǝrmǝydu». Lekin bizningqǝ Huda bu ayǝttǝ ƟzRoⱨining adǝmning gunaⱨini qǝklǝx üqün uning wi-jdanida kürǝx ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsǝtkǝn boluxi kerǝk;bu tǝrjimini aldi-kǝynidiki bayanlarƣa ǝng muwapiⱪtǝrjimǝ dǝp ⱪaraymiz. Huda adǝmning gunaⱨliriƣaqǝk ⱪoyux üqün uning ɵmrigǝ qǝk (120 yax) ⱪoyidu(«Tesalonikaliⱪlarƣa (2)»)diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimukɵrüng. Oⱪurmǝnlǝr xuni bayⱪayduki, Nuⱨtin ilgiriadǝmlǝr birnǝqqǝ yüz yil yaxaytti. «Kǝlgüsidǝ ularningɵmri pǝⱪǝt bir yüz yigirmǝ yaxtin axmisun» degǝnningbaxⱪa birhil qüxǝnqisi: «Biraⱪ ularƣa yǝnila bir yüzyigirmǝ yil (topan kǝlgüqǝ) ɵmür berimǝn». □ 6:4«gigantlar» — ibraniy tilida «nǝfilim» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.«Nǝfilim» degǝnning ǝslidiki mǝnisi «yiⱪilƣanlar» boluximumkin. «dangliⱪ palwan-baturlar» — ular gǝrqǝ «pal-wan-baturlar» bolsimu, ular Hudaning nǝziridǝ intayinrǝzil idi (5-ayǝtni kɵrüng).

Yaritilix 6:6 23 Yaritilix 6:13kɵrdi.□ ■ 6 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar yǝr yüzidǝ adǝmniapiridǝ ⱪilƣiniƣa puxayman ⱪilip, kɵnglidǝ azablandi.7 Buning bilǝn Pǝrwǝrdigar: —Ɵzüm yaratⱪan insanni yǝr yüzidin yoⱪitimǝn — insandintartip mal-qarwilarƣiqǝ,ɵmiligüqi ⱨaywanlardin asman-diki ⱪuxlarƣiqǝ, ⱨǝmmisini yoⱪ ⱪilimǝn; qünki Mǝnularni yaratⱪinimƣa puxaymǝn ⱪildim, — dedi.8 Lekin Nuⱨ bolsa Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ xǝpⱪǝttapⱪanidi.

Nuⱨning kemǝ yasixi9 Nuⱨ wǝ uning ix-izliri tɵwǝndikiqǝ: —Nuⱨ ⱨǝⱪⱪaniy, ɵz dǝwridikilǝr arisida ǝyibsiz adǝm idi;Nuⱨ Huda bilǝn bir yolda mengip yaxaytti.□ ■ 10 NuⱨtinXǝm, Ⱨam, Yafǝt degǝn üq oƣul tɵrǝldi.11 Pütkül jaⱨan Hudaning aldida rǝzillixip, ⱨǝmmǝ yǝrzorawanliⱪⱪa tolup kǝtkǝnidi. 12 Huda yǝr yüzigǝ nǝzǝrseliwidi, mana, jaⱨan rǝzillǝxkǝnidi; qünki barliⱪ ǝt ig-ilirining yǝr yüzidǝ ⱪiliwatⱪini yuzuⱪqiliⱪ idi.□ 13 Xuningbilǝn Huda Nuⱨⱪa: —Mana, aldimƣa barliⱪ ǝt igilirining zawalliⱪi yetip kǝldi;qünki pütkül yǝr-jaⱨanni ularning sǝwǝbidin zorawanliⱪ□ 6:5 «ⱨǝrⱪaqan» — ibraniy tilida «pütkül künidǝ». ■ 6:5 Yar. 8:21;Ayup 15:16; Pǝnd. 6:14; Yǝr. 17:9; Mat. 15:19; Rim. 3:10,11,12; 8:6. □ 6:9«Nuⱨ wǝ uning ix-izliri tɵwǝndikiqǝ: —» — muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmn-ing Yaritilixi»ning üqinqi «tolidot»i («tarihi»), yǝni «Nuⱨning tarihi» yaki«nuⱨning tolidoti» (6:9-9:29) baxlinidu («tolidot» toƣruluⱪ «kirix sɵz»nikɵrüng). ■ 6:9 Yar. 5:22. □ 6:12 «ǝt igiliri» — bu ibarǝMuⱪǝddǝs Kitabta adǝttǝ insanlarni kɵrsitidu (6:3ning izaⱨatinimukɵrüng). Bǝzi waⱪitlarda «ǝt igiliri» (mǝsilǝn, 19-ayǝttǝ)ⱨaywanlarni ɵz iqigǝ alidu (6:4ni kɵrüng). «Barliⱪ ǝtigilirining ... ⱪiliwatⱪini yuzuⱪqiliⱪ idi» — ibraniy tilida«barliⱪ ǝt igiliri... ɵz yolini buzƣanidi».

Yaritilix 6:14 24 Yaritilix 6:21ⱪaplidi. Mana, Mǝn ularni yǝr bilǝn ⱪoxup ⱨalak ⱪilimǝn.14 Əmdi sǝn ɵzünggǝ gofǝr yaƣiqidin bir kemǝ yasap,kemining iqidǝ bɵlmǝ-hanilarni ⱪilip, iqi-texini ⱪarimaybilǝn suwa.□ 15 Sǝn uni xundaⱪ yasiƣin: — Uzunluⱪi üqyüz gǝz, kǝngliki ǝllik gǝz wǝ egizliki ottuz gǝz bolsun.□16 Kemining pexaywini astiƣa bir oquⱪqiliⱪ yasa, uningegizliki bir gǝz bolsun; ixikini kemining yenifa orunlax-tur; kemini asti, ottura wǝ üsti ⱪilip üq ⱪǝwǝt yasa.□17 Qünki mana, Mǝn Ɵzüm asmanning astidiki ⱨayatliⱪtiniⱪi barliki ⱨǝrbir ǝt igisini ⱨalak ⱪilidiƣan su topanniyǝr yüzigǝ kǝltürimǝn; buning bilǝn yǝr yüzidiki barliⱪmǝhluⱪlar tiniⱪidin tohtaydu. 18 Lekin sǝn bilǝn ǝⱨdǝmnitüzimǝn. Sǝn ɵzüng, oƣulliring, ayaling wǝ kelinliringnielip birliktǝ kemigǝ kiringlar.■ 19 Ɵzüng bilǝn tǝngtirik saⱪlap ⱪelix üqün, barliⱪ jandarlardin ⱨǝrⱪaysisidinbir jüp, yǝni ǝrkikidin birini, qixidin birini kemigǝ elipkirgin;□ 20 Tirik ⱪelix üqün ⱪuxlarning ⱨǝrbir türliridin,mal-qarwilarning ⱨǝrbir türliridin wǝ yǝrdǝ ɵmiligüqijaniwarlarning ⱨǝrbir türliridin bir jüpi ⱪexingƣa kiridu.21 Ɵzüng wǝ ularning ozuⱪluⱪi üqün ⱨǝrhil yemǝklik-lǝrdin elip, yeningƣa ƣǝmligin, — dedi.□ 6:14 «gofǝr yaƣiqi» — yaki «arqa yaƣiqi». «kemǝ» — muxu yǝrdǝ«sanduⱪ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Uzunluⱪi, kǝngliki wǝegizliki wǝ bularning bir-birigǝ bolƣan nisbiti ⱨazirⱪizamandiki ǝng qong kemilǝrningkigǝ ohxap ketidu. Lekinxǝkli pǝⱪǝt sanduⱪtǝk idi. Sǝwǝbi, xu kemining mǝⱪsitidengizda mengix ǝmǝs, pǝⱪǝt lǝylǝp yürǝxtin ibarǝt idi.□ 6:15 «gǝz» — Muⱪǝddǝs Kitabta ixlitilgǝn «gǝz» adǝmning ⱪolningjǝynǝktin barmaⱪning uqiƣiqǝ bolƣan ariliⱪi (tǝhminǝn 45 santimetr) idi.□ 6:16 «Kemining pexaywini astiƣa bir oquⱪqiliⱪ yasa» — bu jümliningkɵp hil tǝrjimiliri bar, lekin asasiy mǝnisi ohxax. ■ 6:181Pet. 3:20; 2Pet. 2:5. □ 6:19 «barliⱪ jandarlar» — ibraniy tilida «ǝtigiliridin». Bǝzi waⱪitlarda «ǝt igiliri» (mǝsilǝn, 7:15dǝ) ⱨaywanlarni ɵziqigǝ alidu.

Yaritilix 6:22 25 Yaritilix 7:8-922 Nuⱨ xundaⱪ ⱪildi; Huda ɵzigǝ buyruƣan ⱨǝmmǝ ixni ubǝja kǝltürdi.■

7Topan balasi

1 Pǝrwǝrdigar Nuⱨⱪa mundaⱪ dedi: —«Sǝn pütün ɵydikiliring bilǝn kemigǝ kirgin; qünki budǝwrdǝ aldimda seni ⱨǝⱪⱪaniy dǝp kɵrdüm.■ 2-3 Ⱨǝmmǝⱨalal ⱨaywanlarning ǝrkǝk-qixisidin yǝttǝ jüptin, ⱨaramⱨaywanlarning ǝrkǝk-qixisidin bir jüptin elip, xuningdǝkasmandiki uqar-ⱪanatlarningmu ǝrkǝk-qixisidin yǝttǝjüptin elip, ularning nǝslini pütkül yǝr yüzidǝ tirik saⱪlaxüqün ɵzüng bilǝn billǝ ǝkir.□ ■ 4 Qünki yǝttǝ kündinkeyin uda ⱪiriⱪ keqǝ-kündüz yǝr yüzigǝ yamƣur yaƣ-durimǝn; Ɵzüm yasiƣan ⱨǝmmǝ janiwarlarni yǝr yüzidinyoⱪitimǝn».5 Xuning bilǝn Nuⱨ Pǝrwǝrdigar uningƣa buyruƣininingⱨǝmmisigǝ ǝmǝl ⱪildi.■ 6 Yǝr yüzini topan basⱪanda Nuⱨaltǝ yüz yaxta idi. 7 Topandin ⱪutulup ⱪelix üqün Nuⱨ bilǝnoƣulliri, ayali wǝ kelinliri billǝ kemigǝ kirdi.■ 8-9 Ⱨalal■ 6:22 Yar. 7:5; Ibr. 11:7. ■ 7:1 Yar. 6:9; 2Pet.2:5. □ 7:2-3 «Ⱨǝmmǝ ⱨalal ⱨaywanlarning ǝrkǝk-qixisidin yǝttǝjüptin» — yaki «ⱨǝmmǝ ⱨalal ⱨaywanlarning ǝrkǝk-qixisidin yǝttidin».«ⱨalal» wǝ «ⱨaram» —Nuⱨning dǝwridǝ «ⱨalal» wǝ «ⱨaram» degǝn uⱪumyegili bolidiƣan wǝ yegili bolmaydiƣan ⱨaywanlarni kɵrsǝtkǝn ǝmǝs(9:3-34ni kɵrüng), bǝlki ⱪurbanliⱪⱪa nemini sunuxⱪabolidiƣan yaki bolmaydiƣanliⱪini kɵrsǝtkǝnidi (8:20nikɵrüng). «uqar-ⱪanatlarningmu ǝrkǝk-qixisidin yǝttǝjüptin» — yaki «uqar-ⱪanatlarningmu ǝrkǝk-qixisidinyǝttidin». ■ 7:2-3 Law. 11. ■ 7:5 Yar. 6:22. ■ 7:7 Mat.24:38; Luⱪa 17:27; 1Pet. 3:20.

Yaritilix 7:10 26 Yaritilix 7:21ⱨaywanlar bolsun, ⱨaram ⱨaywanlar bolsun, ⱪuxlar bilǝnyǝrdǝ ɵmiligüqi janiwarlar bolsun, ⱨǝrbir türdin bir jüp-bir jüptin ǝrkǝk-qixi bolup, Huda Nuⱨⱪa buyruƣandǝkkemigǝ, Nuⱨning ⱪexiƣa kirdi. 10 Wǝ xundaⱪ boldiki,yǝttǝ kündin keyin, yǝr yüzini topan besixⱪa baxlidi.11 Nuⱨning ɵmrining altǝ yüzinqi yili, ikkinqi eyiningon yǝttinqi künidǝ qongⱪur dengizlarning tǝgliridiki bar-liⱪ bulaⱪlar yerilip, asmanning pǝnjiriliri eqilip kǝtti.□12 Yamƣur uda ⱪiriⱪ keqǝ-kündüz yǝr yüzigǝ tohtimayyaƣdi.13 Dǝl yamƣur baxlanƣan küni, Nuⱨ, Nuⱨning Xǝm, Ⱨam,Yafǝt degǝn oƣulliri, Nuⱨning ayali bilǝn üq kelini kemigǝkirdi. 14 Ular bilǝn billǝ ⱨǝrhil yawa ⱨaywanlar tür-türi boyiqǝ, ⱨǝrhil mal-qarwilar tür-türi boyiqǝ, yǝrdǝɵmiligüqi ⱨǝrhil janiwarlar tür-türi boyiqǝ wǝ ⱨǝrhiluqar-ⱪanatlar, yǝni ⱨǝrhil ⱪanatliⱪ janiwarlar tür-türiboyiqǝ kemigǝ kirdi. 15 Ət igiliridin, yǝni barliⱪ ⱨayatliⱪtiniⱪi bolƣan ⱨǝrhil jandarlardin, bir jüp-bir jüp bolup,kemigǝ nuⱨning ⱪexiƣa kirdi. 16 Kirgǝnlǝr Hudaningnuⱨⱪa buyruƣinidǝk ǝt igilirining ⱨǝrtürining ǝrkǝk-qixisi idi. Andin Pǝrwǝrdigar ixikni etiwǝtti.□17 Topan yǝr yüzini uda ⱪiriⱪ kün besip, sular ulƣiyipkǝtti. Kemǝ yǝr üstidin kɵtürülüp lǝylǝp ⱪaldi. 18 Suulƣiyip, yǝr üstidǝ tehimu egizlǝp kǝtti; kemǝ su üstidǝdawalƣup turatti. 19 Sular yǝr yüzidǝ tolimu ulƣiyip,pütkül asmanning astidiki barliⱪ egiz taƣlarnimu besipkǝtti. 20 Sular taƣlardin yǝnǝ on bǝx gǝz ɵrlǝp, taƣqoⱪⱪilirimu su astida ⱪaldi.21 Buning bilǝn yǝr yüzidǝ yürgüqi ⱨǝmmǝ ǝt igiliri, uqar-□ 7:11 «qongⱪur dengizlarning tǝgliridiki barliⱪ bulaⱪlar» — yaki «yǝrning(astidiki) qongⱪur tǝgliridiki barliⱪ bulaⱪlar». □ 7:16 «Pǝrwǝrdigar ixiknietiwǝtti» — ibraniy tilida «Pǝrwǝrdigar uni iqigǝ solap ⱪoydi».

Yaritilix 7:22 27 Yaritilix 8:7ⱪuxlar, mal-qarwilar, yawayi ⱨaywanlar, yǝrdǝ ɵmiligüqiⱨǝmmǝ janiwarlar, jümlidin pütkül adǝmlǝr ⱨǝmmisiɵldi;■ 22 ⱪuruⱪluⱪta yaxiƣuqi, burnida ⱨayatliⱪ tiniⱪibar bolƣanlarning ⱨǝmmisi ɵldi. 23 Yǝr yüzidiki jenibarlarning ⱨǝmmisi, insan bolsun, mal-qarwilar bolsun,ɵmiligüqi ⱨaywanlar bolsun, asmandiki ⱪuxlar bolsun,ⱨǝmmisi ⱨalak bolup yǝr yüzidin yoⱪ ⱪilindi; pǝⱪǝt Nuⱨwǝ kemidǝ uning bilǝn billǝ turƣanlar ⱪutulup ⱪaldi.■24 Bir yüz ǝllik küngiqǝ yǝr yüzini su besip turdi.□ ■

8Topanning yenixi

1 Huda Nuⱨni, xundaⱪla kemidǝ uning bilǝn billǝ bolƣanbarliⱪ yawayi ⱨaywanlar bilǝn barliⱪ mal-qarwilarni ǝs-lidi. Xuning bilǝn Huda bir xamal qiⱪirip yǝr yüziniyǝlpütti wǝ sular yenixⱪa baxlidi. 2 Qongⱪur dengizlarn-ing tǝgliridiki bulaⱪlar wǝ asmanning pǝnjiriliri etilip,asmandin tɵkülgǝn yamƣur tohtidi. 3 Sular barƣanseriyǝr yüzidin yandi; bir yüz ǝllik kün ɵtkǝndin keyin heliazlidi.4 Yǝttinqi ayning on yǝttinqi küni, kemǝ Ararat taƣtizmiliridiki birining üstidǝ tohtap ⱪaldi.□ 5 Sular oninqiayƣiqǝ barƣanseri aziyip, oninqi ayning birinqi küni taƣqoⱪⱪiliri kɵrünüxkǝ baxlidi.6 Ⱪiriⱪ kündin keyin Nuⱨ kemigǝ ɵzi ornatⱪandǝrizini eqip, 7 bir ⱪuzƣunni sirtⱪa qiⱪardi. U yǝr■ 7:21 Luⱪa 17:27. ■ 7:23 2Pet. 2:5. □ 7:24 «yǝr yüzini su besipturdi» — yaki «su yǝr yüzining üstidin ƣalib kǝldi». ■ 7:24 Zǝb. 29:10;93:1-4; 104:6-9 □ 8:4 «tohtap ⱪaldi» —ibraniy tilida «dǝm aldi». «Ararattaƣliri» xǝrⱪiy Türkiyǝdǝ boluxi mumkin.


yüzidiki sular tartilip bolƣuqǝ uyan-buyan uqup yürdi.8 Uningdin keyin Nuⱨ sularning yǝr yüzidin tartilƣan-tartilmiƣanliⱪini bilix üqün, bir kǝptǝrni qiⱪardi.□9 Lekin sular tehiqǝ pütkül yǝr yüzini ⱪaplap turƣaqⱪa,kǝptǝr putini ⱪoyƣudǝk jay tapalmay, Nuⱨning ⱪexiƣakemigǝ yenip kǝldi. Xuning bilǝn Nuⱨ ⱪolini sunupuni tutup, kemigǝ ǝkiriwaldi. 10 U yǝttǝ kün saⱪlap, bukǝptǝrni kemidin yǝnǝ sirtⱪa qiⱪardi. 11 Kǝptǝr kǝqtǝuning ⱪexiƣa yenip kǝldi; mana, uning tumxuⱪida yengiüzüwalƣan zǝytun yopurmiⱪi bar idi. Buni kɵrüp Nuⱨsularning yǝr yüzidin tartilƣinini bildi. 12 U yǝnǝ yǝttǝkün saⱪlap, kǝptǝrni yǝnǝ sirtⱪa qiⱪardi, ǝmma bu ⱪetimkǝptǝr uning yeniƣa ⱪaytip kǝlmidi.13 Nuⱨ altǝ yüz bir yaxⱪa kirgǝn yili, birinqi ayningbirinqi künidǝ su yǝr yüzidin ⱪuruƣanidi. Nuⱨ kemi-ning ⱪapⱪiⱪini eqip ⱪariwidi, yǝrning ⱪuruƣinini kɵrdi.14 Ikkinqi ayning yigirmǝ yǝttinqi küni, yǝr yüzi pütünlǝyⱪurup boldi.15-16 U waⱪitta Huda Nuⱨⱪa sɵz ⱪilip: — Sǝn ɵzüng, ayal-ing, oƣulliring wǝ kelinliring kemidin qiⱪinglar. 17 Ɵzüngbilǝn billǝ bolƣan barliⱪ ǝt igiliridin ⱨǝrbir türdikijaniwarlarni, yǝni uqar-ⱪanatlarni ⱨǝm mal-qarwilarni,yǝrdǝ ɵmiligüqi ⱨaywanlarning ⱨǝmmisini ɵzüng bilǝnⱪoxup kemidin elip qiⱪⱪin; xuning bilǝn ular yǝr yüzidǝtarilip-tarⱪilip, nǝsillinip zeminda kɵpǝysun, — dedi.■18 Xuning bilǝn Nuⱨ, ayali, oƣulliri wǝ kelinliri bilǝnbillǝ sirtⱪa qiⱪti. 19 Janiwarlarning ⱨǝmmisi, bar-liⱪ ɵmiligüqi ⱨaywanlar, barliⱪ uqar-ⱪanatlar, yǝrdǝmidirlap yüridiƣanlarning ⱨǝrⱪaysisi ɵz türliri boyiqǝkemidin qiⱪixti.□ 8:8 «kǝptǝrni» — yaki «pahtǝk». Ibraniy tilida bu ⱪux «yona» dǝp atilidu.«Yona» ibraniy tilida ⱨǝm kǝptǝrni ⱨǝm pahtǝknimu kɵrsitidu. ■ 8:17Yar. 1:22, 28; 9:1.

Yaritilix 8:20 29 Yaritilix 8:22Nuⱨning Hudaƣa atap ⱪurbanliⱪ sunuxi

20 Xu qaƣda Nuⱨ Pǝrwǝrdigarƣa atap bir ⱪurbangaⱨniyasidi; u ⱨalal janiwarlar bilǝn ⱨalal ⱪuxlarning ⱨǝrtüridin elip kelip, ⱪurbangaⱨning üstidǝ «kɵydürmǝⱪurbanliⱪ» ɵtküzdi.□ ■ 21 Xundaⱪ ⱪilip Pǝrwǝrdigarhuxbuy purap mǝmnun boldi; Pǝrwǝrdigar kɵnglidǝ: —«Insanning kɵngül-niyiti yaxliⱪidin tartip rǝzil bolsimu,Mǝn insan tüpǝylidin yǝrgǝ yǝnǝ lǝnǝt oⱪumaymǝn wǝǝmdi bu ⱪetimⱪidǝk ⱨǝmmǝ jandarlarni urup yoⱪitiwǝt-mǝymǝn.□ ■22 Bundin keyin, yǝr mǝwjut künliridǝ,Terix bilǝn orma,Soƣuⱪ bilǝn issiⱪ,Yaz bilǝn ⱪix,Kündüz bilǝn keqǝ üzülmǝy aylinip turidu» — dedi. □ ■

9Hudaning Nuⱨ bilǝn ǝⱨdǝ tüzüxi

□ 8:20 «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ» — sunuxta ⱨaywanning ⱨǝmmǝⱪismi Hudaƣa atap kɵydürülidu. ■ 8:20 Law. 11. □ 8:21«huxbuy» — ibraniy tilida «aram bǝrgüqi puraⱪ» degǝn sɵzlǝr bilǝnipadilinidu. Tǝwratta ⱪurbanliⱪlardin qiⱪⱪan «huxbuy»deyilgǝndǝ adǝttǝ «aram bǝrgüqi puraⱪ» degǝn sɵz bilǝnipadilinidu. «yaxliⱪidin tartip» — yaki «kiqikidin tartip».«Mǝn ... yǝrgǝ yǝnǝ lǝnǝt oⱪumaymǝn wǝ ǝmdi bu ⱪe-timⱪidǝk ⱨǝmmǝ jandarlarni urup yoⱪitiwǝtmǝymǝn» —ahirⱪi zamanda Huda pütkül yǝrni topan bilǝn ǝmǝs, bǝlkiot bilǝn yoⱪitidu (9:11ni, «2Pet.» 3:6-7, «Wǝⱨ.» 21:1nikɵrüng). ■ 8:21 Yar. 6:5; Pǝnd. 22:15; Mat. 15:19. Mar. 7:21-23□ 8:22 «Terix bilǝn orma, soƣuⱪ bilǝn issiⱪ, yaz bilǝn ⱪix» — Ottura Xǝrⱪtǝ«yilning altǝ pǝsli» dǝp ⱪarilidu. ■ 8:22 Yǝr. 33:20,25.

Yaritilix 9:1 30 Yaritilix 9:111 Huda Nuⱨ bilǝn uning oƣulliriƣa bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilip,ularƣa mundaⱪ dedi: —«Silǝr jüplixip kɵpiyip, yǝr yüzini toldurunglar.■ 2 Yǝryüzidiki barliⱪ janiwarlar, asmandiki barliⱪ ⱪuxlar, barliⱪyǝr yüzidǝ midirlap yürgüqilǝr wǝ dengizdiki barliⱪ be-liⱪlarning ⱨǝmmisi silǝrdin ⱪorⱪup wǝⱨimidǝ bolsun; bu-lar ⱪolunglarƣa tapxurulƣandur. 3 Midirlap yüridiƣanⱨǝrⱪandaⱪ janiwarlar silǝrgǝ ozuⱪ bolidu; Mǝn silǝrgǝkɵk otyaxlarni bǝrgǝndǝk, bularning ⱨǝmmisini ǝmdisilǝrgǝ bǝrdim.■ 4 Lekin silǝr gɵxni iqidiki jeni, yǝniⱪeni bilǝn ⱪoxup yemǝslikinglar kerǝk.■ 5 Ⱪeninglar, yǝnijeninglardiki ⱪan tɵkülsǝ, Mǝn bǝrⱨǝⱪ uning ⱨesabinialimǝn; ⱨǝrⱪandaⱪ ⱨaywanning ilkidǝ ⱪeninglar bar bolsaMǝn uningƣa tɵlǝtküzimǝn; insanning ⱪolida bar bolsa,yǝni birsining ⱪolidaɵz ⱪerindixining ⱪeni bar bolsa, Mǝnuningƣa xu ⱪanni tɵlǝtküzimǝn.■6 Kimki insanning ⱪenini tɵksǝ,Uning ⱪenimu insan tǝripidin tɵkülidu;Qünki Huda insanni Ɵz sürǝt-obrazida yaratⱪandur.■7 Əmdi silǝr, jüplixip kɵpiyip, yǝr yüzidǝ tarilip-tarⱪilipkɵpiyinglar».■8-9 Andin Huda Nuⱨ bilǝn uning oƣulliriƣa sɵz ⱪilipmundaⱪ dedi: — «Mana Ɵzüm silǝr bilǝn wǝ silǝrdin keyinkelidiƣan ǝwladliringlar bilǝn, xundaⱪla silǝr bilǝn billǝturƣan ⱨǝrbir jan igisi, uqarⱪanatlar, mal-qarwilar, silǝrbilǝn billǝ turƣan yǝr yüzidiki ⱨǝrbir yawayi ⱨaywanlar,kemidin qiⱪⱪanlarning ⱨǝmmisi bilǝn — yǝr yüzidikiⱨeqbir ⱨaywanni ⱪaldurmay, ular bilǝn Ɵz ǝⱨdǝmni tüz-imǝn.■ 11 Mǝn silǝr bilǝn xundaⱪ ǝⱨdǝ tüzimǝnki, nǝ■ 9:1 Yar. 1:28; 8:17. ■ 9:3 Yar. 1:29. ■ 9:4 Law. 3:17; 7:26; 17:14;19:26; Ⱪan. 12:23. ■ 9:5 Mis. 21:12,28. ■ 9:6 Yar. 1:27; Yiƣ. 4:13;Mat. 26:52; Wǝⱨ. 13:10. ■ 9:7 Yar. 1:28; 8:17. ■ 9:8-9 Yǝx. 54:9.

Yaritilix 9:12-13 31 Yaritilix 9:20barliⱪ ǝt igiliri topan bilǝn yoⱪitilmas, nǝ yǝrni wǝyranⱪilidiƣan ⱨeqbir topan yǝnǝ kǝlmǝs».□12-13 Huda yǝnǝ: — «Mǝn Ɵzüm silǝr bilǝn wǝ ⱪex-inglardiki ⱨǝmmǝ jan igiliri bilǝn mǝnggülük, yǝni pütkülǝwladliringlarƣiqǝ bekitkǝn muxu ǝⱨdǝmning bǝlgisixuki: — Mana, Mǝn Ɵzüm bilǝn yǝrning otturisida bolƣanǝⱨdining bǝlgisi bolsun dǝp ⱨǝsǝn-ⱨüsinimni bulutlariqigǝ ⱪoyimǝn; 14-15 wǝ xundaⱪ boliduki, Mǝn yǝrningüstigǝ bulutlarni qiⱪarƣinimda, xundaⱪla ⱨǝsǝn-ⱨüsǝnbulutlar iqidǝ ayan bolƣinida, Mǝn silǝr bilǝn ǝt ig-iliri bolƣan barliⱪ janiwarlar bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝmni yadetimǝn; buningdin keyin sular ⱨǝrgiz ⱨǝmmǝ jandarlarniⱨalak ⱪilƣuqi topan bolmas. 16 Ⱨǝsǝn-ⱨüsǝn bulutlararisida pǝyda bolidu; Mǝn uningƣa ⱪaraymǝn wǝ xuningbilǝn Mǝnki Huda yǝr yüzidiki ǝt igiliri bolƣan barliⱪ jani-warlar bilǝn otturimizda bekitkǝn ǝⱨdǝmni yad etimǝn»,— dedi.17 Huda Nuⱨⱪa yǝnǝ: — «Mana bu Mǝn Ɵzüm bilǝn yǝryüzidiki barliⱪ ǝt igiliri otturisida bekitkǝn ǝⱨdǝmningnixan-bǝlgisidur», — dedi.

Nuⱨ wǝ uning oƣulliri; Nuⱨning ɵz oƣulliri toƣruluⱪbexariti18 Nuⱨning kemidin qiⱪⱪan oƣulliri Xǝm, Ⱨam wǝ Yafǝtidi. Ⱨam Ⱪanaanning atisi boldi.□ ■19 Bu üqi Nuⱨning oƣulliri bolup, pütkül yǝr yüzigǝtaralƣan aⱨalǝ xularning nǝsil-ǝwladliridur. 20 Nuⱨteriⱪqiliⱪ ⱪilixⱪa baxlap, bir üzümzarliⱪ bǝrpa ⱪildi.□□ 9:11 «ǝⱨdǝ» — ibraniy tilida «ǝⱨdǝm». □ 9:18 «Ⱪanaan» — muxu«Ⱪanaan» degǝn kixi «Ⱪanaaniylar»ning ǝjdadi idi. ■ 9:18 Yar. 6:10.□ 9:20 «teriⱪqiliⱪ ⱪilixⱪa baxlap» — ibraniy tilida «tupraⱪ ǝⱨli idi» degǝnsɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.


21 U uning xarabidin iqip, mǝst bolup ⱪelip, ɵz qediriiqidǝ kiyim-keqǝklirini seliwetip, yalingaq yetip ⱪaldi.22 Ⱪanaanning atisi Ⱨam kelip, atisining ǝwritini kɵrüp,sirtⱪa qiⱪip ikki ⱪerindixiƣa eytti. 23 Xǝm bilǝn Yafǝtⱪopup yepinjini elip, mürisigǝ artip, kǝyniqǝ mengipkirip, atisining yalingaq bǝdinini yepip ⱪoydi. Ular yüzinialdi tǝrǝpkǝ ⱪilip, atisining yalingaq tenigǝ ⱪarimidi.□24 Nuⱨ xarabning kǝypidin oyƣinip, kǝnji oƣlining ɵzigǝnemǝ ⱪilƣinini bilip: —25 Ⱪanaanƣa lǝnǝt bolƣay!U ⱪerindaxlirining ⱪulining ⱪuli bolsun,— dǝp ⱪarƣidi. □26 U yǝnǝ: —Xǝmning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ kǝltürülgǝy!Ⱪanaan Xǝmning ⱪuli bolsun.27 Huda Yafǝtni awutⱪay!U Xǝmning qedirlirida turƣay,Ⱪanaan bolsa uning ⱪuli bolƣay! — dedi.□28 Nuⱨ topandin keyin üq yüz ǝllik yil ɵmür kɵrdi.29 Bu tǝriⱪidǝ Nuⱨ jǝmiy toⱪⱪuz yüz ǝllik yil kün kɵrüp,alǝmdin ɵtti.

□ 9:23 «yepinqi» — muxu yǝrdǝ bǝlkim atisining kiyimini kɵrsitiximumkin. Bu sɵzdin ⱪariƣanda, Ⱨam uni dadisiningqediridin elip qiⱪⱪan boluxi mumkin. □ 9:25 «Ⱪanaanƣalǝnǝt bolƣay!» — Yaman ix ⱪilƣini Ⱨam tursa, nemixⱪa oƣli Ⱪanaan lǝnǝtkǝⱪaldi? Bu mǝsilǝ toƣruluⱪ, xundaⱪla Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrning bu bexaritin-ing baxⱪa ⱪisimliri üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.□ 9:27 «Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrning 25-27-ayǝttiki bexariti» — Nuⱨ pǝyƣǝm-bǝrning bu bexariti üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.


10Nuⱨning üq oƣlining ǝwladliri — «Əllǝrning nǝsǝbnamisi»1Tar. 1:1-27

1 Tɵwɵndikilǝr Nuⱨning oƣullirining ǝwladliridur: —uning oƣulliri Xǝm, Ⱨam wǝ Yafǝt bolup, topandin keyinulardin oƣullar tɵrǝlgǝn: —□ ■

Əllǝrning nǝsǝbnamisi2 Yafǝtning oƣulliri bolsa, Gomǝr, Magog, Maday, Yawan,Tubal, Mǝxǝk wǝ Tiras idi.■□ 10:1 «izaⱨat» — muxu babtiki nǝsǝbnamidiki bǝzi tǝpsilatlar wǝnǝsǝbnamidiki yǝtmix ǝlning ⱨazirⱪi ⱪaysi ǝl ikǝnliki toƣruluⱪ «ⱪox-umqǝ sɵz»imizni, xundaⱪla munasiwǝtlik hǝritini kɵrüng.«Tɵwǝndikilǝr Nuⱨning oƣullirining ǝwladliridur: — » —muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning tɵtinqi «toli-dot»i («tarihi»), yǝni «Nuⱨning oƣullirining tolidoti»(«Nuⱨning oƣullirining ǝwladlirining tarihi») (10:1-11:9)baxlinidu. ■ 10:1 1Tar. 1:4 ■ 10:2 1Tar. 1:5.

Yaritilix 10:3 34 Yaritilix 10:93 Gomǝrning ǝwladliri: Axkinaz, Rifat wǝ Torgamaⱨ idi.

4 Yawanning ǝwladliri: Elixaⱨ, Tarxix, Kittiylar wǝ Do-daniylar idi.□ 5 Bularning ǝwladliri dengiz boylirida wǝarallarda ayrim-ayrim yaxiƣan hǝlⱪlǝr bolup, ⱨǝrⱪaysisiɵz tili, ɵz ailǝ-ⱪǝbililiri boyiqǝ ɵz zeminlirida tarⱪilipolturaⱪlaxⱪan.

6 Ⱨamning oƣulliri Kux, Misir, Put wǝ Ⱪanaanlar idi.□ ■

7 Kuxning oƣulliri Seba, Ⱨawilaⱨ, Sabtaⱨ, Raamaⱨ wǝSabtika idi. Raamaⱨning oƣulliri Xeba wǝ Dedan idi.8 Kuxtin yǝnǝ Nimrod tɵrǝlgǝn; u yǝr yüzidǝ naⱨayitiküqtünggür adǝm bolup qiⱪti.□ ■ 9 U Pǝrwǝrdigarningaldida küqtünggür owqi boldi; xu sǝwǝbtin «palanqibolsa Nimrodtǝk, Pǝrwǝrdigarning aldida küqtünggür

□ 10:4 «bularning ǝwladliri» — Bǝzi alimlar «Yafǝtning barliⱪ ǝwladliri»nikɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Yǝnǝ bǝzilǝr pǝⱪǝt Yawanningǝwladlirini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Biz ikkinqi pikirgǝmayil. □ 10:6 «Misir» — ibraniy tilida «mitsraim». «Put» —«Liwiyǝ»dikilǝrning ǝjdadi boldi. ■ 10:6 1Tar. 1:8. □ 10:8 «Nimrod»— bu isim «asiy» «isyan kɵtürgüqi» degǝn mǝnidǝ. Xübⱨisizki,bu isim uningƣa keyinrǝk ⱪoyulup, uning Hudaƣa ⱪarxiqiⱪⱪanliⱪini kɵrsǝtkǝn. ■ 10:8 1Tar. 1:10.

Yaritilix 10:10 35 Yaritilix 10:11-12

owqi ikǝn» degǝn gǝp tarⱪalƣan.□ 10 Uning padixaⱨliⱪiXinar zeminidiki Babil, Ərǝk, Akkad wǝ Kalnǝⱨ degǝnxǝⱨǝrlǝrdǝ baxlanƣanidi.□ 11-12 U bu zemindin Axurzeminiƣa qiⱪip Ninǝwǝ, Rǝⱨobot-Ir, Kalaⱨ wǝ Ninǝwǝbilǝn Kalaⱨning otturisidiki Rǝsǝn degǝn xǝⱨǝrlǝrnimu

□ 10:9 «U Pǝrwǝrdigarning aldida küqtünggür owqi boldi» — bu sɵzlǝrbǝlkim Nimrodning ismini qüxǝndüridu. «Owqi» muxuyǝrdǝ bǝlkim ⱨaywanlarnila ǝmǝs, insanlarni owlay-diƣanliⱪini kɵrsitixi mumkin; bu yǝrdǝ «owqi» degǝnsɵzning «jaⱨangir» degǝn mǝnisimu bar. Kona yǝⱨudiyustazlar («rabbilar»)ning ⱨǝmmisi: «Pǝrwǝrdigar aldidaküqtünggür owqi boldi» degǝn sɵzlǝr uning Hudaƣaⱪarxi turƣanliⱪini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraytti. Qünki Nim-rod keyin bǝrpa ⱪilƣan xǝⱨǝrlǝr, jümlidin Babil xǝⱨiriHuda wǝ uning hǝlⱪigǝ ⱪarxi qiⱪⱪan, xundaⱪla Hu-daƣa ⱪarxi qiⱪixning simwoli bolup ⱪalƣan. «palanqibolsa Nimrodtǝk, Pǝrwǝrdigarning aldida küqtünggürowqi ikǝn» — bu sɵzning mǝnisi intayin sǝlbiy boluximumkin: «u naⱨayiti hǝtǝrlik adǝm», «naⱨayiti tǝkǝb-bur bir jaⱨangir», «ⱨǝtta Pǝrwǝrdigarƣa ⱪarxi qiⱪixⱪapetinidu» degǝndǝk mǝnilǝrni kɵrsitidu. □ 10:10 «Xinar»— «Babil» yaki «Babilon»ning baxⱪa bir namidur. «ayǝtning baxⱪa hiltǝrjimisi» — «uning padixaⱨliⱪining asasi Xinar zeminidiki Babil, Ərǝk, Akkadwǝ Kalnǝⱨ degǝn xǝⱨǝrlǝr idi».

Yaritilix 10:13 36 Yaritilix 10:23bina ⱪildi (bular ⱪoxulup «Katta Xǝⱨǝr» boldi).□13 Misirning ǝwladliri Ludiylar, Anamiylar, Lǝⱨabiy-lar, Naftuⱨiylar, 14 Patrosiylar, Kasluⱨiylar (FilistiylǝrKasluⱨiylardin qiⱪⱪan) wǝ Kaftoriylar idi.15 Ⱪanaandin tunji oƣul Zidon tɵrilip, keyin yǝnǝⱧǝt tɵrǝlgǝn. 16 uning ǝwladliri bolsa Yǝbusiylar,Amoriylar, Girgaxiylar, 17 Ⱨiwiylar, Arkiylar, Siniylar,18 Arwadiylar, Zǝmariylar wǝ Ⱨamatiylar idi. Xuningdinkeyin, Ⱪanaaniylarning ⱪǝbililiri ⱨǝr tǝrǝpkǝ tarⱪilipkǝtti. 19 Ⱪanaaniylarning yurt qegrisi bolsa Zidondin tar-tip, Gǝrar tǝripigǝ sozulup, Gazaƣa qiⱪip, andin Sodom,Gomorra, Admaⱨ bilǝn Zǝboim tǝripigǝ tutixip, Lexaƣiqǝyetip baratti.20 Yuⱪiriⱪilar bolsa ⱨamning oƣulliri bolup, ɵz ⱪǝbil-isi wǝ tilliri boyiqǝ ⱪowm bolup ɵz zeminlirida oltur-aⱪlaxⱪanidi.21 Xǝmmu oƣul pǝrzǝntlik boldi; Xǝm bolsa Yafǝtningakisi, Ebǝrlǝrning ata-bowisi boldi.22 Xǝmning oƣulliri Elam, Axur, Arfahxad, Lud, Aram;■23 Aramning oƣulliri Uz, Ⱨul, Gǝtǝr, Max idi. □□ 10:11-12 «Axur» — yǝni «Asuriyǝ». Mumkinqiliki barki, NimrodBabil xǝⱨiridǝ Hudaƣa ⱪarxi bolƣan ⱨǝrikǝtkǝ baxlamqi bolƣanidi; xungakeyin (insan tilliri ⱪalaymiⱪanlaxturulƣanda) u Babil xǝⱨiridin qiⱪip ketixkǝmǝjbur boldi. «U bu zeminidin Axur zeminiƣa qiⱪip» degǝnning baxⱪabirhil tǝrjimisi «Axur xu zemindin qiⱪip,...». «bular ⱪoxulup «Katta Xǝⱨǝr»boldi» — demǝk, Ninǝwǝ degǝn «katta xǝⱨǝr»ni kɵrsitidu («Yun.»1:1, 3:2, 3:3, 4:11ni kɵrüng). Qünki keyinrǝk, bu Ninǝwǝ,Rǝⱨobot-Ir, Kalaⱨ wǝ Rǝsǝn degǝn tɵt xǝⱨǝr birlixip birqong katta xǝⱨǝr, yǝni «Ninǝwǝ xǝⱨǝr»i boldi. Bǝzi alim-lar «Katta Xǝⱨǝr» pǝⱪǝt Kalaⱨ bilǝn Rǝsǝndin ibarǝt ikkixǝⱨǝrni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu; bizningqǝ «katta xǝⱨǝr»Ninǝwǝ, Rǝⱨobot-ir, Kalaⱨ wǝ Rǝsǝnlǝrning ⱨǝmmisiniɵziqigǝ alidu. ■ 10:22 Yar. 11:10; 1Tar. 1:17. □ 10:23 «Max» —yaki «Mǝxǝk».


24 Arfahxadtin Xelaⱨ tɵrǝldi, Xelaⱨtin Ebǝr tɵrǝldi.□ ■25 Ebǝrdin ikki oƣul tɵrǝlgǝn bolup, birining ismi Pǝlǝgidi, qünki u yaxiƣan dǝwrdǝ yǝr yüzidǝ bɵlünüx boldi;Pǝlǝgning inisining ismi Yoⱪtan idi.□26 Yoⱪtandin Almodad, Xǝlǝf, Hazarmawǝt, Yeraⱨ,27 Ⱨadoram, Uzal, Diklaⱨ, 28 Obal, Abimaǝl, Xeba,29 Ofir, Ⱨawilaⱨ wǝ Yobab tɵrǝldi. Bularning ⱨǝmmisiYoⱪtanning oƣulliri idi. 30 Ularning olturƣan jayliri bolsaMexadin tartip, Sǝffar degǝn rayonning xǝrⱪ tǝripidikitaƣⱪiqǝ sozulatti.31 Yuⱪiriⱪilar bolsa Xǝmning oƣulliri bolup, ɵz ⱪǝbil-isi wǝ tilliri boyiqǝ ⱪowm bolup ɵz zeminlirida oltur-aⱪlaxⱪanidi.32 Yuⱪiridikilǝr Nuⱨning ǝwladliri bolup, ularɵz nǝsǝbliriwǝ ⱪowmliri boyiqǝ hatirilǝngǝn. Topandin keyinki yǝryüzidiki barliⱪ ⱪowmlar ularning iqidin tarⱪalƣan.■

□ 10:24 «Ebǝr» — mǝnisi bǝlkim «(dǝryadin) ɵtküqi». «Ibraniy»degǝn sɵz bǝlkim bu sɵzdin qiⱪⱪan. ■ 10:24 1Tar. 1:18.

□ 10:25 «Pǝlǝg» — bu sɵzning tǝlǝppuzi «bɵlünüx»kǝyeⱪindur. «U yaxiƣan dǝwrdǝ yǝr yüzidǝ bɵlünüx boldi»— bu sɵz ⱨǝⱪtǝ üq hil imkaniyǝt bar: (1) bu sɵzlǝrBabil munari wǝⱪǝsidǝ (11-bab), Hudaning tilni bɵlüxibilǝn ǝllǝrnimu bɵlgǝnlikini, xundaⱪla «yǝr yüzidikilǝrn-ing bɵlünüp kǝtkǝn»likini kɵrsitidu; (2) yǝr-zeminningɵzining bɵlünüp kǝtkǝnlikini kɵrsitidu («Yar.» 1:9 boy-iqǝ yǝr-zemin ǝslidǝ birla ⱪuruⱪluⱪ idi, qoⱪum key-inqǝ mǝlum waⱪitta ⱨazirⱪi Asiya, Yawropa, Afriⱪa,Amerika, Awstraliyǝ wǝ Antarktika ⱪit’ǝlirigǝ bɵlüngǝn);(3) yuⱪirida tilƣa elinƣan ikki imkaniyǝtning tǝng yüzbǝrgǝnlikini kɵrsitidu. ■ 10:32 Ros. 17:26


Əllǝrning yǝr yüzidǝ tarⱪaⱪlaxturuluxi

11«Babil munari wǝⱪǝsi» — Hudaning insanlarning tilini

parqiliwetixi1 U zamanda pütkül yǝr yüzidiki til ⱨǝm sɵz birhil idi.□2 Lekin xundaⱪ boldiki, adǝmlǝr mǝxriⱪ tǝrǝpkǝ sǝpǝr□ 11:1 «pütkül yǝr yüzidiki til ... birhil idi» — bu til ⱪaysi til boluxi kerǝk?Biz uni ibraniy tili, dǝp ⱪaraymiz. Sǝwǝbi: (1) «Alǝmning Yaritilixi»da uqray-diƣan, «Babil munari» wǝⱪǝsidin ilgiriki barliⱪ nam-isimlar ibraniy tilidikinam-isimlar idi; (2) «Alǝmning Yaritilixi» 1-11 bablardiki kɵp ayǝtlǝrdǝ«sɵz oyuni» ixlitilgǝnliki bizgǝ mǝlum (mǝsilǝn, 2:32, 11:9wǝ xuningƣa munasiwǝtlik izaⱨatlarni kɵrüng). Əgǝrxu zamandiki til ibraniy tili bolmiƣan bolsa, undaⱪta,«Alǝmning Yaritilixi»da xundaⱪ «sɵz oyuni»ning ixlitiliximumkin bolmaytti.

Yaritilix 11:3 39 Yaritilix 11:9ⱪilip, Xinar yurtida bir tüzlǝnglikni uqritip, xu yǝrdǝolturaⱪlaxti.■ 3 Ular bir-birigǝ: — Kelinglar, biz hixⱪuyup, otta pixurayli! — deyixti. Xundaⱪ ⱪilip, ularⱪuruluxta taxning orniƣa hix, layning orniƣa ⱪarimayixlǝtti. 4 Ular yǝnǝ: — Kelinglar, ǝmdi ɵzimizgǝ bir xǝⱨǝrbina ⱪilip, xǝⱨǝrdǝ uqi asmanlarƣa taⱪaxⱪudǝk bir munaryasayli! Xundaⱪ ⱪilip ɵzimizgǝ bir nam tikliyǝlǝymiz.Bolmisa, pütkül yǝr yüzigǝ tarilip ketimiz, — deyixti.□ ■5 U waⱪitta Pǝrwǝrdigar adǝm baliliri bina ⱪiliwatⱪanxǝⱨǝr bilǝn munarni kɵrgili qüxti. 6 Pǝrwǝrdigar: —«Mana, bularning ⱨǝmmisi bir ⱪowmdur, ularning ⱨǝm-misining tilimu birdur; bu ularning ixining baxlinixidur!Bundin keyin ularning niyǝt ⱪilƣan ⱨǝrⱪandaⱪ ixini ⱨeqtosuwalƣili bolmaydu. 7 Xunga Biz tɵwǝngǝ qüxüp ularn-ing bir-birining gǝplirini uⱪalmasliⱪi üqün ularning tilinibaxⱪa-baxⱪa ⱪilip ⱪalaymiⱪanlaxturuwetǝyli» — dedi.8 Xundaⱪ ⱪilip Pǝrwǝrdigar ularni u jaydin pütkül yǝryüzigǝ taritiwǝtti. Xuning bilǝn ular xǝⱨǝrni yasaxtintohtap ⱪaldi.■ 9 Xunga bu xǝⱨǝrning nami «Babil» dǝpataldi; qünki u yǝrdǝ Pǝrwǝrdigar pütkül yǝr yüzidik-ilǝrning tilini ⱪalaymiⱪanlaxturuwǝtti. Xundaⱪ ⱪilip Pǝr-

■ 11:2 Yar. 10:10. □ 11:4 «uqi asmanlarƣa taⱪaxⱪudǝk bir munaryasayli» — ularning muxu mǝⱪsiti bir hil mǝƣrurluⱪni bildürüpla ⱪalmay,bǝlki yǝnǝ munar arⱪiliⱪ asmandiki roⱨlar (jin-xǝytanlar) bilǝn alaⱪǝ ⱪilix(«Əf.» 2:2), palqiliⱪ ⱪilix mǝⱪsitiningmu barliⱪini ipadilǝydu. Demǝk, umunar Hudaning yoliƣa ⱪarimuⱪarxi bolƣan. Uning üstigǝ ularning bundaⱪɵzlirini tarilip ketixtin saⱪlax tǝdbiri Hudaning adǝm-lǝrgǝ: «silǝr jüplixip kɵpiyip, yǝr yüzini toldurunglar»(9:1) degǝn ǝmrigǝ hilap idi. ■ 11:4 Ⱪan. 1:28 ■ 11:8 Ⱪan.32:8; Ros. 17:26

Yaritilix 11:10 40 Yaritilix 11:17wǝrdigar ularni u jaydin pütkül yǝr yüzigǝ taritiwǝtti.□

Xǝmning nǝsǝbnamisi1Tar. 1:1-27

10 Tɵwǝndikilǝr Xǝmning ǝwladliridur: — topan ɵtüpikki yildin keyin, Xǝm yüz yexida, uningdin Arfakxadtɵrǝldi.□ ■ 11 Arfakxad tuƣulƣandin keyin Xǝm bǝx yüzyil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.12 Arfakxad ottuz bǝx yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Xelaⱨtɵrǝldi. 13 Xelaⱨ tuƣulƣandin keyin Arfakxad tɵt yüz üqyil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.14 Xelaⱨ ottuz yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Ebǝr tɵrǝldi.15 Ebǝr tuƣulƣandin keyin Xelaⱨ tɵt yüz üq yil ɵmürkɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.16 Ebǝr ottuz tɵt yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Pǝlǝg tɵrǝldi.17 Pǝlǝg tuƣulƣandin keyin Ebǝr tɵt yüz ottuz yil ɵmürkɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.□ 11:9 «Babil» — bu sɵzning ikki mǝnisi bar: — «Hu-daning dǝrwazisi» wǝ «ⱪalaymiⱪanqiliⱪ»; xübⱨisizki,xǝⱨǝrni ⱪurƣuqilar «muxu xǝⱨǝr bilǝn asmanlarƣayetimiz» degǝn mǝⱪsǝttǝ xǝⱨǝrgǝ «Hudaning dǝrwazisi»degǝn mǝnilik namni ⱪoyƣan; lekin keyin «Babil»degǝn sɵzning «ⱪalaymiⱪanqiliⱪ» degǝn ikkinqi mǝnisixu xǝⱨǝrgǝ dǝl munasip kǝldi. «Pǝrwǝrdigar ularni ujaydin pütkül yǝr yüzigǝ taritiwǝtti» — bu wǝⱪǝ 10-babtikiyǝtmix ǝl-ⱪowmning ⱪaysi yol bilǝn bir-biridin ayrilipkǝktlǝnlikini, xundaⱪla Nimrodning Babil xǝⱨiridin qiⱪipkǝtkǝnlikini qüxǝndüridu. Yǝnǝ bir mumkinqiliki barki,Babildikilǝr keyinki dǝwrlǝrdǝ qoⱪunƣan ilaⱨ «Marduk»yaki «Mǝrodak» ǝslidǝ Nimrodning ɵzi idi. □ 11:10«Tɵwǝndikilǝr Xǝmning ǝwladliridur: — » — muxu jümlǝbilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning bǝxinqi «tolidoti» («tarihi»), yǝni «Xǝmningtolidoti» («Xǝmning ǝwladlirining tarihi») (11:9-11:26) baxlinidu. ■ 11:10Yar. 10:22-31; 1Tar. 1:17.

Yaritilix 11:18 41 Yaritilix 11:3018 Pǝlǝg ottuz yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Rǝu tɵrǝldi.■19 Rǝu tuƣulƣandin keyin Pǝlǝg ikki yüz toⱪⱪuz yil ɵmürkɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.20 Rǝu ottuz ikki yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Serug tɵrǝldi.21 Serug tuƣulƣandin keyin Rǝu ikki yüz yǝttǝ yil ɵmürkɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.22 Serug ottuz yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Naⱨor tɵrǝldi.23 Naⱨor tuƣulƣandin keyin Serug ikki yüz yil ɵmürkɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.24 Naⱨor yigirmǝ toⱪⱪuz yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Tǝraⱨtɵrǝldi. 25 Tǝraⱨ tuƣulƣandin keyin Naⱨor bir yüzon toⱪⱪuz yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlartɵrǝldi.26 Tǝraⱨ yǝtmix yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Abram, Naⱨorwǝ Ⱨaran tɵrǝldi.

Tǝraⱨning nǝsǝbnamisi27 Tǝraⱨning ǝwladliri tɵwǝndikiqǝ: — Tǝraⱨtin Abram,Naⱨor wǝ Ⱨaran tɵrǝldi; Ⱨarandin Lut tɵrǝldi.□ ■28 Lekin Ⱨaran tuƣulƣan yurti bolƣan, kaldiylǝrning Urxǝⱨiridǝ atisi Tǝraⱨning aldida, Tǝraⱨtin ilgiri ɵldi.□29 Abram bilǝn Naⱨor ikkisiɵylǝndi. Abramning ayaliningismi Saray, Naⱨorning ayalining ismi Milkaⱨ idi; MilkaⱨⱧaranning ⱪizi idi; Ⱨaran bolsa Milkaⱨ wǝ Iskaⱨning atisiidi.■ 30 Lekin Saray tuƣmas bolƣaqⱪa, uning balisi yoⱪidi.■■ 11:18 1Tar. 1:25 □ 11:27 «Tǝraⱨning ǝwladliri tɵwǝndikiqǝ: —»— muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning altinqi «tolidot»i («tarihi»),yǝni «Tǝraⱨning tolidoti» («Tǝraⱨning ǝwladlirining tarihi») (11:27-25:11)baxlinidu. ■ 11:27 Yǝ. 24:2; 1Tar. 1:26. □ 11:28 «Kaldiylǝr» —ibraniy tilida «kasdiylar». ■ 11:29 Yar. 22:20. ■ 11:30 Yar. 16:1, 2;18:11, 12.


31 Tǝraⱨ bolsa oƣli Abramni, nǝwrisi Lut (Ⱨaranningoƣli)ni wǝ kelini, yǝni Abramning ayali Sarayni elip,Ⱪanaan zeminiƣa berix üqün kaldiylǝrning Ur xǝⱨiridinyolƣa qiⱪti; biraⱪ ular Ⱨaran degǝn jayƣa yetip kǝlgǝndǝ,xu yǝrdǝ olturaⱪlixip ⱪaldi.□ ■ 32 Tǝraⱨning kɵrgǝnkünliri ikki yüz bǝx yil bolup, Ⱨaranda alǝmdin ɵtti. □

12Hudaning Ibraⱨim, yǝni Abramni tallixi — Ibraⱨimning

etiⱪadi1 Pǝrwǝrdigar ǝslidǝ Abramƣa mundaⱪ degǝnidi: —Sǝn ɵz yurtungdin, ɵz uruⱪ-tuƣⱪanliringdin wǝ ɵz atajǝmǝtingdin ayrilip, Mǝn sanga kɵrsitidiƣan zeminƣabarƣin.■ 2 Xundaⱪ ⱪilsang Mǝn seni uluƣ bir hǝlⱪⱪilip, sanga bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilip, namingni uluƣ ⱪil-imǝn; xuning bilǝn sǝn ɵzüng baxⱪilarƣa bǝht-bǝrikǝtbolisǝn; 3 kimlǝr sanga bǝht-bǝrikǝt tilisǝ Mǝn ularnibǝrikǝtlǝymǝn, kimki seni horlisa, Mǝn qoⱪum unilǝnǝtkǝ ⱪaldurimǝn; sǝn arⱪiliⱪ yǝr yüzidiki barliⱪ ailǝ-ⱪǝbililǝrgǝ bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilinidu! — dedi.□ ■

□ 11:31 «Ⱪanaan zeminiƣa berix üqün kaldiylǝrning Ur xǝⱨiridin yolƣaqiⱪti» — hǝritǝ betini kɵrüng. ■ 11:31 Yǝ. 24:2; Nǝⱨ. 9:7; Ros.7:4. □ 11:32 «Ibraⱨimning sǝpiri» — munasiwǝtlik hǝritini kɵrüng.■ 12:1 Ros. 7:3; Ibr. 11:8. □ 12:3 «seni horlisa» — yaki «seni tɵwǝnkɵrsǝ», «seni pǝs ⱪilsa». «sǝn arⱪiliⱪ yǝr yüzidiki barliⱪailǝ-ⱪǝbililǝrgǝ bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilinidu!» — Hudaningbu intayin muⱨim ǝⱨdisi wǝ xǝrtliri toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝsɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz. ■ 12:3 Yar. 18:18; 22:18; 26:4; Ros.3:25; Gal. 3:8.


Ibraⱨimning sǝpiri4 Abram Pǝrwǝrdigar uningƣa eytⱪini boyiqǝ Ⱨarandinayrildi; Lutmu uning bilǝn billǝ mangdi. Abram Ⱨarandinqiⱪⱪinida yǝtmix bǝx yaxta idi.5 Abram ayali Saray bilǝn inisining oƣli Lutni elip, ularn-ing yiƣⱪan barliⱪ mal-mülükini ⱪoxup, Ⱨaranda igidar-qiliⱪ ⱪilƣan adǝmlǝrni billǝ ⱪetip, Ⱪanaan zeminiƣa berixüqün yolƣa qiⱪti; xundaⱪ ⱪilip ular Ⱪanaan zeminiƣayetip kǝldi.■ 6 Abram zeminni kezip, Xǝkǝm degǝn jaydiki«Morǝⱨning dub dǝrihi»ning yeniƣa kǝldi (u qaƣda uzeminda Ⱪanaaniylar turatti).■7 Pǝrwǝrdigar Abramƣa kɵrünüp, uningƣa: — Mǝn buzeminni sening nǝslinggǝ ata ⱪilimǝn, — dedi.Xuning bilǝn u xu yǝrdǝ ɵzigǝ kɵrüngǝn Pǝrwǝrdi-

■ 12:5 Ros. 7:4. ■ 12:6 Yar. 10:18,19; 13:7.

Yaritilix 12:8 44 Yaritilix 12:13garƣa atap bir ⱪurbangaⱨ saldi.□ ■ 8 Andin u bu yǝrdinyɵtkilip, Bǝyt-Əlning xǝrⱪidiki taƣⱪa bardi; ƣǝrb tǝripidǝBǝyt-Əl, xǝrⱪ tǝripidǝ Ayi degǝn jay bar idi; u xu yǝrdǝqedir tikti. U xu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigarƣa atap bir ⱪurbangaⱨyasap, Pǝrwǝrdigarning namini qaⱪirip ibadǝt ⱪildi.□9 Andin keyin Abram tǝdrijiy kɵqüp, jǝnubidiki Nǝgǝwrayoniƣa ⱪarap yɵtkǝldi.

Abramning Misirƣa qüxüxi10 Zeminda aqarqiliⱪ bolƣanidi; Abram Misirƣa qüxti; uxu yǝrdǝ waⱪtinqǝ turmaⱪqi bolƣanidi, qünki zemindaaqarqiliⱪ bǝk eƣir idi.□ 11 Əmma xundaⱪ boldiki, uMisirƣa yeⱪinlaxⱪanda, ayali Sarayƣa: — Mana, mǝn sen-ing ⱨɵsün-jamalingning güzǝllikini bilimǝn. 12 Xundaⱪboliduki, misirliⱪlar seni kɵrsǝ, «Bu uning ayali ikǝn»dǝp, meni ɵltürüwetip, seni tirik ⱪalduridu. 13 Xuning□ 12:7 «U... Pǝrwǝrdigarƣa atap bir ⱪurbangaⱨ saldi» — ⱪiziⱪ bir yeri xuki,Abram birnǝqqǝ ⱪurbangaⱨ salidu, lekin sunƣan ⱪurbanliⱪliri toƣrisidaⱨeqⱪandaⱪ hatirǝ yoⱪtur. Bǝlkim u kɵnglidǝ: — «Pǝrwǝrdigarmanga xundaⱪ xapaǝt kɵrsǝtkǝn tursa, uningƣa ibadǝtyolida mǝlum bir ⱪurbanliⱪ sunuxum kerǝk» dǝp oyliƣanbolsimu, lekin nemini ⱪurbanliⱪ süpitidǝ sunuxningmuwapiⱪ bolidiƣanliⱪini bilmǝy, yasiƣan ⱪurbangaⱨlarⱪurbanliⱪsiz ⱪuruⱪ turup ⱪalƣan boluxi mumkin. ■ 12:7Yar. 13:15; 15:18; 17:8; 24:7; 26:4; Ⱪan. 34:4. □ 12:8 «Pǝr-wǝrdigarning namini qaⱪirip ibadǝt ⱪildi» — yaki «Pǝrwǝrdigarning naminiqaⱪirip nida ⱪildi». 4:26ni kɵrüng. □ 12:10 «qüxti» —Ibraniylarƣanisbǝtǝn ular Hudaning «muⱪǝddǝs zemin»i bolƣan Ⱪanaan (Pǝlǝstin)dinqiⱪip ⱨǝrⱪaysi jaylarƣa (ularning juƣrapiyilik orni egiz bolsun, pǝs bolsun)mangsa, «qüxüx» degǝn peil bilǝn ipadilinidu; xuningdǝk ⱨǝrⱪaysi yǝrdinPǝlǝstingǝ ⱪarap mangsa, «qiⱪix» degǝn peil bilǝn ipadilinidu. «AbramMisirƣa qüxti» — Abram (Ibraⱨim)ning Misirƣa qüxüxi toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝsɵz»imiz («Ibraⱨimning ⱨayatidin alidiƣan sawaⱪlar wǝibrǝtlǝr»)dǝ azraⱪ tohtilimiz.

Yaritilix 12:14 45 Yaritilix 13:3üqün sening: «Mǝn uning singlisi» deyixingni ɵtinimǝn.Xundaⱪ ⱪilsang, mǝn seningdin yahxiliⱪ tepip, sǝn arⱪiliⱪtirik ⱪalimǝn, — dedi.■14 Abram Misirƣa kirgǝndǝ xundaⱪ boldiki, misirliⱪlardǝrwǝⱪǝ ayalning güzǝl ikǝnlikini kɵrdi. 15 Pirǝwnningǝmirlirimu uni kɵrüp, Pirǝwngǝ uning tǝripini ⱪildi; xun-ing bilǝn ayal Pirǝwnning ordisiƣa elip kirildi.□ 16 PirǝwnSarayning sǝwǝbidin Abramƣa yahxi muamilǝ ⱪildi; xun-ing bilǝn u ⱪoy, kala, ⱨangga exǝklǝr, ⱪul-dedǝklǝr, madaexǝklǝr wǝ tɵgilǝrgǝ erixti. 17 Əmma Pǝrwǝrdigar Pirǝwnwǝ ɵyidikilirini Abramning ayali Sarayning sǝwǝbidintolimu eƣir wabalarƣa muptila ⱪildi.■ 18 Xuning üqünPirǝwn Abramni qaⱪirip uningƣa: — «Bu zadi seningmanga nemǝ ⱪilƣining? Nemixⱪa uning ɵz ayalingikǝnlikini manga eytmiding? 19 Nemixⱪa uni «singlim»dǝp mening uni hotunluⱪⱪa eliximƣa sǝwǝbkar bolƣilitas ⱪalisǝn! Mana bu ayaling! Uni elip kǝtkin! — dedi.20 Pirǝwn ɵz adǝmlirigǝ Abram toƣrisida ǝmr ⱪildi; ularuni, ayalini wǝ uning barliⱪini ⱪoxup yolƣa seliwǝtti.

13Abram bilǝn Lutning ayrilip ketixi

1 Xuning bilǝn Abram ayali wǝ uning barliⱪ nǝrsiliriniⱨǝmdǝ Lutni elip Misirdin qiⱪip, Ⱪanaanning jǝnubidikiNǝgǝw yurtiƣa mangdi. 2 U qaƣda Abramning mal-waranwǝ altun-kümüxliri kɵp bolup, helila bay idi.3 U kɵqüp yürüp, jǝnubtiki Nǝgǝwdin Bǝyt-Əlgǝ, yǝniBǝyt-Əl bilǝn Ayining otturisidiki ǝslidǝ qedir tikkǝn■ 12:13 Yar. 20:12; 26:7. □ 12:15 «Pirǝwn» — Misirning padixaⱨiningomumiy unwani idi. ■ 12:17 Zǝb. 105:14-15

Yaritilix 13:4 46 Yaritilix 13:11jayƣa,■ 4 ⱪurbangaⱨ yasiƣan jayƣa ⱪaytip kǝldi. Abramxu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigarning namini qaⱪirip ibadǝt ⱪildi.■5 Abram bilǝn billǝ mangƣan Lutningmu ⱪoy-kala padiliriwǝ qedirliri bar idi.6 Əmdi ular billǝ tursa, zemin ularni ⱪamdiyalmaytti;■7 bu sǝwǝbtin Abramning padiqiliri bilǝn Lutningpadiqilirining arisida jedǝl qiⱪti (u waⱪitta Ⱪanaaniylarbilǝn Pǝrizziylǝr xu zeminda turatti).□ ■ 8 Xunga AbramLutⱪa: — «Biz bolsaⱪ ⱪerindaxlarmiz, sǝn bilǝn meningaramda, mening padiqilirim bilǝn sening padiqiliringarisida talax-tartix pǝyda bolmisun. 9 Mana, aldingdapütkül zemin turmamdu? Əmdi sǝn mǝndin ayrilƣin;ǝgǝr sǝn sol tǝrǝpkǝ barsang, mǝn ong tǝrǝpkǝ baray;ǝgǝr sǝn ong tǝrǝpkǝ barsang, mǝn sol tǝrǝpkǝ baray», —dedi.■10 U waⱪitta Lut nǝzǝr selip kɵrdiki, Iordan wadisidikibarliⱪ tüzlǝnglikning Zoar xǝⱨirigiqǝ ⱨǝmmila yǝrningsüyi intayin mol idi; Pǝrwǝrdigar Sodom bilǝn Gomor-rani wǝyran ⱪilixtin ilgiri bu yǝr bǝǝyni Pǝrwǝrdigarningbeƣi, Misir zeminidǝk idi.□ 11 Xuning bilǝn Lut ɵzigǝIordan wadisidiki pütkül tüzlǝnglikni talliwaldi; andinLut mǝxriⱪ tǝrǝpkǝ kɵqüp bardi. Xundaⱪ ⱪilip ikkiylǝn■ 13:3 Yar. 12:8. ■ 13:4 Yar. 4:26; 12:8. ■ 13:6 Yar. 36:7. □ 13:7«U waⱪitta Ⱪanaaniylar bilǝn Pǝrizziylǝr xu zeminda turatti» — «Ⱪanaaniylarwǝ Pǝrizziylǝr»ning tilƣa elinixining sǝwǝbi bǝlkim (1) Ibraⱨimning ailisidǝiqki jedǝl bolsa, ǝtrapidiki butpǝrǝslǝr aldida Ibraⱨimning Huda toƣruluⱪbǝrgǝn guwaⱨliⱪiƣa daƣ qüxǝtti; (2) iqki jedǝl ailini ajizlaxturuwetǝtti,xuning bilǝn ǝtrapidiki ⱪǝbililǝr pursǝttin paydilinip ularƣa ⱨujum ⱪiliximumumkin idi. ■ 13:7 Yar. 12:6. ■ 13:9 Yar. 20:15; 34:10. □ 13:10«barliⱪ tüzlǝnglik.... süyi intayin mol idi» — bu yǝrlǝr ⱨazir «Ɵlük Dengiz»ǝtrapidiki ⱪupⱪuruⱪ ⱪaƣjiraⱪ jaylardur. «Pǝrwǝrdigarning beƣi» — demǝk,Erǝm beƣi. «Misir zeminidǝk» — Misir zemini, bolupmu Nil dǝryasi ǝtrapitolimu munbǝt, süyi mol zemindur.


ayrildi. 12 Abram Ⱪanaan zeminida olturaⱪlaxti; Lut bolsatüzlǝngliktiki xǝⱨǝrlǝrning arisida turdi; u bara-baraqedirlirini Sodom xǝⱨiri tǝrǝpkǝ yɵtkidi. 13 Sodom hǝlⱪirǝzil adǝmlǝr bolup, Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ tolimueƣir gunaⱨkarlar idi.■

Abramning Ⱨebronƣa kɵqüxi14 Lut Abramdin ayrilip kǝtkǝndin keyin, PǝrwǝrdigarAbramƣa: — Sǝn ǝmdi bexingni kɵtürüp, ɵzüng turƣanjaydin ximal wǝ jǝnubⱪa, mǝxriⱪ wǝ mǝƣrip tǝrǝpkǝⱪariƣin; 15 qünki sǝn ⱨazir kɵrüwatⱪan bu barliⱪ zeminnisanga wǝ nǝslinggǝ mǝnggülük berimǝn.□ ■ 16 Seningnǝslingni yǝrdiki topidǝk kɵp ⱪilimǝn; xundaⱪki, ǝgǝrbirsi yǝrdiki topini sanap qiⱪalisa, sening nǝslingnimusanap qiⱪalixi mumkin bolidu.■ 17 Ornungdin tur, buzeminni uzunluⱪi wǝ kǝngliki boyiqǝ aylinip qiⱪⱪin; qünkiMǝn uni sanga ata ⱪilimǝn, — dedi.18 Xunga Abram qedirlirini yɵtkǝp, Ⱨebron xǝⱨirigǝ yeⱪinMamrǝdiki dubzarliⱪning yeniƣa berip olturaⱪlaxti; u xuyǝrdǝ Pǝrwǝrdigarƣa atap bir ⱪurbangaⱨ yasidi.■■ 13:13 Yar. 18:20; Əz. 16:49. □ 13:15 «sǝn ⱨazir kɵrüwatⱪanbu barliⱪ zeminni sanga ... berimǝn» — u kɵrüwatⱪanzemin Lut talliwalƣan Iordan wadisini ɵz iqigǝ alatti. BuHudaning birinqi ⱪetim zeminni Ibraⱨimning nǝsligilaǝmǝs, bǝlki yǝnǝ Ibraⱨimƣimu berimǝn, dǝp wǝdǝ ⱪilixiidi. Lekin ǝmǝliyǝttǝ, Ibraⱨim ɵmridǝ Pǝlǝstin zemini-din pǝⱪǝt bir parqǝ yǝrlikla setiwalƣan (23-bab); xungaHudaning bu wǝdisi Ibraⱨimning tirilƣanda, zeminƣamirashor bolidiƣanliⱪini kɵrsitidiƣan bir bexarǝt bolsakerǝk. ■ 13:15 Yar. 12:7; 15:7,18; 17:8; 26:4; Ⱪan. 34:4; Ros. 7:5.■ 13:16 Yar. 15:5; 17:4; Ⱪan. 10:22; Yǝr. 33:22; Rim. 4:17,18; Ibr. 11:12.■ 13:18 Yar. 14:13.


Abramning Lutni ⱪutⱪuzuxi1 Xinarning padixaⱨi Amrafǝl, Əllasarning padixaⱨi Ar-ioⱪ, Elamning padixaⱨi Kedorlayomǝr wǝ Goyimningpadixaⱨi Tidalning künliridǝ xu wǝⱪǝ boldiki, 2 ular bir-lixip Sodomning padixaⱨi Bera, Gomorraning padixaⱨiBirxa, Admaⱨning padixaⱨi Xinab, Zǝboimning padix-aⱨi Xǝm’ebǝr wǝ Bela (yǝni Zoar)ning padixaⱨiƣa ⱪarxiⱨujumƣa atlandi. 3 Bu bǝxining ⱨǝmmisi kelixip Siddimwadisiƣa, yǝni «Xor Dengizi» wadisiƣa yiƣildi.□ 4 Ularon ikki yil Kedorlayomǝrgǝ beⱪindi boldi, on üqinqi yilƣakǝlgǝndǝ, Kedorlayomǝrgǝ ⱪarxi isyan kɵtürdi.5 On tɵtinqi yili Kedorlayomǝr wǝ uningƣa ittipaⱪdaxbolƣan padixaⱨlar ⱨǝmmisi yiƣilip, Axtarot-Karnaimdegǝn yǝrdǝ Rǝfayiylarƣa, xundaⱪla Ⱨam degǝn yǝrdǝZuziylarƣa, Xawǝⱨ-Kiriatayimda Emiylarƣa ⱨujum ⱪilipularni yǝngdi;■ 6 andin ular Ⱨoriylarni ularning Seirteƣida mǝƣlup ⱪilip, qɵlning yenidiki Əl-Paranƣiqǝsürüp-toⱪay ⱪildi. 7 Arⱪidinla, ular Ən-Mixpatⱪa (yǝniⱩadǝxkǝ) yenip kelip, Amalǝklǝrning pütkül yurtinibulang-talang ⱪildi; Ⱨazazon-Tamarda olturuxluⱪ Amor-iylarnimu ⱨujum ⱪilip mǝƣlup ⱪildi. 8 Xuning bilǝnSodomning padixaⱨi, Gomorraning padixaⱨi, Admaⱨn-ing padixaⱨi, Zǝboimning padixaⱨi wǝ Belaning (yǝniZoarning) padixaⱨi qiⱪip, Siddim wadisida ularƣa ⱪarxijǝng ⱪilixⱪa sǝp tizdi; 9 muxu bǝxǝylǝn Elamning padix-aⱨi Kedorlayomǝr, Goyimning padixaⱨi Tidal, Xinarningpadixaⱨi Amrafǝl, Əllasarning padixaⱨi Arioⱪ ⱪatarliⱪlarbilǝn soⱪuxti; yǝni tɵt padixaⱨ bilǝn bǝx padixaⱨ ɵzarasoⱪuxti. 10 Siddim wadisidiki ⱨǝmmila yǝrdǝ ⱪarimay□ 14:3 «Xor dengizi» — « Ɵlük Dengiz» dǝpmu atilidu. ■ 14:5 Yar.15:20; Ⱪan. 2:10,11.


orǝkliri bar idi. Sodom wǝ Gomorraning padixaⱨliri ⱪeqip,orǝklǝrgǝ qüxüp kǝtti. Əmma ⱪalƣanlar bolsa taƣⱪaⱪeqip kǝtti.11 Ƣalib kǝlgǝn tɵt padixaⱨ bolsa Sodom bilǝn Gomor-raning ⱨǝmmǝ mal-mülkini wǝ barliⱪ ozuⱪ-tülükini elipkǝtti. 12 Ular yǝnǝ Abramning jiyǝni Lutnimu malliri bilǝnⱪoxup elip kǝtti; qünki u Sodomda olturaⱪlaxⱪanidi.13 Ⱨalbuki, ⱪutulup ⱪalƣan birsi berip bu ixlarni ibraniyAbramƣa eytti. Xu qaƣda u Amoriy Mamrǝningdubzarliⱪining yenida turatti. Mamrǝ bolsa Əxkol wǝAnǝrning akisi idi; bu üqǝylǝn Abram bilǝn ittipaⱪdaxidi.□ ■ 14 Abram ⱪerindixining ǝsir bolup ⱪalƣanliⱪinianglap, ɵz ɵyidǝ tuƣulƣan, alaⱨidǝ tǝrbiyilǝngǝn üq yüzon sǝkkiz adǝmni baxlap qiⱪip, tɵt padixaⱨni ⱪoƣlapdanƣiqǝ bardi.□ 15 Keqisi u adǝmlirini guruppilarƣabɵlüp, ular bilǝn birliktǝ ⱨujum ⱪilip ularni mǝƣlupⱪilip, ularni Dǝmǝxⱪning ximal tǝripidiki Ⱨobaⱨ degǝnjayƣiqǝ ⱪoƣlap berip, 16 pütkül olja alƣan mal-mülükniⱪayturuwaldi; ɵz ⱪerindixi Lutni, uning mal-mülki wǝhotun-ⱪizlirini, xundaⱪla barliⱪ ⱪalƣan adǝmlǝrni yan-durup kǝldi.□ 14:13 «ibraniy» — bu yǝrdǝ «ibraniy» degǝn sɵz birinqi ⱪe-tim tilƣa elinƣan. «ibraniy» degǝn sɵz tɵwǝndikidǝkikki hil mǝnidǝ boluxi mumkin: — (1) Ibraⱨim Ebǝrdegǝn kixining ǝwladi (21:10); (2) «ɵtküqi». «Ibraniy»degǝnning bǝlkim «abar» («ɵtmǝk») degǝn peil bilǝnmunasiwiti boluxi mumkin. Ibraⱨim Ⱪanaan zeminda tu-ruwatⱪanlarƣa nisbǝtǝn «dǝryadin ɵtkǝn kixi» — demǝk,u «uluƣ dǝrya» (Əfrat dǝryasi)din ɵtüp kǝlgǝn kixi idi.«bu üqǝylǝn Abram bilǝn ittipaⱪdax idi» — sǝl toƣriraⱪtǝrjimǝ ⱪilsaⱪ «Abram bu üqǝylǝn bilǝn ittipaⱪdax idi».■ 14:13 Yar. 13:18. □ 14:14 «Abram ... tɵt padixaⱨni ⱪoƣlapdanƣiqǝ bardi» — tǝhminǝn 150-200 kilometrƣiqǝ ⱪoƣliƣan.

Yaritilix 14:17 50 Yaritilix 14:24Mǝlkizǝdǝkning Abramƣa bǝht tilixi

17 Abram Kedorlayomǝr wǝ uning bilǝn ittipaⱪdax padix-aⱨlarni mǝƣlup ⱪilip, ⱪaytip kǝlgǝndǝ, Sodomning padix-aⱨi Xawǝⱨ wadisi (yǝni Han wadisi)ƣa uning aldiƣa qiⱪti.18 Salemning padixaⱨi Mǝlkizǝdǝkmu nan bilǝn xarab elipaldiƣa qiⱪti. U zat bolsa, Ⱨǝmmidin Aliy Tǝngriningkaⱨini idi;□ ■ 19 u Abramni bǝht-bǝrikǝtlǝp: — «Abramasman bilǝn zeminning Igisi bolƣan Ⱨǝmmidin Aliy Tǝn-gri tǝripidin bǝrikǝtlǝnsun!□ 20 Xundaⱪla düxmǝnlir-ingni ɵz ⱪolungƣa tapxurƣan Ⱨǝmmidin Aliy TǝngrigǝⱧǝmdusana oⱪulƣay!» — dedi.Abram bolsa ƣǝniymǝt alƣan nǝrsilǝrning ondin biriniuningƣa bǝrdi.21 Andin Sodomning padixaⱨi Abramƣa: — Adǝmlǝrnimanga bǝrgǝyla, ƣǝniymǝtlǝrni ɵzlirigǝ alƣayla, — dedi.22 Lekin Abram Sodomning padixaⱨiƣa jawab berip: —Mǝn bolsam asman bilǝn zeminning Igisi bolƣan Ⱨǝm-midin Aliy Tǝngri Pǝrwǝrdigarƣa ⱪol kɵtürüp ⱪǝsǝmⱪilƣanmǝnki, 23 mǝn sǝndin ⱨǝtta bir tal yip nǝ birtal boƣⱪuqinimu nǝ sening baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsǝngnialmaymǝn; bolmisa, sǝn keyin: «mǝn Abramni bay ⱪilipⱪoydom» deyixing mumkin.24 Xunga yigitlirimning yegǝn-iqkini, xundaⱪla mangaⱨǝmraⱨ bolƣanlar, yǝni Anǝr, Əxkol wǝ Mamrǝlǝrgǝtegixlik ülüxtin baxⱪa, mǝn ƣǝniymǝttin ⱨeqnǝrsǝ al-

□ 14:18 «Mǝlkizǝdǝk» — bu zat toƣruluⱪ «Zǝbur» 110-küydiki izaⱨatlarni,xundaⱪla «Ibraniylarƣa»diki 5-7-bablarni wǝ xularning izaⱨatliri, «ⱪoxumqǝsɵz»inimu kɵrüng. ■ 14:18 Ibr. 7:1, 2, 3. □ 14:19 «Asmanbilǝn zeminning Igisi» — yaki «asman bilǝn zeminning Yaratⱪuqisi».

Yaritilix 15:1 51 Yaritilix 15:7maymǝn; xular ɵzlirigǝ tegixlik ülüxini alsun, — dedi.□

15Hudaning Abramƣa kɵrünüp, uning bilǝn ǝⱨdǝ tüzüxi

1 Bu ixlardin keyin Pǝrwǝrdigarning sɵz-kalami Abramƣaalamǝt kɵrünüxtǝ kelip: «Əy Abram, ⱪorⱪmiƣin; MǝnƟzüm ⱪalⱪining wǝ zor in’amingdurmǝn» — dedi.□ ■2 Lekin Abram: — Əy Rǝb Pǝrwǝrdigar, manga nemǝberisǝn? Mana, mǝn balisiz tursam, ɵy-bisatlirimƣawarisliⱪ ⱪilƣuqi muxu Dǝmǝxⱪlik Əliezǝrla bardur, —dedi.3 Abram yǝnǝ: Mana, Sǝn manga ⱨeq nǝsil bǝrmiding,manaɵyümdǝ turuwatⱪanlardin biri manga waris bolidu,dedi.4 Xu ⱨaman Pǝrwǝrdigarning sɵz-kalami uningƣa kelip:«Bu kixi sanga waris bolmaydu, bǝlki ɵz puxtungdinbolidiƣan kixi sanga waris bolidu», — dedi.5 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar uni taxⱪiriƣa elip qiⱪip: —Əmdi asmanƣa ⱪarap yultuzlarni sana — Ⱪeni, ularnisaniyalamsǝnkin?! — dedi. Andin uningƣa: — Seningnǝslingmu xundaⱪ bolidu, — dedi.■6 Abram Pǝrwǝrdigarƣa ixǝndi; Pǝrwǝrdigar uningdikibu ixǝnqni uning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi dǝp ⱨesablidi.■ 7 Yǝnǝ□ 14:24 «yigitlǝr» — Ibraⱨimning ɵz hizmǝtkarlirini kɵrsitidu.Ibraⱨimning ⱨǝmraⱨliri Anǝr, Əxkol wǝ Mamrǝ bǝlkimPǝrwǝrdigarƣa etiⱪad ⱪilƣuqilar bolmiƣaqⱪa, Ibraⱨimɵzigǝ ⱪoyƣan ⱪattiⱪ tǝlǝpni (ⱨeq ƣǝniymǝt almaymǝndegǝndǝk) ularning üstigǝ ⱪoymaydu. □ 15:1 «Mǝn Ɵzümⱪalⱪining wǝ zor in’amingdurmǝn» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mǝn sanga zorin’am bǝrgüqidurmǝn». ■ 15:1 Zǝb. 16:5; 18:2; 19:11 ■ 15:5 Mis.32:13; Ⱪan. 10:22; Rim. 4:18; Ibr. 11:12. ■ 15:6 Rim. 4:3,9,18,22; Gal. 3:6;Yaⱪ. 2:23.

Yaritilix 15:8 52 Yaritilix 15:15uningƣa: Mǝn bu zeminƣa igǝ ⱪilixⱪa seni Kaldiyǝdiki Urxǝⱨiridin elip qiⱪⱪan Pǝrwǝrdigardurmǝn, — dedi.■8 Lekin Abram: — I Rǝb Pǝrwǝrdigar, mǝn uningƣa jǝzmǝnigǝ bolidiƣinimni ⱪandaⱪ bilimǝn? — dǝp soridi.9 Pǝrwǝrdigar uningƣa: — Mǝn üqün üq yaxliⱪ bir inǝk, üqyaxliⱪ bir qixi ɵqkǝ, üq yaxliⱪ bir ⱪoqⱪar bilǝn bir kǝptǝrwǝ bir bajka elip kǝlgin, — dedi.10 Xunga u bularning ⱨǝmmisini elip, ularning ⱨǝrbirsiniyerimdin ikki parqǝ ⱪilip, yerimini yǝnǝ bir yerimiƣaudulmu’udul ⱪilip ⱪoyup ⱪoydi; ǝmma ⱪuxlarni parqil-imidi.□ 11 Ⱪaƣa-ⱪuzƣunlar taplarning üstigǝ qüxkǝndǝ,Abram ularni ürkütüp ⱨǝydiwǝtti.12 Lekin kün patay degǝndǝ, Abramni eƣir bir uyⱪubasti wǝ mana, uning üstigǝ dǝⱨxǝtlik bir wǝⱨimǝ, tomⱪarangƣuluⱪ qüxti. 13 Andin Pǝrwǝrdigar Abramƣa:— Jǝzmǝn bilixing kerǝkki, sening nǝsling ɵzliriningbolmiƣan bir zeminda musapir bolup, xu yǝrdiki hǝlⱪn-ing ⱪulluⱪida bolidu wǝ xundaⱪla, bu hǝlⱪ ularƣa tɵt yüzyilƣiqǝ jǝbir-zulum salidu.■ 14 Lekin Mǝn ularni ⱪulluⱪⱪasalƣuqi xu taipining üstidin ⱨɵküm qiⱪirimǝn. Keyinular nurƣun bayliⱪlarni elip xu yǝrdin qiⱪidu.■ 15 Əmmasǝn bolsang, aman-hatirjǝmlik iqidǝ ata-bowiliringƣa

■ 15:7 Zǝb. 105:9-13 □ 15:10 «qüxǝnmǝ» — kona zamanlarda ikkitǝrǝp bir-biri bilǝn ǝⱨdǝ tüzmǝkqi bolsa, awwal kala yaki ⱪoyni soyup, ikkiparqǝ ⱪilip parqilaytti; andin ikki tǝrǝp soyup ikki parqǝ ⱪilƣan malningotturisidin tǝng ɵtüp bir-birigǝ ⱪǝsǝm ⱪilatti. Bu ixningmǝnisi, «ⱪaysimiz ǝⱨdini buzsaⱪ, Huda uni bu soyƣanmalƣa ohxax ⱪilsun!» demǝklik boluxi mumkin. Xungaibraniy tilida «ǝⱨdǝ tüzüx» adǝttǝ «ǝⱨdǝ kesix» deyilidu.«Yǝr.» 34:8, 18-20-ayǝtlǝrni kɵrüng. ■ 15:13 Mis. 12:40; Ros.7:6; Gal. 3:17. ■ 15:14 Mis. 3:22; 11:2; 12:35,36.


ⱪoxulisǝn; uzun ɵmür kɵrüp andin dǝpnǝ ⱪilinisǝn.□ ■16 Lekin xu yǝrdǝ tɵt ǝwlad ɵtüp, nǝsling bu yǝrgǝyenip kelidu; qünki Amoriylarning ⱪǝbiⱨlikining zihi tehitoxmidi, dedi.□ ■17 Xundaⱪ boldiki, kün petip ⱪarangƣu bolƣanda,mana, gɵxlǝrning otturisidin ɵtüp ketiwatⱪan, is-tütǝkqiⱪip turƣan bir otdan bilǝn yalⱪunluⱪ bir mǝx’ǝlkɵründi. □ 18-19 Dǝl xu küni Pǝrwǝrdigar Abrambilǝn ǝⱨdǝ tüzüp uningƣa: — «Mǝn sening nǝslinggǝbu zeminni Misirning eⱪinidin tartip Uluƣ dǝrya, yǝniƏfrat dǝryasiƣiqǝ berimǝn; yǝni Keniylǝr, Kǝnizziy-lar, Kadmoniylar,■ 20 Ⱨittiylar, Pǝrizziylǝr, Rǝfayiylar,21 Amoriylar, Ⱪanaaniylar, Girgaxiylar wǝ Yǝbusiylarningyurtini ularningki ⱪilimǝn» dedi.

□ 15:15 «ata-bowiliringƣa ⱪoxulisǝn» — bu sɵz eytilƣan obyektⱪaⱪarap mǝnisini bekitix mumkin. Angliƣuqi etiⱪadliⱪkixi bolsa ɵlgǝndin keyin uning roⱨi ⱨǝⱪⱪaniylarningroⱨlirining ⱪexiƣa ketidu; etiⱪadsiz bolsa, ularning roⱨietiⱪadsizlar bilǝn billǝ bolidu («Luⱪa» 16:13-19 wǝ «ⱪox-umqǝ sɵz»nimu kɵrüng). ■ 15:15 Yar. 25:7, 8. □ 15:16«Amoriylarning ⱪǝbiⱨliki» — Amoriylar Ⱪanaan zeminida turuwatⱪan ⱪǝ-bililǝr iqdǝ «yetǝkqi ⱪǝbilǝ» ⱨesablinatti. «Amoriylarning ⱪǝbiⱨlikiningzihi tehi toxmiƣanidi» — demǝk, Huda ularƣa towa ⱪilix pursiti bǝrsimu,ular towa ⱪilmay, yǝnila gunaⱨⱪa petip, Huda bekitkǝn qǝkkǝ yǝtkǝndǝ,Ibraⱨimning ǝwladliri bolƣan Israillar arⱪiliⱪ ularni jazalaydu; Israil-lar ularni zeminidin ⱨǝydǝp yoⱪitidu. Bu ixlar «Qɵl-BayawandikiSǝpǝr», «Ⱪanun Xǝrⱨi» wǝ «Yǝxua»da tǝpsiliy tǝswirlin-idu. «Misirdin qiⱪix»tiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimukɵrüng. ■ 15:16 Mis. 12:40. □ 15:17 «qüxǝnmǝ» —bu nǝrsilǝrning ǝⱨmiyiti, xundaⱪla Huda Ibraⱨim bilǝn baƣliƣan xu ǝⱨdǝtoƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz. ■ 15:18-19Yar. 12:7; 13:15; 24:7; 26:4; Mis. 32:13; Ⱪan. 1:8; 34:4.


Ismailning tuƣuluxi1 Əmma Abramning ayali Saray uningƣa ⱨeq bala tuƣupbǝrmidi; lekin uning Ⱨǝjǝr isimlik misirliⱪ bir dedikibar idi;□ 2 Saray Abramƣa: — Mana, Pǝrwǝrdigar menituƣuxtin tosti. Əmdi sǝn mening dedikimning ⱪexiƣakirgin; bǝlkim u arⱪiliⱪ ana bolup tiklinixim mumkin, —dedi. Abram bolsa Sarayning sɵzini ⱪobul kɵrdi.□3 Xuning bilǝn Abramning ayali Saray dediki misirliⱪⱧǝjǝrni ɵz eri Abramƣa toⱪalliⱪⱪa apirip bǝrdi (u waⱪittaAbram Ⱪanaan zeminida on yil olturƣanidi). 4 AbramⱧǝjǝrning ⱪexiƣa kirdi wǝ u ⱨamilidar boldi. Əmma uɵzining ⱨamilidar bolƣinini bilginidǝ, u ayal hojayininikɵzgǝ ilmas bolup ⱪaldi. 5 Saray Abramƣa ⱪeyidap: —Manga qüxkǝn bu horluⱪ sening bexingƣa qüxsun! Mǝnɵz dedikimni ⱪuqiⱪingƣa selip bǝrdim; ǝmdi u ɵziningⱨamilidar bolƣinini kɵrgǝndǝ mǝn uning nǝziridǝ kɵzgǝilinmidim. Hǝyr, Pǝrwǝrdigar sǝn bilǝn mening otturim-izda ⱨɵküm qiⱪarsun! — dedi.6 Abram Sarayƣa: — Mana, dediking ɵz ⱪolungdidur;sanga nemǝ layiⱪ kɵrünsǝ uningƣa xuni ⱪilƣin, — dedi.Buning bilǝn Saray uningƣa ⱪattiⱪliⱪ ⱪilixⱪa baxlidi; bun-ing bilǝn u uning aldidin ⱪeqip kǝtti.7 Əmma Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi uni qɵldiki bir bulaⱪn-ing yenida, yǝni Xur yolining boyidiki bulaⱪning yenidin□ 16:1 «Ⱨǝjǝr» — bu isim ibraniy tilida «Ⱨagar» dǝp elinidu. Biraⱪ bǝzioⱪurmǝnlǝr Ismailning apisini «Ⱨǝjǝr» dǝp ataxⱪa adǝtlǝngǝn. □ 16:2«bǝlkim u arⱪiliⱪ ana bolup tiklinixim mumkin» — ibraniy tilida «bǝlkim uarⱪiliⱪ ⱪuruluxum mumkin». Əyni waⱪittikiɵrp-adǝtlǝr boyiqǝ, ayalhojayinning dediki ayal hojayinning erigǝ bala tuƣupbǝrsǝ, balini ayal hojayinning balisi ⱨesablaxⱪa bolatti.

Yaritilix 16:8 55 Yaritilix 16:14tepip, uningƣa:□ 8 Əy Sarayning dediki Ⱨǝjǝr, nǝdinkǝlding, nǝgǝ barisǝn? — dǝp soridi. U jawab berip: —Mǝn hojayinim Sarayning aldidin ⱪeqip qiⱪtim, — dedi.9 Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi uningƣa: — Ayal hojayin-ingning ⱪexiƣa ⱪaytip berip, uning ⱪol astida bol, — dedi.10 Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi uningƣa yǝnǝ: — Sen-ing nǝslingni xundaⱪ awutimǝnki, kɵplükidin uni sanapbolƣili bolmaydu, — dedi.11 Andin Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi uningƣa: Mana, sǝnⱨamilidarsǝn; sǝn bir oƣul tuƣup, uningƣa Ismail dǝpat ⱪoyƣin; qünki Pǝrwǝrdigar sening jǝbir-japayingnianglidi.□ 12 U yawa exǝk kǝbi bir adǝm bolidu; uning ⱪoliⱨǝr adǝmgǝ ⱪarxi uzitilidu, xuningdǝk ⱨǝr adǝmning ⱪoliuningƣa ⱪarxi uzitilidu; u ⱪerindaxlirining udulida ayrimturidu, dedi.□ ■13 Ⱨǝjǝr ɵz-ɵzigǝ: «Mǝn muxu yǝrdǝ meni Kɵrgüqiniarⱪisidin kɵrdüm» dǝp, ɵzigǝ sɵz ⱪilƣan Pǝrwǝrdigarni:«Sǝn meni kɵrgüqi Tǝngridursǝn» dǝp atidi.□ 14 Xuningbilǝn u ⱪuduⱪ: «Bǝǝr-laⱨay-roy» dǝp ataldi. U Ⱪadǝx bilǝnBǝrǝd xǝⱨirining ariliⱪididur.□ ■□ 16:7 «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi» — «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng. «Pǝr-wǝrdigarning Pǝrixtisi» Tǝwrat dǝwridǝ intayin alaⱨidǝbir xǝhs idi. Bǝzi ixlarda U Hudaning ornida kɵrünǝtti(mǝsilǝn, yǝnǝ 7-14-ayǝt, 18-babni kɵrüng). □ 16:11«Ismail» — ibraniy tilida «Ixmail». Mǝnisi «Huda anglidi». □ 16:12«U ⱪerindaxlirining udulida ayrim turidu » — yaki «xǝrⱪ tǝripidǝ turidu».Mǝyli ⱪaysi tǝrjimisi toƣra bolsun, bexarǝtning asasiy mǝnisi xuki, Ismail(wǝ uning ǝwladliri) baxⱪilar bilǝn, ⱨǝtta ɵz uruⱪ-tuⱪⱪanliri bilǝnarilaxmay ayrim turidu yaki ularƣa ɵqmǝnliktǝ yaxaydu.■ 16:12 Yar. 25:18. □ 16:13 «meni Kɵrgüqini arⱪisidinkɵrdüm» — yaki pǝⱪǝt «meni Kɵrgüqini kɵrdüm». Yǝnǝ baxⱪabirhil tǝrjimisi: «Meni kɵrgüqini kɵrüpmu, yǝnǝ tirikⱪaldim!». □ 16:14 «Bǝǝr-laⱨay-roy» — mǝnisi «meni Kɵrgüqiningⱪuduⱪi». ■ 16:14 Yar. 24:62; 25:11.

Yaritilix 16:15 56 Yaritilix 17:515 Ⱨǝjǝr Abramƣa bir oƣul tuƣup bǝrdi. Abram Ⱨǝjǝruningƣa tuƣup bǝrgǝn oƣliƣa Ismail dǝp at ⱪoydi.■16 Ⱨǝjǝr Abramƣa Ismailni tuƣup bǝrgǝndǝ Abram sǝksǝnaltǝ yaxta idi.

17Hudaning Ɵz ǝⱨdisini bekitixi; ǝⱨdǝ bǝlgisi — hǝtnǝ

1 Abram toⱪsan toⱪⱪuz yaxⱪa kirgǝndǝ, PǝrwǝrdigarAbramƣa kɵrünüp uningƣa: — Mǝn Ⱪadir Tǝngridur-mǝn. Sǝn Mening aldimda mengip, kamil bolƣin.□ ■2 Mǝn Ɵzüm bilǝn sening arangda ǝⱨdǝmni bekitip, seniintayin zor kɵpǝytimǝn, — dedi.■3 Abram ɵzini taxlap yüzini yǝrgǝ yeⱪip yatti; Huda uningbilǝn yǝnǝ sɵzlixip mundaⱪ dedi: —4 Ɵzümgǝ kǝlsǝm, mana, Mening ǝⱨdǝm sǝn bilǝn tüzül-gǝndur: — Sǝn nurƣun ǝl-millǝtlǝrning atisi bolisǝn.□ ■5 Xuning üqün sening isming buningdin keyin Abramatalmaydu, bǝlki isming Ibraⱨim bolidu; qünki Mǝn seni■ 16:15 Gal. 4:22. □ 17:1 «Ⱪadir Tǝngri» — ibraniy tilida «Əl-Xadday».«Xadday» degǝn sɵz bǝlkim «mürǝ» degǝn mǝnidiki sɵzdinqiⱪⱪan — xuning bilǝn «xadday» «mǝn yɵlǝngǝn mürǝm»degǝndǝk yeⱪimliⱪ mǝnini bildüridu. «Mening aldimdamengip» — Hudaƣa etiⱪad ⱪilƣuqilarƣa Hudaning tǝy-yarliƣan bir yoli bar, ular uningda mengixi kerǝk. Demǝk,etiⱪadqilar «Huda meni kɵrüp turidu, wijdanim boyiqǝmengixim kerǝk» degǝn uⱪumda yaxaydu. ■ 17:1 Yar. 5:22.■ 17:2 Yar. 12:2; 13:16; 15:5, 18; Mis. 2:24; 6:4; Law. 26:42. □ 17:4

«mana, Mening ǝⱨdǝm sǝn bilǝn tüzülgǝndur: —» — yaki «mana, Mǝn sǝnbilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝm xudur: -». ■ 17:4 Rim. 4:17.


nurƣun ǝl-millǝtlǝrning atisi ⱪildim.□ 6 Mǝn seni intayinzor kɵpǝytimǝn; xuning bilǝn sǝndin kɵp ǝl-ⱪowmlarnipǝyda ⱪilimǝn, puxtungdin padixaⱨlar qiⱪidu.■ 7 Mǝnsǝn wǝ sǝndin keyinki nǝslingning Hudasi bolux üqünƟzüm sǝn wǝ sǝndin keyinki nǝslingning arisida ǝbǝdiyǝⱨdǝ süpitidǝ bu ǝⱨdǝmni tiklǝymǝn;■ 8 Mǝn sanga wǝsǝndin keyinki nǝslinggǝ sǝn ⱨazir musapir bolup turƣanbu zeminni, yǝni pütkül Ⱪanaan zeminini ǝbǝdiy birmülük süpitidǝ ata ⱪilimǝn; wǝ Mǝn ularning Hudasibolimǝn, — dedi.■9 Andin Huda Ibraⱨimƣa yǝnǝ: — Sǝn ɵzüng Meningǝⱨdǝmni tutⱪin, ɵzüng wǝ sǝndin keyinki nǝslingmuǝwladtin-ǝwladⱪa buni tutuxi kerǝk. 10 Mǝn sǝn bilǝnwǝ sǝndin keyinki nǝsling bilǝn tüzgǝn, silǝrning tutux-unglar kerǝk bolƣan ǝⱨdǝm xuki, aranglardiki ⱨǝrbirǝrkǝk hǝtnǝ ⱪilinsun.□ 11 Xuning bilǝn silǝr hǝtni-likinglarni kesiwetixinglar kerǝk; bu Mǝn bilǝn silǝrn-ing aranglardiki ǝⱨdining bǝlgisi bolidu.■ 12 Barliⱪǝwladliringlar, nǝsildin-nǝsilgǝ aranglarda, mǝyli ɵydǝtuƣulƣanlar bolsun, yaki ǝwladinglardin bolmay yat-lardin pulƣa setiwelinƣanlar bolsun, ⱨǝmmǝ ǝrkǝksǝkkiz künlük bolƣanda hǝtnǝ ⱪilinsun.■ 13 Ɵyüngdǝtuƣulƣanlar bilǝn pulungƣa setiwalƣanlarning ⱨǝm-misi hǝtnǝ ⱪilinixi kerǝk. Xundaⱪ ⱪilƣanda, Meningǝⱨdǝm tǝnliringlarda ornap, ǝbǝdiy bir ǝⱨdǝ bolidu.14 Lekin hǝtniliki turup, tehi hǝtnǝ ⱪilinmiƣan ⱨǝrbirǝrkǝk Mening ǝⱨdǝmni buzƣan ⱨesablinip, üzüp taxlin-□ 17:5 «Ibraⱨim» — ibraniy tilida «Awraⱨam». Buning mǝnisi «nurƣunǝwladlirining atisi» yaki «kɵpligǝn hǝlⱪlǝrning atisi». ■ 17:6Mat. 1:6. ■ 17:7 Yar. 13:15. ■ 17:8 Yar. 15:18; Ⱪan. 1:8. □ 17:10«Mǝn sǝn bilǝn...» — ibraniy tilida «Mǝn silǝr bilǝn...». Bu «silǝr» Ibraⱨimwǝ barliⱪɵyidiki adǝmlǝrni kɵrsitixi kerǝk. ■ 17:11 Ros. 7:8;Rim. 4:11. ■ 17:12 Law. 12:3; Luⱪa 2:21.

Yaritilix 17:15 58 Yaritilix 17:19idu, — dedi.15 Huda Ibraⱨimƣa yǝnǝ sɵz ⱪilip: — Ayaling Sarayniǝmdi Saray dǝp atimiƣin, bǝlki ismi Saraⱨ bolsun.□16 Mǝn uningƣa bǝht-bǝrikǝt berip, uningdinmu sangabir oƣul berimǝn. Mǝn dǝrwǝⱪǝ uni bǝrikǝtlǝymǝn;xuning bilǝn u ǝl-millǝtlǝrning anisi bolidu; hǝlⱪlǝrningpadixaⱨlirimu uningdin qiⱪidu, — dedi.□17 Ibraⱨim yǝnǝ ɵzini yǝrgǝ etip düm yetip külüp kǝtti wǝkɵnglidǝ: «Yüz yaxⱪa kirgǝn adǝmmu baliliⱪ bolalarmu?Toⱪsan yaxⱪa kirgǝn Saraⱨmu bala tuƣarmu?!», — dedi.□18 Ibraⱨim Hudaƣa: — Aⱨ, Ismail aldingda yaxisa idi!dedi.□19 Huda uningƣa: — Yaⱪ, ayaling Saraⱨ jǝzmǝn sanga biroƣul tuƣup beridu. Sǝn uningƣa «Isⱨaⱪ» dǝp at ⱪoyƣin.Mǝn uning bilǝn ɵz ǝⱨdǝmni tüzimǝn; bu uningdinkeyin kelidiƣan nǝsli bilǝn baƣliƣan ǝbǝdiy bir ǝⱨdǝ□ 17:15 «Saray» — mǝnisi «mening mǝlikǝm». Lekin «Saraⱨ» bolsa pǝⱪǝt«mǝlikǝ» degǝn mǝnidǝ. Buning ǝⱨmiyiti bǝlkim xuki, xu qaƣdin baxlapSaraⱨ pǝⱪǝt Ibraⱨim ɵzigila «mǝlikǝ» bolupla ⱪalmay, bǝlkiHuda aldidimu etiⱪadi tüpǝylidin «mǝlikǝ» dǝp ⱨesablin-idu («Ibr.» 11:11ni kɵrüng). □ 17:16 «... u ǝl-millǝtlǝrninganisi bolidu» — Saraⱨdin bolƣan xu ǝl-millǝtlǝr «Yǝⱨuda», «Israil» (onⱪǝbilǝ) wǝ «Edom» bolidu. On ⱪǝbilǝ sürgün bolƣandin keyin ulardin ⱨazirⱪibirnǝqqǝ millǝt xǝkillǝngǝn boluxi mumkin. □ 17:17 «Ibraⱨim ... külüpkǝtti» — Ibraⱨim yǝnǝ ɵzini yǝrgǝ etip düm yetip külüp kǝttiibraⱨimning külgǝnliki bǝlkim yerim ixǝnq, yerim ixǝnq-sizliktin, yerim gumandin, yerim huxalliⱪtin bolsa kerǝk.Lekin «Rim.» 4:17-21dǝ deyilgǝnlǝr boyiqǝ, Ibraⱨim tezlatoluⱪ ixǝnqkǝ kǝldi. Uning bolƣusi oƣli «Isⱨaⱪ»ningismining mǝnisi «külkǝ»dur. □ 17:18 «Ismail Sening aldingdayaxisa idi!» — Mǝnisi, bǝlkim, «Ismail sǝn Hudaning bǝht-bǝrikitigǝ erixsun!»degǝndǝktur. Heli roxǝnki, Ibraⱨim muxu waⱪitⱪiqǝ Ismailni Huda wǝdǝⱪilƣan oƣlum, dǝp ümid ⱪilip kǝlgǝnidi.

Yaritilix 17:20 59 Yaritilix 18:2süpitidǝ bolidu.□ ■ 20 Ismailƣa kǝlsǝk, uning toƣrisidikiduayingni anglidim. Mana, Mǝn uni bǝrikǝtlǝp, nǝslinikɵpǝytip, intayin zor awutimǝn. Uning puxtidin on ikkiǝmir qiⱪidu; Mǝn uni uluƣ bir hǝlⱪ ⱪilimǝn.□ ■ 21 Biraⱪǝⱨdǝmni bolsa Mǝn kelǝr yili dǝl muxu waⱪitta Saraⱨsanga tuƣup beridiƣan oƣul — Isⱨaⱪ bilǝn tüzimǝn, —dedi.■22 Huda Ibraⱨim bilǝn sɵzlixip bolup, uning yenidinyuⱪiriƣa qiⱪip kǝtti.23 Xuning bilǝn xu künila Ibraⱨim ɵz oƣli Ismailni, ɵzɵyidǝ tuƣulƣanlar wǝ pulƣa setiwalƣanlarning ⱨǝm-misini, yǝni uning ɵyidiki barliⱪ ǝrkǝklǝrni elip, Hudauningƣa eytⱪandǝk ularning hǝtnilikini kesip hǝtnǝ ⱪildi.24 Ibraⱨimning hǝtniliki kesilip, hǝtnǝ ⱪilinƣanda, toⱪsantoⱪⱪuz yaxⱪa kirgǝnidi. 25 Uning oƣli Ismailning hǝtnilikikesilip, hǝtnǝ ⱪilinƣanda, on üq yaxta idi. 26-27 Ibraⱨimbilǝn uning oƣli Ismail dǝl xu künningɵzidǝ hǝtnǝ ⱪilindiwǝ xundaⱪla uning ɵyidiki ⱨǝmmǝ ǝr kixilǝr, mǝyli ɵyidǝtuƣulƣan bolsun yaki yattin pulƣa setiwelinƣanlar bol-sun, ⱨǝmmisi uning bilǝn billǝ hǝtnǝ ⱪilindi.

18Ərxtin qüxkǝn üq meⱨman

1 Pǝrwǝrdigar Mamrǝdiki dubzarliⱪning yenidaIbraⱨimƣa kɵründi; bu kün ǝng issiƣan waⱪit bolup,u ɵz qedirining ixikidǝ olturatti. 2 U bexini kɵtürüpnǝzǝr seliwidi, mana uning udulida üq kixi ɵrǝ turatti.Ularni kɵrüp u qedirining ixikidin ⱪopup, ularning aldiƣa□ 17:19 «Isⱨaⱪ» — mǝnisi «külkǝ». ■ 17:19 Yar. 18:10; 21:2. □ 17:20«uluƣ bir hǝlⱪ» — bu ǝrǝblǝrdur. ■ 17:20 Yar. 16:10; 25:12,16. ■ 17:21Yar. 21:2.


yügürüp berip, yǝrgǝ tǝgküdǝk tǝzim ⱪilip:■ 3 — i Rǝbbim,ǝgǝr peⱪir nǝzǝrliridǝ iltipat tapⱪan bolsam, ɵtünimǝnki,ⱪullirining yenidin ɵtüp kǝtmigǝyla;□ 4 azƣina sukǝltürülsun, silǝr putliringlarni yuyup dǝrǝhning tegidǝaram eliwelinglar. 5 Silǝr ɵz ⱪulunglarning yenidinɵtkǝnikǝnsilǝr, mǝn bir qixlǝm nan elip qiⱪay, silǝrⱨarduⱪunglarni qiⱪirip, andin ɵtüp kǝtkǝysilǝr, dedi.Ular jawab berip: — Eytⱪiningdǝk ⱪilƣin, dewidi,6 Ibraⱨim qediriƣa Saraⱨning ⱪexiƣa yügürüp kirip,uningƣa: — Üq das esil undin tez hemir yuƣurup toⱪaqǝtkin, — dedi.□7 Andin Ibraⱨim kala padisiƣa yügürüp berip, yumranobdan bir mozayni tallap, qakiriƣa tapxurdi; u buni tezlatǝyyar ⱪildi.8-9 Andin Ibraⱨim seriⱪ may, süt wǝ tǝyyarlatⱪan mozaynielip kelip, ularning aldiƣa tutup, ɵzi dǝrǝhning tegidǝularning aldida ɵrǝ turdi; ular ulardin yedi. Ular un-ingdin: ayaling Saraⱨ nǝdǝ, dǝp soriwidi, u jawab berip:— Mana, qedirda, dedi.10 Birsi: — Mǝn kelǝr yili muxu waⱪitta ⱪexingƣa jǝzmǝnⱪaytip kelimǝn, wǝ mana u waⱪitta ayaling Saraⱨningbir oƣli bolidu, — dedi. Saraⱨ bolsa uning kǝynidikiqedirning ixikidǝ turup, bularni anglawatatti.□ ■11 Ibraⱨim bilǝn Saraⱨ ikkisi yaxinip, ⱪerip ⱪalƣanidi;Saraⱨta ayal kixilǝrdǝ bolidiƣan adǝt kɵrüx tohtapⱪalƣanidi.■ 12 Xunga Saraⱨɵz iqidǝ külüp: — Mǝn xunqǝⱪerip kǝtkǝn tursam, rasttinla lǝzzǝt kɵrǝlǝrmǝnmu? Er-■ 18:2 Ibr. 13:2. □ 18:3 «Rǝbbim» — ibraniy tilida «Adonay». Busɵzigǝ ⱪariƣanda Ibraⱨim bu meⱨmanning Pǝrwǝrdigarikǝnlikini bilip yǝtkǝnidi. □ 18:6 «üq das» — ibraniy tilida «üqseaⱨ». Üq seaⱨ bǝlkim 22 litr un boluxi mumkin idi. □ 18:10 «Birsi» —ibraniy tilida «u». ■ 18:10 Yar. 17:19,21; 21:2. ■ 18:11 Yar. 17:17;Rim. 4:19; Ibr. 11:11.

Yaritilix 18:13 61 Yaritilix 18:20immu ⱪerip kǝtkǝn tursa? — dǝp hiyal ⱪildi.■13 Pǝrwǝrdigar Ibraⱨimƣa: — Saraⱨning: «Mǝn ⱪeripkǝtkǝn tursam, rasttinla bala tuƣarmǝnmu?» dǝp külgininemisi? 14 Pǝrwǝrdigarƣa mumkin bolmaydiƣan tilsimatix barmu? Bekitkǝn waⱪitta, yǝni kelǝr yili dǝl bu qaƣdaⱪaytip kelimǝn wǝ u waⱪitta Saraⱨning bir oƣli bolidu, —dedi.■15 Əmma Saraⱨ ⱪorⱪup ketip: — Külmidim, dǝp inkar ⱪildi.Lekin U: — Yaⱪ, sǝn küldüng, — dedi.

Ibraⱨimning Hudadin jiyǝni Lut üqün ɵtünuxi16 Andin bu zatlar u yǝrdin ⱪopup, Sodom tǝrǝpkǝnǝzirini aƣdurdi. Ibraⱨimmu ularni uzitip, ular bilǝn billǝmangdi.17 Pǝrwǝrdigar: — Mǝn ⱪilidiƣan iximni Ibraⱨimdinyoxursam bolamdu?■ 18 Qünki Ibraⱨimdin uluƣ wǝküqlük bir ǝl qiⱪidu wǝ xuningdǝk yǝr yüzidiki barliⱪǝl-millǝtlǝr u arⱪiliⱪ bǝht-bǝrikǝtkǝ muyǝssǝr bolidiƣantursa?■ 19 Qünki Mǝn uni bilip talliƣanmǝn; u qoⱪum ɵzbalilirini wǝ uning ɵyidikilǝrni ɵzigǝ ǝgǝxtürüp, ularƣaPǝrwǝrdigarning yolini tutup, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni wǝ adalǝtniyürgüzüxni ɵgitidu. Buning bilǝn Mǝnki PǝrwǝrdigarIbraⱨim toƣruluⱪ ⱪilƣan wǝdǝmni ǝmǝlgǝ axurimǝn, —dedi.□20 Andin Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dedi: — «Sodom wǝ Go-morra toƣruluⱪ kɵtürülgǝn dad-pǝryad naⱨayiti küqlük,■ 18:12 Ⱨak. 19:26; 1Pet. 3:6. ■ 18:14 Mat. 19:26; Luⱪa 1:37.

■ 18:17 Am. 3:7. ■ 18:18 Yar. 12:3; 22:18; 26:4; Ros. 3:25;Gal. 3:8. □ 18:19 «Qünki Mǝn uni bilip talliƣanmǝn; u qoⱪum ɵzbalilirini wǝ uning ɵyidikilǝrni ɵzigǝ ǝgǝxtürüp...» — baxⱪabirhil tǝrjimisi: «Qünki Mǝn... u ɵz baliliriƣa ɵgǝtsun dǝp unibilip talliwaldim». Lekin bundaⱪ tǝrjimǝ ayǝtning ikkinqiⱪismiƣa anqǝ mas kǝlmǝydu.

Yaritilix 18:21 62 Yaritilix 18:29ularning gunaⱨi intayin eƣir bolƣini üqün,□ 21 Mǝnⱨazirla qüximǝn, ⱪilmixliri rasttinla xu dad-pǝryadlardinManga mǝlum bolƣandǝk xunqǝ rǝzilmu, bilip baⱪay;unqǝ rǝzil bolmiƣandimu, Mǝn uni bilixim kerǝk».22 Xuning bilǝn bu kixilǝr u yǝrdin ⱪozƣilip, Sodomtǝrǝpkǝ yol aldi. Lekin Ibraⱨim yǝnila Pǝrwǝrdigarningaldida ɵrǝ turatti.□23 Ibraⱨim yeⱪin berip: — Sǝn rasttinla ⱨǝⱪⱪaniylarnirǝzillǝr bilǝn ⱪoxup ⱨalak ⱪilamsǝn? 24 Xǝⱨǝrdǝ ǝllikⱨǝⱪⱪaniy kixi bar boluxi mumkin; Sǝn rasttinla xu jayniⱨalak ⱪilamsǝn, ǝllik ⱨǝⱪⱪaniy kixi üqün u jayni kǝqürümⱪilmamsǝn? 25 Yaⱪ, yaⱪ. Bu ix Sǝndin neri bolƣay!Ⱨǝⱪⱪaniylarni rǝzillǝrgǝ ⱪoxup ɵltürüp, ⱨǝⱪⱪaniylarƣarǝzillǝrgǝ ohxax muamilǝ ⱪilix Sǝndin neri bolƣay!Pütkül jaⱨanning soraⱪqisi adalǝt yürgüzmǝmdu? —dedi.■26 Pǝrwǝrdigar jawab berip: — Əgǝr Mǝn Sodom xǝⱨiridǝǝllik ⱨǝⱪⱪaniyni tapsam, ular üqün pütkül jayni ayapⱪalimǝn, — dedi.27 Andin Ibraⱨim jawab berip: — Mana mǝn pǝⱪǝt topabilǝn küldin ibarǝt bolsammu, mǝn Igǝm bilǝn sɵzlǝxkiliyǝnǝ petinalidim. 28 Mubada xu ǝllik ⱨǝⱪⱪaniydin bǝx kixikǝm bolsa, Sǝn bu bǝx kixining kǝm bolƣini üqün pütkülxǝⱨǝrni yoⱪitamsǝn? — dedi.U: — Əgǝr Mǝn xu yǝrdǝ ⱪiriⱪ bǝxni tapsammu, uniyoⱪatmaymǝn, dedi.29 Ibraⱨim Uningƣa sɵzini dawam ⱪilip: — Xu yǝrdǝ ⱪiriⱪ□ 18:20 «Sodom bilǝn Gomorra toƣruluⱪ kɵtürülgǝn dad-pǝryad»— bu pǝryad xübⱨisizki, Sodom bilǝn Gomorra tǝripidin horlanƣan wǝ zulumyegǝnlǝrdin kɵtürülgǝn bolsa kerǝk («Əz.» 16:49ni kɵrüng).□ 18:22 «bu kixilǝr» — keyinki bayanlar boyiqǝ, Pǝrwǝrdigar Ibraⱨimbilǝn ⱪaldi; ⱪalƣan ikki zat Sodomƣa mangidu wǝ xu yǝrdǝ (19-bab) Lutniⱪutⱪuzuwalidu. Xu ikki zat pǝrixtilǝr idi (19:1). ■ 18:25 Rim. 3:6.

Yaritilix 18:30 63 Yaritilix 19:2kixila tepilixi mumkin, dewidi, Pǝrwǝrdigar: — Bu ⱪiriⱪiüqün uni yoⱪatmaymǝn, — dedi.30 U yǝnǝ sɵz ⱪilip: I Igǝm, hapa bolmiƣaysǝn, mǝn yǝnǝsɵz ⱪilay. Xu yǝrdǝ ottuzi tepilixi mumkin? — dedi.U: — Əgǝr Mǝn u yǝrdǝ ottuzni tapsammu, yoⱪatmaymǝn,— dedi.31 U yǝnǝ sɵz ⱪilip: — Mana ǝmdi mǝn Igǝm bilǝnsɵzlǝxkili jür’ǝt ⱪildim; xu yǝrdǝ yigirmisi tepiliximumkin, — dedi.Pǝrwǝrdigar sɵz ⱪilip: bu yigirmisi üqün u yǝrni yoⱪat-maymǝn, — dedi.32 U sɵzlǝp: — I Igǝm, hapa bolmiƣay, mǝn pǝⱪǝt muxu birⱪetimla sɵz ⱪilay! Xu yǝrdǝ oni tepilixi mumkin, dewidi,u jawab berip: — Mǝn oni üqün uni yoⱪatmaymǝn, — dedi.33 Pǝrwǝrdigar Ibraⱨim bilǝn sɵzlixip bolƣandin keyinkǝtti; Ibraⱨimmu ɵz jayiƣa ⱪaytip kǝtti.

19Sodom xǝⱨiridikilǝrning rǝzilliki

1 Ikki pǝrixtǝ kǝqtǝ Sodomƣa yetip kǝldi; xu qaƣda LutSodomning dǝrwazisida olturatti. Lut ularni kɵrüplaornidin turup, aldiƣa qiⱪip yüzi yǝrgǝ tǝgküdǝk tǝzimⱪilip:□ 2 — Mana, ǝy hojilirim, kǝminilirining ɵyigǝqüxüp putliringlarni yuyup ⱪonup ⱪalƣaysilǝr; andin ǝtǝsǝⱨǝr ⱪopup yolƣa qiⱪsanglarmu bolidu, dewidi, bularjawabǝn: — Yaⱪ, biz xǝⱨǝr mǝydanida kǝqlǝymiz, —dedi.■□ 19:1 «dǝrwazisida olturatti» — kona zamanlarda pǝⱪǝt xǝⱨǝrningmɵtiwǝrliri wǝ aⱪsaⱪalliri dǝrwazida olturuxⱪa muyǝssǝridi. Xunga Lut Sodom xǝⱨiridǝ «mɵtiwǝr» ⱨesablinatti.■ 19:2 Yar. 18:4.

Yaritilix 19:3 64 Yaritilix 19:133 Əmma u ularni qing tutuwidi, ahir ular uning bilǝn beripɵyigǝ kirdi. U ularƣa dastihan selip, petir toⱪaqlarnipixurup bǝrdi, ular ƣizalandi.■4 Ular tehi yatmiƣanidi, xǝⱨǝrdikilǝr, yǝni Sodomningǝrkǝkliri, yax, ⱪeri ⱨǝmmisi ⱨǝrⱪaysi mǝⱨǝllilǝrdin kelipɵyni ⱪorxiwaldi; 5 ular Lutni qaⱪirip uningƣa: — Bügünkǝqtǝ seningkigǝ kirgǝn adǝmlǝr ⱪeni? Ularni bizgǝqiⱪirip bǝr, biz ular bilǝn yeⱪinqiliⱪ ⱪilimiz, — dedi.6 Lut dǝrwazining aldiƣa, ularning ⱪexiƣa qiⱪip, ixikniyepiwetip, 7 ularƣa: — Əy buradǝrlirim, mundaⱪ rǝzillikniⱪilmanglar! 8 Mana, tehi ⱨeq ǝr bilǝn billǝ bolmiƣan ikkiⱪizim bar; ularni silǝrgǝ qiⱪirip berǝy. Ular bilǝn haliƣin-inglarni ⱪilinglar. Əmma bu adǝmlǝr ɵgzǝmning sayisiastiƣa kirgǝnikǝn, silǝr ularni ⱨeqnemǝ ⱪilmanglar! —dedi.9 Lekin ular jawab berip: «Neri tur!» deginiqǝ, yǝnǝ: — Buyǝrdǝ turuxⱪa kǝlgǝn bu musapir ⱨakim bolmaⱪqimikǝn?Əmdi sanga ularƣa ⱪilƣandinmu bǝttǝr yamanliⱪ ⱪilimiz!— dǝp Lutni ⱪistap, ixikni qeⱪixⱪa basturup kǝldi.■10 Əmma u ikki kixi ⱪollirini uzitip Lutni ɵygǝ ɵz ⱪex-iƣa tartip ǝkiriwelip, ixikni taⱪiwaldi 11 wǝ ɵyning dǝr-wazisining aldidiki adǝmlǝrni kiqikidin tartip qongiƣiqǝkorluⱪⱪa muptila ⱪildi; xuning bilǝn ular dǝrwazini izdǝp,ⱨalidin kǝtti.

Lutning Sodomdin ⱪeqixi12 Andin ikkǝylǝn Lutⱪa: — Muxu yǝrdǝ yǝnǝ birǝr kimingbarmu? Küy’oƣul, oƣul yaki ⱪizliring wǝ yaki xǝⱨǝrdǝbaxⱪa adǝmliring bolsa ularni bu yǝrdin elip kǝtkin!13 Qünki biz bu yǝrni yoⱪitimiz; qünki ular toƣruluⱪkɵtürülgǝn dad-pǝryad Pǝrwǝrdigarning aldida intayin■ 19:3 Ibr. 13:2. ■ 19:9 Mis. 2:14; Ros. 7:27; 2Pet. 2:7, 8.

Yaritilix 19:14 65 Yaritilix 19:22küqlük bolƣaq, Pǝrwǝrdigar bizni uni yoⱪitixⱪa ǝwǝtti, —dedi.14 Xuning bilǝn Lut taxⱪiriƣa qiⱪip, ⱪizlirini alidiƣanbolƣusi küy’oƣullirining ⱪexiƣa berip: «Əmdi ⱪopup buyǝrdin qiⱪip ketinglar; qünki Pǝrwǝrdigar xǝⱨǝrni yoⱪi-tidu» — dedi. Əmma u bolƣusi küy’oƣullirining nǝzirigǝqaⱪqaⱪ ⱪilƣandǝk kɵründi.15 Tang atⱪanda, pǝrixtilǝr Lutni aldiritip: — Əmdi ⱪopupayaling bilǝn ⱪexingdiki ikki ⱪizingni alƣin; bolmisaxǝⱨǝrning ⱪǝbiⱨlikigǝ qetilip ⱪelip, ⱨalak bolisǝn, — dedi.16 Əmma u tehiqǝ arisaldi bolup turƣanda, Pǝrwǝrdigaruningƣa rǝⱨim ⱪilƣanliⱪi üqün, u ikkiylǝn Lutning ⱪolini,ayalining ⱪolini wǝ ikki ⱪizining ⱪollirini tutup, ularnixǝⱨǝrning sirtiƣa ǝqiⱪip, orunlaxturup ⱪoydi. 17 Ularniqiⱪarƣandin keyin xu ix boldiki, ulardin biri uningƣa:— Jeningni elip ⱪaq, ⱨalak bolmasliⱪing üqün kǝyn-inggǝ ⱪarimay, tüzlǝngliktiki ⱨeq yǝrdǝ tohtimay, taƣⱪaⱪaqⱪin! — dedi.18 Lekin Lut ularƣa: — Undaⱪ bolmiƣay, ǝy hojam,ɵtünüp ⱪalay!□ 19 Mana, kǝminǝng kɵzüngdǝ ilti-pat tapti, jenimni ⱪutⱪuzdung, manga zor mǝrⱨǝmǝtkɵrsǝtting; ǝmma mǝn taƣⱪa ⱪaqalmaymǝn; undaⱪ ⱪil-sam, manga birǝr apǝt qüxüp, ɵlüp ketǝrmǝnmikin.20 Ⱪara, awu xǝⱨǝrgǝ ⱪeqip barsa bolƣudǝk naⱨayiti yeⱪinikǝn, xundaⱪla kiqik xǝⱨǝr ikǝn! Ɵtünüp ⱪalay, mening xuyǝrgǝ ⱪeqiximƣa yol ⱪoyƣaysǝn! U kiqik xǝⱨǝr ǝmǝsmu?!Jenim xu yǝrdǝ aman ⱪalidu! — dedi.21 Pǝrixtǝ uningƣa jawab berip: — Hǝyr, bu ixtimusanga maⱪul bolay, sǝn eytⱪan xu xǝⱨǝrni wǝyran ⱪilmay.22 Əmdi u yǝrgǝ tezdin ⱪeqip barƣin; qünki sǝn xu yǝrgǝyetip barmiƣuqǝ ⱨeq ix ⱪilalmasmǝn, — dedi. Xunga u□ 19:18 «hojam» — yaki «Rǝbbim».

Yaritilix 19:23 66 Yaritilix 19:29xǝⱨǝrning ismi «Zoar» dǝp atalƣan.□

Sodom bilǝn Gomora xǝⱨǝrlirining wǝyran ⱪilinixi23 Lut Zoarƣa yetip barƣanda kün nuri yǝr yüzigǝ qe-qilƣanidi. 24 Xu qaƣda Pǝrwǝrdigar ǝrxtin, ɵz yeni-din Sodom bilǝn Gomorraning üstigǝ günggürt wǝ otyaƣdurup,■ 25 xu xǝⱨǝrlǝrni, pütkül tüzlǝnglikni ⱨǝmdǝxǝⱨǝrlǝrdiki barliⱪ aⱨalilǝr wǝ yǝrdin üngǝnlǝrni ⱪoxupbǝrbat ⱪildi.26 Lekin Lutning arⱪisidin mangƣan ayali kǝynigǝ ⱪari-widi, tuz tüwrükkǝ aylinip ⱪaldi.■27 Ətisi tang sǝⱨǝrdǝ, Ibraⱨim ⱪopup ilgiri Pǝrwǝrdigar-ning aldida turƣan jayƣa qiⱪip, 28 Sodom bilǝn Gomorratǝrǝpkǝ, xundaⱪla tüzlǝnglikning ⱨǝmmǝ yerigǝ nǝzǝrseliwidi, mana, yǝr yüzidin humdanning tütünidǝk tütünɵrlǝwatⱪinini kɵrdi. 29 Əmma xundaⱪ boldiki, Huda utüzlǝngliktiki xǝⱨǝrlǝrni wǝyran ⱪilƣanda, U Ibraⱨimni□ 19:22 «Zoar» — mǝnisi «kiqik». Lutning bu iltimasi tolimu ƣǝlitǝ idi: (1)Zoar ǝslidǝ «tüzlǝngliktiki bǝx xǝⱨǝr»din biri bolup (14:2), Sodom bilǝn yeⱪinmunasiwǝttǝ idi. Xundaⱪla Sodomƣa ohxax gunaⱨlarƣa petip ⱪalƣan boluximumkin idi. Xunga pǝrixtilǝr ǝslidǝ Zoarni yoⱪatmaⱪqi bolƣan (22-ayǝt); (2)Lut Sodom xǝⱨirining gunaⱨlirini wǝ hǝtǝrlikini obdan bilip turupmu, yǝnilauningƣa ohxaydiƣan yǝnǝ bir xǝⱨǝrgǝ ⱪaqmaⱪqi boldi; (3) gǝrqǝ Huda ajayibyol bilǝn uni wǝ ailisidiklirini ⱪutⱪuzƣan bolsimu, u yǝnila «taƣⱪa ⱪeqix»tinⱪorⱪti, u bǝlki «birǝr apǝt beximƣa qüxüxi mumkin» dǝp oyliƣan boluximumkin. Bular uning etiⱪadsizliⱪi idi. (4) bizningqǝ, uning xundaⱪ iltimasⱪilixining sǝwǝbi, u ««sepilliⱪ xǝⱨǝr» iqidǝ tursam aman-esǝn bolimǝn» dǝpbildi. Ibraⱨim bolsa Hudaning baxpanaⱨliⱪiƣa ixinip, sepilsiz qedirlardaturup, tolimu hatirjǝm yaxidi. (5) ahir berip Lut Zoarda hatirjǝm bolalmayyǝnila taƣⱪa qiⱪip xu yǝrni makan ⱪildi (30-ayǝt). Bu wǝⱪǝlǝr toƣruluⱪ yǝnǝ«ⱪoxumqǝ sɵz»imizdimu azraⱪ tohtilimiz. ■ 19:24 Ⱪan. 29:22;Yǝx. 13:19; Yǝr. 20:16; 50:40; Yiƣ. 4:6; Əz. 16:50; Ⱨox. 11:8; Am. 4:11; Zǝf. 2:9;Luⱪa 17:29; 2Pet. 2:6; Yǝⱨ. 7. ■ 19:26 Luⱪa 17:32.


esigǝ elip, Lut turƣan xǝⱨǝrlǝrni bǝrbat ⱪilƣanda unibalayi’apǝtning iqidin qiⱪirip ⱪutⱪuzdi.□

Lut wǝ uning ⱪizliri30 Əmma Lut Zoar xǝⱨiridǝ turuxtin ⱪorⱪⱪaqⱪa, Zoardinketip, taƣⱪa qiⱪip, ikki ⱪizi bilǝn xu yǝrdǝ makanlaxti.U ikki ⱪizi bilǝn bir ɵngkürdǝ turdi. 31 Əmdi qong ⱪizkiqikigǝ: — Atimiz bolsa ⱪerip kǝtti; dunyaning ⱪaidǝ-yosuni boyiqǝ bu yurtta bizgǝ yeⱪinqiliⱪ ⱪilidiƣan ⱨeqǝr kixi ⱪalmidi. 32 Ⱪeni, atimizni xarab bilǝn mǝstⱪilip ⱪoyup, uning bilǝn billǝ yatayli; xundaⱪ ⱪilsaⱪ, bizpǝrzǝnt kɵrüp atimizning uruⱪini ⱪalduralaymiz, — dedi.33 Xuning bilǝn ular u keqisi atisiƣa xarab iqküzüp mǝstⱪilip ⱪoyup, qong ⱪizi kirip atisi bilǝn yatti. Lekin Lutuning kirip yatⱪininimu, ⱪopup kǝtkininimu ⱨeq sǝzmidi.34 Ətisi xundaⱪ boldiki, qongi kiqikigǝ: — Mana, mǝnahxam atam bilǝn yattim; bügün kǝqtimu uningƣa yǝnǝxarab iqküzǝyli; xuning bilǝn sǝn kirip uning bilǝn yatⱪin;xundaⱪ ⱪilip, ⱨǝr ikkimiz pǝrzǝnt kɵrüp atimizning nǝs-lini ⱪalduralaymiz, — dedi.35 Xuning bilǝn ular u keqisi atisiƣa xarab iqküzüp mǝstⱪilip ⱪoyup, kiqik ⱪizi ornidin turup uning bilǝn billǝ yatti.Əmma Lut uning kirip yatⱪininimu, ⱪopup kǝtkininimuⱨeq sǝzmidi.36 Xundaⱪ ⱪilip, Lutning ikkila ⱪizi ɵz atisidin ⱨamilidarbolup ⱪaldi. 37 Qongi bolsa oƣul tuƣup, uning etini Moabⱪoydi; u bügünki Moabiylarning atisidur.□38 Kiqikimu oƣul tuƣup, uning etini Bǝn-Ammi ⱪoydi. Ubügünki Ammoniylarning atisidur.□□ 19:29 «u Ibraⱨimni esigǝ elip...» — ibraniy tilida «Huda Ibraⱨimniesigǝ elip...». □ 19:37 «Moab» — «atining süyi» yaki «atidin bolƣan».□ 19:38 «Bǝn-Ammi» — mǝnisi: «hǝlⱪimning oƣli».


Ibraⱨim bilǝn Abimǝlǝk1 Ibraⱨim u yǝrdin qiⱪip, jǝnub tǝrǝptiki Nǝgǝwgǝ kɵqüpkelip, Ⱪadǝx bilǝn Xurning ariliⱪida turup ⱪaldi; birmǝzgildin keyin Gǝrarda olturaⱪlaxti. 2 Xu yǝrdǝ Ibraⱨimayali Saraⱨ toƣrisida: «U mening singlimdur», degǝnidi.Xuning bilǝn Gǝrarning padixaⱨi Abimǝlǝk adǝm ǝwǝtip,Saraⱨni ɵzigǝ hotun boluxⱪa eliwaldi.■3 Lekin bir küni keqisi qüxidǝ Huda Abimǝlǝkkǝ kelipuningƣa: — Mana, sǝnɵzünggǝ eliwalƣan ayal sǝwǝbidinǝmdiɵlgǝn adǝmdursǝn; qünki u baxⱪa birsining ayalidur— dedi.4 Əmma Abimǝlǝk uningƣa tehi yeⱪinqiliⱪ ⱪilmiƣanidi.U Hudaƣa: — I Rǝb, ⱨǝⱪⱪaniy bir hǝlⱪnimu ⱨalak ⱪil-amsǝn?□ 5 U ɵzimu manga: «U mening singlim» dǝpeytmidimu? Yǝnǝ kelip, bu ayalmu «U mening akam»,dǝp eytⱪanidi. Mǝn bolsam sap kɵnglüm wǝ durusniyitim bilǝn bu ixni ⱪildim, — dedi.□6 Huda qüxidǝ uningƣa yǝnǝ: — Bu ixni sap kɵngül bilǝnⱪilƣiningni bilimǝn; xu sǝwǝbtin Mǝn seni aldimda gu-naⱨ ⱪilixtin tosup, uningƣa tegixinggǝ ⱪoymidim. 7 Əmdiu kixining ayalini ɵzigǝ ⱪayturup bǝr; qünki u Pǝyƣǝm-bǝr, u sening ⱨǝⱪⱪingdǝ dua ⱪilidu wǝ sǝn tirik ⱪalisǝn.Əgǝr uni yandurup bǝrmisǝng xuni bilip ⱪoyƣinki, sǝn wǝⱨǝmmǝ adǝmliring ⱪoxulup jǝzmǝn ɵlisilǝr, — dedi.■ 20:2 Yar. 12:13; 26:7. □ 20:4 «ⱨǝⱪⱪaniy hǝlⱪnimu ⱨalak ⱪilamsǝn?»— Abimǝlǝkning ɵyidikilǝrgǝ, bolupmu ⱪiz-ayallarƣa bir hilwaba qüxkǝnidi (18-ayǝt). Xuning bilǝn muxu yǝrdǝu pǝⱪǝt ɵzi üqünla ǝmǝs, bǝlki ɵz hǝlⱪi üqün rǝⱨimtilimǝkqi. Abimǝlǝkning kɵp jǝⱨǝtlǝrdǝ heli yahxi tǝrǝ-pliri bar. □ 20:5 «sap kɵnglüm wǝ durus niyitim bilǝn...»— ibraniy tilida «ⱪolumning pakliki bilǝn...».

Yaritilix 20:8 69 Yaritilix 20:168 Abimǝlǝk ǝtigǝn tang sǝⱨǝrdǝ ⱪopup, ⱨǝmmǝhizmǝtkarlirini qaⱪirip, bu sɵzlǝrning ⱨǝmmisiniularning ⱪulaⱪliriƣa saldi; bu adǝmlǝr naⱨayiti ⱪorⱪuxupkǝtti. 9 Andin Abimǝlǝk Ibraⱨimni qaⱪirip uningƣa: —Bu bizgǝ nemǝ ⱪilƣining? Mǝn sanga zadi nemǝ gunaⱨⱪildim, sǝn mǝn wǝ padixaⱨliⱪimƣa eƣir bir gunaⱨniyüklǝp ⱪoydung? Manga ⱪilmaydiƣan ixlarni ⱪilding! —dedi.10 Abimǝlǝk Ibraⱨimƣa yǝnǝ: — Sǝn zadi bizning nemǝiximizni kɵrgining üqün muxu ixni ⱪilding? — dedi.□11 Ibraⱨim jawab berip: — «Bu yǝrdǝ xübⱨisizki ⱨeqkimHudadin ⱪorⱪmaydikǝn, ular meni ayalim tüpǝylidinɵltürüwetidu», dǝp oyliƣanidim. 12 Əmǝliyǝttǝ, uningmening singlim ikǝnliki rast, lekin u mening ata bir, anabɵlǝk singlim; keyin u mening ayalim boldi.□ 13 LekinHuda meni atamning ɵyidin qiⱪirip sǝrgǝrdanliⱪⱪayürgüzginidǝ, mǝn ayalimƣa: — Biz ⱪǝyǝrgila barsaⱪ,sǝn manga xundaⱪ xapaǝt kɵrsǝtkǝysǝnki, meningtoƣramda: «Bu mening akam bolidu», degin, — dǝpeytⱪanidim — dedi.■14 Andin Abimǝlǝk ⱪoy-kalilar, ⱪullar wǝ dedǝklǝrni elipularni Ibraⱨimƣa bǝrdi wǝ ayali Saraⱨnimu uningƣaⱪayturup bǝrdi.15 Abimǝlǝk: — Mana mening zeminim bolsa aldingdaturuptu; kɵzünggǝ ⱪaysi yǝr yaⱪsa xu yǝrdǝ turƣin, —dedi.16 U Saraⱨⱪa: «Mana, mǝn akangƣa ming kümüx tǝnggǝ□ 20:10 «sǝn zadi bizning nemǝ iximizni kɵrgining üqün muxuixni ⱪilding?» — Abimǝlǝk bu ikkinqi soalni bǝlkim ⱨǝⱪiⱪiy kǝmtǝrlikbilǝn soriƣan bolsa kerǝk. U xübⱨisizki Hudadin ⱪorⱪⱪqⱪa, HudaningIbraⱨim toƣruluⱪ «U pǝyƣǝmbǝr» degǝn sɵzini esidin qiⱪarmidi.□ 20:12 «lekin u mening ata bir, ana bɵlǝk singlim» — ibraniy tilida«lekin u anamning ⱪizi ǝmǝs, bǝlki atamning ⱪizi idi». ■ 20:13 Yar. 12:13.

Yaritilix 20:17-18 70 Yaritilix 21:5bǝrdim; mana bular ɵz yeningdikilǝr, xundaⱪla ⱨǝmmǝadǝmlǝrning kɵz aldida uyatni yapⱪuqi bolidu; xuningbilǝn sǝn ⱨǝrⱪandaⱪ daƣ-ǝyibtin halas bolisǝn». □17-18 Ibraⱨim Hudaƣa dua ⱪildi, Huda Abimǝlǝk, ayaliwǝ kenizǝklirini saⱪaytti; andin ular yǝnǝ bala tuƣalay-diƣan boldi; qünki Pǝrwǝrdigar Ibraⱨimning ayali Saraⱨtüpǝylidin Abimǝlǝkning ɵyidiki ⱨǝmmǝ hotunlarningbaliyatⱪulirini etip ⱪoyƣanidi.

21Isⱨaⱪning dunyaƣa kelixi

1 Əmdi Pǝrwǝrdigar wǝdǝ ⱪilƣinidǝk Saraⱨni yoⱪlidi;Pǝrwǝrdigar Saraⱨⱪa deginidǝk ⱪildi.□ ■ 2 Saraⱨ ⱨamil-idar bolup, Ibraⱨim ⱪeriƣanda Huda uningƣa bekitkǝnwaⱪitta bir oƣul tuƣup bǝrdi.■ 3 Ibraⱨim ɵzigǝ tɵrǝlgǝnoƣli, yǝni Saraⱨ uningƣa tuƣup bǝrgǝn oƣlining is-mini Isⱨaⱪ ⱪoydi.□ 4 Andin Ibraⱨim Huda uningƣabuyruƣinidǝk ɵz oƣli Isⱨaⱪ tuƣulup sǝkkizinqi künihǝtnǝ ⱪildi.■ 5 Oƣli Isⱨaⱪ tuƣulƣan qaƣda, Ibraⱨim yüz□ 20:16 «xuning bilǝn sǝn ⱨǝrⱪandaⱪ daƣ-ǝyibtin halas bolisǝn» — bizxu zamandiki ɵrp-adǝtlǝrdin toluⱪ hǝwǝrdar bolmiƣaqⱪa,Abimǝlǝkning bu sowƣitining ǝⱨmiyitini ⱨazir qüxinix-imiz tǝsrǝk bolidu; ⱨalbuki, uning mǝⱪsiti eniⱪ kɵrünidu.□ 21:1 «Pǝrwǝrdigar ... Saraⱨni yoⱪlidi» — Tǝwrat-Injilda, Huda mǝlumkixini yaki mǝluk hǝlⱪni «yoⱪlap» uningƣa yaki ularƣa yeⱪinlaxsa, yakialaⱨidǝ bǝht-bǝrikǝt, xapaǝt kɵrsitidu, yaki ⱪattiⱪ jazalaydu.Muxu yǝrdǝ bǝht-bǝrikǝt yǝtküzüx üqün, ǝlwǝttǝ. Buixta ⱪiziⱪ bir yeri xuki, Ibraⱨim baxⱪilar üqün «ularbaliliⱪ bolsun» (20:17-18) dǝp dua ⱪilƣandin keyin ɵzimupǝrzǝnt kɵridu. ■ 21:1 Yar. 17:19; 18:10. ■ 21:2 Yar. 18:10,14;Gal. 4:23; Ibr. 11:11. □ 21:3 «Isⱨaⱪ» — «külkǝ». ■ 21:4 Yar. 17:10.

Yaritilix 21:6 71 Yaritilix 21:15-16yaxta idi. 6 Saraⱨ: «Huda meni küldürüwǝtti; ⱨǝrkim buixni anglisa, mǝn bilǝn tǝng külüxidu», dedi.7 U yǝnǝ: — Kimmu Ibraⱨimƣa: «Saraⱨ bala emitidiƣanbolidu!» dǝp eytalaytti? Qünki u ⱪeriƣanda uningƣa biroƣul tuƣup bǝrdim! — dedi.

Ⱨǝjǝr bilǝn Ismailning ⱪoƣlinixi8 Bala qong bolup, ǝmqǝktin ayrildi. Isⱨaⱪ ǝmqǝk-tin ayrilƣan küni Ibraⱨim qong ziyapǝt ɵtküzüp bǝrdi.9 Əmma Saraⱨ misirliⱪ Ⱨǝjǝrning Ibraⱨimƣa tuƣupbǝrgǝn oƣulning Isⱨaⱪni mǝshirǝ ⱪiliwatⱪinini kɵrüpⱪaldi. 10 Xuning bilǝn u Ibraⱨimƣa: — Bu dedǝk bilǝnoƣlini ⱨǝydiwǝt! Qünki bu dedǝkning oƣli meningoƣlum Isⱨaⱪ bilǝn tǝng waris bolsa bolmaydu!, — dedi.■11 Saraⱨning bu sɵzi Ibraⱨimƣa tolimu eƣir kǝldi; qünkiIsmailmu uning oƣli-dǝ!□ 12 Lekin Huda Ibraⱨimƣa: —Balang wǝ dediking wǝjidin bu sɵz sanga eƣir kǝlmisun,bǝlki Saraⱨning sanga degǝnlirining ⱨǝmmisigǝ ⱪulaⱪsalƣin; qünki Isⱨaⱪtin bolƣini sening nǝsling ⱨesablin-idu.■ 13 Lekin dedǝkning oƣlidinmu bir hǝlⱪ-millǝtpǝyda ⱪilimǝn, qünki umu sening nǝsling, — dedi.■14 Ətisi tang sǝⱨǝrdǝ Ibraⱨim ⱪopup, nan bilǝn bir tulumsuni elip Ⱨǝjǝrgǝ berip, ɵxnisigǝ yüdküzüp, balini un-ingƣa tapxurup, ikkisini yolƣa selip ⱪoydi. Ⱨǝjǝr ketip,Bǝǝr-Xebaning qɵlidǝ kezip yürdi.□ 15-16 Əmdi tulumdikisu tügǝp kǝtkǝnidi; Ⱨǝjǝr balini bir qatⱪalning tüwigǝtaxlap ⱪoyup, ɵz-ɵzigǝ: «Balining ɵlüp ketixigǝ ⱪarapqidimaymǝn» dǝp, bir oⱪ etimqǝ yiraⱪⱪa berip, udulidaolturdi. U udulida olturup, pǝryad kɵtürüp yiƣlidi.■ 21:10 Gal. 4:30. □ 21:11 «eƣir» — yaki «yaman». ■ 21:12 Rim.9:7; Ibr. 11:18. ■ 21:13 Yar. 16:10; 17:20. □ 21:14 «bala» — xuwaⱪitta Ismail 15-16 yaxⱪa kirgǝnidi.

Yaritilix 21:17 72 Yaritilix 21:2917 Huda oƣulning yiƣa awazini anglidi; xuning bilǝnHudaning Pǝrixtisi asmandin Ⱨǝjǝrni qaⱪirip uningƣa: —Əy Ⱨǝjǝr, sanga nemǝ boldi? Ⱪorⱪmiƣin; qünki Hudaoƣulning yiƣa awazini yatⱪan yeridin anglidi. 18 Əmdiⱪopup, ⱪolung bilǝn balini yɵlǝp turƣuz; qünki Mǝn uniuluƣ bir ǝl-millǝt ⱪilimǝn, — dedi.■19 Xuan Huda Ⱨǝjǝrning kɵzlirini aqti, u bir ⱪuduⱪni kɵrdi.U berip tulumƣa su toldurup, oƣulƣa iqküzdi.20 Huda u bala bilǝn billǝ boldi; u ɵsüp qong boldi. Uqɵldǝ yaxap, mǝrgǝn bolup yetixti. 21 U Paran qɵlidǝturdi; xu waⱪitlarda anisi uningƣa Misir zeminidin birⱪizni hotunluⱪⱪa elip bǝrdi.

Ibraⱨimning Abimǝlǝk padixaⱨ bilǝn kelixim tüzüxi22 U waⱪitlarda xundaⱪ boldiki, Abimǝlǝk wǝ uninglǝxkǝrbexi Fikol kelip Ibraⱨimƣa: — Ⱪilƣan ⱨǝmmǝixliringda, Huda sening bilǝn billidur. 23 Əmdi sǝn dǝlmuxu yǝrdǝ manga, oƣlumƣa wǝ nǝwrǝmgǝ hiyanǝt ⱪil-masliⱪⱪa Hudaning namida ⱪǝsǝm ⱪilip bǝrgǝysǝn; mǝnsanga kɵrsitip kǝlgǝn meⱨribanliⱪimdǝk, sǝnmu mangawǝ sǝn ⱨazir turuwatⱪan yurtⱪa meⱨribanliⱪ ⱪilƣaysǝn,— dedi.■24 Ibraⱨim: Ⱪǝsǝm ⱪilip berǝy, dedi.25 Andin Ibraⱨim Abimǝlǝkning qakarliri tartiwalƣan birⱪuduⱪ toƣrisida Abimǝlǝkni ǝyiblidi. 26 Abimǝlǝk: —Bu ixni ⱪilƣan kixini bilmǝymǝn; sǝn bu ixni mangimueytmapsǝn; mǝn bu ixni pǝⱪǝt bügünla anglixim, — dedi.27 Ibraⱨim ⱪoy-kala elip Abimǝlǝkkǝ tǝⱪdim ⱪildi; andinular ikkilisi ǝⱨdǝ ⱪilixti. 28 Ibraⱨim yǝnǝ padidin yǝttǝ qixiⱪozini bir tǝrǝpkǝ ayrip ⱪoydi. 29 Abimǝlǝk Ibraⱨimdin: —Sǝn bir tǝrǝpkǝ ayrip ⱪoyƣan bu yǝttǝ qixi ⱪozining nemǝ■ 21:18 Yar. 16:10; 17:20. ■ 21:23 Yar. 14:23.


mǝnisi bar? — dǝp soriwidi, 30 u: — Mening bu ⱪuduⱪnikoliƣinimni etirap ⱪilƣiningƣa guwaⱨliⱪ süpitidǝ buyǝttǝ qixi ⱪozini ⱪolumdin ⱪobul ⱪilƣaysǝn, — dǝp jawabbǝrdi.31 Bu ikkisi xu yǝrdǝ ⱪǝsǝm ⱪilixⱪanliⱪi üqün, u xu jayni«Bǝǝr-Xeba» dǝp atidi.□ 32 Xu tǝriⱪidǝ ular Bǝǝr-Xebadaǝⱨdǝ ⱪilixti. Andin Abimǝlǝk wǝ uning lǝxkǝrbexi Fikolⱪozƣilip, Filistiylǝrning zeminiƣa yenip kǝtti.□33 Ibraⱨim Bǝǝr-Xebada bir tüp yulƣunni tikip, u yǝrdǝƏbǝdiy Tǝngri bolƣan Pǝrwǝrdigarning namiƣa nidaⱪilip ibadǝt ⱪildi.□ ■ 34 Ibraⱨim Filistiylǝrning zeminidauzun waⱪitⱪiqǝ turup ⱪaldi.□

22Hudaning Ibraⱨimni sinixi — Isⱨaⱪni ⱪurbanliⱪ ⱪilix

1 Bu ixlardin keyin xundaⱪ boldiki, Huda Ibraⱨimni sinapuningƣa: — Əy Ibraⱨim! dedi. U: mana mǝn! — dǝp jawabbǝrdi.2 U: — Sǝn oƣlungni, yǝni sǝn sɵyidiƣan yalƣuz oƣlungIsⱨaⱪni elip, Moriya yurtiƣa berip, xu yǝrdǝ, Mǝn sanga□ 21:31 «Bǝǝr-Xeba» — «ⱪǝsǝm ⱪuduⱪi» degǝn mǝnidǝ. Ibraniy tilida«ⱪǝsǝm» («xeba» yaki «xebua») wǝ «yǝttǝ» («xeba») degǝnlǝrning aⱨangiohxax bolƣaqⱪa, yǝnǝ «yǝttining ⱪuduⱪi» degǝn mǝnisimu bar. □ 21:32«Fikol» — Gǝrar padixaⱨning sǝrdarining omumiy unwani idi (26:26).□ 21:33 «bir tüp yulƣunni tikip» — yulƣun tikix hurapiy ix ǝmǝs, bǝlkiuning ǝⱨmiyiti ⱪoxna ǝl bilǝn ǝⱨdǝ tüzgǝnliki üqün, «muxu yǝrdǝ uzun waⱪitturmaⱪqimǝn» degǝndǝk mǝnini bildürüxtin ibarǝt idi. ■ 21:33 Yar. 4:26.□ 21:34 «uzun waⱪit» — ibraniy tilida «nurƣun künlǝr».


eytidiƣan taƣlarning birining üstidǝ uni kɵydürmǝ ⱪur-banliⱪ süpitidǝ sunƣin, — dedi.□ ■3 Ətisi Ibraⱨim sǝⱨǝr ⱪopup, exikini toⱪup, yigitliridinikkiylǝn bilǝn Isⱨaⱪni billǝ elip, kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪüqün otun yerip, Huda uningƣa eytⱪan yǝrgǝ ⱪarapmangdi. 4 Üqinqi küni Ibraⱨim bexini kɵtürüp ⱪarap,yiraⱪtin u yǝrni kɵrdi.5 Ibraⱨim yigitlirigǝ: — Silǝr exǝk bilǝn muxu yǝrdǝ turupturunglar. Mǝn balam bilǝn u yǝrgǝ berip, sǝjdǝ ⱪilip,andin ⱪexinglarƣa yenip kelimiz, — dedi.6 Xuning bilǝn Ibraⱨim kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪⱪa kerǝklikotunni elip, oƣli Isⱨaⱪⱪa yüdküzüp, ɵzi ⱪoliƣa piqaⱪbilǝn otni elip, ikkisi billǝ yürüp kǝtti. 7 Isⱨaⱪ atisiIbraⱨimƣa: — Əy ata! dewidi, u uningƣa jawab berip: —Mana mǝn, oƣlum, dedi. U uningdin: — Mana ot bilǝnotunƣu bar, ǝmma kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ bolidiƣan ⱪozaⱪeni? — dǝp soriwidi, 8 Ibraⱨim jawab berip: — Əy oƣlum,Huda Ɵzi Ɵzigǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪozini tǝminlǝydu, —dedi. Andin ikkisi birgǝ yolini dawamlaxturdi.9 Ahirida ular Huda Ibraⱨimƣa eytⱪan jayƣa yetip kǝldi.Ibraⱨim u yǝrdǝ ⱪurbangaⱨ yasap, üstigǝ otunni tizipⱪoydi. Andin u oƣli Isⱨaⱪni baƣlap, uni ⱪurbangaⱨdikiotunning üstidǝ yatⱪuzdi.■ 10 Andin Ibraⱨim ⱪoliniuzitip, oƣlini boƣuzliƣili piqaⱪni aldi.11 Xuan Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi asmandin uni qaⱪiripuningƣa: — Ibraⱨim, Ibraⱨim! — dǝp warⱪiridi.

□ 22:2 «Moriya» — «2Tar.» 3:1ni kɵrüng. Huda Ibraⱨimƣakɵrsǝtkǝn xu taƣ bǝlkim keyin Sulayman muⱪǝddǝsibadǝthanini salƣan jay, xundaⱪla Əysa Mǝsiⱨkrestlǝngǝn taƣ (ximal tǝripi) boluxi mumkin. ■ 22:2Ibr. 11:17. ■ 22:9 Yaⱪ. 2:21.


U: — Mana mǝn, — dedi.□12 U uningƣa: — Sǝn baliƣa ⱪolungni tǝgküzmigin, uniⱨeqnemǝ ⱪilmiƣin; qünki Mǝn sening Hudadin ⱪorⱪⱪan-liⱪingni bildim; qünki sening oƣlungni, yǝni yalƣuzoƣlungni Mǝndin ayimiding, — dedi.13 Ibraⱨim bexini kɵtürüp ⱪariwidi, mana, arⱪisidamünggüzliri qatⱪalƣa qirmixip ⱪalƣan bir ⱪoqⱪarnikɵrdi. Ibraⱨim berip ⱪoqⱪarni elip, uni oƣlining ornidakɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪilip sundi. 14 Xuning bilǝn Ibraⱨimxu jayƣa «Yaⱨwǝⱨ-Yirǝⱨ» dǝp at ⱪoydi. Xunga kix-ilǝr: «Pǝrwǝrdigarning teƣida tǝminlinidu» degǝn bu sɵzbügüngǝ ⱪǝdǝr eytilip keliwatidu.□ 15 PǝrwǝrdigarningPǝrixtisi asmandin Ibraⱨimni ikkinqi ⱪetim qaⱪirip un-ingƣa: —16 Sǝn ɵz oƣlungni, yǝni yalƣuz oƣlungni ayimay bu ixniⱪilƣining üqün Mǝn Ɵzüm bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilimǝnki, dǝyduPǝrwǝrdigar,■ 17 — Mǝn seni zor bǝrikǝtlǝp, nǝslingni as-mandiki yultuzlardǝk nurƣun kɵpǝytip, dengiz saⱨilidikiⱪumdǝk ƣolditimǝn; nǝsling bolsa düxmǝnlirining dǝr-waziliriƣa igǝ bolidu.□ ■ 18 Sǝn Mening awazimƣa ⱪulaⱪsalƣining üqün yǝr yüzidiki barliⱪ ǝl-yurtlar nǝslingning

□ 22:11 «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi» — 16:7 wǝ izaⱨatini kɵrüng.«Ibraⱨim, Ibraⱨim» — Hudaning adǝmning ismini ikki ⱪe-tim qaⱪirixi — uningƣa bolƣan qongⱪur meⱨir-muⱨǝb-bitini wǝ Ɵzigǝ tolimu ǝziz ikǝnlikini kɵrsitidu. □ 22:14«Yaⱨwǝⱨ-Yirǝⱨ» — «Yaⱨwǝⱨ (Pǝrwǝrdigar) tǝminligüqidur» degǝn mǝnidǝ.«Pǝrwǝrdigarning teƣida tǝminlinidu» — Bu sɵz etiⱪadqilar arisidabir tǝmsil bolup ⱪalƣanidi. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiznikɵrüng. ■ 22:16 Luⱪa 1:73; Ibr. 6:13. □ 22:17 «dǝrwazilarƣa igǝbolux» — pütkül xǝⱨǝrni ⱪolƣa alƣanƣa barawǝr. ■ 22:17 Yar. 24:60.


nami bilǝn ɵzliri üqün bǝht-bǝrikǝt tilǝydu, — dedi.□ ■19 Andin Ibraⱨim yigitlirining ⱪexiƣa yenip bardi. Ularⱨǝmmisi ornidin turuxup Bǝǝr-Xebaƣa yol aldi. IbraⱨimBǝǝr-Xebada turup ⱪaldi.

Naⱨorning ǝwladliri20 Bu ixlardin keyin Ibraⱨimƣa: «Mana Milkaⱨmu iningNaⱨorƣa birⱪanqǝ oƣul tuƣup beriptu», degǝn hǝwǝryǝtti. 21 Ular bolsa tunji oƣli uz, uning inisi Buz wǝAramning atisi bolƣan Kǝmuǝl, 22 andin Kǝsǝd, Hazo,Pildax, Yidlaf wǝ Betuǝl degǝn oƣullar idi. 23 (BetuǝldinRiwkaⱨ tɵrǝldi). Bu sǝkkizini Milkaⱨ Ibraⱨimning inisiNaⱨorƣa tuƣup bǝrdi. 24 Xuningdǝk uning kenizikiRǝumaⱨmu Tebaⱨ, Gaⱨam, Tahax wǝ Maakaⱨ degǝnlǝrnituƣup bǝrdi.

23Ibraⱨimning Saraⱨni dǝpnǝ ⱪilixi

1 Saraⱨ bir yüz yigirmǝ yǝttǝ yaxⱪiqǝ ɵmür kɵrdi. BuSaraⱨning ɵmrining yilliri idi. 2 Saraⱨ Ⱪanaan zeminidikiKiriat-Arba, yǝni Ⱨebronda wapat boldi. Ibraⱨim beripSaraⱨ üqün matǝm tutup yiƣa-zar ⱪildi. 3 Ibraⱨim ɵzmǝrⱨumǝsining yenidin ⱪopup, Ⱨittiylarƣa sɵz ⱪilip:4 — Mǝn bolsam aranglarda musapir meⱨman, halas; silǝrǝmdi aranglardin manga bir yǝrlik beringlar; xuning bilǝn□ 22:18 «yǝr yüzidiki barliⱪ ǝl-yurtlar ... bǝht-bǝrikǝt tilǝydu» — yaki «yǝryüzidiki barliⱪ ǝl-yurtlar nǝslingning wasitisi bilǝn bǝht-bǝrikǝt tapidu».■ 22:18 Yar. 12:3; 18:18; 26:4; Ros. 3:25; Gal. 3:8.

Yaritilix 23:5-6 77 Yaritilix 23:14mǝn bu mǝrⱨumǝmni aldimda kɵrünüp turmisun üqünelip berip dǝpnǝ ⱪilay, — dedi.□ ■5-6 Ⱨittiylar Ibraⱨimƣa jawab berip: —I hojam, bizgǝ ⱪulaⱪ salƣayla! Sili arimizda Hudaning birxaⱨzadisi ⱨesablinila! Arimizdiki ǝng esil yǝrlikni tallap,xu yǝrdǝ mǝrⱨumǝlirini dǝpnǝ ⱪilƣayla! Mǝrⱨumǝlirinidǝpnǝ ⱪilixⱪa ⱨeqⱪaysimiz ɵz yǝrlikini silidin ayimaydu,— dedi.7 Ibraⱨim ornidin turup, u zemindiki hǝlⱪⱪǝ, yǝni Ⱨit-tiylarƣa tǝzim ⱪilip, 8 ularƣa: — Əgǝr mǝrⱨumǝmningkɵz aldimda turiwǝrmǝsliki üqün, uni elip berip, dǝpnǝⱪiliximni rawa kɵrsǝnglar, undaⱪta sɵzümni anglapmening üqün Zoⱨarning oƣli Əfronƣa sɵz ⱪilip, 9 uningetizining ayiƣidaɵziningki bolƣan Makpelaⱨning ƣarinimanga berixini iltimas ⱪilinglar. U manga buni silǝrningaranglarda gɵristan boluxⱪa toluⱪ nǝrhidǝ bǝrsun, —dedi.10 Xu qaƣda Əfron Ⱨittiylar arisida olturatti. Xuning bilǝnⱨittiyliⱪ Əfron Ⱨittiylarning aldida, yǝni xǝⱨirining dǝr-wazisidin kirgüqilǝrning ⱨǝmmisining aldida Ibraⱨimƣajawab berip: — 11 Yoⱪsu, ǝy hojam, manga ⱪulaⱪ salƣayla.Bu etizliⱪni, xundaⱪla uningdiki ƣarni siligǝ berǝy; uniɵz hǝlⱪim bolƣan adǝmlǝrning aldida siligǝ bǝrdim; ɵzmeyitlirini dǝpnǝ ⱪilƣayla, — dedi.12 Andin Ibraⱨim yǝnǝ zemin hǝlⱪi aldida tǝzim ⱪilip,13 Xu zemindiki hǝlⱪning ⱪulaⱪliri aldida Əfronƣa: —Iltimasimƣa ⱪulaⱪ salƣayla; mǝn bu etizliⱪning nǝrhiboyiqǝ pul berǝy, uni mǝndin ⱪobul ⱪilƣayla, andin mǝnmeyitimni xu yǝrdǝ dǝpnǝ ⱪilay, — dedi.14 Əfron Ibraⱨimƣa jawab berip uningƣa:□ 23:4 «beringlar» — Ibraⱨimning «beringlar» degini bilǝn, bu «setipberinglar» degǝnni bildüridiƣan siliⱪ-sipayǝ mǝnidiki gǝptur (9-ayǝtnikɵrüng). ■ 23:4 Ros. 7:5.

Yaritilix 23:15 78 Yaritilix 24:215 Əy hojam, manga ⱪulaⱪ salƣayla; tɵt yüz xǝkǝlkümüxkǝ yaraydiƣan bir etizliⱪ, sili bilǝn mening aramdanemǝ idi? Sili meyitlirini dǝpnǝ ⱪilƣayla — dedi.□16 Ibraⱨim Əfronning sɵzigǝ ⱪoxuldi; andin Əfron Ⱨittiy-lar aldida eytⱪan baⱨani, yǝni xu qaƣdiki soda ɵlqimiboyiqǝ tɵt yüz xǝkǝl kümüxni tarazida tartip bǝrdi.■17 Xundaⱪ ⱪilip Mamrǝning udulidiki Makpelaⱨⱪa jay-laxⱪan Əfronning etizliⱪi, yǝni etizliⱪning ɵzi, uningdikiƣar, xundaⱪla etizliⱪning iqi wǝ ǝtrapidiki barliⱪ dǝrǝh-lǝrning ⱨǝmmisi■ 18 Ⱨittiylarning kɵz aldida Ibraⱨimƣatapxurulup, yǝni Əfronning xǝⱨirining dǝrwazisidin bar-liⱪ kirgüqilǝrning aldida uning mülki ⱪilip bekitildi.19 Xuningdin keyin Ibraⱨim ayali Saraⱨni Ⱪanaan zemini-diki Mamrǝ (yǝni, Ⱨebron)ning udulidiki Makpelaⱨningetizliⱪining ƣarida dǝpnǝ ⱪildi. 20 Xu tǝriⱪidǝ u etizliⱪwǝ uningdiki ƣar Ⱨittiylar tǝripidin Ibraⱨimƣa gɵristanboluxⱪa tayin ⱪilindi.

24Ibraⱨimning hizmǝtkarining Isⱨaⱪ üqün ⱪiz izdixi

1 Ibraⱨim ⱪerip, yexi bir yǝrgǝ berip ⱪalƣanidi; Pǝrwǝrdi-gar Ibraⱨimƣa ⱨǝr tǝrǝptǝ bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilƣanidi.2 Ibraⱨim ɵyidiki ǝng mɵtiwǝr hizmǝtkari, ɵziningpütün mal-mülkini baxⱪuridiƣan ƣojidarƣa: — Ⱪolungni□ 23:15 «tɵt yüz xǝkǝl kümüxkǝ yaraydiƣan bir etizliⱪ, silibilǝn mening aramda nemǝ idi?» — ǝmǝliyǝttǝ bu baⱨa intayinyuⱪiri baⱨa idi. Ibraⱨim uning mǝⱪsitini obdan qüxinǝtti. ■ 23:16 Yar.50:13. ■ 23:17 Ros. 7:16.

Yaritilix 24:3 79 Yaritilix 24:11yotamning astiƣa ⱪoyƣin;□ ■ 3 Mǝn seni asmanlarn-ing Hudasi xundaⱪla yǝrning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdi-garning nami bilǝn ⱪǝsǝm ⱪildurimǝnki, sǝn mǝn ⱨazirturuwatⱪan bu Ⱪanaaniylarning arisidin oƣlumƣa ⱪizelip bǝrmǝy,■ 4 Bǝlki ɵz yurtumƣa, xundaⱪla ɵz uruⱪ-tuƣⱪanlirimning ⱪexiƣa berip, oƣlum Isⱨaⱪⱪa hotunelip bǝrgǝysǝn, — dedi.5 Hizmǝtkari uningƣa: — Mubada u ⱪiz mǝn bilǝn buyurtⱪa kǝlgili unimisa, undaⱪta ɵzliri qiⱪⱪan xu yurtⱪaoƣullirini yandurup apiramdimǝn? — dedi.6 Ibraⱨim uningƣa jawab berip: — Ⱨezi bol, oƣlumniⱨǝrgiz xu yǝrgǝ yandurup barmiƣin! 7 Meni atamningɵyi bilǝn tuƣulƣan yurtumdin yetǝklǝp elip kǝlgüqi,yǝni manga sɵz ⱪilip: — «Sening nǝslinggǝ bu yurtniberimǝn», dǝp manga ⱪǝsǝm ⱪilƣan, asmanning Hudasibolƣan Pǝrwǝrdigar Ɵz Pǝrixtisini aldingƣa ǝwǝtidu;xuning bilǝn sǝn u yǝrdin oƣlumƣa ⱪiz elip kelǝlǝysǝn.■8 Xundaⱪtimu, ǝgǝr ⱪiz sǝn bilǝn bu yǝrgǝ kǝlgili unimisa,mǝn sanga ⱪilduridiƣan ⱪǝsǝmdin halas bolisǝn; ǝmmaoƣlumni u yǝrgǝ ⱨǝrgiz yandurup barmiƣin, — dedi.9 Xuning bilǝn hizmǝtkar ⱪolini hojisi Ibraⱨimningyotisining astiƣa ⱪoyup turup, bu toƣrida uningƣaⱪǝsǝm ⱪildi.10 Andin hizmǝtkar bu toƣrida hojisining tɵgiliridinonni, xundaⱪla hojisining ⱨǝrhil esil nǝrsilirini elip yolƣaqiⱪti; u Aram-Naⱨaraim rayoniƣa sǝpǝr ⱪilip, Naⱨorningxǝⱨirigǝ yetip kǝldi.□ 11 U xǝⱨǝrning sirtidiki bir ⱪuduⱪn-ing yenida tɵgilirini qɵkündurdi: bu kǝqⱪurun, ⱪiz-□ 24:2 «ǝng mɵtiwǝr» — yaki «ⱨǝmmidin yaxanƣan». ■ 24:2 Yar.47:29. ■ 24:3 Yar. 28:1. ■ 24:7 Yar. 12:1, 7; 13:15; 15:18; 26:4;Mis. 32:13; Ⱪan. 34:4; Ros. 7:5. □ 24:10 «Aram-Naⱨaraaim» — yaki«Mesopotamiya», yǝni «ikki dǝryaning otturisidiki rayon».

Yaritilix 24:12 80 Yaritilix 24:20ayallarning su tartⱪili qiⱪidiƣan qeƣi idi. 12 U dua ⱪilip:— Əy hojam Ibraⱨimning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar,ɵtünimǝnki, bügün mening iximni ongƣa tartⱪaysǝn, ho-jam Ibraⱨimƣa xapaǝt kɵrsǝtkǝysǝn.□ 13 Mana mǝn buyǝrdǝ ⱪuduⱪning bexida turuwatimǝn wǝ xǝⱨǝr hǝlⱪiningⱪizliri bu yǝrgǝ su tartⱪili keliwatidu. 14 Əmdi xundaⱪ bol-sunki, mǝn ⱪaysi ⱪizƣa: «Komzikingni qüxürsǝng, mǝnsu iqiwalsam boptikǝn!» desǝm, u jawab berip: «Manaiqkin, mǝn tɵgiliringnimu suƣirip ⱪoyay», desǝ, u ⱪiz sǝnⱪulung Isⱨaⱪⱪa bekitkiningning ɵzi bolsun. Buningdinsening hojam Ibraⱨimƣa xapaǝt ⱪilƣiningni bilǝlǝymǝn,— dedi.15 U tehi sɵzini tügǝtmǝyla, mana Riwkaⱨ kozini mürisidǝkɵtürüp qiⱪip kǝldi; u bolsa Ibraⱨimning inisi Naⱨorningayali Milkaⱨtin tuƣulƣan oƣli Betuǝlning ⱪizi idi;■ 16 Ⱪizintayin qirayliⱪ bolup, ⱨeq ǝr kixi tǝgmigǝn pak ⱪiz idi.U ⱪuduⱪning boyiƣa qüxüp, komzikini toldurup andinqiⱪti. 17 Hizmǝtkar uning aldiƣa yügürüp berip: —Ɵtünüp ⱪalay, komzikingtin azƣina su otliwalay, dedi.18 U jawab berip: — Iqkǝyla, ǝy hojam! dǝpla, komzǝknidǝrⱨal ⱪoliƣa elip, uning su iqixi üqün sundi.19 U süyidin uningƣa ⱪanƣuqǝ iqküzgǝndin keyin: —Tɵgilirigimu ⱪanƣuqǝ su iqküzüp ⱪoyay, — dedi.20 Xuning bilǝn u dǝrⱨal komzǝktiki suni olaⱪⱪatɵküwetip, yǝnǝ ⱪuduⱪⱪa su tartⱪili yügürüp bardi;□ 24:12 «mening iximni ongƣa tartⱪaysǝn» — ibraniy tilida «ixni meningaldimda yüz bǝrgüzgǝysǝn!». «xapaǝt» — muxu yǝrdǝ «xapaǝt» ibraniytilida «hǝsǝd» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu sɵzning mǝnisibǝk qongⱪur bolup, kɵp yǝrlǝrdǝ «ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbǝt»yaki «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu. Kɵpyǝrlǝrdǝ bir hil ǝⱨdǝ bilǝn baƣliⱪ bolidu; xunga sɵzninguzunraⱪ birhil tǝrjimisi: «meⱨir-muⱨǝbbǝt ǝⱨdisidǝ ⱨa-man turidu» degǝndǝk bolidu. ■ 24:15 Yar. 22:23

Yaritilix 24:21 81 Yaritilix 24:32u uning ⱨǝmmǝ tɵgilirigǝ su tartip bǝrdi. 21 U kixiuningƣa kɵzini tikkiniqǝ jimjit turup, Pǝrwǝrdigarningyolini ong ⱪilƣan, ⱪilmiƣanliⱪini bilix üqün kütüwatatti.22 Tɵgilǝr su iqip ⱪanƣanda, xundaⱪ boldiki, ⱨeliⱪikixi yerim xǝkǝllik bir altun burun ⱨalⱪisi bilǝn ikkiⱪoliƣa on xǝkǝllik altun bilǝzükni qiⱪirip ⱪizƣa beripuningƣa: 23 Sǝn kimning ⱪizi bolisǝn? Manga dǝpbǝrsǝng! Atangning ɵyidǝ bizgǝ ⱪonƣudǝk jay barmu?— dǝp soridi.24 Ⱪiz uningƣa: — Mǝn Milkaⱨning Naⱨorƣa tuƣupbǝrgǝn oƣli Betuǝlning ⱪizi bolimǝn, — dedi,■ 25 yǝnǝ un-ingƣa: — Bizningkidǝ saman bilǝn boƣuz kǝngri, silǝrgǝⱪonƣili jaymu bar, — dedi.26 Xuan bu adǝm engixip Pǝrwǝrdigarning aldida sǝjdǝⱪilip: 27 Ɵz xapaiti bilǝn ⱨojamdin wapadarliⱪini ayim-iƣan, hojam Ibraⱨimning Hudasi bolƣan PǝrwǝrdigarƣaⱧǝmdusana oⱪulƣay! Pǝrwǝrdigar bu sǝpirimdǝ menihojamning ⱪerindaxliri turƣan ɵygǝ baxlap kǝldi! —dedi.28 Ⱪiz yügürüp berip, bularning ⱨǝmmisini anisiningɵydikilǝrgǝ eytip bǝrdi. 29 Əmdi Riwkaⱨning Labandegǝn bir akisi bar idi. Laban ⱪuduⱪning bexiƣa, uadǝmning ⱪexiƣa yügürüp qiⱪti. 30 Qünki u singlisin-ing burun ⱨalⱪisini wǝ ⱪolliridiki bilǝzüklǝrni kɵrüp,ⱨǝmdǝ singlisining: u adǝm manga mundaⱪ-mundaⱪdedi, deginini anglap, u adǝmning ⱪexiƣa bardi. Mana,u kixi ⱪuduⱪning yenida tɵgilǝrning ⱪexida turatti.31 Laban uningƣa: — Əy Pǝrwǝrdigarning bǝht-bǝrikitiata ⱪilinƣuqi, kirgǝyla! Nemǝ üqün taxⱪirida turdila?Mǝn ɵyni tǝyyarlap ⱪoydum, tɵgilǝrgimu jay raslidim, —dedi.32 U adǝm ɵygǝ kirdi; Laban tɵgilǝrdin yükni qüxürüp,■ 24:24 Yar. 22:23.

Yaritilix 24:33 82 Yaritilix 24:44tɵgilǝrgǝ saman bilǝn boƣuz berip, u kixining ⱨǝm uningⱨǝmraⱨlirining putlirini yuƣili su elip kǝldi;□ 33 andin ukixining aldiƣa taam ⱪoyuldi; lekin u: — Mǝn gepimnidemǝy turup taam yemǝymǝn, — dedi. Laban jawab berip:— Eytⱪayla, dedi.34 U: — Mǝn bolsam Ibraⱨimning hizmǝtkarimǝn;35 Pǝrwǝrdigar hojamƣa kɵp bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilƣaqⱪa,u uluƣ bir kixi boldi. U uningƣa ⱪoy bilǝn kala, kümüxbilǝn altun, ⱪul bilǝn dedǝklǝrni, tɵgǝ bilǝn exǝklǝrnibǝrdi. 36 Hojamning ayali Saraⱨ ⱪeriƣanda hojamƣabir oƣul tuƣup bǝrgǝnidi. Hojam oƣliƣa ɵziningbarliⱪini atidi. 37 Hojam meni ⱪǝsǝm ⱪildurup: «Sǝnmǝn turuwatⱪan zemindiki Ⱪanaaniylarning ⱪizliridinoƣlumƣa hotun elip bǝrmǝ, 38 bǝlki jǝzmǝn atamningɵyigǝ, ɵz tuƣⱪanlirimning ⱪexiƣa berip, oƣlumƣahotun elip bǝrgǝysǝn», — dedi. 39 U waⱪitta mǝnhojamƣa: «U ⱪiz mǝn bilǝn kǝlgili unimisiqu?» — desǝm,40 u manga jawab berip: «Tutⱪan yollirim uningƣa oquⱪbolƣan Pǝrwǝrdigarim Ɵz Pǝrixtisini sening bilǝn ǝwǝtip,yolungni ong ⱪilidu. Bu tǝriⱪidǝ sǝn mening ailidikilirimarisidin, atamning jǝmǝti iqidin oƣlumƣa hotun elipberisǝn. 41 Xundaⱪ ⱪilip ailǝmdikilǝrning ⱪexiƣa yetipbarƣiningda, sǝn mǝn ⱪildurƣan ⱪǝsǝmdin halas bolisǝn;ular sanga ⱪizni bǝrmisimu ohxaxla ⱪǝsǝmdin halasbolisǝn», — degǝnidi.42 Xunga mǝn bügün bu ⱪuduⱪning ⱪexiƣa kelip: — Əy,hojam Ibraⱨimning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar, ǝgǝr sǝnbu sǝpirimni ong ⱪilsang: — 43 mana mǝn su ⱪuduⱪiningyenida turuwatimǝn; wǝ xundaⱪ bolsunki, su tartⱪilikǝlgǝn ⱪizƣa: «Komzikingdin manga bir otlam su bǝrgǝnbolsang», desǝm, 44 u manga: «Sǝn iqkin, tɵgiliringgimu□ 24:32 «Laban tɵgilǝrdin yükni qüxürüp» — ibraniy tilida «utɵgilǝrdin yükni qüxürüp».

Yaritilix 24:45 83 Yaritilix 24:53su tartip berǝy», dǝp jawab bǝrsǝ, undaⱪta bu ⱪiz dǝlPǝrwǝrdigar Ɵzi hojamning oƣli üqün bekitkǝn ⱪiz bol-sun, dǝp dua ⱪilƣanidim. 45 Kɵnglümdǝ tehi sɵzümtügimǝyla, mana, Riwkaⱨ komzǝkni mürisidǝ kɵtürüpqiⱪip, ⱪuduⱪning boyiƣa qüxüp su tartti; mǝn un-ingƣa: — Iltipat ⱪilip, manga su iqkili ⱪoysang, dewidim,46 u dǝrⱨal komzikini mürisidin qüxürüp: «Iqkǝyla,tɵgilirinimu suƣirip ⱪoyay», dedi. Xuning bilǝn mǝniqtim; u tɵgilirimnimu suƣirip ⱪoydi. 47 Andin mǝnuningdin: — Kimning ⱪizi bolisǝn, dǝp sorisam, u jawabberip: — Mǝn Naⱨorning Milkaⱨdin tuƣulƣan oƣliBetuǝlning ⱪizi bolimǝn, — dedi. Xu qaƣda mǝn un-ing burniƣa ⱨalⱪa, ⱪolliriƣa bilǝzüklǝrni selip ⱪoydum;48 andin engixip Pǝrwǝrdigarƣa sǝjdǝ ⱪildim; hojamningⱪerindixining ⱪizini uning oƣli üqün elip ketixkǝ meningyolumni ong ⱪilƣini üqün, hojamning Hudasi bolƣanPǝrwǝrdigarƣa ⱨǝmdusana eyttim. 49 Əmdi silǝr ho-jamƣa ihlas ⱪilip xapaǝt kɵrsitǝyli desǝnglar, buni mangadǝnglar. Əgǝr halimisanglar, unimu manga eytinglar,mǝn ong tǝrǝpkǝ yaki sol tǝrǝpkǝ barimǝn, — dedi.□50 Əmdi Laban bilǝn Betuǝl jawab berip: — Bu ix Pǝrwǝrdi-gardin bolƣaq, siligǝ ya undaⱪ ya bundaⱪ deyǝlmǝymiz.□51 Mana, Riwkaⱨ aldilirida turidu; uni elip kǝtkǝyla. UPǝrwǝrdigarning deginidǝk ɵz hojilirining oƣliƣa hotunbolsun, — dedi.52 Ibraⱨimning hizmǝtkari ularning sɵzlirini anglap,yǝrgǝ engixip, Pǝrwǝrdigarƣa sǝjdǝ ⱪildi. 53 Andin,□ 24:49 «Əgǝr halimisanglar, unimu manga eytinglar, mǝn ong tǝrǝpkǝyaki sol tǝrǝpkǝ barimǝn» — roxǝnki, hizmǝtkar ixning ⱪandaⱪ boluxidinⱪǝt’iynǝzǝr, Ibraⱨimning ailisidikilǝrning ⱪexiƣa yetip barƣinida, ular ⱪiznibǝrmisimu ohxaxla ⱪǝsǝmdin halas bolidiƣanliⱪi eniⱪ tursimu, u ⱪizniizdǝxtin yanmaytti. □ 24:50 «siligǝ ya undaⱪ ya bundaⱪ deyǝlmǝymiz»— Ibraniy tilida: «siligǝ ya yaman ya yahxi deyǝlmǝymiz».

Yaritilix 24:54 84 Yaritilix 24:64-65hizmǝtkar kümüx buyumlarni, altun buyumlarni wǝkiyim-keqǝklǝrni qiⱪirip, bularni Riwkaⱨⱪa bǝrdi; u yǝnǝⱪizning akisi wǝ anisiƣimu ⱪimmǝtlik ⱨǝdiyǝlǝrni sundi.54 Andin u wǝ ⱨǝmraⱨliri bilǝn billǝ yǝp-iqip, xu yǝrdǝⱪonup ⱪaldi. Ətisi sǝⱨǝrdǝ ⱪopup, u ularƣa: meni ho-jamning ⱪexiƣa yolƣa selip ⱪoyunglar, dewidi, 55 Ⱪizningakisi bilǝn anisi uningƣa: — Ⱪiz birⱪanqǝ kün yaki on künyenimizda tursun; andin barsun, — dedi.56 Əmma u ularƣa: — Pǝrwǝrdigar mening sǝpirimni ongⱪilƣanikǝn, meni tosmanglar; hojamning ⱪexiƣa beriximüqün meni yolƣa selip ⱪoyunglar, — dedi.57 Ular uningƣa: — Ⱪizni qaⱪirip, uning aƣzidin anglapbaⱪayli, dǝp 58 Riwkaⱨni qaⱪirip uningdin: — Bu adǝmbilǝn baramsǝn? dǝp soriwidi, u: — Baray, dǝp jawabbǝrdi.59 Xuning bilǝn ular singlisi Riwkaⱨni, uning inik’anisi,Ibraⱨimning hizmǝtkari wǝ adǝmliri bilǝn ⱪoxup yolƣaselip ⱪoydi.■ 60 U waⱪitta ular Riwkaⱨⱪa bǝht tilǝp:— Əy singlimiz, mingliƣan on mingliƣan adǝmlǝrninganisi bolƣaysǝn!Nǝsling düxmǝnlirining dǝrwaziliriƣa igǝ bolƣay! —dedi.61 Xuning bilǝn Riwkaⱨ bilǝn uning dedǝkliri ornidinturup, tɵgilǝrgǝ minip, u kixigǝ ǝgixip mangdi. Xundaⱪⱪilip hizmǝtkar Riwkaⱨni elip yolƣa qiⱪti.62 Isⱨaⱪ Bǝǝr-laⱨay-roy degǝn jaydin bayila ⱪaytip kǝl-gǝnidi; qünki u jǝnubtiki Nǝgǝwdǝ turatti;■ 63 Isⱨaⱪkǝqⱪurun istiⱪamǝtkǝ dalaƣa qiⱪⱪanidi; u bexini kɵtürüpⱪarisa, mana tɵgilǝr keliwatatti. 64-65 Riwkaⱨ bex-ini kɵtürüp, Isⱨaⱪni kɵrdi; u dǝrⱨal tɵgidin qüxüp,hizmǝtkardin: — Sǝⱨrada bizning aldimizƣa qiⱪiwatⱪanbu kixi kim bolidu? — dǝp soridi.■ 24:59 Yar. 35:8 ■ 24:62 Yar. 16:14; 25:11.


Hizmǝtkar: — Bu hojamdur! dedi. Riwkaⱨ dǝrⱨal qüm-bilini tartip yüzini yepiwaldi.66 Hizmǝtkar ǝmdi ⱪilƣan ⱨǝmmǝ ixlirini Isⱨaⱪⱪa eytipbǝrdi. 67 Isⱨaⱪ ⱪizni anisi Saraⱨning qediriƣa baxlapkirdi; u Riwkaⱨni ɵz ǝmrigǝ aldi; u uning hotuni boldi.U uni yahxi kɵrüp ⱪaldi; bu tǝriⱪidǝ Isⱨaⱪ anisiningwapatidin keyin tǝsǝlli tapti.□

25Ibraⱨimning baxⱪa ǝwladliri1Tar. 1:28-42

1 Ibraⱨim Kǝturaⱨ isimlik yǝnǝ bir ayalni alƣanidi. 2 UIbraⱨimƣa Zimran, Yoⱪxan, Medan, Midiyan, Ixbak wǝXuaⱨni tuƣup bǝrdi.■ 3 Yoⱪxandin Xeba bilǝn Dedantɵrǝldi; Dedanning ǝwladliri Axuriylar, Letuxiylar wǝLeummiylar idi.□ 4 Midiyanning oƣulliri Əfaⱨ, Efǝr,Ⱨanoh, Abida wǝ Əldaaⱨ idi. Bular ⱨǝmmisi Kǝturaⱨningǝwladliri idi.5 Ibraⱨim barliⱪini Isⱨaⱪⱪa atiwǝtkǝnidi;■ 6 Ibraⱨimtehi Ⱨayat waⱪtida kiqik hotunliridin bolƣan oƣullir-iƣa ⱨǝdiyǝlǝrni berip, andin bularni oƣli Isⱨaⱪtin yiraⱪtursun dǝp, kün qiⱪix tǝrǝpkǝ, xǝrⱪiy zeminƣa ǝwǝti-wǝtkǝnidi.□□ 24:67 «Isⱨaⱪ anisining wapatidin keyin tǝsǝlli tapti» — Saraⱨ bu ixtinburun wapat bolƣanidi (23-babni kɵrüng). ■ 25:2 1Tar. 1:32.□ 25:3 «axuriylar» — muxu «axuriylar» bolsa keyinki «Axurlar» yaki«Asuriylǝr» ǝmǝs. «Axurlar» yaki «asuriylǝr» bolsa xǝmning ǝwladliridinidi (10:22ni kɵrüng). ■ 25:5 Yar. 24:36. □ 25:6 «kiqik hotunliri»— Ⱨǝjǝr wǝ Kǝturaⱨlar idi. Ibraⱨimning xundaⱪ orunlaxturuxi, xübⱨisizki,keyinki waⱪitlarda oƣulliri arisida Huda wǝdǝ ⱪilƣan miras (Pǝlǝstin zemini)üstidǝ qiⱪixi mumkin bolƣan jedǝllǝrning aldini elix üqün idi.

Yaritilix 25:7-8 86 Yaritilix 25:16

Ibraⱨimning ɵlümi wǝ dǝpnǝ ⱪilinixi7-8 Ibraⱨimning ɵmrining künliri bir yüz yǝtmix yilboldi; u tolimu ⱪerip, künliri toxup, nǝpǝstin tohtapwapat boldi; u ɵz ⱪowmining ⱪexiƣa berip ⱪoxuldi.□ ■9 Uning oƣulliri Isⱨaⱪ wǝ Ismail uni Mamrǝning uduliƣajaylaxⱪan, Ⱨittiy Zoⱨarning oƣli Əfronning etizliⱪidikiMakpelaⱨning ƣarida dǝpnǝ ⱪildi. 10 Bu etizliⱪni IbraⱨimⱧittiylardin setiwalƣanidi; mana bu yǝrlikkǝ Ibraⱨimdǝpnǝ ⱪilindi, ayali Saraⱨmu muxu yǝrgǝ dǝpnǝ ⱪil-inƣanidi.11 Ibraⱨim wapat bolƣandin keyin xundaⱪ boldiki, Pǝr-wǝrdigar uning oƣli Isⱨaⱪni bǝrikǝtlidi. Isⱨaⱪ Bǝǝr-Laⱨay-Royning yenida turatti.

Ismailning ǝwladliri12 Tɵwǝndikilǝr Saraⱨning misirliⱪ dediki Ⱨǝjǝrdintuƣulƣan, Ibraⱨimning oƣli bolƣan Ismailningǝwladliri: —□13 Ismailning oƣullirining, ularning nǝsǝbnamiliri wǝⱪǝbililiri boyiqǝ ismi tɵwǝndikiqǝ: — Ismailning tunjioƣli Nebayot; andin Kedar, Adbǝǝl, Mibsam,■ 14 Mixma,Dumaⱨ, Massa, 15 Ⱨadad bilǝn Tema, Yǝtur bilǝn Nafixwǝ Ⱪǝdǝmaⱨ idi. 16 Bular bolsa Ismailning oƣulliribolup, ularning kǝnt wǝ qedirgaⱨliri ularning nami bilǝnatalƣan bolup, ular on ikki ⱪǝbiligǝ ǝmir bolƣanidi.□ 25:7-8 «ɵz ⱪowmining ⱪexiƣa berip ⱪoxuldi» — 15:15 wǝizaⱨatini kɵrüng. ■ 25:7-8 Yar. 15:15. □ 25:12 «tɵwǝndikilǝr.... Ismailning ǝwladliri» — muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritil-ixi»ning yǝttinqi «tolidot»i («tarihi»), yǝni «Ismailning tolidoti» («Ismail-ning ǝwladlirining tarihi») (25:12-18) baxlinidu. ■ 25:13 1Tar. 1:29.

Yaritilix 25:17 87 Yaritilix 25:2317 Ismailning ɵmrining yilliri bir yüz ottuz yǝttǝ yil boldi;u ahirⱪi nǝpsini tartip wapat bolup,ɵz ⱪowmining ⱪexiƣaberip ⱪoxuldi.18 Uning ǝwladliri Ⱨawilaⱨ rayonidin tartip xurƣiqǝ oltur-aⱪlaxti (Xur bolsa Misirning utturisida bolup, Axurƣabaridiƣan yolda idi). Ismail ɵzining barliⱪ ⱪerindaxlirin-ing udulida olturaⱪlaxti.□

Əsaw bilǝn Yaⱪupning dunyaƣa kelixi19 Ibraⱨimning oƣli Isⱨaⱪning nǝslining bayani mundaⱪ-tur: — Ibraⱨimdin Isⱨaⱪ tɵrǝldi.□ 20 Isⱨaⱪ Padan-Aramda olturuxluⱪ aramiy Betuǝlning ⱪizi, aramiy La-banning singlisi bolƣan Riwkaⱨni hotunluⱪⱪa alƣandaⱪiriⱪ yaxⱪa kirgǝnidi. 21 Əmma Riwkaⱨ bolsa tuƣmasbolƣaqⱪa, Isⱨaⱪ hotuni üqün Pǝrwǝrdigarƣa dua-tilawǝtⱪildi; Pǝrwǝrdigar uning duasini ijabǝt ⱪildi; xuning bilǝnayali Riwkaⱨ ⱨamilidar boldi.■22 Əmma uning ⱪorsiⱪidiki ikki bala bir-biri bilǝn soⱪuxⱪiliturdi. Xuning bilǝn Riwkaⱨ: — Əgǝr bundaⱪliⱪini bilsǝm,ⱨamilidar bolup nemǝ ⱪilattim? — dǝp Pǝrwǝrdigardinsǝwǝbini soriƣili bardi.23 Pǝrwǝrdigar uningƣa: —□ 25:18 «Ismail ɵzining barliⱪ ⱪerindaxlirining udulidaolturaⱪlaxti» — bu bayan Ismail toƣrisidiki ilgiriki bexarǝt (16:12)ningǝmǝlgǝ axuruluxini kɵrsitidu; uningdin bǝlkim Ismail wǝǝwladlirining ɵz ⱪerindaxliri bolƣan yǝⱨudiylar wǝbaxⱪilar bilǝn ⱪarxilixixining baxlanƣanliⱪini puratⱪanboluxi mumkin. Muxu ayǝttiki «Axur» Asuriyǝ ǝmǝs,bǝlkim Sinay qɵlidiki bir rayonni kɵrsitixi mumkin.□ 25:19 «Ibraⱨimning oƣli Isⱨaⱪning nǝslining bayani mundaⱪtur» —muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning sǝkkizinqi «tolidot»i («tar-ihi», yǝni «Isⱨaⱪning tolidoti») («Isⱨaⱪning nǝslining bayani») (25:19-35:26)baxlinidu. ■ 25:21 Rim. 9:10.

Yaritilix 25:24 88 Yaritilix 25:28«Sening ⱪorsiⱪingda ikki ǝl bardur,Iqingdin ikki hǝlⱪ qiⱪip bir-biridin ayrilidu,Bir hǝlⱪ yǝnǝ bir hǝlⱪtin ƣalib kelidu,Qongi kiqikining hizmitini ⱪilidu» — dedi.■24 Uning ay-küni toxⱪanda, mana uning ⱪorsiⱪida dǝr-wǝⱪǝ bir jüp ⱪoxkezǝk bar idi.□ 25 Awwal tuƣulƣiniⱪizƣuq bolup, pütün bǝdini juwidǝk tüklük idi. Ularuning ismini Əsaw dǝp ⱪoydi.□ 26 Andin inisi ⱪoli bilǝnƏsawning tapinini tutⱪan ⱨalda qiⱪti. Bu sǝwǝbtin uningismi Yaⱪup dǝp ⱪoyuldi. Ular tuƣulƣanda Isⱨaⱪ atmixyaxta idi.■

Əsawning tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪi, yǝni tunji oƣulluⱪ ⱨoⱪuⱪni seti-wetixi27 Balilar ɵsüp qong boldi; Əsaw maⱨir owqi bolup, dala-janggalda yüridiƣan adǝm boldi. Yaⱪup bolsa durusadǝm bolup, qedirlarda turatti.□ 28 Isⱨaⱪ Əsawning owlapkǝlgǝn gɵxidin daim yǝp turƣaqⱪa, uningƣa amraⱪ idi.Lekin Riwkaⱨ Yaⱪupⱪa amraⱪ idi.■ 25:23 2Sam. 8:14; Rim. 9:12. □ 25:24 «Əsaw» — «tüklük». □ 25:25«Yaⱪup» — mǝnisi «tapanƣa esilƣuqi» yaki kɵqmǝ mǝnidǝ «orunbasar» yaki «muⱨapizǝtqi» degǝnlik idi. Keyin ƏsawYaⱪupⱪaɵq bolup ⱪelip, uning ismini «orun igiliwalƣuqi»degǝn sǝlbiy mǝnidǝ ixlitidu (27:36). ■ 25:26 Ⱨox. 12:4.□ 25:27 «qüxǝnmǝ» — omumǝn eytⱪanda, Tǝwratta owqiliⱪ ⱪilix sǝlbiyⱪarilidu. «Qedirlarda turatti» Yaⱪupni ⱨurun adǝm degǝnlik ǝmǝs, bǝlkiailisidiki ixlar, bolupmu qarwiqiliⱪ bilǝn xuƣulliniwatⱪinini kɵrsitidu.Yaⱪupning tǝjribilik ⱪoyqi ikǝnliki 29:7din kɵrünidu. Bǝzitǝrjimilǝrdǝ «Yaⱪup jimƣur adǝm» deyilgini bilǝn ibraniytilidiki bu sɵz («tam» yaki «tamam») Tǝwratta daim«durus», «kamil» degǝn mǝnini bildüridu.

Yaritilix 25:29 89 Yaritilix 26:129 Bir küni Yaⱪup purqaⱪ xorpisi ⱪaynitiwatatti; Əsawdaladin ⱨerip-eqip ⱪaytip kǝldi. 30 Əsaw Yaⱪupⱪa: — Mǝnⱨalimdin kǝttim! Ɵtünüp ⱪalay, awu ⱪizildin bǝrsǝng!— Awu ⱪizil nǝrsidin meni ozuⱪlandursangqu! Mǝnⱨalimdin kǝttim, — dedi (xu sǝwǝbtin uning eti «Edom»dǝpmu ataldi).□31 Yaⱪup uningƣa: — Undaⱪ bolsa, tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪungnimanga setip bǝrgin, — dedi.□32 Əsaw: — Mǝn ɵlǝy dǝwatimǝn, bu tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪiningmanga nemǝ paydisi? — dedi.■33 Yaⱪup: — Əmisǝ ⱨazir manga ⱪǝsǝm ⱪilƣin, dewidi,u uningƣa ⱪǝsǝm ⱪilip, tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪini Yaⱪupⱪa setipbǝrdi.34 Xuning bilǝn Yaⱪup Əsawƣa nan bilǝn ⱪizil purqaⱪxorpisini bǝrdi. U yǝp-iqip ornidin turup kǝtti. Xundaⱪⱪilip Əsaw tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪiƣa xunqǝ etibarsiz ⱪariƣanidi.

26Isⱨaⱪning Gǝrarda musapir bolup turuxi

1 Ⱪanaan zeminida Ibraⱨimning waⱪtidiki aqarqiliⱪtinbaxⱪa yǝnǝ bir ⱪetimliⱪ aqarqiliⱪ yüz bǝrdi. Xun-ing bilǝn Isⱨaⱪ Gǝrar xǝⱨirigǝ, Filistiylǝrning padixaⱨi□ 25:30 «Edom» — «ⱪizil». □ 25:31 «tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪi» — (yaki«tunji oƣulluⱪ ⱨoⱪuⱪ») — Bu ⱨoⱪuⱪ tɵt ixni ɵz iqigǝ alƣanboluxi mumkin: — (1) pütkül ailisidikilǝr üqün igidar-qiliⱪ mǝs’uliyiti; (2) baxⱪa oƣullarƣa ⱪariƣanda, atisidinmirasni bir ⱨǝssǝ kɵp elix; (3) atisining bǝht-bǝrikǝttilǝx hǝyrliⱪ duasidin alaⱨidǝ bǝⱨriman bolux; (4) pütkülailisidikilǝr üqün kaⱨinliⱪ (dua ⱪilix) wǝzipisini ɵtǝx. Biz«tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪi» toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ yǝnǝtohtilimiz. ■ 25:32 Yǝx. 22:13; 1Kor. 15:32.

Yaritilix 26:2 90 Yaritilix 26:9Abimǝlǝkning ⱪexiƣa bardi.□ 2 Pǝrwǝrdigar uningƣakɵrünüp mundaⱪ dedi: — Sǝn Misirƣa qüxmǝy, bǝlkiMǝn sanga kɵrsitip beridiƣan yurtta turƣin.□ 3 Moxuzemindin qiⱪmay musapir bolup turƣin; xuning bilǝnMǝn sǝn bilǝn billǝ bolup, sanga bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilimǝn;qünki Mǝn sǝn wǝ nǝslinggǝ bu zeminlarning ⱨǝmmisiniberip, atang Ibraⱨimƣa bǝrgǝn ⱪǝsimimni ada ⱪilimǝn;■4 nǝslingni asmandiki yultuzlardǝk awutimǝn wǝ nǝs-linggǝ bu zeminlarning ⱨǝmmisini berimǝn; yǝr yüzidikibarliⱪ ǝl-yurtlar nǝslingning nami bilǝn ɵzlirigǝ bǝht-bǝrikǝt tilǝydu;□ ■ 5 Qünki Ibraⱨim Mening awazimƣaⱪulaⱪ selip, tapiliƣinim, ǝmrlirim, bǝlgilimilirim wǝ ⱪa-nunlirimni bǝja kǝltürdi, — dedi.6 Xuning bilǝn Isⱨaⱪ Gǝrarda turup ⱪaldi. 7 Əmma uyǝrlik kixilǝr uning ayali toƣrisida sorisa u: — Bu meningsinglim bolidu, — dedi; qünki Riwkaⱨ intayin qirayliⱪbolƣaqⱪa, Isⱨaⱪ ɵz-ɵzigǝ: «Bu mening ayalim bolidu»,desǝm, bu yǝrlik adǝmlǝr Riwkaⱨning sǝwǝbidin meniɵltürüwetǝrmikin, — dǝp ⱪorⱪti.8 Lekin u xu yǝrdǝ uzaⱪ waⱪit turƣandin keyin xun-daⱪ boldiki, Filistiylǝrning padixaⱨi Abimǝlǝk dǝrizidinⱪariwidi, mana Isⱨaⱪ wǝ ayali Riwkaⱨ bir-birigǝ ǝrkilixipturatti.□ 9 Andin Abimǝlǝk Isⱨaⱪni qaⱪirip: — Mana, ujǝzmǝn sening ayaling ikǝn! Sǝn nemǝ dǝp: «U mening□ 26:1 «Abimǝlǝk» — xu waⱪitta Gǝrar padixaⱨining omumiy unwaniidi. Bu «Abimǝlǝk» Ibraⱨimning waⱪtidiki «Abimǝlǝk» (20-bab) ǝmǝs.□ 26:2 «Sǝn Misirƣa qüxmǝy» — Gǝrar xǝⱨiri Ⱪanaan zeminining iqidǝbolup, Misir zeminiƣa baridiƣan yol üstidǝ idi. ■ 26:3 Yar. 13:15;15:18. □ 26:4 «yǝr yüzidiki barliⱪ ǝl-yurtlar nǝslingning nami bilǝnɵzlirigǝ bǝht-bǝrikǝt tilǝydu» — yaki «yǝr yüzidiki barliⱪ ǝl-yurtlarnǝslingning wasitisi bilǝn bǝht-bǝrikǝt tapidu». ■ 26:4 Yar. 12:3; 18:18;22:18. □ 26:8 «Isⱨaⱪ wǝ ayali Riwkaⱨ bir-birigǝ ǝrkilixip turatti» — yaki«Isⱨaⱪ ayali Riwkaⱨni silap turatti».

Yaritilix 26:10 91 Yaritilix 26:20singlim», deding? — dewidi, Isⱨaⱪ uningƣa: — Qünkimǝn ǝslidǝ uning sǝwǝbidin birsi meniɵltürüwetǝrmikin,dǝp ǝnsirigǝnidim, — dedi.10 Abimǝlǝk uningƣa: Bu bizgǝ nemǝ ⱪilƣining? Tasⱪaptu hǝlⱪ arisidin birǝrsi ayaling bilǝn birgǝ bolƣili?!Undaⱪ bolƣan bolsa sǝn bizni gunaⱨⱪa patⱪuzƣan bolat-ting! — dedi.11 Andin Abimǝlǝk ⱨǝmmǝ hǝlⱪⱪǝ buyrup: — Kimki bukixigǝ wǝ yaki hotuniƣa ⱪol tǝgküzsǝ jǝzmǝn ɵltürülmǝyⱪalmaydu, — dǝp yarliⱪ qüxürdi.12 Isⱨaⱪ u zeminda teriⱪqiliⱪ ⱪildi: u xu yili yǝrdin yüzⱨǝssǝ ⱨosul aldi; Pǝrwǝrdigar uni bǝrikǝtligǝnidi. 13 Bukixi bax kɵtürüp, barƣanseri rawaj tepip, tolimu kattakixilǝrdin bolup ⱪaldi. 14 Uning ⱪoy-kala padiliri wǝɵyidiki ⱪulliri intayin kɵpǝydi; Filistiylǝr uningƣa ⱨǝsǝtⱪilƣili turdi.15 Bu sǝwǝbtin uning atisi Ibraⱨimning künliridǝ atisiningⱪulliri koliƣan ⱪuduⱪlarning ⱨǝmmisini Filistiylǝr etip,topa bilǝn tinduruwǝtti.□16 Abimǝlǝk Isⱨaⱪⱪa: — Sǝn bizdin ziyadǝ küqiyip kǝtting,ǝmdi arimizdin qiⱪip kǝtkin, — dedi.17 Isⱨaⱪ u yǝrdin ketip, Gǝrar wadisiƣa qedir tikip, xuyǝrdǝ turup ⱪaldi. 18 Ibraⱨim ⱨayat waⱪtida ⱪulliri bir-munqǝ ⱪuduⱪlarni ⱪazƣanidi; biraⱪ Ibraⱨim ɵlgǝndinkeyin, Filistiylǝr bularni topa bilǝn tinduruwǝtkǝnidi.Isⱨaⱪ bu ⱪuduⱪlarni ⱪaytidin kolitip, ularƣa atisi ilgiriⱪoyƣan isimlarni yǝnǝ ⱪoydi. 19 Isⱨaⱪning ⱪulliri wadidaⱪuduⱪ kolawatⱪanda suliri urƣup qiⱪip aⱪidiƣan birⱪuduⱪni tepiwaldi. 20 Lekin Gǝrardiki padiqilar Isⱨaⱪningpadiqiliridin uni talixip: — Bu su bizningkidur, — dedi.□ 26:15 «ⱪuduⱪlarning ⱨǝmmisini Filistiylǝr etip, topa bilǝn tinduruwǝtti»— aqarqiliⱪ bolƣan waⱪtida bundaⱪ ⱪilix yaman ix ⱨesablinatti ⱨǝm ⱨa-maⱪǝtlik bolatti.

Yaritilix 26:21 92 Yaritilix 26:28-29Ular Isⱨaⱪ bilǝn jedǝllǝxkǝqkǝ, u bu ⱪuduⱪni «Esǝk» dǝpatidi.□ 21 Ular yǝnǝ baxⱪa bir ⱪuduⱪni kolidi, ular yǝnǝbu ⱪuduⱪ toƣrisida jedǝllǝxti. Xuning bilǝn Isⱨaⱪ buningismini «Sitnaⱨ» dǝp atidi.□22 Andin u u yǝrdin ketip, baxⱪa yǝrgǝ berip, xu yǝrdimuyǝnǝ bir ⱪuduⱪ kolidi; ǝmdi Gǝrardikilǝr bu ⱪuduⱪnitalaxmidi. Bu sǝwǝbtin u uning etini «Rǝⱨobot» ⱪoyup:«Əmdi Pǝrwǝrdigar biz üqün jay bǝrgǝnikǝn, bu zemindamewilik bolimiz», — dedi.□23 Andin u u yǝrdin qiⱪip Bǝǝr-Xebaƣa bardi.24 Pǝrwǝrdigar xu keqisi uningƣa kɵrünüp: — Mǝnbolsam atang Ibraⱨimning Hudasidurmǝn; ⱪorⱪmiƣin,qünki Mǝn sǝn bilǝn billimǝn, seni bǝht-bǝrikǝtlǝp,nǝslingni ⱪulum Ibraⱨimning sǝwǝbidin awutimǝn, —dedi.25 U xu yǝrdǝ bir ⱪurbangaⱨ yasap, Pǝrwǝrdigarningnamiƣa nida ⱪilip ibadǝt ⱪildi. U xu yǝrdǝ qedirini tikti,Isⱨaⱪning ⱪulliri xu yǝrdǝ bir ⱪuduⱪ kolidi.

Isⱨaⱪning Abimǝlǝk bilǝn padixaⱨ kelixim tüzüxi26 Əmdi Abimǝlǝk, aƣinisi Aⱨuzzat bilǝn lǝxkǝrbexi Fikolbirgǝ Gǝrardin qiⱪip, uning ⱪexiƣa bardi. 27 Isⱨaⱪularƣa: — Manga ɵqmǝnlik ⱪilip, meni aranglardinⱪoƣliwǝtkǝndin keyin, nemǝ üqün mening ⱪeximƣakǝldinglar? — dedi.28-29 Ular jawabǝn: — Biz Pǝrwǝrdigarning sǝn bilǝnbillǝ bolƣinini roxǝn bayⱪiduⱪ, xuning bilǝn biz seningtoƣrangda: «Otturimizda bir kelixim bolsun, yǝni bizlǝrbilǝn sǝn bir-birimizgǝ ⱪǝsǝm berip ǝⱨdǝ ⱪilixayli»deduⱪ; xu wǝjidin sǝn bizgǝ ⱨeqⱪandaⱪ ziyan-zǝhmǝt□ 26:20 «Esǝk» — «majira». □ 26:21 «Sitnaⱨ» — «ⱪarxiliⱪ». □ 26:22«Rǝⱨobot» — «azadǝ yǝr».


yǝtküzmigǝysǝn; biz sanga ⱨeq tǝgmiginimizdǝk,xundaⱪla sanga yahxiliⱪtin baxⱪa ⱨeqbir nemǝⱪilmiƣinimizdǝk (bǝlki seni aman-esǝnlik iqidǝ yolungƣaǝwǝtkǝniduⱪ) sǝnmu xundaⱪ ⱪilƣaysǝn. Mana ⱨazir sǝnPǝrwǝrdigar tǝripidin bǝht-bǝrikǝt kɵrüwatisǝn! —deyixti.□30 Xuning bilǝn u ularƣa bir ziyapǝt ⱪilip bǝrdi. Ular bolsayǝp-iqti. 31 Ətisi tang sǝⱨǝrdǝ ular ⱪopup bir-birigǝ ⱪǝsǝmⱪilixti; andin Isⱨaⱪ ularni yolƣa selip ⱪoydi; ular uningⱪexidin aman-esǝn kǝtti.32 U küni xundaⱪ boldiki, Isⱨaⱪning ⱪulliri kelip, un-ingƣa ɵzi koliƣan ⱪuduⱪ toƣrisida hǝwǝr berip: «Bizsu taptuⱪ!» dedi. 33 U uning namini «Xibaⱨ» ⱪoydi. Busǝwǝbtin bu xǝⱨǝrning ismi bügüngiqǝ «Bǝǝr-Xeba» dǝpatilip kǝlmǝktǝ.□

Əsawning yat ⱪǝbilidin alƣan ayalliri34 Əsaw ⱪiriⱪ yaxⱪa kirgǝndǝ, Ⱨittiylardin bolƣan Bǝǝrin-ing ⱪizi Yǝⱨudit bilǝn Ⱨittiylardin bolƣan Elonning ⱪiziBasimatni hotunluⱪⱪa aldi. 35 Əmma bular Isⱨaⱪ bilǝnRiwkaⱨning kɵngligǝ azab elip kǝldi.■

□ 26:28-29 «ǝⱨdǝ ⱪilixix» — «ǝⱨdǝ kesix» degǝn sɵzlǝr bilǝnipadilinidu (15:10ni kɵrüng). □ 26:33 «Xebaⱨ» wǝ «Xeba» —bu ikki sɵz «ⱪǝsǝm» degǝnni bildüridu. «Bǝǝr-xeba» degǝn-ning mǝnisi «ⱪǝsǝmning ⱪuduⱪi». Bu bǝlkim xu yǝrdikiikkinqi ⱪuduⱪ boluxi mumkin; Ibraⱨim ǝslidǝ ohxap ke-tidiƣan ix tüpǝylidin xu yǝrgǝ ohxax isim ⱪoyƣanidi(31:21nimu kɵrüng). ■ 26:35 Yar. 27:46.


27

Yaⱪupning Isⱨaⱪni aldixi1 Isⱨaⱪ ⱪerip, kɵzliri torlixip, kɵzi ƣuwa kɵridiƣan bolupⱪalƣanda xundaⱪ boldiki, u qong oƣli Əsawni qaⱪiripuningƣa: — Oƣlum! — dedi.U: — Mana mǝn! — dǝp jawab bǝrdi.2 U uningƣa: — Mana mǝn ǝmdi ⱪerip kǝttim, ⱪanqi-lik kün kɵridiƣinimnimu bilmǝymǝn. 3 Xunga sǝndinɵtünimǝn, ⱪoralliring, yǝni sadaⱪ wǝ oⱪyayingni elipjanggalƣa qiⱪip, mǝn üqün bir ow owlap kǝl; 4 mǝnyahxi kɵridiƣan mǝzzilik tamaⱪtin birni etip, mangakǝltürgin. Mǝn uni yǝp, ɵlüxtin ilgiri kɵnglümdin sangabǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪilay, — dedi.5 Isⱨaⱪ oƣli Əsawƣa sɵz ⱪilƣanda Riwkaⱨmu an-glidi. Əsaw ow owlap kǝlgili janggalƣa qiⱪip kǝtkǝndǝ,6-7 Riwkaⱨ oƣli Yaⱪupⱪa: — Mana mǝn atangning akangƏsawƣa: «Sǝn ow owlap kelip, manga mǝzzilik birtaamni ǝtkin; mǝn uni yǝp ɵlüp ketixtin burun Pǝr-wǝrdigar aldida sanga bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪilay», —dǝp eytⱪinini anglap ⱪaldim. 8 Əmdi, i oƣlum, sɵzümgǝⱪulaⱪ selip buyruƣinimni ⱪilƣin. 9 Sǝn dǝrⱨal padiƣaberip,ɵqkilǝrning iqidin esil ikki oƣlaⱪni elip kǝlgin; mǝnulardin atang üqün u yahxi kɵridiƣan mǝzzilik bir taamtǝyyar ⱪilay. 10 Sǝn uni atangning aldiƣa elip kirgin.Xuning bilǝn u yǝp, ɵlüp ketixtin burun sanga bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪilidu, — dedi. 11 Lekin Yaⱪup anisiRiwkaⱨƣa: — Mana akam Əsaw bolsa tüklük kixi, mǝnbolsam tüksiz siliⱪ tǝnlik adǝmmǝn. 12 Mubada atammeni silap ⱪalsa, undaⱪta mǝn uning nǝziridǝ uni mazaⱪⱪilƣuqi adǝm bolup ⱪelip, beximƣa bǝrikǝt ǝmǝs, bǝlkilǝnǝt taparmǝnmikin, dedi.

Yaritilix 27:13 95 Yaritilix 27:2513 Anisi uningƣa: — Əy oƣlum, sanga qüxidiƣan lǝnǝtmanga qüxsun; ǝmma sǝn pǝⱪǝt sɵzümgǝ ⱪulaⱪ selip,berip oƣlaⱪlarni elip kǝl, — dedi.14 U berip ularni elip kelip, anisiƣa bǝrdi. Anisi uningatisi yahxi kɵridiƣan mǝzzilik bir taamni tǝyyar ⱪildi.15 Andin Riwkaⱨ tunji oƣli Əsawning ɵydǝ ɵz yenidasaⱪlaⱪliⱪ ǝng esil keyimlirini elip kiqik oƣli Yaⱪupⱪa kiy-dürüp, 16 oƣlaⱪlarning terisini ikki ⱪoli bilǝn boyniningtüksiz jayiƣa yɵgǝp, 17 andin ɵzi ǝtkǝn mǝzzilik taamlarbilǝn nanlarni oƣli Yaⱪupning ⱪoliƣa tutⱪuzdi. 18 Yaⱪupatisining ⱪexiƣa kirip: — Əy ata! — dedi.U: — Mana mǝn! Oƣlum, sǝn kim bolisǝn? — dewidi,19 Yaⱪup atisiƣa jawab berip: — Mǝn qong oƣul-liri Əsawmǝn, manga eytⱪanliridǝk ⱪildim; ǝmdi orun-liridin turup, olturup ⱪilƣan owumning gɵxigǝ eƣiztegip, andin kɵngülliridin manga bǝht-bǝrikǝt tilǝp duaⱪilƣayla, — dedi.20 Isⱨaⱪ oƣliƣa: — Əy oƣlum, ⱪandaⱪmu uni xunqǝtez tepip kǝlding? — dewidi, u jawab berip: — QünkiPǝrwǝrdigar Hudaliri uni dǝl yolumƣa yoluⱪturdi, — dedi.21 Isⱨaⱪ Yaⱪupⱪa: — Əy oƣlum, yeⱪinraⱪ kǝl, sǝn rastoƣlum Əsawmu, ǝmǝsmu, silap baⱪay, — dedi.22 Xuning bilǝn Yaⱪup atisi Isⱨaⱪning ⱪexiƣa yeⱪin bardi;u uni silap turup: — Awaz Yaⱪupning awazi, lekin ⱪol bolsaƏsawning ⱪolidur, — dedi.23 Uning ⱪolliri bolsa akisi Əsawning ⱪolliridǝk tüklükbolƣini üqün uni toniyalmay, uningƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝpdua ⱪildi. 24 Andin u yǝnǝ: — Sǝn rast oƣlum Əsawmusǝn?dǝp soriwidi, u jawab berip: — Dǝl mǝn, — dedi.25 Isⱨaⱪ uningƣa: — Taamni elip kǝlgin, mǝn oƣlumningow gɵxidin yǝp, kɵnglümdin sanga bǝht-bǝrikǝt tilǝp duaⱪilay, — dedi. Yaⱪup uni uning aldiƣa ⱪoydi; u yedi. Uxarab kǝltürüwidi, unimu iqti.


26 Andin atisi Isⱨaⱪ uningƣa: — Əy oƣlum, ǝmdi yeⱪinkelip meni sɵygin, — dedi.27 U uning ⱪexiƣa berip uni sɵydi. Atisi uning kiyiminingpuriⱪini purap uningƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪilip: —«Mana, oƣlumning tenidiki puraⱪ Pǝrwǝrdigarbǝrikǝtligǝn kɵklǝmzarning hux puriⱪiƣa ohxaydikǝn!□28 Huda sanga asmanning xǝbnimi,Yǝrning munbǝt küqini ata ⱪilip,Axliⱪ-tülük bilǝn xarabnimu kɵp bǝrgǝy.■29 Hǝlⱪlǝr sening ⱪulluⱪungda bolƣay,Əl-millǝtlǝr aldingda tizlanƣay;Ⱪerindaxliringƣa hoja bolƣaysǝn;Anangning oƣulliri sanga tizlanƣay;Sanga lǝnǝt ⱪilƣanlar lǝnǝtkǝ ⱪalƣay;Sanga bǝht tiligǝnlǝr bǝht tapⱪay!» — dedi.■

Əsawning Isⱨaⱪtin dua tǝlǝp ⱪilixi30 Xundaⱪ boldiki, Isⱨaⱪ Yaⱪupⱪa dua ⱪilip bolup, Yaⱪupatisi Isⱨaⱪning ⱪexidin qiⱪip boluxiƣa, akisi Əsaw owdinⱪaytip kǝldi. 31 Umu mǝzzilik taamlarni etip, atisiningⱪexiƣa elip kirip, atisiƣa: — Ata ⱪopⱪayla, oƣulliriningow gɵxidin yǝp, kɵngülliridin manga bǝht-bǝrikǝt tilǝpdua ⱪilƣayla, — dedi.32 Atisi Isⱨaⱪ uningƣa: — Sǝn kimsǝn? — dedi. U jawabberip: — Mǝn oƣulliri, qong oƣulliri Əsawmǝn! — dedi.33 Buni anglap Isⱨaⱪ alaⱪzadilikkǝ qüxüp, pütün bǝdinijalaⱪlap titrǝp: — Undaⱪta bayatin ow owlap elip kǝlginikim? Sǝn kelixtin burun uning ⱨǝmmǝ nǝrsisidin yǝp,□ 27:27 «kɵklǝmzarning hux puriⱪi» — demǝk, daladikiⱨǝrhil gül-giyaⱨning wǝ ot-qɵpning hux puriⱪi singdürülgǝn.■ 27:28 Ibr. 11:20. ■ 27:29 Yar. 12:3.


uningƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪildim; wǝ bǝrⱨǝⱪ, u bǝht-bǝrikǝt kɵridu! — dedi.34 Əsaw atisining sɵzlirini anglapla intayin eqinarliⱪⱨalda ün selip aqqiⱪ pǝryad kɵtürüp atisiƣa: — Menimu,i ata, menimu bǝht-bǝrikǝtligǝyla! — dedi.■35 U jawab berip: — Sening ining ⱨiylǝ bilǝn kirip, sangategixlik bǝht-bǝrikǝtni elip ketiptu, dedi.36 Əsaw: — Rast uning eti Yaⱪup ǝmǝsmu?! Qünki u ikkiⱪetim meni putlap, ornumni tartiwaldi. Awwal tunjiliⱪⱨoⱪuⱪumni tartiwaldi wǝ mana ⱨazir u manga tegidiƣanbǝht-bǝrikǝtni elip kǝtti, — dedi, Andin yǝnǝ: — Meningüqün birǝr bǝht-bǝrikǝt ⱪaldurmidilimu? — dedi.□ ■37 Isⱨaⱪ Əsawƣa jawab berip: — Mana, mǝn uniüstünggǝ hoja ⱪildim; ⱨǝmmǝ ⱪerindaxlirini uning ⱪul-luⱪida bolidiƣan ⱪildim; axliⱪ wǝ yengi xarab bilǝn uniⱪuwwǝtlidim; ǝy oƣlum, ǝmdi sanga yǝnǝ nemimu ⱪilipberǝlǝymǝn? — dedi.38 Əsaw atisiƣa yǝnǝ: — Əy ata, silidǝ pǝⱪǝt xu birla bǝht-bǝrikǝt bar idimu? Manga, ǝy ata, mangimu bǝht-bǝrikǝttilǝp dua ⱪilƣayla! dedi. Andin u ün selip yiƣlap kǝtti.■39 Atisi Isⱨaⱪ uningƣa jawab berip: —«Mana, turalƣu jaying yǝrning munbǝt küqidin neri,Egiz asmanning xǝbnimidin yiraⱪ bolur;40 Sǝn ⱪiliqingƣa tayinip jan baⱪisǝn,Iningning hizmitidǝ bolisǝn;Lekin qegridin qiⱪip kǝzginingdǝ,■ 27:34 Ibr. 12:17. □ 27:36 «meni putlap, ornumni tartiwaldi» —bu degǝnlik ibraniy tilida birla sɵz bilǝn ipadilinidu. Oⱪurmǝn-lǝrning esidǝ barki, «Yaⱪup» degǝnning bir mǝnisi «orunigiliwalƣuqi» (25:26ni kɵrüng). Muxu yǝrdǝ «putliƣuqi»degǝn yǝnǝ bir mǝnisi boluxi mumkin. ■ 27:36 Yar. 25:33.■ 27:38 Ibr. 12:17.

Yaritilix 27:41 98 Yaritilix 28:3Sǝn boynungdin uning boyunturuⱪini qiⱪiripsunduruwetisǝn» — dedi.41 Xunga Əsaw atisi uningƣa tiligǝn bǝht-bǝrikǝtsǝwǝbidin Yaⱪupⱪa ɵqmǝnlik saⱪlap yürdi. Əsawkɵnglidǝ: — Atamning matǝm künliri yeⱪinlixip ⱪaldi;xu qaƣda inim Yaⱪupni ɵltürüwetimǝn, dǝp hiyal ⱪildi.42 Lekin Riwkaⱨ qong oƣli Əsawning bu sɵzliridin hǝwǝrtapti. U kiqik oƣli Yaⱪupni qaⱪirip uningƣa: — Manaakang Əsaw seni ɵltürüwetimǝn dǝp ɵz-ɵzidin tǝsǝllitepiwetiptu; 43 ǝmdi ǝy oƣlum, sɵzümgǝ ⱪulaⱪ selip,ⱪopup Ⱨaranƣa, akam Labanning ⱪexiƣa ⱪeqip kǝtkin;44 akangning ⱪǝⱨri yanƣuqǝ, uning ⱪexida birnǝqqǝwaⱪit turƣin. 45 Akang aqqiⱪidin yenip, sening uningƣaⱪilƣiningni untup kǝtküqǝ xu yǝrdǝ turup turƣin; andinmǝn adǝm ǝwǝtip, seni u yǝrdin aldurup kelimǝn. Nemǝüqün bir kündila ⱨǝr ikkinglardin mǝⱨrum bolup ⱪalay?— dedi.

Yaⱪupning Labanning yeniƣa sǝpǝr ⱪilixi46 Əmma Riwkaⱨ Isⱨaⱪⱪa: — Mǝn muxu Ⱨittiy ⱪizlarwǝjidin jenimdin jaⱪ toydum. Əgǝr Yaⱪupmu bu yurttikiⱪizlardin, muxundaⱪ Ⱨittiy ⱪizni hotunluⱪⱪa alsa yax-iƣinimning manga nemǝ paydisi? — dedi.■

281 Xuning bilǝn Isⱨaⱪ Yaⱪupni qaⱪirip, uningƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝp, uningƣa jekilǝp: — Sǝn Ⱪanaaniylarningⱪizliridin hotun alma; 2 bǝlki ⱪopup, Padan-Aramƣa,anangning atisi Betuǝlning ɵyigǝ berip, u yǝrdin anangn-ing akisi Labanning ⱪizliridin hotun alƣin.■ 3 Ⱨǝmmigǝ■ 27:46 Yar. 26:35. ■ 28:2 Ⱨox. 12:13.

Yaritilix 28:4 99 Yaritilix 28:12Ⱪadir Tǝngri seni bǝht-bǝrikǝtlǝp, awutup, sǝndin kɵphǝlⱪlǝrni qiⱪirip kɵpǝytkǝy, 4 Xundaⱪla Ibraⱨimningbǝht-bǝrikitini sanga wǝ sening bilǝn nǝslinggǝ bǝrgǝy;xundaⱪ ⱪilip sǝn ⱨazir Musapir bolup turuwatⱪan yǝrni,yǝni ǝslidǝ Huda Ibraⱨimƣa bǝrgǝn zeminni igilǝysǝn! —dedi.■5 Xuning bilǝn Isⱨaⱪ Yaⱪupni yolƣa saldi. U Padan-Aramƣa, aramiy Betuǝlning oƣli, Yaⱪup bilǝn Əsawn-ing anisi Riwkaⱨning akisi Labanning ⱪexiƣa ⱪarapmangdi.□

Əsawning yǝnǝ bir ayal elixi6-7 Əsaw Isⱨaⱪning Yaⱪupⱪa bǝht-bǝrikǝt tilǝp, uni Padan-Aramƣa xu yǝrdin hotun elixⱪa ǝwǝtkǝnlikini, xun-daⱪla uningƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝp, uninga jekilǝp: SǝnⱩanaaniylarning ⱪizliridin hotun almiƣin, degǝnliriniuⱪup, Yaⱪupningmu ɵz ata-anisiƣa itaǝt ⱪilip, Padan-Aramƣa kǝtkinini kɵrginidǝ, 8 Əsaw: — ⱪanaanylarn-ing ⱪizliri atam Isⱨaⱪning nǝziridǝ yaman kɵrünidikǝn,dǝp bilip yǝtti. 9 U Ismailning ⱪexiƣa berip, ⱨazirⱪihotunlirining üstigǝ Ibraⱨimning oƣli Ismailning ⱪizi,Nebayotning singlisi Maⱨalatni hotunluⱪⱪa aldi.

Yaⱪupning Bǝyt-Əldǝ qüx kɵrüxi10 Yaⱪup bolsa Bǝǝr-Xebadin qiⱪip, Ⱨaran tǝrǝpkǝmengip, 11 bir yǝrgǝ yetip kǝlgǝndǝ, kün olturup kǝtkǝqkǝxu yǝrdǝ ⱪonmaⱪqi boldi. U xu yǝrdiki taxlardin birinielip, bexiƣa yastuⱪ ⱪilip ⱪoyup, uhliƣili yatti.□ 12 U■ 28:4 Yar. 12:7; 13:15; 15:18; 24:7; 26:3; Ⱪan. 34:4; Ros. 7:5. □ 28:5«aramiy» — yǝni «suriyǝlik». □ 28:11 «taxlardin birini elip, bexiƣayastuⱪ ⱪilip ⱪoyup,,...» — yaki «taxlardin birini elip, uning bexiƣa ⱪoyup...».

Yaritilix 28:13 100 Yaritilix 28:22bir qüx kɵrdi: — Mana, uqi asmanlarƣa taⱪixidiƣanbir pǝlǝmpǝy yǝrdǝ tiklǝklik turatti; Hudaning pǝrixtiliriuningda qiⱪip-qüxüp turuxatti.■ 13 Mana, Pǝrwǝrdigaruning üstidǝ turatti. U: — «Mǝn bolsam atang Ibraⱨimn-ing Hudasi wǝ Isⱨaⱪning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar-durmǝn; Mǝn sǝn yatⱪan bu zeminni sening bilǝn nǝs-linggǝ berimǝn.■ 14 Nǝsling bolsa yǝrning topisidǝk kɵpbolup, sǝn mǝƣrip bilǝn mǝxriⱪⱪǝ, ximal bilǝn jǝnubⱪayeyilisǝn; sǝn wǝ nǝslingning wasitisi bilǝn yǝr yüzidikibarliⱪ ailǝ-ⱪǝbililǝr bǝht-bǝrikǝt tapidu.■ 15 Mana, Mǝnsǝn bilǝn billidurmǝn, ⱪǝyǝrgǝ barsang seni aman-esǝnsaⱪlap, bu zeminƣa seni ⱪayturup kelimǝn; qünki sangaeytⱪan sɵzümni ada ⱪilmay turup, seni taxlimaymǝn» —dedi.16 Andin Yaⱪup oyƣinip: — Bǝrⱨǝⱪ, Pǝrwǝrdigar buyǝrdidur, lekin mǝn uni bilmǝptimǝn, — dedi. 17 U ⱪorⱪupketip: Bu jay alamǝt dǝⱨxǝtlik bir jay ikǝn! Bu Hudaningɵyi bilǝn asmanning dǝrwazisidin baxⱪa ⱨeq jay ǝmǝstur,— dedi.18 Yaⱪup ǝtisi sǝⱨǝr ⱪopup, bexining astiƣa ⱪoyƣan taxnielip, hatirǝ tüwrük süpitidǝ tiklǝp, üstigǝ zǝytun meyiⱪuyup ⱪoydi.□ ■ 19 U jayning ismini Bǝyt-Əl dǝp atidi;ǝmma ilgiri u jayning eti Luz idi.20 Andin Yaⱪup ⱪǝsǝm bilǝn wǝdǝ ⱪilip: — Əgǝr Hudamening bilǝn billǝ bolup, bu sǝpirimdǝ meni saⱪlap,yegili nan, kiygili kiyim berip, 21 Mǝn atamning ɵyigǝaman-esǝn yenip barsam, undaⱪta Pǝrwǝrdigar meningHudayim bolidu; 22 Xuningdǝk mǝn hatirǝ tüwrük süpi-tidǝ tiklǝp ⱪoyƣan bu tax Hudaning ɵyi bolidu; ⱨǝmxundaⱪla sǝn manga beridiƣan barliⱪ nǝrsilǝrning ondin■ 28:12 Yⱨ. 1:52. ■ 28:13 Yar. 35:1, 3; 48:3; Ⱪan. 12:20; 19:8. ■ 28:14Yar. 12:3; 18:18; 22:18; 26:4. □ 28:18 «Bǝyt-Əl» — «Hudaning ɵyi».■ 28:18 Yar. 31:13; 35:14.

Yaritilix 29:1 101 Yaritilix 29:10bir ülüxini sanga tǝⱪdim ⱪilmay ⱪalmaymǝn, — dedi.

29Yaⱪupning Labanning ɵyigǝ berixi

1 Andin Yaⱪup sǝpirini dawamlaxturup, mǝxriⱪtikiⱪowmlarning zeminiƣa yetip kǝldi. 2 U ⱪariwidi,mana, yaylaⱪta bir ⱪuduⱪ turatti, uning yenida üq topⱪoy padisi turatti; qünki hǝlⱪ bu ⱪuduⱪtin padilarnisuƣiratti. Ⱪuduⱪning aƣziƣa yoƣan bir tax ⱪoyuⱪluⱪ idi.3 Ⱪaqaniki padilarning ⱨǝmmisi u yǝrgǝ yiƣilsa, padiqilarbirliktǝ ⱪuduⱪning aƣzidiki taxni yumilitiwetip, ⱪoylarnisuƣirip, andin taxni yǝnǝ ⱪuduⱪning aƣziƣa ɵz orniƣaⱪoyup ⱪoyatti. 4 Yaⱪup padiqilardin: Əy buradǝrlǝr, silǝrⱪǝyǝrlik? — dǝp soridi. Ular: — Biz ⱨaranliⱪmiz, dedi.5 U ulardin: — Silǝr Naⱨorning oƣli Labanni tonumsilǝr?— dǝp soridi. Ular: — Tonuymiz, dedi.6 U ulardin: — U salamǝtmu, dǝp soriwidi, ular jawabberip: — U salamǝt turuwatidu. Mana ǝnǝ uning ⱪiziRaⱨilǝ ⱪoyliri bilǝn keliwatidu, dedi.7 U: — Mana, kün tehi egiz tursa, ⱨazir tehi malningyiƣilidiƣan waⱪti bolmidi; nemixⱪa ⱪoylarni suƣirip,andin yǝnǝ berip otlatmaysilǝr? — dedi.8 Ular jawab berip: — Yaⱪ, mundaⱪ ⱪilalmaymiz. Awwalpadilarning ⱨǝmmisi yiƣilip, padiqilar taxni ⱪuduⱪningaƣzidin yumilitiwǝtkǝndin keyin, andin ⱪoylarni suƣir-imiz, dedi.□9 U ular bilǝn gǝplixip turƣinida, Raⱨilǝ atisining ⱪoyliribilǝn yetip kǝldi; qünki u ⱪoy baⱪⱪuqi idi. 10 Xundaⱪ□ 29:8 «padiqilar» — ibraniy tilida «ular». Xu padiqilar bir türkümⱨoⱪuⱪluⱪ padiqilar bolsa kerǝk. Yaki bolmisa ular eytⱪan ixlar xu yǝrdǝ birɵrp-adǝt bolup ⱪalƣan bolsa kerǝk.

Yaritilix 29:11-12 102 Yaritilix 29:18boldiki, Yaⱪup anisining akisi Labanning ⱪizi Raⱨilǝ bilǝnanisining akisi Labanning ⱪoylirini kɵrgǝndǝ, u ⱪopupberip, ⱪuduⱪning aƣzidin taxni yumilitiwetip, anisiningakisi Labanning ⱪoylirini suƣardi. 11-12 Andin YaⱪupRaⱨilǝni sɵyüp, yuⱪiri awaz bilǝn yiƣlap taxlidi wǝRaⱨilǝgǝ: — Mǝn sening atangning tuƣⱪini, Riwkaⱨningoƣli bolimǝn, dewidi, u yügürüp berip atisiƣa hǝwǝrbǝrdi.13 Xundaⱪ boldiki, Laban ɵz singlisining oƣli Yaⱪupninghǝwirini angliƣanda, uning aldiƣa yügürüp berip, uniⱪuqaⱪlap sɵyüp, ɵyigǝ baxlap kǝldi. Andin Yaⱪup La-banƣa kǝqürmixlirining ⱨǝmmisini dǝp bǝrdi.□14 Laban uningƣa: — Sǝn dǝrwǝⱪǝ mening sɵngǝk bilǝngɵxümdursǝn! — dedi. Buning bilǝn u uning ⱪexida birayqǝ turup ⱪaldi.

Yaⱪupning aldinip ⱪelixi15 Andin Laban Yaⱪupⱪa: — Sǝn mening tuƣⱪinimbolƣaq, manga bikarƣa hizmǝt ⱪilamsǝn? Eytⱪina,ⱨǝⱪⱪinggǝ nemǝ alisǝn? — dedi.16 Labanning ikki ⱪizi bar idi; qongining eti Leyaⱨ, kiqikin-ing eti Raⱨilǝ idi. 17 Leyaⱨning kɵzliri yeⱪimliⱪ idi;ǝmma Raⱨilǝning bolsa tǝⱪi-turⱪi kelixkǝn, ⱨɵsni-jamaliqirayliⱪ ⱪiz idi.□ 18 Yaⱪupning kɵngli Raⱨilǝgǝ qüxkǝnbolup Labanƣa: — Mǝn sening kiqik ⱪizing Raⱨilǝ üqünsanga yǝttǝ yil hizmǝt ⱪilay, dedi.■□ 29:13 «kǝqürmixlirining ⱨǝmmisini» — ibraniy tilida «bu ixlarning ⱨǝm-misini». Demǝk, tǝrjimimizdǝk «yüz bǝrgǝn ⱨǝmmǝ ixlarni», yaki u bayatinRaⱨilǝgǝ eytⱪan ixlarni (tuƣⱪanqiliⱪ munasiwǝtlirini) kɵrsǝtsǝ kerǝk.□ 29:17 «Leyaⱨning kɵzliri yeⱪimliⱪ» — ibraniy tilida «Leyaⱨningkɵzliri mulayim» (yaki «yumxaⱪ»). Buning baxⱪa hiltǝrjimiliri bolsa: (1) tiniⱪ; (2) ajiz (yahxi kɵrmǝydiƣan);(3) nursiz. ■ 29:18 Ⱨox. 12:13.

Yaritilix 29:19 103 Yaritilix 29:3119 Laban jawab berip: — Uni baxⱪa kixigǝ bǝrginimdinsanga bǝrginim yahxi. Əmdi meningkidǝ turƣin, dedi.20 Yaⱪup Raⱨilǝni elix üqün yǝttǝ yil hizmǝt ⱪildi. Əmmau uni intayin yahxi kɵrgǝqkǝ, bu yillar uningƣa pǝⱪǝtbirnǝqqǝ kündǝkla bilindi. 21 Waⱪit toxⱪanda YaⱪupLabanƣa: — Mana mening künlirim toxti. Əmdi ayalimnimanga bǝrgin, mǝn uning ⱪexiƣa kirǝy, dedi. 22 Labanxu yǝrdiki ⱨǝmmǝ kixilǝrni yiƣip, ziyapǝt ⱪilip bǝrdi.23 Lekin xundaⱪ boldiki, kǝq kirgǝndǝ, u qong ⱪizi LeyaⱨniYaⱪupning yeniƣa elip kǝldi; Yaⱪup uning ⱪexiƣa kiripbillǝ boldi. 24 Labanɵz dediki Zilpaⱨni ⱪizi Leyaⱨƣa dedǝkⱪilip bǝrdi.25 Ətisi xundaⱪ boldiki, mana aldida Leyaⱨ turatti! ULabanƣa: — Bu zadi manga nemǝ ⱪilƣining? Əjǝba, mǝnRaⱨilǝ üqün sanga hizmǝt ⱪilmidimmu? Meni nemixⱪaxundaⱪ aldiding?! — dedi.26 Laban: Bizning yurtimizda kiqikini qongidin ilgiriyatliⱪ ⱪilidiƣan rǝsim-ⱪaidǝ yoⱪ. 27 Əmdi sǝn qonginingyǝttǝ künlük toy murasimini ɵtküzüp bolƣin; andin yǝnǝikkinqisinimu sanga berǝyli; u sening manga yǝnǝ yǝttǝyil ⱪilidiƣan hizmitingning ⱨǝⱪⱪi bolidu, — dedi.28 Yaⱪup maⱪul bolup, Leyaⱨning yǝttǝ künlük toymurasimini ɵtküzüp bolƣanda, Laban ⱪizi Raⱨilǝnimuuningƣa hotunluⱪⱪa bǝrdi. 29 Laban dediki Bilⱨaⱨniⱪizi Raⱨilǝgǝ dedǝk ⱪilip bǝrdi. 30 Bu tǝriⱪidǝ YaⱪupRaⱨilǝningmu ⱪexiƣa kirdi; u Raⱨilǝni Leyaⱨdin ziyadǝyahxi kɵrdi. Andin keyin u yǝnǝ yǝttǝ yil Labanƣa hizmǝtⱪildi.

Yaⱪupning pǝrzǝntliri31 Əmma Pǝrwǝrdigar Leyaⱨning ǝtiwarlanmiƣanliⱪinikɵrgǝndǝ, uningƣa tuƣuxni nesip ⱪildi. Lekin Raⱨilǝ

Yaritilix 29:32 104 Yaritilix 30:2tuƣmas idi.□ 32 Leyaⱨ ⱨamilidar bolup bir oƣul tuƣup:— «Pǝrwǝrdigar harlanƣinimni kɵrdi; ǝmdi erim meniyahxi kɵridu» dǝp uning ismini «Rubǝn» ⱪoydi. □33 U yǝnǝ ⱨamilidar bolup, bir oƣul tuƣup: — «Pǝrwǝrdi-gar ǝtiwarlanmiƣanliⱪini anglap, buni ⱨǝm manga bǝrdi»dǝp, uning ismini Ximeon ⱪoydi.□34 U yǝnǝ ⱨamilidar bolup, bir oƣul tuƣup: — «Əmdibu ⱪetim erim manga baƣlinidu; qünki mǝn uningƣa üqoƣul tuƣup bǝrdim» dǝp uning ismini Lawiy ⱪoydi.□35 U yǝnǝ ⱨamilidar bolup, bir oƣul tuƣup: — «Əmdi buⱪetim mǝn Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝmdusana oⱪuy!» dǝp uningismini Yǝⱨuda ⱪoydi. Andin u tuƣuttin tohtap ⱪaldi.□

301 Əmma Raⱨilǝɵzining Yaⱪupⱪa bala tuƣup berǝlmigininikɵrgǝndǝ, aqisiƣa ⱨǝsǝt ⱪilip Yaⱪupⱪa: — Manga balabǝrgin; bolmisa ɵlimǝn, — dedi.2 Xuning bilǝn Yaⱪupning Raⱨilǝgǝ ƣǝzipi kelip: — Mǝnbaliyatⱪuning mewisini sǝndin ayiƣan Hudaning orni-dimu?! — dedi.□ 29:31 «uningƣa tuƣuxni nesip ⱪildi» — ibraniy tilida «u uning baliy-atⱪusini aqti». □ 29:32 «Rubǝn» — «ⱪara, bir oƣul bala!» degǝnmǝnidǝ. □ 29:33 «Ximeon» — «anglax» yaki «angliƣan» degǝnmǝnidǝ. □ 29:34 «Lawiy» — «baƣlanƣan» yaki «ulanƣan» degǝnmǝnidǝ. □ 29:35 «Yǝⱨuda» — «ⱨǝmd» yaki «mǝdⱨiyǝ» degǝn mǝnidǝ.Leyaⱨning sɵzi intayin ǝⱨmiyǝtlik bolup, bu uning ihlas-mǝnliki wǝ etiⱪadini ispatlaydu. Yǝⱨuda tuƣulƣuqǝ un-ing barliⱪ arzu-tilǝkliri eri Yaⱪupning muⱨǝbbitigǝ erix-ixtin ibarǝt idi. Lekin ⱨazir erixmigǝn bolsimu aƣrinmidi,bǝlki Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪup, uningdin tǝsǝlli aldi.


3 — Mana, dedikim Bilⱨaⱨ bu yǝrdǝ turidu; sǝn uningⱪexiƣa kirgin, u mening ⱪuqiⱪimƣa tuƣsun; mǝn uarⱪiliⱪ baliliⱪ bolay, — dedi Raⱨilǝ.□4 Xuning bilǝn u dediki Bilⱨaⱨni uningƣa hotun ⱪilipbǝrdi; Yaⱪup uning ⱪexiƣa kirdi. 5 Bilⱨaⱨ ⱨamilidarbolup, Yaⱪupⱪa bir oƣul tuƣup bǝrdi.6 Raⱨilǝ: — «Huda mǝn üqün adalǝt yürgüzüp pǝryadimnianglap, manga bir oƣul bǝrdi», dǝp uning ismini Danⱪoydi.□7 Raⱨilǝning dediki Bilⱨaⱨ yǝnǝ ⱨamilidar bolup, Yaⱪupⱪaikkinqi oƣlini tuƣup bǝrdi. 8 Raⱨilǝ: — «Mǝn aqambilǝn bǝslixip ⱪattiⱪ tutuxup, yǝngdim» dǝp uning isminiNaftali ⱪoydi.□9 Leyaⱨ ɵzining tuƣuttin tohtap ⱪalƣanini kɵrüp, dedikiZilpaⱨni Yaⱪupⱪa hotun ⱪilip bǝrdi. 10 Leyaⱨning dedikiZilpaⱨ Yaⱪupⱪa bir oƣul tuƣup bǝrdi. 11 Leyaⱨ: —«Nemidegǝn tǝlǝylik-ⱨǝ!» dǝp uning ismini Gad ⱪoydi.□12 Leyaⱨning dediki Zilpaⱨ Yaⱪupⱪa ikkinqi oƣlini tuƣupbǝrdi. 13 Leyaⱨ: «Mǝn bǝhtlikturmǝn! Qünki hotun-ⱪizlarmeni bǝhtlik deyixidu!» dǝp uning ismini Axir ⱪoydi.□14 Buƣday ormisi künliridǝ Rubǝn qiⱪip etizliⱪⱪa bardiwǝ etizdin birⱪanqǝ muⱨǝbbǝtgülini terip, bularni anisiLeyaⱨning ⱪexiƣa ǝkǝldi. Əmdi Raⱨilǝ Leyaⱨⱪa: —Ɵtünüp ⱪalay, oƣlungning muⱨǝbbǝtgülidin birnǝqqini□ 30:3 «u mening ⱪuqiⱪimƣa tuƣsun» — ibraniy tilida «u mening tizlirimüstigǝ tuƣsun» — demǝk, dedǝk tuƣⱪan balilar Raⱨilǝning ⱨesablinidu.Ibraniy tilida «mǝn u arⱪiliⱪ ⱪurulimǝn» yaki «uning wasitisi bilǝn meningɵyüm ⱪurulidu». □ 30:6 «Dan» — «u ⱨɵküm qiⱪardi»yaki «u adilliⱪ ⱪildi!» degǝn mǝnidǝ. □ 30:8 «mǝn aqambilǝn bǝslixip ⱪattiⱪ tutuxup, ...» — ibraniy tilida «Hudaning mǝditi bilǝnaqam bilǝn qelixip,...». «Naftali» — «elixix» yaki «qelixix» degǝn mǝnidǝ.□ 30:11 «Gad» — «tǝlǝylik» yaki «onguxluⱪ» degǝn mǝnidǝ. □ 30:13«Axir» — «bǝhtlik» degǝn mǝnidǝ.

Yaritilix 30:15 106 Yaritilix 30:23manga bǝrgin! — dedi.□15 Leyaⱨ uningƣa jawabǝn: — Erimni tartiwalƣiningyǝtmǝmdu? Əmdi oƣlumning muⱨǝbbǝtgülinimu tarti-walmaⱪqimusǝn? — dedi. Raⱨilǝ jawab berip: — Undaⱪbolsa u oƣlungning muⱨǝbbǝtgülliri üqün bügün keqǝsǝn bilǝn yatsun, — dedi.16 Yaⱪup kǝqⱪurun etizdin ⱪaytip kǝlginidǝ, Leyaⱨ uningaldiƣa qiⱪip: — Mening ⱪeximƣa kirixing kerǝk; qünkimǝn oƣlumning muⱨǝbbǝtgülliri bilǝn seni ijarigǝ aldim,— dedi. Xundaⱪ dewidi, u bu keqǝ uning bilǝn yatti.17 Huda Leyaⱨning duasini anglidi; u ⱨamilidar bolup,Yaⱪupⱪa bǝxinqi oƣlini tuƣup bǝrdi. 18 Xuning bilǝnLeyaⱨ: «Dedikimni erimgǝ bǝrginimgǝ Huda ǝmdi manga«ijarǝ ⱨǝⱪⱪim»ni ata ⱪildi» dǝp uning ismini Issakarⱪoydi.□19 Leyaⱨ yǝnǝ ⱨamilidar bolup, Yaⱪupⱪa altinqi oƣlinituƣup bǝrdi. 20 Leyaⱨ: — «Huda manga yahxi toyluⱪ ataⱪildi; ǝmdi erim mening bilǝn billǝ turidiƣan boldi; qünkimǝn uningƣa altǝ oƣul tuƣup bǝrdim» dǝp uning isminiZǝbulun ⱪoydi.□21 Xuningdin keyin, u bir ⱪiz tuƣup, uning ismini Dinaⱨⱪoydi.□22 Əmma Huda Raⱨilǝni yad ⱪilip, duasini anglap unituƣidiƣan ⱪildi,□ 23 U ⱨamilidar bolup, bir oƣul tuƣdi.U: — «Huda meni nomustin halas ⱪildi», dedi.□ 30:14 «muⱨǝbbǝtgül» — (yaki «mandrak») — buɵsümlük muⱨǝb-bǝtni ⱪozƣap, ⱨamilidar bolux imkaniyitini axuridu, dǝpⱪarilatti. □ 30:18 «Issakar» — «ijarǝ» yaki «inam» degǝn mǝnidǝ.□ 30:20 «erim mening bilǝn billǝ turidiƣan boldi» — yaki «erim meniⱨɵrmǝtlǝydiƣan boldi». «Zǝbulun» — «makan ⱪilix» yaki«ⱨɵrmǝtlǝx» degǝn mǝnidǝ. □ 30:21 «Dinaⱨ» — « (adil)ⱨɵküm» degǝn mǝnidǝ. □ 30:22 «uni tuƣidiƣan ⱪildi» — ibraniytilida «baliyatⱪusini eqiwidi».

Yaritilix 30:24 107 Yaritilix 30:3224 U: — «Pǝrwǝrdigar manga yǝnǝ bir bala bǝrsǝ» dǝp,uning ismini Yüsüp ⱪoydi.□

Yaⱪupning beyixi25 Raⱨilǝ Yüsüpni tuƣⱪandin keyin Yaⱪup Labanƣa:— Meni ɵz yurtumƣa, ɵz wǝtinimgǝ kǝtkili ⱪoyƣin.26 Mening sanga ixlǝp erixkǝn ix ⱨǝⱪⱪim bolƣan ayallirimbilǝn balilirimni manga bǝrgin; mǝn ketǝy; qünki meningsanga ixligǝn japaliⱪ hizmitim ɵzünggǝ ayan, — dedi.27 Laban uningƣa jawabǝn: Nǝziringdǝ iltipat tapⱪan bol-sam, ɵtünüp ⱪalay, yenimdin kǝtmǝ. Qünki mǝn Pǝrwǝrdi-garning sening sǝwǝbingdin manga bǝrikǝt bǝrgininitonup yǝttim, dewidi, Yaⱪup yǝnǝ: — 28 Manga alidiƣanⱨǝⱪⱪingni tohtatⱪin; mǝn sanga xuni berǝy, dedi.29 Yaⱪup uningƣa jawab berip: — Mǝn sanga ⱪandaⱪhizmǝt ⱪilip kǝlginim, mening ⱪolumda malliringningⱪandaⱪ bolƣini ɵzünggǝ ayan. 30 Qünki mǝn kǝlmǝstǝmeling az idi; ǝmdi naⱨayiti zor bir top boldi. Meningⱪǝdimim ⱪǝyǝrgǝ yǝtsǝ, Pǝrwǝrdigar sanga bǝrikǝt ataⱪildi. Əmdi mǝn ⱪaqan ɵz ailǝm üqün igilik tiklǝymǝn?— dedi.31 Xuning bilǝn Laban: — Mǝn sanga nemǝ berǝy, dewidi,Yaⱪup: — Sǝn manga ⱨeqnemǝ bǝrmigin; pǝⱪǝt meningxu iximƣa ⱪoxulsangla, mǝn yǝnǝ padangni beⱪip,ulardin hǝwǝr alimǝn. 32 Mǝn bügün pütkül padangniarilap, ala-qipar ⱪoylarni, ⱪara-ⱪongur pahlanlarni,xundaⱪla ɵqkilǝrning iqidinmu ala-qiparlirini ayrip

□ 30:24 «Yüsüp» — «u yǝnǝ beridu» yaki «u ⱪoxup beridu» degǝn mǝnidǝ.

Yaritilix 30:33 108 Yaritilix 30:40qiⱪimǝn. Bular mening ix ⱨǝⱪⱪim bolsun.□ 33 Keyin,mening ⱨǝⱪⱪimni tǝkxürüp kǝlgǝn waⱪtingda, ⱨǝⱪⱪaniybolƣinim kɵz aldingda ispatlinidu; ɵqkilǝr arisida ala-qipar bolmiƣanlirining ⱨǝmmisi, pahlanlar arisida ⱪara-ⱪongur bolmiƣanlirining ⱨǝmmisi oƣrilap kelingǝnⱨesablansun, — dedi.34 u waⱪitta Laban: — Maⱪul, deginingdǝk bolsun, — dedi.35 Xu küni Laban taƣil wǝ ala-qipar tekilǝrni, ala-qiparqixi ɵqkilǝrni, xundaⱪla az-paz aⱪ qikimi bolƣan barliⱪɵqkilǝrni, barliⱪ ⱪara-ⱪongur ⱪozilarni ayrip, ɵz oƣul-lirining ⱪoliƣa tapxurup, 36 ɵzi bilǝn Yaⱪupning ottur-isida üq künlük ariliⱪni ⱪoydi. Yaⱪup bolsa Labanningpadilirining ⱪalƣinini baⱪti.□37 Lekin Yaⱪup terǝk, badam wǝ qinar dǝrǝhliridin yum-ran qiwiⱪlarni elip, ⱪowziⱪini yolluⱪ ⱪilip xilip, aⱪ siz-iⱪlarni qiⱪardi. 38-39 Andin mal küyligǝn waⱪitlirida suiqkili kǝlgǝndǝ, u muxu xilƣan qiwiⱪlarni padilar suiqidiƣan yǝrlǝrdiki ulaⱪlarƣa malning aldiƣa tiklǝp ⱪoy-atti. Mal bu taƣil qiwiⱪlarning aldida jüplǝxkǝndin keyinular taƣil wǝ ala-qipar ⱪozilarni tuƣdi.40 Andin Yaⱪup bu ⱪozilarni Labanning padisidin ayripqiⱪardi; andin u Labanning padisining yüzlirini taƣilwǝ ⱪongur ⱪoyliriƣa ⱪaritip jüplǝxtürdi; xundaⱪ ⱪilip,u ɵz melini Labanning meliƣa ⱪoxmay bɵlǝk ⱪoyup,

□ 30:32 «ⱪara-ⱪongur pahlanlar» — Pǝlǝstindǝ ⱪongur yaki ⱪara rǝngliⱪⱪoylar az uqraydu. «ɵqkilǝrning iqidinmu ala-qiparliri» —Pǝlǝstindǝɵqkilǝrning kɵpinqisi pütünlǝy ⱪara yaki pütün-lǝy ⱪongurdur. «bular» — yaki «bulardin tuƣulƣanlar».□ 30:36 «ɵzi» — yaki «ular». «üq künlük ariliⱪni ⱪoydi» — demǝk, Labandǝrⱨal padisidin Yaⱪupning ⱨǝⱪⱪi bolƣan malni, xundaⱪla kǝlgüsidǝ xundaⱪnǝslini qiⱪiralaydiƣanlarni ayrip, Yaⱪuptin yiraⱪ ⱪildi.

Yaritilix 30:41 109 Yaritilix 31:3ɵzi üqün ayrim badilarni ⱪildi.□ 41 Saƣlam küqlükmal jüplǝxkinidǝ, Yaⱪup qiwiⱪlarni padining kɵz aldiƣaulaⱪlarda ⱪoyatti; mallar xu qiwiⱪlarning yenida jü-plixǝtti. 42 Lekin jüplixiwatⱪan mal ajiz bolsa, u qi-wiⱪlarni ⱪoymaytti. Bu tǝriⱪidǝ ajizliri Labanƣa, küqlük-liri Yaⱪupⱪa tǝwǝ boldi. 43 Xundaⱪ ⱪilip, bu kixi naⱨayitibay bolup, malliri, dedǝkliri, ⱪulliri, tɵgiliri wǝ exǝkliriheli kɵp boldi.

31Yaⱪupning Labanning yenidin ⱪeqixi

1 Əmma Yaⱪup Labanning oƣullirining: — Yaⱪup atimizn-ing pütün mal-mülkini elip kǝtti; uning erixkǝn bu dɵlitiatimizning tǝǝlluⱪatidin kǝlgǝn, deginini anglap ⱪaldi.□2 Yaⱪup Labanning qirayiƣa ⱪariwidi, mana, u ɵzigǝburunⱪidǝk hux peil bolmidi. 3 Bu qaƣda, PǝrwǝrdigarYaⱪupⱪa: — Sǝn ata-bowiliringning zeminiƣa, ɵz uruⱪ-tuƣⱪanliringning ⱪexiƣa ⱪaytip kǝtkin. Mǝn sening bilǝnbillǝ bolimǝn, — dedi.□ 30:40 «Labanning padisining yüzlirini taƣil wǝ ⱪongur ⱪoyliri» — Labanbundaⱪ taƣil wǝ ⱪongur ⱪoylarni alliⱪaqan ayriƣan bolsimu, bu sɵzlǝrgǝⱪariƣanda u yǝnila bundaⱪlardin bǝzilirini Yaⱪupⱪa tapx-urƣan ohxaydu. Əgǝr Labanning oƣulliri padilarnibeⱪiⱪa ixǝnqlik bolmisa, Laban xu «taƣil wǝ ⱪongurⱪoylar»din qong ⱪoylarni Yaⱪupⱪa ⱪaytidin tapxuruximumkin. Baxⱪa bir imkaniyǝt barki, Yaⱪupning bǝzi taƣilyaki ⱪongur ⱪoziliri qong bolƣanda u ularni Labanningaⱪ rǝngliⱪ ⱪoyliri arisiƣa ⱪoxⱪan. Yaⱪupning Laban bilǝnbolƣan waⱪtidiki tarih toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznikɵrüng. □ 31:1 «bu dɵliti» — ibraniy tilida «bu xan-xǝrǝpni».

Yaritilix 31:4 110 Yaritilix 31:154 Xuning üqün Yaⱪup adǝm ǝwǝtip, Raⱨilǝ wǝ Leyaⱨni ɵzpadisi turƣan kɵklǝmgǝ qaⱪirip kelip 5 ularƣa mundaⱪdedi: — Mǝn atanglarning qirayiƣa ⱪarisam manga bu-runⱪidǝk hux peil bolmidi; ǝmma atamning Hudasi mǝnbilǝn billǝ bolup kǝldi. 6 Küqümning yetixiqǝ atanglarƣaixlǝp bǝrginim silǝrgǝ ayan; 7 ⱨalbuki, atanglar meni ǝh-mǝⱪ ⱪilip, ⱨǝⱪⱪimni on ⱪetim ɵzgǝrtti; lekin Huda uningmanga ziyan yǝtküzüxigǝ yol ⱪoymidi. 8 Əgǝr u: «Ala-qipar ⱪozilar ⱨǝⱪⱪing bolidu», desǝ, barliⱪ padilar ala-qipar ⱪoziliƣili turdi. U: «Taƣil ⱪozilar ⱨǝⱪⱪing bolsun»,desǝ, barliⱪ padilar taƣil ⱪoziliƣili turdi. 9 Bu tǝriⱪidǝHuda atanglarning mallirini tartiwelip, manga bǝrdi.10 Padilar küyligǝn waⱪitta mǝn bir ⱪetim qüxümdǝ bex-imni kɵtürüp xuni kɵrdumki, mana, mallarning üstigǝjüplixixkǝ etilƣan ⱪoqⱪar-tekilǝrning ⱨǝmmisi taƣil yakiala-qipar idi. 11 Andin Hudaning Pǝrixtisi qüxümdǝmanga: «Əy Yaⱪup», dewidi, mǝn jawab berip: «Manamǝn», dedim.12 U manga: — «Əmdi bexingni kɵtürüp ⱪariƣin; manamallarning üstigǝ jüplixixkǝ etilƣan ⱪoqⱪar-tekilǝrningⱨǝmmisi taƣil wǝ ala-qipardur; qünki Mǝn Labanningsanga ⱪilƣinining ⱨǝmmisini kɵrdüm. 13 Mǝn Bǝyt-Əldǝsanga kɵrüngǝn Tǝngridurmǝn. Sǝn xu yǝrdǝ tüwrüknimǝsiⱨlǝp, Manga ⱪǝsǝm iqting. Əmdi sǝn orningdin tu-rup, bu zemindin qiⱪip, uruⱪ-tuƣⱪanliringning zeminiƣayanƣin» dedi.□ ■14 Raⱨilǝ wǝ Leyaⱨ uningƣa jawab berip: — Atimizningɵyidǝ bizgǝ tegixlik nesiwǝ yaki miras ⱪalmiƣanmu?15 Biz dǝrwǝⱪǝ uningƣa yat adǝm ⱨesablinip ⱪalƣanmu?!□ 31:13 «Mǝsiⱨlǝx» wǝ «Mǝsiⱨ» — bu ixlar toƣrisida «Tǝbirlǝr»nikɵrüng. Bu yǝrdǝ Muⱪǝddǝs Kitabta «mǝsiⱨlǝx» yaki«mǝsiⱨ ⱪilix» degǝn peilning tunji ⱪetim ixlitilixidur.■ 31:13 Yar. 28:13,14,15.


U bizni setiwǝtti, toyluⱪimiznimu pütünlǝy yǝp kǝtti!□16 Xundaⱪ bolƣandin keyin, Huda Atimizdin sanga elipbǝrgǝn barliⱪ dɵlǝt biz bilǝn balilirimizningkidur. ƏmdiHuda sanga nemǝ degǝn bolsa, xuni ⱪilƣin, — dedi.17-18 Xuning bilǝn Yaⱪup ornidin turup, baliliri wǝ ayal-lirini tɵgilǝrgǝ mindurup, erixkǝn barliⱪ malliri wǝ barliⱪtǝǝlluⱪatini, yǝni Padan-Aramda tapⱪan tǝǝlluⱪatlirinielip, atisi Isⱨaⱪning yeniƣa berixⱪa Ⱪanaan zeminiƣaⱪarap yol aldi.19 Laban bolsa ⱪoylirini ⱪirⱪiƣili kǝtkǝnidi; Raⱨilǝ ɵzatisiƣa tǝwǝ «ɵy butliri»ni oƣrilap eliwaldi.□ 20 Yaⱪuparamiy Labanƣa ɵz ⱪexidin oƣriliⱪqǝ ⱪeqip ketidiƣan-liⱪini uⱪturmay uni aldap ⱪoyƣanidi.□ 21 U bar-yoⱪinielip ⱪeqip kǝtti; u dǝryadin ɵtüp Gilead teƣi tǝrǝpkǝⱪarap yol aldi.□

Labanning Yaⱪupni ⱪoƣlixi22 Üqinqi küni, Labanƣa Yaⱪupning ⱪaqⱪini toƣrisidahǝwǝr yǝtti. 23 U ɵz tuƣⱪanlirini elip, yǝttǝ künlükyolƣiqǝ kǝynidin ⱪoƣlap berip, Gilead teƣida uningƣayetixti. 24 Lekin keqisi Huda aramiy Labanning qüxigǝ□ 31:15 «toyluⱪlirimiz» — muxu yǝrdǝ Yaⱪupning Leyaⱨ wǝ Raⱨilǝnielix üqün ixliginining ⱪimmitini kɵrsǝtsǝ kerǝk. □ 31:19 «ɵybutliri» — ibraniy tilida «tǝrafim». Bu butlar ⱪolda kɵtürgüdǝk kiqikbolup, adǝttǝ kümüxtin yasilatti. Ⱪǝdimki waⱪitlardikibǝzi butpǝrǝs jǝmiyǝtlǝrdǝ «tǝrafim»ƣa igǝ bolƣan adǝmɵyning barliⱪ tǝǝlluⱪatining igisi, hojayini dǝp ⱨesabli-natti. Xunga bu kiqik «tǝrafim» kümüx bolƣini üqünǝmǝs, bǝlki ⱪanuniy ǝⱨmiyiti üqün Labanƣa intayinmuⱨim idi. □ 31:20 «uni aldap ⱪoyƣanidi» — ibraniy tilida «uningkɵnglini oƣrilidi» bilǝn ipadilinidu. □ 31:21 «dǝrya» — muxuyǝrdǝ «Əfrat dǝryasi»ni kɵrsitidu.

Yaritilix 31:25 112 Yaritilix 31:31kirip uningƣa: «Sǝn ⱨezi bol, Yaⱪupⱪa ya aⱪ ya kɵkdemǝ!» dedi.□25 Laban Yaⱪupⱪa yetixip barƣanda, Yaⱪup qedirini taƣn-ing üstigǝ tikgǝnidi. Labanmu tuƣⱪanliri bilǝn Gileadteƣining üstidǝ qedir tikti. 26 Laban Yaⱪupⱪa: — Bunemǝ ⱪilƣining? Sǝn meni aldap, ⱪizlirimni uruxtaalƣan oljidǝk elip kǝtting? 27 Nemixⱪa yoxurun ⱪaqisǝn,manga hǝwǝr bǝrmǝy mǝndin oƣriliⱪqǝ kǝtting? Mangadegǝn bolsang mǝn huxal-huramliⱪ bilǝn ƣǝzǝl oⱪup,dap wǝ qang qelip, seni uzitip ⱪoymamtim? 28 Xundaⱪⱪilip sǝn manga ɵz oƣullirim wǝ ⱪizlirimni sɵyüp uzitipⱪoyux pursitinimu bǝrmiding. Bu ixta ǝhmǝⱪliⱪ ⱪilding.□29 Silǝrgǝ ziyan-zǝhmǝt yǝtküzüx ⱪolumdin kelǝtti; lekintünügün keqǝ atangning Hudasi manga sɵz ⱪilip: «Ⱨezibol, Yaⱪupⱪa ya aⱪ ya kɵk demǝ» dedi. 30 Hox, sǝn atangn-ing ɵyini tolimu seƣinƣining üqün kǝtmǝy ⱪoymaysǝn;lekin nemixⱪa yǝnǝ mening butlirimni oƣriliding? —dedi.31 Yaⱪup Labanƣa jawab berip: — Mǝn ⱪorⱪup ⱪaqtim;qünki seni ⱪizlirini mǝndin mǝjburiy tartiwalamdikin,□ 31:24 «Yaⱪupⱪa ya aⱪ ya kɵk demǝ!» — ibraniy tilida «Yaⱪupⱪaya yahxi ya yaman gǝpni ⱪilma!». Bu sɵzlǝr bǝlkim: «uningƣabǝrikǝt tilimǝ yaki uni ⱪarƣima» degǝnlik bolsa kerǝk.Huda nemixⱪa «Yaⱪupⱪa yahxi gǝp ⱪilma» degǝn? Bizn-ingqǝ Huda Labanning aldamqi maⱨiyitini obdan bilǝtti;u Yaⱪupⱪa bǝrikǝt tilisǝ aldamqi niyiti bilǝn tilǝydiƣininibilǝtti. Uning «yaman gǝp ⱪilix»iƣa, yǝni uni ⱪarƣaxⱪayol ⱪoymaytti, ǝlwǝttǝ. Xunga «Yaⱪupⱪa ya yahxi yayaman gǝpni ⱪilma!» degini bǝlkim «pǝⱪǝt ⱨǝⱪiⱪǝttinsɵzlǝ!» degǝnlik boluxi mumkin. Biraⱪ Labanning Yaⱪupbilǝn bolƣan sɵⱨbitigǝ ⱪarisaⱪ u yǝnila yalƣanqiliⱪtinyiraⱪ kǝtmǝydu! □ 31:28 «ɵz oƣullirim» — Labanning «oƣul-lirim» degini uning ⱨiyligǝrlikini ayan ⱪilidu. Uning Yaⱪuptin tuƣulƣannǝwrǝ oƣulliri bar idi, lekin u ularni «mening oƣullirim» dǝp ⱨesablaytti.

Yaritilix 31:32 113 Yaritilix 31:39dedim. 32 Əmdi butliringƣa kǝlsǝk, ular kimdin qiⱪsa xutirik ⱪalmaydu! Ⱪerindaxlirimiz aldida mǝndin ⱪandaⱪlanemǝngni tonuwalsang, uni elip kǝt, — dedi. Ⱨalbuki,Yaⱪupning Raⱨilǝning butlarni oƣrilap kǝlginidin hǝwiriyoⱪ idi.33 Laban aldi bilǝn Yaⱪupning qediriƣa kirip, andinLeyaⱨning qediri ⱨǝm ikki dedǝkning qedirliriƣa kiripahturup ⱨeqnemǝ tapalmidi. Leyaⱨning qediridin qiⱪip,Raⱨilǝning qediriƣa kirdi. 34 Raⱨilǝ bolsaɵy butlirini elip,bularni tɵgining qomining iqigǝ tiⱪip ⱪoyup, üstidǝ oltu-ruwalƣanidi. Laban pütkül qedirini ahturup, ⱨeqnemǝtapalmidi.35 Raⱨilǝ atisiƣa: — Əy hojam, aldingda turalmiƣinimüqün hapa bolmiƣin; qünki mǝn ⱨazir ayallarningadǝt mǝzgilidǝ turuwatimǝn, — dedi. Xundaⱪ ⱪilip,Laban ⱨǝmmǝ yǝrni ⱪoymay ahturupmu, ɵy butlirinitapalmidi.□36 Xuning bilǝn Yaⱪup aqqiⱪlap Laban bilǝn jedǝllixipkǝtti. Yaⱪup Labanƣa: — Sǝn meni kǝynimdin munqǝaldirap-tenǝp ⱪoƣlap kǝlgüdǝk mǝndǝ nemǝ sǝwǝnlik,nemǝ gunaⱨ bar? 37 Sǝn ⱨǝmmǝ yük-taⱪlirimni ahtu-rup qiⱪting, ɵyüngning nǝrsiliridin birǝr nemǝ tapalid-ingmu? Birnemǝ tapⱪan bolsang, mening ⱪerindaxlirimbilǝn sening ⱪerindaxliringning aldida uni ⱪoyƣin, ularbiz ikkimizning arisida ⱨɵküm ⱪilsun. 38 Mǝn muxuyigirmǝ yil ⱪexingda turdum; ⱨeqⱪaqan saƣliⱪing wǝqixiɵqkiliring bala taxliwǝtmidi; padiliringdin ⱪoqⱪarlir-ingni yeginim yoⱪ. 39 Boƣuwetilgǝnlirini ⱪexingƣa elipkǝlmǝy, bu ziyanni ɵzüm toldurdum; keqisi oƣrilanƣanyaki kündüzi oƣrilanƣan bolsun sǝn uni mǝndin tɵlitip□ 31:35 «mǝn ⱨazir ayallarning adǝt mǝzgilidǝ turuwatimǝn» — ibraniytilida: «ayallarning aditi ⱨazir manga qüxti».

Yaritilix 31:40 114 Yaritilix 31:48alding. 40 Mening künlirim xundaⱪ ɵttiki, kündüzi is-siⱪtin, keqisi soƣuⱪtin ⱪiynilip, uyⱪu kɵzümdin ⱪaqatti.41 Mening künlirim muxu yigirmǝ yilda ɵyüngdǝ tu-rup xundaⱪ boldi; on tɵt yil ikki ⱪizing üqün sangahizmǝt ⱪildim, altǝ yil padang üqün hizmǝt ⱪildim; uningüstigǝ sǝn ix ⱨǝⱪⱪimni on ⱪetim ɵzgǝrtting. 42 Əgǝratamning Hudasi, yǝni Ibraⱨimning Hudasi, yǝni Isⱨaⱪn-ing Ⱪorⱪunqisi Bolƣanning Ɵzi mǝn bilǝn billǝ bolmisaidi, sǝn jǝzmǝn meni ⱪuruⱪ ⱪol ⱪilip ⱪayturuwetǝtting.Lekin Huda mening tartⱪan jǝbir-japalirimni, ⱪollirimn-ing muxǝⱪⱪitini kɵrüp tünügün keqǝ sanga tǝnbiⱨ bǝrdi,— dedi.

Yaⱪupning Laban bilǝn kelixim tüzüxi43 Laban Yaⱪupⱪa jawab berip: — Bu ⱪizlar meningⱪizlirim, bu oƣullar mening oƣullirim, bu pada bolsamening padam bolidu; xundaⱪla kɵz aldingdiki ⱨǝmmǝnǝrsǝ miningkidur; ǝmma mǝn bügün bu ⱪizlirimni wǝularning tuƣⱪan oƣullirini nemǝ ⱪilay?□ 44 Ⱪeni kǝl,sǝn bilǝn ikkimiz bir ǝⱨdǝ tüzüxǝyli, bu mǝn bilǝn seningotturimizda guwaⱨ bolsun, — dedi.45 Xuning bilǝn Yaⱪup bir taxni elip ɵrǝ tiklǝp tüwrükⱪilip ⱪoydi. 46 Andin Yaⱪup ⱪerindaxliriƣa: — Taxyiƣinglar, — dewidi, taxlarni elip kelip dɵwilidi, xu yǝrdǝtax dɵwisining yenida ƣizalinixti. 47 Laban bu dɵwini«Yǝgar-Saⱨaduta» dǝp atidi, Yaⱪup uningƣa «Galeǝd»dǝp at ⱪoydi.□ 48 Laban: — Bu dɵwǝ bügün sǝn bilǝn□ 31:43 «mening oƣullirim» — 28-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. «kɵzaldingdiki ⱨǝmmǝ nǝrsǝ miningkidur» — muxu sɵzlǝzpütünlǝy hata, ǝlwǝttǝ. Yaⱪup bularning ⱨǝmmisigǝ ɵzⱪolining ǝjri bilǝn erixkǝnidi. □ 31:47 «Yǝgar-Saⱨaduta»— aramiy tilida, «Galeǝd» ibraniy tilida «guwaⱨliⱪ dɵwisi» degǝnmǝnidǝ.

Yaritilix 31:49 115 Yaritilix 31:54mening otturamda guwaⱨ bolsun, — dedi. Xunga busǝwǝbtin dɵwining nami «Galeǝd» ataldi. 49 U jay yǝnǝ«Mizpaⱨ», dǝpmu ataldi; qünki Laban yǝnǝ: — Ikkimizbir-birimiz bilǝn kɵrüxmigǝn waⱪitlarda, Pǝrwǝrdigarsǝn bilǝn mening otturamda ⱪarawul bolup kɵzitip tur-sun.□ 50 Əgǝr sǝn ⱪizlirimni bozǝk ⱪilsang, yaki ⱪizlir-imning üstigǝ baxⱪa hotunlarni alsang, baxⱪa ⱨeq kixiⱪeximizda ⱨazir bolmiƣan tǝⱪdirdimu, mana, Huda mǝnbilǝn sening arangda guwaⱨqidur!51 Laban Yaⱪupⱪa yǝnǝ: — Mana, bu dɵwigǝ ⱪara, mǝnbilǝn sǝn ikkimizning otturisida mǝn tiklǝp ⱪoyƣan butüwrükkimu ⱪara; 52 kǝlgüsidǝ bu dɵwǝ wǝ bu tüwrükmumǝn yaman niyǝt bilǝn bu dɵwidin sening tǝripinggǝɵtmǝslikim üqün, seningmu niyitingni yaman ⱪilip budɵwǝ wǝ bu tüwrüktin ɵtüp mening tǝripimgǝ kǝlmǝs-liking üqün guwaⱨqi bolsun.□ 53 Ibraⱨimning ilaⱨi,Naⱨorning ilaⱨi wǝ bu ikkisining atisining ilaⱨliri arim-izda ⱨɵküm qiⱪarsun, — dedi. Yaⱪup bolsa atisi IsⱨaⱪningⱩorⱪunqisi Bolƣuqi bilǝn ⱪǝsǝm ⱪildi.□54 Andin Yaⱪup taƣ üstidǝ bir ⱪurbanliⱪ sunup,ⱪerindaxlirini ɵzi bilǝn tamaⱪlinixⱪa tǝklip ⱪildi. Ular□ 31:49 «Mizpaⱨ» — «kɵzitix munari» degǝn mǝnidǝ bolup,yǝnǝ «u kɵzitip tursun» degǝn sɵzning aⱨangiƣa yeⱪin.□ 31:52 «seningmu niyitingni yaman ⱪilip bu dɵwǝ wǝ bu tüwrük-tin ɵtüp mening tǝripimgǝ kǝlmǝsliking üqün guwaⱨqibolsun» — ǝgǝr yuⱪirida eytⱪinimizdǝk «ɵy butliri»ƣa igǝ bolux«ɵyning ɵzigǝ igǝ bolƣanliⱪ» ⱨesablansa, undaⱪta La-banning bu sɵzlirining mǝⱪsiti: — «Yaⱪup yaki uningǝwladliri ɵy butlirimni elip, mening ɵy-tǝǝlluⱪatlirimnitartiwelix niyitidǝ mǝn tǝrǝpkǝ ⱨǝrgiz kǝlmisun» degǝn-liktin ibarǝt idi. □ 31:53 «Ibraⱨimning ilaⱨi, Naⱨorning ilaⱨi wǝ buikkisining atisining ilaⱨliri» — Laban, Ibraⱨimning atisi Tǝraⱨ wǝ Naⱨorlarasasǝn butpǝrǝslǝr idi («Yǝx.» 24:2ni kɵrüng).


ⱨǝmdastihan olturdi wǝ keqisi taƣda ⱪondi.□ 55 Ətisitang sǝⱨǝrdǝ Laban ornidin turup, nǝwriliri bilǝn ⱪizlirinisɵyüp, ularƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝp, ɵz ɵyigǝ rawan boldi.

32Yaⱪupning Əsaw bilǝn kɵrüxüxkǝ tǝyyarlinixi

1 Yaⱪupɵz yoliƣa ketip baratti; yolda Hudaning pǝrixtiliriuningƣa uqridi.■ 2 Yaⱪup ularni kɵrüp: — Bu jay Hudan-ing bargaⱨi ikǝn! — dǝp, bu jayning namini «Maⱨanaim»dǝp ⱪoydi.□3 Andin Yaⱪup Seir zeminidiki «Edom yayliⱪi»ƣa, akisiƏsawning ⱪexiƣa aldin hǝwǝrqilǝrni ǝwǝtip, 4 ularƣa jek-ilǝp: — Silǝr hojamƣa, yǝni Əsawƣa: «Kǝminiliri Yaⱪupmundaⱪ dedi: — Mǝn Labanning ⱪexida musapir bolup,ta muxu waⱪitⱪiqǝ turdum. 5 Əmdi mǝndǝ kala, exǝkwǝ ⱪoylar, ⱪul-dedǝklǝrmu bar; mǝn ɵzlirining nǝziridǝiltipat taparmǝnmikin dǝp hojamƣa hǝwǝr yǝtküzüxnilayiⱪ kɵrdüm», dǝnglar, — dedi.6 Hǝwǝrqilǝr Yaⱪupning yeniƣa yenip kelip: — Biz akiliriƏsawning ⱪexiƣa barduⱪ; u tɵt yüz kixini elip, siliningaldiliriƣa keliwatidu, — dedi.7 Yaⱪup naⱨayiti ⱪorⱪup, ƣǝm-ƣussigǝ qüxüp adǝmliriniⱪoy, kala wǝ tɵgilirigǝ ⱪoxup, ikki topⱪa ayridi. 8 U: —□ 31:54 «tamaⱪlinixⱪa tǝklip ⱪildi» — bu taam bǝlkim ⱪurbanliⱪninggɵxi boluxi mumkin. Undaⱪta u «inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪi»süpitidǝ sunulƣan bolsa kerǝk («Law.» 3-babni kɵrüng).■ 32:1 Yar. 48:16. □ 32:2 «Maⱨanaim» — buning mǝnisi «ikkibargaⱨ». Bu «ikki bargaⱨ» Yaⱪupning bargaⱨi wǝ Hudaning bargaⱨinikɵrsitidu. Yaⱪupning «bargaⱨ» deginidin ⱪariƣanda, xujayda kɵrgǝn pǝrixtilǝr dǝrwǝⱪǝ intayin kɵp bolsa kerǝk.


«Əgǝr Əsaw kelip bir topimizƣa ⱨujum ⱪilsa, yǝnǝ bir topⱪeqip ⱪutulup ⱪalar» — dǝp oylidi.9 Andin Yaⱪup mundaⱪ dua ⱪildi: — I atam IbraⱨimningHudasi wǝ atam Isⱨaⱪning Hudasi! Manga: «Ɵz zeminingwǝ uruⱪ-tuƣⱪanliringning ⱪexiƣa yenip kǝtkin, sangayahxiliⱪ ⱪilimǝn» dǝp wǝdǝ ⱪilƣan Pǝrwǝrdigar! ■ 10 —Mǝn Sening Ɵz ⱪulungƣa kɵrsǝtkǝn ɵzgǝrmǝs barliⱪmeⱨribanliⱪing wǝ barliⱪ wapadarliⱪing aldida ⱨeqnemǝǝmǝsmǝn; qünki mǝn bu Iordan dǝryasidin ɵtkinimdǝyalƣuz bir ⱨasam bar idi. Əmdi mǝn ikki top adǝm bolupⱪaytiwatimǝn.□ 11 Ɵtünüp ⱪalay, meni akam Əsawningⱪolidin ⱪutⱪuzƣaysǝn; qünki u kelip mǝn bilǝn hotun-balilirimni ɵltürüwetǝmdikin, dǝp ⱪorⱪimǝn. 12 Sǝn:«Mǝn jǝzmǝn sanga zor yahxiliⱪ ⱪilip, sening nǝslingnidengizdiki ⱪumdǝk ⱨǝddi-ⱨesabsiz kɵp ⱪilimǝn», degǝni-ding, — dedi.■13-15 U xu keqisi xu yǝrdǝ ⱪonup ⱪaldi; andin u ⱪol ilikidikimallardin elip, akisi Əsawƣa ikki yüz ɵqkǝ, yigirmǝ tekǝ,ikki yüz saƣliⱪ, yigirmǝ ⱪoqⱪar, ottuz qixi tɵgini tay-laⱪliri bilǝn, ⱪiriⱪ inǝk, on buⱪa, yigirmǝ mada exǝk,on ⱨangga exǝkni sowƣat ⱪilip tǝyyarlap,□ 16 Bularniayrim-ayrim top ⱪilip hizmǝtkarlirining ⱪoliƣa tapxurup,ularƣa jekilǝp: — Silǝr mǝndin burun mengip, ⱨǝr topn-ing arisida ariliⱪ ⱪoyup ⱨǝydǝp menginglar, — dedi.17 U ǝng aldidiki top bilǝn mangƣan kixikǝ ǝmr ⱪilip:— Akam Əsaw sanga uqriƣanda, ǝgǝr u sǝndin: «Kimn-ing adimisǝn? Ⱪǝyǝrgǝ barisǝn? Aldingdiki janiwarlarkimning?» — dǝp sorisa, 18 Undaⱪta sǝn jawab berip: «Bu-lar kǝminiliri Yaⱪupning bolup, hojam Əsawƣa ǝwǝtkǝnsowƣattur. Mana, u ɵzimu kǝynimizdin keliwatidu» —■ 32:9 Yar. 31:13. □ 32:10 «ⱨeqnemǝ ǝmǝsmǝn» — ibraniy tilida«intayin kiqikmǝn». ■ 32:12 Yar. 28:13. □ 32:13-15 «ⱨangga exǝk»— yaki «tǝhǝy».

Yaritilix 32:19-20 118 Yaritilix 32:27degin, dedi.19-20 Xu tǝriⱪidǝ u ikkinqi, üqinqi wǝ ulardin keyinkipadilarni ⱨǝydǝp mangƣuqi kixilǝrgimu ohxax ǝmr ⱪilip:— Əsaw sizlǝrgǝ uqriƣanda, silǝrmu uningƣa xun-daⱪ dǝnglar, andin: — Mana, kǝminiliri Yaⱪup ɵzimuarⱪimizdin keliwatidu, — dǝnglar, dedi; qünki u: —Mǝn aldimda barƣan sowƣat bilǝn uni meni kǝqürümⱪildurup, andin yüzini kɵrsǝm, meni ⱪobul ⱪilarmikin, —dǝp oyliƣanidi.□21 Xundaⱪ ⱪilip sowƣat aldin ǝwǝtildi; u xu keqisi bar-gaⱨda ⱪonup ⱪaldi.

Yaⱪupning Huda bilǝn qelixixi22 U xu keqidǝ ⱪopup, ikki ayali wǝ ikki dediki wǝ onbir oƣlini elip, Yabbok keqikidin ɵtüp kǝtti. 23 U ularnieⱪindin ɵtküzdi, xundaⱪla ⱨǝmmǝ tǝǝlluⱪinimu u ⱪarxitǝrǝpkǝ ɵtküzdi. 24 Yaⱪup bolsa bu ⱪatta yalƣuz ⱪaldi; birzat kelip xu yǝrdǝ uning bilǝn tang atⱪuqǝ qelixti. 25 Lekinbu zat uni yengǝlmǝydiƣanliⱪini kɵrüp, uning yotisiningyiriⱪiƣa ⱪolini tǝgküzüp ⱪoydi; xuning bilǝn ular qelixi-watⱪanda Yaⱪupning yotisi ⱪazandin qiⱪip kǝtti.□26 U zat: — Meni ⱪoyup bǝrgin, qünki tang atay dǝp ⱪaldi,dedi.— Sǝn meni bǝrikǝtlimigüqǝ, seni ⱪoyup bǝrmǝymǝn,dedi Yaⱪup.■27 U uningdin: — Eting nemǝ? dǝp soridi.U: etim Yaⱪup, — dedi.□ 32:19-20 «uni meni kǝqürüm ⱪildurup, andin...» — ibraniy tilida «uningyüzi aldida kafarǝt ⱪilalaymǝn, andin...». «Kafarǝt» degǝn ix toƣruluⱪ«Mis.» 29:33 wǝ izaⱨati, xundaⱪla «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng. □ 32:25«yotisining yiriⱪiƣa...» — yaki «yotisining ügisigǝ». ■ 32:26 Ⱨox. 12:4.

Yaritilix 32:28 119 Yaritilix 33:428 U uningƣa: — Sening eting buningdin keyin Yaⱪupbolmay, bǝlki Israil bolidu; qünki sǝn Huda bilǝnmu, insanbilǝnmu elixip ƣalib kǝlding, — dedi.□ ■29 Andin Yaⱪup uningdin: — Namingni manga dǝp bǝrgin,dewidi, u: — Nemixⱪa mening namimni soraysǝn? — dediwǝ xu yǝrdǝ uningƣa bǝht-bǝrikǝt ata ⱪildi.□30 Xuning bilǝn Yaⱪup: — Hudani yüzmu-yüz kɵrüp,jenim ⱪutulup ⱪaldi, dǝp u jayning namini «Pǝniǝl» dǝpatidi.□31 U Pǝniǝldin ɵtüp mangƣanda, kün uning üstibexiniyorutti; ǝmma u yotisi tüpǝylidin aⱪsap mangatti .32 Bu sǝwǝbtin Israillar bügüngiqǝ yotining ügisidikipǝyni yemǝydu; qünki xu Zat Yaⱪupning yotisining yir-iⱪiƣa, yǝni uning peyigǝ ⱪolini tǝgküzüp ⱪoyƣanidi.

33Yaⱪupning Əsaw bilǝn uqrixixi

1 Yaⱪup bexini kɵtürüp ⱪariwidi, mana Əsaw tɵt yüzkixi bilǝn keliwatatti. Xuning bilǝn u balilirini ayrip,Leyaⱨ, Raⱨilǝ wǝ ikki dedǝkkǝ tapxurdi; 2 u ikki dedǝk wǝularning balilirini ⱨǝmmining aldida mangdurdi, andinLeyaⱨ bilǝn uning balilirini, ǝng ahirida Raⱨilǝ bilǝnYüsüpni mangdurdi. 3 Ɵzi bolsa ularning aldiƣa ɵtüpmangdi, u akisining aldiƣa yetip barƣuqǝ yǝttǝ ⱪetimyǝrgǝ bax urup tǝzim ⱪildi. 4 Əsaw uning aldiƣa yügürüp□ 32:28 «Israil» — mǝnisi «Huda bilǝn billǝ bolƣan ǝmir» wǝ uning bilǝntǝng «Huda bilǝn elixⱪuqi». ■ 32:28 Yar. 35:10. □ 32:29 «Pǝniǝl»— (yaki «Pǝnuǝl») — mǝnisi «Hudaning jamali». □ 32:30 «Hudaniyüzmu-yüz kɵrüp, jenim ⱪutulup ⱪaldi» — bu intayin sirliⱪ wǝⱪǝüstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.

Yaritilix 33:5 120 Yaritilix 33:15kelip, uni ⱪuqaⱪlap, boyniƣa girǝ selip, uni sɵydi; ⱨǝrikkisi yiƣlixip kǝtti. 5 Andin Əsaw bexini kɵtürüp ⱪarap,ayallar wǝ balilarni kɵrüp: — Bu sǝn bilǝn billǝ kǝlgǝnlǝrkimlǝr? — dǝp soridi.Yaⱪup: — Bular Huda xapaǝt ⱪilip kǝminilirigǝ bǝrgǝnbalilardur, — dedi.6 Andin ikki dedǝk wǝ ularning baliliri aldiƣa berip,uningƣa tǝzim ⱪildi; 7 Andin Leyaⱨmu uning baliliri bilǝnaldiƣa berip, tǝzim ⱪildi, ahirida Yüsüp bilǝn Raⱨilǝaldiƣa berip, tǝzim ⱪildi.8 Əsaw: — Manga yolda uqriƣan axu topliringda nemǝmǝⱪsiting bar? — dewidi, Yaⱪup jawab berip: — Buhojamning aldida iltipat tepixim üqündur, dedi.9 Lekin Əsaw: — Əy ⱪerindixim, mǝndǝ yetip axⱪudǝk bar.Sening ɵz nǝrsiliring ɵzünggǝ ⱪalsun, dedi.10 Əmma Yaⱪup: — Undaⱪ ⱪilmiƣin; ǝgǝr mǝn nǝzǝr-liridǝ iltipat tapⱪan bolsam, sowƣitimni ⱪolumdin ⱪobulⱪilƣayla; qünki silining meni huxalliⱪ bilǝn ⱪobul ⱪilƣan-lirini kɵrüp, didarlirini kɵrginimdǝ Hudaning didarinikɵrgǝndǝk boldum! 11 Əmdi sanga kǝltürülgǝn, Hudadinkɵrgǝn bu bǝrikǝtlirimni ⱪobul ⱪilƣayla; qünki Hudamanga xapaǝt kɵrsǝtti, ⱨǝmmǝ nǝrsilirim bar boldi, —dǝp uningdin ⱪayta-ⱪayta ɵtünüwidi, u ⱪobul ⱪildi.12 Andin Əsaw: — Əmdi biz ⱪozƣilip sǝpirimiznidawamlaxturayli, mǝn sening aldingda mangay, dedi.13 U uningƣa jawabǝn: — Hojam kɵrdilǝ, balilar kiqik,ⱪeximda emidiƣan ⱪoza wǝ mozaylar bar; ǝgǝr mǝn bu-larni bir künla aldirtip ⱪoƣlap mangdursam, pütkül padaɵlüp ketidu. 14 Xunga ɵtünimǝnki, hojam kǝminiliridinaldida mangƣaq tursun; mǝn aldimdiki mal-qarwilarningmengixiƣa, xundaⱪla balilarning mengixiƣa ⱪarap astamengip, hojamning ⱪexiƣa Seirƣa udul baray, dedi.15 U waⱪitta Əsaw: — Undaⱪ bolsa, mǝnɵzüm bilǝn kǝlgǝn

Yaritilix 33:16 121 Yaritilix 34:5kixilǝrdin birnǝqqini ⱪexingda ⱪoyup ketǝy, dedi. Lekinu jawab berip: — Buning nemǝ ⱨajiti? Pǝⱪǝt hojamningnǝziridǝ iltipat tapsamla xu kupayǝ, dedi.16 Əsaw u küni yolƣa qiⱪip Seirƣa yenip kǝtti. 17 Yaⱪupsǝpǝr ⱪilip, Sukkot degǝn jayƣa kǝlgǝndǝ, u yǝrgǝ bir ɵyselip, malliriƣa lapaslarni yasidi. Xunga bu yǝr «Sukkot»dǝp ataldi.□18 Xu tǝriⱪidǝ Yaⱪup Padan-Aramdin ⱪaytip, Ⱪanaan zem-inidiki Xǝkǝm xǝⱨirigǝ aman-esǝn kǝldi. U xǝⱨǝrningaldida qedir tikti.■ 19 Andin u qedir tikkǝn yǝrning birⱪisimini Xǝkǝmning atisi bolƣan Ⱨamorning oƣulliridinbir yüz ⱪǝsitigǝ setiwelip,□ 20 Xu yǝrdǝ bir ⱪurbangaⱨselip, namini «Əl-Əloⱨǝ-Israil» dǝp atidi.□

34Xǝkǝmning Dinaⱨning nomusiƣa tegixi

1 Bir küni, Leyaⱨning Yaⱪupⱪa tuƣup bǝrgǝn ⱪizi Dinaⱨyurtning ⱪizliri bilǝn kɵrüxkili qiⱪti.■ 2 Xu yurtningǝmiri ⱨiwiy Ⱨamorning oƣli Xǝkǝm uni kɵrüp ⱪelip, unitutuwelip, zorlap nomusiƣa tǝgdi. 3 Əmma uning kɵngliYaⱪupning ⱪizi Dinaⱨⱪa qüxüp, uni yahxi kɵrüp ⱪaldi wǝuningƣa muⱨǝbbiti bilǝn kɵngül soridi. 4 Xuning bilǝnXǝkǝm atisi Ⱨamordin: — Bu ⱪizni manga hotunluⱪⱪa elipbǝrgin, dǝp tǝlǝp ⱪildi.5 Yaⱪup Xǝkǝmning ⱪizi Dinaⱨning ippitigǝ tǝgkǝnlikinianglap ⱪaldi. Uning oƣulliri malliri bilǝn dalalarda idi;□ 33:17 «Sukkot» — mǝnisi «kǝpilǝr» yaki «lapaslar». ■ 33:18 Yǝ. 24:32;Ros. 7:16. □ 33:19 «ⱪǝsitǝ» — pul birliki bolup, ⱪimmiti bizgǝ namǝlum.□ 33:20 «Əl-Əloⱨǝ-Israil» — mǝnisi ««Əl» Israilning Tǝngrisidur» (ibraniytilida «Əl» bolsa «ilaⱨ», «Huda» degǝnni bildüridu). ■ 34:1 Yar. 30:21.


xunga Yaⱪup ular kǝlgüqǝ jim turup turdi. 6 Xǝkǝmningatisi Ⱨamor Yaⱪupning aldiƣa uning bilǝn sɵzlǝxkiliqiⱪti; 7 Yaⱪupning oƣulliri hǝwǝrni anglapla dalalardinⱪaytip kǝlgǝnidi. Bular Xǝkǝmning ⱪilmaydiƣan ixniⱪilip, Yaⱪupning ⱪizining nomusiƣa tegip Israil ⱪǝbil-isidǝ xǝrmǝndilik ⱪilƣini üqün azablinip, intayin ⱪattiⱪƣǝzǝplǝndi.□ 8 Ⱨamor ularƣa sɵz ⱪilip: — OƣlumXǝkǝmning kɵngli ⱪizinglarƣa qüxüp ⱪaptu. Iltipat ⱪilipuni oƣlumƣa hotunluⱪⱪa bǝrsǝnglar! 9 Biz bilǝn ⱪuda-baja bolup, ⱪizliringlarni bizgǝ beringlar, bizning ⱪizlir-imiznimu silǝr elinglar; 10 Biz bilǝn billǝ turunglar. Mana,yǝr aldinglarda turuptu; bu yǝrni makan ⱪilip, soda ⱪilip,ɵzünglar üqün ɵy-mülük elinglar, — dedi.11 Xǝkǝm ⱪizning atisi bilǝn aka-ukiliriƣa: — Nǝzir-inglarda iltipat tapsam dǝymǝn; silǝr nemǝ desǝnglar,xuni berǝy. 12 Mǝndin ⱪanqilik toyluⱪ yaki sowƣat tǝlǝpⱪilsanglar, manga eytⱪininglarqǝ berǝy; pǝⱪǝt bu ⱪiznimanga hotunluⱪⱪa bǝrsǝnglarla bolidu, dedi.13 Yaⱪupning oƣulliri bolsa Xǝkǝm wǝ atisi Ⱨamorƣaⱨiylǝ-mikir bilǝn jawab bǝrdi, qünki u singlisi Dinaⱨningippitigǝ tǝgkǝnidi; 14 ularƣa: — Biz bundaⱪ ⱪilalmaymiz,singlimizni hǝtnisiz birsigǝ berixkǝ maⱪul deyǝlmǝymiz;qünki bu bizgǝ nomus bolidu.■ 15 Pǝⱪǝt bir xǝrtimizgǝkɵnsǝnglarla silǝrgǝ maⱪul bolimiz; silǝrning barliⱪǝrkǝkliringlar hǝtnǝ ⱪilinip bizdǝk bolsa, 16 Ⱪizlirimiznisilǝrgǝ berip, silǝrning ⱪizliringlarni biz elip aranglardaolturup, bir ⱪowm bolup ⱪalimiz. 17 Əmma bizgǝ ⱪulaⱪsalmay hǝtnǝ ⱪilinixⱪa unimisanglar, undaⱪta biz ⱪiz-□ 34:7 «Israil ⱪǝbilisidǝ» — ibraniy tilida «Israilda». «Israil» degǝnbu sɵz muxu yǝrdǝ «Israil ⱪǝbilisi» yaki «Israil hǝlⱪi»nikɵrsǝtkǝn. Buning Muⱪǝddǝs Kitabta birinqi ⱪetim xumǝnidǝ ixlitilixi bolidu. ■ 34:14 Yar. 17:12,13,14.

Yaritilix 34:18 123 Yaritilix 34:27imizni elip ketimiz, — dedi.18 Ularning sɵzliri Ⱨamor wǝ oƣli Xǝkǝmning nǝzirigǝyaⱪti. 19 Yigit bu ixni kǝynigǝ sozmidi, qünki u Yaⱪupningⱪiziƣa ejil bolup ⱪalƣanidi; u atisining ɵyidǝ ⱨǝmmidinǝtiwarliⱪ idi. 20 Xuning bilǝn Ⱨamor oƣli Xǝkǝm bilǝnxǝⱨǝrning dǝrwazisiƣa berip, xǝⱨǝrning adǝmlirigǝ sɵzⱪilip: — 21 Bu adǝmlǝrning biz bilǝn inaⱪ ɵtküsi bar.Xunga ular muxu yurtta turup soda-setiⱪ ⱪilsun; mana,bu jayningIkki tǝripi ularƣa yǝtküdǝk kǝngridur. Bizularning ⱪizlirini hotunluⱪⱪa elip, ɵz ⱪizlirimizni ularƣaberimiz. 22 Lekin pǝⱪǝt arimizdiki ⱨǝmmǝ ǝrkǝk ularhǝtnǝ ⱪilinƣandǝk hǝtnǝ ⱪilinsa, u adǝmlǝr arimizdaturup biz bilǝn bir hǝlⱪ boluxⱪa maⱪul dǝydu. 23 Xutǝriⱪidǝ ularning mal-tǝǝlluⱪati, ⱨǝmmǝ qarpayliri bizn-ingki bolmamdu? Biz pǝⱪǝt ularƣa maⱪul desǝkla, ulararimizda turidu, — dedi.24 Xuning bilǝn xǝⱨǝrning dǝrwazisidin kirip-qiⱪidiƣanlarning ⱨǝmmisi Ⱨamor bilǝn oƣli Xǝkǝmningsɵzigǝ ⱪulaⱪ saldi. Xǝⱨǝrning dǝrwazisidin kirip-qiⱪadiƣanlarning ⱨǝmmisi hǝtnǝ ⱪilindi. 25 Əmmaüqinqi küni, ular tehiqǝ aƣriⱪ yatⱪinida xundaⱪ boldiki,Yaⱪupning ikki oƣli, yǝni Dinaⱨning akiliri Ximeon bilǝnLawiy ⱨǝrⱪaysisi ɵz ⱪiliqini elip, xǝⱨǝr hatirjǝmlik iqidǝturƣinida besip kirip, ⱨǝmmǝ ǝrkǝkni ɵltürüwǝtti;□ ■26 Ular Ⱨamor bilǝn oƣli Xǝkǝmnimu ⱪiliqlap, DinaⱨniXǝkǝmning ɵyidin elip kǝtti. 27 Andin Yaⱪupning barliⱪoƣulliri: «Ular singlimizning nomusiƣa tǝgdi» dǝp,ɵltürülgǝnlǝrning jayiƣa kelip, xǝⱨǝrni bulap-talang

□ 34:25 «Dinaⱨning akiliri» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Ximeon wǝLawiy Dinaⱨning bir tuƣⱪan (Leyaⱨdin tuƣulƣan) ikkinqi wǝ üqinqi akisiidi. ■ 34:25 Yar. 49:6.

Yaritilix 34:28 124 Yaritilix 35:3ⱪildi.□ 28 Ularning ⱪoy-kala, exǝklirini, xǝⱨǝrdikiⱨǝmmini, etizliⱪlardiki ⱨǝmmini elip kǝtti, 29 Xundaⱪlaularning barliⱪ mal-mülkini bulap-talap, barliⱪ hotun-balilarni ǝsir ⱪilip, ɵy iqidiki barliⱪ nǝrsilǝrnimu ⱪoxupelip kǝtti.30 Yaⱪup Ximeon wǝ Lawiyni ǝyiblǝp: — Silǝr meni balaƣatiⱪip, zemindikilǝr — Ⱪanaaniylar bilǝn Pǝrizziylǝrningaldida sesittinglar. Bizning adimimiz az bir hǝlⱪturmiz;ular manga ⱪarxi qiⱪip yiƣilip ⱨujum ⱪilidu; xuning bilǝnmǝn wǝ jǝmǝtim wǝyran bolimiz, — dedi.□31 Əmma ular jawab berip: — Əjǝba, singlimizƣa birpaⱨixǝ ayalƣa ⱪilƣandǝk muamilǝ ⱪilsa bolamdu? —dedi.□

35Hudaning Bǝyt-Əldǝ Yaⱪupⱪa baxpanaⱨ boluxi

1 Andin Huda Yaⱪupⱪa: — Sǝn ⱨazir Bǝyt-Əlgǝ qiⱪip, xuyǝrni makan ⱪil, ɵzüng akang Əsawdin ⱪeqip mangƣin-ingda sanga kɵrüngǝn Mǝn Tǝngrigǝ bir ⱪurbangaⱨyasiƣin, — dedi.■2 Xuning bilǝn Yaⱪupɵyidikilǝr wǝɵzi bilǝn billǝ bolƣan-larning ⱨǝmmisigǝ mundaⱪ dedi: — Aranglardiki yat ilaⱨbutlirini taxliwetip, ɵzünglarni paklap eginliringlarniyǝnggüxlǝnglar. 3 Andin ⱪopup Bǝyt-Əlgǝ qiⱪimiz. Mǝnxu yǝrdǝ ⱪiyinqiliⱪta ⱪalƣanda duayimni ijabǝt ⱪilip,□ 34:27 «ular singlimizning nomusiƣa tǝgdi» — bu tolimu axuruwǝtkǝnlikbolidu. Qünki pǝⱪǝt birla adǝm xundaⱪ ⱪilƣanidi. □ 34:30 «bizningadimimiz az bir hǝlⱪturmiz» — ibraniy tilida «mǝn sanim az adǝmmǝn».□ 34:31 «Əjǝba, singlimizƣa bir paⱨixǝ ayalƣa ⱪilƣandǝk muamilǝⱪilsa bolamdu?» — bu wǝⱪǝ toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪtohtilimiz. ■ 35:1 Yar. 27:43; 28:12,13.

Yaritilix 35:4 125 Yaritilix 35:11yürgǝn yolumda mening bilǝn billǝ bolup kǝlgǝn Tǝngrigǝⱪurbangaⱨ salay, — dedi.4 Xuning bilǝn ɵz ⱪolliridiki ⱨǝmmǝ yat ilaⱨ butlirini,xundaⱪla ⱪulaⱪliridiki zirilǝrni qiⱪirip Yaⱪupⱪa bǝrdi.Yaⱪup bularni Xǝkǝmdiki dub dǝrihining tüwigǝ kɵmüpⱪoydi. 5 Andin ular sǝpǝrgǝ atlandi; ǝmma ǝtrapidikixǝⱨǝrlǝrni Hudadin bolƣan bir wǝⱨimǝ basⱪaqⱪa, ularYaⱪupning oƣullirini ⱪoƣlimidi. 6 Bu tǝriⱪidǝ Yaⱪup wǝuning bilǝn billǝ bolƣanlarning ⱨǝmmisi Ⱪanaan zemi-nidiki Luz, yǝni Bǝyt-Əlgǝ yetip kǝldi. 7 U xu yǝrdǝ birⱪurbangaⱨ yasidi; akisidin ⱪeqip mangƣinida xu yǝrdǝHuda uningƣa kɵrüngini üqün bu jayning ismini «Əl-Bǝyt-Əl» dǝp atidi.□ ■8 Riwkaⱨning inik’anisi Dǝboraⱨ bolsa xu yǝrdǝ alǝmdinɵtti. U Bǝyt-Əlning ayiƣidiki dub dǝrihining tüwidǝdǝpnǝ ⱪilindi. Bu sǝwǝbtin xu dǝrǝh «Yiƣa-Zarning dubdǝrihi» dǝp ataldi.□

Hudaning Yaⱪupⱪa yǝnǝ bir ⱪetim bǝht ata ⱪilip, yengiismini tǝkrarlixi9 Yaⱪup xu yol bilǝnPadan-Aramdin yenip kǝlgǝndin keyin,Huda uningƣa yǝnǝ bir ⱪetim kɵrünüp, uningƣa bǝht-bǝrikǝt ata ⱪildi. ■ 10 Andin Huda uningƣa: — Sening is-ming Yaⱪuptur; ǝmma mundin keyin sǝn Yaⱪup atalmay,bǝlki naming Israil bolidu, dǝp uning ismini Israil ⱪoyupⱪoydi.■ 11 Andin Huda yǝnǝ uningƣa: — Mǝn Ɵzüm Ⱨǝm-migǝ Ⱪadir Tǝngridurmǝn; sǝn nǝsillinip, kɵpǝygin; bir□ 35:7 «Əl-Bǝyt-Əl» — mǝnisi «Bǝyt-Əldiki Huda». ■ 35:7 Yar. 28:19.

□ 35:8 «Yiƣa-Zarning dub dǝrihi» — ibraniy tilida «Allon-baⱪut».■ 35:9 Ⱨox. 12:5. ■ 35:10 Yar. 32:27; 2Pad. 17:34.

Yaritilix 35:12 126 Yaritilix 35:20ǝl, xundaⱪla bir türküm ǝllǝr sǝndin pǝyda bolidu; padix-aⱨlarmu sening puxtungdin qiⱪidu.□ ■ 12 Mǝn Ibraⱨimwǝ Isⱨaⱪⱪa bǝrgǝn zeminni sanga berimǝn, xundaⱪlasǝndin keyinki nǝslinggimu xu zeminni berimǝn, — dedi.13 Andin Huda uning bilǝn sɵzlǝxkǝn jaydin, uningyenidin yuⱪiriƣa kɵtürüldi. 14 Yaⱪup Huda ɵzi bilǝnsɵzlǝxkǝn jayda bir tax tüwrükni tiklǝp, üstigǝ bir xarabⱨǝdiyǝsini tɵkti wǝ zǝytun meyi ⱪuyup ⱪoydi.■ 15 YaⱪupHuda ɵzi bilǝn sɵzlǝxkǝn xu jayning namini «Bǝyt-Əl»dǝp atidi.□

Raⱨilǝning tuƣutta ɵlüp ketixi16 Andin ular Bǝyt-Əldin mengip, Əfratⱪa azƣina yolⱪalƣanda, Raⱨilǝni tolƣaⱪ tutup ketip, ⱪattiⱪ tuƣut az-abida ⱪaldi. 17 Əmma tolƣiⱪi ⱪattiⱪ eƣirlaxⱪanda, tuƣutanisi uningƣa: — Ⱪorⱪmiƣin, bu ⱪetim yǝnǝ bir oƣlungbolidiƣan boldi — dedi.18 Xundaⱪ boldiki, Raⱨilǝ jeni qiⱪix aldida, ahirⱪi nǝpisibilǝn oƣliƣa «Bǝn-Oni» dǝp isim ⱪoydi; ǝmma uning atisiuni «Bǝn-Yamin» dǝp atidi.□19 Raⱨilǝ wapat boldi wǝ Bǝyt-Lǝⱨǝm dǝp atilidiƣanƏfratning yolining boyiƣa dǝpnǝ ⱪilindi.■ 20 Yaⱪupuning ⱪǝbrisining üstigǝ bir hatirǝ texi tiklǝp ⱪoydi.□ 35:11 «bir ǝl, xundaⱪla bir türküm ǝllǝr sǝndin pǝyda bolidu; padix-aⱨlarmu sening puxtungdin qiⱪidu» — bu bexarǝt toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝsɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz. ■ 35:11 Yar. 17:1, 6; 28:3; 48:3

■ 35:14 Yar. 28:18. □ 35:15 «Bǝyt-Əl» — «Hudaning ɵyi».Bu Yaⱪupning ikkinqi ⱪetim bu namni xu yǝrgǝ ⱪoyuxiidi. Xübⱨisizki, u bu namning ǝⱨmiyitini bir ⱪǝdǝr toluⱪqüxǝngini üqün xundaⱪ ⱪildi. □ 35:18 «Bǝn-Oni» — (ǝrǝbqǝ«Ibn-Aniy») — mǝnisi «ⱪayƣumning oƣli». «Bǝn-Yamin» (Binyamin) degǝn-ning mǝnisi «ong ⱪoldiki oƣul» yaki «amǝtlik bala». ■ 35:19 Yar. 48:7.

Yaritilix 35:21 127 Yaritilix 35:29Bügüngǝ ⱪǝdǝr «Raⱨilǝning Ⱪǝbrǝ Texi» xu yǝrdǝ tur-maⱪta. 21 Andin Israil sǝpǝrni dawamlaxturup Migdal-Edirning u tǝripidǝ ɵz qedirini tikti.□

Yaⱪupning oƣulliri22 Israil u zeminda turƣan waⱪtida, Rubǝn berip ɵzatisining keniziki Bilⱨaⱨ bilǝn bir orunda yatti; Israil bunianglap ⱪaldi.Yaⱪupning on ikki oƣli bar idi: —■23 Leyaⱨdin tuƣulƣan oƣulliri: — Yaⱪupning tunji oƣliRubǝn wǝ Ximeon, Lawiy, Yǝⱨuda, Issakar ⱨǝm Zǝbulunidi.■24 Raⱨilǝdin tuƣulƣan oƣulliri: — Yüsüp wǝ Binyaminidi.25 Raⱨilǝning dediki Bilⱨaⱨdin tuƣulƣan oƣulliri: — Danwǝ Naftali idi.26 Leyaⱨning dediki Zilpaⱨdin tuƣulƣan oƣulliri: —Gad bilǝn Axir idi. Bular bolsa Yaⱪupⱪa Padan-Aramdatuƣulƣan oƣulliri idi.

Isⱨaⱪning alǝmdin ɵtüxi27 Əmdi Yaⱪup atisi Isⱨaⱪning ⱪexiƣa, Ibraⱨim wǝ IsⱨaⱪMusapir bolup turƣan Kiriat-Arba, yǝni Ⱨebronningyenidiki Mamrǝgǝ kǝldi. 28 Isⱨaⱪning kɵrgǝn künliri biryüz sǝksǝn yil boldi. 29 Isⱨaⱪ tolimu ⱪerip, künliri toxup,nǝpǝstin tohtap wapat boldi wǝ ɵz ⱪowmining ⱪexiƣa□ 35:21 «Israil» —Yǝni Yaⱪup, ǝlwǝttǝ. «Migdal-Edir» — mǝnisi «ⱪoy padisimunari». ■ 35:22 Yar. 49:4. ■ 35:23 Yar. 46:8; Mis. 1:2.

Yaritilix 36:1 128 Yaritilix 36:7berip ⱪoxuldi. Uning oƣulliri Əsaw bilǝn Yaⱪup uni dǝpnǝⱪildi.□ ■

36Əsawning ǝwladliri1Tar. 1:35-54

1 Tɵwǝndikilǝr Əsawning ǝwladliridur (Əsaw yǝnǝ Edomdǝpmu atilidu): —□ ■2 Əsaw ayallirini Ⱪanaaniylarning ⱪizliridin aldi, yǝniⱧittiylardin bolƣan Elonning ⱪizi Adaⱨ bilǝn ⱨiwiylardinbolƣan Zibeonning nǝwrisi, Anaⱨning ⱪizi Oⱨolibamaⱨnialdi; 3 uningdin baxⱪa Ismailning ⱪizi, Nebayotningsinglisi Basimatnimu alƣanidi. 4 Adaⱨ Əsawƣa Elifaznituƣup bǝrdi; Basimat bolsa Reuǝlni tuƣdi. 5 OⱨolibamaⱨYǝux, Yaalam wǝ Koraⱨni tuƣdi; bular Ⱪanaan zeminidaƏsawƣa tuƣulƣan oƣullar idi.6 Əsaw ayalliri, oƣul-ⱪizliri, ɵyidiki ⱨǝmmǝ kixilirini wǝqarpaylirini, barliⱪ ulaƣlirini, xundaⱪla Ⱪanaan zeminidatapⱪan barliⱪ tǝǝlluⱪatlirini elip, inisi Yaⱪuptin ayrilip,baxⱪa bir yurtⱪa kɵqüp kǝtti. 7 Qünki ⱨǝr ikkisining□ 35:29 «künliri toxup,...» — ibraniy tilida «künlǝr bilǝn tolƣan bolup,...» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. «ɵz ⱪowmining ⱪexiƣaberip ⱪoxuldi» — «ibraniy tilida «ɵz ⱪowmliriƣa ⱪox-uldi» — 15:15 wǝ izaⱨatini kɵrüng. ■ 35:29 Yar. 25:8.□ 36:1 «Tɵwǝndikilǝr Əsawning ǝwladliridur» — muxu jümlǝbilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning toⱪⱪuzinqi «tolidot»i («tarihi»), yǝni «Əsaw(Edom)ning ǝwladlirining tarihi» («Əsawning ǝwladlirining tarihi») (36:1-8)baxlinidu. «Edom» — buning mǝnisi «ⱪizil» bolup, Seir rayonidiki tupraⱪningrǝnggini kɵrsitidu. Əsaw ɵzimu «ⱪizil adǝm» bolup, «ⱪizilbir zemin»da olturaⱪlaxⱪan. ■ 36:1 1Tar. 1:35.

Yaritilix 36:8 129 Yaritilix 36:15tǝǝlluⱪatliri intayin kɵp bolƣaqⱪa, bir yǝrdǝ billǝ tu-ralmaytti; musapir bolup turƣan zemin ularning mal-qarwilirining kɵplükidin ularni baⱪalmaytti.■ 8 Buningbilǝn Əsaw (Əsaw Edom dǝpmu atilidu) Seir teƣiƣa berip,olturaⱪlixip ⱪaldi.■9 Tɵwǝndikilǝr taƣliⱪ rayon Seirdiki Edomiylarning ata-bowisi Əsawning ǝwladliridur: —□10-13 Əsawning oƣulliri: — Əsawning ayali adaⱨning oƣliElifaz; Əsawning ayali Basimatning oƣli Reuǝl. Elifazn-ing oƣulliri: — Teman, Omar, Zǝfo, Gatam wǝ Kǝnazidi. Əsawning oƣli Elifazning kiqik hotuni Timna idi; uElifazƣa Amalǝkni tuƣup bǝrdi. Yuⱪirilar bolsa Əsawningayali adaⱨning ǝwladliri idi. Reuǝlning oƣulliri: — Naⱨat,Zǝraⱨ, Xammaⱨ wǝ Mizzaⱨ idi; bular Əsawning ayaliBasimatning ǝwladliri idi.14 Əsawning ayali, yǝni Zibeonning qong ⱪizi, Anaⱨningⱪizi bolƣan Oⱨolibamaⱨning oƣulliri: u Əsawƣa Yǝux,Yaalam wǝ Koraⱨni tuƣup bǝrdi.15 Əsawning ǝwladlirining iqidin tɵwǝndiki ǝmirlǝrqiⱪⱪan: — Əsawning tunji oƣli Elifazning oƣulliridin:■ 36:7 Yar. 13:6. ■ 36:8 Yǝ. 24:4. □ 36:9 «Tɵwǝndikilǝr... Edomiylarning ata-bowisi Əsawning ǝwladliridur: —» —muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning oninqi «tolidot»i («tarihi»), yǝni«Əsawning Seirda olturaⱪlaxⱪan ǝwladlirining tolidoti» («Əsawning Seirdaolturaⱪlaxⱪan ǝwladlirining tarihi») (36:9-37:1) baxlinidu. Əsaw awwalⱩanaan zeminida turup birnǝqqǝ pǝrzǝnt kɵrdi; bular 1-8-ayǝttǝhatirilinidu. Andin u «Seir taƣliⱪ rayoni»da turup uyǝrdǝ birnǝqqǝ pǝrzǝntlik bolƣan; bu yǝrdǝ deyiliwatⱪinixularning ǝwladlirini kɵrsitidu (36:9-37:1). Mǝzkur tarihxu taƣliⱪ rayonluⱪ «Ⱨoriylar»ning tarihiniɵz iqigǝ alidu.Ⱪariƣanda, Ⱨoriylar awwal Əsawlarƣa boysunup, andinular bilǝn assimilyatsiyilixip bir millǝt, yǝni «Edomlar»yaki «Еdomiylar» bolup ⱪalƣan.


— ǝmir Teman, ǝmir Omar, ǝmir Zǝfo, ǝmir Kenaz,□16 ǝmir Koraⱨ, ǝmir Gatam wǝ ǝmir Amalǝk qiⱪⱪan. BularEdom zeminida Elifazning nǝslidin qiⱪⱪan ǝmirlǝr bolup,Adaⱨning ǝwladliri idi.17 Əsawning oƣli Reuǝlning oƣulliridin ǝmir Naⱨat, ǝmirZǝraⱨ, ǝmir Xammaⱨ wǝ ǝmir Mizzaⱨlar qiⱪⱪan; bularEdom zeminida Reuǝlning nǝslidin qiⱪⱪan ǝmirlǝrdur;bularning ⱨǝmmisi Əsawning ayali Basimatning ǝwladliriidi.18 Əsawning ayali Oⱨolibamaⱨning oƣulliridin ǝmir Yǝux,ǝmir Yaalam wǝ ǝmir Koraⱨlar qiⱪⱪan. Bular Anaⱨn-ing ⱪizi, Əsawning ayali Oⱨolibamaⱨning nǝslidin qiⱪⱪanǝmirlǝr idi.19 Bular Əsawning, yǝni Edomning ǝwladliri bolup,Еdomiylarning ǝmirliri idi.

Seirning ǝwladliri — Ⱨoriylar20-21 Ⱨoriylardin bolƣan Seirning Edom zeminidaolturƣan ǝwladliri: — Lotan, Xobal, Zibeon, Anaⱨ, Dixon,Ezǝr wǝ Dixan idi. Bular Seirning ǝwladliri bolup, Edomzeminida Ⱨoriylarning ǝmirliri idi.□ ■22 Lotanning oƣulliri Ⱨori bilǝn Ⱨemam idi; Lotanningsinglisi Timna idi. 23 Xobalning oƣulliri: Alwan, Manaⱨat,Ebal, Xefo wǝ Onam idi.24 Zibeonning oƣulliri: — Ayaⱨ wǝ Anaⱨ idi. Bu Anaⱨqɵldǝ atisi Zibeonning exǝklirini beⱪiwetip, arxanglarnitepiwalƣan Anaⱨning dǝl ɵzi xu idi.□ 36:15 «ǝmirlǝr» — muxu yǝrdǝ Əsawning nǝslidin qiⱪⱪan ⱪǝbililǝrningǝmirliri (ⱪǝbilǝ baxliⱪliri)ni kɵrsǝtsǝ kerǝk. □ 36:20-21 «Ⱨoriylardinbolƣan Seirning Edom zeminida olturƣan ǝwladlir» — Ⱨoriylar Əsawlar«Seir zemini»ƣa kirixtin ilgirila xu yǝrdǝ olturaⱪlaxⱪanlar idi. Seir ularningǝjdadi bolup, zemin uning ismi bilǝn atalƣanidi. ■ 36:20-21 1Tar. 1:38.

Yaritilix 36:25 131 Yaritilix 36:3825 Anaⱨning pǝrzǝntliri: oƣli Dixon; Anaⱨning ⱪiziOⱨolibamaⱨ idi.26 Dixonning oƣulliri: Ⱨǝmdan, Əxban, Itran wǝ Keran idi.27 Ezǝrning oƣulliri: Bilⱨan, Zaawan wǝ Akan idi.28 Dixanning oƣulliri: Uz wǝ Aran idi.29-30 Ⱨoriylarning ɵzlirining ǝmirliri: ǝmir Lotan, ǝmirXobal, ǝmir Zibeon, ǝmir Anaⱨ, ǝmir Dixon, ǝmir Ezǝr wǝǝmir Dixan idi. Bular bolsa Ⱨoriylarning Seir zeminida ɵznamliri boyiqǝ atalƣan ⱪǝbililǝrning ǝmirliri idi.

Edomdiki padixaⱨlar31 Israillarning üstigǝ ⱨeq padixaⱨ tehi sǝltǝnǝt ⱪilmastaEdom zeminida sǝltǝnǝt ⱪilƣan padixaⱨlar tɵwǝndikidǝk:—■32 Beorning oƣli Bela Edomda sǝltǝnǝt ⱪildi; uningxǝⱨirining ismi Dinⱨabaⱨ idi.33 Bela ɵlgǝndin keyin, bozraⱨliⱪ Zǝraⱨning oƣli Yobabuning ornida sǝltǝnǝt ⱪildi.34 Yobab ɵlgǝndin keyin, temaniylarning zeminidin kǝl-gǝn Ⱨuxam uning ornida sǝltǝnǝt ⱪildi.35 Ⱨuxam ɵlgǝndin keyin, Bedadning oƣli Ⱨadad uningornida sǝltǝnǝt ⱪildi. U Moabning yaylaⱪlirida midiyaniy-larƣa ⱨujum ⱪilip yǝnggǝnidi. Uning xǝⱨirining ismiAwit idi.36 Ⱨadad ɵlgǝndin keyin, masrǝkaⱨliⱪ Samlaⱨ uningornida sǝltǝnǝt ⱪildi.37 Samlaⱨ ɵlgǝndin keyin, «Dǝryaning boyidikiRǝⱨobot»tin kǝlgǝn Saul uning ornida sǝltǝnǝt ⱪildi.□38 Saul ɵlgǝndin keyin, Akborning oƣli Baal-ⱨanan uningornida sǝltǝnǝt ⱪildi.■ 36:31 1Tar. 1:43. □ 36:37 «Dǝrya» — muxu yǝrdǝ «Əfrat dǝryasi»nikɵrsitidu.

Yaritilix 36:39 132 Yaritilix 37:239 Akborning oƣli Baal-ⱨanan ɵlgǝndin keyin, Ⱨadaruning ornida sǝltǝnǝt ⱪildi. Uning xǝⱨirining ismi Pau idi.Uning ayalining ismi Mǝⱨetabǝl bolup, u Mǝy-Zaⱨabningⱪizi bolƣan Matrǝdning ⱪizi idi.□40-43 Əsawning nǝslidin bolƣan ǝmirlǝr ularning at-isimliri, jǝmǝtliri, nǝsǝbnamiliri wǝ turƣan jayliri boyiqǝ:ǝmir Timna, ǝmir Alwaⱨ, ǝmir Yǝⱨǝt, ǝmir Oⱨolibamaⱨ,ǝmir Elaⱨ, ǝmir Pinon, ǝmir Kenaz, ǝmir Teman wǝǝmir Mibzar, ǝmir Magdiyǝl wǝ ǝmir Iramlar idi. BularEdomiylarning ǝmirliri bolup, ɵzliri igilǝp olturaⱪlaxⱪanjaylar ɵz namliri bilǝn atalƣanidi. Mana xu tǝriⱪidǝ ƏsawEdomiylarning ata-bowisi boldi.□ ■

37Yüsüp wǝ uning ⱪerindaxliri

1 Yaⱪup bolsa atisi musapir bolup turƣan yǝrdǝ, yǝniⱩanaan zeminida olturaⱪlaxti.■2 Tɵwǝndikilǝr Yaⱪup ǝwladlirining ix-izliridur.Yüsüp yigit bolup on yǝttǝ yaxⱪa kirgǝn qaƣlirida, akiliribilǝn billǝ ⱪoylarni baⱪatti; u atisining kiqik hotunliri□ 36:39 «Akborning oƣli ... ɵlgǝndin keyin, Ⱨadar uningornida sǝltǝnǝt ⱪildi» — ⱪariƣanda, Ⱨoriylarning padixaⱨliri sulalǝtüzümi boyiqǝ ǝmǝs, mǝlum saylam yoli bilǝn tallinatti. □ 36:40-43«mana xu tǝriⱪidǝ Əsaw Edomiylarning ata-bowisi boldi» — yaki «bularbolsa Edomdiki ɵzliri igilǝp olturaⱪlaxⱪan jaylardiki ǝmirlǝridi». «mana xu tǝriⱪidǝ Əsaw Edomiylarning ata-bowisiboldi» — ⱪiziⱪ bir ix xuki, Israillar tehi musapir bolupyürüwatⱪanda, Əsawlar alliⱪaqan muⱪim zeminliⱪ bolup,padixaⱨliⱪ tüzümi bolƣan, xundaⱪla helila tǝrǝⱪⱪiyⱪilƣan bolsa kerǝk. Biraⱪ keyin Israillar ulardin kɵptǝrǝplǝrdǝ exip kǝtti. ■ 36:40-43 1Tar. 1:51. ■ 37:1 Yar.36:7; Ibr. 11:9.


Bilⱨaⱨ wǝ Zilpaⱨning oƣulliri bilǝn billǝ ixlǝytti. Yüsüpatisiƣa ularning naqar ⱪiliⱪlirini eytip ⱪoyatti.□ 3 YüsüpIsrailning ⱪeriƣan waⱪtida tapⱪan balisi bolƣaqⱪa, unibaxⱪa oƣulliridin bǝkrǝk yahxi kɵrǝtti. Xunga u Yüsüpkǝuzun yǝnglik ton tiktürüp bǝrdi.□ 4 Əmma akiliri atisin-ing uni ɵzliridin yahxi kɵridiƣinini kɵrüp, uningƣa ɵqbolup ⱪalƣanidi wǝ uningƣa qirayliⱪ gǝp ⱪilmatti.5 Uning üstigǝ Yüsüp bir qüx kɵrgǝn bolup, uni ak-iliriƣa dǝp beriwidi, ular uningƣa tehimu ɵq bolupkǝtti. 6 Yüsüp ularƣa mundaⱪ dedi: — Mening kɵrgǝnxu qüxümni anglap beⱪinglar. 7 Mana, biz ⱨǝmmimizetizlarda axliⱪlarni baƣlawatⱪudǝkmiz. Ⱪarisam meningɵnqǝmɵrǝ turuptidǝk; silǝrningɵnqǝnglar bolsa meningɵnqǝmning qɵrisigǝ olixip tǝzim ⱪilip turƣudǝk! — dedi.8 Akiliri uningdin: — Əjǝba, sǝn bizgǝ padixaⱨ bolamsǝn?Üstimizgǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪilamsǝn? — dǝp soridi. Uningkɵrgǝn qüxliri wǝ gepidin akiliri uni tehimu yaman kɵrdi.9 Keyin u yǝnǝ bir qüx kɵrdi wǝ qüxini akiliriƣa dǝp: —Mana, mǝn yǝnǝ bir qüx kɵrdüm. Ⱪarisam, ⱪuyax bilǝnay wǝ on bir yultuz manga tǝzim ⱪilip turƣudǝk! — dedi.10 U bu qüxni atisi wǝ akiliriƣa dǝp bǝrdi. Atisi uningƣatǝnbiⱨ berip: — Bu kɵrgining zadi ⱪandaⱪ qüx? Əjǝba,mǝn, anang wǝ aka-ukiliring aldingƣa berip, sanga yǝrgǝ□ 37:2 «Tɵwǝndikilǝr Yaⱪup ǝwladlirining ix-izliridu» —muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning on birinqi «tolidot»i (ahirⱪi«tolidot» yaki «tarih»), yǝni «Yaⱪupning ǝwladlirining tolidoti» («Yaⱪupningǝwladlirining ix-izliri») (37:2-50:26) baxlinidu. «Yüsüp atisiƣa ularningnaqar ⱪiliⱪlirini eytip ⱪoyatti» — oⱪurmǝnlǝr Yüsüpning akilirining keyinkiixliridin u bǝrgǝn bu hǝwǝrning rast yaki rast ǝmǝslikini kɵrǝlǝydu.□ 37:3 «uzun yǝnglik ton» — xu dǝwrlǝrdiki ǝmirlǝr wǝ padixaⱨlar ɵzxaⱨzadiliri yaki esilzadilirigǝ xundaⱪ «uzun yǝnglik ton»kiygüzǝtti. Baxⱪa birhil tǝrjimisi «ala rǝnglik ton».

Yaritilix 37:11 134 Yaritilix 37:20bax urup tǝzim ⱪilimizmu? — dedi.□11 Xuning bilǝn akiliri uningƣa ⱨǝsǝt ⱪilƣili turdi. Əmmaatisi xu gǝpni kɵngligǝ püküp ⱪoydi.■

Yüsüpning Misirƣa, ⱪulluⱪⱪa setilixi12 Əmdi Yüsüpning ⱪerindaxliri atisining ⱪoylirini baⱪⱪiliXǝkǝmgǝ kǝtkǝnidi. 13 Israil Yüsüpkǝ: — AkiliringXǝkǝmdǝ pada beⱪiwatidiƣu? Kǝl, mǝn seni ularningⱪexiƣa ǝwǝtǝy, dewidi, Yüsüp: — Mana mǝn, dedi.14 U uningƣa: — Əmdi berip akiliring aman-esǝnmu-ǝmǝsmu, ⱪoylar aman-esǝnmu-ǝmǝsmu, manga hǝwirinielip kǝlgin, dǝp uni Ⱨebron jilƣisidin yolƣa saldi; uXǝkǝmgǝ bardi.15 Xu yǝrdǝ birsi uning dalada tenǝp yürginini kɵrüpuningdin: — Nemǝ izdǝwatisǝn, dǝp soridi.16 U: — Mǝn akilirimni izdǝwatimǝn. Ularning padiliriniⱪǝyǝrdǝ beⱪiwatⱪanliⱪini eytip bǝrsingiz, dedi.17 U adǝm jawab berip: — Ular bu yǝrdin ketip ⱪaldi, qünkimǝn ularning: «Yürünglar, Dotanƣa barayli» degininianglidim, dedi.Xuning bilǝn Yüsüp akilirining arⱪisidin berip, ularniDotandin tapti.18 Ular uni yiraⱪtin kɵrüp, u tehi ularning ⱪexiƣakǝlmǝyla, uni ɵltürüwetixni mǝsliⱨǝtlǝxti. 19 Ularbir-birigǝ: — Mana ⱨeliⱪi qüx kɵrgüqi keliwatidu.20 Kelinglar, uni ɵltürüp muxu yǝrdiki orǝklǝrdin birigǝtaxliwetǝyli, andin: — Wǝⱨxiy bir ⱨaywan uni yǝpketiptu, dǝyli. Xunda, biz uning qüxlirining nemǝ bo-lidiƣinini kɵrimiz! — dedi.□ 37:10 «aka-ukiliring» — Yüsüpning bir ukisi, yǝni Binyamin bar idi. Xuwaⱪitta u bǝk kiqik idi. ■ 37:11 Ros. 7:9.

Yaritilix 37:21 135 Yaritilix 37:3221 Əmma Rubǝn buni anglap uni ularning ⱪolliridinⱪutⱪuzmaⱪqi bolup: — Uniɵltürmǝyli, dedi.□ ■ 22 Rubǝnularƣa yǝnǝ: — Ⱪan tɵkmǝnglar! Bǝlki uni qɵldiki muxuorǝkkǝ taxliwetinglar; lekin uningƣa ⱪol tǝgküzmǝnglǝr,dedi (ǝmǝliyǝttǝ, u uni ularning ⱪolidin ⱪutⱪuzup, atisin-ing ⱪexiƣa ⱪayturuwǝtmǝkqi idi).23-24 Yüsüp akilirining ⱪexiƣa yetip kǝlgǝndǝ ular unitutup, uning alaⱨidǝ tonini, yǝni kiyiklik uzun yǝngliktonini salduruwelip, orǝkkǝ taxliwǝtti. Lekin orǝk ⱪuruⱪbolup, iqidǝ su yoⱪ idi.25 Andin ular tamaⱪ yegili olturdi. Ular bexini kɵtürüpⱪariwidi, mana Ismaillarning bir karwini Gilead tǝrǝptinkeliwatatti. Tɵgilirigǝ dora-dǝrmǝk, tutiya wǝ mur-mǝkkilǝr artilƣan bolup, Misir tǝrǝpkǝ ketiwatatti.26 Yǝⱨuda ⱪerindaxliriƣa: — Bizning bir tuƣⱪan ⱪerindix-imizni ɵltürüp, ⱪenini yoxurƣinimizning nemǝ paydisibar? 27 Kelinglar, uni Ismaillarƣa setiwetǝyli; ⱪandaⱪlabolmisun u bizning inimiz, bir tuƣⱪan ⱪerindiximiz;xunga uningƣa ⱪol salmayli, dewidi, ⱪerindaxliri bun-ingƣa ⱪulaⱪ saldi.□ 28 Midiyanliⱪ Sodigǝrlǝr xu yǝrdinɵtüp ketiwatⱪanda, ular Yüsüpni orǝktin tartip qiⱪirip,ularƣa yigirmǝ kümüx tǝnggigǝ setiwǝtti. Bular bolsaYüsüpni Misirƣa elip kǝtti.■29 Rubǝn orǝkning yeniƣa ⱪaytip kelip, Yüsüpning orǝktǝyoⱪluⱪini kɵrüp, kiyimlirini yirtip, 30 inilirining ⱪexiƣaberip: — Bala yoⱪ turidu! Əmdi mǝn nǝgǝ baray?! — dedi.31 Əmma ular Yüsüpning tonini elip, bir tekini boƣuzlaptonni uning ⱪeniƣa milǝp, 32 Andin uzun yǝnglik tonniatisining ⱪexiƣa ǝwǝtip, uningƣa: — Buni biz tepiwalduⱪ;□ 37:21 «ⱪutⱪuzmaⱪqi bolup...» — ibraniy tilida «ⱪutⱪuzup...». ■ 37:21Yar. 42:22. □ 37:27 «u bir tuƣⱪan ⱪerindiximiz» — ibraniy tilida «ubizning ǝtlirimiz». ■ 37:28 Ⱨak. 8:24; Zǝb. 105:17-18; Ros. 7:9.


bu oƣlungning tonimu-ǝmǝsmu, ɵzüng kɵrüp baⱪⱪin,dedi.33 U uni tonup: — Bu dǝrwǝⱪǝ mening oƣlumning toniikǝn; bir wǝⱨxiy ⱨaywan uni yǝp kǝtkǝn ohxaydu; xübⱨi-sizki, Yüsüp titma-titma ⱪiliwetiliptu! — dedi.34 Xuning bilǝn Yaⱪup kiyimlirini yirtip, beligǝ bɵzbaƣlap, nurƣun künlǝrgiqǝ oƣli üqün matǝm tutti.35 Uning ⱨǝmmǝ oƣul-ⱪizliri yeniƣa kelip uningƣa tǝsǝllibǝrsimu, u tǝsǝllini ⱪobul ⱪilmay: «Mǝn tǝⱨtisaraƣaqüxüp oƣlumning ⱪexiƣa barƣuqǝ xundaⱪ matǝm tu-timǝn!» dedi. Yüsüpning atisi xu peti uningƣa aⱨ-zarkɵtürüp matǝm tutti.■36 Əmdi midiyaniylar Yüsüpni Misirƣa elip berip, Pirǝwn-ning bir ƣojidari, pasiban bexi Potifarƣa satti.□ ■

38Yǝⱨuda bilǝn Tamar

1 U waⱪitlarda xundaⱪ boldiki, Yǝⱨuda aka-ukiliriningⱪexidin ketip, Ⱨiraⱨ isimlik Adullamliⱪ bir kixiningkigǝqüxti. 2 Xu yǝrdǝ Yǝⱨuda Xua isimlik bir Ⱪanaaniyningⱪizini kɵrdi; u uni hotunluⱪⱪa elip ⱪexiƣa kirip yatti.□ ■3 U ⱨamilidar bolup bir oƣul tuƣdi; Yǝⱨuda uningƣa «Ər»dǝp at ⱪoydi. 4 U yǝnǝ ⱨamilidar bolup, bir oƣul tuƣdiwǝ uningƣa Onan dǝp at ⱪoydi. 5 Andin yǝnǝ ⱨamilidar■ 37:35 Yar. 42:38; 44:29,31. □ 37:36 «pasiban bexi» — xu qaƣdiki«pasiban bexi» degǝn mǝnsǝp bǝlkim «jallat bexi» degǝnnimu ɵz iqigǝalatti. ■ 37:36 Yar. 39:1; Zǝb. 105:17-18 □ 38:2 «bir Ⱪanaaniyningⱪizi» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Ⱪanaaniylar imansiz wǝ ǝhlaⱪsiz bir hǝlⱪidi. ■ 38:2 1Tar. 2:3.

Yaritilix 38:6 137 Yaritilix 38:14bolup bir oƣul tuƣdi wǝ uningƣa Xǝlaⱨ dǝp at ⱪoydi. Utuƣulƣanda Yǝⱨuda Kezibda idi.■6 Yǝⱨuda tunji oƣli Ərgǝ Tamar isimlik bir ⱪizni elipbǝrdi. 7 Lekin Yǝⱨudaning tunji oƣli Ər Pǝrwǝrdigarningnǝziridǝ rǝzil bolƣaqⱪa, Pǝrwǝrdigar uni ɵltürdi.8 Bu qaƣda Yǝⱨuda Onanƣa: — Akangning ayaliningⱪexiƣa kirip, uni hotunluⱪⱪa elip ⱪerindaxliⱪ burqini Adaⱪilip, akang üqün nǝsil ⱪaldurƣin, dedi.□9 Əmma Onan bu nǝsilning ɵzigǝ tǝwǝ bolmaydiƣan-liⱪini bilip, akisiƣa nǝsil ⱪaldurmasliⱪ üqün ⱨǝr ⱪetimakisining ayali bilǝn billǝ bolƣanda mǝniysini yǝrgǝ aⱪtu-ruwetǝtti. 10 Uning bu ⱪilmixi Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝrǝzil kɵrüngǝqkǝ, unimu ɵltürüwǝtti.11 Yǝⱨuda ǝmdi kelini Tamarƣa: — Oƣlum Xǝlaⱨ qongbolƣuqǝ atangning ɵyidǝ tul olturup turƣin, dedi. Qünkiu iqidǝ: — Bumu akiliriƣa ohxax ɵlüp ketǝrmikin, dǝpⱪorⱪti. Xuning bilǝn Tamar berip atisining ɵyidǝ turupⱪaldi. 12 Əmdi kɵp künlǝr ɵtüp, Xuaning ⱪizi, Yǝⱨudaƣatǝgkǝn ayalɵldi. Yǝⱨuda tǝsǝlli tapⱪandin keyin adullam-liⱪ dosti Ⱨiraⱨ bilǝn billǝ ɵzining ⱪoy ⱪirⱪiƣuqiliriningǝⱨwalini bilixkǝ Timnaⱨⱪa qiⱪti.13 Tamarƣa: — Ⱪeynatang ⱪoylirini ⱪirⱪiƣili Timnaⱨⱪayol aldi, degǝn hǝwǝr yǝtti. 14 Xuning bilǝn Tamar Xǝlaⱨqong bolƣan bolsimu, mǝn uningƣa hotunluⱪⱪa elipberilmidim, dǝp ⱪarap, tulluⱪ kiyimini seliwetip, qümbǝl■ 38:5 Qɵl. 26:20. □ 38:8 «ⱪerindaxliⱪ burqi» — ⱪǝdimkizamanlarning ɵrp-adǝtliri boyiqǝ, birsi ɵz mal-mülkigǝwarisliⱪ ⱪilidiƣan pǝrzǝnti bolmay ɵlüp kǝtsǝ, undaⱪtaɵlgüqining aka yaki ukisi uningƣa bir waris pǝrzǝntⱪaldurux üqün ayalini hotunluⱪⱪa elixi kerǝk idi. Buayaldin pǝrzǝnt tuƣulsa, undaⱪta u ɵziningki ǝmǝs, bǝlkiɵlgǝn ⱪerindixining ⱨesablinatti. Keyin bu ixni Musapǝyƣǝmbǝr yǝⱨudiylarƣa ⱪanun dǝp bekitkǝn («Ⱪan.»25:5-10).

Yaritilix 38:15 138 Yaritilix 38:22tartip bǝdinini orap, Timnaⱨ yolining üstidǝ Ənaimƣakirix eƣiziƣa berip olturdi.15 Əmdi Yǝⱨuda uni yüzi yepiⱪliⱪ ⱨalda kɵrgǝndǝ: — Bubir paⱨixǝ ayal ohxaydu, dǝp oylidi.□ 16 U yoldin burulupuning yeniƣa berip, ɵz kelini ikǝnlikini bilmǝy: — Kǝl,mǝn sǝn bilǝn billǝ bolay, dedi. U jawab berip: — Mǝnbilǝn billǝ bolsang, manga nemǝ berisǝn? dǝp soridi.17 U uningƣa: — Padamning iqidin bir oƣlaⱪni sangaǝwǝtip berǝy, dedi. Ayal: — Sǝn uni ǝkelip bǝrgüqǝ,manga rǝnigǝ birǝr nǝrsǝ berǝmsǝn? dǝp soriwidi, 18 U:— Sanga nemini rǝnigǝ berǝy? — dedi.U: — Ɵz mɵⱨürüng bilǝn uning xoynisini wǝ ⱪolungdikiⱨasangni rǝnigǝ bǝrgin, dewidi, u bularni berip, uningbilǝn birgǝ boldi. Xuning bilǝn u uningdin ⱨamilidarbolup ⱪaldi.19 Andin Tamar ornidin turup mangdi; u pǝrǝnjini seli-wetip, tulluⱪ kiyimini kiyiwaldi.20 Yǝⱨuda: — U hotunning ⱪolidiki rǝnini yandurup kǝl-sun dǝp adullamliⱪ dostining ⱪoli arⱪiliⱪ oƣlaⱪni ǝwǝtti,ǝmma u uni tapalmidi. 21 U xu jaydiki adǝmlǝrdin: —Ənaimdiki yolning boyida olturƣan butpǝrǝs paⱨixǝ ⱪeni,dǝp sorisa, ular: — Bu yǝrdǝ ⱨeqbir butpǝrǝs paⱨixǝbolƣan ǝmǝs, dǝp jawab bǝrdi.□22 Buning bilǝn u Yǝⱨudaning ⱪexiƣa yenip berip: — Mǝnuni tapalmidim; üning üstigǝ u jaydiki adǝmlǝrmu: «Buyǝrdǝ ⱨeqbir butpǝrǝs paⱨixǝ ayal bolƣan ǝmǝs» deyixti,dedi.□ 38:15 «bu bir paⱨixǝ ayal ohxaydu» — xu waⱪitlarda paⱨixǝ ayalaryüzini etiwalatti; toy ⱪilƣan ayallar wǝ ⱪizlar adǝttǝ qümbǝlsiz yürǝtti. Pǝⱪǝttoy ⱪilidiƣan layiⱪi aldidila ⱪizlar yüzini yepiwalatti (24:65ni kɵrüng).□ 38:21 «butpǝrǝs paⱨixǝ» — Ⱪanaaniylar arisida butpǝrǝslikning paⱨixi-wazliⱪ bilǝn ziq munasiwiti bar idi. «Kim bundaⱪ «butpǝrǝs paⱨixǝ» bilǝnbillǝ bolsa, uningƣa buttin bir bǝht-bǝrikǝt kelidu» dǝp ⱪarilatti.

Yaritilix 38:23 139 Yaritilix 38:3023 Yǝⱨuda: — Boptu, u nǝrsilǝrni u elip kǝtsǝ kǝt-sun; bolmisa, baxⱪilarning mǝshirisigǝ ⱪalimiz. Nemilabolmisun, mǝn uningƣa oƣlaⱪ ǝwǝttim, lekin sǝn uhotunni tapalmiding, dedi.24 Üq ayqǝ ɵtkǝndin keyin birsi Yǝⱨudaƣa: — Seningkelining Tamar buzuⱪqiliⱪ ⱪildi, uning üstigǝ zinadinⱨamilidar bolup ⱪaldi, degǝn hǝwǝrni yǝtküzdi. Yǝⱨudajawabǝn: — Uni elip qiⱪinglar, kɵydürüwetilsun! — dedi.25 Lekin u elip qiⱪilƣanda ⱪeynatisiƣa hǝwǝr ǝwǝtip: —Bu nǝrsilǝrning igisi bolƣan adǝmdin ⱨamilidar boldum!Əmdi sǝn kɵrüp baⱪ, bu mɵⱨür, xoynisi wǝ ⱨasiningkimning ikǝnlikini etirap ⱪilƣin, dedi.26 Yǝⱨuda bu nǝrsilǝrni etirap ⱪilip: — U manga nis-bǝtǝn ⱨǝⱪliⱪtur; dǝrwǝⱪǝ mǝn uni oƣlum Xǝlaⱨⱪa elipbǝrmidim, dedi. Bu ixtin keyin Yǝⱨuda uningƣa yǝnǝyeⱪinqiliⱪ ⱪilmidi.□27 Uning tuƣut waⱪti yeⱪinlaxti, mana ⱪorsiⱪida ⱪoxkezǝkbar idi.■ 28 U tuƣⱪan waⱪtida balilardin birsi ⱪoliniqiⱪiriwidi, tuƣut anisi dǝrⱨal bir ⱪizil yipni elip: «Buawwal qiⱪti» dǝp uning ⱪoliƣa qigip ⱪoydi.29 Lekin u ⱪolini yǝnǝ iqigǝ tiⱪiwaldi, mana uning inisiqiⱪti. Xuning bilǝn tuƣut anisi: «Sǝn ⱪandaⱪ ⱪilip bɵsüpqiⱪting!» dedi; xuning bilǝn uningƣa «Pǝrǝz» degǝnat ⱪoyuldi.□ ■ 30 Andin ⱪoliƣa ⱪizil yip qigilgǝn akisi□ 38:26 «U manga nisbǝtǝn ⱨǝⱪliⱪtur» — Tamarning bu ixlarda boluxmǝⱪsiti kɵngül huxi üqün ǝmǝs, bǝlki pǝrzǝnt kɵrüx üqünidi. Yǝⱨuda ǝslidǝ «Mǝn uningdin tehimu gunaⱨkarmǝn»deyixkǝ toƣra kelǝtti, ǝlwǝttǝ. ■ 38:27 1Tar. 2:4. □ 38:29«Sǝn ⱪandaⱪ ⱪilip bɵsüp qiⱪting!» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Sǝn ⱪandaⱪⱪilip bɵsüp qiⱪting? Bundaⱪ ix bexingƣa yǝnǝ kelidu!»(ǝyni sɵz «bɵsüp qiⱪix» bexingƣa yǝnǝ kelidu!»). «Pǝrǝz»— «bɵsülgǝn jay» yaki «bɵsküqi» degǝn mǝnidǝ. ■ 38:29Mat. 1:3.

Yaritilix 39:1 140 Yaritilix 39:7tuƣuldi. Uning ismi Zǝraⱨ dǝp ataldi.□

39Yüsüpning Potifarning ɵyidǝ hizmǝt ⱪilixi

1 Yüsüp bolsa Misirƣa elip kelindi; uni Pirǝwnning ƣo-jidari, pasiban bexi Potifar xu yǝrgǝ elip kǝlgǝn Ismail-larning ⱪolidin setiwaldi.■ 2 Lekin Pǝrwǝrdigar Yüsüpbilǝn billǝ bolƣaqⱪa, uning ixliri ongƣa tartti; u misirliⱪhojisining ɵyidǝ turup ⱪaldi.■ 3 Uning hojisi Pǝrwǝrdi-garning uning bilǝn billǝ ikǝnlikini, xundaⱪla u nemǝ ixⱪilsa, Pǝrwǝrdigarning uning ⱪolida ronaⱪ tapⱪuzƣan-liⱪini bayⱪidi. 4 Xuning bilǝn Yüsüp uning nǝziridǝ iltipattepip, uning has hizmǝtqisi boldi. Hojisi uni ɵyini baxⱪu-ruxⱪa ⱪoydi wǝ barliⱪ tǝǝlluⱪatini uning ⱪoliƣa tapxurdi.5 Wǝ xundaⱪ boldiki, u uni ɵyi wǝ barliⱪ tǝǝlluⱪatinibaxⱪuruxⱪa ⱪoyƣandin tartip, Pǝrwǝrdigar bu misirliⱪn-ing ɵyini Yüsüpning sǝwǝbidin bǝrikǝtlidi; Pǝrwǝrdigar-ning bǝrikiti uning pütün ailisi wǝ barliⱪ teriⱪqiliⱪiƣakǝldi. 6 Xuning bilǝn Potifar barliⱪ ixlirini Yüsüpningⱪoliƣa tapxurup, ɵz tamiⱪini yeyixtin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪix bilǝn kari bolmidi.Yüsüp bolsa ⱪamiti kelixkǝn, huxqiray yigit idi.7 Birnǝqqǝ waⱪit ɵtkǝndin keyin xundaⱪ boldiki, uninghojisining ayalining Yüsüpkǝ kɵzi qüxüp ⱪelip: — Mǝnbilǝn yatⱪin! — dedi.■□ 38:30 «Zǝraⱨ» — Babil yaki aramiy tilida «ⱪipⱪizil» degǝn mǝnidǝ.Ibraniy tilida «parⱪiraⱪ» degǝn mǝnidǝ. Bu babning tarihiy ǝⱨmiyiti toƣru-luⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz. ■ 39:1 Yar. 37:28;Zǝb. 105:17 ■ 39:2 Ros. 7:9. ■ 39:7 Pǝnd. 7:13.


8 Əmma u unimay hojisining ayaliƣa mundaⱪ dedi: —Mana hojam ɵydiki ixlarni, xundaⱪla barliⱪ tǝǝlluⱪatiniⱪolumƣa tapxurdi, manga tolimu ixinip ixlirim bilǝn karibolmaydu. 9 Bu ɵydǝ mǝndin qong adǝm yoⱪ. Sǝndinbaxⱪa u ⱨeqbir nǝrsini mǝndin ayimidi — qünki sǝn uningayalidursǝn! Xundaⱪ turuⱪluⱪ mǝn ⱪandaⱪmu bundaⱪrǝzillikni ⱪilip Huda aldida gunaⱨkar bolay? — dedi.10 Gǝrqǝ ⱨǝr küni Yüsüpkǝ xundaⱪ desimu, xundaⱪla uuning bilǝn yetip uningƣa yeⱪinqiliⱪ ⱪilixni yaki uningbilǝn birgǝ turuxni rǝt ⱪilƣan bolsimu, 11 xundaⱪ birwǝⱪǝ boldiki, bir küni u ɵz ixi bilǝn ɵy iqigǝ kirgǝnidi,ɵydikilǝrdin ⱨeqⱪaysisi ɵyning iqidǝ ǝmǝs idi; 12 bu ayaluning tonini tutuwelip: — Mǝn bilǝn yatⱪin! dedi. Utonini uning ⱪoliƣa taxlap ⱪoyup, yügürgǝn peti ⱪe-qip taxⱪiriƣa qiⱪip kǝtti. 13 Ayal Yüsüpning tonini ɵzⱪoliƣa taxlap ⱪeqip qiⱪip kǝtkinini kɵrüp, 14 ɵyidikihizmǝtqilirini qaⱪirip ularƣa: — Ⱪaranglar, erim bizgǝⱨaⱪarǝt kǝltürsun dǝp bir ibraniy adǝmni elip kǝptu! Buadǝm yenimƣa kirip: «Sǝn bilǝn yatay» dewidi, ⱪattiⱪwarⱪiridim! 15 U mening ⱪattiⱪ warⱪiriƣinimni anglap,tonini yenimƣa taxlap, taxⱪiriƣa ⱪeqip kǝtti, dedi.16 Xuning bilǝn hojisi ɵyigǝ yenip kǝlgüqǝ u Yüsüpningtonini yenida saⱪlap ⱪoydi. 17 Andin u erigimu xu gǝpniⱪilip: — Sǝn elip kǝlgǝn ⱨeliⱪi ibraniy ⱪul manga ⱨaⱪarǝtⱪilixⱪa ⱪeximƣa kirdi. 18 Lekin mǝn ⱪattiⱪ warⱪirap-jarⱪirdim, u tonini ⱪeximda taxlap, taxⱪiriƣa ⱪeqip kǝtti,— dedi.19 Uning hojisi ayalining: — Sening ⱪulung meni undaⱪ-mundaⱪ ⱪildi, degǝn gǝplirini anglap ƣǝzipi ottǝk tutaxti.20 Xuning bilǝn Yüsüpning hojisi uni tutup orda munarliⱪzindanƣa ⱪamap ⱪoydi. Xu yǝrgǝ pǝⱪǝt padixaⱨningmǝⱨbusliri solinatti. Buning bilǝn u xu yǝrdǝ solaⱪta

Yaritilix 39:21 142 Yaritilix 40:4yetip ⱪaldi.□ ■21 Lekin Pǝrwǝrdigar Yüsüp bilǝn billǝ bolup, uningƣaxapaǝt kɵrsitip, uni zindan begining nǝziridǝ iltipat tap-turdi. 22 Xuning bilǝn zindan begi gundihanida yatⱪanⱨǝmmǝ mǝⱨbuslarni Yüsüpning ⱪoliƣa tapxurdi. Xuyǝrdǝ ⱪilinidiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ ix uning ⱪoli bilǝn bolatti.23 Zindan begi Yüsüpning ⱪolidiki ⱨeqⱪandaⱪ ixtin ƣǝmⱪilmatti; qünki Pǝrwǝrdigar uning bilǝn billǝ bolup, uⱨǝrnemǝ ⱪilsa Pǝrwǝrdigar uni onguxluⱪ ⱪilatti.

40Yüsüpning zindandaxlirining qüxlirigǝ tǝbir berixi

1 Bu ixlardin keyin Misir padixaⱨining saⱪiysi wǝ baxnawiyi Misir padixaⱨining zitiƣa tegip gunaⱨkar bolupⱪaldi. 2 Xuning bilǝn Pirǝwn uning bu ikki mǝnsǝpdariƣa,yǝni bax saⱪiy wǝ bax nawayƣa ƣǝzǝplinip, 3 ularni pasi-ban bexining sariyiƣa, Yüsüp solaⱪliⱪ munarliⱪ zindanƣasolap ⱪoydi.□ 4 Pasiban bexi Yüsüpni ularning hizmitidǝbolup ularni kütüxkǝ tǝyinlidi. Ular solaⱪta birnǝqqǝ künyetip ⱪaldi.□ 39:20 «Yüsüpni tutup orda munarliⱪ zindanƣa ⱪamap ⱪoydi» — yuⱪiriⱪiizaⱨatta eytⱪinimizdǝk, Potifar «jallat bexi» boluxi mumkin idi. Xunga uYüsüpni ɵlüm jazasiƣa mǝⱨkum ⱪilixⱪa ⱨoⱪuⱪluⱪ bolatti.Uning xundaⱪ ⱪilmasliⱪi kɵnglidǝ ayalining gǝplirigǝguman pǝyda bolƣanliⱪiƣa ispat boluxi mumkin. Ⱪaysiayaƣ astida dǝssilix hǝtirigǝ ⱪalƣan ayal ɵzini bozǝkⱪilmaⱪqi kixining kiyimini tutuwelixni halaytti? ■ 39:20Zǝb. 105:18 □ 40:3 «pasibanlarning bexi» — Potifar bolsa kerǝk (39:1nikɵrüng).

Yaritilix 40:5 143 Yaritilix 40:155 Ular ikkisi — Misir padixaⱨining saⱪiysi wǝ nawiyigundihanida solaⱪliⱪ turƣan bir keqidǝ qüx kɵrdi. Ⱨǝr-birining qüxining ɵzigǝ has tǝbiri bar idi. 6 Ətisiǝtigǝndǝ, Yüsüp ularning ⱪexiƣa kiriwidi, ularningƣǝmkin olturƣinini kɵrdi; 7 xunga u ɵzi bilǝn billǝhojisining sariyida solaⱪliⱪ yatⱪan Pirǝwnning bu ikkimǝnsǝpdaridin: — Nemixⱪa qirayinglar bügün xunqǝsolƣun? — dǝp soridi.8 Ular uningƣa jawab berip: — Ikkimiz bir qüx kɵrduⱪ;ǝmma qüximizning tǝbirini yexip beridiƣan kixi yoⱪ,dedi. Yüsüp ularƣa: — Qüxkǝ tǝbir berix Hudadin boliduǝmǝsmu? Qüxünglarni manga eytip beringlar, — dedi.□9 Buning bilǝn bax saⱪiy Yüsüpkǝ qüxini eytip: —Qüxümdǝ aldimda bir üzüm teli turƣudǝk; 10 bu üzümtelining üq xehi bar ikǝn. U bih urup qeqǝklǝp, sapliridauzum pixip ketiptudǝk; 11 Pirǝwnning ⱪǝdǝⱨi ⱪolumdaikǝn; mǝn üzümlǝrni elip Pirǝwnning ⱪǝdǝⱨigǝ siⱪip,ⱪǝdǝⱨni uning ⱪoliƣa sunuptimǝn, dedi.12 Yüsüp uningƣa jawabǝn: Qüxning tǝbiri xudurki, bu üqxah üq künni kɵrsitidu. 13 Üq kün iqidǝ Pirǝwn ⱪǝddingniruslitip, seni mǝnsipinggǝ ⱪaytidin tǝyinlǝydu. Buningbilǝn sǝn burun uningƣa saⱪiy bolƣandǝk Pirǝwnningⱪǝdǝⱨini uning ⱪoliƣa sunidiƣan bolisǝn.□ 14 Lekin ixlir-ing onguxluⱪ bolƣanda meni yadingƣa yǝtküzüp, mangaxapaǝt kɵrsitip Pirǝwnning aldida mening toƣramdagǝp ⱪilip, meni bu ɵydin qiⱪartⱪaysǝn. 15 Qünki mǝnⱨǝⱪiⱪǝtǝn ibraniylarning zeminidin naⱨǝⱪ tutup elipkelindim; bu yǝrdimu meni zindanƣa salƣudǝk bir ixⱪilmidim, — dedi.□ 40:8 «qüximizning tǝbirini yexip beridiƣan kixi yoⱪ» — xu dǝwrlǝrdǝMisirda «qüxni yǝxküqi» dǝydiƣan «alaⱨidǝ kǝsp»tiki bir hil adǝmlǝr bar idi.□ 40:13 «Pirǝwn ⱪǝddingni ruslitip...» — ibraniy tilida: — «Pirǝwn bexingnikɵtürüp...».

Yaritilix 40:16 144 Yaritilix 41:216 Bax naway Yüsüpning xundaⱪ yahxi tǝbir bǝrgininikɵrüp uningƣa mundaⱪ dedi: — Mǝnmu ɵzümniqüxümdǝ kɵrdüm; mana, beximda aⱪ nan bar üq sewǝtbar ikǝn. 17 Əng üstünki sewǝttǝ nawaylar Pirǝwngǝpixurƣan ⱨǝrhil nazunemǝtlǝr bar ikǝn; lekin ⱪuxlarbeximdiki u sewǝttiki nǝrsilǝrni yǝp ketiptudǝk, — dedi.18 Yüsüp jawabǝn: — Qüxning tǝbiri xudurki: — Bu üqsewǝt üq künni kɵrsitidu. 19 Üq kün iqidǝ Pirǝwn seningbexingni kesip, jǝsitingni dǝrǝhkǝ asidikǝn. Xuning bilǝnuqarⱪanatlar kelip gɵxüngni yǝydikǝn, — dedi.□20 Üqinqi küni xundaⱪ boldiki, Pirǝwnning tuƣulƣanküni bolƣaqⱪa, u ⱨǝmmǝ hizmǝtkarliri üqün bir ziyapǝtⱪilip bǝrdi, xundaⱪla dǝrwǝⱪǝ hizmǝtkarlirining arisidabax saⱪiyning bexini kɵtürdi wǝ bax nawayning bexinialdi;□ 21 u bax saⱪiyni ⱪaytidin ɵz mǝnsipigǝ tǝyinlidi;xuning bilǝn u Pirǝwnning ⱪǝdǝⱨini uning ⱪoliƣa ⱪay-tidin sunidiƣan boldi. 22 Lekin bax nawayni bolsa Yüsüpularƣa tǝbir bǝrgǝndǝk esiwǝtti. 23 Əmma bax saⱪiyYüsüpni ⱨeq ǝslimǝy, ǝksiqǝ uni untup ⱪaldi.

41Yüsüpning padixaⱨning qüxigǝ tǝbir berixi

1 Toptoƣra ikki yil ɵtüp, Pirǝwn bir qüx kɵrdi. Qüxidǝu Nil dǝryasining boyida turƣudǝk.■ 2 Ⱨǝm qirayliⱪⱨǝm semiz yǝttǝ tuyaⱪ inǝk dǝryadin qiⱪip, ⱪumuxluⱪta□ 40:19 «Pirǝwn sening bexingni kesip,...» — ibraniy tilida: «Pirǝwnbexingni üstüngdin kɵtürüp,...» . Muxu sɵzlǝrni 13-ayǝt bilǝnselixturƣili bolidu. □ 40:20 «bexini aldi» — ibraniy tilida buibarǝ «bexini kɵtürdi» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Lekin bu«bax kɵtürüx» ornini ɵstürüx ǝmǝs, bǝlki kallisini elixnikɵrsitidu. ■ 41:1 Zǝb. 105:19

Yaritilix 41:3 145 Yaritilix 41:14otlaptudǝk. 3 Andin yǝnǝ yǝttǝ tuyaⱪ inǝk dǝryadinqiⱪiptu; ular sǝt ⱨǝm oruⱪ bolup, aldinⱪi inǝklǝrningyenida, dǝryaning boyida turuptu. 4 Bu sǝt ⱨǝm oruⱪinǝklǝr u yǝttǝ qirayliⱪ ⱨǝm semiz inǝklǝrni yǝwetiptu.Xu waⱪitta Pirǝwn oyƣinip ketiptu.5 U yǝnǝ uhlap, ikkinqi ⱪetim qüx kɵrdi: — Mana, birtüp buƣday xehidin toⱪ wǝ qirayliⱪ yǝttǝ baxaⱪ qiⱪiptu.6 Ulardin keyin yǝnǝ yǝttǝ baxaⱪ qiⱪiptu; ular ⱨǝm oruⱪwǝ puqǝk bolup, xǝrⱪ xamilida solixip ⱪalƣanidi. 7 Buoruⱪ baxaⱪlar u yǝttǝ semiz, toⱪ baxaⱪni yutup ketiptu.Andin Pirǝwn oyƣinip ketiptu, bu uning qüxi ikǝn.8 Ətisi uning kɵngli naⱨayiti biaram bolup, Misirdikiⱨǝmmǝ palqi-jadugǝrlǝr bilǝn barliⱪ danixmǝnlǝrniqaⱪirtip kǝldi. Pirǝwn ɵz qüxini ularƣa eytip bǝrdi; lekinⱨeqkim Pirǝwngǝ qüxlǝrning tǝbirini dǝp berǝlmidi.□9 U qaƣda bax saⱪiy Pirǝwngǝ: — Bügün meningɵtküzgǝnhataliⱪlirim esimgǝ kǝldi. 10 Burun Pirǝwn janabliriⱪulliriƣa, yǝni peⱪir wǝ bax nawayƣa aqqiⱪlinip, biznipasiban bexining sariyida solaⱪⱪa taxliƣanidila; 11 Xuqaƣlarda ⱨǝrbirimiz bir keqidǝ birdin qüx kɵrduⱪ; ⱨǝrⱪaysimiz kɵrgǝn qüxning tǝbiri baxⱪa-baxⱪa idi.■ 12 Xuyǝrdǝ biz bilǝn billǝ pasiban bexining ⱪuli bolƣan biribraniy yigit bar idi. Uningƣa qüxlirimizni eytiwiduⱪ,u bizgǝ qüxlirimizning tǝbirini bayan ⱪildi; u ⱨǝrbirim-izning kɵrgǝn qüxigǝ ⱪarap tǝbir bǝrgǝnidi. 13 Xundaⱪboldiki, ixlar dǝl uning bǝrgǝn tǝbiridǝ deyilgǝndǝk yüzbǝrdi; janabliri peⱪirni ɵz mǝnsipimgǝ ⱪaytidin tǝyin-lidilǝ, bax nawayni darƣa astila, — dedi.14 Xuning bilǝn Pirǝwn adǝm ǝwǝtip, Yüsüpni qaⱪirdi;ular dǝrⱨal uni zindandin qiⱪardi. Yüsüp burut-saⱪiliniqüxürüp, kiyimlirini yǝnggüxlǝp, Pirǝwnning aldiƣa□ 41:8 «uning kɵngli» — ibraniy tilida: — «uning roⱨi». ■ 41:11 Dan.2:2.

Yaritilix 41:15 146 Yaritilix 41:27kirdi.■ 15 Pirǝwn Yüsüpkǝ: — Mǝn bir qüx kɵrdüm,ǝmma uning tǝbirini eytip berǝlǝydiƣan ⱨeqkim qiⱪmidi.Anglisam, sǝn qüxkǝ tǝbir berǝlǝydikǝnsǝn, — dedi.16 Yüsüp Pirǝwngǝ jawab berip: — Tǝbir berix ɵzümdinǝmǝs; lekin Huda Pirǝwngǝ hatirjǝmlik beridiƣan birjawab beridu, — dedi.□17 Pirǝwn Yüsüpkǝ: — Qüxümdǝ mǝn dǝryaning ⱪirƣiⱪidaturuptimǝn.□ 18 Ⱪarisam, dǝryadin ⱨǝm semiz ⱨǝmqirayliⱪ yǝttǝ tuyaⱪ inǝk qiⱪip ⱪumuxluⱪta otlaptu.19 Andin ulardin keyin ajiz, tolimu sǝt ⱨǝm oruⱪ yǝttǝtuyaⱪ inǝk qiⱪiptu. Mǝn Misir zeminida xundaⱪ sǝtinǝklǝrni kɵrgǝn ǝmǝsmǝn. 20 Bu oruⱪ, ǝski inǝklǝrbolsa awwalⱪi yǝttǝ semiz inǝkni yǝwetiptu. 21 Ularniyǝwǝtkǝn bolsimu, ⱪorsiⱪiƣa bir nemining kirgǝnliki ⱨeqayan bolmaptu, ularning kɵrünüxi bǝlki burunⱪidǝk sǝtimix. Andin mǝn oyƣinip kǝttim.22 Andin yǝnǝ bir qüx kɵrdum, mana bir xahtin yǝttǝⱨǝm toⱪ ⱨǝm qirayliⱪ baxaⱪ qiⱪiptu. 23 Andin yǝnǝ yǝttǝpuqǝk, oruⱪ baxaⱪ qiⱪiptu; ular xǝrⱪ xamili bilǝn solixipⱪurup ketiptu. 24 Bu oruⱪ baxaⱪlar yǝttǝ qirayliⱪ baxaⱪniyǝp ketiptu. Mǝn bu ixni palqi-jadugǝrlǝrgǝ dǝp bǝrsǝm,manga tǝbirini eytip beridiƣan ⱨeq kixi qiⱪmidi, dedi.25 Yüsüp Pirǝwngǝ: — Janabliri Pirǝwnning qüxliri birmǝnididur. Huda Ɵzi ⱪilmaⱪqi bolƣan ixlirini Pirǝwngǝaldin bildürdi. 26 Bu yǝttǝ yahxi inǝk yǝttǝ yilni kɵrsitidu;yǝttǝ yahxi baxaⱪmu yǝttǝ yilni kɵrsitidu. Bu qüxlǝrohxax bir qüxtur.27 Ulardin keyin qiⱪⱪan yǝttǝ oruⱪ, yaman sǝt inǝkyǝttǝ yilni kɵrsitidu; xǝrⱪ xamili bilǝn solixip ⱪalƣan■ 41:14 Zǝb. 105:20; Dan. 2:25. □ 41:16 «hatirjǝmlik beridiƣanbir jawab» — yaki «aman-esǝnlikkǝ elip baridiƣan bir jawab». □ 41:17«dǝrya» — Nil dǝryasi. Misirliⱪlarƣa nisbǝtǝn pǝⱪǝt bir dǝrya, yǝni Nildǝryasila bardur.

Yaritilix 41:28 147 Yaritilix 41:39yǝttǝ ⱪuruⱪ baxaⱪmu xundaⱪ bolup, aqarqiliⱪ bolidiƣanyǝttǝ yildur. 28 Mǝn Pirǝwngǝ dǝydiƣan sɵzüm xuki,Huda yeⱪinda ⱪilmaⱪqi bolƣan ixni Pirǝwngǝ ayan ⱪildi.29 Mana, pütkül Misir zeminida yǝttǝ yilƣiqǝ mǝmurqiliⱪbolidu; 30 andin yǝttǝ yilƣiqǝ aqarqiliⱪ bolidu; xuningbilǝn Misir zeminida pütkül mǝmurqiliⱪni unutⱪuzidiƣanaqarqiliⱪ zeminni wǝyran ⱪilidu. 31 Kelidiƣan aqarqiliⱪn-ing sǝwǝbidin zeminda bolƣan mǝmurqiliⱪ kixilǝrningesidin kɵtürülüp ketidu; qünki aqarqiliⱪ tolimu eƣirbolidu. 32 Lekin qüxning yandurulup, Pirǝwngǝ ikkiⱪetim kɵrünginining ǝⱨmiyiti xuki, bu ix Huda tǝripidinbekitilgǝn bolup, Huda uni pat arida ǝmǝlgǝ axuridu.33 Əmdi Pirǝwn ɵzi üqün pǝm-parasǝtlik ⱨǝm dana birkixini tepip, Misir zeminiƣa ⱪoysun. 34 Pirǝwn xundaⱪⱪilsunki, mǝmurqiliⱪ bolƣan yǝttǝ yilda Misir zeminidinqiⱪⱪan axliⱪning bǝxtin birini toplanglar dǝp zeminƣanazarǝtqilǝrni tǝyinlisun. 35 Bular xu kelidiƣan toⱪqiliⱪyillirida barliⱪ axliⱪni toplap, xǝⱨǝr-xǝⱨǝrlǝrdǝ yemǝklikbolsun dǝp buƣday-ⱪonaⱪlarni Pirǝwnning ⱪol astiƣajǝm ⱪilip saⱪlitip ⱪoysun. 36 Yiƣilƣan xu axliⱪlar Misirzeminida bolidiƣan yǝttǝ yilliⱪ aqarqiliⱪⱪa taⱪabil turuxüqün saⱪlansun; xu tǝriⱪidǝ zemin aqarqiliⱪtin ⱨalakbolmaydu, — dedi.

Yüsüpning Misirni idarǝ ⱪilixi37 Bu sɵz Pirǝwn wǝ uning hizmǝtkarlirining nǝzirigǝ tazayaⱪti.■ 38 Xuning bilǝn Pirǝwn hizmǝtkarliriƣa: — Bukixidǝk, iqidǝ Hudaning roⱨi bar yǝnǝ birsini tapalam-duⱪ?! — dedi.■39 Pirǝwn Yüsüpkǝ: — Huda sanga buning ⱨǝmmisini ayanⱪilƣanikǝn, sǝndǝk pǝmlik ⱨǝm dana ⱨeqkim qiⱪmaydu.■ 41:37 Ros. 7:10. ■ 41:38 Zǝb. 105:20-22

Yaritilix 41:40 148 Yaritilix 41:4840 Sǝn ǝmdi mening ɵyümni baxⱪuruxⱪa bekitilding, bar-liⱪ hǝlⱪim sening aƣzingƣa ⱪarapɵzlirini tǝrtipkǝ tizsun.Pǝⱪǝt tǝhttila mǝn sǝndin üstün turimǝn, — dedi.□ ■41 Ahirida Pirǝwn Yüsüpkǝ: — Mana, mǝn seni pütkülMisir zeminining üstigǝ tǝyinlidim, — dedi.42 Buning bilǝn, Pirǝwn ɵz ⱪolidin mɵⱨür üzükini qiⱪirip,Yüsüpning ⱪoliƣa saldi; uningƣa nǝpis kanap rǝht-tin tikilgǝn libasni kiygüzüp, boyniƣa bir altun zǝnjiresip ⱪoydi. 43 Uni ɵzining ikkinqi xaⱨanǝ ⱨarwisiƣaolturƣuzup, uning aldida: «Tiz pükünglar!» — dǝp jarsaldurdi. Xundaⱪ ⱪilip, Pirǝwn uni pütkül Misir zeminiƣatiklǝp ⱪoydi.44 Andin Pirǝwn Yüsüpkǝ yǝnǝ: — Mǝn degǝn Pirǝwn-durmǝn; pütkül Misir zeminida sǝnsiz ⱨeqkim ⱪol-putinimidirlatmisun! — dedi.□45-46 Pirǝwn Yüsüpkǝ Zafinat-Paaniyaⱨ degǝn namnibǝrdi wǝ on xǝⱨiridiki kaⱨin Potifiraⱨning ⱪizi Asinatniuningƣa hotunluⱪⱪa elip bǝrdi. Xundaⱪ ⱪilip Yüsüppütkül Misir zeminini baxⱪurux üqün qɵrgilǝxkǝ qiⱪti.Yüsüp Misir padixaⱨi Pirǝwnning hizmitidǝ boluxⱪa bek-itilgǝndǝ ottuz yaxta idi; u Pirǝwnning aldidin qiⱪip, Misirzeminining ⱨǝrⱪaysi jaylirini kɵzdin kǝqürdi. □47 Mǝmurqiliⱪ bolƣan yǝttǝ yil iqidǝ zeminning ⱨosulidɵwǝ-dɵwǝ boldi.□ 48 Yǝttǝ yilda u Misir zeminidinqiⱪⱪan axliⱪni yiƣip, xǝⱨǝr-xǝⱨǝrgǝ toplidi; ⱨǝrⱪaysi□ 41:40 «tǝrtipkǝ tizsun» — yaki «boysunidu». ■ 41:40 Zǝb.105:21-22 □ 41:44 «Mǝn degǝn Pirǝwndurmǝn; pütkül Misir zemi-nida sǝnsiz ⱨeqkim ⱪol-putini midirlatmisun!» — yaki «Mǝn Pirǝwndur-mǝn; lekin pütkül Misir zeminida sening ruhsitingsiz ⱨeqkim ⱪol-putinimidirlatmisun!». □ 41:45-46 «Zafinat-Paaniyaⱨ» — mǝnisi «Hudan-ing sɵz ⱪilixi bilǝn u (Yüsüpni demǝkqi) ⱨayat turidu»degǝn boluxi mumkin. Baxⱪa birhil tǝrjimisi «Dunyan-ing Ⱪutⱪuzƣuqisi». □ 41:47 «dɵwǝ-dɵwǝ» — ibraniy tilida«qanggal-qanggal».


xǝⱨǝrning ǝtrapidiki etizliⱪning axliⱪini u xu xǝⱨǝrningɵzigǝ juƣlap ⱪoydi. 49 Xu tǝriⱪidǝ Yüsüp dengizdikiⱪumdǝk naⱨayiti kɵp axliⱪ toplidi; axliⱪ ⱨǝddi-ⱨesabsizbolƣaqⱪa, ular ⱨesablaxni tohtatti.50 Aqarqiliⱪ yilliri yetip kelixtin burun Yüsüpkǝ ikkioƣul tɵrǝldi. Bularni Ondiki kaⱨin Potifǝraⱨning ⱪiziAsinat uningƣa tuƣup bǝrdi.■ 51 Yüsüp: «Huda pütünjapa-muxǝⱪⱪitim wǝ atamning pütün ailisini kɵnglümdinkɵtürüwǝtti» dǝp tunji oƣliƣa Manassǝⱨ dǝp at ⱪoydi;□52 andin: «Mǝn azab-oⱪubǝt qǝkkǝn yurtta Huda menimewilik ⱪildi» dǝp ikkinqisigǝ Əfraim dǝp at ⱪoydi.□53 Misir zeminida mǝmurqiliⱪ bolƣan yǝttǝ yil ayaƣlaxti.54 Andin Yüsüpning eytⱪinidǝk aqarqiliⱪning yǝttǝ yilibaxlandi. U qaƣlarda baxⱪa barliⱪ yurtlardimu aqarqiliⱪboldi; lekin Misir zeminidiki ⱨǝr yǝrlǝrdǝ nan bar idi.■55 Aqarqiliⱪ pütkül Misir zeminni basⱪanda, hǝlⱪ axliⱪsorap Pirǝwngǝ pǝryad ⱪildi. Pirǝwn misirliⱪlarningⱨǝmmisigǝ: — Yüsüpning ⱪexiƣa berip, u silǝrgǝ nemǝdesǝ, xuni ⱪilinglar, — dedi.56 Aqarqiliⱪ pütkül yǝr yüzini besip kǝtti. Yüsüpⱨǝr yǝrdiki ambarlarni eqip, misirliⱪlarƣa axliⱪ sa-tatti; aqarqiliⱪ Misir zeminida intayin eƣir bolƣili turdi.57 Aqarqiliⱪ pütkül yǝr yüzini basⱪan bolƣaqⱪa, barliⱪyurtlardiki hǝlⱪmu axliⱪ alƣili Misirƣa Yüsüpning ⱪex-iƣa kelǝtti.

■ 41:50 Yar. 46:20; 48:5. □ 41:51 «Manassǝⱨ» — mǝnisi«untuldurƣan». □ 41:52 «Əfraim» — mǝnisi «ikki ⱨǝssǝ mewilik».■ 41:54 Yar. 45:6; Zǝb. 105:16-17


42Yüsüpning ⱪerindaxlirining Misirƣa axliⱪ alƣili berixi

1 Əmdi Yaⱪup Misirda axliⱪ barliⱪini bilginidǝ oƣulliriƣa:— Nemixⱪa bir-biringlarƣa ⱪarixip turisilǝr? — dedi.2 Andin yǝnǝ: — Manga ⱪaranglar, angliximqǝ Misirdaaxliⱪ bar ikǝn. U yǝrgǝ berip, andin xu yǝrdin bizgǝ axliⱪelip kelinglar; buning bilǝn ɵlüp kǝtmǝy, tirik ⱪalimiz, —dedi.■3 Buning bilǝn Yüsüpning on akisi axliⱪ setiwalƣiliMisirƣa yolƣa qiⱪti.□ 4 Lekin Yaⱪup Yüsüpning inisiBinyaminning birǝr yamanliⱪⱪa uqrap ⱪelixidin ⱪorⱪupuni akiliri bilǝn billǝ ǝwǝtmidi. 5 Xuningdǝk aqarqiliⱪⱩanaan zeminidimu yüz bǝrgǝqkǝ, Israilning oƣulliriaxliⱪ alƣili kǝlgǝnlǝr arisida bar idi.6 Yüsüp zeminning waliysi bolup, yurtning barliⱪ hǝlⱪigǝaxliⱪ setip bǝrgüqi xu idi. Yüsüpning akiliri kelip uningaldida yüzlirini yǝrgǝ tǝgküzüp tǝzim ⱪildi.□ ■ 7 Yüsüpakilirini kɵrüpla ularni tonudi; lekin u tonuxluⱪ bǝrmǝy,ularƣa ⱪopal tǝlǝppuzda gǝp ⱪilip: — Ⱪǝyǝrdin kǝldinglar,dǝp soridi. Ular jawabǝn: — Ⱪanaan zeminidin axliⱪ alƣilikǝlduⱪ, — dedi.8 Yüsüp akilirini tonuƣan bolsimu, lekin ular uni tonu-midi. 9 Yüsüp ǝmdi ular toƣrisida kɵrgǝn qüxlirini esigǝ■ 42:2 Ros. 7:12. □ 42:3 «Yüsüpning on akisi ... Misirƣayolƣa qiⱪti» — Yaⱪupning oƣullirining ɵzlirining Misirƣa berixiailisining aqarqiliⱪ tüpǝylidin namratlixip kǝtkǝnlikinikɵrsǝtsǝ kerǝk; baridiƣan hizmǝtqilǝrmu ⱪalmiƣanboluxi mumkin. □ 42:6 «Yüsüpning akiliri kelip uning aldidayüzlirini yǝrgǝ tǝgküzüp tǝzim ⱪildi» — bu ix bilǝn Yüsüpning kɵrgǝnqüxliri tehi toluⱪ ǝmǝlgǝ axurulmidi; atisi Yaⱪup, inisiBinyamin wǝ ɵgǝy anisining Misirƣa kelixi bilǝn kɵrgǝnqüxliri toluⱪ ǝmǝlgǝ axurulidu. ■ 42:6 Yar. 37:7.

Yaritilix 42:10 151 Yaritilix 42:19elip, ularƣa: — Silǝr jasus, bu ǝlning mudapiǝsiz jaylirinikɵzǝtkili kǝldinglar, — dedi.□ ■10 Əmma ular uningƣa jawab berip: — Əy hojam, undaⱪǝmǝs! Bǝlki kǝminiliri axliⱪ setiwalƣili kǝldi! 11 Bizⱨǝmmimiz bir adǝmning oƣulliri, sǝmimiy adǝmlǝrmiz.Kǝminiliri jasus ǝmǝs! — dedi.12 U ularƣa yǝnǝ: — Undaⱪ ǝmǝs! Bǝlki zeminningmudapiǝsiz jaylirini kɵrgili kǝldinglar, — dedi.13 Ular jawab berip: — Kǝminiliri ǝslidǝ on ikki ⱪerindaxiduⱪ; biz ⱨǝmmimiz Ⱪanaan zeminidiki bir adǝmningoƣulliridurmiz; lekin kǝnji inimiz atimizning ⱪexida ⱪelipⱪaldi; yǝnǝ bir inimiz yoⱪap kǝtti, — dedi.■14 Əmma Yüsüp ularƣa yǝnǝ: — Mana mǝn dǝl silǝrgǝeytⱪinimdǝk, jasus ikǝnsilǝr!□ 15 Pirǝwnning ⱨayatibilǝn ⱪǝsǝm ⱪilimǝnki, kiqik ininglar bu yǝrgǝ kǝlmigüqǝsilǝr bu yǝrdin qiⱪip ketǝlmǝysilǝr; silǝr xuning bilǝnsinilisilǝr. 16 Ininglarni elip kǝlgili biringlarni ǝwǝt-inglar, ⱪalƣanliringlar bolsa solap ⱪoyulisilǝr. Bun-ing bilǝn eytⱪininglarning rast-yalƣanliⱪi ispatlinidu;bolmisa, Pirǝwnning ⱨayati bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilimǝnki, silǝrjǝzmǝn jasus! — dedi.□17 Xuning bilǝn u ularni üq küngiqǝ solap ⱪoydi.18 Üqinqi küni Yüsüp ularƣa mundaⱪ dedi: — MǝnHudadin ⱪorⱪidiƣan adǝmmǝn; tirik ⱪelixinglar üqünmuxu ixni ⱪilinglar: — 19 Əgǝr sǝmimiy adǝmlǝr bol-□ 42:9 «ǝlning mudapiǝsiz jayliri» — ibraniy tilida «ǝlning yalingaqjayliri». ■ 42:9 Yar. 37:5. ■ 42:13 Yar. 43:29.□ 42:14 «mana mǝn dǝl silǝrgǝ eytⱪinimdǝk, jasus ikǝnsilǝr!» — Yüsüpningbuni deginidiki mǝntiⱪǝ bǝlkim «Kim ɵz oƣullirining ⱨǝmmisinidegüdǝk biraⱪla Misirƣa baridiƣan hǝtǝrlik yolƣa mang-duratti?!» degǝndǝk boluxi mumkin. □ 42:16 «eytⱪininglarn-ing rast-yalƣanliⱪi ispatlinidu» — ibraniy tilida «silǝrdǝ ⱨǝⱪiⱪǝt bar-yoⱪluⱪiispatlinidu».

Yaritilix 42:20 152 Yaritilix 42:28sanglar, ⱪerindaxliringlardin biri silǝr solanƣan gundi-hanida solaⱪliⱪ turiwǝrsun, ⱪalƣininglar aqarqiliⱪtaⱪalƣan ailǝnglar üqün axliⱪ elip ketinglar; 20 Andinkiqik ininglarni ⱪeximƣa elip kelinglar. Xuning bilǝnsɵzliringlar ispatlansa, ɵlmǝysilǝr!, — dedi. Ular xundaⱪⱪilidiƣan boldi.■21 Andin ularɵzara: — Bǝrⱨǝⱪ, biz inimizƣa ⱪilƣan iximizbilǝn gunaⱨkar bolup ⱪalduⱪ; u bizgǝ yalwursimu uningazabini kɵrüp turup uningƣa ⱪulaⱪ salmiduⱪ. Xuningüqün bu azab-oⱪubǝt beximizƣa qüxti, — deyixti.22 Rubǝn ularƣa jawabǝn: — Mǝn silǝrgǝ: baliƣa zu-lum ⱪilmanglar, degǝn ǝmǝsmidim? Lekin unimidinglar.Mana ǝmdi uning ⱪan ⱪǝrzi bizdin soriliwatidu, — dedi.■23 Əmma Yüsüp ular bilǝn tǝrjiman arⱪiliⱪ sɵzlǝxkǝqkǝ,ular Yüsüpning ɵz gǝplirini uⱪup turuwatⱪinini bilmidi.24 U ulardin ɵzini qǝtkǝ elip, yiƣlap kǝtti. Andin ularningⱪexiƣa yenip kelip, ularƣa yǝnǝ sɵz ⱪilip, ularning ari-sidin Ximeonni tutup, ularning kɵz aldida baƣlidi.

Yüsüpning akilirining Ⱪanaanƣa ⱪaytixi25 Andin Yüsüp ǝmr qüxürüp, ularning taƣarliriƣaaxliⱪ toldurup, ⱨǝr birsining pulini ⱪayturup taƣiriƣaselip ⱪoyup, sǝpǝr ⱨazirliⱪlirimu berilsun dǝp buyruwidi,ularƣa xundaⱪ ⱪilindi. 26 Xuning bilǝn akiliri exǝklirigǝaxliⱪlirini artip, xu yǝrdin kǝtti.27 Əmma ɵtǝnggǝ kǝlgǝndǝ ulardin biri exikigǝ yǝmbǝrgili taƣirini eqiwidi, mana, ɵz puli taƣarning aƣzidaturatti. 28 U ⱪerindaxliriƣa: — Mening pulumni ⱪay-turuwetiptu. Mana u taƣirimda turidu, dedi. Bunianglap ularning yüriki su bolup, titrixip bir-birigǝ: — BuHudaning bizgǝ zadi nemǝ ⱪilƣinidu? — deyixti.■ 42:20 Yar. 43:5; 44:23. ■ 42:22 Yar. 37:21,22.

Yaritilix 42:29 153 Yaritilix 42:3829 Ular Ⱪanaan zeminiƣa, atisi Yaⱪupning ⱪexiƣa kelip,bexidin ɵtkǝn ⱨǝmmǝ wǝⱪǝlǝrni uningƣa sɵzlǝp berip:30 — ⱨeliⱪi kixi, yǝni xu zeminning hojisi bizgǝ ⱪopalgǝp ⱪildi, bizgǝ zeminni payliƣuqi jasustǝk muamilǝⱪildi; 31 ǝmdi biz uningƣa: «Biz bolsaⱪ sǝmimiy adǝm-lǝrmiz, jasus ǝmǝsmiz. 32 Biz bir atidin bolƣan oƣullarbolup, on ikki aka-uka iduⱪ; biri yoⱪap kǝtti, kiqik inimizⱨazir Ⱪanaan zeminida atimizning yenida ⱪaldi» desǝk,33 Ⱨeliⱪi kixi, yǝni xu zeminning hojisi bizgǝ mundaⱪ dedi:«Mening silǝrning sǝmimiy ikǝnlikinglarni bilixim üqün,ⱪerindaxliringlarning birini mening yenimda ⱪaldurupⱪoyup, aq ⱪalƣan ailǝnglar üqün axliⱪ elip ketinglar;34 andin kiqik ininglarni ⱪeximƣa elip kelinglar; xundaⱪⱪilsanglar, silǝrning jasus ǝmǝs, bǝlki sǝmimiy adǝm-lǝr ikǝnlikinglarni bilǝlǝymǝn. Andin ⱪerindixinglarnisilǝrgǝ ⱪayturup berimǝn wǝ silǝr zeminda soda-setiⱪⱪilsanglar bolidu» — dedi.□35 Əmma xundaⱪ boldiki, ular taƣarlirini tɵkkǝndǝ, manaⱨǝrbirining puldini ɵz taƣarlirida turatti! Ular wǝ atisiɵzlirining qigiklik pullirini kɵrgǝndǝ, ⱪorⱪup ⱪelixti.■36 Atisi Yaⱪup ularƣa: — Meni oƣlumdin juda ⱪildinglar!Yüsüp yoⱪ boldi, Ximeonmu yoⱪ, ǝmdi Binyaminnimuelip kǝtmǝkqi boluwatisilǝr! Mana bu ixlarning ⱨǝmmisimening beximƣila kǝldi! — dedi.37 Rubǝn atisiƣa: — Əgǝr mǝn Binyaminni ⱪexingƣa ⱪay-turup elip kǝlmisǝm, mening ikki oƣlumni ɵltürüwǝtkin;uni mening ⱪolumƣa tapxurƣin; mǝn uni ⱪexingƣayandurup elip kelimǝn, — dedi.38 Lekin Yaⱪup jawab berip: — Oƣlum silǝr bilǝn billǝu yǝrgǝ qüxmǝydu; qünki uning akisi ɵlüp ketip, u ɵziyalƣuz ⱪaldi. Mubada yolda ketiwatⱪanda uningƣa birǝr□ 42:34 «zemin» — Misir zeminini kɵrsitidu. ■ 42:35 Yar. 42:25;44:1.

Yaritilix 43:1 154 Yaritilix 43:9kelixmǝslik kǝlsǝ, silǝr mǝndǝk bir aⱪ qaqliⱪ adǝmni dǝrd-ǝlǝm bilǝn tǝhtisaraƣa qüxüriwetisilǝr, — dedi.

43Yüsüpning akilirining Binyaminni Misirƣa elip berixi

1 Aqarqiliⱪ zeminni intayin eƣir basⱪanidi. 2 Bu sǝwǝbtinular Misirdin elip kǝlgǝn axliⱪni yǝp tügǝtkǝndǝ, atisiularƣa: — Yǝnǝ berip bizgǝ azƣina axliⱪ elip kelinglar,— dedi.3 Lekin Yǝⱨuda uningƣa jawabǝn: — Ⱨeliⱪi kixi bizniⱪattiⱪ agaⱨlandurup: «Ininglar silǝr bilǝn billǝ kǝlmisǝ,yüzümni kɵrimǝn dǝp hiyal ⱪilmanglar» degǝn. 4 Əgǝrinimizni biz bilǝn billǝ ǝwǝtsǝng, biz berip sanga axliⱪelip kelimiz. 5 Əmma ǝwǝtixkǝ unimisang, biz barmaymiz;qünki ⱨeliⱪi kixi bizgǝ: «Ininglar silǝr bilǝn billǝ kǝlmisǝ,yüzümni kɵrimǝn dǝp hiyal ⱪilmanglar» degǝn, — dedi.■6 Israil ularƣa: — Silǝr nemixⱪa manga xunqǝ yamanliⱪⱪilip u kixigǝ: «Yǝnǝ bir inimizmu bar» dedinglar, — dedi.7 Ular jawabǝn: — U kixi bizning wǝ ailimizning ǝⱨwalinisürüxtürüp koqilap: «Atanglar tehi Ⱨayatmu? Yǝnǝ birininglar barmu?» — dǝp soridi. Biz uning xu soaliƣayarixa jawab bǝrduⱪ. Uning bizgǝ: «Ininglarni elip kel-inglar» dǝydiƣinini nǝdin bilǝyli? — dedi.8 Yǝⱨuda atisi Israilƣa: — Balini mǝn bilǝn ǝwǝtkin; bizdǝrⱨal ⱪozƣilip yolƣa qiⱪayli; xundaⱪta biz wǝ sǝn, bizlǝrⱨǝm balilirimiz ɵlmǝy, tirik ⱪalimiz. 9 Mǝn uningƣa kepilbolimǝn; sǝn uning üqün mening meningdin ⱨesab alisǝn;ǝgǝr mǝn uni sening ⱪexingƣa aman-esǝn yandurup ke-lip, yüzüngning aldida turƣuzmisam, pütkül ɵmrümdǝ■ 43:5 Yar. 42:20; 44:23;


aldingda gunaⱨkar bolay. □ ■ 10 Qünki ⱨayal bolmiƣanbolsaⱪ, bu qaƣⱪiqǝ ikki ⱪetim berip kelǝttuⱪ, — dedi.11 Ularning atisi Israil ularƣa: — Undaⱪ bolsa, mundaⱪⱪilinglar: — U kixigǝ ⱪaqa-ⱪuqanglarƣa zemindiki ǝngesil mewilǝrdin sowƣat alƣaq beringlar: yǝnǝ azƣinatutiya, azraⱪ ⱨǝsǝl, dora-dǝrmanlar, murmǝkki, pistǝwǝ badamlarni alƣaq beringlar. 12 Ⱪolunglarda ikkiⱨǝssǝ pul elip, taƣarliringlarning aƣzidiki ɵzünglarƣayandurulƣan pulnimu alƣaq beringlar. Eⱨtimal, buixta sǝwǝnlik kɵrülgǝn boluxi mumkin. 13 Ininglarnimubillǝ elip, ⱪozƣilip u kixining yeniƣa yǝnǝ beringlar.14 Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir Tǝngri Ɵzi silǝrni u kixining aldidarǝⱨimgǝ erixtürgǝy. Buning bilǝn u silǝrning xu yǝrdikiⱪerindixinglarni wǝ Binyaminni ⱪoyup berip, silǝrgǝⱪoxup ⱪoyarmikin; ɵzüm nawada balilirimdin juda bol-sam bolay! — dedi.15 Xuning bilǝn bu adǝmlǝr xu sowƣatni elip, ⱪolliriƣaikki ⱨǝssǝ pulni tutup, Binyaminni elip ⱪozƣilip, Misirƣaberip Yüsüpning aldida ⱨazir boldi. 16 Yüsüp Binyaminniular bilǝn billǝ kɵrginidǝ,ɵzɵyini baxⱪuridiƣan ƣojidar-iƣa buyrup: — Bu adǝmlǝrni ɵyümgǝ baxlap kirip, malsoyup taam tǝyyar ⱪilƣin; qünki bu kixilǝr qüxlük ƣizanimǝn bilǝn yǝydu, — dedi.17 U kixi Yüsüpning buyruƣinidǝk ⱪilip, adǝmlǝrniYüsüpning ɵyigǝ baxlap kirdi. 18 Ular bolsa Yüsüpningɵyigǝ baxlap kelinginidin ⱪorⱪuxup: — Aldinⱪi ⱪetimtaƣarlirimizƣa yandurulƣan pulning sǝwǝbidin biz un-ing ɵyigǝ elip kelinduⱪ; uning mǝⱪsiti bizgǝ ⱨujum ⱪilip,üstimizdin besip ⱪul ⱪilip, exǝklirimizni tartiwelix ohx-aydu, — deyixti.19 Ular Yüsüpning ɵyini baxⱪuridiƣan ƣojidarning□ 43:9 «meningdin ⱨesab alisǝn» — ibraniy tilida «mening ⱪolumdin ⱨesabalisǝn». ■ 43:9 Yar. 44:32.

Yaritilix 43:20 156 Yaritilix 43:30yeniƣa kelip, ɵyning ixikining tüwidǝ uningƣa: —20 Əy hojam, biz ⱨǝⱪiⱪǝtǝn ǝslidǝ muxu yǝrgǝ axliⱪ alƣilikǝlgǝniduⱪ;■ 21 Xundaⱪ boldiki, biz ɵtǝnggǝ kelip ɵztaƣarlirimizni aqsaⱪ, mana ⱨǝrbirimizning puli, ǝynieƣirliⱪi boyiqǝ taƣarlirimizning aƣzida turuptu; xungabiz buni yandurup ⱪolimizda alƣaq kǝlduⱪ.■ 22 Axliⱪalƣili ⱪolimizda baxⱪa pulmu elip kǝlduⱪ; ǝmma taƣar-lirimizƣa pulni kimning selip ⱪoyƣanliⱪini bilmiduⱪ, —dedi.23 U ularƣa: — Hatirjǝm bolunglar, ⱪorⱪmanglar. Silǝrn-ing Hudayinglar, atanglarning Hudasi taƣarliringlardasilǝrgǝ bayliⱪ ata ⱪilƣan ohxaydu; silǝrning pulunglarnialliⱪaqan tapxurup aldim, — dedi. Andin u Ximeonniularning ⱪexiƣa elip qiⱪti. 24 U kixi ularni Yüsüpningɵyigǝ baxlap kirip, ularning putlirini yuyuxiƣa su ǝkiripberip, andin exǝklirigǝ yǝm bǝrdi.■ 25 Ular Yüsüpningqüxtǝ kelixigǝ ülgürtüp sowƣatni tǝyyarlap ⱪoydi; qünkiular ɵzlirining xu yǝrdǝ ƣiza yǝydiƣinini angliƣanidi.26 Yüsüp ɵygǝ kǝlgǝndǝ ular ⱪolliridiki sowƣatni ɵygǝuning aldiƣa elip kirip, bexini yǝrgǝ tǝgküzüp uningƣatǝzim ⱪildi.■ 27 U ulardin ⱨal sorap, andin: — Silǝr gepiniⱪilƣan ⱪeri atanglar salamǝtmu? U ⱨayatmu? — dedi.28 Ular jawab berip: — Silining ⱪulliri bizning atimizsalamǝt turuwatidu, u tehi ⱨayattur, — dǝp uning aldidaegilip tǝzim ⱪildi.29 Yüsüp bexini kɵtürüp, ɵz inisi Binyaminni kɵrüp: —Silǝr manga gepini ⱪilƣan kiqik ininglar xumu? — dǝpsorap: — Əy oƣlum, Huda sanga xapaǝt kɵrsǝtkǝy! —dedi.■30 Yüsüpning ɵz inisiƣa bolƣan seƣinix oti ⱪattiⱪ■ 43:20 Yar. 42:3. ■ 43:21 Yar. 42:27,35. ■ 43:24 Yar. 18:4.■ 43:26 Yar. 37:10; 42:6. ■ 43:29 Yar. 42:13.

Yaritilix 43:31 157 Yaritilix 44:4küqiyip, yiƣliwalƣudǝk haliy jay izdǝp, aldirap iqkirikiɵygǝ kirip taza bir yiƣliwaldi.■ 31 Andin yüzini yuyupqiⱪip, ɵzini besiwelip: — Taamlarni ⱪoyunglar, — dǝpbuyrudi.32 Hizmǝtkarlar Yüsüpkǝ ayrim, ularƣa ayrim wǝ Yüsüpbilǝn billǝ tamaⱪⱪa kǝlgǝn misirliⱪlarƣimu ayrim tamaⱪⱪoydi; qünki misirliⱪlar ibraniylar bilǝn bir dastihandatamaⱪ yeyixni yirginqlik dǝp ⱪarap, ular bilǝn billǝtamaⱪ yemǝytti. 33 Yüsüpning ⱪerindaxliri uning udulida,ⱨǝrbiri qong-kiqik tǝrtipi boyiqǝ olturƣuzuldi; qongiqongluⱪiƣa yarixa, kiqiki kiqiklikigǝ yarixa olturƣuzuldi;ular bir-birigǝ ⱪarap ⱨǝyran ⱪelixti.34 Yüsüp aldidiki dastihandiki tamaⱪlardin ularƣa bɵlüpbǝrdi. Əmma Binyaminƣa bǝrgini baxⱪilarningkigǝ ⱪar-iƣanda bǝx ⱨǝssǝ kɵp idi. Ular xarab iqip, uning bilǝn huxkǝyp ⱪilixti.

44Yüsüpning ⱪerindaxlirini ahirⱪi ⱪetim sinixi

1 Andin u ɵz ɵyini baxⱪuridiƣan ƣojidariƣa buyrup: —Bu kixilǝrning taƣarlirini elip kɵtürǝligüdǝk axliⱪ ⱪaqi-lap, ⱨǝrbirining pulini taƣirining aƣziƣa selip ⱪoyƣin;2 andin mening jamimni, yǝni kümüx jamni axliⱪning pulibilǝn billǝ ǝng kiqikining taƣirining aƣziƣa selip ⱪoyƣin,— dedi. U adǝm Yüsüpning deginidǝk ⱪildi.3 Ətisi tang yoriƣanda, ular exǝkliri bilǝn billǝ yolƣaselip ⱪoyuldi. 4 Lekin ular xǝⱨǝrdin qiⱪip anqǝ uzunmangmayla, Yüsüp ƣojidariƣa: — Ornungdin tur, buadǝmlǝrning kǝynidin ⱪoƣliƣin; ularƣa yetixkiningdǝ■ 43:30 Yar. 45:2.


ularƣa: «Nemixⱪa yahxiliⱪⱪa yamanliⱪ ⱪayturdunglar?5 Hojam xu jamda xarab iqidu ⱨǝmdǝ uningda pal aqiduǝmǝsmu?! Mundaⱪ ⱪilƣininglar rǝzillik ⱪilƣininglar bol-mamdu!» degin, — dedi.□6 Bu adǝm ularning kǝynidin yetixip berip, ularƣabu sɵzlǝrni ⱪildi. 7 Ular uningƣa jawabǝn: — Ho-jimiz nemixⱪa mundaⱪ gǝp ⱪilidu? Mundaⱪ ixni ⱪilixkǝminiliridin neri bolsun! 8 Biz ǝslidǝ taƣarlirimizn-ing aƣzidin tapⱪan pulnimu Ⱪanaan zeminidin silin-ing ⱪaxliriƣa ⱪayturup berixkǝ ǝkǝlgǝniduⱪ. Xundaⱪturuⱪluⱪ ⱪandaⱪmu hojilirining ɵyidin altun-kümüxnioƣrilayli? 9 Kǝminiliringning arisida kimdin bu jamtepilsa, xu ɵlümgǝ mǝⱨkum bolsun, bizmu hojimizningⱪulliri bolayli, — dedi.10 Ƣojidar jawabǝn: — Eytⱪan sɵzliringlardǝk bolsun; jamkimning yenidin tepilsa, xu kixi ⱪulum bolup ⱪelip ⱪalsun,ⱪalƣanliringlar bigunaⱨ bolisilǝr, — dedi.11 Xuning bilǝn ular aldirap-tenǝp, taƣarlirini yǝrgǝqüxürüp, ⱨǝrbiri ɵz taƣirini eqip bǝrdi. 12 Ƣojidarqonginingkidin baxlap kiqikiningkigiqǝ ahturdi, jamBinyaminning taƣiridin tepildi. 13 Buni kɵrüp ular kiy-imlirini yirtixip, ⱨǝrbiri exikigǝ ⱪaytidin yükni artip,xǝⱨǝrgǝ ⱪaytti.

Yǝⱨudaning Binyamin üqün yelinixi14 Xundaⱪ ⱪilip Yǝⱨuda wǝ ⱪerindaxliri Yüsüpning ɵyigǝkǝldi; u tehi xu yǝrdǝ idi. Ular uning aldiƣa kelipɵzlirini yǝrgǝ etixti. 15 Yüsüp ularƣa: — Bu silǝrning□ 44:5 «Ⱨojam xu jamda xarab iqidu ⱨǝmdǝ uningda pal aqidu ǝmǝsmu?!»— Yüsüp Hudaning pǝyƣǝmbiri bolƣaqⱪa, «pal eqix» ⱪatarliⱪ ixlarni ⱪǝt’iyⱪilmaytti. Uning gepi akilirini sinax mǝⱪsitidǝ eytilƣan, halas.

Yaritilix 44:16 159 Yaritilix 44:23zadi nemǝ ⱪilƣininglar? Meningdǝk adǝmning qoⱪum palaqalaydiƣanliⱪini bilmǝmtinglar? — dedi.□16 Yǝⱨuda jawabǝn: — Biz hojimizƣa nemimudeyǝlǝymiz? Nemǝ gǝp ⱪilalaymiz, ⱪandaⱪ ⱪilip ɵzimizniaⱪliyalaymiz? Huda kǝminlirining ⱪǝbiⱨlikini axkaraⱪildi. Mana, biz wǝ ⱪolidin jamliri tepilƣan kixiⱨǝmmimiz hojimizƣa ⱪul bolidiƣan bolduⱪ, — dedi.□17 Lekin Yüsüp: — Mundaⱪ ⱪilix mǝndin neri bolsun!Bǝlki jam kimning ⱪolidin tepilƣan bolsa pǝⱪǝt xu kiximening ⱪulum bolidu. Lekin ⱪalƣanliringlar aman-esǝnatanglarning ⱪexiƣa ketinglar, — dedi.18 Andin Yǝⱨuda uningƣa yeⱪin berip mundaⱪ dedi: —Əy hojam, kǝminilirigǝ ⱪulaⱪ selip hojamning ⱪuliⱪiƣa bireƣiz gǝp ⱪilixⱪa ijazǝt bǝrgǝyla. Ƣǝzǝpliri kǝminilirigǝtutaxmiƣay; qünkiɵzliri Pirǝwngǝ ohxax ikǝnla. 19 Əslidǝhojam kǝminiliridin: «Atanglar ya ininglar barmu?» dǝpsoriwidila, 20 biz hojimizƣa jawabǝn: «Bizning bir ⱪeriatimiz bar wǝ u ⱪeriƣanda tapⱪan, yax bir balisimubar. Bu balining bir anisidin bolƣan akisi ɵlüp ketip,u ɵzi yalƣuz ⱪaldi; uning atisi uni intayin sɵyidu»desǝk, 21 Sili kǝminilirigǝ: «Uning ɵzini ⱪeximƣa elipkelinglar, mǝn uni ɵz kɵzüm bilǝn kɵrǝy» dedilǝ.■ 22 Bizhojimizƣa jawab berip: «Yigit atisidin ayrilalmaydu;ǝgǝr atisidin ayrilsa, atisi ɵlüp ketidu» desǝk, 23 Siliyǝnila kǝminilirigǝ: «Əgǝr kiqik ininglar silǝr bilǝn billǝkǝlmisǝ, yüzümni yǝnǝ kɵrimiz dǝp hiyal ⱪilmanglar»□ 44:15 «Meningdǝk adǝmning qoⱪum pal aqalaydiƣanliⱪini bilmǝmt-inglar?» — 5-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. □ 44:16 «Huda kǝminliriningⱪǝbiⱨlikini axkara ⱪildi» — Yǝⱨudaning muxu gepi muxu yǝrdǝ bǝlkimYüsüpning jami taƣarliridin tepilƣanliⱪini ǝmǝs, bǝlki ularɵtkǝndǝ in-isi Yüsüpkǝɵtküzgǝn yamanliⱪni kɵrsǝtsǝ kerǝk. Yǝⱨudaɵzlirining aldida turƣinining Yüsüp ikǝnlikini bilmǝytti,ǝlwǝttǝ. ■ 44:21 Yar. 42:15.

Yaritilix 44:24 160 Yaritilix 44:34degǝnidila.■ 24 Xuning bilǝn biz kǝminiliri atimizningⱪexiƣa barƣanda hojamning sɵzlirini uningƣa eyttuⱪ;25 andin atimiz yǝnǝ: «Yǝnǝ berip, bizgǝ azraⱪ axliⱪelip kelinglar» dewidi, 26 Biz jawabǝn: «Biz xu yǝrgǝⱪaytidin qüxǝlmǝymiz; ǝgǝr kiqik inimiz biz bilǝn billǝbolsa, undaⱪta barimiz; qünki kiqik inimiz biz bilǝn billǝbolmisa, u zatning yüzi aldida turalmaymiz», deduⱪ.□27 Silining ⱪulliri bizning atimiz bizgǝ yǝnǝ: «silǝrgǝmǝlumki, ayalim manga ikki oƣul tuƣup bǝrgǝnidi.28 Biri mening yenimdin qiⱪip, yoⱪ bolup kǝtti; mǝn:u jǝzmǝn titma-titma ⱪiliwetiliptu, dǝp oylidim, xun-daⱪla uni bügüngiqǝ kɵrmidim.■ 29 Əmdi silǝr bunimumening ⱪeximdin elip ketip, uningƣa bir kelixmǝslikkelip ⱪalsa, silǝr mǝndǝk bir aⱪ qaqliⱪ adǝmni dǝrd-ǝlǝmbilǝn tǝhtisaraƣa qüxüriwetisilǝr», degǝnidi.■ 30 Əmdimǝn silining ⱪulliri mening atamning ⱪexiƣa barƣanda,xu bala biz bilǝn bolmisa uning jeni balining jeniƣabaƣlanƣan bolƣaqⱪa, 31 xundaⱪ boliduki, u baliningyoⱪluⱪini kɵrsǝ, jǝzmǝnɵlüp ketidu; xuning bilǝn siliningⱪulliri bizning atimiz bolƣan bu aⱪ qaqni dǝrd-ǝlǝmiqidǝ tǝⱨtisaraƣa qüxürüwǝtkǝn bolimiz. 32 Qünki mǝnkikǝminiliri atamƣa bu yigit üqün kepil bolup: «Əgǝrmǝn uni ⱪexingƣa ⱪayturup kǝlmisǝm pütkül ɵmrümdǝatamning aldida gunaⱨkar bolay» degǝnidim.■ 33 Xungaⱨazir ɵtünüp ⱪalay, mǝnki kǝminiliri u yigitning ornidahojamning ⱪexida ⱪul bolup tursam, u yigit ⱪerindaxliribilǝn billǝ ⱪaytip kǝtsǝ!34 Qünki yigit mǝn bilǝn bolmisa, mǝn ⱪandaⱪmuatamning ⱪexiƣa baralaymǝn? Atamƣa xundaⱪ azab-■ 44:23 Yar. 43:3, 5 □ 44:26 «U zatning yüzi aldida turalmaymiz» —ibraniy tilida «xu kixining yüzini ⱪaytidin kɵrǝlmǝymiz». ■ 44:28Yar. 37:33. ■ 44:29 Yar. 42:38. ■ 44:32 Yar. 43:9.

Yaritilix 45:1-2 161 Yaritilix 45:8oⱪubǝtning qüxüxini kɵzüm kɵrgüqi bolmisun! — dedi.

45Yüsüpning ⱪerindaxliriƣa ɵzini axkarilixi

1-2 Yüsüp ɵz yenida turƣanlarning aldida ɵzini tutal-may: — Ⱨǝmmǝ adǝm aldimdin qiⱪiriwetilsun! dǝpwarⱪiridi. Xuning bilǝn Yüsüp ɵzini ⱪerindaxliriƣaaxkara ⱪilƣanda uning ⱪexida ⱨeqkim bolmidi. U ⱪattiⱪyiƣlap kǝtti; misirliⱪlar uni anglidi, Pirǝwnning ordisik-ilǝrmu buningdin tezlahǝwǝr tapti.□ 3 Yüsüp ⱪerindaxlir-iƣa: — Mǝn Yüsüp bolimǝn! Atam ⱨazir ⱨayatmu?! —dǝp soridi. Əmma ⱪerindaxliri uningƣa ⱪarap ⱨoduⱪupketip, ⱨeq jawab berǝlmǝy ⱪaldi. 4 Lekin Yüsüp ularni:— Ⱪeni, manga yeⱪin kelinglar, dǝp qaⱪiridi. Ular yeⱪinkǝldi, u yǝnǝ: — Mǝn silǝrning ininglar, yǝni silǝr Misirƣasetiwǝtkǝn Yüsüp bolimǝn.■ 5 Əmdi meni muxu yǝrgǝsetiwǝtkininglar üqün azablanmanglar, ɵzünglarni ǝy-ibkǝ buyrumanglar; qünki Huda adǝmlǝrning ⱨayatinisaⱪlap ⱪelix üqün meni silǝrdin burun bu yǝrgǝ ǝwǝtti.■6 Qünki ⱨazir zemindiki aqarqiliⱪⱪa ikki yil boldi; lekintehi yǝnǝ bǝx yilƣiqǝ ⱨeq terilƣumu bolmaydu, ormimubolmaydu. 7 Xuning üqün silǝrgǝ dunyada bir ⱪaldinisaⱪlap ⱪelix üqün, uluƣ bir nijatliⱪ kɵrsitip, silǝrningtirik ⱪutuluxunglar üqün Huda meni silǝrdin burun buyǝrgǝ ǝwǝtti. 8 Xundaⱪ bolƣanikǝn, meni muxu yǝrgǝǝwǝtküqi silǝr ǝmǝs, bǝlki Hudadur. U meni Pirǝwngǝatining ornida ⱪilip, uning pütkül ɵyigǝ hoja ⱪilip tiklǝp,□ 45:1-2 «Misirliⱪlar uni anglidi, Pirǝwnning ordisikilǝrmu buningdintezla hǝwǝr tapti» — yaki «Misirliⱪlar, xundaⱪla Pirǝwnning ordisidikilǝr unianglidi». ■ 45:4 Yar. 37:28; Zǝb. 105:17; Ros. 7:9, 13. ■ 45:5 Yar.50:19,20,21.

Yaritilix 45:9 162 Yaritilix 45:19pütkül zeminƣa bax wǝzir ⱪilip ⱪoydi.□ 9 Əmdi tezdinatamning ⱪexiƣa berip, uningƣa: — Sening oƣlungYüsüp: «Huda meni pütkül Misirƣa hoja ⱪilip ⱪoydi. Sǝnⱨayal ⱪilmay, mening ⱪeximƣa kǝlgin; 10 sǝn Goxǝn yur-tida turisǝn; xuning bilǝn sǝnɵzüng, oƣulliring, nǝwrilir-ing, ⱪoyliring, kaliliring wǝ ⱨǝmmǝ tǝǝlluⱪatliring bilǝnmanga yeⱪin turisilǝr. 11 Ɵzüng, ailǝng wǝ ⱨǝmmǝ tǝǝl-luⱪatingni namratliⱪ besiwalmisun dǝp mǝn seni xu yǝrdǝbaⱪimǝn; qünki yǝnǝ bǝx yil aqarqiliⱪ bardur», dedi, —dǝnglar.12 — Mana silǝrning kɵzliringlar wǝ inim Binyaminningkɵzliri silǝrgǝ gǝp ⱪiliwatⱪan meningɵz aƣzim ikǝnlikinikɵrüwatidu. 13 Atamƣa mening Misirdiki bu barliⱪ xan-xǝripim ⱨǝmdǝ silǝrning barliⱪ kɵrgininglar toƣrisidaeytip, atamni tezdin bu yǝrgǝ elip kelinglar, — dedi.■14 Xuning bilǝn u ɵzini Binyaminƣa etip uning boyniƣagirǝ selip yiƣlap kǝtti; Binyaminmu uning boyniƣayɵlinip yiƣlidi. 15 Andin Yüsüp barliⱪ ⱪerindxalirinisɵyüp, ularni bir-birlǝp ⱪuqaⱪlap yiƣlidi. Andin ⱪerindx-aliri uning bilǝn paranglaxti.16 Yüsüpning ⱪerindxaliri kǝldi, degǝn hǝwǝr Pirǝwnningordisiƣa yǝtküzüldi; bu Pirǝwn wǝ hizmǝtkarliriningnǝziridǝ ⱪutluⱪ ix boldi. 17 Pirǝwn Yüsüpkǝ: —Ⱪerindaxliringƣa: — «Silǝr ǝmdi mundaⱪ ⱪilinglar;ulaƣliringlarƣa yük artip, Ⱪanaan zeminiƣa berip,18 atanglar wǝ jǝmǝtinglarni elip mening ⱪeximƣakelinglar; mǝn Misir zeminidin ǝng esil yǝrlǝrni silǝrgǝberǝy; silǝr bu zemindin qiⱪⱪan nazu-nemǝtlǝrdinyǝysilǝr» — degin. 19 Sanga bolƣan ǝmrim xuki, sǝnularƣa: «Baliliringlar wǝ ayalliringlarni elix üqün□ 45:8 «atining ornida ⱪilip» — muxu yǝrdǝ bǝlkim Yüsüpning Pirǝwngǝqong mǝsliⱨǝtqi ikǝnlikini kɵrsǝtsǝ kerǝk. ■ 45:13 Ros. 7:14.


Misir zeminidin ⱨarwilarni elip beringlar. Xuningdǝkatanglarnimu bu yǝrgǝ yǝtküzüp kelinglar. 20 PütkülMisir zeminidin ǝng esil jaylar silǝrningki bolƣaqⱪa, ɵzsǝrǝmjanliringlarƣa karinglar bolmisun» dǝp buyruƣin,— dedi.□21 Xuning bilǝn Israilning oƣulliri xundaⱪ ⱪildi; YüsüpPirǝwnning buyruⱪi boyiqǝ ularƣa ⱨarwilarni berip, yoliüqünmu ozuⱪ bǝrdi. 22 Ularning ⱨǝrbirigǝ bir ⱪur kiyimbǝrdi; lekin Binyaminƣa bolsa u üq yüz kümüx tǝnggǝ,bǝx ⱪur kiyim bǝrdi. 23 U atisiƣimu xu ⱨǝdiyǝlǝrni,yǝni Misirning esil mǝⱨsulatliri artilƣan on ⱨangga exǝkⱨǝmdǝ axliⱪ, nan wǝ atisiƣa yol tǝyyarliⱪi artilƣan onmada exǝkni ǝwǝtti. 24 Andin u ⱪerindaxlirini yolƣa selip,ularƣa: — Yolda jedǝllǝxmǝnglar, dǝp jekilidi. Ular yolƣarawan boldi.□ 25 Ular Misirdin qiⱪip, Ⱪanaan zeminiƣaatisi Yaⱪupning ⱪexiƣa berip, 26 uningƣa Yüsüp ɵzlirigǝeytⱪan gǝplǝrni yǝtküzüp: «Yüsüp tehi ⱨayat ikǝn! Upütkül Misir zeminiƣa bax wǝzir ikǝn!» dedi. Əmma uularƣa ixǝnmǝy, yüriki ⱪetip ⱨoxidin ketǝy dǝp ⱪaldi.27 Lekin ular Yüsüpning ɵzlirigǝ eytⱪan barliⱪ sɵzliriniuningƣa degǝndǝ, xundaⱪla Yüsüpning ɵzini elip kelixkǝǝwǝtkǝn ⱨarwilarnimu kɵrgǝndǝ, ularning atisi Yaⱪup-ning roⱨiƣa jan kirdi. 28 Israil xuning bilǝn: — Əmdiarminim yoⱪ! Oƣlum Yüsüp tehi ⱨayattur! Mǝn ɵlmǝstǝberip uni kɵrüwalay, — dedi.

□ 45:20 «ɵz sǝrǝmjanliringlarƣa karinglar bolmisun»— ibraniy tilida «kɵzünglar sǝrǝmjanliringlarƣa ⱨǝsrǝtqǝkmisun». □ 45:24 «yolda jedǝllǝxmǝnglar» — bu nǝsiⱨǝtni bǝlkimularning ɵzini Misirƣa setiwǝtkǝnliki toƣruluⱪ bir-biriniyǝnǝ ǝyiblixidin ǝnsirǝp eytⱪan bolsa kerǝk.

Yaritilix 46:1 164 Yaritilix 46:6-746

Yaⱪupning pütün ailisini elip Misirƣa mengixi1 Xuning bilǝn Israil barliⱪ tǝǝlluⱪatini elip yolƣa qiⱪip,Bǝǝr-Xebaƣa kǝldi. U xu yǝrdǝ atisi Isⱨaⱪning Hudasiƣaⱪurbanliⱪlarni sundi. 2 Keqisi Huda alamǝt kɵrünüxlǝrdǝIsrailƣa: — Yaⱪup, Yaⱪup! dewidi, u jawab berip: — Manamǝn! — dedi.□3 U: — Atangning Tǝngrisi bolƣan Huda Mǝndurmǝn. SǝnMisirƣa berixtin ⱪorⱪmiƣin, qünki Mǝn seni xu yǝrdǝuluƣ bir ⱪowm ⱪilimǝn.■ 4 Mǝn sening bilǝn Misirƣabillǝ barimǝn wǝ Mǝn Ɵzüm jǝzmǝn yǝnǝ seni xu yǝrdinyandurup kelimǝn. Yüsüp ɵz ⱪoli bilǝn sening kɵzüngniyumduridu, — dedi.□ ■5 Andin Yaⱪup Bǝǝr-Xebadin yolƣa qiⱪti; Israilningoƣulliri atisi Yaⱪup wǝ ularning bala-qaⱪilirini Pirǝwnuni epkelix üqün ǝwǝtkǝn ⱨarwilarƣa olturƣuzup,■ 6-7 qarpayliri bilǝn Ⱪanaan zeminida tapⱪantǝǝlluⱪatlirini elip mangdi. Bu tǝriⱪidǝ Yaⱪup bilǝn barliⱪǝwladliri Misirƣa kǝldi; oƣullirini, oƣul nǝwrilirini,ⱪizlirini, ⱪiz nǝwrilirini yiƣip, nǝsillirining ⱨǝmmisiniɵzi bilǝn billǝ elip Misirƣa kǝldi.□ 46:2 «Yaⱪup, Yaⱪup» — Hudaning adǝmning ismini ikki ⱪetim qaⱪirixiHudaning uningƣa bolƣan qongⱪur meⱨir-muⱨǝbbitini wǝɵzigǝ tolimuǝziz ikǝnlikini kɵrsitidu. ■ 46:3 Yar. 13:16; 16:10; 17:2;22:17; 26:24; 28:13; 32:9; 35:11; 48:4. □ 46:4 «Yüsüp ɵz ⱪolibilǝn sening kɵzüngni yumduridu» — demǝk, Yüsüp Yaⱪupsǝkratⱪa qüxüp ⱪalƣanda uning yenida bolidu. «Mǝn Ɵzüm jǝzmǝn yǝnǝseni xu yǝrdin yandurup kelimǝn» degǝn yuⱪiriⱪi sɵzlǝr xübⱨisizki,Yaⱪup Ⱪanaan zeminida dǝpnǝ ⱪilinipla ⱪalmay, bǝlkiⱩanaan zeminida ahirⱪi zamanda tirilidu, degǝn mǝninikɵrsitidu. ■ 46:4 Qɵl. 20:15; Ⱪan. 10:22; Yǝ. 24:4, 5, 6;Zǝb. 105:23, 24; Yǝx. 52:4; Ⱨox. 11:1. ■ 46:5 Ros. 7:15.


8 Israilning oƣulliri, yǝni Yaⱪupning Misirƣa kǝlgǝnǝwladliri tɵwǝndikiqǝ: — Yaⱪupning tunji oƣli Rubǝn;■9 Rubǝnning oƣulliri Ⱨanoh, Pallu, Ⱨǝzron bilǝn Karmi.10 Ximeonning oƣulliri: — Yǝmuǝl, Yamin, Oⱨad, Yaⱪin,Zoⱨar wǝ Ⱪanaaniy ayaldin bolƣan Saul.□ ■11 Lawiyning oƣulliri: — Gǝrxon, Koⱨat wǝ Mǝrari.■12 Yǝⱨudaning oƣulliri: — Ər, Onan, Xǝlaⱨ, Pǝrǝz wǝZǝraⱨ. Əmma Ər wǝ Onan Ⱪanaanning zeminida ɵlüpkǝtkǝnidi. Pǝrǝzning oƣulliri Ⱨǝzron bilǝn Ⱨamullaridi.■13 Issakarning oƣulliri: — Tola, Puaⱨ, Yob wǝ Ximron.□14 Zǝbulunning oƣulliri: — Sǝrǝd, Elon wǝ Jaⱨliyǝl.15 Bular Leyaⱨning Yaⱪupⱪa Padan-Aramda tuƣup bǝrgǝnoƣul-ǝwladliri idi; u yǝnǝ ⱪizi Dinaⱨni tuƣup bǝrdi.Buning bu oƣul-ⱪiz pǝrzǝntliri jǝmiy bolup ottuz üq janidi.16 Gadning oƣulliri: — Zifion, Ⱨaggi, Xuni, Əzbon, Eri,Arodi wǝ Arǝli.■17 Axirning oƣulliri: — Yimnaⱨ, Yixwaⱨ, Yixwi wǝBeriyaⱨ. Ularning singlisi Seraⱨ idi; Beriyaⱨning oƣulliriⱧǝbǝr wǝ Malkiǝl idi.■18 Bular bolsa Laban ⱪizi Leyaⱨⱪa dedǝk boluxⱪa bǝrgǝnZilpaⱨning Yaⱪupⱪa tuƣup bǝrgǝn oƣulliri bolup, jǝmiyon altǝ jan idi.■19 Yaⱪupning ayali Raⱨilǝning oƣulliri Yüsüp wǝBinyamin.20 Yüsüpkǝ Misir zeminida tɵrǝlgǝn oƣulliri Manassǝⱨwǝ Əfraim; bularni Ondiki kaⱨin Potifiraⱨning ⱪizi Asinat■ 46:8 Mis. 1:2; 6:13; Qɵl. 26:5; 1Tar. 4-8. □ 46:10 «Saul» —yaki «Xaul». ■ 46:10 Mis. 6:15; 1Tar. 4:24. ■ 46:11 1Tar. 5:27.■ 46:12 Yar. 38:3, 4, 5; 1Tar. 2:5. □ 46:13 «Puaⱨ» — yaki «Puwaⱨ».«Qɵl.» 36:23ni kɵrüng. «Yob» — yaki «Yaxub». ■ 46:161Tar. 5:11. ■ 46:17 1Tar. 7:30. ■ 46:18 Yar. 29:24.


uningƣa tuƣup bǝrdi.■21 Binyaminning oƣulliri: — Belaⱨ, Bǝkǝr, Axbǝl, Gera,Naaman, Eⱨi, Rox, Muppim, Ⱨuppim wǝ Ard.□ ■22 Bular Raⱨilǝning Yaⱪupⱪa tuƣup bǝrgǝn oƣul-ǝwladliri bolup, jǝmiy on tɵt jan idi.23 Danning oƣli: — Ⱨuxim.24 Naftalining oƣulliri: — Yaⱨziǝl, Guni, Yǝzǝr wǝ Xil-lǝm.■25 Bular Laban ⱪizi Raⱨilǝgǝ dedǝk boluxⱪa bǝrgǝnBilⱨaⱨning Yaⱪupⱪa tuƣup bǝrgǝn oƣul-ǝwladliri bolup,jǝmiy yǝttǝ jan idi.■26 Yaⱪupning kelinliridin baxⱪa, Yaⱪupning puxtidinbolƣan, uning bilǝn birgǝ Misirƣa kǝlgǝnlǝr jǝmiy atmixaltǝ jan idi.27 Yüsüpning Misirda tuƣulƣan oƣulliri ikki idi. Yaⱪup-ning jǝmǝtidin bolup, Misirƣa kǝlgǝnlǝr jǝmiy yǝtmix janidi.■

Yaⱪup wǝ uning jǝmǝtining Misirƣa yetip kelixi28 Yaⱪup Yüsüptin kɵrsǝtmǝ elip, ɵzlirini Goxǝngǝ baxlapberixⱪa Yǝⱨudani Yüsüpning ⱪexiƣa ǝwǝtti. Xundaⱪ ⱪilipular Goxǝn yurtiƣa kelip qüxti.□ 29 Yüsüp ɵzining wǝzir-lik ⱨarwisini ⱪatⱪuzup, atisi Israilning aldiƣa Goxǝngǝqiⱪti. U ɵzini uning aldiƣa ⱨazir ⱪilip atisiƣa ɵzinietip boyniƣa girǝ selip ⱪuqaⱪlap, uzundin uzun yiƣlidi.■ 46:20 Yar. 41:50; 48:5. □ 46:21 «Belaⱨ» — yaki «Bela». ■ 46:211Tar. 7:6; 8:1. ■ 46:24 1Tar. 7:13. ■ 46:25 Yar. 29:29.

■ 46:27 Ⱪan. 10:22; Ros. 7:14. □ 46:28 «Yaⱪup Yüsüptinkɵrsǝtmǝ elip, ɵzlirini Goxǝngǝ baxlap berixⱪa YǝⱨudaniYüsüpning ⱪexiƣa ǝwǝtti» — yaki «ɵzliri Goxǝngǝ berixtinawwal Yǝⱨudani Yüsüpkǝ uⱪturux üqün ǝwǝtti».

Yaritilix 46:30 167 Yaritilix 47:230 Israil Yüsüpkǝ: Mǝn sening yüzüngni kɵrüp, tirik ikǝn-likingni bildim; ǝmdi ɵlsǝmmu arminim yoⱪ, — dedi.□31 Andin Yüsüp ⱪerindaxliri wǝ atisining ɵydikilirigǝmundaⱪ dedi: — Mǝn ⱨazir qiⱪip Pirǝwngǝ hǝwǝrberip: «Ⱪanaan zeminida olturƣan ⱪerindaxlirim, xun-daⱪla atamning ɵyidikilǝr ⱪeximƣa kǝldi; 32 bu adǝmlǝrpadiqilar bolup, mal beⱪix bilǝn xuƣullinip kǝlgǝn, ⱪoy-kaliliri, xundaⱪla barliⱪ mal-mülüklirini elip kǝldi» dǝpeytay. 33 Xundaⱪ boliduki, Pirǝwn silǝrni qaⱪiridu; xuqaƣda u silǝrdin: «Nemǝ oⱪitinglar bar?» dǝp sorisa,34 silǝr jawab berip: — Kǝminiliri kiqikimizdin tartip ata-bowilirimizƣa ohxax pada beⱪip kǝlgǝnmiz, — dǝnglar.Xundaⱪ desǝnglar Goxǝn yurtida olturup ⱪalisilǝr; qünkipadiqilarning ⱨǝmmisi misirliⱪlar arisida kɵzgǝ ilin-maydu.□ ■

471 Yüsüp Pirǝwnning ⱪexiƣa kelip: — Atam bilǝnⱪerindaxlirim ⱪoy-kaliliri, xundaⱪla ⱨǝmmǝ mal-mülüklirini billǝ elip Ⱪanaan zeminidin kǝldi. Mana,ular ⱨazir Goxǝn yurtiƣa qüxti, dǝp hǝwǝr berip,■2 ⱪerindaxlirining iqidin bǝxǝylǝnni elip, Pirǝwnning□ 46:30 «ɵlsǝmmu arminim yoⱪ» — ibraniy tilida «ɵlsǝmbolidu». □ 46:34 «qüxünmǝ» — xu gepi bilǝn Yüsüp: (1) ɵzailisidikilǝrning Misir iⱪtisadiƣa yük bolmaydiƣanliⱪini,ɵzlirining jenini baⱪalaydiƣanliⱪini kɵrsǝtmǝkqi; (2)ularning Goxǝn degǝn qǝt rayonda turuxini bekitmǝkqi.Xundaⱪ bolƣanda, Israil hǝlⱪi Misirliⱪlar bilǝn anqǝ as-similiyatsiyǝ bolmaydu, xundaⱪla Misirdin ⱪeqix kerǝkbolsa, Goxǝn yurti Ⱪanaan zeminiƣa birⱪǝdǝr yeⱪinraⱪidi. ■ 46:34 Yar. 43:32; Mis. 8:22. ■ 47:1 Yar. 45:10.

Yaritilix 47:3 168 Yaritilix 47:12aldiƣa ⱨazir ⱪildi. 3 Pirǝwn uning ⱪerindaxliridin:— Nemǝ oⱪitinglar bar, dǝp soriwidi, ular Pirǝwngǝjawab berip: — Kǝminiliri ata-bowilirimizƣa ohxax malbaⱪⱪuqilarmiz, — dedi.■4 Andin ular Pirǝwngǝ iltimas ⱪilip: — Ⱪanaan zemi-nida ⱪattiⱪ ⱪǝⱨǝtqilik bolƣaqⱪa, kǝminilirining ⱪoylir-imizni baⱪidiƣanƣa yaylaⱪmu yoⱪ; xunga bu zemindamusapir bolup turuxⱪa kǝlduⱪ; janabliridin tǝlǝp ⱪil-imizki, kǝminilirining Goxǝn yurtida turuxiƣa ijazǝtbǝrgǝyla, — dedi.5 Pirǝwn Yüsüpkǝ: — Atang wǝ ⱪerindaxliring ⱪexingƣakǝldi; 6 mana Misir zemini sening aldingda turuptu;atang wǝ ⱪerindaxliringni zeminning ǝng esil yeridǝolturƣuzƣin; ular Goxǝn yurtida makan ⱪilsun. Xun-ingdǝk, ǝgǝr sǝn ularning iqidiki ⱪabil kixilǝrni bilsǝng,bularni mening qarpaylirimƣa nazarǝtqi ⱪilƣin, — dedi.7 Keyin, Yüsüp atisi Yaⱪupni elip, Pirǝwnning aldiƣa ⱨazirⱪildi; Yaⱪup Pirǝwngǝ bǝht-bǝrikǝt tilidi.8 Andin Pirǝwn Yaⱪuptin: — Ɵmrüngning yil-künlirinǝqqigǝ yǝtti? — dǝp soridi. 9 Yaⱪup Pirǝwngǝ jawabberip: — Musapirliⱪ sǝpirimning künliri bir yüz ottuzyilƣa yǝtti; ɵmrümning künliri az ⱨǝm japa-muxǝⱪⱪǝtlikbolup, ata-bowilirimning musapirliⱪ ɵmür sǝpiriningkünlirigǝ tehi yǝtmidi, — dedi.■10 Xuning bilǝn Yaⱪup Pirǝwngǝ bǝht-bǝrikǝt tilǝp,aldidin qiⱪip kǝtti. 11 Xuning bilǝn Yüsüp atisi bilǝnⱪerindaxlirini Misir zeminida olturaⱪlaxturup ⱪoydi;Pirǝwnning buyruƣinidǝk ularƣa zeminning ǝng esilyeridin, yǝni Ramsǝs degǝn yurttin tǝwǝlik bǝrdi.12 Yüsüp atisi, ⱪerindaxliri, xundaⱪla atisining ⱨǝmmǝɵydikilirini bala-qaⱪilirining sanliriƣa ⱪarap axliⱪ bilǝn■ 47:3 Yar. 46:34. ■ 47:9 Zǝb. 119:19; Ibr. 11:9,13.

Yaritilix 47:13 169 Yaritilix 47:20tǝminlǝp baⱪti.

Yüsüpning dana ⱨɵkümranliⱪi13 Əmma aqarqiliⱪ ⱪattiⱪ eƣir bolƣaqⱪa, zeminning ⱨeqyeridǝ ozuⱪ-tülük tepilmidi; Misir zemini bilǝn Ⱪanaanzemini aqarqiliⱪtin haraplixip kǝtti. 14 Yüsüp axliⱪsetip Misir zemini bilǝn Ⱪanaan zeminidiki barliⱪ pulniyiƣiwaldi. Andin Yüsüp bu pulni Pirǝwnning ordisiƣayǝtküzüp bǝrdi. 15 Əmma Misir zemini bilǝn Ⱪanaanzeminidiki Pul tügǝp kǝtkǝndǝ misirliⱪlarning ⱨǝmmisiYüsüpning aldiƣa kelip: — Bizgǝ nan bǝrgǝyla! Pul tügǝpkǝtkini üqün silining aldilirida ɵlimizmu? — dedi.16 Yüsüp jawabǝn: — Pulunglar ⱪalmiƣan bolsa, qar-payliringlarni elip kelip bǝrsǝnglar, mǝn malliringlariƣaozuⱪ-tülük tegixip berimǝn, — dedi.17 Buning bilǝn ular qarpaylirini Yüsüpning ⱪexiƣa elipkǝlgili turdi; Yüsüp ularning atliri, ⱪoy padiliri, kalapadiliri wǝ exǝklirining orniƣa ozuⱪ-tülük bǝrdi; xuyili mallirining orniƣa ularƣa ozuⱪ-tülük berip baⱪti.18 U yil ayaƣlixip, ular ikkinqi yili uning ⱪexiƣa kelipuningƣa: — Biz hojimizdin ⱨeqnemini yoxurmaymiz;pulimiz tügidi, qarpay mal padilirimiz bolsa hojimizn-ing ilkidǝ, hojimizning aldida tǝnlirimiz bilǝn yerimizdinbaxⱪa ⱨeqnǝrsǝ ⱪalmidi. 19 Nemixⱪa kɵz aldilirida bizⱨǝm yerimizmu ɵlüp kǝtsun? Əmdi sili ɵzimiz wǝ yerim-izni ozuⱪ-tülükkǝ tegixip eliwalƣayla; ɵzimiz wǝ yerimizPirǝwnning bolup, uningƣa ⱪul bolayli. Biz ɵlüp kǝtmǝy,tirik turuximiz, yerimizmu wǝyran bolmasliⱪi üqün bizgǝuruⱪ-tülük bǝrgǝyla, dedi.20 Bu tǝriⱪidǝ Yüsüp Misirning pütkül terilƣu yeriniPirǝwn üqün setiwaldi; qünki aqarqiliⱪ ⱪattiⱪ bolƣaqⱪa,misirliⱪlarning ⱨǝrbiri ɵz etizini setip bǝrdi. Xuning

Yaritilix 47:21 170 Yaritilix 47:27bilǝn yǝr-zemin Pirǝwnning bolup ⱪaldi. 21 Yüsüp hǝlⱪniMisirning bu qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝr-lǝrgǝ kɵqürdi.□ 22 Pǝⱪǝt kaⱨinlarning yerini u almidi;qünki kaⱨinlarƣa Pirǝwn tǝripidin alaⱨidǝ tǝminat beril-gǝqkǝ, ular Pirǝwn tǝripidin tǝminlǝngǝn ülüxini yǝp, ɵzyǝrlirini satmiƣanidi.23 Yüsüp hǝlⱪⱪǝ: — Mana, mǝn bügün ɵzünglar bilǝn yǝr-liringlarni Pirǝwn üqün setiwaldim. Mana silǝrgǝ uruⱪ!Əmdi yǝr teringlar. 24 Əmdi xundaⱪ ⱪilisilǝrki, qiⱪⱪanⱨosuldin bǝxtin birini Pirǝwngǝ berip, ⱪalƣan tɵt ⱪisminiɵzünglarƣa elip ⱪelinglar; u uruⱪluⱪ ⱨǝmdǝ ɵzünglarƣa,jümlidin ɵyüngdikilǝrgǝ wǝ kiqik baliliringlarƣa ozuⱪbolsun, — dedi.25 Ular jawabǝn: — Sili jenimizni ⱪutⱪuzdila. Hojimizningnǝziridǝ iltipat tapⱪan bolsaⱪla, Pirǝwnning ⱪulliri bolupturayli, — dedi.26 Xuning bilǝn Yüsüp: — «Ⱨosulning bǝxtin biriPirǝwngǝ berilsun» dǝp bu ixni bügüngǝ ⱪǝdǝr Misirzemini üqün ⱪanun-bǝlgilimǝ ⱪildi. Pǝⱪǝt kaⱨinlarningyerila buning sirtida bolup, Pirǝwngǝ tǝwǝ bolmidi.

Yaⱪupning ahirⱪi tǝlipi27 Israillar Misir zeminida, Goxǝn ɵlkisidǝ olturaⱪlaxti;ular xu jayda yǝr-zeminlik bolup, awup, tolimu kɵpǝydi.□ 47:21 «qüxǝnmǝ» — hǝlⱪlǝrning yezilardin xǝⱨǝrlǝrgǝkɵqürülüxining sǝwǝbi: (1) tupraⱪta giya ünmǝs bolupⱪalƣaqⱪa, hǝlⱪning xu yǝrdǝ turuwerixining paydisiyoⱪ idi; (2) hǝlⱪ xǝⱨǝrdǝ tursa ularƣa «ⱪutⱪuzux axliⱪi»tarⱪitip berixkǝ ⱪolayliⱪ bolatti. Bu waⱪitliⱪ tǝdbir bolup,keyin Yüsüp ularƣa uruⱪ bǝrgǝndǝ (23-ayǝt) hǝlⱪ bǝlkimɵz yurtliriƣa ⱪaytⱪan boluxi mumkin. Baxⱪa birhiltǝrjimisi: «Xu tǝriⱪidǝ Yüsüp hǝlⱪni Misirning bu qetidinyǝnǝ bir qetigiqǝ ⱪulluⱪiƣa kirgüzdi».

Yaritilix 47:28 171 Yaritilix 48:428 Yaⱪup Misir zeminida on yǝttǝ yil ɵmür kɵrdi; buningbilǝn Yaⱪupning ɵmür künliri bir yüz ⱪiriⱪ yǝttǝ yilƣayǝtti. 29 Israilning künliri sǝkratⱪa yeⱪinlaxⱪanda, oƣliYüsüpni qaⱪirtip, uningƣa: — Əgǝr nǝziringdǝ iltipattapⱪan bolsam, ⱪolungni yotamning astiƣa ⱪoyup, mangaxapaǝt wǝ sadaⱪǝtlikni kɵrsitip, meni Misirda dǝpnǝⱪilma; ■ 30 bǝlki mǝn ata-bowilirim bilǝn yatidiƣanwaⱪtimda meni Misirdin elip ketip, ularning gɵristaniƣadǝpnǝ ⱪilƣin, dedi. U jawab berip: — Mǝn eytⱪiningdǝkⱪilay, — dedi.31 Yaⱪup uningƣa: — Manga ⱪǝsǝm ⱪilip bǝrgin, — dedi.U uningƣa ⱪǝsǝm ⱪilip bǝrdi; andin Israil karwatning baxtǝripidǝ sǝjdǝ ⱪildi.□ ■

48Yaⱪupning Əfraim wǝ Manassǝⱨkǝ hǝyrlik dua ⱪilixi

1 Bu ixlardin keyin birsi Yüsüpkǝ: — Mana atang kesǝlbolup ⱪaptu, dǝp hǝwǝr bǝrdi. U ikki oƣli Manassǝⱨ bilǝnƏfraimni billǝ elip bardi. 2 Birsi Yaⱪupⱪa: — Mana oƣlungYüsüp ⱪexingƣa keliwatidu, dǝp hǝwǝr beriwidi, Israilküqǝp ⱪopup kariwatta olturdi.3 Yaⱪup Yüsüpkǝ: — Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir Tǝngri mangaⱩanaan zeminidiki Luz degǝn jayda ayan bolup, menibǝrikǝtlǝp ■ 4 manga: Mana, Mǝn sening nǝslingnikɵpǝytip, seni intayin zor awutimǝn, sǝndin bir türkümhǝlⱪ qiⱪirimǝn; bu zeminni sǝndin keyinki nǝslinggǝ■ 47:29 Yar. 24:2. □ 47:31 «Israil karwatning bax tǝripidǝ sǝjdǝ ⱪildi»— kona grekqǝ tǝrjimisi (LXX)dǝ «u (Israil) ⱨasisiƣa yɵlinip Hudaƣasǝjdǝ ⱪildi» deyilidu. Muxu yǝrdǝ ikki mǝnisi boluximumkin («Ibr.» 11:21nimu kɵrüng). ■ 47:31 Ibr. 11:21.■ 48:3 Yar. 17:1.

Yaritilix 48:5 172 Yaritilix 48:11ǝbǝdiy miras ⱪilip berimǝn, dǝp eytⱪanidi.■ 5 Əmdi mǝnMisirƣa kelixtin ilgiri sanga Misir zeminida tuƣulƣanikki oƣlung mening ⱨesablinidu; Əfraim bilǝn Manassǝⱨbolsa, huddi Rubǝn bilǝn Ximeonƣa ohxax, ⱨǝr ikkisimening oƣullirim bolidu.□ ■ 6 Ulardin keyin tapⱪanbaliliring ɵzüngning bolidu; ular kǝlgüsidǝ mirasⱪa er-ixkǝndǝ akilirining nami astida bolidu.□ 7 Manga kǝlsǝk,Padandin keliwatⱪinimda Raⱨilǝ Ⱪanaan zeminida yolüstidǝ Əfratⱪa az ⱪalƣanda meni taxlap ɵlüp kǝtti. Mǝnuni xu yǝrdǝ, yǝni Əfratⱪa (yǝni Bǝyt-Lǝⱨǝmgǝ) baridiƣanyolda dǝpnǝ ⱪildim, — dedi.□ ■8 Andin Israil Yüsüpning oƣulliriƣa ⱪarap: — Bularkimdur, — dǝp soridi.9 Yüsüp atisiƣa jawabǝn: — Bular bolsa Huda manga buyǝrdǝ bǝrgǝn oƣullirimdur, — dedi. U: — Ularni aldimƣayeⱪin kǝltürgin, mǝn ularƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝy, — dedi.10 Əmdi Israilning kɵzliri ⱪeriliⱪidin ƣuwalixip yahxikɵrǝlmǝytti. Xunga Yüsüp ularni uning aldiƣa yeⱪin-raⱪ kǝltürdi; u ularni sɵyüp ⱪuqaⱪlidi. 11 Andin IsrailYüsüpkǝ: — Mǝn sening yüzüngni kɵrǝlǝymǝn dǝp ⱨeqoylimiƣanidim; lekin Huda meni sening baliliringnimukɵrüxkǝ nesip ⱪildi, — dedi.■ 48:4 Yar. 28:3; 35:11. □ 48:5 «ⱨǝr ikkisi mening oƣullirimbolidu» — keyin Manassǝⱨ wǝ Əfraimdin bolƣan ⱪǝbililǝr Israilning on ikkiⱪǝbilisidin ikkisi ⱨesablandi. ■ 48:5 Yar. 41:50; 46:20. □ 48:6«ular kǝlgüsidǝ mirasⱪa erixkǝndǝ akilirining nami astida bolidu» — demǝk,ǝgǝr Yüsüpning keyin oƣulliri bolsa, Manassǝⱨning ⱪǝbilisi yaki Əfraimningⱪǝbilisining bir ǝzasi ⱨesablinip, xu ⱪǝbilining bir ⱪismi süpitidǝ tegixlikmiras alalaytti. □ 48:7 «meni taxlap ɵlüp kǝtti» — yaki «meniⱨǝsrǝtkǝ ⱪaldurup ɵlüp kǝtti». «mǝn uni (Raⱨilǝni) xu yǝrdǝ,yǝni Əfratⱪa baridiƣan yolda dǝpnǝ ⱪildim» — RaⱨilǝYüsüpning ɵz anisi, ǝlwǝttǝ. Bǝlkim anisining ɵlümitoƣruluⱪ tǝpsilatlar uning esidǝ anqǝ ⱪalmiƣan boluximumkin idi. ■ 48:7 Yar. 35:19.

Yaritilix 48:12 173 Yaritilix 48:1912 Yüsüp balilarni Yaⱪupning tizlirining ariliⱪidin elip,yüzini yǝrgǝ tǝgküzüp tǝzim ⱪildi.□ 13 Andin Yüsüp buikkiylǝnni Israilning aldiƣa yeⱪin elip kelip, Əfraimni ongⱪoli bilǝn tutup Israilning sol ⱪoliƣa udullap turƣuzdi;Manassǝⱨni sol ⱪoli bilǝn tutup Israilning ong ⱪoliƣaudullap turƣuzdi. 14 Lekin Israil ong ⱪolini uzitip,kǝnji balisi Əfraimning bexiƣa ⱪoydi, sol ⱪolini Man-assǝⱨning bexiƣa ⱪoydi. Manassǝⱨ tunjisi bolsimu, uikki ⱪolini ⱪayqilap tutup xundaⱪ ⱪoydi. 15 U Yüsüpkǝbǝht-bǝrikǝt tilǝp: — Atilirim Ibraⱨim bilǝn Isⱨaⱪ Hudadǝp bilip yüzi aldida mangƣan, meni pütkül ɵmrümdǝbu küngiqǝ padiqidǝk yetǝklǝp beⱪip kǝlgǝn Huda,■16 Manga ⱨǝmjǝmǝt bolup meni ⱨǝmmǝ bala-ⱪazadinⱪutƣuzƣan Pǝrixtǝ bu ikki oƣulni bǝrikǝtlisun; ularmening ismim wǝ atilirim bolƣan Ibraⱨim wǝ Isⱨaⱪningisimliri bilǝn atilip, yǝr yüzidǝ kɵp awuƣay! — dedi.□ ■17 Yüsüp atisining ong ⱪolini Əfraimning bexiƣaⱪoyƣinini kɵrüp kɵnglidǝ hapa boldi; xunga u atisiningⱪolini tutup, Əfraimning bexidin elip Manassǝⱨningbexiƣa yɵtkimǝkqi bolup, □ 18 atisiƣa: — Əy ata, bundaⱪⱪilmiƣin; qünki mana, tunjisi budur; ong ⱪolungni uningbexiƣa ⱪoyƣin! — dedi.19 Lekin atisi rǝt ⱪilip: — Bilimǝn, i oƣlum, bilimǝn;uningdinmu bir ⱪowm qiⱪip, ɵzimu uluƣ bolidu, ǝmmadǝrⱨǝⱪiⱪǝt uning inisi uningdin tehimu uluƣ bolidu;□ 48:12 «Yaⱪupning» — ibraniy tilida «uning». ■ 48:15 Ibr. 11:21.

□ 48:16 «...ⱨǝmjǝmǝt bolup ... ⱪutⱪuzƣan» — ibraniy tilida «goel»degǝn peil bilǝn ipadilinidu. Muxu yǝrdǝ «goel» degǝn peil Tǝwratta birinqiⱪetim ixlitilidu. «Ayup» 19:25 wǝ izaⱨatini wǝ «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng.■ 48:16 Yar. 31:42; 32:1. □ 48:17 «Yüsüp atisining ong ⱪoliniƏfraimning bexiƣa ⱪoyƣinini kɵrüp kɵnglidǝ hapa boldi» —ibraniy tilida «atisining ong ⱪolini Əfraimning bexiƣa ⱪoyƣini Yüsüpningkɵzlirigǝ yaman ixtǝk kɵründi».


uning nǝslidin naⱨayiti kɵp ⱪowmlar pǝyda bolidu, —dedi.■20 Xuning bilǝn xu küni u bu ikkisini bǝrikǝtlǝp: — Kǝl-güsidǝ Israillar bǝht-bǝrikǝt tiligǝndǝ: «Huda seni Əfraimbilǝn Manassǝⱨdǝk uluƣ ⱪilsun!» dǝydiƣan bolidu, dedi.Bu tǝriⱪidǝ u Əfraimni Manassǝⱨtin üstün ⱪoydi.■21 Andin Israil Yüsüpkǝ yǝnǝ: — Mana, mǝn ɵlimǝn; lekinHuda silǝr bilǝn billǝ bolup, silǝrni ata-bowiliringlarningzeminiƣa ⱪayturup baridu. 22 Mǝn sanga ⱪerindaxlir-ingningkidin bir ülüx yǝrni artuⱪ bǝrdim; xu yǝrniɵzüm ⱪiliq wǝ oⱪyayim bilǝn Amoriylarning ⱪolidin tar-tiwalƣanidim.□ ■

49Yaⱪupning wǝsiyiti — oƣulliriƣa tiligǝn bǝht-bǝrikǝtliri wǝ

bǝrgǝn bexarǝtliri1 Andin Yaⱪup oƣullirini qaⱪirip ularƣa mundaⱪ dedi: —Ⱨǝmminglar jǝm bolunglar, mǝn silǝrgǝ keyinki künlǝrdǝsilǝr yoluⱪidiƣan ixlarni eytip berǝy: —2 Yiƣilip kelip anglanglar, i Yaⱪupning oƣulliri;Atanglar Israilƣa ⱪulaⱪ selinglar.3 Əy Rubǝn, sǝn mening tunji oƣlumsǝn,Küq-ⱪudritimsǝn,Küqüm bar waⱪtimning tunji mewisidursǝn,■ 48:19 Rut 4:11,12. ■ 48:20 Yǝr. 31:20. □ 48:22 «Mǝn sanga... bir ülüx yǝrni artuⱪ bǝrdim» — degǝn sɵzlǝrning yǝnǝ mumkinbolƣan ikki mǝnisi bar: — (1) «sanga... axu «yaƣliⱪrayon» (kɵp zǝytun meyini qiⱪidiƣan zemin)ni tǝⱪdimⱪildim,...» yaki (2) «sanga... Xǝkǝm degǝn yǝrni ... tǝⱪdimⱪildim» (34-babni kɵrüng). Əmǝliyǝttǝ üq mǝnǝ ohxaxlatoƣra boluxi mumkin. ■ 48:22 Yǝ. 13:7; 16:1; 17:1; 24:8.

Yaritilix 49:4 175 Yaritilix 49:9Salapǝt wǝ ⱪudrǝttǝ aldi iding,■4 Lekin ⱪaynap texip qüxkǝn sudǝk,Əmdi aldi bolalmassǝn;Qünki sǝn atangning kɵrpisigǝ qiⱪting,Xuning bilǝn sǝn uni bulƣiding!U mening kɵrpǝmning üstigǝ qiⱪti!□ ■5 Ximeon bilǝn Lawiy ⱪerindaxlardur;Ularning ⱪiliqliri zorawanliⱪning ⱪoralliridur! □6 Aⱨ jenim, ularning mǝsliⱨitigǝ kirmigin!I izzitim, ularning jamaiti bilǝn qetilip ⱪalmiƣay!Qünki ular aqqiⱪida adǝmlǝrni ɵltürüp,Ɵz beximqiliⱪ ⱪilip buⱪilarning peyini kǝsti.■7 Ularning aqqiⱪi ǝxǝddiy bolƣaqⱪa lǝnǝtkǝ ⱪalsun!Ƣǝzipimu rǝⱨimsiz bolƣaqⱪa lǝnǝtkǝ ⱪalsun!Mǝn ularni Yaⱪupning iqidǝ tarⱪitiwetimǝn,Israilning iqidǝ ularni qeqiwetimǝn.□ ■8 Əy Yǝⱨuda! Seni bolsa ⱪerindaxliring tǝriplǝr,Ⱪolung düxmǝnliringning gǝjgisini basar.Atangning oƣulliri sanga bax urar,□9 Yǝⱨuda yax bir xirdur;Əy oƣlum, sǝn owni tutupla qiⱪting;■ 49:3 Yar. 29:32; Ⱪan. 21:17; Zǝb. 78:51. □ 49:4 «U meningkɵrpǝmning üstigǝ qiⱪti!» — Rubǝnning atisining toⱪili Bilⱨaⱨbilǝn billǝ yatⱪinini kɵrsitidu (35:22). Yaⱪupning bu uluƣbexarǝtliri toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tǝpsiliyrǝktohtilimiz. ■ 49:4 Yar. 35:22; 1Tar. 5:1. □ 49:5 «Ularning ⱪiliqlirizorawanliⱪning ⱪoralliridur!» — 34:25-31ni kɵrüng. ■ 49:6 Yar.34:25. □ 49:7 «tarⱪitiwetimǝn,... qeqiwetimǝn» — Yaⱪup pǝyƣǝmbǝrbolƣaqⱪa uning muxu sɵzliri Hudaning sɵzigǝ barawǝr bolidu.Bu sɵzni Huda Ɵzi Yaⱪupning aƣzi arⱪiliⱪ eytⱪan bolsakerǝk. ■ 49:7 Yǝ. 19:1; 21:3-45. □ 49:8 «Seni bolsaⱪerindaxliring tǝriplǝr» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, «Yǝⱨuda» degǝnningmǝnisi «tǝriplǝx» yaki «mǝdⱨiyǝ»dur (29:35ni kɵrüng).

Yaritilix 49:10 176 Yaritilix 49:11U xirdǝk owning yenida qɵküp sozulup yatsa,Yaki qixi xirdǝk yetiwalsa,Kimmu uni ⱪozƣaxⱪa petinar?□ ■10 Xaⱨanǝ ⱨasa Yǝⱨudadin ketip ⱪalmaydu,Yǝⱨudaning puxtidin ⱪanun qiⱪarƣuqi ɵksümǝydu,Taki xu ⱨoⱪuⱪ Igisi kǝlgüqǝ kütidu;Kǝlgǝndǝ, jaⱨan hǝlⱪliri uningƣa itaǝt ⱪilidu.□ ■11 U tǝhiyini üzüm teliƣa,Exǝk balisini sortluⱪ üzüm teliƣa baƣlap ⱪoyar.U libasini xarabta yuyup,Tonini üzüm xǝrbitidǝ yuyar.□□ 49:9 «sǝn ow tutupla qiⱪting» — bu sɵz, xübⱨisizki, Yǝⱨudaningkǝlgüsidǝ toluⱪ ƣǝlibǝ ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsitidu. «Xirdǝkqɵküp sozulup yatsa yaki qixi xirdǝk yetiwalsa» degǝnsɵzlǝrgǝ «owning yenida» degǝn sɵzlǝrni ⱪoxup kirgüz-duⱪ; qünki bizningqǝ bu jümlǝ aldinⱪi jümlǝ bilǝn ziqbaƣlinixliⱪ. Demǝk, Yǝⱨuda ƣǝlibǝ ⱪilipla ⱪalmay, bǝlkiƣǝlibining mewiliridin bimalal ⱨuzurlinixⱪa muyǝssǝrbolidu. Yǝⱨuda Mǝsiⱨning ǝjdadi bolƣaqⱪa, muxu sɵzlǝrMǝsiⱨning ɵzi toƣrisida tehimu inawǝtlik boluxi kerǝk.«U xirdǝk owning yenida qɵküp sozulup yatsa, yaki qixixirdǝk yetiwalsa,...» degǝnning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Uxirdǝk yaki qixi xirdǝk Maraxⱪa yetiwalsa,...». ■ 49:9 Qɵl.24:9; Mik. 5:7. □ 49:10 «Yǝⱨudaning puxtidin» — ibraniy tilida«Yǝⱨudaning putliri arisidin» — demǝk, uning nǝslidin, puxtidin. «ⱪanunqiⱪarƣuqi» — yaki «idarǝ ⱪilƣuqining tutⱪan tayiⱪi». «xu ⱨoⱪuⱪ Igisi»— ibraniy tilida «Xiloⱨ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu uluƣbexarǝt toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.■ 49:10 Mat. 2:6. □ 49:11 «xarabta» — ibraniy tilida «üzüm ⱪenida».«exǝk balisini sortluⱪ üzüm teliƣa baƣlap ⱪoyar, ... libasini xarabta yuyup,Tonini üzüm xǝrbitidǝ yuyar» — demǝk, Yǝⱨuda ⱪǝbilisi xunqǝ bay boliduki,tǝhǝyni ǝng esil üzüm teliƣa baƣlaydu, tǝhǝyning uni tartip yuluwetixidinyaki uni yǝp ketixidin ⱪorⱪmaydu wǝ halisa keyimini yuƣanda suning ornidaxarab ixlitidu.

Yaritilix 49:12 177 Yaritilix 49:2212 Uning kɵzliri xarabtin ⱪizirip ketǝr,Qixliri süt iqkinidin ap’aⱪ turar.□13 Zǝbulun dengiz boyini makan ⱪilar,Makani kemilǝrning panaⱨgaⱨi bolar,Yǝr-zemini Zidonƣiqǝ yetip barar.■14 Issakar bǝstlik bǝrdǝm bir exǝktur,U ikki ⱪotan arisida yatⱪandur;15 U aramgaⱨning yahxi ikǝnlikigǝ ⱪarap,Zeminning esilliⱪini kɵrüp,Yük kɵtürüxkǝ mürisini egip,Alwanƣa ixlǝydiƣan ⱪul bolup ⱪalar.□16 Dan Israil ⱪǝbililiridin biri bolar,Ɵz hǝlⱪigǝ ⱨɵküm qiⱪirar.□17 Dan yol üstidiki yilan,Qiƣir yol üstidǝ turƣan zǝⱨǝrlik bir yilandur.U atning tuyiⱪini qeⱪip,At mingüqini arⱪiƣa mollaⱪ atⱪuzar.18 I Pǝrwǝrdigar, nijatingƣa tǝlmürüp kütüp kǝldim!19 Gadⱪa bolsa, ⱪaraⱪqilar ⱪoxuni ⱨujum ⱪilar;Lekin u tapinini besip zǝrbǝ berǝr.□20 Axirning tamiⱪida zǝytun meyi mol bolar,U xaⱨlar üqün nazu-nemǝtlǝrni tǝminlǝr.□21 Naftalidin qirayliⱪ gǝplǝr qiⱪar,U ǝrkin ⱪoyuwetilgǝn maraldur.22 Yüsüp mewilik dǝrǝhning xehidur,□ 49:12 «ⱪizirip ketǝr» — yaki «nurlinar». ■ 49:13 Yǝ. 19:10,11.□ 49:15 «aramgaⱨ» — bǝlkim Huda ɵzigǝ wǝdǝ ⱪilƣan miras

zeminining yahxi bir ⱪismini kɵrsǝtsǝ kerǝk. □ 49:16«Dan» — bu namning mǝnisi «ⱨɵküm» yaki «ⱨɵküm qiⱪarƣuqi»yaki «sotqi». □ 49:19 «Gad» — ibraniy tilida «Gad»ning mǝnisi«ⱪoxun» yaki «ⱨujum». □ 49:20 «Axirning tamiⱪida zǝytun meyi molbolar» — yaki «Axirning yeridin mol axliⱪ qiⱪar».


Bulaⱪning yenidiki kɵp mewilik xahtǝktur;Uning xahqiliri tamdin ⱨalⱪip kǝtkǝndur.□ ■23 Ya atⱪuqilar uningƣa azar ⱪilip,Uningƣa oⱪ atti, uningƣa nǝprǝtlǝndi.■24 Ⱨalbuki, uning oⱪyayi mǝzmut turar,Ⱪol-bilǝkliri ǝplik turƣuzular,Xu küq Yaⱪuptiki ⱪudrǝt Igisining ⱪolliridindur —(Israilning Ⱪoram Texi, yǝni uning Padiqisi Uningdinqiⱪar!)□25 Axu küq atangning Tǝngrisidindur — (U sanga mǝdǝtberǝr!)Yǝni Ⱨǝmmigǝ Ⱪadirdindur — U seni bǝrikǝtlǝr!Yuⱪirida asmanning bǝrikǝtliri bilǝn,Tɵwǝndǝ yatⱪan qongⱪur sularning bǝrikǝtliri bilǝn,Əmqǝk bilǝn baliyatⱪuning bǝrikiti bilǝn seni bǝrikǝtlǝr!□26 Sening atangning tiligǝn bǝrikǝtliri ata-bowilirimningtiligǝn bǝrikǝtliridin ziyadǝ boldi,Ular mǝnggülük taƣ-edirlarning qǝtlirigiqǝ yetǝr,Ular Yüsüpning bexiƣa qüxǝr,Yǝni ɵz ⱪerindaxliridin ayrim turƣuqining qoⱪⱪisiƣa□ 49:22 «dǝrǝhning xehi» — ibraniy tilida muxu yǝrdǝ «mewilik dǝrǝhningbalisi» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. Bu ikki jümlǝ iqidiki«mewilik» degǝn sɵz «Əfraim» degǝn sɵz bilǝn ipadilin-idu; oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki «Əfraim» degǝnningmǝnisi «ikki ⱨǝssǝ mewilik». «uning xahqiliri» — ibraniytilida «uning ⱪizliri». ■ 49:22 1Tar. 5:1. ■ 49:23 Yar.50:20. □ 49:24 «Israilning ⱪoram texi, yǝni uning padiqisi uningdinqiⱪar!» — demǝk, «Israilning Ⱪoram Texi», «uning ⱨǝⱪiⱪiy Padiqisi», yǝniⱩutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ Hudaning Ɵzidin qiⱪisu. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «(YǝniIsrailning Ⱪoram Texidin, uning Padiqisidindur)». □ 49:25 «ⱧǝmmigǝⱩadir» —Hudaning bir namidur.


tegǝr.□ ■27 Binyamin yirtⱪuq bɵridǝktur;Ətigǝndǝ u owni yǝr.Kǝqⱪurun u oljisini tǝⱪsim ⱪilar» — dedi.28 Bularning ⱨǝmmisi Israilning on ikki ⱪǝbilisi bolup,mǝzkur sɵzlǝr bolsa atisining ularƣa tiligǝn bǝht-bǝrikǝtsɵzliridur. U xuning bilǝn ularning ⱨǝrbirigǝ mas ke-lidiƣan bir bǝrikǝt bilǝn ularƣa bǝht-bǝrikǝt tilidi.

Yaⱪupning ɵlümi wǝ ahirⱪi wǝsiyiti29 Andin Yaⱪup ularƣa mundaⱪ tapilidi: — «Mǝn ǝmdiɵz ⱪowmimning ⱪexiƣa ⱪoxulimǝn. Silǝr meni ata-bowilirimning yenida, Ⱨittiylardin bolƣan Əfronning eti-zliⱪidiki ƣarƣa dǝpnǝ ⱪilinglar; 30 u ƣar bolsa Ⱪanaanzeminida Mamrǝning udulida, Makpelaⱨning etizliⱪida.Ƣarni Ibraⱨim gɵristan bolsun dǝp xu etizliⱪ bilǝn ⱪoxupⱧittiy Əfrondin setiwalƣanidi.■ 31 Xu yǝrdǝ Ibraⱨimayali Saraⱨ bilǝn dǝpnǝ ⱪilinƣan; xu yǝrdǝ Isⱨaⱪ ayali Ri-wkaⱨ bilǝnmu dǝpnǝ ⱪilinƣan; xu yǝrdǝ mǝnmu Leyaⱨnidǝpnǝ ⱪildim.■ 32 Bu etizliⱪ ⱨǝm iqidiki ƣar Ⱨǝtningǝwladliridin setiwelinƣanidi».33 Yaⱪup oƣulliriƣa bu wǝsiyǝtni tapilap bolup, putlirinikariwatta tüzlǝp, nǝpǝs tohtap ɵz ⱪowmiƣa ⱪoxuldi.■

□ 49:26 «Ular mǝnggülük taƣ-edirlarning qǝtlirigiqǝ yetǝr» — baxⱪabirhil tǝrjimisi: — «Ular mǝnggülük taƣlarning bǝrikǝtliridin ziyadǝboldi». «ɵz ⱪerindaxliridin ayrim turƣuqining...» — yaki «ɵzⱪerindaxliri arisidin ǝmir bolƣuqining...» ■ 49:26 Ⱪan.33:16 ■ 49:30 Yar. 23:9,16. ■ 49:31 Yar. 25:9; 35:29; Ros. 7:16.■ 49:33 Ros. 7:15.


Yaⱪupning dǝpnǝ ⱪilinixi1 Yüsüp atisining yüzigǝ ɵzini etip, uning üstidǝ yiƣlap,uni sɵydi. 2 Andin Yüsüpɵz hizmitidǝ bolƣan tewiplarƣaatisini mumiya ⱪilixni buyrudi; xuning bilǝn tewiplarIsrailni mumiya ⱪildi.□ 3 Buni ⱪilixⱪa ⱪiriⱪ kün kǝtti,qünki mumiya ⱪilixⱪa xunqilik kün ketǝtti. Misirliⱪlaruningƣa yǝtmix kün matǝm tutti.4-5 Uningƣa ⱨaza tutux künliri ɵtüp bolƣanda, YüsüpPirǝwnning ordisidikilǝrgǝ: — Mǝn nǝziringlarda iltipattapⱪan bolsam, Pirǝwnning ⱪulaⱪliriƣa sɵz ⱪilinglarki: —Atam manga ⱪǝsǝm ⱪildurup: «Mana mǝn ɵlimǝn; sǝnmeni mǝn Ⱪanaan zeminida ɵzüm üqün kolap ⱪoyƣangɵrgǝ dǝpnǝ ⱪilƣin» degǝnidi. Əmdi Pirǝwn manga ijazǝtbǝrgǝy, mǝn berip atamni dǝpnǝ ⱪilip bolup yenip kǝlsǝm,— dedi.■6 Pirǝwn jawabǝn: — Sǝn berip ɵzünggǝ atang ⱪǝsǝmⱪildurƣandǝk uni dǝpnǝ ⱪilƣin, dedi.7 Xuning bilǝn Yüsüp atisini dǝpnǝ ⱪilƣili mangdi.Pirǝwnning barliⱪ hizmǝtkarliri, ordining aⱪsaⱪalliri ⱨǝmMisir zeminidiki aⱪsaⱪallar uning bilǝn ⱨǝmraⱨ bolupmangdi. 8 Yüsüpning ɵyidiki ⱨǝmmisi, ⱪerindaxliri wǝatisiningɵyidikilǝrmu billǝ bardi; ular pǝⱪǝt kiqik baliliri,ⱪoy-kala padilirini Goxǝn yurtida ⱪoyup kǝtti. 9 Uningbilǝn yǝnǝ jǝng ⱨarwiliri wǝ atliⱪlarmu billǝ bardi; xuningbilǝn ular naⱨayiti qong bir ⱪoxun boldi.□ 50:2 «mumiya ⱪilix» — adǝmning jǝsitini qirixtin saⱪlaxtin ibarǝttur.Misirda alaⱨidǝ mumiya ⱪilix kǝspi bilǝn xuƣullanƣuqilar bar idi; lekin u kix-ilǝr mumiya ⱪilƣanda kɵp butpǝrǝslik murasimlirini ɵtküzǝtti,xunga Yüsüp ularni ixlǝtmǝy, bǝlki ɵz tewiplirini xu ixⱪabuyrudi. ■ 50:4-5 Yar. 47:29.


10 Ular Iordan dǝryasining u tǝripidiki «Atadninghamini»ƣa yetip kǝlgǝndǝ, xu yǝrdǝ ⱪattiⱪ wǝ ⱨǝsrǝtlikyiƣa-zar ⱪilip matǝm tutup yiƣlaxti. Yüsüp atisiüqün yǝttǝ kün matǝm tutti. 11 Xu yurtta olturuxluⱪⱩanaaniylar Atadning haminida bolƣan bu matǝmnikɵrüp: — Bu misirliⱪlarning intayin ⱪattiⱪ tutⱪanⱨazisi boldi, deyixti. Bu sǝwǝbtin u jayning nami «Abǝl-Mizraim» dǝp ataldi; u Iordan dǝryasining u tǝripididur.□12 Yaⱪupning oƣulliri uning ɵzlirigǝ tapiliƣinidǝk ⱪildi;13 uning oƣulliri uni Ⱪanaan zeminiƣa elip berip, Mam-rǝning udulida, Makpelaⱨning etizliⱪining iqidiki ƣardadǝpnǝ ⱪildi. Xu ƣarni Ibraⱨim ⱪǝbristanliⱪ ⱪilay dǝpMakpelaⱨning etizliⱪi bilǝn ⱪoxup Ⱨittiy Əfrondin seti-walƣanidi.■ 14 Yüsüp atisini dǝpnǝ ⱪilƣandin keyin,ɵzi, ⱪerindaxliri, xundaⱪla atisini dǝpnǝ ⱪilixⱪa uningƣaⱨǝmraⱨ bolup qiⱪⱪan ⱨǝmmǝ hǝlⱪlǝr Misirƣa yenipkǝldi.

Yüsüpning ⱪerindaxlirini hatirjǝm ⱪilixi15 Lekin Yüsüpning ⱪerindaxliri atisining ɵlüp kǝtkininikɵrgǝndǝ: — Əmdi Yüsüp bizgǝ düxmǝn bolup bizninguningƣa ⱪilƣan barliⱪ yamanliⱪimizni üstimizgǝ yan-durarmikin, deyixti.16 Ular Yüsüpning ⱪexiƣa adǝm ǝwǝtip: — Atiliri ɵlüxtinilgiri bizgǝ wǝsiyǝt ⱪilip tapilap: — 17 «Silǝr Yüsüpkǝ: —Akiliring sanga rǝzillik ⱪilƣanidi; ǝmdi ularning asiyliⱪiⱨǝm gunaⱨini kǝqürgin! — dǝnglar» — degǝnidi. Ⱨazirsilidin ɵtünümizki, atilirining Hudasining bǝndilirining□ 50:11 «Abǝl-Mizraim» — mǝnisi: «misirliⱪlarning matimi» wǝ «misir-liⱪlarning etizliⱪi» degǝnlǝrni bildürüxi mumkin. «Iordan dǝryasining utǝripidǝ» bolsa Iordan dǝryasining xǝrⱪiy tǝripidǝ. ■ 50:13 Yar. 23:16;Ros. 7:15,16.


asiyliⱪini kǝqürgǝyla! — dedi. Yüsüp bu gǝplǝrni anglapyiƣlidi.18 Andin akiliri kelip uning aldida ɵzlirini yǝrgǝ etip: —Mana, biz silining ⱪulliridurmiz! — dedi.19 Lekin Yüsüp ularƣa jawabǝn: — Ⱪorⱪmanglar! Mǝn Hu-daning ornida turuwatamdim?■ 20 Silǝr dǝrwǝⱪǝ mangaxu ixni yaman niyǝt bilǝn ⱪildinglar; lekin Huda bügünkikündikidǝk nurƣunliƣan hǝlⱪning jenini tirik saⱪlapⱪelix üqün xu ixni yahxiliⱪⱪa bekitkǝnidi. 21 Xunga ǝmdiⱪorⱪmanglar; mǝn ⱨǝm silǝrni ⱨǝm bala-qaⱪiliringlarnibaⱪimǝn, — dedi wǝ ularning kɵnglini hatirjǝm ⱪilipmeⱨirlik gǝp ⱪildi.

Yüsüpning alǝmdin ɵtüxi22 Yüsüp atisining jǝmǝti bilǝn billǝ Misirda turup ⱪaldi.Yüsüp bir yüz on yil ɵmür kɵrdi. 23 Bu tǝriⱪidǝ YüsüpƏfraimning üqinqi ǝwladini kɵrdi; Manassǝⱨning oƣliMakirning balilirimu uning tizliri üstidǝ tuƣuldi.□ ■24 Yüsüp ⱪerindaxliriƣa: — Mǝn ɵlüp ketimǝn; lekinHuda qoⱪum silǝrni yoⱪlap silǝrni bu zemindin qiⱪirip,Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupⱪa berixkǝ ⱪǝsǝm ⱪilip wǝdǝⱪilƣan zeminƣa yǝtküzidu, — dedi.□ ■25 Andin Yüsüp yǝnǝ ⱪerindaxliriƣa ⱪǝsǝm iqküzüp:«Huda silǝrni qoⱪum yoⱪlaydu; xu qaƣda silǝr mening■ 50:19 Yar. 45:5. □ 50:23 «Makirning balilirimu uning tizliriüstidǝ tuƣuldi» — degǝn ibarǝ bǝlkim: (1) Yüsüp muxu qǝwrilirigǝɵziningoƣulliridǝk ⱪaraytti; (2) muxu qǝwriliri Yüsüpning biw-asitǝ mirashori ⱪilindi. ■ 50:23 Qɵl. 32:39. □ 50:24«Hudaning yoⱪlixi» — ibraniy tilida «yoⱪlax» degǝn bu peil Huda bilǝnmunasiwǝtlikIxlitilgǝn bolsa, Uning ƣǝmhorluⱪ ⱪilixi, insanning ⱨalidinhǝwǝr elixiniɵz iqigǝ alidu. ■ 50:24 Ibr. 11:22.

Yaritilix 50:26 183 Yaritilix 50:26sɵngǝklirimni elip, bu yǝrdin qiⱪip ketixinglar kerǝk», —dedi.□ ■26 Yüsüp bir yüz on yaxⱪa kirgǝndǝ wapat tapti. Ular unimumiya ⱪilip, Misirda bir meyit sanduⱪiƣa selip ⱪoydi.

□ 50:25 «yoⱪlax» — toƣruluⱪ 24-ayǝt wǝ izaⱨatini kɵrüng. ■ 50:25Mis. 13:19; Yǝ. 24:32.

184Muⱪeddes Kalam (yǝngi yeziⱪ)

The Holy Bible in the Uyghur language, written in Pinyin script维吾尔语圣经 (拉丁文字)

Copyright © 2010 Mukeddes Kalam - Uyghur Bible Translation CommitteeLanguage: Uyghur tili (Uyghur)This translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution Share-Alike license 4.0.You have permission to share and redistribute this Bible translation in any format andto make reasonable revisions and adaptations of this translation, provided that:

You include the above copyright and source information.If you make any changes to the text, you must indicate that you did so in a way

that makes it clear that the original licensor is not necessarily endorsing yourchanges.

If you redistribute this text, you must distribute your contributions under the samelicense as the original.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just foruse with those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.Note that in addition to the rules above, revising and adapting God's Word involves agreat responsibility to be true to God's Word. See Revelation 22:18-19.2021-01-12PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 12 Feb 2021 from source files dated 22 Dec2020b6bd0959-14d2-5233-b340-6f210a8f13c5

http://www.ethnologue.org/language/uig

http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/

http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/

Yaritilix - World English Bible · 2020. 7. 29. · asmandiki barliⱪ yultuzlar wǝ...

Documents

Transcript of Yaritilix - World English Bible · 2020. 7. 29. · asmandiki barliⱪ yultuzlar wǝ...