Wzornictwo Raport w.pelna

8/2/2019 Wzornictwo Raport w.pelna

1/65

Raport zosta opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i DziedzictwaNarodowego jako jeden zRaportw o Stanie Kultury, podsumowujcych zmiany,

jakie dokonay si w sektorze kultury w Polsce w cigu ostatnich dwudziestu lat.

Treci zawarte w Raportach o Stanie Kultury odzwierciedlaj wycznie pogldy ichautorw.

Raporty o Stanie Kultury obejmujnastpujce obszary tematyczne:

Raport o stanie i zrnicowaniach kultury miejskiej;

Raport o finansowaniu i zarzdzaniu instytucjami kultury;

Raport o systemie ochrony dziedzictwa kulturowego;

Raport o muzeach;

Raport o wzornictwie;

Raport o rynku dzie sztuki;

Raport o ksice;

Raport o teatrze;

Raport o tacu wspczesnym;

Raport o kinematografii;

Raport o szkolnictwie artystycznym;

Raport o edukacji kulturalnej;

Raport o digitalizacji dbr kultury;

Raport o mediach audiowizualnych;

Raport o promocji Polski przez kultur.


2/65


3/65

Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego,

jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.

1

Spis treci

1. Tezy wyjciowe1.1. Wzornictwo jako element kultury materialnej1.2. Spoeczne funkcje wzornictwa1.3. Rola Instytutu Wzornictwa Przemysowego

2. Diagnoza stanu polskiego wzornictwa2.1. Definicja wzornictwa wedug ICSID2.2. Wzornictwo jako sektor bran kreatywnych

2.3. Ksztacenie specjalistw w zakresie wzornictwa2.3.1. System szkolnictwa wyszego2.3.2.Wysoki poziom ksztacenia artystycznego i warsztatu projektowania2.3.3. Niedostatki ksztacenia probiznesowego i praktyk zawodowych2.3.4. Ksztacenie w rzemiole2.4. rodowisko projektantw wzornictwa2.4.1. Klasyfikacja dziaalnoci projektantw wzornictwa2.4.2. Grupa zawodowa projektantw wzornictwa2.4.3. Stowarzyszenia projektantw2.5. Upowszechnianie wzornictwa2.5.1. Instytut Wzornictwa Przemysowego

2.5.2. Orodek Wzornictwa Nowoczesnego Muzeum Narodowego w Warszawie2.5.3. Regionalne projekty upowszechniania wzornictwa2.5.4. Promocja wzornictwa na festiwalach i targach2.5.5. Promocja Polski poprzez wzornictwo2.5.6. Upowszechnianie wzornictwa w mediach2.6. Tradycje polskiego wzornictwa2.6.1. Okres midzywojenny2.6.2. Demokratyczne wzornictwo powojenne2.6.3. Wzornictwo w gospodarce rynkowej i spoeczestwie demokratycznym2.7. Ochrona wasnoci intelektualnej2.7.1. Sytuacja prawna i pomoc pastwa2.7.2. Skala problemu i praktyka ochrony wasnoci intelektualne2.8. Analiza sabych i mocnych stron oraz szans i zagroe w obszarze wzornictwa

(analiza SWOT)

3. Tendencje i kierunki rozwoju wzornictwa w Unii Europejskiej oraz wPolsce. Rekomendacje.

3.1. Wzornictwo jako przemys kultury o szerokim zasigu oddziaywania i duym wspuczestnictwie3.2. Rosnce zainteresowanie spoeczne wzornictwem rozumianym jako element jakoci ycia

(life style), zagroenie tabloidyzacj3.3. Globalizacja, mobilno midzynarodowa, zagraniczna promocja Polski, wsppraca w

ramach Unii Europejskiej


4/65



2

3.4. Rosncy udzia samorzdw, firm i organizacji pozarzdowych w upowszechnianiuwzornictwa

3.5. Rekomendacje3.51. Strategia rozwoju wzornictwa jako przemysu kultury3.5.2. Ksztacenie w zakresie wzornictwa3.5.3. rodowisko projektantw wzornictwa3.5.4. Upowszechnianie wzornictwa3.5.5. Wykorzystanie tradycji polskiego wzornictwa3.5.6. Ochrona praw autorskich

4. Materiay rdowe

ZacznikiZacznik 1: Dowiadczenia i kompetencje Instytutu Wzornictwa PrzemysowegoZacznik 2: Przykady dobrych praktykZacznik 3: Podsumowanie wynikw bada na temat aplikacji wzornictwaZacznik 4: Podsumowanie raportw ONZ i Komisji Europejskiej


5/65



3

1. Tezy wyjciowe1.1. Wzornictwo jako element kultury materialnej

Wzornictwo (design) odgrywa istotn rol w ksztatowaniu kultury materialnej

spoeczestwa. Z powodu wysokiego stopnia wspuczestnictwa odbiorcw mona

je porwna z takimi dziedzinami jak film czy media. Wzornictwo jest najpopularniejsz,

najatwiej dostpni najbardziej demokratycznsztuk, moe ksztatowa gusta wiadomych

odbiorcw i rozwizywa problemy indywidualne i spoeczne. Istotne znaczenie wzornictwa

dla rozwoju konkurencyjnej gospodarki nie stoi w sprzecznociz jego rosncym znaczeniem dla kultury; we wspczesnym wiecie wzrasta znaczenie

konwergencji zjawisk przemys i sztuka, czyli gospodarka i kultura, obszary te mog

i powinny wzajemnie korzysta ze swoich zasobw i wartoci.

Obcowanie z piknymi, funkcjonalnymi, bezpiecznymi, dobrze zaprojektowanymi

przedmiotami w otaczajcym nas rodowisku cywilizacyjnym jest najbardziej demokratyczn

formobcowania z kulturmaterialn.

Przewartociowana i poszerzona definicja kultury materialnej obejmuje obecnieprzemysy oparte o treci chronione prawami autorskimi, takie jak wzornictwo,

architektura, media, reklama. O dostrzeganiu tej ewolucji wiadczy ujcie tematu wzornictwa

w raporcie na temat polskiej kultury.

Rola wzornictwa i moliwoci wykorzystania jego potencjau oraz wyksztaconej kadry

projektantw zostaa doceniona w obszarze gospodarki, dowodzi tego midzy innymi

umieszczenie w priorytetach i dziaaniach rzdowych programw operacyjnych.

W obszarze kultury nie moemy jeszcze mwi o tego rodzaju przeomie, istniejceinstytucje kultury i decydentw cechuje zachowawczo, upowszechnianie wzornictwa jest

stymulowane przez samorzdy, organizacje pozarzdowe i komercyjnie dziaajce firmy.

1.2. Spoeczne funkcje wzornictwa

Ronie spoeczne zainteresowanie wzornictwem. Jednak stymulowane jest ono gwnie

przez media, ktre dziedzin t promuj jako skadow jakoci ycia (life style),

co w poczeniu z niedostatecznym wspieraniem jej kulturotwrczej roli rodzi zagroenie


6/65



4

tabloidyzacji dostrzegania wycznie aspektu atrakcyjnoci zaprojektowanej formy

czy kolorystyki przedmiotu.W rzeczywistoci wzornictwo oferuje znacznie wicej; jego rol jest rozwizywanie

problemw spoecznych (ekologia, oszczdno energii, zrwnowaony rozwj, oswajanie

nowych technologii) i indywidualnych (funkcjonalno, ergonomia). Taka jest wanie

tradycja polskiego demokratycznego wzornictwa powojennego, ktre stworzyo na przykad

meblociankKowalskiego. W tym duchu nadal ksztaceni spolscy projektanci wzornictwa,

pracujcy notabene dla najlepszych wiatowych marek.

Potrzebujemy mdrej krytyki wzornictwa, po to by wskazywa na jego warto dodan.

Potrzebujemy programu upowszechniania wzornictwa, w ktrym finanse bdprzeznaczane

na projekty, a nie na instytucje. Program ten powinien obj zarwno tradycj,

jak i dzisiejsze osignicia.

1.3. Rola Instytutu Wzornictwa Przemysowego

Instytut Wzornictwa Przemysowego (IWP) od 1950 r. upowszechnia wzornictwo

i prowadzi prace badawcze, dostrzegajc interdyscyplinarn natur tej dziedziny, rozpitej

midzy sztuki przemysem1.

Od pitnastu lat IWP prowadzi te program monitorowania i promocji wzornictwa pod

mark Dobry Wzr, co roku wyrniajc najlepsze produkty godami Dobry Wzr i Wzr

Roku, w kategoriach produktw dla domu, do miejsca pracy i sfery publicznej. Od 2010 r.

program Dobry Wzr obejmie take ocenusug.

W 2008 r. IWP rozpocz 3,5-letni kompleksowy projekt systemowy, finansowany

w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, dotyczcy tworzenia

rodowiska umoliwiajcego powstawanie coraz lepszych i efektywniejszych produktw.

W zakres projektu wchodz warsztaty dla ponad 100 projektantw wzornictwa i 550

przedsibiorcw; portal internetowy z platform e-learning;

i organizacja ponad dziesiciu wystaw upowszechniajcych dobre wzorce polskiego

i wiatowego wzornictwa realizowane we wsppracy z 30 partnerami lokalnymi.

1

Szerzej o dziaalnoci Instytutu zob. Zacznik 1.


7/65



5

IWP realizuje od dwch lat program promocji wzornictwa we wsppracy

z samorzdem miasta Gdynia, pod nazw Gdynia Design Days, ujty jako projekt flagowyw Strategii Rozwoju Regionu Morza Batyckiego, przyjtej w b.r. przez KomisjEuropejsk.

IWP podj wysiek dokumentowania dorobku polskich projektantw wzornictwa,

przygotowujc Sownik Projektantw Polskich, dostpny on-line, obejmujcy obecnie ponad

600 pozycji.

2. Diagnoza stanu polskiego wzornictwa

2. 1. Definicja wzornictwa wedug ICSID

Wzornictwo (design), zgodnie z definicj przyjt przez International Council

of Societies of Industrial Design (ICSID), jest dziaalnoci twrcz, majc na celu

okrelenie wieloaspektowych cech przedmiotw, procesw, usug oraz ich caych zespow

w caociowych cyklach istnienia. Wzornictwo stanowi wic gwny czynnik zarwno

innowacyjnego humanizowania technologii, jak i wymiany kulturalnej i gospodarczej2.

Wzornictwo zajmuje si produktami, usugami i systemami, powstajcymi na skutek

dziaania narzdzi, organizacji i logiki, jakie wprowadzia industrializacja nie tylko

w przypadku wytwarzania seryjnego. Przymiotnik przemysowy w odniesieniu

do wzornictwa musi wiza si z pojciem przemysu jako sektora produkcji

lub historycznym pojciem dziaalnoci wytwrczej. Wzornictwo zatem to dziaalno

angaujc szerokie spektrum specjalistw, obejmujca swym zasigiem produkty, usugi,

grafik, wntrza oraz architektur. cznie dziaanie te w harmonii z innymi pokrewnymi

profesjami powinny podnosi warto egzystencji ludzkiej.

Pojcie projektant wzornictwa odnosi si zatem do jednostki uprawiajcej profesj

intelektualn, a nie po prostu rzemioso lub wiadczenie usug dla przedsibiorstw.

Wzornictwo odnosi si nie tylko do strony wizualnej (estetycznej, artystycznej)

produktu czy usugi (jak to czsto potocznie jest rozumiane), ale integruje rne obszary,

takie jak kultura, nauka czy technika (rys. 1).

2

http://www.icsid.org/about/about/articles31.htm [dostp 30.10.2008].


8/65



6

Rysunek 1. Wzornictwo przemysowe

rdo: Jerzy Ginalski, Marek Liskiewicz, Janusz Seweryn ().Rozwj nowego produktu, Krakw 1994, ASP

Krakw.

Ze wzgldu na swj zasig i dostpno dla wszystkich grup spoecznych wzornictwo

ma szerokie oddziaywanie na spoeczestwo, porwnywalne tylko z mediami.

2.2. Wzornictwo jako sektor bran kreatywnych

Wzornictwo rozpatrywane w kategoriach gospodarczych jest zaliczane do tzw. sektora

bran kreatywnych, obok sztuki, rzemiosa, mediw, reklamy czy architektury. Istnieje wiele

definicji tego sektora. Wedug definicji proponowanej przez brytyjski Department

for Culture, Media and Sport, za kreatywne uwaa si te brane, ktre s oparte

na indywidualnej twrczoci, zdolnociach i talencie, a ponadto ze wzgldu na wytwarzan

warto intelektualnmajpotencja tworzenia nowych miejsc pracy i kreowania okrelonego

dochodu3.

Spotyka si take odmienne definicje, tworzone dla potrzeb okrelonych programw

czy strategii rozwoju regionalnego, czego przykadem moe by definicja uyta przez wadze

Berlina przy tworzeniu strategicznego programu rozwoju Berlin City of Design. Wedug

3 Design Council, The Business of Design,

http://www.designcouncil.org.uk/Documents/About%20design/Facts%20and%20figures/The%20Busi

ness%20of%20Design.pdf[dostp 30.10.2008].


9/65



7

tej definicji brane kreatywne obejmuj wszystkie firmy lub osoby wytwarzajce

lub dostarczajce dobra kultury w ramach prywatnych struktur prawnych dziaajcychdla osigania zyskw. Za elementy sektora kreatywnego uwaa si tu take niektre

przedsiwzicia z sektora publicznego, np. sklepiki i kawiarnie muzealne finansowane

ze rodkw publicznych.

Wedug belgijskiej firmy doradczej KEA European Affairs, ktra przygotowaa raport

The Economy of Culture in Europe, sektor kreatywny wraz z sektorem kultury skadaj si

na tzw. twrczgospodark(tabela 1.).

Tabela 1. Brane sektora kreatywnego

Sektor Brane Subbrane Charakterystyka

Sztuka wizualna rzemioso, malarstwo,

fotografia

performing arts teatr, taniec, opera, cyrk

Sztuka

Dziedzictwo

kultury

muzea, biblioteki, zabytki

dobra kultury do konsumpcji na miejscu,

nieprzemysowe: targi sztuki, wystawy,

koncerty

film i video Kina

Telewizja i radio

gry wideo

Muzyka rynek pyt

Media

ksiki i pyty

dobra kultury do masowego

rozpowszechniania opartego na prawach

autorskich

Design moda, grafika,

produkt, wntrza

Architektura

Reklama

skala dziaa przemysowa lub pojedyncze

egzemplarze,

rozpowszechnianie produktw oparte na

prawach autorskich i znakach towarowych,

wykorzystanie kreatywnoci ludziwywodzcych si z sektorw sztuki i

mediw jako czynnika rozwoju

rdo: The Economy of Culture in Europe. Raport KEA European Affairs dla KomisjiEuropejskiej, padziernik 2006, s. 355.

Wzornictwo, stymulujc rozwj gospodarczy, wzrost zamonoci kraju

i obywateli, ma niezaprzeczalnie pozytywny wpyw na rozwj kulturowy spoeczestwa.


10/65



8

Tradycyjne postrzeganie wzornictwa jako czynnika kulturotwrczego nie traci znaczenia

wobec roli wzornictwa we wspczesnej gospodarce.

2.3. Ksztacenie specjalistw w zakresie wzornictwa

2.3.1. System szkolnictwa wyszego

Rocznie mury uczelni opuszcza 120-140 absolwentw wzornictwa z dyplomem

magistra, a ok. 300 absolwentw uzyskuje licencjat, z czego niewielki odsetek (10-15%)

podejmuje praczgodnie z wyuczonym zawodem. Pozostali pracuj w branach, w ktrych

mog wykorzysta swoje przygotowanie plastyczne. Wielu projektantw po studiachwyjeda za granic.

Wydziay wzornictwa tradycyjnie istniay na uczelniach o profilu artystycznym.

Obecnie kierunek ten otwarty jest na siedmiu uczelniach pastwowych:

Akademia Sztuk Piknych w Warszawie,

Akademia Sztuk Piknych im. Wadysawa Strzemiskiego w odzi,

Akademia Sztuk Piknych w Gdasku,

Akademia Sztuk Piknych w Katowicach,

Akademia Sztuk Piknych w Poznaniu,

Akademia Sztuk Piknych we Wrocawiu,

Akademia Sztuk Piknych im. Jana Matejki w Krakowie,

Akademia Sztuk Piknych we Wrocawiu.

W ostatnich latach wydziay wzornictwa otwierane s take na uczelniach o profilu

technicznym, gdzie ksztaceni sprojektanci-inynierowie:

Politechnika Koszaliska,

Politechnika dzka,

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jdrzeja niadeckich

w Bydgoszczy.

Powstay te wydziay wzornictwa na uczelniach niepublicznych:

Gliwicka Wysza Szkoa Przedsibiorczoci,

Wysza Szkoa Techniczna w Katowicach,

Wysza Szkoa Handlowa im. Bolesawa Markowskiego w Kielcach,


11/65



9

Wysza Szkoa Sztuki i Projektowania w odzi,

Szkoa Wysza Rzemios Artystycznych w Warszawie,Szkoa Wysza Rzemios Artystycznych w Warszawie (w likwidacji),

Schola Posnaniensis Wysza Szkoa Sztuki Stosowanej (pozwolenie cofnite).

Nie wszystkie uczelnie wysze dziaaj ju w peni zgodnie z Kart Bolosk,

podpisanw 1999 r., np. nie wszdzie studia z zakresu wzornictwa odbywajsiw systemie

dwustopniowym (tabela 2.).

Tabela 2. Tryb studiw na wydziaach wzornictwa

Typ studiw

Nazwa uczelni

Ist.stacjonarne

I.st.niestacjonarne

II.st.stacjonarne

IIst.niestacjonarne

magisterskie

jednolite

Akademia Sztuk Piknych w Warszawie x x

Akademia Sztuk Piknych im. Wadysawa Strzemiskiego w odzi x

Akademia Sztuk Piknych w Gdasku x

Akademia Sztuk Piknych w Katowicach xAkademia Sztuk Piknych w Poznaniu x x x

Akademia Sztuk Piknych we Wrocawiu x x x

Akademia Sztuk Piknych im. Jana Matejki w Krakowie x x x

Akademia Sztuk Piknych we Wrocawiu x x x

Politechnika dzka x x x x

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jdrzeja niadeckich

w Bydgoszczy

x

Politechnika Koszaliska x x

Gliwicka Wysza Szkoa Przedsibiorczoci x x

Wysza Szkoa Techniczna w Katowicach x x

Wysza Szkoa Handlowa im. Bolesawa Markowskiego w Kielcach x x

Wysza Szkoa Sztuki i Projektowania w odzi x x x x

Schola Posnaniensis Wysza Szkoa Sztuki Stosowanej cofnite pozwolenie MNiSW

Szkoa Wysza Rzemios Artystycznych w Warszawie w likwidacji

rdo: Opracowanie wasne.

2.3.2. Wysoki poziom ksztacenia artystycznego i warsztatu projektowania

Ksztacenie studentw w obszarze kreatywnoci, podstaw kulturowych, warsztatu

projektowania odbywa si na poziomie porwnywalnym ze standardem europejskim. Polscy


12/65



10

studenci zdobywajnagrody w konkurach midzynarodowych. Wysoko oceniany jest poziom

prac prezentowanych na wystawach koczcych rok akademickii innych wystawach dla modych projektantw, wrd ktrych wymieni naley:

Design Modych (od 2008 r. Fortis Young Design) wystawa organizowana przez

IWP,

Biennale Projektowania w Krakowie,

Polski aneks do IDoT (Italian Design on Tour),

Spotkanie wystawa Wydziau Wzornictwa Przemysowego ASP w Warszawie,

Design PL wystawa zaprezentowana w 2006 r. na ASP w Warszawie,

Wobec konsumpcji wystawa zorganizowana przy pomocy Instytutu Adama

Mickiewicza w ramach 4. Biennale Projektowania w Saint-tienne we Francji,

Na 5. Biennale w Saint-tienne w 2006 r. zostay pokazane efekty wsppracy uczelni

z producentami. Z uczelniami polskimi wsppracuj wiatowe firmy doceniajce potencja

polskich projektantw (np. Alessi, IKEA, Nokia z ASP

w Warszawie, Volkswagen z ASP we Wrocawiu czy Hans Grohe i producenci mebli

z Wydziaem Architektury i Wzornictwa ASP w Poznaniu).

Polscy studenci korzystaj z moliwoci studiowania w uczelniach zagranicznych

w ramach programu Socrates-Erasmus. ASP w Krakowie i w Warszawie s czonkami

Midzynarodowego Stowarzyszenia Szk Artystycznych, Projektowania i Mediw

CUMULUS, co poszerza ich moliwoci kontaktw z partnerami zagranicznymi.

2.3.3. Niedostatki ksztacenia probiznesowego i praktyk zawodowych

W okrelonych przez MNiSW standardach ksztacenia w zakresie wzornictwa4 brak

jednoznacznych sformuowa co do treci i elementw ksztacenia probiznesowego, czyli:

- metodyki wdraania i zarzdzania nowym produktem wzorniczym;

4 Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 13 wrzenia 2007 r. w sprawie

standardw ksztacenia dla poszczeglnych kierunkw oraz poziomw ksztacenia, a take trybu

tworzenia i warunkw, jakie musi spenia uczelnia, by prowadzi studia midzykierunkowe oraz

makrokierunki (Dz.U. z 2007 r., nr 164, poz. 1166), Zacznik nr 114 Standardy ksztacenia

dla kierunku studiw: Wzornictwo.


13/65



11

- prawnej ochrony wasnoci intelektualnej, w tym prawa autorskiego;

- przyszej roli absolwenta na rynku, problematyki zakadania wasnej dziaalnocigospodarczej, mechanizmw rynkowych, prawnych i finansowo-fiskalnych;

- wsppracy z przedsibiorstwami i w zespoach interdyscyplinarnych.

Tylko wybrane uczelnie wysze, widzce potrzeby i wymagania wspczesnej

gospodarki wobec przyszych projektantw wzornictwa i wychodzce poza minima

programowe, realizujrozszerzone, autorskie programy ksztacenia. Przykadem jest Wysza

Szkoa Sztuki i Projektowania w odzi, gdzie na Wydziale Wzornictwa

w Katedrze Projektowania Tkaniny, Ubioru, Biuterii i Obuwia proces badawczy

i dydaktyczny nie tylko skupia si na problemach: nauczania rysunku technicznego,

technologii materiaowej i produkcyjnej, konstruowania oraz modelowania postaci podmiotu

badanego lub projektowanego, analizy i budowy formy plastycznej, analizy

i budowy formy wzorniczej, ergonomii, ale take obejmuje metodyk projektowania

i wdraania nowego produktu.

W programach ksztacenia mao uwagi powica si te praktykom i staom

w przemyle czy w profesjonalnych studiach projektowych w kraju i za granic. Brakuje

systemowego wsparcia rozwoju kontaktw i wsppracy midzyuczelnianej, przede

wszystkim szk artystycznych z uczelniami technicznymi i ekonomicznymi wsppraca

tego typu jest raczej wyjtkiem ni regu (np. wsppraca Wydziau Wzornictwa

Przemysowego ASP w Warszawie i Wydziau Samochodw i Maszyn Roboczych

Politechniki Warszawskiej). Wzorem w tym zakresie moe by programManagement of New

Product Development, realizowany w ramach programu europejskiej wsppracy

midzyuczelnianej TEMPUS, w ktrym na pocztku lat dziewidziesitych uczestniczyli

wykadowcy i studenci Wydziau Form Przemysowych ASP w Krakowie i Wydziau

Wzornictwa Przemysowego ASP w Warszawie. Dziki temu programowi powsta

podrcznik Rozwj nowego produktu autorstwa Jerzego Ginalskiego, Marka Liskiewicza

i Janusza Seweryna, pierwsza w Polsce publikacja tego rodzaju 5.

5

J. Ginalski, M. Liskiewicz, J. Seweryn,Rozwj nowego produktu, ASP Krakw, Krakw 1994.


14/65



12

2.3.4. Ksztacenie w rzemiole

Specyficznym obszarem ksztacenia projektantw s brane, w ktrych przewaadziaalno rzemielnicza. Rzemioso dysponuje bowiem wasnym, niezalenym systemem

nadawania tytuw kwalifikacyjnych czeladnika i mistrza funkcjonujcym na podstawie

ustawy o rzemiole z dnia 22 marca 1989 r.6 Przykadem moe by brana zotniczo-

jubilerska i bursztyniarska. Jubilerstwo jest nauczane w Polsce na poziomie szk rednich

i wyszych, w nielicznych szkoach o profilu plastycznym.

2.4. rodowisko projektantw wzornictwa

2.4.1. Klasyfikacja dziaalnoci projektantw wzornictwa

Do 1 stycznia 2008 r. w systemie Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD) wzornictwo

przemysowe nie byo odrbnie sklasyfikowane, figurowao pod numerem 74.87.B

Pozostaa dziaalno komercyjna gdzie indziej niesklasyfikowana.

Z pocztkiem 2008 r. wesza w ycie nowa statystyczna klasyfikacja, wzorowana

na klasyfikacji wsplnotowej. Zmiany nie sprowadzaj si do korekty numeracji,

wprowadzono nowy podzia merytoryczny, pojawiy si nowe dziaalnoci, ktrych

brakowao w starym systemie.

W nowej klasyfikacji wzornictwo zostao wyodrbnione pod numerem 74.10.Z

Dziaalno w zakresie specjalistycznego projektowania. Podklasa ta obejmuje:

projektowanie wzornictwa tkanin, odziey, obuwia, biuterii, mebli

i pozostaego wystroju i dekoracji wntrz oraz pozostae wzornictwo wyrobw

uytku osobistego i gospodarstwa domowego;

projektowanie przemysowe, tj. tworzenie i rozwj projektw

i specyfikacji, ktre optymalizuj uytkowanie, warto i wygld wyrobw,

wcznie z okreleniem materiaw, mechanizmw, ksztatu, koloru i

6 Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 4 grudnia 2002 r. w sprawie

egzaminw kwalifikacyjnych na tytuy czeladnika i mistrza w zawodzie, przeprowadzanych przez

komisje egzaminacyjne izb rzemielniczych (Dz.U. z 2003 r., nr 20, poz.171).


15/65



13

wykoczeniem powierzchni wyrobu, biorc pod uwag cechy

i potrzeby uytkownikw, bezpieczestwo, popyt, sposb dystrybucji,uytkowanie i konserwacj;

dziaalno projektantw graficznych, dziaalno dekoratorw wntrz.

W 2008 r. do Midzynarodowego systemu kwalifikowania dziaalnoci zosta

wprowadzony kod NACE 74.10 Wyspecjalizowane usugi projektanckie (specialized

design activities), co pozwoli na precyzyjny monitoring dziaalnoci gospodarczej

w tym obszarze.

2.4.2. Grupa zawodowa projektantw wzornictwa

W 2007 r.Bureau of European Design Associations (BEDA) przygotowao krtki raport

dotyczcy przemysu kreatywnego7, ktry zawiera dane dotyczce przemysu kreatywnego

w 2006 r., w tym liczbprojektantw w pastwach Unii Europejskiej.

Tabela 3. Przemys kreatywny w krajach Unii Europejskiej

Kraj Wielko obrotw

przemysu kreatywnego

(w mln euro)

Procent PKB Liczba projektantw

Austria 1 560 0,67 9 500

Dania 591 0,30 11 000

Estonia 40 0,40 2 000

Francja 2 400 0,15 12 000

Grecja 10 0,01 8 500

Hiszpania 817 0,09 21 200

Holandia 2 600 0,57 46 000Irlandia 600 0,40 8 000

Luksemburg 36 0,14 900

Niemcy 6 900 0,32 80 000

Norwegia 350 0,16 2 100

7 BEDA, The Bureau of European Design Associations (2006), European Design Report. The

European Design Industry in Facts and Figures.


16/65



14

Polska 57 0,02 6 000

Szwajcaria 1 700 0,60 12 000

Szwecja 838 0,31 10 000

Wielka Brytania 16 700 0,99 185 500

Wochy 900 0,07 14 800

rdo: BEDA, The Bureau of European Design Associations (2006), European Design Report. TheEuropean Design Industry in Facts and Figures.

Wedug danych BEDA, ponad 447 tys. projektantw w Europie generuje roczny

przychd ponad 36 mld euro. Zdecydowanym liderem pod wzgldem liczebnoci

projektantw (ponad 185 tys.) oraz przychodu z przemysu kreatywnego (16 700 mln euro)

jest Wielka Brytania. Zgodnie z szacunkami BEDA w Polsce jest ok. 6 tys. projektantw

(rnych specjalnoci), a obroty przemysu kreatywnego (57 mln euro) ksztatuj

si na podobnym poziomie jak w Estonii (40 mln) czy Luksemburgu (36 mln). Polski

przemys kreatywny wytwarza znikomy procent produktu krajowego brutto (0,02%),

co plasuje nasz kraj w Europie na drugim miejscu od koca, przed Grecj (0,01%).

Pod wzgldem liczby projektantw wyprzedzamy Luksemburg (0,9 tys.), Estoni (2 tys.)

oraz Norwegi (ponad 2 tys.). Stowarzyszenie Projektantw Form Przemysowych szacuje,e cakowita liczba projektantw w Polsce (z projektantami wntrz i grafiki) wynosi ok. 57

tys., z czego zdecydowana wikszo (90%) to projektanci niezaleni bd zatrudnieni

w studiach projektowych. Projektanci zatrudnieni w przedsibiorstwach produkcyjnych

stanowiokoo 10%8. Liczbprojektantw wzornictwa przemysowego czynnych zawodowo

w Polsce ocenia sina ok. 300 osb. Przy czym istnieje ok. 10 firm studiw projektowych

zatrudniajcych do kilkunastu osb.

Mona wyrni nastpujce formy dziaalnoci projektantw: dziaalnoindywidualna, indywidualna lub zespoowa dziaalno projektowa poczona z produkcj

zaprojektowanych wzorw, studia projektowe, nieformalne zespoy projektowe, czsto

skupione wok uczelni (zatrudnieni na uczelni projektanci cz prac dydaktyczn

z indywidualnpracprojektanta lub prowadzeniem studia projektowego), stae zatrudnienie

8 M. Stefanowski, W. Wybieralski, Wzornictwo w Polsce dzisiaj, ASP w Warszawie, Warszawa 2007,

s. 63.


17/65


18/65



16

paryski Instytut Estetyki Przemysowej Jacquesa Vienota. By wwczas jedynym orodkiem

wspomagajcym pionierski okres wzornictwa w powojennej Polsce. Twrczyni ideiInstytutu jako wyspecjalizowanej placwki artystyczno-badawczej bya profesor Wanda

Telakowska. IWP przez lata pozostawa jednostk badawczo-rozwojow, finansowan

z budetu pastwa, za porednictwem dotacji statutowej. Od 2008 r., zachowujc status

jednostki naukowej, dziaa jako spka Skarbu Pastwa. IWP jest obecnie jedyn

oglnopolskinstytucj, ktrej podstawowdziaalnocijest upowszechnianie wzornictwa.

Sztandarowymi dziaaniami IWP w obszarze upowszechniania wzornictwa s:

- Prowadzony od 1992 r. program monitoringu wzornictwa i wystawa Dobry Wzr;

- Gdynia Design Days, cykl wydarze promujcych wspczesne wzornictwo krajw

regionu Morza Batyckiego, od 2008 r., kolejna edycja w 2009 r.;

- Fortis Young Design wystawa osigni modych projektantw oraz stypendium

im. Wandy Telakowskiej (kontynuacja wystaw Design Modych);

- Publikacja Sownika Projektantw Polskich, zawierajcego biogramy i fotograficzn

ilustracjosigni projektantw dziaajcych w okresie powojennym.

2.5.2. Orodek Wzornictwa Nowoczesnego Muzeum Narodowego w Warszawie

Utworzony w 1979 r. Orodek Wzornictwa Nowoczesnego Muzeum Narodowego

w Warszawie jest w posiadaniu unikatowej i niezwykle cennej kolekcji polskich projektw,

gwnie z okresu wczesnej dziaalnoci Instytutu Wzornictwa Przemysowego (od ktrego

kolekcja zostaa przejta). Ma te obiekty wczeniejsze, np. produkty Spdzielni ad,

i pniejsze, do czasw wspczesnych. Kolekcja muzealna w praktyce nie jest uzupeniana

o nowe eksponaty, rzadko te jest udostpniana publicznoci.

2.5.3. Regionalne projekty upowszechniania wzornictwa

Wejcie Polski do Unii Europejskiej i moliwo pozyskania dofinansowania inicjatyw

regionalnych stworzya warunki dla wspierajcych rozwj i aplikacjgospodarczpolskiego

wzornictwa lokalnych inicjatyw oraz instytucji otoczenia biznesu. Przykadem moe by

lski Zamek Sztuki i Przedsibiorczoci, sfinansowany w 75% z funduszu PHARE ESC

2001, a w pozostaej czci przez budet pastwa, Urzd Marszakowski oraz Gmin

Cieszyn. Gwnym celem tej inicjatywy jest wykorzystanie potencjau projektantw


19/65



17

i artystw do pobudzenia rozwoju gospodarczego lska i wzmocnienia konkurencyjnoci

przedsibiorstw.W pocztkowym etapie dziaalnoci Zamku zrealizowano projekt lska Sie na Rzecz

Wzornictwa, dziki ktremu upowszechniano i wdraano wiedzo znaczeniu wzornictwa

dla poprawy konkurencyjnoci firm, moliwoci tworzenia nowych miejsc pracy i poprawy

wzrostu gospodarczego. W 2006 r. odbya si pierwsza edycja konkursu lska Rzecz

promujcego najlepsze produkty i realizacje graficzne wykonane przez firmy majce siedzib

na lsku.

Kolejn inicjatyw, w ktrej orodek upowszechniania wzornictwa zosta powizany

z samorzdem lokalnym miastem, jest Wielkopolskie Centrum Designu w Poznaniu,

ktremu patronuj: Urzd Marszakowski Wojewdztwa Wielkopolskiego, Urzd Miasta

Poznania, Meble VOX, Akademia Sztuk Piknych, Politechnika Poznaska

i Midzynarodowe Targi Poznaskie. Inicjatywa jeszcze nie wysza poza etap planw.

Planowane jest utworzenie Centrum Designu w Krakowie. Na potrzeb

zorganizowania takiej instytucji wskazuj wyniki bada ankietowych Wzornictwo

przemysowe w Maopolsce przeprowadzonych w 2007 r. wrd 177 wacicieli firm

dziaajcych w Maopolsce oraz w grupie 345 studentw uczelni wyszych. Badania

zrealizowano w ramach europejskiego projektu InnoRegioMaopolska, majcego na celu

pomoc we wdraaniu Skutecznej Strategii Innowacji Wojewdztwa Maopolskiego w ramach

6. Programu Ramowego UE9. Oprcz bada w ramach projektu utworzono portal internetowy

Innowacyjno w Maopolsce, podjto projekty pilotaowe Maopolskie Spotkania

Branowe (wsppraca midzy firmami a naukowcami)10 oraz powoano Rad Innowacji

(wspierajcej innowacje w dziaaniach wadz regionalnych itd.). Partnerami projektu byy

Urzd Marszakowski Wojewdztwa Maopolskiego, UJ CITTRU (Centrum Informacji

Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu), Centrum Transferu Technologii Politechniki

Krakowskiej, Krakowski Park Technologiczny, Technology Enterprise Kent, META Group

9 . Mamica (red.), Wzornictwo Przemysowe w Maopolsce oczekiwania firm i studentw, Centrum

Design w Krakowie, Krakw 2007, s. 56.10 J. Dziaek, Projekt pilotaowy Maopolskie Spotkania Branowe, CITTRU, Uniwersytet

Jagielloski, Krakw 2007.


20/65



18

z Woch i Turingen Innovative z Niemiec.

W 2006 r. pojawia si idea powoania, z inicjatywy prezydenta Kielc, przy wsparciuUrzdu Patentowego RP, Orodka Wspczesnej Sztuki Uytkowej w Kielcach.

Podejmowane s take dziaania zmierzajce do utworzenia Centrum Wzornictwa przy

Akademii Sztuk Piknych we Wrocawiu.

2.5.4. Promocja wzornictwa na festiwalach i targach

Miasta dostrzegajc kulturotwrcz i proinnowacyjn rol wzornictwa

s zainteresowane jego promocjw celu powikszenia wasnej atrakcyjnoci inwestycyjnej.

Gdynia, we wsppracy z IWP, organizuje Gdynia Design Days (od 2008 r.), d

Midzynarodowy Festiwal Designu d Design (od 2007 r. jest to wydarzenie

zorientowane gwnie na rodowisko studentw i projektantw wzornictwa). Wydarzenie

Gdynia Design Days zostao uznane za projekt flagowy upowszechniania wzornictwa

w ramach Planu dziaa Strategii Rozwoju Regionu Morza Batyckiego, przyjtej przez

Komisj Europejsk w czerwcu 2009 r.11 Istnieje ryzyko, e jeeli rozwj wzornictwa

lub szerzej, sektora bran kreatywnych nie zostanie wprowadzony do strategii rozwoju

miasta lub regionu, to inne dziaania (poza Gdynia Design Days) pozostan wycznie

imprezami promocyjnymi o lokalnym lub rodowiskowym zasigu.

Tradycyjnie miejscem ekspozycji wzornictwa s targi branowe. Polscy projektanci

i ich projekty za porednictwem wystawianej na targach oferty przedsibiorstw uczestnicz

w zasadzie we wszystkich istotnych wydarzeniach na wiecie: Premiere Vision w Paryu,

Orgatec w Kolonii, IFA w Berlinie, Clinical Lab Expo, Ambiente i Heimtextil we Frankfurcie

i wielu innych. Take w Polsce organizatorzy Midzynarodowych Targw Poznaskich oraz

Centrum Targowego EXPO XXI w Warszawie, dostrzegajc walor wzornictwa, organizuj

przy okazji imprez handlowych wystawy, np. w 2007 r. w ramach odbywajcych siTargw

wiato zostaa pokazana wystawa wynikw konkursu dla modych projektantw

zorganizowanego we wsppracy z firmOsram i SPFP.

2.5.5. Promocja Polski poprzez wzornictwo

11Commission of the European Communities,European Union Strategy for the Baltic Sea Region,Action Plan, Bruksela, 10 czerwca 2009, str. 36.


21/65



19

Wystawy polskiego wzornictwa organizowane przez polskie instytucje za granicmaj

za zadanie promowa polsk kultur materialn i pokazywa potencja polskichprzedsibiorstw (np. ekspozycja prezentujca prace modych projektantw pt. Wobec

konsumpcji przygotowana przez Fundacj Rzecz Pikna i Stowarzyszenie Projektantw

Form Przemysowych uhonorowana przez organizatorw Grand Prix Biennale Projektowania

w Saint-tienne).

Jednym z waniejszych dla polskiego wzornictwa wydarze bya ekspozycja

przykadw polskiego wzornictwa na wystawie Cold War Modern: Design 1945 to 1970

w Victoria & Albert Museum w Londynie w 2008 r.

2.5.6. Upowszechnianie wzornictwa w mediach

Czasopismem specjalistycznym powiconym wzornictwu jest kwartalnik

2+3D wydawany przez krakowskFundacjRzecz Pikna.

Oprcz tego wydawnictwa nieregularnie ukazuj si powicone wzornictwu dodatki

do czasopism branowych, jak Architektura-Murator, Elle Decoration, tygodnikw

BusinesWeek, Newsweek, czy dziennikw Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita.

Ronie rola Internetu jako medium upowszechniani wzornictwa. Kady wikszy portal:

Gazeta.pl, Interia, WP, ma dzia powicony wzornictwu. Powstaj take wortale

dedykowane wzornictwu, np. Dizajnerzy.pl, zrealizowany w ramach projektu unijnego

nr Z/2.32/II/2.6/ZARR/W/I/7/06 "Regionalne sieci wsppracy innowacyjnej w zakresie

wykorzystania i transferu wiedzy, tworzce baz klastra informatycznego". dofinansowany

z Europejskiego Funduszu Spoecznego Unii Europejskiej w ramach Zintegrowanego

Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego i z budetu pastwa.

2.6. Tradycje polskiego wzornictwa

2.6.1. Okres midzywojenny

Pocztki nowoczesnego sposobu mylenia o wzornictwie w kontekcie ksztatowania

wyrobw przemysowych moemy datowa na czas odzyskania niepodlegoci po pierwszej

wojnie wiatowej, czyli czas intensywnego (cho nierwnomiernego) rozwoju gospodarki

oraz wielkiego zrywu patriotycznego.


22/65



20

Do gosu doszed, co byo zrozumiae, tradycyjny nurt wzornictwa narodowo-

rodzimy, nawizujcy do cigoci historycznej, ktry wykorzystywa motywy kulturyludowej, kultury warstwy szlacheckiej (ziemiastwa), ale take mieszczastwa

i buruazji. Rwnie silne okazay si trendy modernistyczne, radykalnie zrywajce

z dotychczasow tradycj (grupa Blok) lub w sposb w sposb agodniejszy,

odpowiadajcy potrzebom rodzcego si mieszczastwa i buruazji, stylizujce przestrze

i przedmioty (Art-Deco).

W okresie midzywojennym po raz pierwszy pojawiy si trendy funkcjonalne,

zwrcono uwagna ergonomiprzedmiotw, powstao, co co dzi mona by okreli jako

wzornictwo oparte na wiedzy. Powstay multidyscyplinarne zespoy projektantw,

inynierw, naukowcw, ktre opieray si w pracy na wynikach bada empirycznych.

Przykadowym efektem takiej wsppracy moe by wyprodukowana w Fabryce Lokomotyw

w Chrzanowie lokomotywa Pm 36-1, szczytowe osignicie polskiej myli konstrukcyjnej

i wzornictwa przemysowego w technice kolejowej lat midzywojennych, czego dowodem

by zoty medal przyznany Polsce za ten parowz w 1937 r. na Midzynarodowej Wystawie

Sztuki i Techniki w Paryu.

2.6.2. Demokratyczne wzornictwo powojenne

Korzeni powojennego polskiego wzornictwa naley szuka zarwno w ideach

spoecznych lat 20., gdy problem wyposaenia maego, taniego mieszkania by tematem

projektowym szeroko podejmowanym przez funkcjonalistw, jak i w tradycjach sztuki

uytkowej Warsztatw Krakowskich.

Na pocztku lat 50. profesor Wanda Telakowska utworzya Instytut Wzornictwa

Przemysowego. Miaa wiadomo, jak mao swobody twrczej daje socrealizm, pragna

jednak, by jej idea pikna na co dzie dla wszystkich, pena nawiza do wzorcw ludowo-

regionalnych, staa si fundamentem polskiego projektowania demokratycznego, czyli

ukierunkowanego spoecznie. W obszarach zainteresowania IWP znalazy si wntrza

mieszkalne standardowego budownictwa, rodowisko pracy, projektowanie dla dzieci i osb

niepenosprawnych, wyposaenie szpitali. Filozofia projektowania, jak gosi IWP, bya

zbiena z ideami wzornictwa skandynawskiego: jedno koncepcji, materiau, funkcji

i pikna.


23/65



21

Nowatorskie w tamtych latach byo powizanie projektowania wzorniczego

z pracami studialnymi i badawczymi. Eksperymentalne meble ze sklejki, wielofunkcyjnerozwizania dla maych mieszka, funkcjonalne meble szkolne

i przedszkolne, systemowe rozwizania w zakresie koordynacji kolorystycznej

i wyrazowej materiaw do wykaczania wntrz i tkanin to tylko niektre

z pionierskich dziaa IWP realizowanych w trudnej wsppracy z przemysem

i handlem czasu PRL12.

2.6.3. Wzornictwo w gospodarce rynkowej i spoeczestwie demokratycznym

Przewrt polityczny roku 1989 i idca za nim transformacja gospodarcza miay

zasadniczy wpyw na stan i rozwj polskiego wspczesnego wzornictwa. Zmieniy

si podmioty zamawiajce usug projektowania produktu, stay si nimi nowe firmy oraz

zreformowane przedsibiorstwa pastwowe. Na rozwj wasnych, specjalnie projektowanych

produktw tych przedsibiorstw nie byo sta, ich pocztkowe dziaania w wikszoci

przypadkw sprowadzay si do importowania obcych produktw i, co najwyej,

ich skadania, montowania w Polsce, dziki czemu pozyskiwano technologiczne

i organizacyjne know-how oraz rozbudowano park maszynowy. Wsppracpodejmowanw

latach 90. przez projektantw i przedsibiorcw mona nazwa pioniersk. Tworzenie

procedur wsppracy midzy nowymi firmami wiadomie budujcymi swoje pierwsze

kolekcje a projektantami tworzcymi na wasn rkpierwsze prywatne studia budzdzisiaj

szacunek i zaskakuj dalekowzrocznoci w podejmowaniu decyzji. Dzisiaj te wanie

przedsibiorstwa sliderami zastosowa wzornictwa, a twrcy decydujcy sina trudnrol

pionierw to znaczce i rozpoznawalne nazwiska.

Zmieni si rynek konsumenta. Uwolnienie handlu spowodowao powstanie nowych

struktur dystrybucji, co wywoao oywienie rynku i napyw olbrzymiej liczby produktw,

ale jednoczenie wty kapitaowo i organizacyjnie system dystrybucji nie by w stanie

zamawia towarw na tak skal, ktra zagwarantowayby przedsibiorstwom opacalno

12 I. Karpowicz-Starek, Zjawisko vintage a polskie wzornictwo demokratyczne,

http://www.iwp.com.pl/files/uploaded/File/29.pdf [dostp 30.10.2008].


24/65



22

pozwalajc inwestowa w rozwj nowych, przemylanych i estetycznie zaprojektowanych

produktw.Od 2004 r., czyli do wejcia Polski do struktur UE, znaczco wzrosa wiarygodno

polskich partnerw w relacjach z napywajcym obcym kapitaem, co przeoyo si

bezporednio na ich dalszy rozwj i sformuowanie nowych oczekiwa wobec wzornictwa

w celu podniesienia wasnej konkurencyjnoci13. Dua skala dziaania i dojrzao

organizacyjna oraz technologiczna polskich przedsibiorstw,

w poczeniu z rosnc wiadomoci i dostpnoci grupy zawodowej projektantw

wzornictwa przemysowego wszystko to spowodowao, e nie tylko brane dbr

konsumpcyjnych, takich jak: meblarstwo, przemys szklarski, ceramiczny czy transportowy,

AGD, ale take wiele innych, zaczy poszukiwa wsppracy

z profesjonalnymi projektantami.

Pierwsze badania stanu aplikacji wzornictwa przemysowego przeprowadzone

w IWP na zlecenie Ministerstwa Gospodarki w 2007 r. pozwoliy pokaza

i zdiagnozowa saboci procesu zarzdzania rozwojem nowego, zaprojektowanego produktu,

nisk wiadomo potrzeby ochrony wasnoci intelektualnej oraz niedoinwestowanie

polskich studiw projektowych, a take niedostatki wiedzy rynkowej projektantw

wynikajce z braku ksztacenia w tym obszarze.

2.7. Ochrona wasnoci intelektualnej

2.7.1. Sytuacja prawna i pomoc pastwa

Prawo wasnoci intelektualnej, obejmujce prawo wasnoci przemysowej oraz prawo

autorskie i prawa pokrewne, chroni dobra nie majce postaci materialnej, stanowice wynik

twrczoci artystycznej, naukowej i wynalazczej.

13 A. Grzecznowska, E. Mostowicz, M. Miszczak (2006), Efektywno ekonomiczna aplikacji

wzornictwa. Prace i Materiay IWP, nr 18, CD-ROM; A. Grzecznowska, E. Mostowicz, (2004), Udzia

wzornictwa przemysowego w rozwoju przedsibiorstw. Prace i Materiay IWP, nr 9, CD-ROM; A.

Grzecznowska, E. Mostowicz, J. Oporski (2005), Wzornictwo jako instrument podnoszenia

innowacyjnoci produktu, Prace i Materiay IWP, nr 12, CD-ROM.


25/65



23

Wszystkie prawa wasnoci intelektualnej czy to, e dajuprawnionemu podmiotowi

moliwo zakazania innym podmiotom wykonywania pewnych czynnoci, zazwyczajzwizanych z gospodarcz eksploatacj dbr bdcych przedmiotem ochrony. Prawa

te to prawa podmiotowe, bezwzgldnie chronice interesy osobiste i majtkowe ich twrcy.

Z kolei ochrona przedmiotw wasnoci przemysowej wymaga zgoszenia do Urzdu

Patentowego RP oraz wydania przez ten organ decyzji

w sprawie udzielenia patentu, praw ochronnych lub praw z rejestracji. Przedmioty wasnoci

przemysowej dzielsina:

- wynalazki (udziela sina nie patentu);

- wzory uytkowe (chronione prawem ochronnym);

- wzory przemysowe (chronione prawem z rejestracji);

- znaki towarowe (udziela sina nie prawa ochronnego);

- topografia ukadu scalonego (chroniona prawem z rejestracji);

- oznaczenia geograficzne (chronione prawem ochronnym).

Koszty zastrzeenia wzoru przemysowego s dosy wysokie, dodatkowo

niewspmiernie do nich wysokie s koszty zwizane z postpowaniami spornymi przed

Urzdem Patentowym RP. W ostatnich latach zostay uruchomione programy wsparcia

finansowego dla przedsibiorcw w zakresie ochrony praw autorskich:

Wsparcie na ochronwasnoci przemysowej, program uruchomiony w 2007 r. przez

PolskAgencjRozwoju Przedsibiorczoci ,

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Dziaanie 5.4. Zarzdzanie wasnoci

intelektualn, uruchomiony w 2008 r.

2.7.2. Skala problemu i praktyka ochrony wasnoci intelektualnej

Jak wynika z corocznych raportw powoanego przez Prezesa Rady Ministrw Zespou

do Spraw Przeciwdziaania Naruszeniom Prawa Autorskiego i Praw Pokrewnych14,

14 Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Zesp do Spraw Przeciwdziaania Naruszeniom

Prawa Autorskiego i Praw Pokrewnych,Raport dotyczcy przestrzegania prawa autorskiego i praw


26/65



24

najbardziej powszechne sposoby naruszania praw autorskich i praw pokrewnych w Polsce

(potocznie uywa situ terminu piractwo) to:- produkcja i/lub rozpowszechnianie (dotyczy to w znacznym stopniu systemu

teleinformatycznego, jakim jest Internet) nielegalnych kopii fonogramw oraz wideogramw,

programw komputerowych, fotografii, utworw plastycznych, a take twrczoci ludowej;

- wydawanie i rozpowszechnianie ksiek bez wanych licencji, zanianie przez legalne

wydawnictwa liczby wydrukowanych egzemplarzy i niezgaszanie dodrukw (wbrew

warunkom licencji);

- bezprawne wprowadzanie do obrotu tzw. usug spoeczestwa informacyjnego,

obejmujcych m.in. elektroniczne zwielokrotnianie baz danych czy artykuw prasowych

w ramach komercyjnego monitoringu gazet i czasopism, a nastpnie ich dystrybucj

i publikacj(zarwno w Internecie, jak i Intranecie);

- kradzie sygnau telewizyjnego dokonywana w sieciach kablowych i na platformach

cyfrowych oraz za porednictwem Internetu;

- reprograficzne kopiowanie utworw;

- wprowadzanie do obrotu towarw z podrobionymi znakami towarowymi przede

wszystkim znanych wiatowych marek (gwnie kosmetykw, odziey, obuwia).

Dziaania instytucji powoanych do zwalczania narusze praw wasnoci intelektualnej

koncentruj si wok tych zjawisk. Brak jest danych o skali kopiowania wzorw

przemysowych w innych obszarach. Z dowiadcze IWP wynika, e zjawisko to wykazuje

tendencje rosnc. Eksperci IWP wykonuj oceny wzornicze dla sdw

i kancelarii adwokackich w sprawach spornych dotyczcych naruszenia praw wasnoci

do wzorw uytkowych i przemysowych (np. wzorw opakowa, produktw, projektw

aparatury specjalistycznej, artykuw spoywczych). Liczba kierowanych do IWP zlece

na tego typu ekspertyzy ronie znaczco w ostatnich latach.

Nieprzestrzeganie praw wasnoci intelektualnej niesie ze sob negatywne skutki.

Najwaniejsze z tych skutkw mona pogrupowa w nastpujce kategorie:

pokrewnych w Polsce za rok 2007,

www.mk.gov.pl/cps/rde/xbcr/mkid/raport_zespolu_prawo_autorskie_2006.pdf [dostp 30.10.2008].


27/65



25

- gospodarcze i spoeczne: pozbawienie posiadaczy prawa do dochodw

z inwestycji w obszarze bada i rozwoju, marketingu, wysikw twrczych, kontroli jakociitp., negatywny wpyw na udzia w rynku, wielko sprzeday, reputacj, zatrudnienie

i w kocu na rentowno pewnych dziaa/przedsibiorstw opartych na wasnoci

intelektualnej; dua skala narusze praw wasnoci intelektualnej nie sprzyja rwnie

inwestycjom zagranicznym i transferowi technologii; kopiowanie wzorw ma wielki

negatywny wpyw gwnie na sfer twrcz, a brak wasnego, oryginalnego wzornictwa

rzutuje na niskocenpoziomu artystycznego wyrobw i ich szanse na rynkach wiatowych;

- ochrona zdrowia i konsumenta: towary pirackie i podrobione zazwyczaj

s produkowane przez anonimowe podmioty, ktre nie zwracaj uwagi na wymogi

zdrowotne, bezpieczestwa i jakociowe i nie zapewniaj wparcia posprzedanego,

gwarancji, instrukcji obsugi itp.;

- porzdek publiczny i bezpieczestwo: pojawianie si organizacji przestpczych,

a take grup terrorystycznych;

- podatkowe: pozbawienie pastwa podatku dochodowego (VAT, podatku

dochodowego, ce).


28/65



26

2.8. Analiza sabych i mocnych stron oraz szans i zagroe w obszarzewzornictwa (analiza SWOT)

Tabela 4. Ksztacenie projektantw wzornictwa

Tabela 5. Projektanci wzornictwa

Silne strony Sabe strony

Wieloletnia tradycja ksztaceniaWysoki poziom ksztacenia artystycznego i warsztatuprojektowania

Kadra wybitnych nauczycieli akademickich

Programy ksztacenia nie uwzgldniajce potrzebgospodarkiBrak dostosowania infrastruktury technicznej do

potrzeb nowoczesnego ksztacenia

Szanse Zagroenia

Wejcie do UEWymiana intelektualna z zagranicWdroenie Procesu BoloskiegoStworzenie oferty szkoleniowej w obszarze designmanagement

Pojawienie si szk nie gwarantujcych wysokiegostandardu ksztaceniaBrak reformy szkolnictwa wyszego i dostosowaniado standardw wiatowychBrak wsppracy midzyuczelnianej w kraju i zagranicBrak zagadnie sztuk plastycznych, wspomaganiakreatywnoci, w programach szk podstawowych,gimnazjw i szk ponadgimnazjalnych (lepota

plastyczna nowych pokole)


Duy potencja twrczySilna, ale nieliczna grupa projektantw i studiwprojektowych wiadczcych usugi na wiatowympoziomie

Konkurencja midzy projektantamiTradycja wsppracy z przemysem

Ksztacenie projektantw na Akademiach SztukPiknych w oderwaniu od zagadnie ekonomicznych.Brak u modych ludzi kompetencji w zakresieradzenia sobie na rynku i niepodejmowanie pracy

zgodnie z kierunkiem wyksztaceniaNiedostateczna umiejtno wsppracy z przemysemi w zespoach projektowych

Szanse Zagroenia

Kontakty midzynarodowe (dyfuzja talentw)Oferta ze strony zagranicznych studiw projektowychRozwj wzornictwa w Polsce

Trwaa emigracja (wyciek talentw)Brak przygotowania przedsibiorstw w zakresiewsppracy z projektantami w procesie wdraanianowych wzorwBrak ochrony praw wasnoci intelektualnej


29/65



27

Tabela 6. Tradycja wzornictwa


Tradycja i wybitne osignicia polskich projektantwTradycja wsppracy z przemysemKompetencje IWP i innych instytucji w zakresieupowszechniania wzornictwa

Umieszczanie wzornictwa w obszarze gospodarki woderwaniu od kulturyNiedostateczna umiejtno wsppracy projektantwz przemysem

Szanse Zagroenia

Strategiczna pozycja wzornictwa w programachrzdowychWsppraca midzynarodowa z wykorzystaniemtradycji demokratycznego wzornictwa np. w ramachStrategii Rozwoju Regionu Morza BatyckiegoPromocja Polski dziki wzornictwuWykorzystanie rodkw UE na rozwj wzornictwa

Globalizacja wzornictwaBrak kadry projektantw wzornictwaPrzenoszenie produkcji poza Polsk

Tabela 7. Ochrona wasnoci intelektualnej


Regulacje prawne na poziomie ustaw Regulacje prawne wykonawcze spowalniajce proceszastrzegania wzorw i uzyskiwania patentwPraktyka kopiowania wzorw w przedsibiorstwach ibrak wiadomoci popeniania wykroczeniaOdtwrczy charakter produkcji przemysowej(produkcja na zlecenie)

Szanse Zagroenia

atwy dostp do wzornictwa jako alternatywa dlakopiowania

Kopiowanie wzorw na Dalekim Wschodzie


30/65



28

3. Tendencje i kierunki rozwoju wzornictwa w Unii Europejskiej

oraz w Polsce. Rekomendacje

3.1. Wzornictwo jako przemys kultury o szerokim zasigu oddziaywania i

duym wspuczestnictwie

Wzornictwo jest istotnym elementem kultury materialnej, o szerokim zakresie

oddziaywania, co dobrze wyraa sformuowanie pikno dla kadego i na co dzie15.

Powszechn wiatow tendencj, nasilajc si zwaszcza od pocztku biecego

stulecia, take w Unii Europejskiej, jest ujmowanie wzornictwa (design) jako przemysu

kultury (cultural industry) w ramach szerszej grupy przemysw kreatywnych (creative

industries)16.

Rysunek 2. Model singapurski sektora bran kreatywnych

W modelu singapurskim, za ktrym si tu opowiadamy wzornictwo (design) jest

postrzegane jako sektor generujcy unikatow tre, objt prawami autorskimi, dostpn

dla szerokiego krgu odbiorcw, i jest umiejscowione w podstawowej grupie przemysw

15 W. Telakowska, T. Reindl, Problemy wzornictwa przemysowego, Omega, Biblioteka Wiedzy

Wspczesnej, PWN, Warszawa 1966, s. 149.16The Creative Economy Report 2008. The Challenge of Assessing the Creative Economy: Towards

Informed, United Nations, 2008.


31/65



29

kultury, midzy innymi obok sztuki, literatury i architektury17. Przemysy kultury i przemysy

kreatywne generuj w Niemczech odpowiednio 1,6% i 2,6% krajowego GDP, zatrudniajc680 tys. i 1 mln mieszkacw, wicej ni przemys motoryzacyjny (630 tys.). Design jest

jednym z najszybciej rozwijajcych si tam przemysw kultury 6,5% rocznie, o rosncej

liczbie rednich i maych studiw projektowych (35 tys. firm).

W Polsce istotna rola przemysw kultury jest zapisana w Narodowej Strategii Rozwoju

Kultury 2004-2013, nie s jednak one wskazane jako obszar priorytetowy18. Wedug raportu

zamwionego przez Komisj Europejsk warto przemysw kreatywnych w 2003 r.

w Polsce jest szacowana na 6,2 mld euro, co stanowi 1,2% krajowego GDP, znacznie poniej

redniej UE wynoszcej 2,6%. Raport ten nie przedstawia danych dla przemysw kultury19.

Dyskusja o podejciu do przemysw kreatywnych i przemysw kultury jest podejmowana

przez wiele autorytetw, na podstawie dostpnych danych prbujcych okreli ich zasig

oddziaywania

i warto20.

O postrzeganiu wzornictwa jako przemysu kultury wiadcz krajowe festiwale

wzornictwa oraz liczne wymienione wczeniej krajowe i zagraniczne wystawy wspczesnego

wzornictwa, rozumianego jako dziedzina kultury materialnej.

17 B. Fessel, M. Sondermann, Culture and Creative Industries in Germany, German Commission for

UNESCO, Bonn 2008.18Narodowa Strategia Rozwoju Kultury 2004-2013, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

2004, s. 152.19 The Economy of Culture in Europe. Raport KEA European Affairs dla Komisji Europejskiej,

padziernik 2006, s. 355.20 D. Ilczuk, A. Wieczorek, Przemysy kultury w Warszawie, Instytut Kultury, Warszawa 2000, s. 22;

J. Szomburg, Kultura i przemysy kultury szans rozwojow dla Polski. IBnGR, Warszawa 2002, s.

125.


32/65



30

3.2. Rosnce zainteresowanie spoeczne wzornictwem rozumianym jakoelement jakoci ycia (life style), zagroenie tabloidyzacj

Wraz z otwarciem rynku na produkty zagraniczne, ktre konkuruj z lokalnymi,

spoeczestwo ma szerok moliwo wyboru nabywanych produktw i usug. Pod uwag

brane s zarwno wygld (styling), jak i funkcjonalno, przy czym oferta istnieje w kadej

kategorii cenowej. Spowodowao to wzrost spoecznego zainteresowania wzornictwem, jako

jednym z kryteriw wyboru. Std powszechna reakcja mediw, ktre eksponuj design

produktw jako element szerszego trendu promowania jakoci ycia (life style).W konsekwencji wzornictwo i projektanci wzornictwa stali si take produktem dla mediw.

Pozytywne strony tego zjawiska to upowszechnianie dobrego wzornictwa, moliwo

wpywu na wybr produktw, a tym samym ksztatowania gustw spoecznych.

Jednoczenie istnieje powane zagroenie tabloidyzacj wartoci wzornictwa, przez

wikszo mediw postrzeganego jako zewntrzna forma produktu (styling), jako

pozwalajca na uatrakcyjnienie pisma lub programu oraz pozyskanie reklamodawcw

(product placement). Projektanci wzornictwa zostaj sprowadzeni do roli nowychcelebrytw, w kolorowej prasie wystpujcych obok aktorw popularnych seriali.

Niezalenie jednak od aktualnego bilansu korzyci i strat, faktem jest rosnce

zainteresowanie wzornictwem, ktre jest postrzegane przez spoeczestwo jako element

jakoci ycia, co stanowi duy potencja umoliwiajcy przenoszenie wartoci kulturowych.

3.3. Globalizacja, mobilno midzynarodowa, zagraniczna promocja

Polski, wsppraca w ramach Unii EuropejskiejWzornictwo, podobnie jak gospodarka, przestaje by lokalne, coraz trudniej jest

zdefiniowa specyficzne cechy krajowych produktw oraz polskiej szkoy wzornictwa,

coraz powszechniejsze jest korzystanie z rnych dowiadcze i ich kompilowanie.

Modzi projektanci wzornictwa bior udzia w wanych europejskich festiwalach

(London Design Festiwal, Design Mai w Berlinie), nabywaj dowiadcze

w zagranicznych studiach projektowych, ju jako dowiadczeni profesjonalici pracuj


33/65



31

dla wiatowych marek. Trudno w tym wypadku mwi wycznie o emigracji zarobkowej,

wanmotywacjjest nauka zawodu i pozyskanie dowiadcze zawodowych.Jednoczenie polskie przedsibiorstwa coraz czciej korzystajz usug zagranicznych

projektantw, majcych wymagane dowiadczenie, referencje i wiedz

o rynku, wandla polskich eksporterw, a ich polscy koledzy szapraszani do wsppracy

przez midzynarodowe koncerny, co zawdziczaj swojej kreatywnoci

i rzetelnemu warsztatowi projektowemu.

Coraz czstsze s przykady wykorzystywania wzornictwa dla promowania Polski

(np. zagraniczne wystawy wzornictwa finansowane przez Instytut Adama Mickiewicza) oraz

inicjatywy wsppracy midzynarodowej w obszarze upowszechniania i rozwoju wzornictwa

(np. dziaanie Make the Baltic Sea region a leader in design w ramach Strategii Rozwoju

Regionu Morza Batyckiego, przyjtej przez KomisjEuropejskw czerwcu b.r.21 ).

W konkluzji mona stwierdzi, e wzornictwo jest jednym z przemysw kultury,

dla ktrych globalizacja i rosnca rola wsppracy midzynarodowej to zasadnicze cechy

dzisiejszej rzeczywistoci.

3.4. Rosncy udzia samorzdw, firm i organizacji pozarzdowych

w upowszechnianiu wzornictwa

Przegld krajowych i zagranicznych inicjatyw dotyczcych upowszechniania

wzornictwa jako obszaru kultury materialnej dowodzi, e znacznie czciej

sone realizowane przez samorzdy, firmy i organizacje pozarzdowe ni przez tradycyjne

instytucje kultury, takie jak muzea czy galerie. Wynika to zarwno z konwergentnego

charakteru wzornictwa, bdcego jednoczenie dziedzin artystyczn i gospodarcz,

co umoliwia pozyskanie komercyjnego finansowania, jak i z niedoceniania przez instytucje

kultury znaczenia wzornictwa dla rozwoju kultury materialnej. Pewnym usprawiedliwieniem

moe by brak krytykw wzornictwa.

Kontynuacja takiego stanu rzeczy grozi zmarginalizowaniem upowszechniania

wzornictwa, sprowadzenia go do obszaru komercyjnego, zorientowanie wycznie

na dostarczanie krtkoterminowych korzyci sponsorom wydarze (np. promocja produktu

21Commission of the European Communities,European Union Strategy for the Baltic Sea Region,Action Plan, Bruksela, 10 czerwca 2009, str. 36


34/65



32

lub marki, take marki miasta czy regionu, lub te samego rodowiska projektantw),

bez wskazywania na warto, jak jest rozwizywanie problemw spoecznych (ekologia,zrwnowaony rozwj, oszczdno zasobw, przeciwdziaanie wykluczeniu)

lub indywidualnych (ergonomia, estetyka).

3.5. Rekomendacje

Autorzy raportu wypracowali rekomendacje dla poszczeglnych obszarw

funkcjonowania wzornictwa, takich jak: postrzeganie wzornictwa jako przemysu kultury,

ksztacenie i rozwj rodowiska projektantw wzornictwa, upowszechnianie wzornictwa,wykorzystanie tradycji polskiego wzornictwa oraz ochrona praw autorskich. Podstaw

do rekomendacji s kluczowe tendencje dostrzegane wspczenie, wskazujce na potrzeb

odpowiedniego dostosowania otoczenia w celu wykorzystania istniejcych szans

i przeciwdziaania zagroeniom.

Tabela 8. Rekomendacje dla rozwoju wzornictwa jako obszaru kultury materialnejWzornictwo jakoprzemys kultury,konwergencja zgospodark

Zainteresowaniespoeczne wzornictwem,wysokiewspuczestnictwo

Globalizacja, mobilnomidzynarodowa,wsppraca w UniiEuropejskiej

Rola samorzdw, firm iorganizacjipozarzdowych

Strategia rozwojuwzornictwa jakoprzemysu kultury

Badanie przemyswkultury w PolsceAkceptacja wzornictwajako dziedziny kulturyWzornictwo jako jeden zpriorytetw programwoperacyjnych MKiDN

Wsppracamidzynarodowa wregionie MorzaBatyckiego - Polskaliderem w promocjiwzornictwa

Finansowanie programwi projektw misyjnychobok finansowaniainstytucji

Ksztacenie w zakresiewzornictwa

Uzupenienie programwksztacenia o praktyk izarzdzanie wzornictwem

Ksztacenie krytykwwzornictwa

Programy wymianymidzynarodowej dlastudentw

rodowiskoprojektantwwzornictwa

Profesjonalizacja zawoduprojektanta wzornictwa

Wsparciemidzynarodowejmobilnoci projektantwwzornictwa

Upowszechnianiewzornictwa

Wspieranie wydarzeprezentujcych wartododanwzornictwa

Promocja Polski zwykorzystaniemwzornictwa

Wykorzystanieprogramw UNESCO,ICSID

Wykorzystanie tradycjipolskiego wzornictwa

Promowanie wzornictwademokratycznego,dbajcego ozrwnowaony rozwj

Udostpnienie kolekcjiwzorniczej MuzeumNarodowego

Ochrona prawautorskich

Promocja ochrony prawautorskich


35/65



33

3.5.1. Strategia rozwoju wzornictwa jako przemysu kultury

-Badanie przemysw kultury w Polsce

Niezbdne jest wyczerpujce badanie aktualnego stanu przemysw kultury w Polsce,

z wykorzystaniem wzorcw innych krajw europejskich. Jako punkt odniesienia interesujcy

jest wzorzec niemiecki, bliski geograficznie i kulturowo.

- Akceptacja wzornictwa jako dziedziny kultury narodowej

Wzornictwo powinno zosta jednoznacznie zaakceptowane zarwno w obszarze

strategii rzdowej, jak i praktyce codziennej jako dziedzina kultury narodowej o potencjale

oddziaywania i poziomie wspuczestnictwa rwnym takim dziedzinom jak film, ksika,

czy media, ze wszystkimi tego konsekwencjami, take w postaci dostpu do finansowania

dziaa dokumentujcych tradycji upowszechnianie.

- Wzornictwo jako jeden z priorytetw programw operacyjnych MKiDN

Praktyczna realizacja postulatu akceptacji roli wzornictwa powinna zaowocowa

wprowadzeniem dobrze sformatowanego priorytetu w ramach programw operacyjnych

MKiDN, w sposb, ktry stymulowaby rozwj tego przemysu kultury.

- Wsppraca midzynarodowa w regionie Morza Batyckiego

Podane jest osignicie pozycji lidera wsppracy midzynarodowej w obszarze

wzornictwa w ramach unijnej strategii programu rozwoju regionu Morza Batyckiego jako

element polskiej propozycji wspieranej przez UKIE. Sprzyja temu bliskorde polskiego

wzornictwa, o demokratycznych tradycjach spoecznego zaangaowania, do korzeni

wzornictwa skandynawskiego.

- Finansowanie programw i projektw misyjnych w miejsce finansowania instytucji

Dua aktywno w obszarze upowszechniania wzornictwa podmiotw takich

jak samorzdy, firmy, organizacje pozarzdowe innych ni tradycyjne instytucje kultury

sugeruje zrewidowanie modelu wsparcia finansowego wydarze i przedsiwzi,

tak by zapewnirodki dla realizacji przedsiwzi misyjnych.


36/65



34

3.5.2. Ksztacenie w zakresie wzornictwa

- Uzupenienie programw ksztacenia o praktyk i zarzdzanie wzornictwem

Obecne programy ksztacenia projektowania wzorniczego powinny zosta uzupenione

o aspekty praktyczne, umoliwiajce wykorzystanie wartoci wzornictwa do celw rozwoju

gospodarki, z uwzgldnieniem polskich tradycji wzornictwa demokratycznego. Absolwenci

wzornictwa, a take innych kierunkw, powinni mie dostp do kursw podyplomowych

z zakresu zarzdzania wzornictwem.

- Ksztacenie krytykw wzornictwa

Rosnce zainteresowanie spoeczestwa wzornictwem, zarwno jako kryterium wyboru

produktw, jak i obszarem istotnym dla podniesienia postrzegalnej jakoci ycia (life style),

skania do zwrcenia uwagi na ksztacenie krytykw wzornictwa, podobnie jak krytykw

sztuki, teatru czy literatury. Pozwoli to na uniknicie ryzyka powierzchownego traktowania

wzornictwa przez media i instytucje kultury jako obszaru fun-and-joy, zamiast podjcia

powanej dyskusji o jego roli w rozwizywaniu wspczesnych problemw.

- Programy wymiany midzynarodowej dla studentw

Denie studentw i absolwentw wzornictwa do pozyskania midzynarodowych

dowiadcze moe by zrealizowane w postaci wsparcia dla programw wymiany

midzynarodowej, w miejsce obecnie praktykowanej emigracji po zakoczeniu studiw,

co powinno pozwoli na zapewnienie profesjonalnego rozwoju specjalistom wanym

dla rozwoju kultury i gospodarki.

3.5.3. rodowisko projektantw wzornictwa

- Profesjonalizacja zawodu projektanta wzornictwa

Wskazane jest sprofesjonalizowanie zawodw zwizanych ze wzornictwem, podobnie

jak w przypadku adeptw architektury czy informatyki. Oznacza to zarwno dookrelenie

poziomu kompetencji, jak i ewentualnie specjalizacji, tak by z jednej strony podwyszy

poziom zaufania ze strony przemysu, a z drugiej wskazaciekkariery zawodowej.


37/65



35

- Wsparcie midzynarodowej mobilnoci projektantw wzornictwa

Rosnce potrzeby rozwijajcej si gospodarki i kultury w zakresie wzornictwa trudnobdzie zaspokoi tylko z wykorzystaniem kadry wyksztaconej w Polsce, zwaszcza wobec

migracji modego pokolenia do studiw projektowych w Europie Zachodniej. Warto

zastanowi si na wsparciem mobilnoci projektantw wzornictwa na terenie Unii

Europejskiej, tak by uatwi zdobywanie dowiadcze polskim projektantom i jednoczenie

umoliwi napyw dowiadczonej kadry do Polski. To ostatnie ma szczeglnie due

znaczenie, jeeli przygotowuje si produkty w nowych technologiach lub na rynki obce.

3.5.4. Upowszechnianie wzornictwa

- Wspieranie wydarze sprzyjajcych prezentacji wartoci dodanej wzornictwa

Jednym z istotnych kryteriw wspierania ze rodkw publicznych wydarze

upowszechniajcych wzornictwo powinna by ocena propagowanych wartoci, ktre

powinny dokumentowa tradycj oraz promowa warto dodan wzornictwa, jak jest

rozwizywanie problemw ekonomicznych i spoecznych oraz zapewnienie zrwnowaonego

rozwoju.

- Promocja Polski z wykorzystaniem wzornictwa

Tradycja polskiego wzornictwa i wspczesne osignicia polskich projektantw

i przemysu stanowi, wzorem krajw skandynawskich, interesujcy materia do promocji

Polski. Wyjtkowym rozwizaniem jest ksztacenie projektantw wzornictwa w Akademiach

Sztuk Piknych, co z jednej strony utrudnia komercjalizacj ich wyksztacenia, z drugiej

jednak ksztatuje szczeglnwraliwo artystyczni spoeczn.

- Wykorzystanie programw UNESCO, ICSID do rozwoju i promocji miast

Wykorzystanie istniejcych programw UNESCO (Design City), ICSID (Capital

of Design) do rozwoju przemysw kreatywnych, w tym wzornictwa jako czynnika

budowania atrakcyjnoci aglomeracji miejskich dla ich mieszkacw. Przykadem takiego

programu jest wczesniej wspomniany Berlin Zukunft zorientowany na rozwj wzornictwa

produktw, projektowania mody, grafiki uytkowej oraz architektury.


38/65



36

3.5.5.Wykorzystanie tradycji polskiego wzornictwa

- Udostpnienie kolekcji wzorniczej Muzeum Narodowego

Istniejca kolekcja wzornictwa Muzemu Narodowego, skadajca si w istotnym

stopniu z eksponatw przekazanych przez Instytut Wzornictwa Przemysowego, jest

wyjtkowa na skaleuropejsk jako narodowa kolekcja porwnywalna z zasobami Victoria-

Albert Museum w Londynie. Niestety do chwili obecnej nie zostaa ona w peni opracowana

i udostpniona odbiorcom, w czym przeszkod jest brak powierzchni wystawienniczej,

a take zachowawcze podejcie dotychczasowej dyrekcji muzeum, w maym stopniu

wykorzystujcej moliwoci wsppracy z innymi podmiotami.

3.5.6. Ochrona praw autorskich

Istniejce programy promocji ochrony praw autorskich w spoeczestwie, obejmujce

takie dziedziny jak film, muzyka czy oprogramowanie, powinny zosta rozszerzone w celu

objcia nimi projektowania wzorniczego.


39/65



37

4. Materiay rdowe

BEDA (2006). European Design Report. The European Design Industry in facts and

figures.

BEDA (2008).Design for Future Needs.

http://www.beda.org/images/pdf/668bce9b7764d218d5f649e782191a17.pdf

[dostp 30.10.2008]

Clews David, Harris Michael (red.) (2007). Creating Entrepreneurship:

Entrepreneurship Education for the Creative Industries, The Higher Education

Academy Art Design Media Subject Centre and the National Endowment for

Science, Technology and the Arts.

Cox George (2005). Cox Review of Creativity in Business: Building on the UKs

Strengths, London: HMT.

Creative Economy 2008: The Challenge of Assessing the Creative Economy Towards

Informed Policy-Making. Raport Konferencji Narodw Zjednoczonych do

spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD).

Design Council (2008). The Business of Design,

http://www.designcouncil.org.uk/Documents/About%20design/Facts%20and%

20figures/The%20Business%20of%20Design.pdf [dostp 30.10.2008].

Dziaek Jarosaw (2007). Projekt pilotaowy Maopolskie Spotkania Branowe, Krakw:

CITTRU Uniwersytet Jagielloski.

Commission of the European Communities (2009), European Union Strategy for the

Baltic Sea Region, Action Plan, Bruksela

Etmanowicz Agata, Sanetra-Szeliga Joanna (2003). Kultura w programach i funduszach

Unii Europejskiej, Warszawa: Ministerstwo Kultury.

Fessel Berndt, Sondermann Michael (2008). Culture and Creative Industries in

Germany, Bonn: German Commission for UNESCO.

Ginalski Jerzy (1998). Polityka pastwa na rzecz rozwoju wzornictwa jako instrument

wzrostu konkurencyjnoci przemysu Ekspertyza dla Ministerstwa

Gospodarki, Warszawa: Ministerstwo Gospodarki.


40/65



38

Ginalski Jerzy, Liskiewicz Marek, Seweryn Janusz (1994). Rozwj nowego produktu;

Krakw: ASP Krakw.Grzecznowska Anna, Mostowicz Emilia (2004). Udzia wzornictwa przemysowego w

rozwoju przedsibiorstw. Prace i Materiay IWP, nr 9. CD-ROM

Grzecznowska Anna, Mostowicz Emilia, Miszczak Marta (2006). Efektywno

ekonomiczna aplikacji wzornictwa. Prace i Materiay IWP, nr 18. CD-ROM

Grzecznowska Anna, Mostowicz Emilia, Oporski, Jacek (2005) Wzornictwo jako

instrument podnoszenia innowacyjnoci produktu; Prace i Materiay IWP, nr

12. CD-ROM

ICSID (2008). Definition of Design, http://www.icsid.org/about/about/articles31.htm

[dostp 30.10.2008].

Ilczuk Dorota, Wieczorek Anna (2000). Przemysy kultury w Warszawie, Warszawa:

Instytut Kultury.

Karpowicz-Starek Itta (2007). Zjawisko vintage a polskie wzornictwo demokratyczne,

http://www.iwp.com.pl/files/uploaded/File/29.pdf [dostp 30.10.2008].

Kretzschmar Anders (red.) (2003). The Economic Effects of Design, Kopenhagen:

National Agency for Enterprise and Housing.

Mamica ukasz (red.) (2007). Wzornictwo przemysowe w Maopolsce oczekiwania

firm i studentw; Krakw: Centrum Design w Krakowie.

Narodowa Strategia Rozwoju Kultury 2004-2013 (2004). Ministerstwo Kultury

i Dziedzictwa Narodowego.

National Survey of Firms 2002 (2003). A report prepared by PACEC on behalf

of Design Council, London.

Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci (2008). Pakiety informacyjne: Wsparcie

przedsibiorczoci i otoczenia biznesu w okresie programowania 2007-2013,

http://archiwum.parp.gov.pl/partnerinfo/a35wsprzed.html [dostp 30.10.2008].

Raport dotyczcy przestrzegania prawa autorskiego i praw pokrewnych w Polsce

za rok 2007(2008). Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Zesp

do Spraw Przeciwdziaania Naruszeniom Prawa Autorskiego i Praw

Pokrewnych, http://www.mkidn.gov.pl/website/document/?docId=1005

[dostp 30.10.2008].


41/65



39

Stefanowski, Micha,. Wybieralski, Wojciech (2007). Wzornictwo w Polsce dzisiaj

Warszawa: Akademia Sztuk Piknych w Warszawie Wydzia WzornictwaPrzemysowego.

Szomburg Jan (2002). Kultura i przemysy kultury szans rozwojow dla Polski,

Warszawa: IBnGR.

Telakowska Wanda, Reindl Tadeusz (1966). Problemy wzornictwa przemysowego,

Warszawa: PWN..

The Creative Economy Report 2008 (2008). The Challenge of Assessing the Creative

Economy: towards Informed, United Nations.

The Economy of Culture in Europe. Raport KEA European Affairs dla Komisji

Europejskiej, padziernik 2006.

Wybieralski Wojciech., Stefanowski Micha (2007). Wzornictwo w Polsce do 1989 roku

na tle politycznym i gospodarczym, Warszawa: Akademia Sztuk Piknych

w Warszawie.

***

Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 4 grudnia 2002 r.

w sprawie egzaminw kwalifikacyjnych na tytuy czeladnika i mistrza

w zawodzie, przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb

rzemielniczych (Dz.U. z 2003 r., nr 20, poz.171).

Rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 19 padziernika 2004 r. w sprawie kryteriw

kwalifikacji wyrobw dawnego pochodzenia, majcych warto historyczn

lub artystyczn(Dz.U. z 2004 r., nr 237, poz. 2377).

Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 13 wrzenia 2007 r.

w sprawie standardw ksztacenia dla poszczeglnych kierunkw oraz

poziomw ksztacenia, a take trybu tworzenia i warunkw, jakie musi

spenia uczelnia, by prowadzi studia midzykierunkowe oraz makrokierunki

(Dz.U. z 2007 r., nr 164, poz. 1166), zacznik nr 114 Standardy ksztacenia

dla kierunku studiw: Wzornictwo.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz.U. z 2000 r., nr 80, poz. 904,

z pn. zm.


42/65



40

Ustawa o prawie wasnoci przemysowej, Dz.U. z 2003r., nr 119, poz. 1117, z pn.

zm.Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Dz.U. z 1993 r., nr 47, poz. 211.


43/65



41

Zaczniki

Zacznik 1: Dowiadczenia i kompetencje Instytutu Wzornictwa

Przemysowego

Instytut Wzornictwa Przemysowego (IWP) zosta powoany w 1950 r. w celu

propagowania nowoczenie rozumianego wzornictwa i wspierania rozwoju przemysu. By

jednostk badawczo-rozwojow. W 2008 r. nastpio przeksztacenie wasnociowe

w jednoosobow spk skarbu pastwa. Instytut pozosta jednostknaukoww rozumieniu

art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 8 padziernika 2004 r. o zasadach finansowania nauki i jest jedynoglnopolsk instytucjprowadzcdziaalno na rzecz stymulowania poprzez wzornictwo

innowacyjnoci i konkurencyjnoci polskich przedsibiorstw.

Zakres dziaalnoci

IWP jest instytucj oglnopolsk, majc ponad pidziesicioletnie dowiadczenie w

dziedzinie upowszechniania wzornictwa i rozwoju nowego produktu, wiadczc usugi

eksperckie i doradcze dla przedsibiorstw i administracji. IWP organizuje krajowe

i midzynarodowe wystawy, konferencje, konkursy i wydarzenia promujce wzornictwo.Gwnym programem, organizowanym przez IWP od 1993 r., jest Dobry Wzr, obejmujcy

monitoring, konkurs i wystawnajlepiej zaprojektowanych produktw na polskim rynku. Jest

to najbardziej prestiowy o charakterze eksperckim program powicony wzornictwu

w Polsce.

Dziaalno IWP, ukierunkowana na poszerzenie wiedzy w zakresie kreowania

i wdraania innowacji produktowej, przy wykorzystaniu profesjonalnego designu, mieci

siw priorytetach rzdowych programw zwizanych z wczeniem siPolski w budowanie

globalnej gospodarki opartej na wiedzy (GOW) oraz z dziaaniami wspierajcymi

innowacyjno w polskich przedsibiorstwach.

Obecnie dziaalno IWP koncentruje si na trzech gwnych obszarach: promocji

i upowszechnianiu wzornictwa, badaniach i rozwoju oraz edukacji:

Centrum Design opracowuje i wydaje publikacje, w tym e-Biuletyn, oraz prowadzi

serwis internetowy www.iwp.com.pl. Od pidziesiciu lat gromadzi i udostpnia pozycje


44/65


45/65



43

si wzornictwem, statutowo prowadzc dziaalno na rzecz stymulowania poprzez

wzornictwo innowacyjnoci i konkurencyjnoci polskich produktw. Cel ten realizujeprowadzc prace badawcze, rozwojowe oraz upowszechniajce w zakresie wzornictwa,

ergonomii i rozwoju nowego produktu. S to prace o duym znaczeniu gospodarczym

i spoecznym. Ich tematyka obejmuje zagadnienia z obszaru antropologii fizycznej,

biomechaniki, ekonomii i teorii wzornictwa, majce znaczenie dla tworzenia podstaw

merytorycznych wspomagajcych rozwj nowego produktu, ksztatowania rodowiska pracy

i ycia czowieka oraz kreowania wzornictwa przemysowego jako wanego elementu

strategii spoeczno-gospodarczej pastwa i tosamoci kulturowej.

Dziaalno edukacyjna i studia podyplomowe IWP

Odpowiadajc na potrzeby edukacji, Instytut organizuje specjalistyczne konferencje

i seminaria, a take w padzierniku 2008 r. zainaugurowa realizowane we wsppracy

ze SzkoGwnHandloww Warszawie studium podyplomowe Projektowanie wzornicze

w zarzdzaniu rozwojem nowego produktu dla absolwentw kierunkw ekonomicznych

i wzorniczych zamierzajcych si specjalizowa w zawodzie managera produktu

w przedsibiorstwach. Ten kierunek ksztacenia dotychczas nie istnia, a jak wynika

z przeprowadzonych przez IWP w 2007 r. bada aplikacji wzornictwa w polskich

przedsibiorstwach, pojawia siwyrana potrzeba wyksztacenia specjalistw w dziedzinie

zarzdzania nowym produktem wzorniczym. W roku akademickim 2008/2009 studium liczy

ponad 50 suchaczy. Studenci mog uzyska dofinansowanie w wysokoci 2/3 kosztw

z programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego pt. Kreator Innowacyjnoci. Program

zaj obejmuje nastpujce obszary tematyczne: strategie konkurowania nowy produkt jako

narzdzie konkurencji, zarzdzanie procesem rozwoju nowego produktu, wzornictwo

przemysowe, ergonomi, badania marketingowe, organizacyjne, finansowe i prawne aspekty

rozwoju nowego produktu. Cz zaj prowadzona jest w formie warsztatw, co umoliwia

suchaczom praktyczne zastosowanie wiedzy poznanej podczas wykadw.

Od 2007 r. IWP prowadzi powicone poszczeglnym etapom rozwoju nowego

produktu cykliczne szkolenia dla przedsibiorcw, pod wspln nazw Klub

Przedsibiorcw.


46/65



44

Ekspertyza pt. Wzornictwo szans rozwoju brany jubilersko-zotniczej i

bursztyniarskiej w Polsce zostaa opracowana w 2007 r. na zlecenie MinisterstwaGospodarki. Celem opracowania bya analiza stanu i trendw w polskim jubilerstwie

i bursztyniarstwie z punktu widzenia roli designu oraz wskazanie koncepcji wykorzystania

wzornictwa w rozwoju brany zotniczo-jubilerskiej i bursztyniarskiej jako czynnika

ksztatujcego mark firmy i zwikszajcego konkurencyjno na rynku. Wrd wnioskw

pyncych z ekspertyzy znalaza si propozycja zmian w programach ksztacenia

rzemielnikw i projektantw.

Raport Analiza aplikacji wzornictwa przemysowego w polskich

przedsibiorstwach 2007, przygotowany przez Instytut Wzornictwa Przemysowego na

zlecenie Ministerstwa Gospodarki, obejmuje omwienie wynikw bada ilociowych i

jakociowych polskich przedsibiorstw i jest pierwsz na tak skal analiz aplikacji

wzornictwa przemysowego i uytkowego w polskich przedsibiorstwach dziaajcych w

gospodarce rynkowej. Analiz wynikw bada na tle dowiadcze innych krajw

europejskich posuya do sformuowania wnioskw i rekomendacji adresowanych do

przedsibiorstw i instytucji publicznych podejmujcych dziaania dla rozwoju innowacyjnoci

gospodarki oraz organizacji otoczenia biznesu (szerzej zob. Zacznik2).

Gdynia Design Days 2008 midzynarodowe dni designu krajw nadbatyckich to

pierwsze w Polsce, midzynarodowe wydarzenie, popularyzujce design krajw

nadbatyckich. Imprez, ktra odbya si w dniach 11-27 lipca 2008 r., organizoway

wsplnie Instytut Wzornictwa Przemysowego i Urzd Miasta Gdyni. Wydarzenie byo

adresowane do mieszkacw Trjmiasta, turystw oraz przedsibiorcw i projektantw.

Gwnym celem Gdynia Design Days bya promocja kreatywnego, nowoczesnego

projektowania otaczajcej nas rzeczywistoci. Poprzez prezentacjdobrze zaprojektowanych

rozwiza i przedmiotw, organizatorzy chcieli zwrci uwag na jako naszego ycia.

Zadaniem Gdynia Design Days byo przyblienie designu codziennego take tym wszystkim,

ktrzy dzisiaj mylo nim jak o sztuce wysublimowanym i niedostpnym wiecie piknych

i drogich przedmiotw.


47/65



45

Gdynia Design Days obejmoway: wystawy, konferencje, prezentacje, warsztaty

dla dzieci, modziey, dorosych i projektantw. Wszystkie wydarzenia zorganizowanow trzech blokach tematycznych: Design Demokratyczny, Design Cyfrowy, Design Jutra.

Kada ze stref designu promowaa dobre projektowanie, ktre wyznacza nasz dzisiejszy styl

ycia i ten, jakim otacza bdziemy siw przyszoci.

Fortis Young Design (FYD) to oglnopolski, wieloletni program realizowany przez

Instytut Wzornictwa Przemysowego i Fortis Bank. Obejmuje stypendium im. prof. Wandy

Telakowskiej (w tym nagroda pienina oraz moliwo odbycia stau w najlepszych

studiach projektowych) oraz wystaw osigni modych projektantw. Jest to pierwszy w

Polsce program stypendialny dla modego projektanta o najwikszym potencjale rynkowym,

przyznawany przez kapituzoonz przedstawicieli biznesu (m.in. polskich i zagranicznych

producentw i dystrybutorw). Konkurs jest przeznaczony dla studentw i absolwentw

uczelni ksztaccych w kierunku wzornictwa. W 2008 r. odbya siwystawa z cyklu Future

Design: Pora relaksu.

Sownik Projektantw Polskich

Instytut Wzornictwa Przemysowego od pocztku skupia wok siebie najwaniejszych

polskich projektantw. Postanowiono upamitni ich dokonania. W 2008 r. pod adresem

http://www.slownikprojektantow.pl/ zostao zamieszczone opracowanie Instytutu pt. Sownik

Projektantw Polskich: Cz I. Projektanci lata 50.-60. i Cz III. Projektanci

wspczeni od roku 1990. W przygotowaniu znajduje siCz II. Projektanci lata 70.-

80. Najwaniejsze zadania publikacji to: po pierwsze, upowszechnianie rzetelnej wiedzy

na temat polskiego designu, ktrej brak od lat utrudnia postp prac badawczych, po drugie,

wspieranie wsppracy projektantw z producentami i innymi profesjonalistami zwizanymi

z wzornictwem. Powstae w Instytucie, obecnie digitalizowane, archiwum fotograficzne oraz

dokumentacji projektw jest nieocenionym zasobem wiedzy o projektantach; bogate zbiory

najwikszej w Polsce Biblioteki Wzornictwa umoliwiaj stworzenie najpeniejszego obrazu

polskiego wzornictwa. Publikacja S

Wzornictwo Raport w.pelna

Documents

Transcript of Wzornictwo Raport w.pelna