Wyższe Seminarium Duchowne w Łodzi -...

dzkie Studia Teologiczne Kwartalnik

Wysze Seminarium Duchowne w odzi

tom 26

rok 2017

d Theological Studies Quarterly

Theological Seminary in d

nr 1

Rada Naukowa/Advisory Boardabp prof. dr hab. Marek Jdraszewski (UAM, Pozna) prof. dr hab. Elio kard. Sgreccia (em. przewodniczcy Papieskiej Akademii ycia, Rzym) ks. prof. dr hab. Pawe Bortkiewicz (UAM, Pozna) ks. prof. dr hab. Pawe Gralczyk SAC (CKK, UKSW, Warszawa) prof. dr hab. Horacio Simian-Yofre SJ (Univ. Crdoba, Argentyna, em. prof. Biblicum, Rzym) prof. dr hab. Ryszard Kleszcz (U, d), ks. prof. dr hab. Grzegorz Leszczyski (CKK, U, d) prof. dr hab. Ettore Malnati (Facolt Teologica, Lugano), ks. prof. dr hab. Piotr Moskal (KUL, Lublin) prof. dr hab. Micha Seweryski (U, d), ks. prof. dr hab. Jan Somka (U, Katowice) o. prof. dr hab. Zbigniew Suchecki OFM Conv (Pontificia Universit Antonianum, Rzym) prof. dr hab. Marek Maciejczak (PW, Warszawa)

Kwartalnik recenzowany/Peer-reviewed QuarterlyWersja referencyjna/Original version

Kolegium Redakcyjne/Editorial Council Przewodniczcy/Council-in-Chief ks. dr Jarosaw Pater (WSD, d) Wiceprzewodniczcy,Sekretarz/DeputyCouncil-in-Chief, Assistant Editor ks. dr hab. Sawomir Szczyrba (WSD, d) Reda ktorzy tematyczni (sekcyjni)/Subject (Unit) Editors

ks. dr hab. Jan Wolski (WSD, d), ks. prof. dr hab. Andrzej Perzyski (UKSW, Warszawa) ks. prof. dr hab. Grzegorz Leszczyski (U, d) ks. dr hab. prof. UKSW Waldemar Gliski, ks. dr hab. prof. UWM Mieczysaw Raski ks. dr Arnold Zawadzki (KUL, Lublin), ks. dr Marcin Pietrzyk (WSD, d) ks. dr hab. Marek Stpniak (WSD, d), ks. dr Roman Piwowarczyk (WSD, d) ks. dr hab. Grzegorz Bugajak (UKSW, Warszawa)

Redaktorzyjzykowi/LanguageEditors mgr Maria Barbara Libiszowska (jzyk polski/Polish) mgr Agnieszka Kafliska (jzyk angielski/English) mgr Liliana Kocz (Kanada/Canada) (jzyk angielski/English, jzyk francuski/French)

Copyright by Wysze Seminarium Duchowne w odzi

Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie caoci lub fragmentw niniejszej publikacji bez zgody wydawcy zabronione

Wersja papierowa dzkich Studiw Teologicznych Kwartalnika jest wersj pierwotn

ISSN 1231-1634

AdresRedakcji/EditorialOffice90-457 d, ul. w. Stanisawa 14

tel. 42 6865255, 42 6648800e-mail: [email protected]

ArchidiecezjAlne WydAWnictWo dzkie

90-458 d, ul. ks. I. Skorupki 3, tel./fax 42 636-04-81http://www.archidiecezja.lodz.pl/wydawnictwo

e-mail: [email protected], Drukarnia: Quick-Druk s.c., 90-562 d, ul. kowa 11

ZMYLOCHRZECIJASKIEJPEDAGOGICE RODZINY

THINKINGABOUTCHRISTIANFAMILYPEDAGOGY

Redaktor naukowy/Scientific editor Marta Filipowicz

SPIS TRECI

ARTYKUY

Leokadia S z y m c z y k, Rola rodziny w rozwijaniu systemu wartoci 7Urszula S o b c z y s z y n, Noetyczny wymiar wartoci rodziny 21Weronika P o l a k-J a k u s z k o, Maestwo chrzecijaskie a mio 35Alicja J a n i a k, Mio centralnym powoaniem kobiety 53Ewa M i s z c z a k, Socjalizacja religijna maturzystw z wojewdztwa lubelskiego

w wietle bada socjologicznych 69ks. Marek J e z i o r a s k i, s. Dorota K o n d r a c k a, Rodzina w wyobraeniach dzieci

z Centrum Interwencji Kryzysowej 87Szymon Wi e r z b i s k i, Dopki mier nas nie rozczy wybrane postawy maonkw

ze wiata Lewantu w XXI wieku 115Marta F i l i p o w i c z , Rodzina jako pierwsze rodowisko wychowawcze. Zadania i idea

wychowawczy z perspektywy nauczania Kocioa 127

*ks. Tomasz L i s z e w s k i, Zadania psychologa w formacji do kapastwa 147Anna L u b r a s k a, Ewa Z a w i r a, Motywy wspczesnych wolontariuszy w aspekcie rnic

pokoleniowych 159

RECENZJEISPRAWOZDANIE

Marta Filipowicz (rec.), Dziedzictwo myli pedagogicznej Edmunda Bojanowskiego we wspczesnej edukacji w Polsce i na wiecie, red. s. Maria Loyola Opiela, Lublin: Wydawnictwo KUL 2014, ss. 542 175

Marta Filipowicz (rec.), Romana Cybulska, Joanna Dryjaska, Katarzyna Gotlin, Maja Koda, Krystyna Pomorska, Anna Pyzykiewicz, Ucze z zespoem Aspergera w szkole oglnodostpnej, (red. prowadzcy i merytoryczny) M. Koda, K. Pomorska, Warszawa: Orodek Rozwoju Edukacji 2016, ss. 113 178

ks. Rafa Leniczak (rec.), Damian Guzek, Media katolickie w polskim systemie medialnym, Toru: Wydawnictwo Adam Marszaek 2016, ss. 367 180

ks. Rafa Leniczak, Sprawozdanie z midzynarodowej konferencji naukowej: Etyka mediw. Etyczno w mediach, Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Spoecznej Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawa II w Krakowie, 1819.05.2016 185

*Sposb cytowania oraz przygotowanie tekstu do druku w Kwartalniku ST 189

TABLE OF CONTENS

ARTICLES

Leokadia S z y m c z y k, The role of family in values system creation 7Urszula S o b c z y s z y n, Noetic dimension of family value 21Weronika P o l a k-J a k u s z k o, Christian marriage and love 35Alicja J a n i a k, Love as the main female vocation 53Ewa M i s z c z a k, Religious socialization of high school graduates in light of sociological

research 69fr. Marek J e z i o r a s k i, sr. Dorota K o n d r a c k a, Family image among children from the crisis

intervention centre 87Szymon Wi e r z b i s k i, Until death do us part selected attitudes of married couples from

the Levant world in the 10th-11th c. AD 115Marta F i l i p o w i c z, Family as the first educational environment. Educational tasks and ideal from

the Churchs perspective 127

*fr. Tomasz L i s z e w s k i, Psychologists tasks in formation for priesthood 147Anna L u b r a s k a, Ewa Z a w i r a, Motives of contemporary volunteers in the aspect of generational

differences 159

REVIEWSANDREPORTS

Marta Filipowicz, (rec.), Dziedzictwo myli pedagogicznej Edmunda Bojanowskiego we wspczesnej edukacji w Polsce i na wiecie, red. s. Maria Loyola Opiela, Lublin: Wydawnictwo KUL 2014, ss. 542 175

Marta Filipowicz (rec.), Romana Cybulska, Joanna Dryjaska, Katarzyna Gotlin, Maja Koda, Krystyna Pomorska, Anna Pyzykiewicz, Ucze z zespoem Aspergera w szkole oglnodostpnej, (red. prowadzcy i merytoryczny) M. Koda, K. Pomorska, Warszawa: Orodek Rozwoju Edukacji 2016, ss. 113 178

fr. Rafa Leniczak (rec.), Damian Guzek, Media katolickie w polskim systemie medialnym, Toru: Wydawnictwo Adam Marszaek 2016, ss. 367 180

fr. Rafa Leniczak, Report from the international scientific conference: Media ethics. Ethical aspect in media, Institute of Journalism and Social Communication of John Paul II University in Krakow, 1819.05.2016 185

*Methods of quotation and text preparation for print in d Theological Studies Quarterly 189

dzkie Studia Teologiczne26 (2017) 1

Leokadia SzymczykWydzia Teologiczny Uniwersytet lski w Katowicach

ROLARODZINYWROZWIJANIUSYSTEMUWARTOCI

Sowakluczowe: wartoci, rodzina, transmisja wartoci, wychowanie ku wartociom, prze-kaz wartoci

1. Wprowadzenie. 2. O wartociach. 3. Czynniki wpywajce na ksztatowanie systemu wartoci. 4. Ksztatowanie orientacji wartociujcej. 5. Rodzina miejscem ksztatowania warto-ci. 6. Wychowanie ku wartociom. 7. Rodzice przekazicielami systemu wartoci. 8. Zakoczenie

1.WPROWADZENIE

wiat ludzkich wartoci, na ktre czowiek reaguje, z ktrymi wchodzi w zwiz-ki i blisko, rozwija si i realizuje w zalenoci od wieku jednostki, okresu rozwo-jowego i rodowiska ycia1. Wedug M. Ry: hierarchi wartoci czowiek rozwija przez cae ycie, czerpic inspiracje do niej z przekazw rodzinnych, od wychowaw-cw, nauczycieli, korzystajc ze zdobyczy kultury, a take dziki wasnym przemy-leniom i rozwizaniom2.

Ksztatowanie si okrelonej orientacji wartociujcej odbywa si w konkret-nym rodowisku spoecznym. Naturalnym krgiem rodowiskowym, ktry w istotny sposb wpywa na obraz aksjologiczny dziecka, jest rodzina.

Szczeglna jest rola rodziny, zwaszcza we wspczesnych czasach, gdy z co-raz wiksz si ujawnia si rnorodno zachowa, wzorw spoecznych, kultury ycia, zwyczajw i wartoci przekazywanych przez szko, rwienikw, telewizj i Internet. Dotychczasowe tradycje i obyczaje rodzinne s krytykowane przez nowe idee, wartoci i postawy, niejednokrotnie wypierane lub zastpowane przez inne. Selekcji owych nowoci moe dokona rodzina, a gwnym jej zadaniem jest przekaz wartoci kultywowanych przez spoeczestwo3.

1 K. Popielski, Psychologia egzystencji. Wartoci w yciu, Lublin 2008, 161.2 M. Ry, Dorasta do ycia w maestwie, w: Przygotowanie do ycia w rodzinie, red. K. Ostrow-

ska, M. Ry, Warszawa 1997, 131.3 M. Szyszka, Midzypokoleniowy przekaz wartoci w rodzinie. Rola komunikacje w ksztato-

waniu tosamoci rodziny i jej czonkw, w: Prawne, administracyjne i etyczne aspekty wychowania w rodzinie, red. S. Bbas, E. Jasiuk, Radom 2011, 462.

8 [2]LEOKADIA SZYMCZYK

Celem artykuu jest prba odpowiedzi na pytanie: na czym polega rola rodziny w procesie ksztatowania i przekazywania systemu wartoci swoim dzieciom?

Rodzina jest dla dziecka miejscem gromadzenia pierwszych dowiadcze, miej-scem zdobywania podstawowej wiedzy o wiecie, normach moralno-spoecznych. To rodowisko, w ktrym dziecko uczy si wzorw spoecznego postpowania, przyswaja sobie wartoci moralne, postawy wobec maestwa, rodziny, wobec in-nych ludzi, wobec cierpienia, wobec mierci4. Rodzina jest nie tylko nosicielem, ale take obroc i przekazicielem cenionych wartoci. Zdaniem E.B. Hurlock5, przekaz wartoci w rodzinach wie si ze zjawiskiem dziedziczenia wartoci oraz zaadopto-wania ich do czasu teraniejszego.

Potrzeba wychowania ku wartociom podyktowana jest rol i funkcj wartoci w yciu czowieka. Wartoci decyduj o egzystencji czowieka, o sensie i jakoci y-cia, relacjach interpersonalnych, umiejtnoci rozwizywania problemw, stosunku do samego siebie, grup i wsplnot, w ktrych czowiek yje i funkcjonuje6.

Wychowanie ku wartociom, zdaniem K. Chaas7, staje si wyzwaniem i zada-niem edukacyjnym i wychowawczym. Podkrela to wielu pedagogw, psychologw, filozofw, socjologw, a take nauczycieli praktykw zarwno w kraju, jak i na wiecie. Jest to zadanie wane i z wielu powodw konieczne do natychmiastowej realizacji. Z perspektywy pedagogicznej uzasadnione jest to czterema podstawowy-mi wzgldami:

przemianami spoeczno-ustrojowymi i sytuacj modziey, ktr owe prze-miany implikuj;

przywracaniem reformujcej si szkole funkcji wychowawczej poprzez budo-wanie programu wychowawczego szkoy;

rol wartoci w yciu czowieka; stanem bada nad wartociami modziey. M. Ry8 podkrela fakt, i waciwa hierarchia wartoci wprowadza ad w y-

cie czowieka, ksztatuje umiejtno ustawiania wanoci spraw, prowadzi do ko-niecznej systematyzacji ycia, celu yciowego zgodnego z wyznawanym wiatem wartoci, porzdkuje wntrze czowieka, przyczynia si do integracji osobowoci.

2.OWARTOCIACH

Zdefiniowanie wartoci jest zadaniem bardzo zoonym. Wartoci mona okre-li jako cele, normy i zasady postpowania, odkryte w oparciu o dowiadczenia psychopedagogiczne, ktre umoliwiaj rozwj czowieka oraz osignicie przez

4 M. Ry, dz.cyt., 125137. 5 E.B. Hurlock, Rozwj dziecka, Warszawa 1985, 394396. 6 M. Dziewiecki, Wychowanie w dobie ponowoczesnoci, Kielce 2002, 9.7 K. Chaas, Wychowanie ku wartociom, LublinKielce 2003, 7.8 M. Ry, dz.cyt., 133.

[3] 9ROLA RODZINY W ROZWIJANIU SYSTEMU WARTOCI

niego trwaej satysfakcji yciowej9. Wedug K. Chaas10: warto to podstawowa kategoria aksjologii, oznaczajca wszystko, co cenne i godne podania, co stanowi cel ludzkich de. Natomiast A. Rumiski11 pisze, e: wartoci s wiadomym deniem do tego, co jest godne podania, na czym czowiekowi najbardziej zaley ze wzgldu na zaspokojenie jego potrzeb. S tym, do czego odwoujemy si, podej-mujc decyzje w yciu, stanowi norm, wzr zachowa, czyli regu, jak czowiek powinien lub nie powinien postpowa.

W rozumieniu psychologicznym wartoci to potrzeby, pragnienia i podanie jakoci podmiotowo-osobowego ycia suce egzystencji. W ujciu kulturowym wartoci stanowi powszechnie obecne i funkcjonujce jakoci o charakterze real-nym lub symbolicznym. W znaczeniu spoecznym wartoci, to spoecznie podane i cenione waciwoci, ktrym spoecznoci i narody przypisuj szczeglnie cenione znaczenie12.

W ogldzie wartoci zauwaamy trzy wane komponenty: uczuciowe nastawie-nie, poznanie istnienia realnego i realizacja. Te trzy elementy s istotne w wycho-waniu aksjologicznym dzieci i modziey. Stan emocjonalny jest reakcj na warto. Jest on uzaleniony od rozpoznania. Elementem najwaniejszym jest urzeczywist-nienie tej wartoci w dziaaniu13.

Wartoci s faktem empirycznym, wynikajcym z analizy ludzkiego dowiad-czenia w odniesieniu do procesw rozwoju i wychowania. Podlegaj zatem wery-fikacji empirycznej, gdy postpowanie sprzeczne z tymi wartociami prowadzi do zaburze w rozwoju wychowanka, do wyrzdzenia krzywdy sobie i innym. Powin-ny by okrelone na podstawie dowiadczenia i obserwacji ludzkiego ycia. Jest to moliwe, gdy nie wszystkie sposoby postpowania ze strony wychowanka prowa-dz do jego rozwoju i do osignicia satysfakcji14.

Wartoci stanowi czynnik rozwijania i treciowego ksztatowania podmiotowo-ci, poniewa rdem optymalnej aktywnoci czowieka jest wolne, odpowiedzial-ne, mdre i samodzielne wasne postpowanie zorientowane na wiadomie wybrane, zaakceptowane i realizowane wartoci15.Wi si z rozwojem czowieka, z kszta-towaniem jego osobowoci. Dobro kieruje czowieka w stron duchowoci, pomaga dostrzec potrzeby innych i chroni przed zym postpowaniem. Prawda umoliwia po-znanie rzeczywistoci i strzee przed faszem, zakamaniem. Pikno jest rdem ra-dosnych przey. Wrd oglnoludzkich wartoci wymienia si rwnie humanizm, demokracj, wolno, rwno, bezpieczestwo, godno, pokj, prac, sprawiedli-wo, przyja, szacunek, odpowiedzialno, sumienno, yczliwo i inne16.

9 M. Dziewiecki, dz.cyt.,149.10 K. Chaas, dz.cyt., 16.11 A. Rumiski, Aksjologiczne podobiestwa i rnice rodzicw i dzieci, w: Edukacja prorodzinna,

red. M. Chymuk, D. Topa, Krakw 2000, 165.12 K. Popielski, dz.cyt., 12.13 A. Rumiski, dz.cyt., 171.14 M. Dziewiecki, dz.cyt., 149150.15 K. Chaas, dz.cyt., 9.16 G. Paprotna, Wartoci w wychowaniu przedszkolnym, Nauczyciel i Szkoa nr 34, 2009, Wkadka

do kwartalnika nr 2, 15.

LEOKADIA SZYMCZYK10 [4]

System wartoci charakteryzuje jego budowa, zwizki i zalenoci midzy war-tociami. Jedne wartoci zajmuj miejsca naczelne i centralne, maj wysok rang, zwane s wartociami autotelicznymi, inne za s im podporzdkowane, speniaj rol elementw pomocniczych wystpuj jako wartoci instrumentalne17.

3.CZYNNIKIWPYWAJCENAKSZTATOWANIE SYSTEMUWARTOCI

Na ksztatowanie si systemu wartoci wpywa wiele czynnikw. Najwaniej-sze z nich to:

Wartoci preferowane przez oboje rodzicw18. Zgodnoci systemu wartoci rodzicw i dzieci zaley od wielu czynnikw,

wrd ktrych najwaniejsze to: wiek dziecka, dojrzao psychiczna czonkw ro-dziny, jako relacji interpersonalnych pomidzy rodzicami a dziemi i wynikajca z niej oglna atmosfera emocjonalna rodziny, poziom i zakres identyfikacji dziecka z rodzicami, spjno sytemu wartoci matek i ojcw, a take ocena systemu warto-ci rodzicw przez szersz grup spoeczn19.

Jako wizi i relacji rodzinnych sposb uczenia si wartociowania zaley gwnie od jakoci wizi i relacji rodzinnych. W rodzinie bowiem dziecko uczy si pierwszych wizi, ktre staj si pniej wzorcami wszystkich innych wizi. Uczy si wic wizi wartociowych lub zaburzonych, opartych na mioci lub opartych na wrogoci, lku. W rodzinie dziecko uczy si patrzenia na siebie i wiat. Od sytuacji rodzinnej zaley wic w najwikszym stopniu to, w jaki sposb wychowanek bdzie rozumia siebie i wiat oraz w jaki sposb bdzie odnosi si do siebie i do otaczaj-cego go wiata20.

Jako kontaktw wspycie w rodzinie czy si z koniecznoci wymia-ny myli, zamierze i aspiracji, ze wsplnym planowaniem zada i ich realizacj, z wymian ocen i refleksji dotyczcych przey poszczeglnych czonkw rodziny, majcych swe rdo w rodzinie i poza ni.

Poziom kultury wspycia im bardziej pewni s rodzice, e ich przekona-nia i hierarchia wartoci s suszne, tym bardziej maj tendencj do narzucania ich swych dzieciom. Rodzice maj skonno odrzucania takich zachowa, ktre rni si od ich wasnych przekona o wartociach. Niski poziom kultury wspycia nie-ktrych rodzin jest take czstym powodem rozdwiku i konfliktw midzy rodzi-cami a dziemi.

Wiedza i postawy rodzicw szybko zmieniajce si warunki ycia wymaga-j od rodzicw racjonalnej postawy opartej na wiedzy uoglniajcej dowiadcze-

17 Tame, 28.18 A. Szymanowska, By dobrymi rodzicami we wspczesnym wiecie, w: Przygotowanie do y-

cia w rodzinie, red. K. Ostrowska, M. Ry, Warszawa 1997, 38.19 T. Rostowska, System wartoci rodzicw i dzieci jako zadanie rozwojowe, w: Rodzina: rdo

ycia i szkoa mioci, red. D. Biela, Lublin 2001, 227.20 M. Dziewiecki, dz.cyt., 164.

ROLA RODZINY W ROZWIJANIU SYSTEMU WARTOCI[5] 11

nia wielu pokole, uwzgldniajcej wielo sytuacji i czynnikw wpywajcych na ksztat wspczesnego ycia. Istotne znaczenie maj postawy rodzicw nie tylko wobec rodziny, ale take wobec pracy, pastwa i spoeczestwa, wobec wartoci moralnych. Rozdwojenie postaw rodzicw, ich zakamanie, nie daj si ukry przed dziemi, staj si czsto przedmiotem ostrej krytyki dorastajcych dzieci, powoduj niech do rodzicw i brak szacunku dla nich.

Sytuacja bytowa czynnik bytowy jest niezbdnym warunkiem pozwalaj-cym na podany rozwj fizyczny, intelektualny, moralny i spoeczny. Uzyskiwa-nie odpowiedniego standardu ycia powinno odbywa si poprzez uczciw prac, oszczdno oraz racjonalne prowadzenie gospodarstwa domowego21.

Postawa dziecka wzgldem rodzicw wane jest to, czy dziecko darzy rodzi-cw szacunkiem i zaufaniem, czy rodzice stanowi dla dziecka waciwy model do naladowania22.

4.KSZTATOWANIEORIENTACJIWARTOCIUJCEJ

Wprowadzanie dziecka w wiat wartoci to dugotrway, zoony proces, pod-legajcy wielorakim uwarunkowaniom. Niektre z nich pochodz ze rodowiska, w ktrym przebiega wychowanie, inne tkwi w samym dziecku23. Mona wyrni nastpujce kroki prowadzce do wyboru i egzystencjalnego utrwalania si warto-ci: odkrywanie wartoci, akceptacja wartoci, klasyfikacja wartoci, krystalizacja wartoci, puryfikacja wartoci, internalizacja wartoci, lokalizacja wartoci, realiza-cja wartoci24.

Wprowadzanie dzieci w pewne umiejtnoci i dawanie im pouczenia musz by dostosowane do stopnia ich rozwoju, poniewa tylko wtedy bd skuteczne. Dlatego te niezbdna jest wiedza na temat rozwoju psychicznego, duchowego i spoecznego dziecka25. W zalenoci od wieku dziecka, procesy internalizacji w rodowisku ro-dzinnym zachodz dwutorowo. W pierwszym etapie internalizacji dzieci zapoznaj si z opiniami i argumentami przemawiajcymi za susznoci wartoci, ucz si jej przestrzegania, koryguj odstpstwa od niej. Dzieci w ten sposb nabywaj zdolno-ci do kontroli wewntrznej. Natomiast u modziey z uksztatowanymi mechani-zmami kontroli wewntrznej, proces ten przebiega poprzez wczanie do systemu nowych wartoci ju wczeniej zinternalizowanych. Dzieci starsze musz jednak wartoci przekazywane przez rodzin akceptowa, by przestrzega ich w codzien-nych sytuacjach rodzinnych i poza rodowiskiem rodzinnym26.

21 J. Maciaszkowa, O wspdziaaniu w rodzinie, Warszawa 1980, 47. 22 T. Rostowska, dz.cyt., 220.23 G. Paprotna, dz.cyt., 16. 24 K. Popielski, dz.cyt., 161.25 Tame, 11.26 H. Cudak, Uwarunkowania midzypokoleniowego przekazu w rodzinie, w: Wartoci w rodzinie:

cigo i zmiana, red. M. Muszyski, Toru 2010, 21.


Aby dziecko mogo przyswoi sobie takie wartoci, jak: szacunek, respekt dla drugiego czowieka, tolerancja, umiejtno wczuwania si w sytuacj innych, liczenie si z innym czowiekiem, konieczne jest spenienie konkretnych warunkw: musi np. czu si kochane, mie stabilne wizi z najbliszymi sobie osobami w ide-alnym wypadku bd to rodzice i musi czu si w swoim yciu w miar pewnie. Niezbdna jest pewno siebie i poczucie wasnej wartoci. W tym aspekcie wycho-wanie do wartoci rozpoczyna si ju w wieku niemowlcym, tu po narodzinach, poniewa to od tego momentu rodzice musz rozpocz systematyczne stwarzanie dziecku niezbdnych warunkw potrzebnych do ksztatowania hierarchii wartoci27.

Wynika std, e procesie przekazywania kulturowego dziedzictwa rodziny naj-waniejszym okresem jest dziecistwo. W tym okresie swego ycia czowiek jest biologicznie i duchowo najbardziej dynamiczny i plastyczny, najbardziej nastawio-ny na rozwj i atwo przyswaja wszystko to, co go otacza28. W okresie wczesnego dziecistwa w procesie rozwoju spoeczno-moralnego i systemu wartoci znacz-ny wpyw na rozwj dziecka maj procesy naladownictwa, rodzca si dopiero umiejtno mylenia abstrakcyjnego, niewielki zasb wiedzy, mae dowiadczenie i wielka podatno na zmiany29. Dziecko w tym czasie nie tylko zinternalizuje war-toci deklarowane przez rodzicw w formie werbalnej, ale obserwujc ich zachowa-nia, oceniajc ich postpowanie, identyfikujc si z nimi, przyswaja sobie w sposb bardziej lub mniej wiadomy preferowane przez rodzicw wartoci, ktre wyraaj si ich postawach, emocjach, potrzebach, motywacjach, opiniach, czy te w rno-rodnych formach dziaania30.

Sposb mylenia dzieci o wartociach i spojrzenie na wiat jeszcze w znacznym stopniu rni si od perspektywy dorosych. Cztero-, picioletnie dziecko cigle jest mocno skoncentrowane na sobie. Wprawdzie dzieci w tym wieku dobrze wie-dz, czym jest niedobre zachowanie czy zachowanie nie fair, ale okrelenia te odnosz przede wszystkim do postpowania innych ludzi wtedy mianowicie, kie-dy nie dostaj od nich tego, co akurat w danej chwili chc mie. Specjalici nazywa-j ten fenomen egocentrycznym zachowaniem w moralnym rozwoju i s zdania, e jest ono nie do uniknicia i w sposb naturalny naley do tego procesu. Warto jednak w takich sytuacjach rozmawia z dzieckiem, poniewa z pewnoci cz wyjanie zostanie przez dziecko zapamitana31.

W miar dojrzewania i rozwoju osoby pod wzgldem intelektualnym i emocjo-nalnym, osobowociowym i spoecznym coraz wikszego znaczenia nabiera wzra-stajcy zasb dowiadcze oraz motywacja wewntrzna jednostki, ktre warunkuj komplikowanie si struktur poznawczych i strukturalizacj wartoci na coraz wy-szym poziomie. Wyksztacony w okresie dziecistwa, modoci system wartoci po-zostaje zasadniczo niezmieniony w okresie dorosoci a do okresu staroci, natu-

27 G. Pighin, Jak przekazywa dzieciom wartoci, Krakw 2006, 1718.28 L. Dyczewski, Rodzina polska i kierunki jej przemian, Warszawa 1981, 208.29 E. Jezierska-Wiejak, Wartoci w edukacji dzieci w modszym wieku szkolnym, w: Edukacja ku

wartociom, red. A. Szerlg,, Krakw 2004, 168.30 T. Rostowska, dz.cyt., 219.31 G. Pighin, dz.cyt., 2526.


ralnie przy zaoeniu wystpowania tak zwanych ekwiwalentw rozwojowych, czyli rnych form przejawiania tej samej wartoci w rnych okresach rozwojowych jednostki, na przykad wartoci religijne ujawniane przez dziecko, osob mod czy czowieka dorosego32.

5.RODZINAMIEJSCEMKSZTATOWANIAWARTOCI

Rola rodziny w przekazywaniu wartoci jest pierwszoplanowa i najwaniejsza, poniewa rodzina wdraa je jednostce przez cae ycie i czyni to w sposb cao-ciowy. Od urodzenia a do mierci osoba jest pod wpywem tego, co myl, w co wierz, co uznaj za najwaniejsze, wedug jakich zasad postpuj rodzice i po-zostali czonkowie rodziny. Towarzyszce yciu rodzinnemu pozytywne i gbokie przeycia emocjonalne utrwalaj w jednostce kultywowane w jej rodzinie wartoci, normy i zwyczaje i na stae wi z nimi jednostk. Ciepa, pena serdecznoci i bez-porednioci atmosfera rodzinna sprawia, e czonek rodziny chtnie przyjmuje i za-chowuje w swoim yciu nawet te wartoci, ktre w jego oczach zatraciy ju swoje uzasadnienie, a byy kultywowane w rodzinie jego dziecistwa i modoci33.

Wprowadzenie dziecka w wiat wartoci i znacze odbywa si w rodzinie spon-tanicznie, na fundamencie gbokiej wizi biologicznej i duchowej, w codziennych kontaktach. Im jest ich wicej, im s bogatsze w tre, w im bardziej pozytywnej atmosferze przebiegaj, w tym bogatszy wiat znacze wprowadzaj siebie nawza-jem czonkowie rodziny, tym chtniej przyjmuj wzajemnie od siebie znaczenie sw, zachowa. Przyjmuj je wwczas caociowo, bez uzasadnie34. Tre doko-nujcego si w ramach rodowiska rodzinnego przekazu w duym stopniu warunku-je jako podejmowanych w yciu dojrzaym zachowa35.

Zadania rodziny dotyczce przekazywania systemu wartoci wynikaj z penie-nia przez ni funkcji socjalizacyjnych. Realizacja tych funkcji polega na ustawicz-nym przekazywaniu podstawowych norm, zasad wychowania, zwyczajw obowi-zujcych w danej rodzinie, obyczajw, tradycji, wartoci akceptowanych w rodzinie poprzez uczestnictwo w rnych formach, obszarach, sytuacjach ycia rodzinne-go36. Socjalizacja w rodzinie jest procesem wzajemnego przenikania si wartoci. Dziecko w tym rodowisku uczy si odkrywa, hierarchizowa i odrnia to, co jest dobre, pikne i prawdziwe od tego, co ponia godno czowieka. rodowisko rodzinne uczy, jakie zachowania s aprobowane przez spoeczestwo, a jakie odrzu-cane, jakie karane przez sankcje prawne i moralne37.

32 T. Rostowska, dz.cyt., 219222.33 L. Dyczewski, Rodzina polska.., dz.cyt., 207.34 L. Dyczewski, Wi midzy pokoleniami w rodzinie, Lublin 2002, 36.35 A. Rumiski, dz.cyt., 166. 36 J. Izdebska, Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku, Biaystok 2000, 182. 37 A. Rumiski, dz.cyt.,166.


Rodzina w procesie socjalizacji: wprowadza jednostk w wiat wytworw kultury materialno-technicznej

i symbolicznej, rozpoznawania przedmiotw, ich znacze, ich roli i prze-znaczenia;

formuuje i okrela podstawowe wartoci, idee, jakie winny by przedmio-tem de i aspiracji modej generacji;

ksztatuje postawy wobec okrelonych obiektw, dokonuje ich hierarchiza-cji, selekcji, ocen i preferencji; uczy stosunku do najbliszego otoczenia;

ukazuje i wpaja wzory postpowania, rzeczywiste i normatywne, uzasad-nione doktrynalnie, rodowiskowo lub ideologiczne38.

Dziki dokonujcemu si w rodzinie procesowi socjalizacji nastpuje pozna-wanie pierwszych norm etyczno-moralnych, a w ich nastpstwie rnicowanie dobra i za, klasyfikowanie osb, przedmiotw, zjawisk, poj czy idei pod wzgl-dem ich stopnia wanoci39. W rodzinie czowiek uczy si bezinteresownoci, po-wicenia, solidarnoci, wsppracy i innych cech, ktre s konieczne do ycia w spoeczestwie. Stosowane w rodzinie zakazy i nakazy, normy postpowania, tak bardzo istotne w przyszym yciu, jak: pojcie dobra osobistego i wsplne-go, obowizku i odpowiedzialnoci, sensu ycia i otwartoci na warto drugiego czowieka, yczliwoci, altruizmu gboko zapadaj w psychik czowieka. W ro-dowisku rodzinnym dziecko ksztatuje take postaw wobec osb starszych, cho-rych, ubogich, upoledzonych40.

Ostatnio coraz czciej mwi si o kryzysie rodziny i o zagubieniu jednostki w wiecie. Za jedn z przyczyn tych negatywnych zjawisk uwaa si zaamanie systemu wartoci, ktry regulowa ycie konkretnych jednostek, ycie rodziny i ca-ego spoeczestwa41. Zdaniem L. Dyczewskiego, obecna rodzina przekazuje mniej wartoci, norm i zwyczajw, a ponadto przekazuje raczej wartoci ni uszczego-wione wzory ich realizowania. Bywa i tak, e mode pokolenie przejmuje od rodziny wartoci, normy i zwyczaje, ale z wasn, odmienn od dotychczasowej, motywacja i interpretacj42. Z faktu, e rodzina jako instytucja przeywa kryzys, nie wynika jednak, e jest jaka inna instytucja, ktra moe j zastpi w zaspokajaniu podsta-wowych potrzeb czowieka43.

Oddziaywania rodowiska rodzinnego s najsilniejsze. Prawdopodob-nie jest to wynikiem silnej wizi emocjonalnej z czonkami rodziny, a przede wszystkim funkcjonowania dziecka przez wiele lat w okrelonej rodzinie, gdzie poddawane jest wpywom specyficznego i w miar stabilnego w tej rodzinie systemu wartoci.

38 J. Turowski, Rola rodziny w ksztatowaniu kultury, w: Kultura dnia codziennego i witecznego w rodzinie, red. L. Dyczewski, D. Wadowski, Lublin 1998, 1516.

39 T. Rostowska, dz.cyt., 219.40 J. Izdebska, dz.cyt., 181183.41 A. Szymanowska, dz.cyt., 40.42 L. Dyczewski, Rodzina polska, dz.cyt., 226.43 A. Szymanowska, dz.cyt., 40.


6.WYCHOWANIEKUWARTOCIOM

Cele wychowania rodzinnego, zdaniem E. Bielickiego44, zale przede wszyst-kim od tego, co dla rodzicw stanowi warto najwysz. Co w ich systemie zajmuje hierarchicznie najwysze miejsce; Bg, okrelony czowiek, pienidze, dobra ma-terialne, odpowiednia dziedzina sztuki, przyjemnoci, nauka, sawa i popularno, szczcie rodzinne.

W procesie wychowania rodzice przekazuj swoim dzieciom rnorodne war-toci i cele o charakterze moralnym i pozamoralnym. Jednym z nich przypisuj zna-czenie priorytetowe, innym raczej drugorzdowe45.

Pogldy na temat tego, jakie wartoci naley dziecku przekaza, cz si z pogl-dem na temat tego, jaki czowiek powinien by, jakie cechy powinien posiada, aby mc prawidowo funkcjonowa w dorosym yciu. Ideaem dla rodzicw, pedagogw, psychologw jest czowiek sprawny intelektualnie, posiadajcy liczne umiejtnoci, samodzielny i odpowiedzialny, zdolny do osignicia sukcesu i powodzenia w yciu. Stymulacja rozwoju intelektualnego dziecka nie nastrcza wikszych kopotw, gdy rodzicw wspieraj w tym rnego rodzaju instytucje. Niepokj budzi rozwj dziecka spoeczny, moralny, w tym take rozwj systemu wartoci46. Zarwno jednostki, jak i grupy preferuj rne wartoci: sprawiedliwo, prawd, mio, dziecko, rodzin, prac, bogactwo, wolno, honor, ojczyzn, wartoci intelektualne, spoeczne, religij-ne, ekonomiczne, polityczne itp. Jednym wartociom czowiek przypisuje wiksze, innym mniejsze znaczenie, tworzc w ten sposb wasn hierarchi wartoci i norm47.

W procesie wychowania doroli, a przede wszystkim rodzice, musz zastanowi si, jakie wartoci chc przybliy wasnym dzieciom, co z tego, co sami otrzymali od swoich rodzicw, chcieliby przekaza dalej. Dlatego w kadej rodzinie akcenty mog rozoy si inaczej. Istniej jednak pewne podstawowe wartoci, obowizuj-ce w naszej kulturze od wiekw, ktre ksztatowaa historia, i ktrym przypisywano coraz to inn wag i znaczenie. Takimi wartociami s: mstwo, sprawiedliwo, roztropno, pracowito, skromno, wdziczno, gotowo do pomocy, wsp-czucie i odpowiedzialno. W dzisiejszych czasach w procesie wychowania to wa-nie wiele z tych starych wartoci na nowo zyskuje na znaczeniu48.

J. Jaro twierdzi, i w procesie wychowania ku wartociom wane s nastpu-jce zasady:

wierno wypowiadanym sowom, pogldom i goszonym wartociom; jedno postawy zachowa i czynw rodzicw w yciu codziennym; bezporedni kontakt interpersonalny pomidzy rodzicami i dziemi, ktrego

podstawow form jest rozmowa i dialog oparty na otwarciu si wobec dziec-ka z zachowaniem regu zaufania, yczliwoci i serdecznoci;

44 E. Bielicki, Modociani przestpcy ich wartoci i orientacja wartociujca, Bydgoszcz 1995, 217224.

45 M. Mariaski, Rodzina wobec wartoci: rozpad czy transformacja?, w: Rodzina: rdo ycia i szkoa mioci, red. D. Biela, Lublin 2001, 104.

46 A. Szymanowska, dz.cyt., 3839.47 T. Rostowska, dz.cyt., 219. 48 G. Pighin, dz.cyt., 67.


partnerstwo traktowanie dziecka w sposb podmiotowy, oparty na wizi emocjonalnej;

przekaz wartoci rzeczywistych, a nie fikcyjnych i pozornych, przekaz wartoci jako proces, a nie jednorazowa akcja; nieograniczono, a wic przekaz wartoci: moralnych, spoecznych, este-

tycznych, religijnych, ekologicznych, zdrowotnych, rodzinnych49. Jakie zdaniem rodzicw, nauczycieli, wychowawcw cechy i wartoci naley

w dziecku ksztatowa? Do tych cech i wartoci najczciej wymienianych nale-: intelekt, procesy poznawcze, zainteresowani, samodzielno, odpowiedzialno, wraliwo poznawcza, yczliwo, otwarto na ludzi, umiejtno znoszenia stre-sw. Rzadziej wymieniane s: prawdomwno, patriotyzm, odwaga oraz szacunek dla innych ludzi, poczucie wasnej godnoci, wierno swoim ideaom, dobro i po-szanowanie ycia kadej istoty ywej50.

7.RODZICEPRZEKAZICIELAMISYSTEMUWARTOCI

Wasn hierarchi wartoci i norm tworzy rodzina, w ktrej nastpuje przeka-zywanie tyche wartoci nastpnemu pokoleniu, okrelone mianem dziedziczenia spoecznego lub transmisja wartoci. Transmisja wartoci sprowadza si do dwch procesw. Pierwszy z nich przebiega wewntrz diady maeskiej i polega na mo-dyfikowaniu wartoci i norm moralnych maonkw na skutek wzajemnych od-dziaywa. Drugi typ przekazu obejmuje relacje rodzice-dzieci i dziaa na zasadzie sprzenia zwrotnego. Rodzice wpywaj na ksztatowanie si systemu wartoci dziecka, ale rwnie i dzieci mog modyfikowa system wartoci rodzicw51. Wa-ciwa hierarchia wartoci uznawana przez rodzicw w toku modelowania, odgrywa dla zinternalizowania przez dzieci pozytywnych idei znaczc rol52. Dlatego te w procesie wychowania ku wartociom dzieci potrzebuj wzorca rodzicw. Dobry przykad rodzicw pozwoli im nauczy si, jak radzi sobie w sytuacjach krytycz-nych z negatywnymi emocjami i podejmowa waciwe decyzje53. Wzr osobowy, uznajc zasadno normy, prowadzi do przyjcia i zrozumienia wartoci. Przyjcie i przeycie wartoci stanowi podstawowy element procesu motywacyjnego, maj-cy znaczenie w podejmowaniu samodzielnych decyzji54. Wzr obejmuje konkretn bd ksztatujc si rzeczywisto codziennego ycia rodziny55. W rodzinie wzr kobiety i mczyzny stanowi matka i ojciec, poniewa wanie dziecko jest z nimi przez dugi czas najsilniej zwizane emocjonalnie. Wzajemne kontakty matki i ojca

49 J. Jaro, Przeszkody i trudnoci w procesie internalizacji wartoci moralnych w rodzinie, w: Problemy wspczesnej rodziny w Polsce, red. H. Cudak, Piotrkw Trybunalski 1998, 8.

50 A. Szymanowska, dz.cyt., 38.51 T. Rostowska, dz.cyt., 220.52 J. ledzianowski, Rodzina midzypokoleniowa w Polsce na progu XXI wieku, Kielce 2008, 75.53 G. Pighin, dz.cyt., 40.54 H. Noga, Wzr osobowy jako nonik wartoci, Wychowawca nr 6 (138), 2004, 12. 55 F. Adamski, Znaczenie wychowania w rodzinie dla rozwoju osobowego dziecka, w: Mio,

maestwo, rodzina, red. F. Adamski, Krakw 1984, 368.


stanowi dla dziecka pierwszy wzr zachowa interpersonalnych i zwizanych z nimi emocji56. Od nich uczy si ono postrzegana i rozumienia otaczajcego wiata, a take buduje wasny system wartoci, integralnie wynikajcy z systemu wartoci preferowanych przez rodzicw57.

Oceny wartociujce dziecko poznaje ju w pierwszych latach ycia. rdem informacji s dla niego najblisi, oni informuj go o tym, co jest podane, a co jest ze. Dobre jest to, co rodzice uznaj za dobre, zem jest to, co oni oceniaj jako ze58. To od rodzicw dzieci przejmuj rnorodne postawy moralne, czsto kolidujce z wartociami wystpujcymi w rodowiskach rwieniczych59. Dzieci potrzebuj wzorca rodzicw, dziki ktremu bd potrafiy spojrze na ycie w spoeczestwie zgodnie z zasadami humanitarnymi przez pryzmat dobra wsplnego. Dobry przy-kad rodzicw pozwoli im nauczy si, jak radzi sobie w sytuacjach krytycznych z negatywnymi emocjami i podejmowa waciwe decyzje60. Pozwoli im take opo-wiedzie si za dan wartoci.

Zdaniem H. Bee, dziecko czuje si zwizane ze swoimi rodzicami, bo podob-nie do nich myli, podobnie do nich dziaa i stopniowo uwiadamiania sobie ten fakt. Dziki temu wzrasta u niego poczucie przynalenoci do pewnej grupy spoecznej61. Proces identyfikacji z rodzicami prowadzi od przejmowania wartoci i norm przez nich uznawanych. Dziecko przyswaja sobie reguy i normy moralne w sposb ak-tywny, to znaczy w toku wychowania moralnego dokonuje si selekcja treci, a tak-e ich interpretacja62. Natomiast wedug T. Rostowskiej63, rodzice, ktrzy utrzymu-j z dzieckiem ciepe i serdeczne stosunki, ktrzy sprawuj kontrol i dyscyplinuj zachowanie dziecka poprzez przestrzeganie zasad postpowania, stosowanie metod wyjaniania i tumaczenia, mog liczy na wyran internalizacj prezentowanych przez nich systemw wartoci, zasad etyczno-moralnych, norm spoecznych i kul-turalnych. W takich rodzinach zgodno systemw wartoci rodzicw i dzieci jest bardzo dua. W wychowaniu ku wartociom istotna jest take rozmowa, oparta na wzajemnym zaufaniu. Wprowadzanie w wiat wartoci winno odbywa si take poprzez wyjanienie istotnych dla modego czowieka kwestii, od wyjanienia war-toci ju uznawanych do wartoci nowych64.

Mona oczekiwa, e rodzina bdzie doskonalia swoj funkcj przekanika wartoci, norm, zwyczajw, ograniczajc jednoczenie ich liczb do najbardziej istotnych dla utrzymania jednoci rodzinnej i rozwoju intymnoci. Przede wszyst-kim rodzina bdzie przekazywaa te wartoci, ktre s podstaw w realizowaniu

56 M. Ry, Wpyw dziecistwa na pniejsze ycie w maestwie i rodzinie. Studium psychologicz-ne, cz.1, Warszawa 1992, 167172.

57 M. Szyszka, dz.cyt., 451. 58 J. Mariaski, Moralno w procesie przemian, Warszawa 1990.59 A. Rumiski, dz.cyt., 167.60 G. Pighin, dz.cyt., 40.61 H. Bee, Psychologia rozwoju czowieka, Pozna 2004, 234.62 E.B. Hurlock, dz.cyt., 395398.63 T. Rostowska, dz.cyt., 227.64 H. Noga, Wzr osobowy jako nonik wartoci, Wychowawca nr 6 (138), 2004, 11.


osobistego szczcia65. Warto pamita, i system wartoci, z jakim styka si dziecko w rodzinie pochodzenia, nie jest jedynym modelem, gdy wiele propozycji w tym zakresie dostarcza rodowisko pozarodzinne, rodki masowego przekazu itp. Jednak system wartoci, z jakim przez wiele lat styka si jednostka w rodzinie pochodzenia, stanowi wany i trway punkt odniesienia dla dziecka, na podstawie ktrego buduje ono wasny system wartoci i norm66.

8.ZAKOCZENIE

Wartoci decyduj o egzystencji czowieka, o sensie i jakoci ycia, relacjach interpersonalnych, umiejtnociach rozwizywania problemw, stosunku do same-go siebie, grup i wsplnot w ktrych czowiek yje i funkcjonuje67. Wartoci, ktre czowiek wybiera i realizuje w swoim yciu pozostaj w cisym zwizku z roz-wojem osobowym, a take ze rodowiskiem rodzinnym68. Okrelaj jego denia, potrzeby i cele.

Rodzina poprzez styl ycia, zwyczaje, nawyki, tradycj ksztatuje osobowo dziecka, przekazuje normy, wartoci, wzory postpowania. To rodowisko, w kt-rym nastpuje ciga transformacja podstawowych wartoci, wraz z histori i kultur rodziny i narodu. Okrelone dobra i wartoci zarwno materialne, jak i duchowe, przekazywane s dziecku przez osoby najblisze.

W procesie przekazywania wartoci dzieci potrzebuj wzorca, ktry mog obserwowa, z ktrym mog si identyfikowa. Takim wzorem dla dziecka s ro-dzice. Przekaz wartoci, wychowanie ku wartociom to wspczesne zadanie i wy-zwanie dla rodzicw, by nie zatraci tosamoci swojej rodziny, kultury i tradycji rodowiska lokalnego, ojczyzny. Zarysowana problematyka dotyczca roli rodzicw w ksztatowaniu systemu wartoci w rodzinie nie wyczerpuje podjtego w artykule zagadnienia. Moe natomiast by przyczynkiem do dalszych bada oraz pogbio-nych analiz empirycznych i teoretycznych, aby odpowiedzie midzy innymi na ta-kie pytania, jak: jakie wartoci preferuj i przekazuj wspczeni rodzice oraz jaka jest ich rola w wychowaniu modego pokolenia w kontekcie zmian obyczajowych, spoecznych, gospodarczych czy politycznych?

Wpyw dowiadcze z dziecistwa jest znaczcy w tworzeniu systemu wartoci opartym na wartociach wyniesionych z wasnej rodziny. Brak tych wzorw lub ich nieautentyczno mog utrudnia budowanie systemu wartoci. Wychowanie ku wartociom jest wyzwaniem i zadaniem rodzicw. To oni powinni si zastanowi, jakie wartoci chc przybliy wasnym dzieciom, co z tego, co sami otrzymali od swoich rodzicw, chcieliby przekaza dalej, jakie zachowania, dziaania naleaoby zmodyfikowa.

65 L. Dyczewski, Rodzina polska, dz.cyt., 227.66 T. Rostowska, dz.cyt., 226.67 M. Dziewiecki, dz.cyt., 9.68 L. Szymczyk, Dziecko w krgu wartoci rodzinnych, Nauczyciel i Szkoa nr 34, 2009, wkadka

do kwartalnika nr 2, 51.


BIBLIOGRAFIA

Adamski F., Znaczenie wychowania w rodzinie dla rozwoju osobowego dziecka, w: Mio, ma-estwo, rodzina, red. F. Adamski, Krakw: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy 1984, 365373.

Bee H., Psychologia rozwoju czowieka, tum. A. Wojciechowski, [red. merytoryczna A. Brzeziska], Pozna: Wydawnictwo Zysk i S-ka 2004.

Bielicki E., Modociani przestpcy ich wartoci i orientacja wartociujca, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyszej Szkoy Pedagogicznej Bydgoszcz 1995.

Chaas K., Wychowanie ku wartociom, LublinKielce: Wydawnictwo Jedno 2003.Cudak H., Uwarunkowania midzypokoleniowego przekazu w rodzinie, w: Wartoci w rodzinie: cigo

i zmiana, red. M. Muszyski, Toru: Wydawnictwo Adam Marszaek 2010, 1726.Dziewiecki M., Wychowanie w dobie ponowoczesnoci, Kielce: Wydawnictwo Jedno 2002.Dyczewski L., Rodzina polska i kierunki jej przemian, Warszawa: Orodek Dokumentacji i Studiw

Spoecznych 1981.Dyczewski L., Wi midzy pokoleniami w rodzinie, Lublin: Wydawnictwo KUL 2002.Hurlock E.B., Rozwj dziecka, tum. B. Hornowski, K. Lewandowska, B. Rosemann, Warszawa:

PWN 1985.Izdebska J., Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku, Biaystok: Trans Humana 2000.Jaro J., Przeszkody i trudnoci w procesie internalizacji wartoci moralnych w rodzinie, w: Problemy

wspczesnej rodziny w Polsce, red. H. Cudak, Piotrkw Trybunalski: Wydawnictwo Filii Kieleckiej WSP 1998, 263277.

Jezierska-Wiejak E., Wartoci w edukacji dzieci w modszym wieku szkolnym, w: Edukacja ku warto-ciom, red. A. Szerlg, Krakw: Wydawnictwo Impuls 2004, 153169.

Maciaszkowa J., O wspdziaaniu w rodzinie, Warszawa: Nasza Ksigarnia 1980. Mariaski J., Moralno w procesie przemian, Warszawa: Wydawnictwo PAX 1990.Mariaski J., Rodzina wobec wartoci: rozpad czy transformacja?, w: Rodzina: rdo ycia i szkoa

mioci, red. D. Biela, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2001, 87107.Mrz J.T., Wizi rodzinne istota, uwarunkowania, znaczenie, przeobraenia, w: Spoeczestwo

Przestrze Rodzina, red. M. Szyszka, Lublin: Wydawnictwo KUL 2009, 343361. Noga H., Wzr osobowy jako nonik wartoci, Wychowawca nr 6 (138), 2004, 1113. Paprotna G., Wartoci w wychowaniu przedszkolnym, Nauczyciel i Szkoa nr 34, 2009, wkadka do

kwartalnika nr 2,1520. Pighin G., Jak przekazywa dzieciom wartoci. Poradnik dla rodzicw, tum. M. Sochacka Krakw:

Wydawnictwo WAM 2006.Popielski K., Psychologia egzystencji. Wartoci w yciu, Lublin: Wydawnictwo KUL 2008.Rostowska T., System wartoci rodzicw i dzieci jako zadanie rozwojowe, w: Rodzina: rdo ycia

i szkoa mioci, red. D. Biela, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001, 217229.Rumiski A., Aksjologiczne podobiestwa i rnice rodzicw i dzieci, w: Edukacja prorodzinna, red.

M. Chymuk, D. Topa, Krakw: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej 2000, 165172.

Ry M., Wpyw dziecistwa na pniejsze ycie w maestwie i rodzinie. Studium psychologiczne, cz. 1, Warszawa: Wydawnictwo Fundacji Akademii Teologii Katolickiej 1992.

Ry M., Dorasta do ycia w maestwie, w: Przygotowanie do ycia w rodzinie, red. K. Ostrowska, M. Ry, Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna ADAM 1997, 125134.

Szymanowska A., By dobrymi rodzicami we wspczesnym wiecie, w: Przygotowanie do ycia w ro-dzinie, red. K. Ostrowska, M. Ry, Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna ADAM 1997, 3548.

Szymczyk L., Dziecko w krgu wartoci rodzinnych, Nauczyciel i Szkoa nr 34, 2009, wkadka do kwartalnika nr 2, 44-51.

Szyszka M., Midzypokoleniowy przekaz wartoci w rodzinie. Rola komunikacje w ksztatowaniu to-samoci rodziny i jej czonkw, w: Prawne, administracyjne i etyczne aspekty wychowania w ro-


dzinie, red. S. Bbas, E. Jasiuk, Radom: 2011, Wyd. Wysza Szkoa Handlowa w Radomiu 2011, 451464.

ledzianowski J., Rodzina midzypokoleniowa w Polsce na progu XXI wieku, Kielce: Wydawnictwo KARAD 2008.

Turowski J., Rola rodziny w ksztatowaniu kultury, w: Kultura dnia codziennego i witecznego w rodzi-nie, red. L. Dyczewski, D. Wadowski, Lublin: Wydawnictwo KUL 1998, 1118.

THEROLEOFFAMILYINVALUESSYSTEMCREATION

Summary

In the process of transferring values children need a model they can watch and identify with. The parents are a symbol and their role in the education towards values is irreplaceable. It is the family that through their lifestyle, customs, habits and traditions shapes the childs personality, identifies norms, values and behavior patterns. The family defines the goals and values that the children will follow later in life.

The basis of the values creation process are: the quality of interpersonal relationships, education objectives, mutual assistance, emotional bond, personal commitment and acceptance of the common value system by parents and children. The level and scope of a childs identification with the parents is also important as well as the assessment of the parents values by a wider social group.

Key words: values, family, transmission of values, education to values, values transfer

Nota o Autorze

LeokadiaSZYMCZYK, doktor nauk humanistycznych w zakresie psychologii. Miejsce pracy: Uniwersytet lski w Katowicach, Wydzia Teologiczny. Kontakt: [email protected]


Urszula SobczyszynZakad Karny w Zamociu

NOETYCZNYWYMIARWARTOCIRODZINY

Sowaklucze: warto, wartoci noetyczne, rodzina

1. Wprowadzenie. 2. Czowiek w ujciu Franklowskim. 3. Wyjanienie podstawowych poj. 4. Warto rodziny w wymiarze noetycznym. 5. Podsumowanie

1.WPROWADZENIE

Wspczesna koncentracja na poznawczej perspektywie wiata powoduje, e czowiek zapomina o swoim specyficznym i jedynie ludzkim wymiarze, jakim jest wymiar duchowy. Z jednej strony homo sapiens ma coraz wiksz moliwo po-znawania otaczajcej go rzeczywistoci oraz wywierania na ni wpywu, z drugiej natomiast brak mu refleksji o jego wasnym wiecie wewntrznym. W efekcie podej-mowane sposoby dziaania przynosz mu coraz wicej strat ni zyskw.

Czowiek XXI w., ukierunkowany jest ponadto na nieograniczon konsumpcj, czyli ch posiadania i dz uzyskania natychmiastowej przyjemnoci lub gratyfi-kacji. Zygmunt Bauman wprowadza tutaj pojcie syndromu konsumpcyjnego, ktry jest zwizany z natychmiastow realizacj potrzeb i stanowczym odrzuceniem cnoty powcigliwoci. Zastpuje on strategi trwaego posiadania i dugotrwaego przy-wizania oraz zaangaowania. Istot syndromu konsumpcyjnego jest prdko, brak umiaru i marnotrawstwo1.

Nie bez znaczenia pozostaje wic pojawianie si kultury typu instant, ktra wi-e si z koniecznoci ycia w natychmiastowoci. Taka szybka egzystencja i nie-ustanna ruchliwo nie sprzyjaj refleksji i kontemplacji, czy te zatrzymaniu si i przyjrzeniu sobie. Powoduje to, e ludzkie relacje interpersonalne przybieraj for-m tymczasow i powierzchown2.

Pierwsze wartoci i normy oraz ich hierarchie, a take styl ycia przekazywane s w podstawowej komrce spoecznej, jak jest rodzina. W niniejszej artykule zo-

1 Z. Bauman, Pynne ycie, Krakw 2007, 131.2 J. Grzegorzewska-Sitek, K. Tuczek, Rola i warto rozwoju duchowego we wspczesnym wie-

cie, w: Duchowy wymiar istnienia, red. K. Obuchowski, M. K. Stasiak, d 2010, 131.

22 [2]URSZULA SOBCZYSZYN

stanie ukazany jej wymiar noetyczny i jego szczeglne znaczenie w procesie kszta-towania czowieka jako jednoci fizyczno-psychiczno-duchowej. Autorka odwoa si tutaj do koncepcji sensu i wartoci Viktora Emila Frankla (19051997), twrcy III Wiedeskiej Szkoy Psychoterapii oraz prac ks. Kazimierza Popielskiego, ucznia Frankla.

2.CZOWIEKWUJCIUFRANKLOWSKIM

Podejcie logo terapeutyczne Viktora Emila Frankla przedstawia wielopasz-czyznow koncepcj czowieka jako jednoci fizyczno-psychiczno-duchowej. Jed-no t tworz trzy wymiary.

1. Wymiar biologiczno-fizjologiczny, obejmujcy procesy yciowe wsplne dla rolin, zwierzt i ludzi w tym wymiarze najwaniejsze dla czowieka jest funk-cjonowanie jego ciaa. Choroby, gd, pragnienie, dowiadczanie zimna lub gorca, deprywacja seksualna czy wszelkie niedostatki fizyczne nadwyraj ludzkie ycie i witalno oraz sprawiaj, e wszystkie inne emocje czy problemy trac na wano-ci i wartoci.

2. Wymiar psychologiczno-socjologiczny, wsplny ludziom i zwierztom, obej-mujcy odruchy warunkowe, instynkty, emocje, uczucia siy, ktre wyraaj si w emocjach i popdach. Nie s one przedmiotem wolnej woli, podlegaj wasnym zasadom. Wszelka samowiedza i wiedza o wiecie pochodzca z psychicznego wy-miaru oceniana jest przez niego pod ktem tego, jak wane jest to do przetrwania. Proces psychodynamiczny przetwarza te informacje w formie afektw, nastrojw czy emocji i przez to peni funkcje ochronne egzystencji.

3. Wymiar duchowy lub noetyczny, waciwy tylko ludziom i obejmujcy my-lenie, wiadome chcenie, wolne decyzje i postawy3 greckie sowo nous oznacza duch lub umys; dzi mwi si o nim jako o wymiarze osobowym, ktry jest zaangaowany w odpowied na pytanie, czy co jest prawd, czy faszem, warto-ciowe, czy bezwartociowe, wolne, czy zniewolone, sprawiedliwe, czy niesprawie-dliwe, odpowiedzialne, czy nieodpowiedzialne?4

Wyej wymienione trzy paszczyzny ludzkiego istnienia przenikaj si, nie mona te ktrejkolwiek z nich odrzuci. W wymiarze biologicznym czowiek jest bardzo zaleny od uwarunkowa i okolicznoci oraz yje cile wedug zasady ho-meostazy (utrzymania rwnowagi). W wymiarze psychicznym zasada homeostazy rwnie obowizuje, ale determinizm jest tutaj mniejszy. W wymiarze duchowym nie obowizuje za ani zasada determinizmu, ani homeostazy. Czowiek ma moli-wo swobodnego zajmowania postawy wobec okolicznoci i uwarunkowa. W obr-bie wymiaru duchowego rwnowaga nie jest stanem godnym podania, poniewa czsto stanowi wskanik zagroenia frustracj egzystencjaln.

3 Zob. K. Popielski, M. Wolicki, Antropologiczno-filozoficzne podstawy analizy egzystencjalnej i niektre jej aplikacje do teorii osobowoci, w: Czowiek pytanie otwarte, red. K. Popielski, Lublin 1987, 101102.

4 Zob. tame.

[3] 23NOETYCZNY WYMIAR WARTOCI RODZINY

Czowiek wic nie tylko jest, ale dynamicznie siebie przeywa, analizuje, ocenia i ukierunkowuje. Jest bytem rozstrzygajcym i ksztatujcym siebie pomimo wszystkich uwarunkowa. Jest istot moraln, o potrzebach metafizycznych, prze-ywajc sw egzystencj w wymiarze sensu i wartoci. Jest kim, kto dokonuje decyzji, zdobywa si na ryzyko i wysiek woli. Jest zdolny do odpowiedzialnoci i dysponuje moliwoci dystansowania si wobec siebie samego i wobec faktw tworzcych jego histori. Jest wolny nie tyle od czego, a raczej ku czemu. Jest tu i teraz, cho bycie to ma swoje ramy historyczne, kulturowe i spoeczne. Ksztatuje je cae filogenetyczne i ontogenetyczne dowiadczenie oraz jego prze-szo i projektowana przez niego przyszo5.

Czowiek wedug Viktora E. Frankla nie jest istot kierowan popdami, ale pocigan przez wartoci. Tylko gwat zadany duchowi jzyka moe prowadzi do tego, e, majc na myli wartoci, mwi si o popychaniu czy przymuszaniu. Wartoci przycigaj czowieka, ale go nie pchaj. Na urzeczywistnienie wartoci decyduje si czowiek w wolnoci i poczuciu odpowiedzialnoci, rozstrzyga o tym sam i sam si otwiera wobec tego wiata. Frankl podkrela, e to, co duchowe, ma rwnie swoj dynamik, a owa dynamika nie wywodzi si z popdowoci, lecz z denia ku wartociom6.

3.WYJANIENIEPODSTAWOWYCHPOJ

W dalszej czci niniejszej analizy naley wyjani podstawowe pojcia, ktre bdziemy stosowa. Nale do nich: warto, wartoci noetyczne oraz rodzina.

Istot wartoci Frankl odnosi do sensu ycia, traktuj je jako powszechniki sen-su7. Zatem wartoci znajduj si poza jednostk, istniejc jako byty obiektywne, a zaangaowanie si w ich realizacj jest moliwe dziki odpowiedzialnoci i wol-noci. Ich realizacja umoliwia rozwj i nadaje yciu sens oraz gwarantuje prawido-we funkcjonowanie psychiczne8.

Kazimierz Popielski, ucze Frankla, kontynuator i propagator jego myli w Pol-sce, traktuje wartoci jako komplementarne w stosunku do poczucia sensu ycia. Maj one wobec niego charakter powinnociowy. W szerokim ujciu wartoci czo-wieka jest to, co go pociga, ukierunkowuje i tworzy jego osob we wszystkich wymiarach egzystencji9.

Profesor K. Popielski uwaa, e wartoci dla czowieka jest i staje si to, do czego zmierza zgodnie ze swoj ludzk, cigle aktualizujc si pierwotn natur.

5 K. Popielski, Wymiar ludzki znaczce odkrycie wspczesnej psychologii, w: Czowiek pytanie otwarte..., dz.cyt., 15.

6 K. Popielski, Psychologia egzystencji. Wartoci w yciu, Lublin 2009, 2326. 7 A. Nielicki, Metakliniczna koncepcja osoby V. E. Frankla, w: Klasyczne i wspczesne teorie

osobowoci, red. A. Gadowa, T. 1, Krakw 1999, 177194.8 K. Popielski, Viktor E. Frankl: Analiza egzystencjalna i logoterapia, Zeszyty Naukowe KUL 20

(1977), z. 2, 6377.9 K. Popielski, Sens i warto ycia jako kategorie antropologiczno-psychologiczne, w: Czo-

wiek pytanie otwarte..., dz.cyt., 110.

URSZULA SOBCZYSZYN24 [4]

Co jest dla niego warte i cenne, co poznaje jako obiektywnie wane i znaczce, do czego czowiek jako podmiot osobowy odnosi si, co poznawczo odkrywa, emo-cjonalnie i uczuciowo przeywa. Co uwaa za godne wasnego ycia, co daje mu satysfakcj i czyni jego egzystencj pen sensu i znaczenia. Co czowieka rozwi-ja i stanowi o jego zdrowiu bio-psycho-duchowym. Co tworzy jego indywidualne i spoeczne by i stawa si. Jest tym, bez czego ycie traci sens i znaczenie10.

Wartoci maj charakter egzystencjalny: yj w yciu, z ycia pochodz i s waciwe na potrzeby ycia konkretnej jednostki ludzkiej. Stawiaj wymagania o charakterze moralnym jako typowo ludzkim i jako takie ujawniaj swoj ywot-no w rodzajach i formach ludzkiej egzystencji, nastawionej na nadziej swego egzystencjalnego spenienia. Wartoci nie mog normalnie, zdrowo i prawidowo rozwija si i funkcjonowa, bez liczenia si z ich bio-psycho-duchow natur i wa-ciwym dla czowieka sposobem rozwoju11. Ich zasadniczym celem jest ksztatowa-nie, rozwijanie i podtrzymywanie ycia oraz rozwj egzystencji12. W zwizku z tym K. Popielski zaproponowa noetyczny wariant koncepcji wartoci.

Sownik wyrazw obcych i zwrotw obcojzycznych podaje, e sowo noetyka (gr. noetiks oznacza: poznawczy, od gr. noen postrzega, myle) w staroytnej grece oznaczao intuicyjn wiedz lub wewntrzn wiadomo. Ponadto wska-zywao na pewien rodzaj poznania; takie uchwycenie jakiego zjawiska, rzeczy czy osoby, w ktrym odsaniay si ich istota i gboka prawda. Chodzio tu o prawd w jej klasycznym rozumieniu jako zgodno poznania z rzeczywistoci. Noetyka bowiem dociera do wiata bardziej rzeczywistego ni ten, w ktrym poruszamy si na co dzie. Ujmuje prawdy niewymazywalne i nieprzemijalne. Poznaje to, co jest, a nie to, co staje si i zanika. W zwizku tym noetyczny oznacza rozumowy, daj-cy si poj tylko rozumem, intelektem13.

Kazimierz Popielski nazw wymiaru noetyczny i okrelenie jego aktywnoci pojciem noodynamiki wie dodatkowo z form noesis i wskazuje na funkcje i znaczenie jednostkowej dyspozycji intelektualnej w procesie realizowania egzy-stencji. Chodzi o nous bdcy w dyspozycji jednostki i wyraajcy si najpeniej w jej osobowej formie bycia i podmiotowym stawaniu si14.

Nous jest wyraeniem na okrelenie rozumu, intelektu, umysu (poznajcego), myli, mylenia, zdolnoci rozumienia i aktywnoci umysowej15. Oznacza zasa-d porzdku czynn we wszystkich rzeczach16. Waciwo ta, w sposb typowy dla czowieka, przejawia si w caym procesie ludzkiej egzystencji, poprzez ktry i w zwizku z ktrym staje si on tym, kim w swojej istocie jest i moe by. Tak rozumiany nous jest zwizany z podmiotowo-osobow aktywnoci jednostki. Wy-raa jej twrcze, odkrywcze, porzdkujce, reflektujce i dowiadczajce siebie

10 K. Popielski, Psychologia egzystencji..., dz.cyt., 12.11 Tame, 13.12 Tame, 14.13 W. Kopaliski, Sownik wyrazw obcych i zwrotw obcojzycznych, Warszawa 1994, 353. 14 K. Popielski, Noetyczny wymiar osobowoci, Lublin 1994, 36.15 Z. Abramowiczwna, Sownik grecko-polski, Warszawa 1960.16 J. Dominian, Cykle afirmacji ludzkich, Warszawa 1979, 27.

NOETYCZNY WYMIAR WARTOCI RODZINY[5] 25

ja osobowe. To z kolei mona uwaa za podmiotow podstaw wartociowania i dokonywania egzystencjalnie znaczcych wyborw i decyzji, czynionych z uwagi na dowiadczenie motywacji sensu, zwizanej z odnoszeniem si do wartoci; take za instancj podmiotowego i reflektowanego ukierunkowywania si ku... komu lub czemu i realizowania si aktywnoci osobowej17.

Viktor E. Frankl natomiast posuguje si terminem do wyraania noetycznej gbi i wzniosoci ludzkiej egzystencji. W tym znaczeniu pojcie to zostaje uyte jako wyraenie na okrelenie specyficznego, noetycznego wymiaru osobowoci, ktrego jakoci i siy j wspkonstytuuj18.

Za porednictwem wymiaru noetycznego jednostka ma moliwo wnikania w istot rzeczywistoci oraz rozpoznawania, ujmowania i przeywania jej znacze-nia. Umoliwia on odnoszenie si ku... komu lub czemu. Stanowi podstaw podmiotowej siy w procesie przekraczania uwarunkowa, autodystansowania si i osobowego otwierania si na rzeczywisto pozaindywidualn. Wyraa si ponad-to w odnoszeniu ku sobie, ku wiatu i ku drugiemu czowiekowi. Aktywno tego wymiaru stanowi podstaw do prawidowego realizowania si procesw analizy i syntezy percepcji, wartociowania i reflektowanego uczestniczenia w yciu i jego wartociach. Uzdolnia do dowiadczania i odkrywania znacze i sensu, a w zwizku z tym do podmiotowego kierowania wasn egzystencj19.

W duym uproszczeniu mona powiedzie, e wymiar noetyczny to inaczej wymiar duchowy (ale bez konotacji religijnych), a wic niepowtarzalny i praw-dziwie ludzki20; krtko mwic, poprzez wymiar duchowy naley rozumie to, co ludzkie w czowieku21.

To, co duchowe stanowi swoist istot i esencj egzystencji ludzkiej. Czowiek jest istot charakteryzujc si natur duchow, a wraz z tym zdolnoci do otwarto-ci na to, co wite i waciwoci komunikacji z tym, co Absolutne. Wchodzi z nim w cisy i osobowy kontakt, relacje i zwizek. Stanowi to podstaw ontycznego za-ufania i moliwoci rozwijania podmiotowo-osobowych relacji i komunikacji22.

Wartoci noetyczne s podstaw wyjciow i pierwotn do zaistnienia tzw. sie-ci strukturyzacyjnej sensu. Sie ta stanowi podmiotowo-osobow jako, umo-liwiajc i zapocztkowujc organizacj wyjciow w procesie podmiotowego kreowania, utrwalania i stabilizowania si wartoci stajcych si podstaw usenso-wiania si egzystencji23.

Wedug K. Popielskiego wartociami noetyczno-duchowymi okrela si takie wartoci ycia, ktre s niesprowadzalne do jakoci materialnych i witalnych, nie s z nich wywodzone, ale stanowi o istocie egzystencji. S natury specyficznie ludz-kiej, charakterystycznymi dla gatunku Homo sapiens i w zwizku z tym s rozwijane

17 K. Popielski, Noetyczny wymiar ..., dz.cyt., 36.18 Tame.19 Tame, 3637.20 V.E. Frankl, Wola sensu. Zaoenia i zastosowanie logoterapii, Warszawa 2010, 30; 182.21 V.E. Frankl, Bg ukryty. W poszukiwaniu ostatecznego sensu, Warszawa 2012, 41. 22 K. Popielski, Psychologia egzystencji..., dz.cyt., 110.23 Tame, 99.


i pielgnowane tylko w tym gatunku. Ontycznie charakteryzuj go i rozwijaj w pro-cesach autotranscendencji i jednostkowym odniesieniu ku...24.

Kolejnym pojciem wymagajcym wyjanienia jest rodzina. W literaturze mo-na znale wiele rnych definicji rodziny oraz typologii uj. Najbardziej oglne okrelenie znajdujemy w Sowniku jzyka polskiego: Rodzina to grupa spoeczna zoona z maonkw i ich dzieci; stanowi j take osoby zwizane pokrewie-stwem, powinowactwem25.

Podobna definicja zawarta jest w Wielkiej encyklopedii PWN: Rodzina to uni-wersalna forma ycia zbiorowego, wystpujca w zrnicowanych historycznie i kulturowo formach. Jest to grupa spoeczna poczona stosunkami maestwa i rodzicielstwa penica okrelone funkcje26.

W Sowniku pedagogicznym mona znale jeszcze inne ujcie rodziny: jest to podstawowa komrka spoeczna skadajca si z rodzicw, ich dzieci oraz najbli-szych krewnych. Jest bardzo wanym rodowiskiem wychowawczym i socjalizacyj-nym, ktre w znacznym stopniu wpywa na ksztatowanie si u dzieci okrelonych wartoci, przekona i postaw, a take de i aspiracji yciowych. Wyrnia si rodziny jednopokoleniowe, dwupokoleniowe i wielopokoleniowe, zoone z ro-dzicw, dzieci, dziadkw, a niekiedy take pradziadkw, a ponadto rodziny pene, niepene, to znaczy pozbawione ojca lub matki oraz rodziny zastpcze, w ktrych opiek nad dziemi sprawuj rodzice zastpczy, uprawnieni do tego na mocy odpo-wiednich przepisw prawnych. Do podstawowych funkcji rodziny zalicza si: funk-cje prokreacyjne, materialno-ekonomiczne, opiekucze, emocjonalno-ekspresyjne, kulturalne i socjalizacyjno-wychowawcze27.

Maria Ziemska definiowaa rodzin jako podstawow grup spoeczn ze wzgldu na szereg funkcji, ktre spenia na rzecz spoeczestwa28.

W Encyklopedii pedagogicznej XXI wieku znajdujemy nastpujc definicj ro-dziny: Rodzina potocznie okrelana jest mianem podstawowej komrki spoecze-stwa jako maej grupy spoecznej. Stanowi ona duchowe zjednoczenie szczupego grona osb, skupionych we wsplnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomo-cy i opieki, oparte na wierze w prawdziw lub domnieman czno biologiczn, tradycj rodzinn i spoeczn. Wrd innych grup rodzin wyrnia wspwyst-powanie nastpujcych cech: wsplne zamieszkanie czonkw, wsplne nazwisko, wsplna wasno, cigo biologiczna i wsplna kultura duchowa wyrastajca na gruncie mioci29.

Na potrzeby niniejszego opracowania rodzin bdziemy rozumie nie tylko jako grup osb zajmujcych okrelon przestrze fizyczn, czy te emocjonaln, ale te jako naturalny system spoeczny, ktry posiada specyficzne cechy i kieruje si okre-lonymi zasadami. Jego czonkowie peni rne funkcje i wi ich silne zwizki

24 Tame, 100.25 Sownik jzyka polskiego, red. M. Szymczak, t. 3, Warszawa 1981, 67.26 Wielka encyklopedia PWN, red. J. Wojnowski, Warszawa 2004, 404.27 Cz. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz, Sownik pedagogiczny, Warszawa 2009, 155156.28 M. Ziemska, Rodzina a osobowo, Warszawa 1975, 458.29 Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red. T. Pilch, t. 5, Warszawa 2006, 306311.


emocjonalne. Posiadaj midzy sob swoisty sposb komunikacji i maj wypraco-wane sposoby rozwizywania konfliktw, realizujc przy tym wyznaczone zadania i funkcje30.

Naley pamita, e rodzina funkcjonuje take pord innych rodzin i systemw spoecznych historycznie i kulturowo zakotwiczonych w okrelonym czasie. Obejmu-je kilka pokole, przynajmniej dziadkw, rodzicw i dzieci31, oraz spenia okrelone funkcje, ktre s wyspecjalizowanymi oraz permanentnymi dziaaniami i wspdzia-aniami jej czonkw, wynikajcymi z bardziej lub mniej uwiadamianych sobie przez nich zada, podejmowanych w ramach wyznaczonych przez obowizujce normy i wzory, a prowadzcych do okrelonych efektw gwnych i pobocznych32. Wyr-nia si nastpujce funkcje rodziny: prokreacyjn, ekonomiczn, opiekucz, socjali-zacyjn, wychowawcz, kulturow, religijn, doskonalc czowieczestwo33.

4.WARTORODZINYWWYMIARZENOETYCZNYM

Wyrni mona siedem kryteriw stanowicych o noetycznym wymiarze war-toci rodziny:

jest ona intelektualnie rozpoznawana jako cenna i suca yciu i zdrowiu, jak te podnoszeniu ich jakoci,

rozwija struktury i dynamizmy dojrzewania psychicznego poszczeglnych jej czonkw bez wzgldu na wiek czy penione role spoeczne,

wyraa jako gbokiej motywacji, pragnie, potrzeb i odniesie ycio-wych integruje i prowadzi do peni ycia bio-psycho-duchowego na kadym jego etapie,

pomaga jednostkowej egzystencji w peni by i stawa si, suy motywacji yciowo dojrzaej i egzystencyjnie wzniosej, zdolnej do

autotranscendencji, jest egzystencyjne i egzystencjalnie wartociowa i stanowi metawarto, dla egzystencji stanowi punkt odniesienia i wsparcia na przestrzeni caoci

ycia poszczeglnych jej czonkw34.Warto rodziny w wymiarze noetycznym stanowi dynamizm rozwoju podmio-

towego i jest przedmiotowo istotnie wana dla rozwoju i speniania si ycia po-szczeglnych jej czonkw, poniewa:

oglnie suy yciu (nie tylko fizycznemu nastawionemu na prokreacj), mo-tywacji, odniesieniom i deniom ku, rozwojowi, zdrowiu i procesom inte-lektualnego, emocjonalnego, psychicznego i spoecznego dojrzewania,

30 K. Gsior, Funkcjonowanie noo-psychospoeczne i problemy psychiczne dorosych dzieci alko-holikw, Warszawa 2012, 63.

31 Tame.32 Z. Tyszka, Poznaska szkoa bada nad rodzin. Metodologia i jej zastosowanie, Pozna 1990, 6.33 K. Ostrowska, Psychologia resocjalizacyjna. W kierunku nowej specjalnoci psychologii,

Warszawa 2008, 185190.34 Zob. K. Popielski, Psychologia egzystencji..., dz.cyt., 12.


tworzy i rozwija jednostk wielowymiarowo i wielokierunkowo, dostarcza swoim czonkom gbokich motywacji do egzystencji i podnoszenia

jej jakoci, zaspokaja potrzeby de, odniesie i pragnie poszczeglnych jej czonkw

lub ukierunkowuje na nie, pozwala czowiekowi dowiadcza satysfakcji z jego by tu i teraz oraz

nieustannego stawa si, w rodzinie kada osoba traktowana jest jako wolny podmiot osobowy przy-

gotowywany do podejmowania decyzji i przyjcia penej odpowiedzialnoci za jako wasnej egzystencji,

rodzina wyznacza cele i buduje sens ycia, czyni z kadego jej czonka podmiot osobowy w peni rozwinity i psychoru-

chowo dojrzay35.Jak kada warto, rodzina maj swoj dynamik i ywotno. Nie tyle zmie-

nia si, ile wdruje w yciu i z yciem, ale jej znaczenie dla ycia jest jednakowo aktualne, znaczce i wane. Natomiast jej wybr oraz indywidualne interpretacje mog by naznaczone duchem czasu: indywidualn preferencj oraz jej ignoran-cj, czy te absolutyzacj36.

Kazimierz Popielski wskaza na niektre ze skutkw wartoci w procesie ich realnej obecnoci w stajcej si i rozwijajcej egzystencji, ktre z powodzeniem mona odnie do wartoci rodziny:

to, ku czemu jednostka si odnosi, taka si staje, szczegln charakterystyk egzystencjaln wartoci rodziny jest to, e nie jest

bezwzgldnie konieczna do fizycznego trwania ludzkiego ycia (pomijajc fakt jego przekazywania), ale staje si konieczna dla jego zdrowego przebiegu, stawania si, dojrzewania i rozwoju,

trwanie w rodzinie pozwala na wartociowanie ycia osobistego i spoecznego, rodzina angauje sfery ycia: poznawcz, emocjonaln, uczuciow, zwizan

z zachowaniem, deniem, odniesieniem, motywacj, spoeczn itp. w tym znaczeniu motywuje i tworzy egzystencj jako cao podmiotowo-osobow,

suy strukturyzacji osobowoci stanowi o jakoci ycia poszczeglnych jej czonkw,

pomaga w konstruktywnym rozwoju oraz aktywizowaniu si wolnoci, otwar-toci i egzystencji twrczej chroni osobowo przed destrukcj i yciowym zagubieniem,

jest czynna w procesie ksztatowania si dojrzaej i zintegrowanej osobowoci, stanowi podstawow motywacj rozwojow poprzez wskazywanie moliwo-

ci, celw, de i odniesie, suy formuowaniu postaw yciowych swoich czonkw: egzystencjalnych

i moralnych, chroni egzystencj przed frustracj egzystencjaln i nerwic noogenn, formuuje styl relacji spoecznych i komunikacji midzyosobowych,35 Zob. tame, 2223.36 Zob. tame, 24.


ma waciwo regulatywn, suy kreowaniu standardw ycia, ma charakter apelatywny zobowizuje i ukierunkowuje egzystencj w r-

nych dziedzinach ycia, ksztatuje i rozwija struktur sumienia, wraliwo moraln oraz metafizyczn

przestrze odniesie egzystencyjno-egzystencjalnych swoich czonkw, wspomaga rozwj aktywnoci i de w kierunku prozdrowotnego wzmacnia-

nia egzystencji i wzrostu dojrzaoci poszczeglnych podmiotw osobowych, uaktywnia i rozbudowuje noetyczny wymiar egzystencji i otwiera jednostk

ku... i dla... czego lub kogo, chroni przed popadaniem w patologi poprzez ujawnianie i ukazywanie kon-

struktywnych i zdrowych kierunkw rozwoju, pomaga w konstruowania hierarchii wartoci oraz wyistaczaniu si wartoci

naczelnych i centralnych, warto rodziny humanizuje ycie i jest tego przejawem37.Kazimierz Popielski, analizujc problematyk wartoci noetycznych, zestawi

ich podstawowe funkcje i realne znaczenie dla egzystencji ludzkiej. Majc na uwa-dze warto rodziny, naley stwierdzi nastpujce fakty.

1. Warto rodziny jest realnoci i jakoci o charakterze egzystencjalnym aby jednak staa si egzystencjalnie znaczca, trzeba ni y.

2. Rodzina jest treci ycia podmiotowo-osobowego suy satysfakcji z uczestnictwa w nim.

3. Rodzina jest naturalnym korelatem egzystencji podmiotowo-osobowej.4. Suy rozwojowi czowieka i procesowi jego dojrzewania.5. Warto rodziny zobowizuje.6. Ma ona waciwoci si twrczych i rwnoczenie stabilizujcych egzystencj.7. Ma zdolno porzdkowania egzystencji.8. Mobilizuje czowieka do transcendowania siebie i uwarunkowa.9. Umoliwia podmiotowo-osobowe dowiadczanie egzystencji.

10. Mobilizuje i wyzwala siy motywacyjne.11. Umoliwia swoim czonkom twrcze przetrwanie sytuacji trudnych i cier-

pienia.12. Uruchamia i ukierunkowuje intencjonalno odniesie.13. Jest sposobem i drog poznawania siebie, drugich oraz otaczajcej rzeczy-

wistoci.14. Pozwala uaktywnia wyobrani, skojarzenia i intuicj.15. Rodzina nadaje egzystencji znaczenie.16. Ma charakter sensotwrczy i wsptworzy ludzk egzystencj38.

Profesor Popielski przestrzega jednak przed absolutyzacj i jednostronnoci w dziedzinie wyboru wartoci, a wic take przed absolutyzacj wartoci rodziny, co moe stanowi zagroenie dla wielowymiarowego i zrwnowaonego rozwoju egzystencji i integracji ycia bio-psycho-duchowego. Si destrukcyjn w i dla

37 Zob. tame, 8788.38 Zob. tame, 241242.


egzystencji stanowi quasi-wartoci, czyli antywartoci39. S one przejawem braku kryteriw rozpoznawczych i orientacji w ich znaczeniu dla ycia. Bywaj wyrazem brakw w zakresie wyborw, decyzji i w ostatecznoci zabsolutyzowanej wolnoci, a nawet jej zniewoleniu i uzalenie. Nie kreuj one zdrowej, rozwojowej i gboko satysfakcjonujcej egzystencji. Nie integruj, nie rozwijaj moralnie i w efekcie nie su yciu40.

Dotychczasowa analiza noetycznego wymiaru wartoci rodziny dotyczya przede wszystkim rodziny, ktra jest funkcjonalna, rozwojowa, zdrowa. A co si dzieje wwczas, gdy mamy do czynienia z rodzin niefunkcjonaln (zablokowan), czy te rodzin patologiczn? Nie trudno si domyle, e nie potrafi ona w sposb waciwy realizowa wszystkich podstawowych potrzeb poszczeglnych jej czon-kw, nie spenia swoich funkcji, przestaje by wzorcem i nonikiem pozostaych uniwersalnych wartoci. W efekcie poziom rozumienia i realizowania wartoci ro-dziny zostaje sprowadzony jedynie do wymiaru psychicznego lub fizycznego, bez jakichkolwiek odniesie do wymiaru noetycznego. Rodzina patologiczna (rozbita, naznaczona uzalenieniem, przemoc czy konfliktami z prawem) staje si dodatko-wo nonikiem negatywnych wzorcw oraz antywartoci.

Mody czowiek rzadko ma moliwo wyboru rodziny, w ktrej bdzie wycho-wywany. Jeli wic przyszo mu y w rodzinie, ktrej warto jest dewaluowana, to czy ma powiela przekazywane mu w niej negatywne wzorce?

Z odpowiedzi przychodzi tutaj Viktor E. Frankl, postrzegajcy czowieka jako jedno fizyczno-psychiczno-duchow wraz ze swoj koncepcj sensu i wartoci, ktre pogrupowa w trzy gwne kategorie:

1. Wartoci twrcze zwizane z prac, ekspresj siebie, ksztatowaniem wiata. Realizowane s poprzez dziaanie w wiecie, w yciu jednostkowym i spoecznym.

2. Wartoci przeyciowe zwizane z przeyciami estetycznymi, nastawione na przyjmowanie dozna od wiata i przeywanie wiata. Realizowane s poprzez zaangaowanie si w wiat szeroko rozumianych wartoci: dobra, prawdy, pikna, mioci itp.

3. Wartoci postawy zwizane s ze stosunkiem czowieka do zdarze lo-sowych i cierpie, uobecniane w sposobie podejmowania dowiadcze losowych i cierpienia, a take w zdolnoci mwieniu yciu tak w kadej sytuacji yciowej41.

Poprzez urzeczywistnianie wartoci czowiek wypenia swj byt sensem. Jed-nak wartoci, jakie stwarza dziaanie lub przeywanie, s ograniczone i mona je wyczerpa. Zaspokojenie sensu cierpienia jest nieograniczone i dlatego nastawie-nie si na przewysza etycznie wartoci twrcze i przeyciowe. Aby realizowa wartoci twrcze, wystarcz czowiekowi same talenty. Trzeba je wprawdzie mie, ale skoro ju s, to wystarczy tylko ich uy. Aby odczu wartoci przeyciowe, potrzebne jest czowiekowi tylko to, co ju ma, np. odpowiednie narzdy zmysw: uszy, by usysze symfoni, czy wzrok, aby widzie bielejce szczyty grskie. Aby jednak tworzy wartoci zwizane z postaw, potrzebne s nie tylko uzdolnienia

39 Zob. tame, 88.40 Zob. tame, 168169.41 V.E. Frankl, Homo patiens, tum. z ang. R. Czernecki, J. Morawski, Warszawa 1984, 6367.


twrcze, nie tylko wraliwo, ale i zdolno znoszenia cierpienia. Tej zdolnoci czowiek nie ma ani z gry mu jej nie dano. Musi j dopiero nabywa, musi uczy si cierpie, bo jest to akt ksztatowania samego siebie42, a to z kolei zwizane jest ze specyficznym fenomenem ludzkiej egzystencji, to jest z wol sensu43.

Wedug Frankla cierpienie to take dojrzewanie. Czowiek, ktry wyrasta ponad siebie, dojrzewa, dorasta do siebie samego. Dojrzewanie to polega na tym, e osoba ludzka zdobywa wewntrzn wolno, mimo zewntrznej zalenoci44. Jest wic w stanie uwalnia si od wpywu warunkw i okolicznoci, jeli sw zaleno od nich podway odpowiedni postaw, jak przyjmie wobec swej sytuacji. Co prawda jest uzaleniona w zakresie tworzenia i doznawania, ale jest wolna w tym, e moe przybra odpowiedni postaw wobec warunkw i okolicznoci, w wewntrznym opanowywaniu losu, w stosunku do prawdziwego, szczerego cierpienia. Ta wolno nie zna adnych warunkw, jest to wolno pod kadym wzgldem i do ostatniego tchnienia45.

Ostatecznie intencjonalno poczona z autotranscendencj ujawniajc si w urzeczywistnianiu celw i wartoci, umoliwia integracj jednostki i jej samo-aktualizacj oraz dalszy rozwj46, by zarwno spenia swoj egzystencj, jak te i po to, by ostatecznie j dopenia i to czsto pomimo negatywnych uwarunkowa panujcych w rodzinie patologicznej.

5.PODSUMOWANIE

Niniejsza analiza miaa ukaza w pewnym stopniu interesujcy temat. Wyda-je si wic suszne, by osoby odpowiedzialne za wychowanie w rodzinie, czy te trudnice si przygotowywaniem modych ludzi do ycia w rodzinie, uwzgldniay noetyczny wymiar tej wartoci, odpowiadajc na wspczesny kryzys rodziny oraz nie najlepsz kondycj duchow czowieka. Istotne jest zrozumienie, e droga do-cierania do czowieka prezentowana przez Viktora E. Frankla, a pniej Kazimierza Popielskiego, podkrela rol i specyficzno kognitywnego stylu jego bycia, to jest funkcjonowanie jednostki jako podmiotowej caoci, ktra szuka racji, celu i sensu swojego bycia zarwno w rodzinie, jak i w wiecie. Szukanie odpowiedzi na te pyta-nia wynika z typowego tylko dla czowieka napicia ontycznego, ktre charakte-ryzuje si cigym szukaniem czego, co jakociowo dopeniaoby jego egzystencj. Znalezienie natomiast odpowiedzi nie koczy ani nie redukuje napicia do stanu wyjciowego, ale jest w cigym parciu ku.... yciu: zadaniom, celom, deniom, radociom, sacrum. Ostatecznie, w wymiarze egzystencji osobowej znajduj dosta-teczne racje zaistnienia i speniania si najbardziej ludzkie potrzeby, z potrzebami

42 K. Popielski, Wymiar ludzki..., art.cyt., 6869.43 V.E. Frankl, Wola sensu..., dz.cyt.44 V.E. Frankl, Homo patiens..., dz.cyt., 75.45 Zob. tame, 76. 46 K. Popielski, Viktor E. Frankl..., art.cyt., 6377.


metafizycznymi wcznie47. W tym te wymiarze czowiek ma szanse najgbszego spenienia si nawet wwczas, gdy dowiadcza brakw w rodzinie, lub gdy jest do-tknity okrelonymi brakami w dziedzinie funkcjonowania psychicznego, fizyczne-go czy spoecznego.

BIBLIOGRAFIA

Bauman Z., Pynne ycie, Krakw: Wydawnictwo Literackie 2007.Dominian J., Cykle afirmacji ludzkich, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 1979.Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red. T. Pilch, t. 5, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie

ak 2006. Frankl V.E., Homo patiens, tum. R. Czernecki, J. Morawski, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1984.Frankl V.E., Wola sensu. Zaoenia i zastosowanie logoterapii, tum. A. Wolnicka, Warszawa: Wydaw-

nictwo Czarna Owca 2010.Frankl V.E., Bg ukryty. W poszukiwaniu ostatecznego sensu, tum. A. Wolnicka, Warszawa: Wydaw-

nictwo Czarna Owca 2012. Gsior K., Funkcjonowanie noo-psychospoeczne i problemy psychiczne dorosych dzieci alkoholikw,

Warszawa: Difin SA 2012.Grzegorzewska-Sitek J., Tuczek K., Rola i warto rozwoju duchowego we wspczesnym wiecie,

w: Duchowy wymiar istnienia, red. K. Obuchowski, M. K. Stasiak, d: Wydawnictwo Akade-mii Humanistyczno-Ekonomicznej w odzi 2010, 129144.

Kopaliski W., Sownik wyrazw obcych i zwrotw obcojzycznych, Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna 1994.

Kupisiewicz Cz., Kupisiewicz M., Sownik pedagogiczny, Warszawa: PWN 2009.Nielicki A., Metakliniczna koncepcja osoby V.E. Frankla w: Klasyczne i wspczesne teorie osobo-

woci, red. A. Gadowa, t. 1, Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego 1999, 177194.Ostrowska K., Psychologia resocjalizacyjna. W kierunku nowej specjalnoci psychologii, Warszawa:

Fraszka Edukacyjna 2008.Popielski K., Viktor E. Frankl: Analiza egzystencjalna i logoterapia, Zeszyty Naukowe KUL 20 (1977),

z. 2, 6377.Popielski K., Wymiar ludzki znaczce odkrycie wspczesnej psychologii, w: Czowiek pytanie

otwarte, red. Kazimierz Popielski, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1987, 724.Popielski K., Sens i warto ycia jako kategorie antropologiczno-psychologiczne, w: Czowiek

pytanie otwarte, red. K. Popielski, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1987, 107139. Popielski K., Elementy poradnictwa psychologicznego i psychoterapii egzystencjalno-kognitywnej, w:

Czowiek pytanie otwarte. Studia z logo teorii i logoterapii, red. K. Popielski, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1987.

Popielski K., Noetyczny wymiar osobowoci, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1994. Popielski K., Psychologia egzystencji. Wartoci w yciu, Lublin: Wydawnictwo KUL 2009. Popielski K., Wymiar ludzki znaczce odkrycie wspczesnej psychologii, w: Czowiek pytanie

otwarte, red. Kazimierz Popielski, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1987, 6869.Popielski K., Wolicki M., Antropologiczno-filozoficzne podstawy analizy egzystencjalnej i niektre jej

aplikacje do teorii osobowo, w: Czowiek pytanie otwarte, red. Kazimierz Popielski, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1987, 101106.

Sownik jzyka polskiego, red. M. Szymczak, t. 3, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe 1981.Tyszka Z., Poznaska szkoa bada nad rodzin. Metodologia i jej zastosowanie, Pozna: CPBP 1990.Wielka encyklopedia PWN, red. J. Wojnowski, Warszawa Wydawnictwo Naukowe PWN 2004.Ziemska M., Rodzina a osobowo, Warszawa: Wiedza Powszechna 1975.

47 K. Popielski, Elementy poradnictwa psychologicznego..., art.cyt., 301.


NOETICDIMENSIONOFFAMILYVALUE

Summary

In the times of relativism, cultural crisis and nihilism the subject of values, particularly noetic values, has become more important. The issues which are discussed in this article find their sources in existential analysis (Frankl, Popielski) and in axiology, thus it is in the area of existential pedagogy research and axiological pedagogy.

Presentation of a noetic dimension of family value and the need towards noetic values orientation in the educational process is not only the answer to the consumerism syndrome and instant culture, but it is also an opportunity to educate mature, transcendenting and fulfilled human beings.

Key words: value, noetic values, family

Nota o Autorze

Urszula SOBCZYSZYN, doktor nauk spoecznych w zakresie pedagogiki: pedagogiki oglnej i re-socjalizacyjnej. Miejsce pracy: Zakad Karny w Zamociu. Autorka pracuje w dziale terapeutycznym dla skazanych uzalenionych od alkoholu w Oddziale Zewntrznym Zakadu Karnego w Zamociu. Jej zainteresowania naukowe koncentruj si wok analizy egzystencjalnej, logoteorii i logoterapii oraz moliwoci ich zastosowania w procesie resocjalizacji.


Weronika Polak-JakuszkoWysza Szkoa Nauk Spoecznych w Lublinie

MAESTWOCHRZECIJASKIEAMIO

Sowakluczowe: sakrament maestwa, nierozerwalno maestwa, cechy mioci ma-eskiej, zagroenia mioci, mio dojrzaa, mio zraniona, cierpienie, przebaczenie, ofiara, dobro wsplne

1. Wprowadzenie. 2. Biblia i celebracja liturgiczna. 3. Mio dojrzaa. 4. Mio zraniona. 5. Zakoczenie

Prawdziwa mio nie umiera, bo jest z tego i nie z tego wiata1.

1.WPROWADZENIE

Odwoanie si do biblijnej prawdy o stworzeniu czowieka niesie ze sob porywa-jce w swych konsekwencjach skutki do rozumienia samego maestwa, jego sensu i celu. Bg, stwarzajc czowieka na swj obraz i podobiestwo, stworzy go jako mczyzn i kobiet, a nastpnie da obojgu zadanie, aby byli podni i zaludnili ziemi, czynic j sobie poddan (por. Rdz 1, 2728). Papie Leon XIII pisa: w maestwie jest co uwiconego i religijnego, nie przydanego, ale wrodzonego; nie otrzymanego od ludzi, ale zakorzenionego w naturze2. Boskie pochodzenie maestwa oznacza, e nie jest ono instytucj czysto ludzk, ktra rzdzi si prawami tylko tego wiata bd indywidualnymi ludzkimi upodobaniami. Jest zamysem Boga. Skoro sam Bg jest twrc maestwa, to czowiek nie moe tego nie bra pod uwag3.

W niniejszym opracowaniu pragniemy przyjrze si Boemu zamysowi co do maestwa, ktry stanowi tre nauczania Kocioa i jego pasterzy. W szczeglny sposb chcemy zwrci uwag na te wypowiedzi, ktre wskazuj na miejsce i rol mioci w maestwie.

1 M. Pokrywka, Dom mioci budowany, Lublin 2012, 77.2 ADS 11.3 M. Pokrywka, Antropologiczne podstawy moralnoci maestwa i rodziny, Lublin 2010, 138.

36 [2]WERONIKA POLAK-JAKUSZKO

2.BIBLIAICELEBRACJALITURGICZNA

Tekst Ksigi Rodzaju wskazuje, e maestwo jest pierwszym i podstawowym wymiarem bytowania jedno dla drugiego. Jest podstawow wsplnot ycia, dla ktrej osoba ludzka, dokonujc wiadomego i wolnego wyboru, porzuca swoj sa-motno i otwiera si dla innej osoby, wic si z ni wspln drog ycia, ktra jest zarazem drog dawania nowego ycia4. Dlatego to mczyzna opuszcza ojca swego i matk swoj i czy si ze sw on tak cile, e staj si jednym ciaem (Rdz 2, 24)5. Mczyzna i kobieta, z jednej strony pojedyncze, pene osoby, z dru-giej strony stajcy si jednoci. Jako maonek mczyzna przynaley do ony, jako ona kobieta przynaley do ma. Istniej jedno dla drugiego, nawzajem dani sobie ku pomocy. yjcy w relacji wzajemnego daru6. Kobieta rwna w godnoci mczynie, ko z koci i ciao z ciaa mczyzny. Oboje nie mogcy istnie niezalenie od siebie. Spotkanie staje si ich spenieniem. Kobieta staje si dla m-czyzny, a mczyzna dla kobiety jakby drugim ja7.

Teksty Nowego Testamentu wprowadzaj elementy, ktre okrelaj maestwo jako sakrament miejsce szczeglnej aski, jakiej Bg udziela czowiekowi. Po-przez sakrament maestwa mczyzna i kobieta zostaj wczeni w Nowe i Wiecz-ne Przymierze oblubiecze Chrystusa z Kocioem, a ich mio wsparta zostaje Jego zbawcz moc8. Zbawcza, ofiarna mio Chrystusa do Kocioa jest wzorem mioci, jak mowie powinni otacza ony (Ef 5, 2530). Maonkowie powinni wic naladowa wzajemne odnoszenie si Chrystusa i Kocioa i w nim uczestni-czy. Dziki uczestnictwu w tajemnicy paschalnej Chrystusa kiekuje w czowieku mio, ktra nie jest ani czysto zmysowa, ani czysto racjonalna, ale jest mioci nowego typu: mioci Boga i w Bogu9.

Narzeczeni, ktrzy w dniu lubu skadaj sobie przysig maesk, obiecuj sobie mio, wierno i uczciwo maesk na cae ycie. W tym sakramencie, w ktrym mczyzna i kobieta staj si mem i on, staje pomidzy nimi Chrystus jako najwyszy porczyciel ich lubu. Jego aska czyni mio maonkw trwa, wiern i nierozerwaln. Ona uzdolnia do wzajemnej pomocy i przebaczenia10. Ona uwica i udoskonala mio11. Jan Pawe II pisa: Mio jest z Boga. Z tej wiel-

4 S. Olejnik, Teologia moralna ycia spoecznego, Wocawek 2000, 271.5 Zob. M. Parzyszek, B. Marzda, Maestwo i rodzina wielk tajemnic jednego ciaa, Lubin

2014, 1617.6 A. Sarniento, Maestwo chrzecijaskie: podrcznik teologii maestwa i rodziny, Krakw

2002, 56.7 M. Harper McCarthy, Mio oblubiecza w wietle dowiadczenia elementarnego, tum. z ang.

J. Skoczylas, K. Halat, w: Miowa ludzk mio. Dziedzictwo myli Jana Pawa II o maestwie i rodzinie, red. L. Melina, S. Grygiel, Warszawa 2010, 142.

8 Zob. FC 13.9 J. Nagrny, Maeskie przymierze mioci, w: Jan Pawe II. Mczyzn i niewiast stworzy ich.

Sakrament, red. T. Stycze, Lublin 1998, 229. 10 Zob. M. Parzyszek, B. Marzda, dz.cyt., 3335.11 M. Ouellet, Communio personarum w rodzinie i w Kociele: Famiiaris consortio, tum. z ang.

J. Skoczylas, K. Halat, w: Miowa ludzk mio..., dz.cyt., 46.

[3] 37MAESTWO CHRZECIJASKIE A MIO WEDUG NAUKI KOCIOA

kiej prawdy w sposb szczeglny winni zdawa sobie spraw mczyzna i kobieta wwczas, gdy stajc na stopniach otarza, wypowiadaj sowa szafarzy sakramentu maestwa: bior ciebie za on (za ma) i lubuj ci mio, wierno i uczciwo maesk oraz e ci nie opuszcz a do mierci. Wszystko to razem skada si na tre lubowania maeskiego, przez ktry wyraa si i urzeczywistnia sakrament maestwa. [...] lubowanie maeskie ustala rwnoczenie program i zadanie, jakie nowoecy stawiaj przed sob w perspektywie caego ycia. [...] Ten program ycia zawarty w lubowaniu maeskim jasno stwierdza, e prawdziwa mio nie moe by inna, jak tylko wierna. Nie moe by inna, jak tylko uczciwa [...] nie moe by inna jak do mierci12. Przysiga zobowizuje. Zostaa wypowiedziana przy otarzu w miejscu ofiary Chrystusa, ktry wanie z mioci odda swoje ycie za czowieka13. Przedmiotem przysigi s wic uprawnienia i obowizki, ktre wpy-waj na dobro wsplne maonkw. Tym dobrem wsplnym s mio, wierno i uczciwo maeska oraz trwao zwizku a do mierci14.

Decyzja o zawarciu maestwa powinna by wolnym i wiadomym wyborem narzeczonych, a nie wynikiem nieprzemylanej decyzji. Dlatego czowiek, ktry chce odda cae swe ycie drugiemu, musi kocha i wiedzie, e z t osob chce spdzi jego reszt. Czowiek jako osoba za pomoc woli i rozumu poznaje i wybie-ra osob godn obdarzenia go mioci. Kochanie kogo to nie tylko sprawa silnego uczucia to rwnie decyzja, osd, obietnica. Gdyby mio bya wycznie uczu-ciem, nie byoby podstawy do obietnicy dozgonnej, wzajemnej mioci. Uczucie przychodzi i moe odej. Skd mog wiedzie czy pozostanie ono na zawsze, skoro w mj akt nie jest wczony ani osd, ani decyzja susznie zauwaa E. Fromm15. Dobrze trzeba si zastanowi nad waciwym wyborem, bo raz zawarty zwizek maeski nie zaley ju od maonkw. Zwizek ten zosta zapiecztowany przez Boga, poniewa dar Ducha witego nada mu uczestnictwo w nierozerwalnym zwizku Chrystusa i Kocioa16.

Przymierze Chrystusa z Kocioem jest ostateczne i nieodwoalne, dlatego te zwizek mczyzny i kobiety powinien by nierozerwalny jak przymierze, ktrego jest znakiem. Zobowizanie do wiernoci nie moe by odczytywane zatem jako norma narzucona z zewntrz. Kiedy faryzeusze zapytali Chrystusa o moliwo od-dalenia ony, On odpowiedzia im jednoznacznie: na pocztku tak nie byo. Jak wic byo w zamyle Boga? Stworzy wic Bg czowieka na swj obraz, stworzy mczyzn i niewiast (Rdz 1, 27). Dlatego opuci czowiek ojca i matk i zczy si ze swoj on i bd oboje jednym ciaem. A tak ju nie s dwoje, lecz jed-no ciao. Co wic Bg zczy, niech czowiek nie rozdziela (Mt 19, 5). Zamys Boga Stwrcy jest taki, e fundamentalnymi przymiotami maestwa s: jedno

12 Homilia Mio wierna i uczciwa a do mierci (Crdoba, 8 IV 1987), w: Jan Pawe II, Dziea zebrane, t. 12, oprac. red. P. Ptasznik i in., Krakw 2009, 529.

13 Zob. M. Pokrywka, Dom mioci budowany..., dz.cyt.,75. 14 Zob. M. Parzyszek, B. Marzda, dz.cyt., 3335. 15 E. Fromm, O sztuce mioci, tum. z ang. A. Bogdaski, Warszawa 1997, 69. 16 KPK 1141.

WERONIKA POLAK-JAKUSZKO38 [4]

i nierozerwalno. Czowiek nie ma takiej mocy, aby stanowi inaczej17. Dla wielu ludzi to zadanie wydaje si niewykonalne. Rzeczywicie jest ono niewykonalne ze wzgldu na grzech pierworodny, do ktrego dopucili si pierwsi ludzie. Jednak Chrystus przychodzi, by przywrci pierwotny porzdek zakcony przez grzech, [...] daje si i ask [...] Idc za Chrystusem, wyrzekajc si siebie, biorc na siebie swj krzy, maonkowie bd mogli poj pierwotny sens maestwa i y wedug niego z pomoc Chrystusa 18.

3.MIODOJRZAA

Stwarzajc z mioci (inaczej nie da si rozumie aktu stworzenia) mczyzn i kobiet na swj obraz i podobiestwo, Bg wpisa w ich czowieczestwo powoa-nie, jakim jest zdolno do wzajemnej mioci i zadanie tworzenia wsplnoty opartej na mioci i odpowiedzialnoci za to powoanie. Mio jest zatem podstawowym i wrodzonym powoaniem kadej istoty ludzkiej19. W Encyklice Redemptor hominis Jan Pawe II pisa o mioci: Czowiek nie moe y bez mioci. Czowiek po-zostaje dla siebie istot niezrozumia, jego ycie jest pozbawione sensu, jeli nie objawi mu si Mio, jeli nie spotka si z Mioci, jeli jej nie dotknie i nie uczyni w jaki sposb swoj, jeli nie znajdzie w niej ywego uczestnictwa20.

Papie Pawe VI w Encyklice Humanae vitae wyrni cztery cechy mioci maeskiej. Mio jest zatem ludzka (zmysowa i duchowa), pena, wierna i wy-czna oraz podna21. Cechy te s ze sob cile zwizane i nierozerwalne. Opieraj si na fakcie, e mczyzna i kobieta cz si ze sob tak cile, e staj si jednym ciaem (Rdz 2, 24)22.

Mio maeska jest przede wszystkim ludzka, czyli zmysowa i duchowa. Nie chodzi tu tylko o zwyky impuls popdu lub uczu, ale take, a nawet przede wszystkim o akt wolnej woli zmierzajcy do tego, aby mio ta w radociach i tru-dach codziennego ycia nie tylko trwaa, lecz jeszcze wzrastaa, tak aeby maon-kowie stawali si niejako jednym sercem i jedn dusz, i ra

Wyższe Seminarium Duchowne w Łodzi -...

Documents

Transcript of Wyższe Seminarium Duchowne w Łodzi -...