WYŻSZA SZKOŁA ZESZYTY NAUKOWE - wsaib.pl · Istota produktu skojarzonego na przykładzie...

WYSZA SZKOA ADMINISTRACJI I BIZNESU

EVI. EUGENIUSZA KWIATKOWSKIEGO W GDYNI

ZESZYTY NAUKOWE

Gdynia 2004

Recenzent: dr hab. prof. UG Zbigniew Kreft

Redakcja naukowa:

dr hab. prof. WSAiB Jerzy Apanowicz

Kolegium Redakcyjne Zeszytw Naukowych:

Jerzy Apanowicz (zastpca przewodniczcego) Tomasz Biaas Alfred Czermiski Kazimierz Dendura Andrzej Drzycimski Marek Grzybowski Mirosaw Krzysztofiak Jerzy Mynarczyk Bogdan Nogalski (przewodniczcy) Stanisaw Piocha Piotr Walentynowicz

Skad komputerowy: Jarosaw Jerzy Apanowicz

@ Copyright by Wysza Szkoa Administracji i Biznesu im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni Gdynia 2004

Druk: Drukarnia Wydawnictwa Diecezji Pelpliskiej Bernardinum' w Pelplinie

ISSN 1428-7889

Spis treci

BOGDAN NOGALSKI, PIOTR WALENTYNOWICZ 1. Nowoczesne koncepcje zarzdzania w przedsibiorstwach produkcyjnych

regionu pomorskiego - prba oceny 14

JAROSAW APANOWICZ, JERZY APANOWICZ 2. Benchmarking integraln skadow jakoci ksztacenia w systemie

dydaktyczno-wychowawczym i procesie nauczania-uczenia si w szkole wyszej 32

MAREK GRZYBOWSKI 3. Klastery przemysowo-usugowe jako narzdzie aktywizacji mikroregionw

nadmorskich o wysokim bezrobociu strukturalnym 41

ZBIGNIEW MALARA, JERZY RZCHOWSKI 4. O zarzdzaniu informacj w przedsibiorstwie na globalnym rynku 52

ARTUR PAJKERT 5. Metoda decyzji wymuszonej w wyborze serwera wirtualnego 67

STANISAW PIOCHA 6. Wymogi nowoczesnego przeksztacania celw polityki morskiej

w rzeczywisto gospodarcz 81

ANDRZEJ CHAJCKI 7. Prywatyzacja bezporednia jako forma restrukturyzacji przedsibiorstw 97

JADWIGA BIZON-GRECKA 8. Controlling ryzyka narzdziem zarzdzania w grupach kapitaowych 106

JERZY U, STANISAW PIOCHA 9. Istota produktu skojarzonego na przykadzie energetyki 122

MICHA CIOEK 10. Budetowanie jako narzdzie zarzdzania 130

ZBIGNIEW MALARA, JANUSZ KROIK 11. Kodeks Dobrych Praktyk instrumentem wzmacniania funkcji

nadzoru korporacyjnego 138

ADRIANNA FRACZEK 12. Wizerunek polityka na przykadzie Leszka Balcerowicza 153

Contents

BOGDAN NOGALSKI, PIOTR WALENTYNOWICZ 1. The modern metods of management in the productions enterprises of the pomeranian

Region - introductory conclusions 14

JAROSAW APANOWICZ, JERZY APANOWICZ 2. The benchmarking an integral component of the quality of education in educational

system and teaching learning in tertiary education system 32

MAREK GRZYBOWSKI 3. Industrial-service clusters as a tool of the activity of the coastal micro-regions with a large structural unemployment 41

ZBIGNIEW MALARA, JERZY RZCHOWSKI 4. Informativis management enterprise on global environment 52

ARTUR PAJKERT 5. Forced decision method in choice of a virtual server 67

STANISAW PIOCHA 6. The requirements in relation to the conversion of modern maritime policy to be implemented as goals in economic reality 81

ANDRZEJ CHOJECKI 7. Direct privatization as a form of undertakings restructuring 97

JADWIGA BIZON-GRECKA 8. Risk controlling as the tool of management in the capital groups 106

JERZY U, STANISAW PIOCHA 9. An essence of joint product based energy industry 122

MICHA CIOEK 10. Budgeting as a helpful tool in management process 130

ZBIGNIEW MALARA, JANUSZ KROIK 11. The Rudiments of Business Customs as an efficient tool in support

Of corporate governance activity 138

ADRIANA FRACZEK 12. The image of politician for Leszek Balcerowicz 153

Wstp

Oddajemy do rk czytelnikw kolejny numer Zeszytw Naukowych Wyszej Szkoy Administracji i Biznesu im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni. Jest to praca zbiorowa pracownikw i wsppracownikw Szkoy dotyczca aktualnych zagadnie zarzdzania. Publikacja ta, moe by przydatna w dydaktyce, szeroko rozumianym zarzdzaniu oraz w praktyce gospodarczej.

Redaktor naukowy

Introduction

This is next academic publication of the Higher School of Administration and Business "Eugeniusz Kwiatkowski" in Gdynia. This is a collective work of the workers and co-workers of our school in the fields of management. The publication will also be useful for didactic purposes, wide known management as well as practical economy.

Academic Editor

Zdjcia z uroczystoci wrczenia prof. zw. dr. hab. Bogdanowi Nogalskiemu dyplomu Doktora Honoris Causa Uniwersytetu BIOTERRA w Bukareszcie

ZESZYTY NAUKOWE / WYSZEJ SZKOY ADMINISTRACJI I BIZNESU WGDYNI ^ NR7.2004

BOGDAN NOGALSKI

Prof. zw. dr hab. Doctor Honoris Causa Uniwersytetu BIOTERRA w Bukareszcie Rektor Wyszej Szkoy Administracji i Biznesu im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni Profesor zwyczajny Wydziau Zarzdzania Uniwersytetu Gdaskiego

>

W dniu 25.05.2004 roku Senat Uniwersytetu BIOTERRA w Bukareszcie, na swoim uroczystym posiedzeniu uhonorowa godnoci Doctora Honoris Causa profesora zwyczajnego doktora habilitowanego Bogdana Nogalskiego. Godno ta zostaa przyznana Mu za wybitne zasugi jakie wnis w rozwj nauki o zarzdzaniu, osignicia w pracy naukowo-badawczej i dydaktyczno-wychowawczej oraz wspprac z innymi uczelniami w kraju i za granic, w zakresie wymiany dowiadcze w organizacji i ksztaceniu studentw i modszych staem nauczycieli akademickich.

Profesor Bogdan Nogalski zajmuje si problemami zarzdzania organizacjami gospodarczymi oraz doskonaleniem rnorodnych form organizacji i systemw zarzdzania. Specjalizuje si w procesach reorganizacyjnych, restrukturyzacyjnych i przeksztace wasnociowych w szczeglnoci zwizanych z wielopodmiotow (holdingow) formu zarzdzania przedsibiorstwem oraz problemami zwizanymi z zarzdzaniem wartoci przedsibiorstwa i zarzdzaniem strategicznym.

Wymieniona wyej problematyka i naukowe oraz organizacyjne w niej zainteresowania Profesora, znajduje swoje twrcze odbicie w wielu oryginalnych pracach opublikowanych w formie ksiek, artykuw i referatw, a take opracowaniach naukowo-badawczych opublikowanych i wdroonych oraz ekspertyzach.

Prof. zw. dr hab. Bogdan Nogalski jest ekspertem i aktywnym konsultantem oraz doradc wielu przedsibiorstw, a take czonkiem wielu rad nadzorczych

spek prawa handlowego. Jest czonkiem redakcji czasopisma Przegld Organizacji" oraz czonkiem Zarzdu Gwnego TNO i K. Jego dziaalno naukowo-badawcz, dydaktyczno-wychowawcza i organizacyjna prowadzona w Uniwersytecie Gdaskim i Wyszej Szkole Administracji i Biznesu im. Eugeniusza Kwiatkowskiego wydatnie przyczynia si do rozwoju nauki o zarzdzaniu, jej jakoci w systemie dydaktyczno-wychowawczym i procesie nauczania-uc-zenia si, ksztaceniu modszych staem nauczycieli akademickich i efektywnym dziaaniu wielu organizacji gospodarczych. Osignicia naukowe, wychowawcze i organizacyjne Profesora oraz Jego kompetencje w naukach o zarzdzaniu sprawiy, i w czerwcu 2003 roku rodowisko naukowe tej dyscypliny, powierzyo Mu obowizki przewodniczcego Komitetu Nauk Organizacji i Zarzdzania PAN.

Spoeczno akademicka WSA i B im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni serdecznie gratuluje swojemu Rektorowi, wspaniaemu Nauczycielowi Akademickiemu, tego zaszczytnego wyrnienia i yczy zdrowia oraz dalszych osigni naukowych i wychowawczych.

J.A.

Wystpienie Dr Julity Maciejewicz - Ry, wnuczki Eugeniusza Kwiatkowskiego

z dnia 10 padziernika 2003 roku z okazji nadania Wyszej Szkole Administracji i Biznesu w Gdyni

imienia Eugeniusza Kwiatkowskiego

Magnificencjo! Szanowni Pastwo!

Bardzo si ciesz, e w zwizku z dzisiejsz uroczystoci nadania pierwszej wyszej uczelni w Polsce imienia Eugeniusza Kwiatkowskiego, nadarzya si okazja przyjazdu do Gdyni, bo miasto to odgrywa w yciu naszej rodziny szczegln rol - wie si ze wspomnieniami o moim Dziadku. Wprawdzie na Wybrzeu mieszkalimy tylko przez trzy lata powojennej odbudowy Wybrzea, ale nazwisko mojego Dziadka zostao w dziejach Polski nierozerwalnie zwizane z Gdyni.

Dla mnie najsympatyczniejsze s wspomnienia o Dziadku widzianym oczami wnuczki - najpierw maej dziewczynki, a potem coraz bardziej dorosej kobiety. Oczarowa mnie jego urok osobisty, nieskazitelne maniery, wielkie poczucie humoru, a take ciepy i peen szacunku stosunek do innych ludzi, w tym rwnie do ludzi bardzo prostych. Zaskakiwaa niesamowita wprost skromno, gdy opowiada o rnych ciekawych wydarzeniach ze swojego dugiego ycia, musz tu wtrci, e gawdziarzem by wspaniaym, trzeba si byo domyla, jak rol w nich odgrywa, poniewa unika sowa - ja, np. protestowa, gdy nazywano go Ojcem Gdyni - sam okrela swj udzia w tym przedsiwziciu na okoo 10%.

Natomiast cech, ktra szczeglnie Go wyrnia spord rodakw, i cecha ta z upywem czasu nabiera znamion unikalnoci to to, e nie narzeka, ani na swj powojenny los, gdy pozbawiono Go moliwoci twrczego dziaania, mimo e nie osign jeszcze wieku emerytalnego, ani wtedy, gdy zakazano Mu prowadzenia wykadw dla modziey akademickiej, ktre tak lubi, ani nawet gdy w latach 50-tych odebrano Mu niewielki majtek ziemski i stan przed problemem zapewnienia materialnego bytu rodzinie. Nie zgorzknia, pozosta do

koca czowiekiem penym pogody ducha, dostrzegajcym urod wiata, jaki Go otacza.

Dzi wspominajc mojego Dziadka chciaabym poruszy kwesti, ktra moe by pewn wskazwk na dalsz drog ycia dla studentw tej uczelni. Eugeniusza Kwiatkowskiego wielu ludzi uwaa za czowieka sukcesu. Andrzej Romanowski w eseju o Nim wydanym przez krakowski Znak" napisa: . . ." w tysicletniej historii Polski, nikt nie zdziaa tak duo i tak mdrze w czasie tak krtkim".

Co byo przyczyn, e wikszo przedsiwzi, w ktre si angaowa, udawaa si? Czy to kwestia szczcia, zbiegu sprzyjajcych okolicznoci, przypadku? Podstaw do osignicia sukcesu bya rozlega i gruntowna wiedza oraz szerokie horyzonty mylenia - mam nadziej, e to stoi otworem przed studiujc w tej uczelni modzie. Inn wan spraw jest umiejtno przygotowywania wielu alternatywnych programw rozwizania danego zagadnienia wraz z drobiazgow analiz ekonomiczn oczekiwanych i prawdopodobnych rezultatw. W ubiegym roku, ktry Uchwa Sejmu zosta ustanowiony rokiem E. Kwiatkowskiego, ogldaam archiwalny film z wywiadem, ktrego Dziadek udzieli na pocztku lat 70-tych. Wspomina w nim, e w 1923 roku, przejmujc od Niemcw, po plebiscycie na lsku, Fabryk Zwizkw Azotowych w Chorzowie, przygotowano 10 rnych koncepcji profilu produkcji tych Zakadw, ale po analizie ekonomicznej okazao si, e tylko dwie koncepcje daj szans na sukces ekonomiczny, pozostae przynios straty. Wybrano wersj najkorzystniejsz i ta sprawdzia si w praktyce z nawizk.

Czy w naszej dziaalnoci gospodarczej mielimy lub mamy wielu takich menaderw, ktrym chce si opracowa po 10 rnych koncepcji prowadzenia firmy, ktr kieruj? Sdz, e aktualny, do mizerny stan naszej gospodarki daje jednoznaczn odpowied na to pytanie. Ale przecie tak wcale nie musi by, to udowodni swoj dziaalnoci Eugeniusz Kwiatkowski. Sdz, e moe dziki takim uczelniom jak WSAiB ich absolwenci bd w swojej dalszej dziaalnoci zawodowej naladowa Eugeniusza Kwiatkowskiego.

prof. zw. dr hab. B O G D A N NOGALSKI Uniwersytet Gdaski dr PIOTR W A L E N T Y N O W I C Z Wysza Szkoa Administracji i Biznesu im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni

1. Nowoczesne koncepcje zarzdzania w przedsibiorstwach produkcyjnych regionu pomorskiego - prba oceny

Streszczenie

W niniejszym artykule, po przedstawieniu podstawowych zaoe wybranych nowoczesnych koncepcji zarzdzania, do ktrych autorzy zaliczaj m. in. TQM {Total Quality Management), Benchmarking, Outsourcing, Reengineering (BPR - Business Proces Reengineering), Lean management, Controlling, Learning organizations (organizacje uczce si) oraz zarzdzanie jakoci wg norm ISO (International Standard Organization) oraz korzyci z zastosowania ich we wspczesnych organizacjach gospodarczych, zostay zamieszczone wyniki bada pilotaowych na temat stopnia i zakresu ich wykorzystania w przedsibiorstwach produkcyjnych wojewdztwa pomorskiego.

The moderen metods of management in the productions enterprises of the pomeranian region - introductory conclusions

Summary

This paper presents the basic asumptions of modern metods of management, and benefits of their implementation in practice, such as: TQM (Total

N O W O C Z E S N E K O N C E P C J E Z A R Z D Z A N I A W P R Z E D S I B I O R S T W A C H . . .

Quality Management), Benchmarking, Outsourcing, Reengineering (BPR - Business Proces Reengineering), Lean management, Controlling, Learning organizations, and ISO (International Standard Organization). It also presents the results of initial research on the scope and level of their use in the production firms in the pomeranian region.

Wprowadzenie

W latach 90-tych XX w., zarwno w teorii jak i praktyce, pojawio si wiele nowych koncepcji zarzdzania. Wymuszone to zostao przede wszystkim wzrostem skomplikowania warunkw funkcjonowania wspczesnych przedsibiorstw. Wpyny na to zarwno podstawowe megatrendy takie jak: globalizacja gospodarki i wzrost stopnia koncentracji kapitau, jak rwnie podstawowe mikrotrendy, a mianowicie: wzrost wymaga klientw i wzrost poziomu konkurencyjnoci poszczeglnych przedsibiorstw. W gospodarce rynkowej podstawowe znaczenie ma klient. Podstawow orientacjprzedsibiorstw funkcjonujcych w warunkach rynkowych jest orientacja marketingowa. Jako i potrzeby potencjalnego odbiorcy s na pierwszym miejscu. Dlatego w ostatnim okresie coraz bardziej widoczne staj si nowe trendy konkurencyjnoci wspczesnych przedsibiorstw1. Owe trendy powoduj znaczne skomplikowanie mechanizmw funkcjonowania wspczesnych przedsibiorstw, szczeglnie w obliczy koniecznoci spenienia wzajemnie wykluczajcych si warunkw. Poszczeglne nowoczesne koncepcje zarzdzania majpomc przedsibiorstwom dostosowa si do aktualnych, jak i przewidywanych warunkw ich funkcjonowania.

Do najbardziej znanych aktualnie koncepcji naley przede wszystkim zaliczy: TQM (Total Quality Management), Benchmarking, Outsourcing, Reengineering (BPR - Business Proces Reengineering), Lean management,

1 Zaliczy do nich naley m. in.: cige podwyszanie jakoci (zarwno produktu jak i funkcjonowania firm, dostosowane do standardw i potwierdzone certyfikatami ISO), wytwarzanie coraz to nowszych wyrobw nowsz technik i technologi (know how), dotrzymywanie terminw (zarwno wewntrznych jak i zewntrznych), permanentn obnik cen wyrobw, permanentn obnik kosztw produkcji, ekologi produktu i produkcji, dostosowanie produktu do potrzeb i wyprzedzanie potrzeb klienta, ergonomiczno produktu, wiksz liczb wariantw wyrobw, uwzgldnianie indywidualnych zamwie klienta, skracanie czasu ycia produktu, skracanie czasu wejcia nowego produktu na rynek zwizane z badaniami i rozwojem, skracanie cyklu produkcyjnego i cyklu gospodarczego, podnoszenie jakoci obsugi klienta, podnoszenie jakoci obsugi posprzedanej (serwisu) itp.

BOGDAN NOGALSKI. PIOTR WALENTYNOWICZ

Controlling, Learning organizations (organizacje uczce si) oraz zarzdzanie jakoci wg norm ISO (International Standard Organization)2.

W rozwinitych gospodarkach rynkowych koncepcje te s znane i stosowane w praktyce. W literaturze zachodniej publikuje si wiele wynikw bada, przedstawiajc liczne korzyci ich stosowania. Na tym tle rodzi si pytanie: Jednak jak ksztatuje si sytuacja w krajach gospodarek rozwijajcych si? W Polsce na wyszych uczelniach o kierunkach zarzdzania koncepcje te s wykadane, a w literaturze przedmiotu szeroko opisywane i propagowane. Natomiast, oprcz opisw poszczeglnych studiw przypadkw, brak jest szerszych bada na temat ich zastosowania w praktyce. W zwizku z pojawia si kolejne pytanie: Czy w polskiej praktyce gospodarczej koncepcje te s znane, stosowane, a przede wszystkim jak s rozumiane? Niniejsze opracowanie ma przybliy odpowied na te pytania.

Naszym celem jest przedstawienie wynikw bada pilotaowych, przeprowadzonych wiosn 2004 roku na prbie 22 przedsibiorstw produkcyjnych maej i redniej wielkoci z wojewdztwa pomorskiego, dobranych w sposb przypadkowy. Badania te - odnoszone do wynikw podobnych bada, przeprowadzonych w 2001 i 2002 roku - maj pomc w odpowiedzi na postawiony problem badawczy: Czy nowe koncepcje zarzdzania takie jak: TQM, Benchmarking, Reengineering, Lean management, Outsourcing, Controlling, Learning organizations oraz ISO s znane, stosowane i rozumiane w polskiej praktyce gospodarczej! Badania pilotaowe oparto na metodzie: analiz i syntez, ankietowania i wywiadw bezporednich, analizie literatury rdowej. Autorzy zdaj sobie spraw z niedoskonaoci prby badawczej dla penej ilustracji tak obszernego problemu. Artyku stanowi podsumowanie wynikw pierwszego etapu prac (tzw. bada pilotaowych), ktre w pogbionej formie i wikszym zakresie bd dalej kontynuowane.

1.1. Istota rozpatrywanych nowoczesnych koncepcji zarzdzania

TQM. W odrnieniu od norm ISO, czy retrospektywnego podejcia do problemu jakoci za pomoc rnego rodzaju stanowisk kontrolnych, TQM -

2 Wrd nowych koncepcji zarzdzania nie naley zapomina take o ZZL (Zarzdzanie Zasobami Ludzkimi), TBM {Time Based Management), zarzdzaniu strategicznym (ZS), logistycznym (ZL) i marketingowym (ZM), JIT {Just in time), budetowaniu, AMT/HT7FMS (Advanced Manufacturing Techgnology, High Technology, Flexible Manufacturing Systems). informatyzacji zarzdzania, zarzdzaniu procesowym, organizacjach wirtualnych, sieciowych, grupach kapitaowych i innych. Natomiast cz z nich jest ju doskonale znana oraz zaimplementowana w teorii i praktyce przedsibiorczoci, a cz stanowi techniczny aspekt organizacji i zarzdzania, wic w artykule tym zostay celowo pominite.

N O W O C Z E S N E K O N C E P C J E Z A R Z D Z A N I A W PRZEDSIBIORSTWACH. . .

Total Quality Management oznacza zarzdzanie przez jako totaln3. Koncepcja ta w mniejszym stopniu koncentruje si na aspekcie technicznym -zaprojektowaniu, wdroeniu i utrzymaniu systemu poprawnej jakoci poprzez normy, restrykcje i kontrol, lecz przede wszystkim polega na wykreowaniu organizacji nastawionej na najlepsz, podan jako jej funkcjonowania i wyniku we wszystkich obszarach4. Uzyskuje si to przede wszystkim poprzez oddoln kreatywno i zaangaowanie ludzi na wszystkich stanowiskach w organizacji przy gorcym wsparciu kierownictwa. Podstawowym celem tej koncepcji jest spowodowanie, aby nadrzdn filozofi organizacji bya jako 5

rozumiana niejako cel, ale jako sposb funkcjonowania organizacji. Podstawowym zaoeniem tej koncepcji jest cige doskonalenie organizacji i wszystkich obszarw jej funkcjonowania. Std polityka partnerskich stosunkw, integra-tywnego i partycypacyjnego stylu zarzdzania oraz szerokiego zakresu szkole jest niezbdna w zarzdzaniu ludmi przy tej koncepcji6.

Benchmarking - to w najprostszej formie porwnywanie si z kon-ku-rencj, porwnywanie si z lepszymi od siebie. Wedug definicji naukowej, ,jbenchmarking jest procesem cigego uczenia si i twrczego doskonalenia organizacji wykorzystujcym rozwizania i osignicia, ktre wypracowali

3 Pojcie to i sposb rozumienia koncepcji definiujemy za E. Kindlarskim i W. R. Pawlakiem. Por. W. R. Pawlak Od TQMdo TQL w organizacji przyszoci, maszynopis rozprawy habilitacyjnej, ORGMASZ, Warszawa 2004, s. 125.

4 Do podstawowych zasad TQM wg modelu EFQM (European Foundation for Quality Management) naley zaliczy:

i i -

orientacja na klienta, cige uczenie si, doskonalenie i innowacje, rozwj i zaangaowanie pracownikw, zarzdzanie przez procesy i fakty, przywdztwo i stao celw, rozwj partnerstwa, odpowiedzialno publiczna, orientacja na wyniki. 5 Jako - szeroko rozumiana jako zdolno wyrobu lub usugi (wyniku czstkowego lub

kocowego procesu) do zaspokojenia potrzeb klienta (zarwno zewntrznego, jak i wewntrznego), powinna przejawia si w takim postpowaniu jak: dobrze za pierwszym razem; dokadnie na czas; zgodnie z wymaganiami (potrzebami) klienta; po cenie akceptowalnej przez klienta; zero brakw, zero przestojw, zero opnie, zero marnotrawstwa, zero pomyek, zero defektw, zero bdw itd.; cige doskonalenie, cige denie do ideau.

6 W ramach TQM wykorzystuje si take wiele metod i narzdzi wspczesnego zarzdzania. Do gwnych z nich naley zaliczy: PDCA - cykl jakoci E. Deminga, koa jakoci i 5S (selekcja, systematyka, sprztanie, schludno, samodyscyplina), JIT, 5 Gen, Six Sigma, FMEA (Failure Mode & Effects Analysis), QFD (Quality Function Deployment) i inne. Pewne elementy

i cige doskonalenie, zostay wprowadzone w ramach nowych norm ISO cepcje te s ze sob rwnie bardzo zwizane. Szeroki opis tej koncepcji

. Kraszewski TQM teoria i praktyka, Wydawnictwo Dom Organizatora,


najlepsi w danej dziedzinie"7. Oznacza to, e wzorcw do doskonalenia niekoniecznie naley szuka w danej brany. Z definicji tej wypywa jeszcze jedna cecha, a mianowicie, i benchmarking powinien by celowym, zaplanowanym, zorganizowanym i systematycznym, a nie przypadkowym procesem. Benchmarking z punktu widzenia istoty jest bardzo prost koncepcj, natomiast z racji trudnoci w pozyskaniu informacji, w praktyce bardzo trudn do realizacji. Std, oprcz benchmarkingu konkurencyjnego (gdzie bardzo czsto trudno jest bezporednio dotrze do konkurenta) istnieje wiele innych rodzajw benchmarkingu, a mianowicie: wewntrzny, oglny, procesu, funkcji, strategiczny, wynikw itp. Z uwagi na koszt pozyskania informacji bardzo dobre rdo stanowi literatura przedmiotu, gdzie poszczeglne case studys lub modele teoretyczne stanowi rozwizania danego problemu. Naley je jedynie twrczo zaimplementowa do danych warunkw organizacyjnych. I nie ogranicza to twrczoci i kreatywnoci pracownikw, co si czsto podkrela przy lepym" kopiowaniu rozwiza innych. Kolejn szans dla benchmarkingu s ksigi jakoci, gdzie jako partner uczestniczcy w acuchu tworzenia wartoci mamy moliwo szczegowego zapoznania si ze standardami realizacji procesw wrd naszych partnerw.

W sposb systematyczny i uporzdkowany benchmarking jest raczej czci szerszych koncepcji restrukturyzacji i reengineeringu, realizowany przez powoan grup restrukturyzacyjn chocia zdarzaj si przypadki, e to spontaniczny benchmarking realizowany przez kierownictwo jest przyczyn znacznych zmian organizacyjnych. W literaturze przedmiotu aspekty metodyczne benchmarkingu s szeroko przedstawiane, wic w niniejszym opracowaniu zostan one pominite8.

Reengineering. Jedn z ciekawszych, a zarazem kontrowersyjnych koncepcji jest reengineering. Istota reengineeringu polega na fundamentalnym, radykalnym i dramatycznym zburzeniu starych struktur i procesw w organizacji i zbudowaniu ich od nowa przy wykorzystaniu posiadanych i odzyskanych zasobw oraz nowoczesnych technologii informatycznych"9. Gwnym celem reengineeringu jest takie przebudowanie organizacji i przeprojektowanie procesw w niej realizowanych, aby uzyska znaczne, radykalne oszczdnoci

7 A. Wgrzyn Benchmarking. Nowa metoda doskonalenia przedsibiorstw, Antykwa, Kluczbork - Wrocaw 2000, s. 84.

8 Por. A. Czermiski, M. Czerska, B. Nogalski, R. Rutka, J. Apanowicz Zarzdzanie organizacjami. Wydawnictwo Dom Organizatora", Toru 2001, s. 500 i nast.

9 J. Lipiec Reengineering - nowa koncepcja zarzdzania? Ekonomika i Organizacja Przedsibiorstwa 1996 nr 4. Natomiast szeroko ta metoda przedstawiona jest w: M. Hammer, J. Champy Reengineering w przedsibiorstwie, Neumann Management Institute, Warszawa 1996.


w obszarach jakoci, serwisu, kosztw, terminw, itp...10 W praktyce podstaw reengineeringu jest wdroenie nowoczesnej technologii FMS (Flexible Manufacturing Systems), kompleksowych, nowoczesnych systemw informatycznych ( C A M , C I M , MRPII, ERP - Computer Aided Manufacturing, Computer Integrated Manufacturing, Manufacturing Resource Planing, Enterprise Resource Planing) oraz znacznych zmian w kulturze organizacyjnej". Std na wdroenie tej koncepcji potrzebne s ogromne nakady kapitaowe. Poniewa pierwsze efekty tak drastycznie rozumianej koncepcji w Europie Zachodniej generalnie zakoczyy si niepowodzeniem, wymagania odnonie postulowanych efektw tej koncepcji zarzdzania nieco zagodniay i stay si bardziej ^humanizowane". Koncepcja ta po zhumanizowaniu" -poza gwnym postulatem podejcia procesowego, ktre coraz bardziej staje si standardem we wspczesnych organizacjach - nie rni si niczym szczeglnym od innych tradycyjnych bd nowoczesnych, proefektywnociowych koncepcji realizacji zmian organizacyjnych.

Lean management. W najbardziej znanym znaczeniu lean management polega na znacznym ograniczaniu kosztw wytwarzania wartoci dodanej dla klienta (wyrobu lub usugi), poprzez ograniczanie (racjonalizacj): zatrudnienia, powierzchni produkcyjnej, finansw zaangaowanych w produkcj, nakadw inwestycyjnych, czasu itp. Koncepcja ta mocno akcentuje konieczno eliminacji marnotrawstwa oraz zastosowania takich form organizacji, aby skuteczno i efektywno przedsibiorstwa nie ulegy obnieniu. Istot tej koncepcji

10 Znaczne korzyci odniosy przedsibiorstwa, ktrym choby czciowo udao si wdroy zasady reenginneringu i dokona restrukturyzacji podstawowych procesw, przede wszystkim wytwrczych, na przykad ABB, Rank Xerox, Ford, czy w Polsce Opoczno S. A.

11 Twrcy tej metody postuluj diametralne zmiany koncepcji funkcjonowania organizacji, ktre jednoczenie mog by wytycznymi kierunkw wdraania reengineeringu

zmiana jednostek organizacyjnych - od dziaw funkcjonalnych do zespow procesowych,

zmiana stanowisk pracy - od wyspecjalizowanych do wielowymiarowych (job enrichment) lub uniwersalnych (job entlargement).

zmiana stanowisk z kontrolowanych w kierunku stanowisk dajcych peni wadzy i samokontrol,

przejcie od szkolenia do edukacji, przesunicie tradycyjnych miar wydajnoci i wynagradzania z dziaania na efekty

dziaania, zmiana kryteriw awansu - od wydajnoci do kompetencji i zdolnoci, zmiana wartoci i koncepcji mylenia - od ochronnych i stabilnych do produktywnych

i prorozwojowych, zmiana roli menederw - od nadzorcw do doradcw, zmiana struktur organizacyjnych - od funkcji do procesw, od hierarchii do rwnoci, zmiana roli zarzdzajcych - od podliczania punktw" do przewodzenia i mylenia

strategicznego.

BOGDAN NOGALSKI, PIOTR WALENTYNOWICZ

jest uzyskanie wysokiej produktywnoci wytwrstwa i pracy, sprawnej organizacji i zarzdzania, wysokiej jakoci produkcji i usug oraz satysfakcjonujcych wynikw ekonomicznych w celu dostosowania przedsibiorstwa do aktualnych, rynkowych warunkw gospodarowania w drodze gruntownych przeksztace organizacji, zarzdzania i funkcjonowania.12

W szerszym znaczeniu koncepcja ta moe by rozumiana nawet jako stworzenie nowej i bardziej efektywnej organizacji (w tym produkcji), na zasadzie filozofii lean thinking, przy wykorzystaniu nowych, lecz sprawdzonych w praktyce zdobyczy nauki i techniki, w celu zapewnienia jej konkurencyjnoci na wiatowym poziomie oraz waciwej jakoci i satysfakcji klienta. Koncepcja ta moe by alternatyw filozofii T Q M czy Reengineeringu.

W odrnieniu od TQM oraz reengineeringu, lean management przede wszystkim skupia si na eliminacji marnotrawstwa i ograniczaniu kosztw dziaalnoci we wszystkich aspektach funkcjonowania firmy, poprzez okrelenie -co stanowi waciw warto dodan dla klienta? i skupienie si na tych dziaaniach, kreowanie kultury wysokiej jakoci, permanentnego usprawniania procesw i organizacji, identyfikacj pracownikw z celami przedsibiorstwa oraz zaangaowanie wszystkich czonkw organizacji w rozwj firmy13. W tym celu wykorzystuje inne praktyczne koncepcje i metody zarzdzania z zakresu: ZZL, zarzdzania produkcj, zarzdzania strategicznego, zarzdzania finansami, zarzdzania logistycznego, zarzdzania jakoci oraz nowoczesnych technologii i informatyki, podchodzc do problemu w sposb kompleksowy i ewolucyjny14.

Koncepcj t mona stosowa zarwno (a przede wszystkim) w organizacjach o uwarunkowaniach stabilnych (strukturach funkcjonalnych), jak rwnie w organizacjach o uwarunkowaniach dynamicznych (strukturach proce-

1 2 P. Asiski, P. Ciarka, W. M. Grudzewski Lean management w zarzdzaniu, Ekonomika i Organizacja Przedsibiorstwa 19996 nr 4.

1 3 J. Czerska Wicej ni odchudzanie, czyli istota koncepcji zarzdzania lean. Personel, 2002. grudzie.

1 4 Do podstawowych zasad lean management naley zaliczy: efektywne wykorzystanie kadr, stosowanie metod zarzdzania jakoci i Total Quality Control, stosowanie zarzdzania logistycznego, rynkowy charakter produkcji, koncentracj na dziaaniach podstawowych, permanentn realizacj przedsiwzi innowacyjnych, eliminacj marnotrawstwa (muda), dobre zarzdzanie zasobami ludzkimi, elastyczno, odchudzanie i spaszczanie struktur organizacyjnych, zdecentralizowany i sprawny system informacji, stosowanie nowej technologii FMS, efektywne wykorzystanie czasu, nastawienie caej zaogi firmy na totalne ograniczanie zbdnych kosztw i dziaa.


sowych). Autorzy uwaaj, e dziki swej elastycznoci, kompleksowoci, uniwersalnym, humanistycznym i sytuacyjnym podejciu, koncepcja ta najlepiej spord innych nadaje si do wdraania we wspczesnych przedsibiorstwach krajw o postsocjalistycznej kulturze15.

Outsourcing. Outsourcing najprociej mona okreli jako przekazywanie na stae do realizacji partnerom zewntrznym pewnych funkcji przedsibiorstwa. Istot jest to, aby odchudzi dotychczasow struktur organizacyjn (koncepcja Spin off), obniy koszty stae, pozby si dziaa nie tworzcych wartoci dodanej, funkcje przekazywane na zewntrz wykonywa lepiej przy pomocy wyspecjalizowanego przedsibiorstwa oraz w wydzielanych w ramach outsourcingu kapitaowego jednostkach wyzwoli wiksz kreatywno, samodzielno i efektywno dziaa. W kadym przypadku u podstaw i przesanek outsourcingu powinno lee ograniczenie cakowitych kosztw generowanych przez dan funkcj w przedsibiorstwie1 6. Przy outsourcingu podstaw podjcia decyzji powinien by bilans cakowitych kosztw i korzyci outsourcingu danej funkcji i tradycyjnego rozwizania1 7. Z punktu widzenia charakterystyki wspczesnego rynku jest to koncepcja najszerzej stosowana, przynoszca duo korzyci oraz najbardziej komplementarna w stosunku do innych koncepcji1 8

Controlling. Pojcie controllingu jest utosamiane czsto ze sowem kontrola, ale rozumienie takie jest zbyt wskie, poniewa controlling oznacza w istocie system kierowania przedsibiorstwem. Controlling jest ponad-

15 Szczegowe zaoenia i opis wdraania tej metody mona znale w: D. T. Jones, J. P. Womack Odchudzanie firm, C1M, Warszawa 2001; take J. P. Womack, D. T. Jones, D. Roos The Machin That Changed the World, Rawson Associates, 1990.

16 Przy podejmowaniu decyzji o outsourcingu brane take powinny by pod uwag: zwizek z dziaalnoci podstawow (aby nie traci lub nie wyprowadza na zewntrz informacji o kluczowych przewagach konkurencyjnych), ryzyko utraty informacji, ryzyko obnienia sprawnoci dziaalnoci podstawowej (outsourcing/insourcing), jako usug, zoono usug, dywersyfikacja ryzyka rynkowego oraz dodatkowe korzyci z tytuu zaangaowania wolnych rodkw inwestycyjnych w inn dziaalno biznesow (koszty alternatywny).

17 Najczciej mona wyrni nastpujce rodzaje outsourcingu: kontraktowy (organizacja nie zwizana kapitaowo); kapitaowy (organizacje zwizane kapitaowo - mae grupy holdingowe); dziaalnoci podstawowej (czci, podzespoy, podwykonawcy itd.); dziaalnoci pomocniczej (utrzymanie ruchu, transport, B+R, magazynowanie itp.); dziaalnoci funkcjonalnej (konsulting, ksigowo, marketing, handel, kadry itp.); dziaalnoci obsugi (administracja, sprztanie, ochrona, stowki, informatyka itp.).

1 8 Koncepcja ta jest szeroko opisywana m. in. w takich rdach jak: M. Trocki Outsourcing. Metoda restrukturyzacji dziaalnoci gospodarczej, PWE, Warszawa 2001, K. Zimniewicz, Wspczesne koncepcje i metody zarzdzania, PWE, Warszawa 2000, oraz Zarzdzanie Przedsibiorstwem przyszoci. Koncepcje, modele, metody, praca zbiorowa pod red. K. Perechudy, Placet, Warszawa 2000.

BOGDAN NOGALSK1, PIOTR WALENTYNOWICZ

funkcyjnym instrumentem zarzdzania, ktry powinien wspiera dyrekcj przedsibiorstwa i pracownikw zarzdu przy podejmowaniu decyzji"1 9. Controlling jest zatem systemem wspomagania zarzdzania w zakresie wytyczania celw do osignicia, planowana, kontroli realizacji planu i okrelania sposobw korygowania odchyek od normy, przy wykorzystaniu odpowiednich instrumentw finansowych i specjalnie zaprojektowanego do tych celw systemu informacji. W praktyce controlling moe by rozumiany szeroko, jako controlling strategiczny - funkcja wspomagajca rozwj przedsibiorstwa, czca w sobie wspomaganie zarzdzania strategicznego i operacyjnego oraz wsko, jako controlling operacyjny - funkcja realizowana w istniejcej strukturze organizacyjnej i wspomagajca biece zarzdzanie po to, aby racjonalizowa koszty dziaalnoci przedsibiorstwa. Wykorzystywane s przy tym takie instrumenty zarzdzania jak: Centra zyskw i kosztw, Balance Scorecard, Budetowanie, Planowanie ilociowo - terminowe, Metoda A B C (Activity Based Cost), Informatyzacja zarzdzania czy Rachunkowo zarzdcza.

Organizacja uczca si. Uczca si organizacja opiera si na pewnej sumie wiedzy, ktr dysponuj poszczeglni wsppracownicy, wiedzy, ktra jest cigle wzbogacana i rozwijana, a nastpnie udostpniana przedsibiorstwu"20. Organizacja uczca si to taka, ktra ,jest zdolna do samopoznania, zrozumienia swoich problemw i doskonalenia si, czyli do nauki na wasnych bdach i sukcesach"21.

Niektre definicje traktuj pojcie organizacji uczcej si jako bliskoznaczne z organizacja inteligentn. Organizacja inteligentna, nazywana take organizacj samodoskonalc, uczc si, jest now koncepcj opart na identyfikacji wzowych kompetencji, niezbdnych do koordynowania nowego przedsibiorstwa. Wyjania ona wzajemne zwizki pomidzy sposobem osigania celw, ich zrozumieniem, nauczaniem, sposobami rozwizywania problemw i komunikacji midzy zatrudnionymi pracownikami, a take innymi podmiotami gospodarczymi. Efektem takich dziaa jest osiganie wysokich wskanikw efektywnoci i wzrostu ekonomicznego, dziki umiejtnoci szybkiego dostosowywania si firmy do stale zmieniajcych si warunkw otoczenia"22. Organizacj inteligentn naley wic traktowa jako wysz form doskonaoci ni organizacja

19 H. J. Vollmuth Controlling, Placet, Warszawa 2000, s. 15. 20 K. Zieniewicz Wspczesne koncepcje i metody s. 83. 21 P. Senge Pita dyscyplina. Teoria i praktyka organizacji uczcych si, Dom Wyd. ABC,

Warszawa 1998, s. 12.' 22 Przedsibiorstwo przyszoci, praca zbiorowa pod red. W. Grudzewskiego i 1. Hejduk

Dyfin, Warszawa 2001, s. 76-77.


uczca si2 3. Nie zawsze bowiem organizacja posiadajca i rozwijajca swoj zespoow wiedz potrafi j w inteligentny sposb wykorzysta w praktyce.

W organizacji inteligentnej dowiadczenia i umiejtnoci organizacyjne wszystkich czonkw kodowane s i przechowywane w sferze wirtualnej (bazie wiedzy, z ktrej wszyscy mog korzysta) oraz kreowane w sferze konceptualnej (umysach i mentalnych postawach poszczeglnych czonkw). S rozwijane, weryfikowane i modyfikowane w zespoowym procesie realizacji misji i wizji, poprzez wsplne zaangaowanie, inteligencj i kreatywno jej czonkw. W ten sposb w wyniku efektu synergicznego tego mechanizmu uzyskuje si inteligencj" organizacji elastycznie dostosowujcej si do wymogw otoczenia. I w tym kierunku powinny si rozwija organizacje uczce si, aby nie tylko podnosi stale kwalifikacje swoich czonkw, ale przede wszystkim umie je wykorzysta w permanentnym i zespoowym procesie podnoszenia kompetencji firmy we wszystkich jej obszarach24.

ISO. International Standard Organization s uniwersalna seri standardw stosowanych powszechnie w planowaniu, produkcji, sprzeday i serwisie produktw lub usug. Unikatowo ISO polega na moliwoci zastosowania standardu w prawie wszystkich organizacjach bez koniecznoci ich modyfikacji. ISO jest niczym innym jak zespoem kontrolnych wyznacznikw zapewniajcych, e procesy w danej firmie s opisane, uporzdkowane oraz realizowane w sposb powtarzalny poprzez prawidowe zaznajomienie z nimi kadry wykonawczej po to, aby zapewnione byy powtarzalne standardy jakoci dla wszystkich dziaa i ich wynikw w firmie. Wdroenie norm ISO pomaga firmie przeprowadzi proces reorganizacji i uporzdkowania wszystkich dziaa, przez co uatwia prowadzenie biznesu na wiatowym poziomie25.

Aktualnie stosowane dotychczas wersje norm ISO 9000 - wytyczne selekcji oraz stosowania okrelonego modelu"; 9001 - model zapewnienia jakoci w projektowaniu, produkcji, instalowaniu i serwisie"; 9002 - model zapewnienia jakoci w produkcji i instalowaniu"; 9003 - model zapewnienia jakoci w zakresie kontroli i bada kocowych"; 9004 - wytyczne odnonie zarzdzania jakoci i poszczeglnych elementw modelu" - zostay zastpione przez normy ISO 9000:2000 - podstawy i terminologia" oraz 9001:2000 - wytyczne dla budowy systemu zarzdzania jakoci we wszystkich przypadkach". Nowe normy bardziej akcentuj przy wdraaniu systemu zapewnienia jakoci

Por. B. Mikua Teoretyczne kierunki w ksztatowaniu przedsibiorstwa przyszoci (w:) rzedsibiorstwo na przeomie wiekw, praca zbiorowa pod. red. B. Godziszewskiego,

Haffera i M. Stakiewicza, UMK, Toru 2001. Do podstawowych zasad organizacji uczcej si wg P. Senge naley zaliczy: mistrzostwo

2.'d m o c ' e ' e mylowe, wspln wizj, zespoowe uczenie si i mylenie systemowe. por. R. Kraszewski TQM teoria i s . 215 i nast.

BOGDAN NOGALSK1. PIOTR WALENTYNOWICZ

konieczno uwzgldniania oczekiwa klientw, cigego usprawniania i odpowiedzialnoci naczelnego kierownictwa, przez co koncepcja ta zostaa bardziej zbliona do filozofii TQM.

1.2. Korzyci stosowania nowoczesnych koncepcji zarzdzania

Z wdroeniem wymienianych koncepcji - T Q M , Reengineering, Lean management i komplementarnie ISO, Outsourcingu, Benchmarkingu, Control-lingu i Learning organizations wie si wiele korzyci. Przede wszystkim podstawow korzyci jest lepsze przygotowanie przedsibiorstwa do stawienia czoa konkurencji poprzez spenienie postulatw nowoczesnych trendw konkurencyjnoci. Dziki temu przedsibiorstwo takie uzyskuje lepsze perspektywy przetrwania i rozwoju w wysoce nieprzyjaznym i turbulentnym wspczesnym otoczeniu. Natomiast do szczegowych korzyci zwizanych z wdraaniem tych koncepcji naley m.in. zaliczy: zwikszenie zdolnoci konkurencyjnej, popraw wizerunku przedsibiorstwa, zwikszenie jego produktywnoci, obnienie kosztw funkcjonowania, podwyszenie rentownoci oraz jakoci i niezawodnoci funkcjonowania, podwyszenie jakoci wyrobw finalnych, zapewnienie powtarzalnoci dziaa i procesw wg okrelonych standardw, zwikszenie wydajnoci pracy, stworzenie warunkw do prorynkowych zmian kultury organizacyjnej, zwikszenie zadowolenia pracownikw, silniejsz motywacj pracownikw i utosamianie si z sukcesami przedsibiorstwa, ograniczenie powierzchni produkcyjnej, ograniczenie zapasw, lepszy kontakt z dostawcami i odbiorcami, redukcj czasw realizacji dziaa, zmniejszenie iloci usterek i brakw, zapewnienie znacznie wikszej rnorodnoci wyrobw, zwrcenie wikszej uwagi na potrzeby i yczenia klientw, podwyszenie poziomu obsugi klienta, wzrost zadowolenia klientw, wykreowanie oddolnych mechanizmw permanentnego rozwoju przedsibiorstwa.

Niestety, przy nieumiejtnym wdraaniu lub niewaciwym zrozumieniu tych koncepcji mog pojawi si te zagroenia m.in. w postaci: przeksztacenia si koncepcji w prost reorganizacje z grob obnienia pynnoci finansowej, spadkiem jakoci i zaniedbywaniem klientw, stresu pracownikw i spadku motywacji, powierzchownej redukcja personelu, przerwania wdraania koncepcji z powodu oporw wobec zmian, koniecznoci poniesienia nakadw kapitaowych, ktrych przedsibiorstwo nie bdzie w stanie udwign, przein-westowania i wzrostu kosztw dziaalnoci przedsibiorstwa, zbytniej biurokracji i jego formalizacji, odrzucenia koncepcji z powodu barier kulturowych, prowadzenia przez kierownictwo przedsibiorstwa dziaa pozornych, kosztownych, a w praktyce nie przynoszcych efektu.

N O W O C Z E S N E K O N C E P C J E Z A R Z D Z A N I A W P R Z E D S I B I O R S T W A C H .

Biorc pod uwag przewag szans i korzyci nad kosztami i zagroeniami naley stwierdzi, i koncepcje te wykorzystywane (wdraane i stosowane) rozsdnie, stanowi w dzisiejszych czasach obiektywn konieczno, a nie tylko mod. Wobec tego przy zachowaniu uwarunkowa sytuacyjnych i wzajemnej komplementarnoci powinny by wdraane i wykorzystywane w praktyce. Dlatego w dalszej czci opracowania przedstawione zostan wyniki bada na temat zakresu wykorzystania i stopnia zrozumienia tych koncepcji w polskich przedsibiorstwach.

1.3. Zakres wykorzystania nowoczesnych koncepcji zarzdzania w praktyce

W 2001 i 2002 roku zostay przeprowadzone badania na temat wykorzystywania przez polskie przedsibiorstwa nowoczesnych metod zarzdzania. Badania zostay przeprowadzone przez T. Rek i E. Frankowska z Wyszej Szkoy Zarzdzania i Marketingu w Warszawie metoda ankietow na prbie 100 maych, 100 rednich i 70 duych polskich przedsibiorstw. Wyniki przeprowadzonych bada przedstawiono w tabeli 1.

Tob. 1. Wykorzystanie wybranych koncepcji zarzdzania w polskich przedsibiorstwach w 2001 i 2002 roku

Mae rednie Due

Koncepcja przedsibiorstwa przedsibiorstwa przedsibiorstwa

zarzdzania (%) (%) (%) rednio (%)

Elementy

reengineeringu 8 24 51 28

Elementy T Q M 62 68 92 74

Benchmarking 53 43 53 50

Controling 7 22 28 19

Outsourcing 32 39 47 39

_Lean management 78 72 59 70

Zrodo: E. Frankowska, T. Rek Wykorzystanie nowoczesnych instrumentw zarzdzania w polskich przedsibiorstwach (w:) Zarzdzanie zmianami w polskich spkach giedowych i innych organizacjach u progu XXI wieku, materiay konferencyjne pod red. M. Juchnowicz, WSZiM w Warszawie, Warszawa 2002.

BOGDAN NOGALSKI, PIOTR WALENTYNOWICZ

Z przeprowadzonej analizy mona wywnioskowa, e najczciej wykorzystywanymi koncepcjami zarzdzania w Polsce saTQM, benchmarking oraz lean management. Niestety brakuje informacji w jakim zakresie polskie przedsibiorstwa wykorzystuj dane koncepcje (w tym take ISO) 2 6 i czy prawidowo pojmuj ich istot. Z zestawienia wynika rwnie, e poszczeglne koncepcje stosowane s w wikszym zakresie w duych przedsibiorstwach, co jest zrozumiae. Dlatego w celu weryfikacji powyszych wynikw autorzy przeprowadzili wasne badania.

W ramach tych bada, kadrze zarzdzajcej z badanych 22 przedsibiorstw produkcyjnych zlokalizowanych w wojewdztwie pomorskim zadano pytania w formie wywiadu skategoryzowanego: Czy wykorzystuj w swojej dziaalnoci TQM, Lean management, Benchmarking, Outsourcing, Reengineering, Controlling, koncepcj Organizacji uczcej si i ISO oraz w jaki sposb to si w ich przedsibiorstwach przejawia? Uzyskane odpowiedzi przedstawiono w tabeli 2.

Tob. 2. Zakres wykorzystania nowoczesnych metod zarzdzania w przedsibiorstwach produkcyjnych wojewdztwa pomorskiego w 2004 roku.

L.p. Pytanie Tak Nie Czciowo

Nie znamy

koncepcji

1. TQM 7 3 8 4

2. Lean management 2 S 6 6

3. Benchmarking 17 3 0 2

4. Outsourcing 16 2 4 0

5. Reengineering 1 14 1 6

6. Controlling 11 8 2 1

7. Organizacja uczca si 2 4 15 1

8. ISO 9 11 2 0

rdo: Opracowanie wasne na podstawie bada

Dla lepszej porwnywalnoci z poprzednimi badaniami dane przedstawiono w % w tabeli 3.

26 W oparciu o badania W. R. Pawlaka oraz R. Karaszewskiego mona przypuszcza, e normy ISO traktowane s jako instrument TQM i zawieraj si w powyszych odpowiedziach.

N O W O C Z E S N E K O N C E P C J E Z A R Z D Z A N I A W P R Z E D S I B I O R S T W A C H . . . 2 7

Tob. 3. Zakres wykorzystania nowoczesnych metod zarzdzania w przedsibiorstwach produkcyjnych wojewdztwa pomorskiego w % prby badawczej

Up. Pytanie % tak % nie %

czciowo 9c nie znamy

koncepcji % suma tak i

czciowo

1. TQM 32 14 36 18 68

2. Lean management 9 36 27 27 36

3. Benchmarking 77 14 0 2 77

4. Outsourcing 73 9 18 0 91

5. Reengineering 5 64 5 27 10

6. Controlling 50 36 9 5 59

7. Organizacja uczca si 9 18 68 5 77 8. ISO 41 50 9 0 50

rdo: Opracowanie wasne na podstawie bada

W celu graficznego zobrazowania wynikw, dane te przedstawiono na wykresie 1.

Wykres 1. Zakres wykorzystania nowoczesnych metod zarzdzania w przedsibiorstwach produkcyjnych wojewdztwa pomorskiego w % prby badawczej.

rdo: Opracowanie wasne na podstawie bada.

BOGDAN NOGALSK1, PIOTR WALENTYNOWICZ

Z przeprowadzonych bada wynika, e przedsibiorstwa produkcyjne wojewdztwa pomorskiego chtnie stosuj elementy T Q M (68%), benchmar-kingu (77%), organizacji uczcej si (77%) i controllingu (59%). Bardzo mocno wykorzystuj koncepcje outsourcingu (91%) - jest to zreszt zgodne z najnowszymi tendencjami wiatowymi. Mniej natomiast wykorzystuj lean management (36%) i reengineering (10%). Moe to wynika z niedostatecznej znajomoci i zrozumienia tych koncepcji. Koncepcj ISO wykorzystuje lub aktualnie wdraa 50% badanych przedsibiorstw. Natomiast w czystej formie jako kompleksowe koncepcje, wdroenia w tym zakresie si znacznie rzadziej. Z opisw zakresu zastosowania powyszych koncepcji i sposobu ich pojmowania wynika, e badani postrzegaj TQM bardziej jako TQC (Total Quality Control) i ISO ni totalne zarzdzania przez jako.

Lean management przedsibiorstwa najczciej postrzegaj jako upraszczanie procesw, cig racjonalizacj dziaalnoci, spaszczanie struktury organizacyjnej, motywowanie menederw do innowacji. Ale tylko 2 badane przedsibiorstwa odpowiedziay twierdzco, e stosuj t koncepcj. Z pozostaych wypowiedzi mona wycign wniosek, e w wikszo z nich nie zna, bd nie rozumie tej koncepcji.

Spord badanych przedsibiorstw produkcyjnych 17 odpowiedziao, e w swojej dziaalnoci stosuje benchmarking, ale czsto s to spotkania nieformalne z konkurentami i ustna" wymiana dowiadcze. Najczciej porwnuj produkty, ofert rynkow, metody marketingowe, konstrukcj wyrobw i technologi wytwarzania, rzadziej metody zarzdzania, analiz wynikw i analiz czasu wytwarzania. Wrd tzw. benchmarkw (obiektw do porwna), wystpuj zarwno przedsibiorstwa krajowe jak i zagraniczne.

W ramach outsourcingu badane przedsibiorstwa najczciej stosuj outsourcing funkcji pomocniczych (transport, naprawy i remonty, przygotowanie specjalistycznego oprzyrzdowania), dziaalnoci funkcjonalnej (informatyka, szkolenia, obsuga prawne i BHP oraz ksigowo i marketing) i procesw obsugi (ochrona, sprztanie). Czstym zjawiskiem jest rwnie outsourcing pewnych funkcji dziaalnoci podstawowej (kooperacja w ramach pproduktw, projektowania oraz wykonywania specjalistycznych usug). Wida wyranie, e badane przedsibiorstwa coraz czciej w swojej dziaalnoci posikuj si t koncepcj zarzdzania. Na uwag zasuguje fakt, e w adnej z ankiet nie wspomniano o outsourcingu funkcji personalnej. Istnieje due prawdopodobiestwo, e badane przedsibiorstwa, oprcz szkole, mao profesjonalnie podchodz do problemu ZZL (zarzdzania zasobami ludzkimi), ale udowodnienie tej hipotezy wymaga dalszych, pogbionych bada.

Z opisw odpowiedzi na pytanie dotyczce reengineeringu, oprcz tego, e w wikszoci przypadkw badane przedsibiorstwa nie stosuj tej koncepcji naley wysnu dodatkowy wniosek, a mianowicie, e w praktyce badani nie znaj bd nie rozumiej tej koncepcji.

Koncepcja controllingu stosowana jest w ponad 50% badanych przedsibiorstw. W praktyce rozumiana jest najczciej jako: planowanie ilociowo -terminowe sprzeday, planowanie produkcji z uwzgldnieniem kosztw, budetowanie kosztw, wszechstronna analiza i rozliczanie kosztw, zarzdzanie zapasami. Zatem bardziej jest kojarzona z rachunkowoci zarzdcza i budetowaniem ni z nawigowaniem" przedsibiorstwem.

Koncepcje organizacji uczcej si badani rozumiej najczciej jako szkolenie i podwyszanie kwalifikacji zatrudnionych, zatrudnianie wykwalifikowanych pracownikw, niekiedy ograniczaj to tylko do kadry zarzdzajcej, otwart dyskusj, zespoowe rozwizywanie problemw i wymian pogldw podczas narad produkcyjnych, inwestowanie w kapita ludzki, dofinansowanie do studiw dla specjalistw. Zatem koncepcja ta jest bardziej kojarzona ze szkoleniami i partycypacyjnym stylem zarzdzania ni z organizacj inteligentn.

Spord stosowanych systemw zapewnienia jakoci, badane przedsibiorstwa najczciej wymieniaj certyfikaty jakoci wg norm ISO 9001:2000, ISO 14001 oraz certyfikaty branowe. Pojawiaj si rwnie i takie opinie, e ich oddziay o midzynarodowym rodowodzie i uznanej marce, posiadajce wewntrzne normy i standardy zapewnienia jakoci, potwierdzenia tego w formie certyfikatw ISO nie potrzebuj.

Spord badanych przedsibiorstw zdecydowana wikszo odnotowuje pozytywne wyniki finansowe oraz funkcjonuje rwnie na rynkach zagranicznych. Trudno jest jednoznacznie ustali wpyw nowoczesnych koncepcji zarzdzania na uzyskiwane wyniki finansowe, natomiast fakt, e wszystkie z nich s znane na rynku i sukcesywnie si rozwijaj, jest niezaprzeczalnie zasug starannego, zaangaowanego i innowacyjnego podejcia do zarzdzania. Jednak z przeprowadzonych bada wynika, e nie zawsze w praktyce maych i rednich przedsibiorstw nowoczesne koncepcje zarzdzania rozumiane s zgodnie z ich istot oraz nie wszyscy zarzdzajcy oraz kierownicy je znaj. Oznacza to, e wystpuje potrzeba dalszego propagowania tych koncepcji oraz szkolenia zarzdzajcych w tym zakresie.

Podsumowanie

Dokonana analiza potwierdza - pomimo nie penego rozumienia istoty nowoczesnych tendencji w zarzdzaniu i towarzyszcych ich uskutecznianiu

N O W O C Z E S N E K O N C E P C J E Z A R Z D Z A N I A W P R Z E D S I B I O R S T W A C H . .


koncepcji zarzdzania - i wiele z badanych przedsibiorstwach produkcyjnych zlokalizowanych w wojewdztwie pomorskim, podejmuje dziaania posiadajce cechy oryginalnoci, w peni nawizujcych do wspczenie obowizujcych w wiatowej nauce i praktyce trendw zarzdzania. Analiza ta dokonana zostaa na podstawie obserwacji wasnych autorw oraz przeprowadzonych bada ankietowych, pogbionych wywiadem skategoryzowanym. Na ich podstawie stwierdzi mona, i badane przedsibiorstwa zaliczy mona do grupy przedsibiorstw o stosunkowo nowoczesnym podejciu do zarzdzania, co w efekcie prowadzi do dobrych wynikw i dobrego ich wizerunku na rynku. Oznacza to, e warto aktywnie obserwowa rynek rwnie w aspekcie nowoczesnego zarzdzania i stosowa te koncepcje, ktre mog by pomocne we wzrocie potencjau konkurencyjnego i budowaniu przewag konkurencyjnych. Wszystkie przedstawione w opracowaniu koncepcje, stosowane z rozwag, mog sprzyja takiemu zadaniu.

Literatura

1. Asiski P., Ciarka P., Grudzewski W.M., Lean management w zarzdzaniu, Ekonomika i Organizacja Przedsibiorstwa, 1999 nr 4.

2. Czermiski A., Czerska M . , Nogalski B., Rutka R., Apanowicz J., Zarzdzanie organizacjami, Wydawnictwo Dom Organizatora", Toru 2001.

3. Czerska J., Wicej ni odchudzanie, czyli istota koncepcji zarzdzania lean, Personel, 2002, grudzie.

4. Frankowska E., Rek T., Wykorzystanie nowoczesnych instrumentw zarzdzania w polskich przedsibiorstwach (w:) Zarzdzanie zmianami w polskich spkach giedowych i innych organizacjach u progu XXI wieku, materiay konferencyjne pod red. M. Juchnowicz, WSZiM w Warszawie, Warszawa 2002.

5. Hammer M . , Champy J., Reengineering w przedsibiorstwie, Neumann Management Institute, Warszawa 1996.

6. Jones D.T.,. Womack J.P., Odchudzanie firm, C IM, Warszawa 2001. 7. Kraszewski R., TQM teoria i praktyka, Wydawnictwo Dom Organizatora,

Toru 2001. 8. Lipiec J., Reengineering - nowa koncepcja zarzdzania? Ekonomika

i Organizacja Przedsibiorstwa 1996 nr 4. 9. Mikua B., Teoretyczne kierunki w ksztatowaniu przedsibiorstwa przyszo

ci (w:) Przedsibiorstwo na przeomie wiekw, praca zbiorowa pod. red. B. Godziszewskiego, M. Haffera i M. Stakiewicza, U M K , Toru 2001.

N 0 \ V O C Z E S N E K O N C E P C J E Z A R Z D Z A N I A W P R Z E D S I B I O R S T W A C H . . .

id Pawlak W.R., Od TQM do TQL w organizacji przyszoci, maszynopis rozprawy habilitacyjnej, O R G M A S Z , Warszawa 2004.

i przedsibiorstwo przyszoci, praca zbiorowa, pod red. W. Grudze-wskiego i I. Hejduk, Dyfin Warszawa 2001.

12 Senge R, Pita dyscyplina. Teoria i praktyka organizacji uczcych si. Dom Wyd. A B C , Warszawa 1998Trocki M.,Outsourcing. Metoda restrukturyzacji dziaalnoci gospodarczej, PWE, Warszawa 2001.

13 Wgrzyn A . , Benchmarking. Nowa metoda doskonalenia przedsibiorstw. Antykwa, Kluczbork - Wrocaw 2000.

14. Womack J.R, Jones, D.T., Roos D., The Machine That Changed the World, Rawson Associates, 1990.

15. Vollmuth H. J . , Controlling, Placet, Warszawa 2000. 16. Zarzdzanie przedsibiorstwem przyszoci. Koncepcje, modele, meto

dy, praca zbiorowa pod red. K. Perechudy, Placet, Warszawa 2000. 17. Zimniewicz K., Wspczesne koncepcje i metody zarzdzania, PWE, War

szawa 2000.

mgr in. JAROSAW APANOWICZ Akademia Marynarki Wojennej dr hab. JERZY APANOWICZ prof. WSA i B

2. Benchmarking integraln skadow jakoci ksztacenia w systemie dydaktyczno-wychowawczym

i procesie nauczania-uczenia si w szkole wyszej

Streszczenie

Metody benchmarkingu funkcjonujce w systemie zarzdzania jakoci ksztacenia integruj i wzbogacaj system dydaktyczno-wychowawczy oraz jego proces nauczania-uczenia si i pozwalaj porwnywa ich elementy do innych w celu uczenia si od najlepszych.

Konsekwentne uwzgldnianie procedur w etapach benchmarkingu w przyrwnywaniu badanych wartoci do innych sprawia, e jest on procesem cigym i powtarzalnym, zapewniajcym wysok wiarygodno uzyskiwanych wynikw w danym systemie jakoci ksztacenia.

The benchmarking an integral component of the quality of education in educational system and teaching learning

in tertiary education system

Summary

The benchmarking methods functioning in education quality management system integrate and enrich the educational system as well as the teaching -learning process permit comparing their elements with other ones in order to learn from the best.

The consequent using of procedures in benchmark stages in comparing the values investigation to other ones cause the process to be continuous,

B E N C H M A R K I N G I N T E G R A L N S K A D O W J A K O C I K S Z T A C E N I A . . .

repeatable and this also ensures high credibility of the results obtained within a given ducation quality management system.

Wstp

Nie doceniane w peni, w minionym okresie systemy jakoci, w strukturach gospodarki wolnorynkowej, w dziaalnoci produkcyjnej, usugowej, handlowej, a take i edukacyjnej uzyskuj aktualnie wysokie znaczenie, a co najwaniejsze przynosz wymierne spoeczne i ekonomiczne korzyci. Szczeglne znaczenie nadaje si systemom zarzdzania jakoci. Jeeli zostan one waciwie opracowane, poprawnie zinterpretowane, wszechstronnie uzasadnione, skierowane do konkretnego odbiorcy staj si systemami efektywnymi i skutecznymi, optymalnie usprawniajcymi realizacj zaoonego celu dziaania w deniu do doskonaoci.

Przykadem modelowego, algorytmicznego ujcia elementw systemu jakoci ksztacenia jest ksika Aleksandra Walczaka pt. O jakoci ksztacenia w polskich uczelniach morskich [4]. Ksika przedstawia starannie opracowany, udokumentowany, dogbnie zbadany i wyjaniony, a przy tym przystpny i jednoznaczny system jakoci w szkolnictwie morskim. Autor ksiki, wybitny czowiek morza, pracownik nauki i nauczyciel akademicki uwarunkowania jakoci ksztacenia oficerskich kadr morskich rozpatruje w wielu aspektach ale szczegln uwag zwraca na przyszociowe zadania edukacyjne podkrelajc w nich:

- bezpieczestwo eglugi i ochron rodowiska morskiego oraz rol w tym czynnika ludzkiego,

- nie ograniczon przydatno zawodow absolwentw szk morskich, poprzez ich wysokie kwalifikacje, a tym samym konkurencyjno na wiatowym rynku pracy,

- uzyskanie solidnej wiedzy i umiejtnoci do cigego rozwoju intelektualnego i zawodowego oraz moliwoci przekwalifikowania do innej pracy, gdy zajdzie taka potrzeba,

- utrzymania wysokiego autorytetu naukowego i dydaktyczno-wychowawczego polskich uczelni morskich w wiecie.

Z powyszego wynika, i w kompleksowym obszarze uwarunkowa szczeglnie standardy jakociowe kwalifikacyjne odgrywaj i bd odgrywa priorytetowe znaczenie poniewa musz one by coraz wysze, porwnywalne z innymi absolwentami, a ponadto wynikaj z potrzeb intensywnego przenikania

JAROSAW APANOWICZ, JERZY APANOW1CZ

technologii informacji, globalizacji produkcji i handlu oraz przyspieszonego rozwoju nauki i techniki" [4, s.6].

2.1. Istota, struktura i charakterystyka elementw jakoci ksztacenia w szkolnictwie morskim

Jako ksztacenia w polskich uczelniach morskich, w swojej ksice Aleksander Walczak przedstawia w czterech rozdziaach. Z satysfakcj naley podkreli, i treci poszczeglnych rozdziaw i podrozdziaw wyczerpujco ujmuj i uzasadniaj wszystko to, co powinno funkcjonowa i by oceniane w kierunkach studiw i specjalnociach nauczania, a take dyscyplinie naukowej, jak niewtpliwie jest NAWIGACJA. Poniewa nawigacja jest procesem i w swoim przedmiocie, zakresie, problemach oraz metodach postpowania i dochodzenia do wartoci poznawczych, korzysta nie tylko z wasnego dorobku naukowego ale take z innych dziedzin i dyscyplin naukowych, w rzeczywistoci to sprawia, e tre zawarta w ksice moe by wykorzystana w wielu innych obszarach wiedzy i dziaalnoci ludzkiej.

W rozdziale pierwszym znajduj si postanowienia i zalecenia IMO dotyczce ksztacenia morskiego. Ujto w nim znaczenie i zadania IMO w ksztatowaniu bezpieczestwa eglugi i na tym tle ilociowe i jakociowe standardy kwalifikacyjne obowizujce w edukacji morskiej. Rozdzia ten zawiera take midzynarodowe normy szkoleniowe zag jednostek pywajcych wynikajce z SOLAS 1974, STCW 1978/95, STCW-F1995, ISM Code i ISPC-Code i jednoznacznie przedstawia midzynarodowe wymagania jakociowe ksztacenia morskiego.

Rozdzia drugi ujmuje polskie uwarunkowania, wymagania, normy i standardy szkoleniowe i kwalifikacyjne. S tu omwione: ustawa o bezpieczestwie morskim, rozporzdzenia waciwych ministrw dotyczce dziaalnoci szkoleniowej i organizacji orodkw szkoleniowych zwizanych z dziaalnoci morsk. Za w zakresie nadzoru, zarzdzania i ustalenia wymaga jakociowych w morskim szkolnictwie akademickim w rozdziale tym zamieszczono obowizujce ustawy i przepisy M E N i S, RGSW, P K A oraz CK.ds.TN i SN. Zawarte w nich regulacje prawne i postanowienia, jednoznacznie okrelaj prawa i powinnoci edukacyjne, a take wyrane ustalenie, e morskie szkolnictwo akademickie jest integraln czci systemu edukacji narodowej i nauki polskiej.

Rozdzia trzeci omawia zarys systemu zarzdzania jakoci w morskim ksztaceniu akademickim. Zosta on przedstawiony jako proces systematycznie

http://CK.ds.TN


rozwijajcy si i doskonalcy, a stosowane w nim procedury i mechanizmy oparte zostay na optymalnym dziaaniu. Potrzeb i cige doskonalenie systemu zarzdzania jakoci wyjaniono na podstawie modelu, ktrego graficzn posta w ksice ujmuje rys. 3 na s. 100.

Rys. I. Model systemu zarzdzania jakoci, ktrego podstaw jest proces 4/

Rozdzia czwarty zatytuowany Przyrwnywanie i uczenie si od lepszych czyli benchmarking" jest koniecznym i wartociowym uzupenieniem zarzdzania jakoci, uwzgldniajc w tym przypadku, jakociowe informacje (fakty) opisujce podobiestwa i rozbienoci midzy porwnywanymi przedmiotami, obiektami, organizacjami lub strukturami, celem podniesienia wasnej jakoci. To stwierdzenie i stwierdzenie, i poszerzenie zakresu zarzdzania jakoci przez wprowadzenie benchmarkingu (...) moe wnie istotne zmiany w metodach i formach ksztacenia"[4, s. 153 i dalsze], jest ze wszech miar suszne, potrzebne, realne i w peni uzasadnione. Elementy jakoci przedstawione w pierwszych trzech rozdziaach i jako finalne przedsiwzicia opracowane w rozdziale czwartym skaniaj do jednoznacznego stwierdzenia, i prezentowany ukad treci w ksice Aleksandra Walczaka stanowi swoisty algorytm rozpoczynajcy si od postawionych celw i zada, poprzez ich realizacj, do

JAROSAW APANOWICZ. JERZY APANOW1CZ

uzyskania przyrwnywanych kocowych wynikw w postaci wysokich lub te nie zadawalajcych kwalifikacji zawodowych i oglnych w realizowanym systemie dydaktyczno-wychowawczym i procesie nauczania-uczenia si danej szkoy.

2.2. Systemy jakoci ksztacenia w szkoach wyszych

Naley podkreli, i nie ma i by nie moe jednolitego, uniwersalnego systemu jakoci ksztacenia zapewniajcego optymalnjego warto uytkow dla wszystkich szk. Wiele aktualnie szk wyszych ze wzgldu na swj potencja materialny, a szczeglnie intelektualny nie jest w stanie opracowa, a wic nie posiada, a tym samym nie posuguje si adnym, a na pewno tak rozbudowanym, uzasadnionym teoretycznie i sprawdzonym empirycznie systemem jakoci ksztacenia, jaki funkcjonuje w uczelniach morskich. Uczelnie morskie od pocztku swojego istnienia byy dobrze zorganizowane i zarzdzane. W swojej podstawowej dziaalnoci edukacyjnej nie pracoway i nie pracuj na zasadzie not - for - profit public servce organisations" [4, s. 163]. Ich gwnym celem bya i jest nowoczesna edukacja i wysoka efektywno dydaktyczna i funkcjonalna. Ksztacenie w uczelniach morskich oparte jest na cisym powizaniu teorii z praktyk. Jest ono take oparte na badaniach naukowych, czego dowodem mog by liczne prace Kazimierza Dendery [4, s. 215-216] z zakresu zarzdzania jakoci. Jako ksztacenia w ogle, a morskiego szkolnictwa akademickiego w szczeglnoci, stanowi gwny kierunek badawczy usprawniania zarzdzania uczelni by jak najlepiej przygotowa studentw do przyszego zawodu. Harmonijny i kreatywny system dydaktyczno-wychowawczy i stosowany w nim nowoczesny, a zarazem optymalny procesu nauczania-uczenia si w szkole, na ldzie i na okrtach, na morzu umoliwia przyrwnywanie elementw jakociowych ksztacenia do innych i uczenie si od najlepszych.

Poniewa kada szkoa wysza realizuje ustawowo okrelony system dy-daktyczno-wychowawczy i przyjty proces nauczania-uczenia si jej system jakoci ksztacenia moe by oparty na tych zaoeniach i by wzbogacony o metody benchmarkingu. Przyjmujc za Wincentym Okoniem, i system dydaktyczny, to .. . zesp zgodnych wewntrznych twierdze, opartych na jednolitym ukadzie celw, treci i zasad dydaktycznych, a dotyczcych sposobw organizacji pracy nauczycieli i uczniw" oraz za Czesawem Kupisiewiczem, e jest to caoksztat zasad organizacyjnych oraz treci, metod i rodkw nauczania-uczenia si, tworzce spjn wewntrzn struktur i podporzdkowanie realizacji spoecznie akceptowanych celw ksztacenia" i przyrwnujc to

B E N C H M A R K I N G INTEGRALN S K A D O W JAKOCI KSZTACENIA. . .

do myli przewodniej treci rozdziaw trzeciego i czwartego ksiki Aleksandra Walczaka mona stwierdzi i elementy systemu dydaktycznego i jakoci ksztacenia w ujciu strukturalnym i funkcjonalnym podlegaj zabiegom badawczym benchmarkingu gdy dotycz:

- ludzi, to jest nauczycieli akademickich i studentw, - procesw, a przede wszystkim procesu nauczania-uczenia si, - wspczynnikw, to znaczy celw, treci, form, metod, zasad i wszyst

kich organizacyjnych sprze i zalenoci, - infrastruktury dydaktycznej danej jednostki edukacyjnej, - otoczenia obejmujcego rodowisko naturalne i spoeczno-kulturowe,

w ktrym realizuje si misj i strategi danej szkoy.

Benchmarking przy badaniu i ustalaniu jakoci tych elementw staje si metod zmierzajc do poszukiwania coraz efektywniejszych rozwiza ksztacenia, uwzgldniajc wyniki najlepszych, a take dostosowujc si do zmian zachodzcych w otoczeniu.

2.3. Benchmarking w systemie dydaktyczno-wychowawczym i procesie nauczania-uczenia si w szkole wyszej

Przedstawione w punkcie 2.2. zaoenia i uzasadnienia pozwalaj stwierdzi, i benchmarking w systemie dydaktyczno-wychowawczym i procesie nauczania-uczenia si jest metod, a konkretnie narzdziem sucym do poszukiwania najlepszych wzorcw organizacyjno-szkoleniowych i wykorzysta-

JAROSAW APANOWICZ. JERZY APANOW1CZ

nie ich we wasnym dziaaniu. Pozwala on ocenia system dydaktyczno-wy-chowawczy, a take proces nauczanie i uczenie si oraz umoliwia ustala jego silne i sabe strony z moliwoci samo poprawy i/lub samoregulacji. Z zamieszczonych w ksice na s. 153-157 okrele benchmarkingu wynika, i jest to proces cigy, podlegajcy zmianom, ktry musi by monitorowany w celu korzystania z najlepszych rozwiza.

Rys. 3. Kolo benchmarkingu 4/

W swojej istocie zatem benchmarking stanowi efektywn, prost metod, praktycznie o nieograniczonym zakresie, jeeli bd porwnywane konkretne wskaniki elementw systemu dydaktyczno-wychowawczego i procesu naucza-nia-uczenia si badanej szkoy. Pozyskiwanie jednak wartoci, konkretnych parametrw ilociowych i jako

ciowych tych wskanikw jest trudne i zoone jeeli nie zostan zastosowane waciwe procedury badawcze. Waciwe, a przy tym optymalne wyniki zapewnia procedura wyraona w postaci koa benchmarkingu [4, rys. 5, s. 162]. Badania w kadym z przedstawionych tam piciu etapw postpowania i to w rnych uwarunkowaniach, zarwno korzystnych jak i nie korzystnych, dziaania poszczeglnych elementw systemu przynosi podane do przyrwnywania wskaniki. Tak wic elementy systemu jakoci ksztacenia, stanowice


w systemie dydaktyczno-wychowawczym i procesie nauczania-uczenia si: ludzi, procesy, wspczynniki, infrastruktur i otoczenie rozpatrywane i analizowane w piciu etapach koa benchmarkingu, to znaczy: planowania, poszukiwania, obserwacji, analizie i adaptacji wiarygodnie okrelaj stan jakoci wasnej i wybranej do przyrwnywania, wskazujc kierunek i zakres usprawnie i w ogle dziaa.

Wnioski

Benchmarking moe by jedn z efektywniejszych, kompleksowych, praktycznych metod w systemie dydaktyczno-wychowawczym i procesie nauczania-uczenia si przy okrelaniu standardw jakociowych we wspczesnej i przyszej edukacji. W cyklu badawczym od planowania, poprzez dziaania i analizy, a do adaptacji przedsiwzi benchmarkingowych, stosujc odpowiednie techniki i narzdzia analityczne, mona wyoni najkorzystniejsze wskaniki ksztatujce najwysze standardy jakociowe. Adaptacja uzyskanych rozwiza do wasnych potrzeb z pewnoci poprawi sprawno wasnego dziaania i zapewni dalszy oczekiwany i uzasadniony rozwj.

Przyrwnywanie wasnych elementw w badanym ukadzie do innych, niezalenie czy bd to tylko ustawowo realizowane elementy systemu dydaktyczno-wychowawczego i jego procesu nauczania-uczenia si, czy te funkcjonujcy, dojrzay, jak w uczelniach morskich system jakoci ksztacenia, zdecydowanie wzbogaci dziaania edukacyjne o nowe rozwizania organizacyjne, cenne informacje i fakty pozwalajce zrozumie procesy jako cao w deniu do twrczej doskonaoci. Susznie zatem Aleksander Walczak [4, s. 157] podkrela, e benchmarking, jako proces, pozwala szerzej spojrze i zrozumie problemy nie tylko w wskim, osobistym ujciu miejsca pracy, w ktrym dziaamy na co dzie lecz w szerokim, kreatywnym zakresie poza zakadem, katedr, wydziaem, a nawet uczelni. Podejcie procesowe, zgodne z obowizujcymi normami ISO 9001: 2001, chocia nie w peni ujmuje i zadawala potrzeby edukacji, wydatnie doskonali system zarzdzania jakoci i czyni go kompatybilnym z innymi systemami ksztacenia. Poniewa nie ma jednego uniwersalnego systemu jakoci, a problem istnieje i jest wany, waciwym bdzie gdy kada szkoa opracuje wasny system, ktry w jej opinii i opinii rodowiska (take PKA) zapewni optymalne i celowe dziaania, nadzr i realizacj na odpowiednim poziomie ksztacenia, ukierunkowanego na jego wysok jako.

W WSA i B podstaw uzyskiwania wysokiej jakoci ksztacenia s poczone siy i rodki zainteresowanych podmiotw w rzetelnym wykonywaniu

JAROSAW APANOW1CZ, JERZY APANOWICZ

swoich codziennych obowizkw. Zakres za tych obowizkw, ich znaczenie w systemie dydaktyczno-wychowawczym i procesie nauczania-uczenia si, ujto w opracowaniu Podstawowe elementy systemu i procesu ksztacenia w szkole wyszej" [1].

Literatura

1. Apanowicz J., Podstawowe elementy systemu i procesu ksztacenia w szkole wyszej, Wyd. WSA i B, Gdynia 2000.

2. Berenicki Fr., Dydaktyka oglna w zarysie, Wyd. BWSH, Koszalin 1994. 3. Dendura K., Metodyka wdraania systemu zarzdzania jakoci w ksztace

niu akademickim, Wyd. A M , Gdynia 2002. 4. Walczak A. , O jakoci ksztacenia w polskich uczelniach morskich, Wyd.

W S M , Szczecin 2003. 5. Wgrzyn A. , Benchmarking. Nowa metoda doskonalenia przedsibiorstw,

Wyd. Antykwa, Kluczbork - Wrocaw 2000.

dr hab. M A R E K GRZYBOWSKI , prof, nadzw. WSAiB Instytut Morski w Gdasku

3. Klastery przeraysowo-usugowe jako narzdzie aktywizacji mikroregionw nadmorskich o wysokim bezrobociu strukturalnym

Streszczenie

W artykule omwiono zagadnienia zwizane z tworzeniem grup producenckich w formie klasterw oraz ich rol w aktywizacji mikroregionw nadmorskich zagroonych wysokim bezrobociem strukturalnym. Jako jeden z wariantw rozwoju przedsibiorczoci w regionach nadmorskich zaproponowano tworzenie morskich klasterw turystycznych.

Industrial-service clusters as a tool of the activity of the coastal micro-regions with a large structural unemployment

Summary

The article includes problems on the creating groups of companies as an industrial - service clusters and theirs role in the activity the costal micro-regions affected by a large structural unemployment, which are functionally bound in order to gain added value as a result of synergy of economic and organizational actions.

Wstfp

Jednym z nowych procesw zachodzcych w ostatnich latach w gospodarkach krajw rozwinitych jest rozwj powiza sieciowych w formie kia-

MAREK GRZYBOWSKI

sterw podmiotw gospodarczych i naukowych. Gwn cech nowego typu organizacji (firm, instytucji, organizacji samorzdowych itp.) dziaajcych w ukadzie klastra jest przejcie od rozbudowanej struktury pionowej do organizacji poziomej. Przedsibiorstwa i instytucje dziaajce w sieci zachowujc autonomi i podmiotowo prawn, s rwnoczenie od niej zalene od sprawnoci caej organizacji. Efektywno klastra zaley od sprawnego przepywu informacji oraz od stopnia wsplnoty interesw sieci i jej poszczeglnych elementw.

Tworzenie i wspieranie powiza sieciowych pomidzy firmami w regionie jest w krajach europejskich stosowane jako instrument wspierania regionalnego rozwoju gospodarczego. We Francji jako drog rozwizania problemu w niektrych regionach wybrano poszukiwanie nowych, taszych powiza kooperacyjnych w przemyle stoczniowym1. We Woszech natomiast pooono nacisk na wspieranie rozwoju firm rodzinnych2. Jednak bdy popenione na etapie ustalania strategii spowodoway powstanie duych obszarw produkcji o identycznym profilu (krawiectwo lekkie, obuwnictwo, produkcja mebli i in.), co doprowadzio do nadprodukcji i kolejnych problemw spoecznych 3. W krajach Europy rodkowej i Wschodniej (Litwa, Ukraina) przez klastery rozumie si raczej grupy firm dziaajce w jednej brany.

3.1. Definicja klastera

Termin klaster (cluster) upowszechni si w krajach anglosaskich i nordyckich. We Francji uywa si okrelenia lokalny system produkcyjny" (systme productif local) za we Woszech okrg uprzemysowiony" (districto in-dustriale). Wszystkie te terminy odnosz si do dziaajcych na pewnym obszarze fum produkcyjnych i usugowych, zwizanych z okrelonym sektorem gospodarki, lecz wsppracujcych ze sob w acuchu operacji prowadzcych do wyprodukowania i dystrybucji okrelonych wyrobw finalnych. Firmy te s ponadto zwizane z lokalnym zapleczem naukowo-badawczym.

Przyjmuje si, e klaster (ang. cluster) przemysowo-usugowy jest to celowo utworzona grupa przedsibiorstw powizanych funkcjonalnie w celu osignicia wartoci dodanej w wyniku synergii dziaa gospodarczych i organizatorskich, ktrych przedmiotem jest projektowanie

1 Zob. np. Regional clusters in Europe, OECD, Pary 2003. 2 Zob. The Italian Experience of Industrial Districts, The Indo-Italian Chamber of Industry.

Rzym 2002. 3 The Italian SME Experience and Possible Lessons for Emerging Countries. The Indo-Italian

Chamber of Industry. Rzym 2002.

K L A S T E R Y P R Z E M Y S O W O - U S U G O W E J A K O N A R Z D Z I E A K T Y W I Z A C J I

wsplnych wizji, misji i strategii marketingowych, koordynowanie polityki pozyskiwania kapitau, ksztatowanie relacji z wadzami lokalnymi, otoczeniem politycznym, samorzdowym i spoecznym 4. W literaturze polskiej naukowcy zajmujcy si tym zagadnieniem posuguj si terminem grono przedsibiorstw. Trafnym terminem, stosowanym w rolnictwie, jest te grupa producencka5.

Zaobserwowano, e istnienie klasterw wpywa stabilizujco na gospodark w regionie. Z dowiadcze europejskich wiadomo, e poprzez odpowiedni polityk gospodarcz niektre pastwa stymuluj powstawanie klasterw i zmniejszaj w ten sposb rnice w poziomie rozwoju gospodarczego poszczeglnych regionw. Stwierdzono natomiast, e w gospodarce opartej na wiedzy, grupowanie si firm innowacyjnych nastpuje samorzutnie lub jako inicjatywy regionalne. Najczciej odbywa si to wok orodka naukowo-ba-dawczego, stanowicego rdo wiedzy. Czasami duy zakad produkcyjny lub podmioty wiodce w danej brany staj si wiodcym orodkiem rozwoju i wdroenia nowej technologii .

Rys. 1. Norwegian Food Cluster

rdo: T.E. Braadand. J. Hauknes: Innovation in the Norwegian Food Cluster. OECD. Utrecht 2000.

4 Zob. np. M. E. Porter: O Konkurencji. PWE, Warszawa 2001, s. 245-249. 5 Zob. np. Spjna polityka strukturalna rozwoju obszarw wiejskich i rolnictwa, Dokument

przyjty przez Rad Ministrw w dniu 13 lipca 1999 roku. Warszawa, lipiec 1999 r. 6 T. E. Braadand, J. Hauknes: Innovation in the Norwegian Food Cluster. OECD. Utrecht

2000.

MAREK GRZYBOWSKI

Szczegln rol w gospodarce globalnej, charakteryzujcej si wysokim poziomem konkurencyjnoci, odgrywaj klastery oparte na wiedzy. Cechuje je wysoka koncentracja przedsibiorcw, inwestorw i naukowcw na tworzeniu rozwiza (organizacyjnych, prawnych) i produktw (hi-tech) innowacyjnych. Czsto ich istnienie opiera si na przenikaniu si kontaktw formalnych i nieformalnych. Platform do tych kontaktw s stowarzyszenia branowe lub regionalne wspierane ze rodkw publicznych. Baz tego typu klasteru stanowi orodki naukowo-badawcze, ktre wsplnie z przedsibiorstwami rozwija wiedz, po to aby si ni dzieli i wykorzystywa praktycznie poprzez wdroenie do praktyki przemysowej. Tego typu grona przedsibiorczoci najwczeniej zaczy powstawa w Krzemowej Dolinie, a upowszechniy si we Woszech, Wielkiej Brytanii i Finlandii, a take w Indiach7. Z praktyki gospodarczej wynika, e regionalne grupy przedsibiorczoci s organizacjami bardzo efektywnymi. Produkujc towary lub usugi i dostarczaj je na rynek detaliczny, ale rwnie kooperuj z duymi przedsibiorstwami jako dostawcy specjalistycznych komponentw.

3.2. Podstawowe rodzaje klasterw w Europie Zachodniej

Niektre z krajw zachodnich maj ju do bogate pozytywne dowiadczenia w zakresie tworzenia klasterw czy im podobnych, organizmw gospodarczych. Zasadniczo klastery organizuje si najczciej w regionie geograficznym jednego kraju. Lecz w Unii Europejskiej spotyka si rwnie przykady tworzenia gron przedsibiorczoci z podmiotw dziaajcych w kilku krajach. Znany jest przykad klastra szwedzko-duskiego, a take polsko-duskiego kla-stra biotechnologicznego. Klastery tworz producenci z dostawcami komponentw do wytwarzania ich produktw, instytucje badawcze i naukowe, podmioty zajmujce logistyka, usugami fiansowymi, kadrowymi itp.

W pastwach zachodnich spotykamy si z rnym spojrzeniem na rol pastwa w tworzeniu i funkcjonowaniu klasterw. Podejcie anglo-saksoskie (np. USA, Anglia, Niemcy) ma charakter neutralny. Pastwo nie angauje si w tworzenie i funkcjonowanie grup producenckich. Podejcie aciskie (Francja, Wochy, Hiszpania) przejawia si w aktywnym wspomaganiu prawnym i finansowym rozwoju regionalnych gron przedsibiorczoci. Na przykad we Francji istnieje agenda rzdowa DATAR (Dlgation a l'Amnagement du Territoire et a l'Action Rgionale) wspierajca rozwj lokalnej przedsibior-

7 M. Clara, F. Russo, M. Gulati: Cluster Development and BDS Promotion: UNIDO's Exprience in India. UNIDO 2003.

K L A S T E R Y P R Z E M Y S O W O - U S U G O W E J A K O N A R Z D Z I E A K T Y W I Z A C J I .

czoci. Z kolei w Finlandii funkcjonuj klastery w Tampere (przemys informatyczno-telekomunikacyjny), Turku (przemys informatyczny i nowych technologii) i Jyvaskyla (przemys drzewny i inynierii mechanicznej) skupione wok orodkw naukowych, ktrych zadaniem jest tworzenie innowacyjnych regionw przemysowych8. W Holandii funkcjonuje duy klaster morski, a w Norwegii klaster skupiony wok przemysu rybnego9.

Charakterystyczne cechy klasterw przemysowych to nastawienie na innowacje w produkcji, nowoczenie urzdzone zaplecze biurowo-produkcyjne i laboratoryjne (czasami w starych budynkach, ktre poddano renowacji). Od tradycyjnych przedsibiorstw wyrnia je sprawna organizacja i kompetentny personel. Grona przedsibiorczoci przewanie tworz mae i rednie firmy, najczciej zatrudniajce nie wicej ni 50 osb.

Rzdy takich krajw jak Wochy, Francja, Holandia, Norwegia, Szwecja, Finlandia czy Hiszpania wspieraj rozwj klasterw poprzez takie instrumenty jak:

Zachcanie do zakadania branowych i lokalnych stowarzysze producentw. Z czasem zaczynaj one peni rne funkcje usugowe dla swoich czonkw. Najskuteczniejsz zacht do zakadania takich stowarzysze jest moliwo ich dofinansowywania ze rodkw publicznych;

Promowanie i uywanie wsplnego znaku towarowego (TM). Wsplny znak towarowy uatwia wejcie na rynek nowym i sabszym producentom, stanowi element wzmacniajcy wizi i wsplnot interesw przedsibiorcw z danego regionu;

Prowadzenie wsplnych prac nad rozwojem produktu. W regionach, gdzie dotychczas byo brak orodkw naukowych czsto powouje si do ycia tzw. centra rozwojowe (development centres"),

Wsplne akcje marketingowe. Prowadzi je lokalne stowarzyszenie producentw w imieniu swoich czonkw.

Organizowanie systemu wzajemnych porcze bankowych. Organizowanie systemu zaopatrzenia w surowce; Zachcanie do specjalizacji w wybranych technologiach i wiadczenie

usug w obrbie klastera. Finansowanie ze rodkw publicznych rozbudowy regionalnej infrastruk

tury gospodarczej (drogi, sie cznoci, budynki uytecznoci publicznej, ftp.)-

8 T. Pentikainen, S. Luukkainen: Trade-flow Based Industrial Clusters in Finnish Economy. OECD. Helsinki 2000.

9 Maritime Policy & Management 2002, vol. 29, nr 3. T. E. Braadland, J. Hauknes: Innovation m the Norwegian Food Cluster. OECD. Utrecht 2000.

ftp://ftp.)-

MAREK GRZYBOWSKI

Informacje na temat bada nad tworzeniem i funkcjonowaniem klasterw wskazuj, e niewiele osignito w dziedzinie tworzenia klasterw w regionach o duym bezrobociu strukturalnym. Dotychczasowe dowiadczenia w aktywizacji regionw w krajach wysoko rozwinitych koncentroway si na tworzeniu miejsc pracy w oparciu o silne finansowe wsparcie administracji pastwowej i lokalnej. Idea tworzenia klasterw wywodzi si ze Stanw Zjednoczonych. Tworzono je jednak w regionach o wysokiej dynamice wzrostu (np. Krzemowa Dolina)1 0. Rwnie parki technologiczne i klastery przemysowe powoywane w niektrych krajach powstaway w szybko rozwijajcych si gospodarczo orodkach, przy znacznych nakadach z budetu pastwa lub budetw lokalnych". Z chwil za zmniejszenia rodkw pastwowych obserwowano zmniejszenie intensywnoci rozwoju parkw technologicznych.

Brak natomiast dowiadcze w zakresie projektowania i inicjowania orodkw przedsibiorczoci w regionach o duym bezrobociu i maej aktywnoci gospodarczej, a zwaszcza regionw nadmorskich, cho stwierdzano, e tam rwnie wystpuj problemy bezrobocia strukturalnego wynikajcego z globalizacji gospodarki (zaamanie bran: stoczniowej, rybackiej, turystycznej, transportowej) i maej mobilnoci mieszkacw.

3.3. Polskie regiony nadmorskie - obszar malejcej dynamiki gospodarczej i wzrostu bezrobocia

W wyniku transformacji gospodarczej i niedostosowania lokalnych systemw gospodarczych do otoczenia rynkowego upado wiele przedsibiorstw, a w maych miastach portowych bezrobocie strukturalne osigno poziom przekraczajcy 25 proc, a w niektrych gminach nawet 30 proc. Jest ono spowodowane utrat pracy przez pracownikw przedsibiorstw gospodarki morskiej (maych stoczni, armatorw rybackich, portw) i firm zwizanych z gospodark morsk (turystyka morska, firmy remontowe, dostawcy urzdze). Z informacji sondaowych wynika, e bdzie si ono zwikszao o absolwentw szk rednich i wyszych 1 2.

Wyranie odczuwalny jest brak pomysw na aktywizacj regionw nadmorskich, take w duych orodkach przemysowych. Cho stwierdzano, e

10 Zob. np. Distribution Services Cluster Cluster Job Creation by Economic Area, Cluster Mapping Project, Institute for Strategy and Competitiveness, Harvard Business School 2001.

11 Zob. Business Clusters In the UK - A First Assessment, Government's Clusters Policy Steering Group, London 2002.

12 Przedsibiorczo w Polsce. Raport Rzdu Rzeczpospolitej Polskie. Warszawa, czerwiec 2003.


miastom portowym i gminom nadmorskim nie brakuje atutw wynikajcych z geograficznego usytuowania w pobliu morskich szlakw handlowych i turystycznych, a mimo to utrzymuje si w nich due bezrobocie i tylko nieliczne miejscowoci przeywaj krtkie, sezonowe okresy oywienia gospodarczego. W polskich miastach portowych wystpuj problemy spoeczne bdce konsekwencj pogbiajcego si bezrobocia strukturalnego wynikajcego z upadku tradycyjnych przemysw (np. stoczniowego) i usug (rybowstwa, eglugi), maej mobilnoci siy roboczej oraz sabej pozycji finansowej i niewielkiej innowacyjnoci samorzdw, administracji lokalnej i mieszkacw.

W wyniku transformacji gospodarczej i niedostosowania lokalnych systemw gospodarczych do otoczenia rynkowego doszo do upadku wielu przedsibiorstw zwizanych z gospodark morsk wyniku czego w maych miastach portowych bezrobocie strukturalne osigno poziom przekraczajcy 25 proc., a w niektrych przypadkach 30 proc.

Samorzdy lokalne nie posiadaj wiedzy, rodkw finansowych, struktur i narzdzi organizatorskich zdolnych do rozwizania problemw bezrobocia, a tym bardziej inicjowania i tworzenia gron przedsibiorczoci. Dlatego realizacja projektu tworzenia klasterw przemysowo - usugowych moe sta si elementem nowej strategii walki z bezrobociem.

S A L D O M I G R A C J I W E W N T R Z N Y C H W E D U G P O W I A T W

Rys. 2. Saldo migracji wewntrznych w Polsce wedug powiatw w 2003 r.

Zrdto: Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2003.

MAREK GRZYBOWSKI

Wedug danych GUS w styczniu 2004 r. w stosunku do sierpnia 2003 r. w pitnastu wojewdztwach Polski wystpi spadek liczby bezrobotnych, za w wojewdztwie zachodniopomorskim odnotowano dalszy wzrost - o 0,5%. Najwikszy spadek bezrobocia mia miejsce w woj. podlaskim (o 1,7%), dzkim i witokrzyskim (po 1,6%), lubelskim (o 1,5%) oraz warmisko-mazurskim (o 1,2%). Bezrobotni zarejestrowani w urzdach pracy w kocu wrzenia 2003 roku stanowili 17,5% cywilnej ludnoci aktywnej zawodowo (przed miesicem, jak i przed rokiem, 17,6%). Najwysz stop bezrobocia odnotowano m.in. w wojewdztwach: warmisko-mazurskim (27,5%), zachodniopomorskim (26,0%).

Ze wzgldu na ma mobilno siy roboczej szans aktywizacji mikroregionw nadmorskich jest tworzenie gron przemysowo-usugowych. Zagadnienie to nie byo dotychczas badane w kraju w sposb kompleksowy. Dotychczasowa wiedza na temat organizacji gospodarczych nie dostarczya narzdzi na temat metod tworzenia gron przedsibiorczoci w regionach o duym bezrobociu. Modzi ludzie nie majmiejsc pracy i pomysu na rozwj przedsibiorczoci. Lokalne grupy przedsibiorstw s wic take dla nich szans na rozwj gospodarczy.

3.4. Morski klaster turystyczny szans aktywizacji mikroregionw nadmorskich

W gminach i miastach nadmorskich bardzo due szanse na aktywizacj lokalnych spoecznoci maj klastery zwizane z przemysem turystycznym. Mona wymieni kilka czynnikw wskazujcych na ksztatowanie si klastera turystycznego. Pierwszym z nich jest istnienie wsplnej bazy turystycznej. Wystpuj te nieformalne kontakty pomidzy przedsibiorstwami turystycznymi. Nowe firmy powstaj bardzo czsto w wyniku podziau lub poczenia ju istniejcych przedsibiorstw. Taki sposb tworzenia sprzyja utrzymywaniu nieformalnych kontaktw pomidzy pracownikami firm i nawizywaniu midzy nimi szerszej wsppracy i przepywu informacji.

Istnienie klastera nie jest celem samym w sobie, lecz powinno sprzyja konkurencyjnoci przedsibiorstw w nim uczestniczcych. Turystyka ma znaczenie nie tylko lokalne ale sprzyja moe rozwojowi Euroregionu Batyk i Euroregionu Pomerania. Atrakcyjne pooenie geofizyczne, rodowisko przyrodnicze, ciekawa historia, tradycje, kultura s podstaw do rozwoju rnych form turystyki.

Atrakcyjno turystyczna regionw nadmorskich pozwala na zbudowanie klasterw dziaajcych w poszczeglnych segmentach rynku turystycznego. Klaster zwizany z turystyk aktywn wizaby ze sob kpieliska, turystyk


piesz, rowerow i wodn, jazd konn golf, wdkarstwo, eglarstwo, nurkowanie, sporty lotnicze (np. winoujcie, Midzyzdroje). Inny rodzaj klastra mgby zajmowa si turystyk kulturow i ksztaceniow, a przedmiotem jego dziaa byyby atrakcje kulturalne, muzea, wystawy, miasta (np. Koobrzeg, Gdask, Elblg). Nastpny rodzaj klastra obsugiwaby turystyk przyrodnicz zwizan z obserwacj przyrody, krajobrazw, ksztaceniem przyrodniczym (np. eba, Wadysawowo, Hel).

Rys. 3. Eroregion Batyk i jego otoczenie

rdo: Euroregion Batyk. Materiay informacyjne.

Wan rol w rozwoju miejsc pracy peni moe klaster organizujcy turystyk zdrowotn i leczniczo-sanatoryjn(np. Koobrzeg, winoujcie). Turystyka morska ze wszystkimi swoimi segmentami, ktra znajduje si w centrum rozwoju infrastrukturalnego i produkcyjnego stanowi moe klaster modelowy (rejsy promami i bia flot). Na obszarach oddalonych od wybrzey Batyku, Zalewu Szczeciskiego, szlaku ostrdzkiego i innych zbiornikw wodnych ruch

MAREK GRZYBOWSKI

turystyczny zwizany z agroturystyk, jazd konn, turystyk piesz czy rowerow mona zorganizowa w klasterze13.

Rozwj turystyki w obszarze nadmorskim jest zadaniem o charakterze kompleksowym. Strategicznym rozwizaniem powinno by konstruowanie oferty w formie dajcych si moliwie swobodnie konfigurowa pakietw usug turystycznych. Ze wzgldu na powstanie jednolitego rynku Unii Europejskiej istnieje szansa na dynamiczny rozwj turystyki w Euroregionie Batyk i Euroregionie Pomerania. Zwikszy si bowiem dostpno oferty dla rynkw dysponujcych duym popytem konsumpcyjnym. Jednoczenie w wyniku zagroenia atakami terrorystycznymi maleje zainteresowanie regionami turystycznymi pooonymi na poudnie od Morza rdziemnego.

Rys. 4. Morski klaster turystyczny (schemat)

rdo: M. Grzybowski: Klastery przemysowo-usugowe jako narzdzie rozwoju konkuren cyjnoci portw polskich na jednolitym rynku europejskim; [w:] Konkurencyjno polskich portw morskich w wietle integracji z Uni Europejsk. III Konferencja Naukowa Porty Morskie. Szczecin 2003.

Infrastruktura dla turystyki morskiej, w szczeglnoci sportw wodnych w rejonie Morza Batyckiego i jego zatok po polskiej i niemieckiej stronie Euroregionu posiada naturalny potencja, by sta si ponadregionalnym klastrem eglarskim w rejonie Morza Batyckiego, z orodkami w Stralsundzie i Koobrzegu.

13 Identyfikacja i analiza potencjau spoeczno-gospodarczego portowych mikroregionw przemysowo-usugowych w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej. Cz II. (M. Grzybowski - kierownik projektu badawczego). 1029/ZeiP/02. Instytut Morski, Gdask 2003.

L A S T E R Y P R Z E M Y S O W O - U S U G O W E J A K O N A R Z D Z I E A K T Y W I Z A C J I .

Wnioski

Utworzenie klastera bdzie moliwe pod warunkiem intensywnej promocja turystyki w regionie poudniowego i zachodniego wybrzea Batyku, unowoczenienia ldowego zaplecza, wybudowania infrastruktury sanitarno-tech-nicznej w portach jachtowych. Mae porty powinny wykorzysta potencja w postaci niepowtarzalnego lokalnego charakteru, ktry powinie zosta podkrelony regionaln obsug i specyficznymi dla regionu potrawami.

Turystyka morska powinna otrzyma wsparcie" oferty ldowej poprzez zszerzenie innego typu usug. Cao dziaa powinna skada si na 4-cz-

ciow ofert turystyczn obejmujc: wdrowanie, turystyk rowerow, wdrwki wodne oraz jazd konn. Taki 4-czciowy projekt zosta zrealizowany w powiecie Barnim i moe z powodzeniem zosta powielony na inne regiony.

Nadmorskie pooenie daje szanse na utworzenie klasterw o rnym charakterze branowym (turystyka, transport, produkcja ywnoci, budowa i remonty jednostek pywajcych itd.). Przystpujc do budowy klastera naleaoby uwzgldni lokalny potencja rynku, zasoby pracy, infrastruktur techniczn i finansow, dostpno rynku dla ewentualnych kontrahentw, klimat gospodarczy. Stworzenie przyjaznego klimatu dla tworzenia klasterw w duym stopniu zalee bdzie od lokalnych wadz administracyjnych i samorzdowych.

nic w i kre

prof. dr hab. in. ZBIGNIEW M A L A R A 1

mgr in. Jerzy RZCHOWSKI Polit

WYŻSZA SZKOŁA ZESZYTY NAUKOWE - wsaib.pl · Istota produktu skojarzonego na przykładzie...

Documents

Transcript of WYŻSZA SZKOŁA ZESZYTY NAUKOWE - wsaib.pl · Istota produktu skojarzonego na przykładzie...