WYŻSZ SZKOŁA BANKOWOŚCI I FINANSÓW W BIELSKU-BIAŁEJ

KIERUNEK: FINANSE I BANKOWOŚĆSPECJALNOŚĆ: RACHUNKOWOŚĆ I FINANSE

PRACA LICENCJACKA

DZIAŁALNOŚĆ MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W STRUKTURZE GOSPODARKI POLSKIEJ

Autor: Promotor:Tomasz Ksybek Dr Jan Konopka

Bielsko-Biała, 2005SPIS TREŚCI

WSTĘP…………………………………………………………………………………………

ROZDZIAŁ I: Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej……………………..

1. Pojęcie małych i średnich przedsiębiorstw, przedsiębiorczości i przedsiębiorcy….......

2. Rola, stan oraz funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce

rynkowej………………………………………………………………………………..

3. Małe i średnie przedsiębiorstwa jako podstawowy czynnik ograniczania bezrobocia…

ROZDZIAŁ II: Uruchomienie działalności gospodarczej……………………………………..

1. Przedsiębiorczość jako główny czynnik podejmowania działalności gospodarczej…...

2. Rodzaje podmiotów gospodarczych……………………………………………………

3. Procedury formalno-prawne i administracyjne założenia działalności gospodarczej….

4. Podatki od przedsiębiorstw zasilające budżet państwa…………………………………

2

ROZDZIAŁ III: Bariery ograniczające rozwój małych i średnich przedsiębiorstw……………

1. Bariery rynkowe i społeczne……………………………………………………………

2. Bariery finansowe………………………………………………………………………

3. Bariery wynikające z polityki gospodarczej……………………………………………

4. Bariery prawne………………………………………………………………………….

5. Bariery wynikające z braku dostępu do informacji…………………………………….

6. Bariery związane ze stanem infrastruktury……………………………………………..

7. Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w okresie przedakcesyjnym…......

ROZDZIAŁ IV: Źródła finansowania sektora małych i średnich przedsiębiorstw…………….

1. Źródła kapitału własnego małych i średnich przedsiębiorstw………………………….

Kapitały własne o charakterze wewnętrznym………………………………………….

Kapitały własne o charakterze zewnętrznym…………………………………………..

2. Źródła kapitału obcego małych i średnich przedsiębiorstw……………………………

Charakterystyka kapitałów obcych długoterminowych………………………………..

Charakterystyka kapitałów obcych krótkoterminowych………………………………

ZAKOŃCZENIE……………………………………………………………………………….

BIBLIOGRAFIA…………………………………………………………………………….....

WSTĘP

Transformacja systemowa w Polsce w 1989 roku polegająca na zastąpieniu

gospodarki centralnie planowanej gospodarką rynkową, dała nowe szanse

i możliwości powstawania oraz rozwoju istniejących przedsiębiorstw prywatnych. Ze

względu na państwową własność środków produkcji w gospodarce planowanej małe i

średnie przedsiębiorstwa stanowiły niewielką część potencjału produkcyjnego, ale

jednocześnie były one wysoce rentowne. Status ekonomiczny właścicieli prywatnych firm

był relatywnie wysoki. Taka pozycja drobnej przedsiębiorczości nie jest jednak naturalna w

warunkach gospodarki rynkowej, której główną cechą jest dominacja własności prywatnej.

Dlatego też, po rozpoczęciu procesów typowych dla gospodarki rynkowej, uległa zmianie

3

pozycja małych i średnich przedsiębiorstw. Nastąpił proces przekształcania dotychczas

istniejących firm i proces tworzenia nowych tj. sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

Tematem niniejszej pracy są małe i średnie przedsiębiorstwa w strukturze gospodarki

polskiej. Praca ma na celu pokazanie realiów funkcjonowania tego typu przedsiębiorstw –

przepisów regulujących działalność, wielkość zjawiska, czynników hamujących rozwój tego

sektora oraz źródeł finansowania.

Pierwszy rozdział pracy został poświęcony ogólnej charakterystyce sektora małych i

średnich firm w gospodarce rynkowej. Zostały tu wyjaśnione podstawowe pojęcia takie, jak:

„małe i średnie przedsiębiorstwo”, „przedsiębiorca” oraz „przedsiębiorczość”. Definicje tych

pojęć zostały zaprezentowane według różnych poglądów znanych ekonomistów jak, np.

Schumpetera, Knighta czy Druckera. W rozdziale tym zostały również umieszczone

informacje dotyczące roli, stanu oraz funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw w

strukturze gospodarczej.

Drugi rozdział obejmuje zagadnienia dotyczące uruchomienia działalności

gospodarczej. Scharakteryzowano tu podmioty gospodarcze w formie spółek prawa

handlowego i cywilnego oraz opisano formalne procedury prawno-administracyjne, jakie

stoją przed przyszłym przedsiębiorcą na drodze tworzenia własnej firmy. Ponadto rozdział

ten przedstawia podatkowe i niepodatkowe obciążenia firmy. Scharakteryzowane zostały

podatki od przedsiębiorstw zasilające budżet państwa (podatek dochodowy od osób

prawnych, podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek od towarów i usług oraz

podatek akcyzowy), a także zobowiązania wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Rozdział trzeci prezentuje różne źródła finansowania zarówno bieżącej działalności

przedsiębiorstwa, jak i działalności inwestycyjnej. Rozdział ten zawiera opis kapitałów

własnych z uwzględnieniem ich podziału na wewnętrzne i zewnętrzne oraz kapitały obce

krótko- i długoterminowe.

Rozdział czwarty natomiast poświęcony jest barierom ograniczającym rozwój sektora

małych i średnich przedsiębiorstw. Jest to bardzo istotne zagadnienie, gdyż bariery mają

duży wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa, a niejednokrotnie nawet przesądzają o

jego istnieniu. Zostały tu opisane bariery rynkowe i społeczne, finansowe, bariery

wynikające z polityki rządu, bariery prawne, bariery informacyjne, bariery związane ze

stanem infrastruktury, a także bariery specyficzne dla okresu przedakcesyjnego.

Rozdział piąty ostatni ma na celu porównanie ofert dofinansowania małych i średnich

przedsiębiorstw przez bank BPH S. A. oraz ING Bank Śląski S. A. Rodzaje zaciągniętych

4

kredytów oraz ich oprocentowanie. Który z banków jest bardziej opłacalny dla małych i

średnich przedsiębiorstw.

ROZDZIAŁ 1

Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej

1. Pojęcie małych i średnich przedsiębiorstw, przedsiębiorczości

i przedsiębiorcy.

5

W literaturze ekonomicznej jak i społeczno-gospodarczej problematyka małych i

średnich przedsiębiorstw zajmuje ważne miejsce.

Przez wiele lat pojawiały się takie określenia jak: drobna wytwórczość, przemysł

drobny, pozarolnicza indywidualna działalność gospodarcza, small business, miało to

związek z reformą gospodarczą w naszym kraju, kiedy to nastąpiła transformacja polskiej

gospodarki, czyli przejście z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Owa

transformacja przyczyniła się do zmian w obszarze stosunków własnościowych tzn.

likwidowanie własności państwowej i zastąpienie jej własnością prywatną. Następowało to

wskutek stopniowego wypierania przez prywatne podmioty gospodarcze podmioty

państwowe przez tworzenie nowych jednostek gospodarczych bądź przekształcanie już ist-

niejących.

W literaturze spotykamy różne definicje małych i średnich przedsiębiorstw i tak np.

określamy terminem „małe i średnie” te przedsiębiorstwa, które:

a) obsługują niewielką część rynku, na którym działają;

b) zarządzane są przez swoich właścicieli lub współwłaścicieli w sposób bezpośredni;

c) są niezależne w tym sensie, że nie są częścią wielkiego przedsiębiorstwa, a właściciel-

menadżer przy podejmowaniu zasadniczych decyzji nie może być uzależniony od

nadzoru z zewnątrz.

W polskim prawie zdefiniowano pojęcie małych i średnich firm zgodnie z zaleceniami

Komisji Unii Europejskiej z dnia 3 kwietnia 1996 roku1.

Małe przedsiębiorstwa to takie, które w poprzednim roku obrotowym2:

a) zatrudniały poniżej 50 pracowników;

b) osiągnęły przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów, usług i operacji finansowych

nie przekraczający 7mln euro lub suma aktywów ich bilansu sporządzonego na koniec

poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła 5 mln euro.

Natomiast za średnie uznaje się przedsiębiorstwa nie będące małym przedsiębiorstwem,

które w poprzednim roku obrotowym:

a) zatrudniały poniżej 250 pracowników;

b) osiągnęły przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów, usług i operacji finansowych

nie przekraczający 40 mln euro lub suma aktywów ich bilansu sporządzonego na koniec

poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła

27 mln euro.

1 I. Przychocka, Małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce, Warszawa 2002, s. 7-8.2 Ustawa z dnia 19 listopada 1999 roku, Prawo Działalności Gospodarczej, Dz.U. Nr 101 z dnia 17 grudnia, poz. 1178.

6

Nie uważa się jednak za małe i średnie przedsiębiorstwo, w którym przedsiębiorcy inni niż

mali i średni posiadają:

a) więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji;

b) prawa do ponad 25% udziału w zysku;

c) więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).

Obecnie małe i średnie przedsiębiorstwa możemy podzielić ze względu na kategorie

wielkości:

a) przedsiębiorstwa (podmioty) najmniejsze zatrudniające do 5 pracowników;

b) przedsiębiorstwa małe zatrudniające w granicach 6-50 pracowników przemyśle i

budownictwie i 6-20 pracowników w pozostałych działach gospodarki narodowej;

c) przedsiębiorstwa średnie zatrudniające w granicach 51-500 pracowników przemyśle i

budownictwie i 21-500 pracowników w pozostałych działach gospodarki narodowej.

GUS przyjmuje, że przedsiębiorstwa małe zatrudniają od 5 do 50 osób zaś średnie od 51 do

500 osób3.

W gospodarce rynkowej dominuje realizacja prywatnej przedsiębiorczości i

zapewnienie absolutnego bezpieczeństwa własności prywatnej i swobody transakcji.

Drobna wytwórczość jest to działalność, która opiera się na małych zakładach

produkcyjnych, produkcyjno-usługowych bądź usługowych. Pojawia się jednak problem, co

do kryteriów, które pozwoliłyby definiować drobną wytwórczość. I. Przychocka podaje kilka

definicji takich autorów jak4: B. Trąpczyński (1970) do drobnej wytwórczości zaliczał całą

sferę usług przemysłowych oraz pracy nakładczej; W. Goetting określa „drobną

wytwórczość” jako wytwarzanie na małą skalę i zalicza do niej: przemysł drobny,

chałupnictwo, rzemiosło, przemysł domowy, ludowy i artystyczny; C. Niewadzi (1988)

definiuje z kolei drobną wytwórczość jako zdekoncentrowaną, pozarolniczą działalność na

niewielką skalę, obejmującą zarówno produkcyjne jak i usługowe jednostki gospodarcze

umownie zaliczane do przemysłu drobnego oraz jego tradycyjnych form (rzemiosło,

przemysł domowy, ludowy i artystyczny), a ponadto niewielkich rozmiarów

przedsiębiorstwa, szczególnie te, które funkcjonują w sferze budownictwa, gastronomii oraz

transportu osobowego i bagażowego.

Transformacja systemowa gospodarki polskiej na gospodarkę rynkową sprzyja

działaniom przedsiębiorczym i takich oczekuje od ogółu społeczeństwa. Przedsiębiorczość

jest atrybutem człowieka i podmiotu gospodarczego. To właśnie ona sprawia, że jednostki

3 J. Buga, Małe i średnie przedsiębiorstwa jako element prorozwojowej polityki lokalnej, Gospodarka Narodowa, nr 10, 1994.4I. Przychocka, op. cit., s. 104

7

gospodarcze nie zachowują się biernie, lecz są inicjatorami działań, które nie boją się

angażować swojego wysiłku, pracy, energii i środków w ryzykowną działalność.

Przedsiębiorców powinny wyróżniać takie cechy jak:

- duża wyobraźnia;

- zdolność podejmowania szybkich decyzji i działań;

- silna wewnętrzna motywacja;

- łatwość komunikowania się z ludźmi i współdziałania z nimi;

- zdolność uczenia się i wykorzystywania doświadczeń;

- zdolność adaptacji do zmieniających się warunków;

- zdolność przewidywania5.

Przez pojęcie przedsiębiorcy możemy, zatem rozumieć osobę, która prowadzi

przedsiębiorstwo i spełnia w stosunku do niego funkcje kreatora i organizatora działań

gospodarczych, kreatora i inspiratora postępu technicznego oraz kreatora nowych

produktów i pozyskiwanie dla nich rynków zbytu. Pojęcie przedsiębiorcy możemy różnie

definiować i interpretować, i tak dla przykładu podam definicje przedsiębiorcy w ujęciu

Schumpetera i Knighta. Otóż reprezentowali oni odmienne poglądy odnośnie tego, kogo

możemy określić mianem przedsiębiorcy. Kwestie sporne dotyczyły istoty działań

przedsiębiorczych oraz roli kapitalisty w finansowaniu i kierowaniu przedsięwzięciem.

Jeśli chodzi o istotę działań przedsiębiorczych to wg Schumpetera są to tylko takie

działania, które są podejmowane w nowej dziedzinie, są oparte na nowych pomysłach oraz

stanowią nowe rozwiązania, a nie są imitacją już istniejących. Do takich działań możemy

np. zaliczyć utworzenie nowej firmy, wytwarzanie nowych produktów, tworzenie nowych

rynków. Osoby, które realizują przedsięwzięcia w dziedzinach już znanych nawet, jeżeli

wiąże się to z tworzeniem i prowadzeniem nowej firmy nie są przedsiębiorcami, a ich

działania nie są przedsiębiorcze. Produkują oni bowiem produkty, które są już znane, stosują

znane technologie, funkcjonują na istniejących rynkach, a więc należą do grupy imitatorów,

a nie innowatorów. Mimo, że ich działania wiążą się z niepewnością, co do osiągania

przyszłych wyników, to samo ryzyko w podejmowaniu działalności nie wystarcza, aby

można nazwać ich przedsiębiorcami. Zupełnie innego zdania jest Knight, dla którego istota

działań przedsiębiorczych wiąże się z niepewnością, a nie z innowacyjnością. Wg Knighta

przedsiębiorcą jest każda osoba, która realizuje działania obciążone ryzykiem, nawet

wówczas, gdy dotyczą one znanych wcześniej wyrobów i usług, wykorzystują znaną

technologię czy działają na dotychczasowych rynkach.

5 M. Pietraszewski, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, Poznań 1996, s. 174.

8

Jeśli zaś chodzi o rolę kapitalisty w finansowaniu i kierowaniu przedsięwzięciem to

wg Schumpetera występuje wyraźny podział między funkcjami kapitalisty finansującego

działania przedsiębiorcze a funkcją przedsiębiorcy, który realizuje te działania. Natomiast

Knight uważa, że te obie funkcje się przeplatają. Określa on przedsiębiorcę jako osobę, która

sama finansuje swoją działalność oraz sama podejmuje związane z tą działalnością ryzyko

finansowe. A zatem nawet osoby, które same się zatrudniają byłyby wg Knighta

przedsiębiorcami, ponieważ sprawują kontrolę nad swoim miejscem pracy i podejmują

ryzyko w celu przejęcia części przychodów. Nie koniecznie są oni przedsiębiorcami

w rozumieniu Schumpetera, z uwagi na to, że wielu z nich działa w tradycyjnych firmach6.

Wyjaśnijmy jeszcze pojęcie przedsiębiorczości, które również może mieć kilka

definicji i tak np.: P. Drucker upatruje istotę przedsiębiorczości w ścisłym związku działań

przedsiębiorczych i innowacyjnych, za pomocą, których zmierza się do sukcesu na rynku.

Zdaniem P. Druckera, człowiek przedsiębiorczy zawsze poszukuje zmiany, reaguje na nią i

wykorzystuje jako okazję7. Podobnie przedsiębiorczość definiuje J. Skuła (1989) uważa on,

że „we wszystkich dziedzinach i branżach niezbędna jest przedsiębiorczość, na którą składa

się aktywność i energia w działaniu, inicjatywa twórcza w koncepcjach i pomysłach, ini-

cjatyw i rzutkość, a także umiejętność wychodzenia obronną ręką z opresji”8.

Najbardziej jednak znaną w ekonomii definicję pojęcia przedsiębiorczości

zawdzięczamy J. A. Schumpeterowi, który wiąże przedsiębiorczość głównie z

innowacyjnością. Jego zdaniem przedsiębiorczość cechuje ludzi pełnych pomysłów,

inicjatyw i wytrwałości w pokonywaniu barier, łamaniu stereotypów, uodpornionych na

stresy i porażki. Obszary zastosowania przedsiębiorczości wg J. Schumpetera to:

wprowadzenie nowego wyrobu lub technologii, otwarcie nowego rynku, pozyskanie nowych

źródeł surowców, wprowadzenie nowej organizacji. Celem nowych rozwiązań

gospodarczych i instytucjonalnych mają być lepsze efekty od dotychczas osiąganych9.

2. Rola, stan oraz funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw

w gospodarce rynkowej.

6 B. Piasecki, Ekonomika i zarządzanie małą firmą, Warszawa-Łódź 1999, s. 27.7 P. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, Warszawa 1992, s. 30-37.8 J. Skuła, O kierowaniu gospodarką narodową polską, Gospodarka Planowa nr 2, Warszawa 1989.9 J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, Warszawa 1960, s. 104

9

Proces powstawania małych i średnich przedsiębiorstw jest bardzo złożony i

przebiega różnymi fazami. Po pierwsze może to być powstanie szeregu małych zakładów w

wyniku przeprowadzenia restrukturyzacji dużych przedsiębiorstw, które cechują się

wytwarzaniem długich serii standardowych wyrobów, są one za mało elastyczne co sprawia,

że w nowych warunkach stają się mało konkurencyjne.

Następnie może to być proces dynamicznego tworzenia się małych podmiotów

gospodarczych, najczęściej na skutek pojawiających się nowych instrumentów prawno-

ekonomicznych. Nowe zakłady powstają jako samodzielne jednostki gospodarcze bądź w

wyniku impulsów napływających z dużych firm macierzystych. Powiązane są wówczas nimi

na zasadzie udziałów kapitałowych, powiązań produkcyjnych, kooperacyjnych lub

usługowych10.

W teorii ekonomi oraz w praktyce gospodarek narodowych zwraca się uwagę na małą

oraz średnią skalę gospodarowania ze względu na to, iż posiadają one:

- nieproporcjonalnie dużą zdolność do tworzenia miejsc pracy, co jest szczególnie istotne

w sytuacjach, gdy duże firmy redukują zatrudnienie;

- wrażliwość na działanie konkurencji przy jednoczesnej elastyczności oraz zdolności do

przystosowań;

- są źródłem konkurencji na rynku oraz główną siłą napędową zmian strukturalnych w

gospodarce.

W szczególności jeśli chodzi o małą skalę gospodarowania to podkreśla się iż jest ona11:

- najbardziej elastycznym ogniwem więzi między wytwórcą produktów i usług a

gospodarstwem domowym, co wynika z nastawienia na rynek, elastyczności cenowej a

także sprawności obsługi;

- szczególnie podatna na przystosowania gospodarcze w skali regionu, a także o dużej

zdolności do współdziałania z samorządem terytorialnym i jednostkami gospodarczymi

występującymi na danym terenie;

- zdolna do realizowania produkcji w krótkich cyklach uruchomień, co przy znacznej skali

rozwoju pozwala do maksimum zmniejszyć wpływ efektu odroczonego na równowagę

rynku, a również równowagę pieniężno-rynkową w gospodarce;

- posiada duże zdolności adaptacyjne w zakresie zmian w profilach asortymentowych, z

uwzględnieniem dynamiki w czasie i przestrzeni, a także do wymagań partnerów

krajowych jak i zagranicznych, a ponadto posiada maksymalną mobilność rynkową;

10 I. Przychocka, op. cit., s. 12.11 K. Kłosiński, MSP w Unii Europejskiej, Unia Europejska, nr 7-8, lipiec-sierpień 2002, s. 49.

10

- zdolna do absorpcji i wykorzystania rozszerzonych rezerw surowcowych, narzędzi pracy

oraz zespołów ludzkich;

- wyposażona w zdolności stosowania prostych form pracy przy których człowiek może

wykazać szczególne starania o jakość i formę użytkową produktów i usług;

- posiada zdolność do tworzenia korzystnych warunków w zakresie harmonizacji pracy w

małych zespołach oraz do indywidualnych ocen pracowników;

- forma, która umożliwia przestrzenne rozproszenie małych zakładów, a przez to wpływa

na optymalizację warunków ekologicznych;

- kreatorem dogodnych warunków do wprowadzania innowacji w procesach wytwarzania,

jak również do identyfikacji wysiłku i zaangażowania wytwórcy czy zespołów

wytwórczych.

Istotną zaletą małych firm jest to, iż posiadają one umiejętność szybkiego

wchłaniania innowacji tzn. wyprodukowanie nowych wyrobów bądź udoskonalenie już

istniejących, stworzenie nowego rynku czy nowej działalności. W wyniku możliwości

penetracji nowych obszarów wytwórczości są one w stanie w szybkim okresie czasu

wprowadzić nowoczesne technologie produkcji. Małe firmy wychodzą naprzeciw potrzebom

klientów, łatwiej dostosowują się do zmieniających się postaw konsumpcyjnych. Częstokroć

lepiej mogą zaspokoić różnorodne gusty i wymagania konsumentów. Są w stanie szybko

reagować na zmiany popytu, a w razie jego zwiększenia – wypełnić braki na rynku12. Zna-

czącą funkcją małych przedsiębiorstw jest ich duża elastyczność co sprawia, że posiadają

możliwość przeprowadzenia stosunkowo szybko zmian struktury produkcji.

W Polsce MSP przyczyniły się w pewnym stopniu do odbudowy równowagi

rynkowej, gdyż wykazały znaczną mobilność do zmian struktur asortymentowych,

produkcji i handlu oraz przyczyniły się do ukształtowania działań przedsiębiorczych

powiązanych z ryzykiem i zgłaszanymi potrzebami rynku.

Było to możliwe, ponieważ dobrze zarządzane i zorganizowane małe

i średnie firmy w Polsce mają13:

a) niższe koszty;

b) są ruchliwsze technologicznie i rynkowo;

c) są zdolne do kooperacji z dużymi firmami;

d) podejmują ryzyko wytwarzania nowych wyrobów;

e) podejmują ryzyko uruchamiania nowych form handlu;

f) podejmują ryzyko organizowania nowych więzi kapitałowych i zagranicznych;

12 S. Dębisk, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, Warszawa 1996, s. 21.13 I. Przychocka, op. cit., s.14.

11

g) są bardziej elastyczne w uwzględnieniu wymagań ekologicznych.

Prywatna działalność gospodarcza obejmuje jednostki, które są zróżnicowane pod

względem potencjału, struktury działalności i spełnianych funkcji. W związku z powyższym

została dokonana szczegółowa klasyfikacja prywatnej działalności gospodarczej. W Polsce

do 31 grudnia 1993 roku obowiązywała Klasyfikacja Gospodarki Narodowej (KGN) i ma

ona charakter podmiotowy co oznaczało, że jednostką klasyfikacyjną jest podmiot

gospodarczy.

Zgodnie z Zarządzeniem Nr 83 Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 31

grudnia 1990 roku wprowadzona jest Europejska Klasyfikacja Działalności (EKD), która

obowiązuje w Polsce od 1 stycznia 1994 roku. Europejska Klasyfikacja Działalności ma

charakter podmiotowy, tzn. jednostką klasyfikacyjną jest rodzaj działalności gospodarczej

prowadzonej przez podmioty gospodarcze14.

Zasadniczymi rodzajami barier hamujących rozwój sektora MSP są:

bariery rynkowe i społeczne;

bariery finansowe;

bariery wynikające z polityki gospodarczej;

bariery prawne;

bariery informacyjne;

bariery związane ze stanem infrastruktury;

bariery specyficzne dla okresu przedakcesyjnego.

Bariery rynkowe przejawiają się w pogorszeniu koniunktury wewnętrznej,

ograniczonym popycie a co za tym idzie spadek dochodów przedsiębiorstw najmniejszych –

szczególnie silny w przypadku firm przemysłowych, budowlanych i handlowych. W

przypadku firm handlowych sytuacja najmniejszych firm pogorszyła się nie tylko poprzez

coraz silniejszą konkurencję ze strony dużych przedsiębiorstw, lecz również wskutek

ekspansji przedsiębiorstw średnich. Przeciwdziałanie tej ekspansji i rozwojowi sieci

supermarketów jest trudne, gdyż ich budowa napotyka się z aprobatą przeważającej liczby

konsumentów15.

Barierą społeczną jest nadal utrzymująca się, niechęć niektórych grup pracowników

do podejmowania pracy w małych prywatnych firmach. Odnosi się to głównie do osób, które

posiadają niższe wykształcenie, to właśnie ta grupa pracowników jest dominująca na rynku

pracy. Kolejną barierą jest niska mobilność pracowników, niższy prestiż osób prowadzących

14 Tamże, s. 15.15 W. Dzierżanowski, Bariery rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, [w]: Polska w Europie 2000-Polskie nauki o zarządzaniu wobec wyzwań XXI wieku, pod red. L. Pasiecznego, Warszawa 2000, s. 22.

12

własne przedsiębiorstwa od pracy noszącej znamiona służby społecznej (lekarz, nauczyciel,

sędzia).

Barierą, która hamuje rozwój sektora MSP jest mentalność właścicieli firm, ich

defensywne nastawienie do rynku. W warunkach gospodarki rynkowej niezbędne jest

nastawienie przedsiębiorców na rozwój firmy, co daje szansę jej przetrwania.

Każdy właściciel małej firmy powinien zdać sobie sprawę, że droga do sukcesu nie

jest pozbawiona ryzyka. Do powodów upadku firmy16 możemy zaliczyć:

a) brak umiejętności prowadzenia firmy;

b) brak strategii produkcyjnej;

c) nadmierny optymizm;

d) nieodpowiedni czas rozpoczęcia działalności;

e) pomylenie gotówki z zyskiem;

f) zła lokalizacja;

g) nieumiejętne zarządzanie ludźmi.

Wśród barier finansowych możemy wymienić wysokie oprocentowanie kredytów,

trudności w pozyskaniu środków finansowych, ale również na skutek słabej znajomości

przepisów nasi przedsiębiorcy w niewielkim stopniu korzystają z kredytów zagranicznych.

Zasadniczym jednak problemem dla sektora małych i średnich firm

w Polsce są utrudnienia, jeśli chodzi o zaciąganie kredytów. Wynikają one głównie z tego, że

nasi przedsiębiorcy nie są w stanie dorównać wymaganiom banków żądających zabezpieczeń

kredytowych.

Małe i średnie firmy poza wysokością kosztów wskazują na następujące bariery

utrudniające korzystanie z usług bankowych17:

a) niska jakość obsługi ( kolejki, wolna obsługa, mała liczba placówek, długie terminy

rozliczeń, zbyt mała sieć bankomatów, brak parkingów);

b) zbyt skomplikowane procedury, zawiłe przepisy bankowe, zbyt wąskie prowizje i opłaty

bankowe;

c) zbyt małe kompetencje pracowników;

d) niskie oprocentowanie depozytów w porównaniu z kosztem kredytu.

Bariery prawne wynikają głównie z dostosowania prawa polskiego do

ustawodawstwa Unii Europejskiej, nieprecyzyjności regulacji prawnych, a także z obciążeń

administracyjnych obowiązujących przedsiębiorców (obowiązek złożenia całorocznych

deklaracji dotyczących wpłacania składek na ubezpieczenie społeczne).

16 D. Bednarska, Znaczenie małego biznesu i przyczyny jego upadku, Przegląd organizacyjny, nr 8, 1993.17 Potrzeby małych firm w zakresie usług bankowych, Fundacja Edukacji i Badań Bankowych, sierpień 1999.

13

Bariery związane z polityką gospodarczą kraju uwidaczniają się w braku

instrumentów ograniczania bezrobocia zorientowanych na współpracę z przedsiębiorcami,

kolejnym hamulcem jest wysoki koszt ubezpieczenia społecznego pracowników oraz

niewystarczająca znajomość zasad reformy ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych.

Poważną barierą, która ogranicza w Polsce rozwój sektora małych i średnich

przedsiębiorstw są regulacje dotyczące prawa pracy. Przepisy wprowadzone w ostatnich

latach spowodowały obciążenie pracodawców dodatkowymi pozapłacowymi kosztami.

Istotną barierą w rozwoju przedsiębiorczości stanowią obciążenia podatkowe.

Nadmierne obciążenia produkcji i wyników finansowych podatkami, w warunkach

obniżającego się poziomu rentowności, prowadzi do zubożenia finansowego,

nieterminowej realizacji zobowiązań, braku środków finansowych na działalność

rozwojową, a w wielu przedsiębiorstwach do utraty zdolności kredytowej i zagrożenia

upadłością18.

Barierą informacyjną, której skutki mogą okazać się szczególnie dotkliwe dla małych

i średnich przedsiębiorstw, jest znikomy zakres informowania o konsekwencjach wdrożenia

do polskiego systemu prawnego dyrektyw Unii, bezpośrednio oddziałujących na

prowadzenie przedsiębiorstwa19.

Kolejną barierą rozwoju sektora MSP są ograniczenia związane ze stanem

infrastruktury wynikające z jej jakości i dostępności. Do infrastruktury technicznej zaliczamy

przeważnie takie działy infrastruktury ekonomicznej jak:

transport i komunikacja;

gospodarka wodna i zagospodarowanie odpadów;

telekomunikacja;

energetyka.

Wskaźnik długości dróg w Polsce w przeliczeniu na km2 i na jednego mieszkańca jest

niższy niż w większości państw Unii Europejskiej. Podstawowym problemem jest

modernizacja i poprawienie jakości sieci dróg, głównie dróg gminnych, brak oczyszczalni

ścieków zwłaszcza na terenach wiejskich, utylizacja odpadów. Stan telekomunikacji w

Polsce również odbiega od standardów europejskich. Przejawia się to w długim oczekiwaniu

na podłączenie linii telefonicznej oraz niskim wskaźnikiem obrazującym liczbę abonentów

telefonicznych20. Stan infrastruktury energetycznej ma szczególnie niekorzystny wpływ na

rozwój MSP na obszarach wiejskich, a elektryfikacja wsi z punktu widzenia

18 I. Przychocka, op, cit., s. 18.19 W. Dzierżanowski, op. cit., s. 34.20 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw W Polsce w latach 1998-1999, Warszawa 2000, s. 246.

14

przedsiębiorczości jest elektryfikacją pozorną. Sieć energetyczna na wsi nie spełnia

zasadniczych wymogów. Podstawowym brakiem są trudności w korzystaniu z prądu

elektrycznego o napięciu 380V.Wymusza to niejednokrotnie inwestycji, których wartość

powoduj, że przedsiębiorcy zaczynają kalkulować czy opłaca im się podejmować działalność

gospodarczą. Wadą jest również awaryjność tych sieci – przerwy w dostawie energii są

dziesięciokrotnie częstsze na wsi a niżeli w mieście. Poza tym często dochodzi do sytuacji,

że prąd jest o niższym napięciu niż 220V.

W regionach słabiej zagospodarowanych o słabo rozwiniętej infrastrukturze oraz

niskim poziomie wykształcenia ludności małe przedsiębiorstwa mają dużą szansę rozwoju.

Mogą one być szczególnie ważnym czynnikiem aktywizacji ludności i poprawy stopy

życiowej oraz łagodzenia dysproporcji w poziomie zasobności poszczególnych warstw

społeczeństwa. MSP nie wymagają bowiem tak znacznych nakładów na ich uruchomienie,

jak duże zakłady pracy.

Gospodarka rynkowa cechuje się głównie tym, że występuje dominacja własności

prywatnej oraz znaczący udział małych i średnich firm w działalności produkcyjnej oraz

usługowej. Rola MSP w gospodarce rynkowej jest zależna od wielu czynników zarówno

ekonomicznych jak i pozaekonomicznych. Sektor ten ma wyjątkowe znaczenie dla takich

żywotnych dla gospodarki spraw jak:

- generowanie nowych miejsc pracy i dzięki temu rozwiązywanie jednego z

najtrudniejszych gospodarczych i społecznych problemów jaki stanowi bezrobocie;

- racjonalizacja alokacji zasobów;

- innowacje i unowocześnienie struktury przemysłowej21.

Dwie pierwsze funkcje szczególnie mocno są akcentowane w przypadku krajów mniej

uprzemysłowionych lub nawet rozwijających się, gdzie zakłada się, że sektor MSP:

- absorbuje nadmiar siły roboczej stosując prostsze techniki produkcyjne, które są bardziej

pracochłonne;

- dostarcza wyroby i usługi o niższej jakości, produkowane po niższych kosztach oraz

często sprzedawane na kredyt, co odpowiada rzeczywistemu zapotrzebowaniu ludzi

niezamożnych;

- gospodaruje bardziej oszczędniej, produktywnie, wydajniej wykorzystując kapitał,

oszczędności, przedsiębiorczy talent i inne środki;

- tworzy żywotny związek z nowoczesnymi przedsiębiorstwami, sprzedając ich produkty i

wykończając lub uzupełniając je dla celów dalszej odsprzedaży lub eksportu;

21 B. Piasecki, Przedsiębiorczość i mała firma: teoria i praktyka, Łódź 1997, s. 101.

15

- obsługuje wyspecjalizowane rynki, nieatrakcyjne dla dużych jednostek22.

MSP w swoim działaniu są bardziej elastyczne, często tworzą otoczenie dużych

firm, sprzyjają otoczeniu regionu i całej gospodarki. Przejawia się to w tym, że

wspomagają one m.in. rozwój konkurencji, umożliwiają uzyskiwanie równowagi

rynkowej, kształtują popyt, eksport, zatrudnienie23. Odgrywają znaczną role w tworzeniu

nowych technologii.

Małe firmy posiadają korzystne właściwości. Stanowiska pracy, które są uruchamiane

w przedsiębiorstwach sektora MSP są o wiele mniej kapitałochłonne niż w dużych firmach.

Pracownicy małych firm muszą się wykazywać zdolnościami o charakterze uniwersalnym.

Łatwiej przyswajają zasady działania firmy na wolnym rynku. MSP powoli stają się kuźnią

kadr dla gospodarki, to właśnie z nich w znacznej mierze rekrutują się przyszli szefowie

nowych małych i średnich firm.

Dla krajów rozwiniętych sektor MSP jest sposobem na wyprowadzenie gospodarki ze

stanu „nasycenia rynku”. W znacznym stopniu to małe innowacyjne przedsiębiorstwa tworzą

i rozwijają nowe dziedziny wytwórczości, nowe branże i gałęzie przemysłu oparte na

nowych technologiach.

Małe i średnie przedsiębiorstwa są gotowe do ponoszenia ryzyka oraz są elastyczne.

Małe przedsiębiorstwa, dzięki swojemu silnemu zorientowaniu na klienta, dorównują w

wielu obszarach działalności, większym konkurentom24.

Podkreślając jak ważną rolę pełnią MSP w gospodarce nie możemy jednak

zapomnieć, że różnią się one od siebie pod wieloma względami. Otóż nie możemy stawiać

na równi przedsiębiorstw produkcyjnych i eksportujących swoje wyroby (firmy

elektroniczne) z przedsiębiorstwem zajmującym się np. małą gastronomią. Z tego

wnioskujemy, że istnieje konieczność wyboru kryteriów, które pozwolą nam wybrać grupę

firm innowacyjnych od których tak naprawdę zależy potencjał gospodarczy kraju i regionu.

Wyjaśnijmy co rozumiemy przez pojęcie „innowacyjne przedsiębiorstwo”. Jest to

pojęcie względne i w dużym stopniu zależy od charakteru regionu, w którym firma działa. W

regionach uprzemysłowionych za innowacyjne przedsiębiorstwa uznaje się takie, które:

„... zdolne są do zmian technologicznych albo przez wewnętrzny rozwój nowych

produktów i produkcyjnych procesów lub przez zakup nowych maszyn, licencji itp. i które

22 Tamże, s. 102.23 A. Szplit, Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem: tendencje w polskiej gospodarce, Kielce 1994, s. 17.24 Krzysztof Krajewski: Funkcjonowanie MSP w warunkach gospodarki rynkowej i ich możliwości rozwojowe, Internet: www.mediant.pl/multikra/ips2.htm

16

wcielają najnowszą technologię; rzeczą, która wyróżnia te przedsiębiorstwa spośród innych,

jest zarządzanie i strategia rozwojowa...”25.

Firmy innowacyjne cechuje ponadto ich determinacja w dążeniu do konfrontacji z

innymi firmami w zakresie zmian technologicznych, co znajduje odzwierciedlenie w ich

strukturze organizacyjnej. Przedsiębiorstwa te są otwarte na absorbowanie napływającego z

zewnątrz know-how. Zawsze dążą do zdobycia potrzebnej informacji oraz wyrażają duże

zainteresowanie eksportem, wynika to z faktu, że są bardziej wyspecjalizowane niż inne

firmy. Im większy stopień specjalizacji tym większe zainteresowanie rynkiem

międzynarodowym.

Najważniejszą funkcją sektora małych średnich przedsiębiorstw w gospodarce

rynkowej jest stymulowanie wzrostu gospodarczego. W Polsce rola tego sektora z każdym

rokiem jest coraz większa, stanowi on główny filar gospodarki wolnorynkowej. Jego

kondycja oraz perspektywy rozwojowe w dużej mierze zależą od uwarunkowań

makroekonomicznych. Podstawowym warunkiem rozwoju tego sektora jest prowadzenie

przez państwo stabilnej polityki makroekonomicznej, która zapewniłaby długookresową

równowagę gospodarczą oraz prowadziłaby do stopniowego obniżania podatków.

Sytuacja sektora MSP nie jest najlepsza. Właściciele – menadżerowie, którzy

zarządzają tymi firmami mają problemy z zaplanowaniem strategii działania. Wynika to z

tego, że nie ma długofalowych ustaleń dotyczących, np. skal podatkowych, które byłyby

aktualne przez kilka kolejnych lat.

Poza tym polscy przedsiębiorcy czują się niejednokrotnie samotni w swoich

działaniach nie mają oni bowiem skutecznego zabezpieczenia przed konkurencją, której sami

nie potrafią skutecznie stawić czoła. Na zachodzie Europy firmy przez dziesiątki lat

dochodziły do swojej aktualnej pozycji, natomiast polskie przedsiębiorstwa miały zaledwie

kilkanaście lat na to, aby przygotować się do konkurowania z firmami z obszaru Unii

Europejskiej. Panuje opinia, że w zbyt szybkim tempie otwieramy nasz rynek, bo jesteśmy

zalewani towarami z importu, a przedsiębiorstwa zachodnioeuropejskie bez przeszkód

pozbywają się krajowych konkurentów. Aktualnie większość banków jest w posiadaniu

zagranicznych inwestorów i trudno jest znaleźć w 100% polską firmę, która funkcjo-

nowałaby na naszym rynku.

Sektor małych i średnich firm w Polsce wymaga szybkich zmian w prawodawstwie,

co w znacznym stopniu ułatwiłoby i wspomogło podejmowanie i prowadzenie działalności

gospodarczej. MSP mają wiele wad, które przesądzają o tym, że są one mniej konkurencyjne

w stosunku do firm zachodnioeuropejskich.25 B. Piasecki, Przedsiębiorczość...op. cit., s. 102.

17

Do wad MSP możemy zaliczyć małą wydajność pracy, większość z nich posiada

znikome doświadczenie jeśli chodzi o międzynarodowy obrót gospodarczy, słaba znajomość

języków obcych, nawet wśród kadry technicznej i zarządzającej, a także niezadowalający

stan infrastruktury.

Obok wad występują również zalety do, których możemy zaliczyć młodość wielu

firm oraz ich nowoczesne wyposażenie, elastyczność form działania większości tych

przedsiębiorstw, zdolności zdobywania niekonwencjonalnych rozwiązań, znacząca poprawa

jakości zarządzania, szybki rozwój techniki i umiejętności w zakresie komputeryzacji.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej będzie się wiązało z zaostrzeniem

konkurencji i koniecznością dostosowania się do norm i standardów technicznych,

weterynaryjnych, fitosanitarnych nie tylko po to, aby móc eksportować do krajów

członkowskich Unii Europejskiej, ale również w celu uzyskania możliwości sprzedaży na

rynku krajowym, który stanie się częścią Jednolitego Rynku Europejskiego. Polska jest

również zobowiązana do przyjęcia zewnętrznej taryfy celnej UE oraz zasad wspólnej polityki

handlowej obowiązującej w handlu z krajami trzecimi.

Jeżeli małe i średnie przedsiębiorstwa uzyskałyby, takie wsparcie, aby nie były

zmuszone zwalniać pracowników oraz aby mogły generować znacznie więcej nowych miejsc

pracy, to uzyskano by dobrą sytuację wyjściową do walki z bezrobociem, które w Polsce

staje się problemem społecznym. Obecnie jedynie małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią

główny rezerwuar nowych miejsc pracy i tendencja ta będzie coraz silniejsza, z

tego względu, że coraz to więcej międzynarodowych korporacji część działań zleca

podwykonawcom26.

Warunki w Polsce do prowadzenia własnej działalności sprawiają, że przedsiębiorcy

czują się zniechęceni w podejmowaniu własnej inicjatywy. Według przeprowadzonych

przez Bussines Centre Club badań, blisko 80% polskich przedsiębiorców negatywnie ocenia

otoczenie biznesu, a 17% uważa je za wysoce niekorzystne. Żaden z badanych nie ocenił

owego otoczenia jako wysoko korzystne. Najczęściej jako przeszkody rozwoju firmy

przedsiębiorcy wyliczają prawo podatkowe, zmienność przepisów prawa gospodarczego i

kodeks pracy. Wśród rzeczy najbardziej utrudniających prowadzenie firmy większość

właścicieli wymienia VAT, a następnie podatek dochodowy od osób fizycznych.

Oprócz przeszkód hamujących rozwój firm, przedsiębiorcy wymieniają także

powody, które mogą przyczynić się do pogorszenia sytuacji firmy27. Są nimi:

26 I. Przychocka, op. cit., s. 27.27 ASM- Centrum Badania i Analizy Rynku na zlecenie PKPP, czerwiec-sierpień 2001, Businessman Magazine Nr 03 (132), marzec 2002.

18

zwiększenie konkurencji na rynku;

napływ tanich usług i towarów z zagranicy;

upadłość i likwidacja małych firm;

zwiększona konkurencja cenowa;

konieczność posiadania atestów, licencji, certyfikatów itp.28

W 2001 roku zostało przeprowadzone badanie wśród polskich przedsiębiorców na

temat ogólnej sytuacji małych i średnich przedsiębiorstw. Opinie zostały zestawione w

formie raportu i są one następujące:

respondenci najkrytyczniej oceniają sytuację ekonomiczną Polski, nieco lepiej oceniana

jest sytuacja firm, a najkorzystniej sytuacja ekonomiczna właściciela firmy i jego

rodziny. Poprawy sytuacji ekonomicznej w perspektywie trzech lat badani najczęściej

upatrują w przypadku kraju, a dopiero na dalszym planie znajdują się rodzina i firma;

wejście do Unii Europejskiej jest postrzegane jako czynnik, który znacząco wpłynie na

sytuację firm. Ponad połowa respondentów uważa, że integracja będzie miała

negatywny wpływ na działalność ich przedsiębiorstw. Za największe zagrożenie

postrzega się zwiększenie konkurencyjności na rynku. Natomiast w aspektach

pozytywnych badani wskazują otwarcie rynku, likwidację ceł oraz ogólną poprawę

koniunktury gospodarczej;

za najistotniejsze czynniki mające wpływ na osiągnięcie przez firmę sukcesu,

respondenci uznali atrakcyjną ofertę cenową oraz wysoką jakość oferowanych wyrobów i

usług;

w opinii ponad połowy badanych rozpoczęcie działalności gospodarczej jest

przedsięwzięciem stosunkowo łatwym, szczególnie gdy firma jest zlokalizowana w

regionie sprzyjającym rozwojowi gospodarczemu (np. w dużych miastach). Podstawowe

problemy utrudniające proces rozpoczęcia działalności gospodarczej to biurokracja i brak

kapitału;

mniejszy optymizm dotyczy samego prowadzenia działalności gospodarczej, które to

przedsięwzięcie jako trudne oceniło ponad dwie trzecie badanych, kłopoty z

prowadzeniem działalności gospodarczej wynikają przede wszystkim z ogólnej recesji na

rynku, która jest powodem spadku popytu, wzrostu konkurencji w branży oraz częstych

zachwiań w płynności finansowej firm;

28 Raport z badań „ Sytuacja małych przedsiębiorstw” przeprowadzonego przez GFK w 2001 roku na zlecenie Polskiej Agencji Przedsiębiorczości, Warszawa 2001, http://www.parp.gov.pl/gfk.php.

19

mimo deklarowanej trudnej sytuacji zdecydowanej większości badanych udało się w

ciągu ostatnich trzech lat osiągnąć zysk, był on jednak z reguły niższy od oczekiwań co

do poziomu zysku uznawanego za satysfakcjonujący;

negatywne odczucia dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej przekładają się

również na twierdzenie, że utrata płynności finansowej jest częstym zjawiskiem wśród

małych firm w poszczególnych branżach, sami badani jednak dużo rzadziej

identyfikowali własną firmę z tą sytuacją, może to być wynikiem próby prezentacji firmy

w „dobrym świetle”;

w ciągu ostatniego roku najczęściej pojawiającymi się pozycjami wśród wydatków

małych firm były wydatki na sprzęt biurowy oraz kwoty przeznaczone na rozwój firmy,

spośród analizowanych branż najmniej skłonne do inwestowania okazują się firmy

zajmujące się handlem i produkcją;

w prawie dwóch trzecich badanych firm znajduje się komputer, a większość komputerów

wyposażona jest w CD-ROM, kartę graficzną oraz modem

i kartę muzyczną, a w mniej niż połowie umożliwiony jest dostęp do Internetu, średnia

wieku komputerów to najczęściej 1-3 lata. Podobny wiek dotyczy znaczącej części

sprzętu biurowego;

połowa badanych firm czerpie informacje o rynku, na którym działa,

z obserwacji konkurencji i z opinii klientów. Dla jednej trzeciej ważnym źródłem

informacji są media i prasa, w tym prasa fachowa, natomiast prawie co piąta firma

prowadzi badania rynku, w większości własne, Dotyczą one przede wszystkim cen,

konkurencji i satysfakcji klientów29.

Małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce mimo różnych barier muszą podejmować

nowe inwestycje i rozwijać się. Właściciele tych firm muszą natomiast wykazywać się

pomysłowością i kreatywnością w pozyskiwaniu nisz rynkowych oraz nowych możliwości.

Zaś tworzenie przez rząd sprzyjających warunków dla rozwoju sektora małych i średnich

firm powinno stać się podstawowym celem polityki makroekonomicznej.

3. Małe i średnie przedsiębiorstwa jako podstawowy czynnik ograniczania

bezrobocia.

29 Raport z badania „Sytuacja małych przedsiębiorstw” przeprowadzonego przez GFK Polonia w 2001 roku na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2001, http://www.parp.gov.pl/gfk.php.

20

MSP stanowią ważny czynnik ograniczania bezrobocia, które stanowi główny

problem naszego kraju, uznawany już za problem społeczny.

W lutym 2002 roku bezrobocie wynosiło 18,1%, jest to wynik złej sytuacji finansów

publicznych, malejących inwestycji i niskiej dynamiki rozwoju. W 1999 r. zanotowano

ogólny 2,1%-owy spadek liczby pracujących w rynkowym sektorze gospodarki narodowej.

Jednak o ile w dużych przedsiębiorstwach spadek ten wyniósł 5,9%, to w sektorze MSP było

to tylko 0,9%. Pod koniec tego samego roku pracowało w MSP 65,5% ogółu zatrudnionych

w sektorze rynkowym w porównaniu z rokiem poprzednim nastąpił wzrost o 1,2%30.

A zatem MSP stanowią główny rezerwuar nowych miejsc pracy. W każdym kraju o

ugruntowanej gospodarce wolnorynkowej sektor MSP zatrudnia większość pracowników i

wypracowuje większość produktu krajowego.

W Polsce oprócz konieczności wprowadzenia przepisów, które ułatwiłyby rozwój i

funkcjonowanie sektora MSP, istotnym elementem polityki gospodarczej jest dokończenie

prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

Prywatyzowane firmy państwowe, w porównaniu z firmami sektora MSP, nie

posiadają tak dużego udziału w tworzeniu nowych stanowisk pracy jak nowoczesne

przedsiębiorstwa. Zmiany takie nie prowadzą do powstania takiej ilości miejsc pracy, która

wyrównałaby ubytki wynikające z koniecznych procesów dostosowawczych zachodzących w

przedsiębiorstwach. W ramach prywatyzacji dużych przedsiębiorstw państwowych

sporadycznie dochodzi do zwiększenia zatrudnienia. Procesy prywatyzacji rozumianej jako

przekształcenie własnościowe sektora przedsiębiorstw państwowych nie mogą prowadzić

nie tylko do zwiększenia, ale nawet do utrzymania stanu zatrudnienia przed zmianami.

Ukrytym założeniem jest niższa elastyczność firm państwowych, a jednym ze sposobów jej

poprawy jest eliminacja przerostów zatrudnienia w firmach31. Dlatego też pożądanym

sposobem prywatyzacji jest taki jej rodzaj, który nie tylko przekształci sektor państwowy,

ale zbuduje sektor prywatny poprzez tworzenie i rozwój nowych przedsiębiorstw

prywatnych, w których należy się dopatrywać głównego źródła nowych miejsc pracy i

swego rodzaju bufora amortyzującego wstrząsy powstałe z przekształceń sprywatyzowanych

przedsiębiorstw32.

W trzech kolejnych pięcioleciach, aż do 2005 roku, przyrost zasobów osiąga

778-855 tys. osób. Największy napływ młodzieży zaczął się w 2001 roku i może potrwać do

2005.

30 Rola MSP w gospodarce, http://www.mg.gov.pl/31 Nadzieja rynku pracy: Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce, pod red: J. Klich, Warszawa 2000, s. 46-47.32 Tamże, s. 47.

21

Przyrost zasobów pracy w Polsce w latach 1991-2010 stanowi 36% całego

przyrostu w Europie i ponad 50% przyrostu w stosunku do pozostałych krajów Europy (bez

Polski)33.

Obfitość zasobów pracy jest szansą polskiej gospodarki, gdyż umożliwia

przyspieszenie rozwoju gospodarczego i wzrost dobrobytu, z warunkiem stworzenia nowych

stanowisk pracy. Jeżeli ilość nowych stanowisk pracy będzie niższa od podaży pracy, to

pojawi się dalszy gwałtowny wzrost bezrobocia, które jeszcze bardziej obciąży budżet

państwa i spowoduje, że zmniejszenie obciążeń podatkowych przedsiębiorstw stanie się

niemożliwe. To z kolei będzie ograniczało wzrost i rozwój przedsiębiorstw, które już istnieją,

oraz tworzenie nowych MSP, czyli nowych miejsc pracy. Taka sytuacja będzie się

przyczyniała do coraz trudniejszej sytuacji w kraju oraz dalszego wzrostu bezrobocia.

Da się zauważyć, że sektor małych i średnich przedsiębiorstw odgrywa istotną rolę na

rynkach pracy w krajach wysoko rozwiniętych. Dotychczasowe doświadczenia naszego

kraju w transformacji gospodarczej, trendy demograficzne oraz sytuacja na rynku pracy

jednoznacznie wskazują na potrzebę promowania zatrudnienia przez rozwój MSP. Dostęp

do kapitału i zasobów oraz informacji i szkoleń ułatwiłby uruchomić dodatkowe

stymulatory do podejmowania działalności gospodarczej. Małe i średnie przedsiębiorstwa

mogą nie tylko poprawić sytuację na rynku pracy, ale przyczynić się również do poprawy

bilansu handlowego34.

Podsumowując należy powiedzieć, że podstawową a zarazem najważniejszą funkcją

sektora małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej jest stymulowanie

wzrostu gospodarczego. W Polsce rola tego sektora z każdym rokiem jest coraz większa i

stanowi on główny filar gospodarki wolnorynkowej.

Udział małych i średnich przedsiębiorstw w ich ogólnej liczbie w krajach

rozwiniętych przekracza 95%, najczęściej oscyluje wokół 99%. W Polsce liczba wszystkich

małych i średnich przedsiębiorstw w 1998 roku wynosiła 1 722 616, co stanowi 99,8%

wszystkich przedsiębiorstw, z tego 99,3% to przedsiębiorstwa zatrudniające do 50

pracowników35. Udział małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu PKB jest równie

istotny i w 1998 roku wyniósł 48,1%, z tego małych przedsiębiorstw 38,5%, a średnich

33 B. Piseczny i Z. Konieczny red: Uwarunkowania rozwoju sektora MSP w krajach centralnej i wschodniej Europy, Łódź 1995, s. 177.34 Tamże, s. 193.35 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 1998-1999, Polska Fundacja Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000, s. 28.

22

9,6%36. Zapewniają one również miejsca pracy większości zatrudnionym. Pod koniec 1998

roku pracowało w nich 7 098 tys. osób, co stanowiło 62,5% wszystkich zatrudnionych37.

Małe i średnie przedsiębiorstwa dominują obecnie w takich dziedzinach gospodarki

jak handel -95% i budownictwo -85%. Natomiast dużo mniejszy udział MSP jest w

przemyśle -26% oraz transporcie -30%38.

Tak wysoki udział sektora małych i średnich przedsiębiorstw w strukturze polskiej

gospodarki (ponad 99%) pozwala nam śmiało stwierdzić, że to właśnie te małe i średnie

przedsiębiorstwa stanowią najważniejszy aspekt i czynnik rozwoju gospodarczego, a

właściwie siłę napędową naszej gospodarki. W rzeczywistości tych wielkich tworów mamy

bardzo niewiele, natomiast cała gospodarka to małe i średnie przedsiębiorstwa.

36 Tamże, s. 25.37 Tamże, s. 30.38 M. Strużycki, Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem, Warszawa 2002, s. 108.

23

24