AKADEMIA MARYNARKI WOJENNEJ

IM. BOHATERÓW WESTERPLATTE

Wydział Nauk Humanistycznych i SpołecznychInstytut Pedagogiki

PRACA LICENCJACKA

Zadania kuratora sądowego wynikające z przepisów а stan faktyczny

Wykonawca Dagmara Lec

Kierownik pracy Dr Daria Becker-Pestka

GDYNIA 2011

Akceptuję kierownik pracy

…………………………… podpis, data

2

Spis treści

WSTĘP…….…....................................................................................................2

ROZDZIAŁ I Przegląd zagadnienia w świetle literatury przedmiotu. 31. Rola i zadania kuratorów sądowych w świetle obowiązujących przepisów...3 1.1. Zadania i rola kuratorów dla nieletnich...................................................4 1.2. Zadania i rola kuratorów dla dorosłych...................................................82. Metody pracy kuratorów sądowych..............................................................10

2.1. Metody pracy kuratorów dla nieletnich.................................................112.1. Metody pracy kuratorów dla dorosłych.................................................20

3. Prawa i obowiązki kuratora sądowego.........................................................20

ROZDZIAŁ II Metodologiczne założenia badań....................................261. Przedmiot i cele badań..................................................................................262. Problem badawczy........................................................................................273. Metody, techniki i narzędzia badawcze........................................................284. Charakterystyka terenu badań i badanej populacji......................................315. Organizacja i przebieg badań........................................................................32

ROZDZIAŁ III Analiza wyników badań własnych................................34

ZAKOŃCZENIE I WNIOSKI......................................................................49

BIBLIOGRAFIA..............................................................................................49

ZAŁĄCZNIKI..................................................................................................53

3

WSTĘP

Temat „Zadania kuratora sądowego wynikające z przepisów а stan

faktyczny” wybrałam dlatego, że bardzo interesuje mnie kuratela sądowa, а w

przyszłości zamierzam ubiegać się o stanowisko zawodowego kuratora

sądowego. Dlatego chciałam bliżej poznać czym zajmują się kuratorzy, jak

przebiega cały proces resocjalizacji dozorowanych i nadzorowanych osób, а

także dowiedzieć się jakie zadania i obowiązki wykonują, czyli w jaki sposób

pomagają swoim podopiecznym. Uzyskane informacje zamierzam przeznaczyć

do użytku osobistego. Wiedza na temat zadań, jakie wykonują kuratorzy sądowi

przyda mi się w przyszłości, jeśli uda mi się zdobyć tą posadę.

Zamierzeniem mojej pracy jest poznanie zadań kuratorów sądowych,

które powierza im sąd, а także sprawdzenie czy wszystkie te zadania kuratorzy

faktycznie mogą zrealizować podejmując współpracę z podopiecznymi.

Praca ma charakter empiryczny, wymienione cele zamierzam spełnić

poprzez zastosowanie metody indywidualnych przypadków za pomocą

wywiadów z siedmioma kuratorami sądowymi dla dorosłych i dla nieletnich.

Omawiana praca składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy zawiera

definicję kuratora sądowego, jego rolę, funkcje i zadania jakie wykonuje.

Opisałam w nim również podstawowe metody pracy kuratorów sądowych z

podopiecznymi, а także jakie obowiązki i uprawnienia posiadają w wykonywanej

pracy. W drugim rozdziale zawarłam metodologię badań własnych.

Przedstawiłam przedmiot i cele badań, sformułowałam problem badawczy,

opisałam metody, techniki i narzędzia badawcze, dokonałam charakterystyki

terenu badań i badanej populacji oraz opisałam organizację i przebieg badań. W

ostatnim - trzecim rozdziale dokonałam prezentacji wyników badań własnych

uzyskanych z przeprowadzonych wywiadów.

4

Rozdział I

PRZEGLĄD ZAGADNIENIA W ŚWIETLE

LITERATURY PRZEDMIOTU

1. Rola i zadania kuratorów sądowych w świetle obowiązujących

przepisów

Na wstępie mojej pracy chciałabym przybliżyć pojęcie kuratora sądowego

w świetle literatury przedmiotu.

W świetle definicji zaproponowanej przez U. Kalinę-Prasznic kurator

sądowy to osoba, która realizuje określone przez prawo zadania, na rzecz sądu

rodzinnego oraz karnego. Zadania mogą mieć charakter. wychowawczo-

resocjalizujący, diagnostyczny, profilaktyczny oraz kontrolny.. Kuratorzy sądowi

dzielą się na kuratorów zawodowych i społecznych, a także na kuratorów

rodzinnych i kuratorów dla dorosłych1.

Kuratorów zawodowych powołuje i odwołuje prezes sądu okręgowego,

kuratorów społecznych – prezes sądu okręgowego2.

Według Wielkiej Encyklopedii Prawa „kuratorzy zawodowi i społeczni

pełnią funkcje związane ze szczególną odpowiedzialnością za ochronę porządku

i bezpieczeństwa publicznego. w celu wychowania i resocjalizacji

podopiecznych, wykonując w sądach powszechnych czynności o charakterze

wychowawczo-resocjalizacyjnym i profilaktycznym”3.

1 Por. U. Kalina-Prasznic (red.), Encyklopedia prawa, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 511.2 Tamże, s. 511.3 Hołyst B., Wielka encyklopedia prawa, Wydawnictwo Prawo i Profilaktyka Gospodarcza, Białystok-Warszawa 2005, s. 628.

5

Badacze podejmujący tą problematykę podają, iż kurator to przedstawiciel

osoby, która potrzebuje pomocy w organizowaniu własnych spraw, wyznaczony

przez sąd4.

W literaturze przedmiotu kuratorzy sądowi dzielą się na kuratorów

zawodowych i społecznych (pod względem kryterium ustrojowego) oraz

kuratorów dla dorosłych i rodzinnych (ze względu na zakres działania). Ci z

pierwszego podziału realizują swoje działania w wydziałach rodzinnych

i nieletnich (jest to sąd rodzinny), a drudzy w wydziałach karnych sądów

rejonowych i w wydziałach penitencjarnych (sąd penitencjarny) sądów

okręgowych5.

Według Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych - kurator

zawodowy „to pracownik merytoryczny sądu o zadaniach określanych

ustawowo, w odróżnieniu od pracowników administracyjnych sądu, czyli

urzędników biurowych; kurator zawodowy bowiem wykonuje czynności

określone w art. 1 ustawy, które mają charakter merytoryczny, a nie

administracyjny”,6 natomiast kurator społeczny „to osoba powołana przez

prezesa sądu rejonowego do społecznego pełnienia w zespole kuratorskim

funkcji, określonych przez kierownika tego zespołu”7.

Zawodowi kuratorzy sądowi współpracują z kuratorami społecznymi,

którzy im pomagają8.

1.1. Zadania i rola kuratorów dla nieletnich

Głównym zadaniem kuratora dla nieletnich (kurator rodzinny) jest ich

resocjalizacja w środowisku otwartym, zapobieganie przestępczości

wychowanków i ich społecznemu wykolejeniu się, а także pomoc w readaptacji

4 Por. W. Okoń, Słownik Pedagogiczny, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, wyd. 3, s. 152.5 Por. R. Borkowski, D. Wysocki, Instytucje wychowania resocjalizującego, Wydawnictwo Naukowe NOVUM sp. z o.o., Płock 2001, s. 139.6 Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz.U.2001.98.1071)7 Tamże.8 Por. B. Urban, J.M Stanik., Resocjalizacja, t.2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 241.

6

społecznej oraz opieka i pomoc rodzinom problemowym i zagrożonym patologią

społeczną9.

Wszystkie te zadania zawierają się w sprawowaniu nadzorów. Nadzór

poprzedzony jest ustaleniem z wychowankiem zakresu koniecznej pomocy w

ponownym przystosowaniu się do społecznych wymogów oraz sposobu jego

udzielenia10. Sprawowanie nadzoru polega głównie na tym, aby nie dopuścić do

dalszej demoralizacji podopiecznego poprzez uruchomienie funkcji

wychowawczych w najbliższym środowisku nieletniego. Jednak nadzorowanie

nie opiera się tylko i wyłącznie na niedopuszczaniu do dalszej demoralizacji, lecz

również na zlikwidowaniu dotychczasowych źródeł i objawów

nieprzystosowania społecznego11.

Do zadań kuratorów rodzinnych według aktualnego stanu prawnego

należą:

przeprowadzanie wywiadów środowiskowych w sprawach

małżeńskich, opiekuńczych małoletnich, o adopcję dziecka, w

postępowaniu wyjaśniającym i rozpoznawczym w sprawach

nieletnich, w postępowaniu wykonawczym w sprawach nieobjętych

nadzorem: o zachowaniu się podopiecznego po wydaniu orzeczenia

oraz wywiadów kontrolnych, które przeprowadza kurator

zawodowy w nadzorach wykonywanych przez kuratorów

społecznych;

sprawowanie nadzorów w sprawach opiekuńczych (w celu

ograniczenia władzy rodzicielskiej, umieszczenia dziecka w

rodzinie zastępczej), nad nieletnimi (w przypadku umieszczenia

dziecka w zakładzie poprawczym, warunkowego zwolnienia i

warunkowego odstąpienia od umieszczenia w zakładzie

poprawczym) oraz nad osobami, które sąd zobowiązał do leczenia

odwykowego;

9 Por. K. Pospiszyl, Resocjalizacja nieletnich. Doświadczenia i koncepcje, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990, s. 294.10 Por. B. Stańko-Kawecka, Prawne podstawy resocjalizacji, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Zakamycze 2000, s. 114.11 Por. K. Kuberska-Gaca, A. Kościńska, Metody pracy kuratora sądowego i opiekuna społecznego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, Częstochowa 1986, wyd. 1, s. 91.

7

udział w nałożonych przez sąd kontaktach rodziców z małoletnimi

dziećmi;

przymusowe odebranie nieletniego podlegającego władzy

rodzicielskiej i umieszczenie go w placówce opiekuńczo-

wychowawczej lub rodzinie zastępczej;

kierowanie i praca w ośrodku kuratorskim12.

Zadania kuratorów rodzinnych obejmują też kontrolę wykonywania przez

skazanego nałożonych obowiązków i poleceń oraz szeroko rozumiane

oddziaływanie wychowawcze13.

Kurator rodzinny odgrywa rolę pomocnika i doradcy w procesie

resocjalizacji nieletniego. Powinien więc udzielać osobie nadzorowanej pomocy

społecznej i materialnej, psychologicznej, jak i również stwarzać możliwości do

umocnienia więzów z najbliższą społecznością14. Ponadto do jego zadań należy

doradzanie podopiecznemu w różnych sferach życiowych, а także indywidualne

oddziaływanie na niego, jego rodzinę i środowisko (w tym na grupę

rówieśniczą), z którymi nieletni ma styczność. Innymi zadaniami są też starania o

dobre wykształcenie nadzorowanego, naukę zawodu, jego zatrudnienie,

odpowiednią organizację czasu wolnego, o poprawę relacji rodziców z nieletnim

oraz naprowadzenie opiekunów na takie wykonywanie obowiązków

rodzicielskich, które sprzyjałoby wielostronnemu i zrównoważonemu rozwojowi

nieletniego15.

Kurator rodzinny realizuje również zadania w zakresie wykazywania

zrozumienia dla wychowanka, wczucia się w jego sytuację, możliwego dzięki

empatii; pełnej akceptacji, niezależnie od zachowania podopiecznego, ciepłych

kontaktów z wychowankiem, przez co kurator otwiera przed nieletnim nowe

12 Por. T. Jedynak, K. Stasiak (red.), Zarys metodyki pracy kuratora sądowego, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2008, wyd. 1, s. 71-72.13 Por. R. Borkowski, D. Wysocki, Instytucje wychowania…, dz. cyt., s. 140. 14 Por. Z. Ostrihanska, А. Greczuszkin, Praca z indywidualnym przypadkiem w nadzorze rodzinnego kuratora sądowego, Wydawnictwo NORBERTINUM, Lublin 2005, wyd. 3, s. 25.15 Por. B. Urban, J.M. Stanik, Resocjalizacja, dz. cyt., s. 242.

8

perspektywy samorealizacji oraz stworzenia korzystnego klimatu społecznego w

grupie wychowawczej16.

Od chwili wyznaczenia kuratorowi nadzoru nad podopiecznym ma on za

zadanie systematycznego kontaktu z nim, jak i również identyfikacji i nawiązania

kontaktu ze środowiskiem, w którym żyje oraz oceny diagnozy, którą musi

przygotować w momencie postępowania wyjaśniającego. Przeprowadzenie

całkowitej diagnozy jest ważną funkcją kuratora, konieczną do późniejszego

odpowiedniego orzeczenia przez sąd, a następnie do opracowania metod pracy

wychowawczo-resocjalizacyjnej z podopiecznym17.

W trakcie trwania postępowania przygotowawczego kurator sądowy

wykonuje funkcje:

- diagnostyczną, która polega na zebraniu przez kuratora jak najwięcej

informacji o danym podopiecznym, które wyjaśniłyby przyczyny jego

niedostosowania. Dane te będą dotyczyć zazwyczaj: środowiska rodzinnego,

grupy rówieśniczej, niepowodzeń szkolnych, chorób bądź obciążeń

biologicznych.

- wychowawczą, polegającą na tym, że jeszcze przed orzeczeniem sądu,

kurator może udzielić rodzicom podopiecznego porad co do środków

wychowawczych i udzielić im odpowiedniej pomocy.

- profilaktyczną, która sprowadza się do sprawowania nadzorów

zapobiegawczych. Środek profilaktyczny będzie skuteczny, jeśli zostanie

odpowiednio szybko podjęty i gdy stan niedostosowania podopiecznego nie jest

jeszcze zbyt głęboki18.

Kuratorzy sądowi realizują swoje zadania w środowisku wychowanków,

również na terenie zamkniętych zakładów i placówek, w których przebywają, w

szczególności na terenie placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz leczniczo-

rehablilitacyjnych19.

16 Por. L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Wydawnicwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2000, s. 134-135.17 Por. R. Opora, Rola sędziów i kuratorów w resocjalizacji nieletnich, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006, s. 35.18 Tamże, s. 35.19 Por. K. Gromek, Kuratorzy sądowi – komentarz, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2005, wyd. 2, s. 49.

9

1.2. Zadania i rola kuratorów dla dorosłych

Kuratorzy sądowi – zarówno dla dorosłych, jak i nieletnich – wykonują

zadania o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym,

profilaktycznym oraz kontrolnym. Każde z zadań znajdzie swoje zastosowanie w

procesie realizacji dozoru, bądź w przypadku kuratorów rodzinnych nadzoru20.

Encyklopedyczna definicja ujmuje dozór kuratora jako „formę

oddziaływania wychowawczego na osobę skazaną z warunkowym zawieszeniem

wykonania kary lub warunkowo przedterminowo zwolnioną od odbycia reszty

kary pozbawienia wolności”21.

Zadania kuratorów dla dorosłych związane są z postępowaniem

wykonawczym, czyli ze sprawowaniem dozorów w przypadkach:

warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,

warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia

wolności,

zwolnienia z zakładu karnego na wniosek skazanego,

warunkowego umorzenia postępowania karnego,

skazania na karę ograniczenia wolności22,

warunkowego zwolnienia skazanego, który popełnił przestępstwo

w stanie ograniczonej poczytalności, а sąd skierował go do zakładu

leczniczego lub rehabilitacyjnego,

skierowania skazanego za popełnienie przestępstwa w związku z

uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego na

leczenie w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej23.

Kuratorzy dla dorosłych wykonują także zadania takie jak:

20 Por. T. Jedynak, K. Stasiak, Zarys metodyki pracy…, dz. cyt., s. 205.21 T. Jedynak, K. Stasiak, Zarys metodyki pracy…, dz. cyt., s. 205.22 Por. J. Śpiewak, Kurator sądowy w postępowaniu karnym wykonawczym. Poradnik dla sprawujących dozory, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 2000, s. 57.23 Por. T. Jedynak, K. Stasiak, Zarys metodyki pracy…, dz. cyt., s. 68.

10

organizacja i kontrola wykonywania kary ograniczenia wolności,

kontrola zachowania podopiecznego w okresie próby oraz żądanie

potrzebnych informacji i wyjaśnień od tych, którzy są poddani

próbie, objętych dozorem lub tych, na których nałożono obowiązki,

przygotowanie skazanego do życia po opuszczeniu zakładu

karnego,

utrzymywanie kontaktów ze skazanym, któremu sąd przyznał

przerwę w karze,

udzielanie pomocy z funduszu pomocy postpenitencjarnej24.

Ponadto do zadań kuratorów dla dorosłych należy zmierzanie do prawidłowego

wykonywania dozorów i kar ograniczenia wolności, współpraca z zakładami

pracy, gdzie dozorowani wykonują nieodpłatnie prace w ramach kary

ograniczenia wolności oraz kontrolowanie wykonywania nałożonych przez sąd

obowiązków przez skazanego. Innymi zadaniami wykonywanymi przez

kuratorów dla osób dorosłych są także udzielanie pomocy materialnej

podopiecznym i ich rodzinom, w znalezieniu pracy lub mieszkania, jak i również

udzielanie porad prawnych, а także innej stosownej pomocy25.

Kurator sądowy dla osób dorosłych pełni ogromną rolę przy realizowaniu

kary ograniczenia wolności i środkach probacyjnych26.

W świetle przepisów prawnych należy wymienić następujące funkcje

kuratora sądowego dla dorosłych:

stawianie diagnozy,

kontrola okresu próby,

kontrola przebiegu dozoru, który orzekł sąd,

kontrola wykonywanych obowiązków przez podopiecznego,

24 Tamże, s. 68-69.25 Por. R. Borkowski, D. Wysocki, Instytucje wychowania…, dz. cyt., s. 145.; Por. J. Śpiewak, Kurator sądowy w…, dz. cyt., s. 57-61.26 Por. B. Stańko- Kawecka, Prawne podstawy resocjalizacji, dz. cyt., s. 114.

11

oddziaływania resocjalizacyjno-wychowawcze, które polegają na

pomocy podopiecznemu w readaptacji społecznej,

udzielanie pomocy dozorowanym w wykonywaniu nałożonych

obowiązków (np. leczenie),

udzielanie różnego rodzaju porad,

działania zapobiegawcze, polegające na ponownym przystosowaniu

się do społeczeństwa i kontroli wykonywania nałożonych na niego

obowiązków27.

2. Metody pracy kuratorów sądowych

Powierzone im zadania kuratorzy wykonują za pomocą trzech

podstawowych metod: pracy z indywidualnym przypadkiem (casework), pracy

grupowej (groupwork) i pracy ze środowiskiem (network/socialwork). Celem

tych metod jest korzystne zakończenie dozoru lub nadzoru i osiągnięcie

założonych celów resocjalizacyjnych28.

2.1. Metody pracy kuratorów dla nieletnich

Metoda casework zrodziła się w latach dwudziestych XX wieku w

Stanach Zjednoczonych, a jej twórczynią była Mary Richmond. W Polsce tę

metodę reprezentowała Helena Radlińska29.

27 Por. T. Jedynak, K. Stasiak, Zarys metodyki pracy…, dz.cyt., s. 204-206.28 Por. A. Paszkiewicz, Podmiotowe traktowania wychowanka w pracy rodzinnego kuratora sądowego, Wydawnictwo Norbertinum, Lublin 2006, s. 77.29 Por. J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w:] B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela sądowa, Wydawnictwo Górnośląskie Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Augusta Hlonda, Mysłowice 2006, s. 85.

12

Metoda pracy z indywidualnym przypadkiem koncentruje się – na drodze

kontaktu osobistego z podopiecznym - na potrzebach jednostki i na działaniach

dążących do ich zaspokojenia. Jej celem jest pomoc człowiekowi w

przystosowaniu się do poprawnego uczestnictwa w życiu społecznym30. Metoda

ta wychodzi również z założenia, że każdą osobę należy traktować w sposób

indywidualny, a zadaniem kuratora jest tu wspieranie nadzorowanego w jego

działaniach oraz sugerowanie mu rozwiązań i jednocześnie liczenie się z jego

zdaniem31.

Według S. Bowersa metodę casework można definiować jako „sztukę, w

której wiedza życiowa i nauka o człowieku oraz środowisku, a także umiejętność

obcowania z ludźmi – są użyte w celu zmobilizowania sił jednostki i

odpowiedniej pomocy w społeczeństwie dla ulepszenia wzajemnego

przystosowania się jednostki i środowiska”32.

Metoda pracy z indywidualnym przypadkiem z osobami nieletnimi składa

się z trzech etapów: diagnozy przypadku, opracowania planu działania i

praktycznej realizacji opracowanego projektu33.

Pierwszy etap dotyczy podopiecznego oraz jego środowiska rodzinnego,

szkolnego i rówieśniczego. Etap zawiera trzy fazy: zbieranie danych o

podopiecznym i jego środowisku, analizę i interpretację zgromadzonego

materiału oraz sporządzenie diagnozy. Wszystko to polega na starannym

rozpoznaniu sytuacji życiowej podopiecznego, przyczyn, które doprowadziły do

problemów oraz czy i jak do tej pory próbował radzić sobie z trudnościami, a

także powinno się dokładnie scharakteryzować specyfikę środowiska, w którym

żyje nadzorowany34.

30 Por. I. Pospiszyl, M. Konopczyński, Resocjalizacja - w stronę środowiska otwartego, Wydawnictwo Pedagogium, warszawa 2007, s. 335.31 Por. A. Paszkiewicz, Podmiotowe traktowanie wychowanka…, dz. cyt., s. 78.32 J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w:] B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela…, dz. cyt., s. 85.33 Por. J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w:] B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela…, dz. cyt., s. 85.34 Por. M. Kalinowski, Vademecum rodzinnego kuratora sądowego, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1984, s. 159.

13

Aby prawidłowo postawić diagnozę, która jest procesem trudnym i

złożonym, wymaga się stosowania różnych technik takich jak wywiady

środowiskowe, rozmowy, obserwacja podopiecznego i jego środowiska35.

Kolejnym etapem jest opracowanie planu oddziaływań, którego zadaniem

jest określenie zadań jakie ma wykonać kurator w kierunku nieletniego i jego

otoczenia, tak aby zmienić jego zachowanie, postawy i poglądy. Każdy taki

projekt powinien brać pod uwagę dwa rodzaje działań:

działanie wychowawcze na środowisko podopiecznego i próba jego

poprawy,

działanie profilaktyczno-resocjalizacyjne na samego

podopiecznego36.

W proces oddziaływania. resocjalizującego kurator powinien. włączyć

rodzinę i inne bliskie osoby, gdyż w ten sposób mogą one pomóc nieletniemu w

pracy nad sobą.

Plan działania musi być tak opracowany, aby był elastyczny i można było

wprowadzać zmiany37.

Trzeci etap metody casework jest realizacją opracowanego projektu.

Dużą rolę odgrywa tu kontakt kuratora z nadzorowanym.

Istnieje kilka zasad, o które powinien się ten kontakt opierać. Kurator powinien

akceptować podopiecznego takim jaki jakim on jest, powinien go szanować i

czynnie angażować się w jego sprawy38.

Badacze wyróżnili również kilka innych zasad:

„zasadę respektowania (nadanie podstawowej roli w procesie

resocjalizacji samemu podopiecznemu),

zasadę indywidualizacji (indywidualne traktowanie każdego

przypadku),

35 Por. J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w:] B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela…, dz. cyt., s. 85-86.36 Tamże, s. 86.37 Tamże, s. 86.38 Tamże, s. 86.

14

zasadę bezinteresownej życzliwości (wszechstronna pomoc, bez

oczekiwania rekompensaty),

zasadę współuczestnictwa (czynne zaangażowanie kuratora w

sprawy podopiecznego),

zasadę kompleksowego traktowania (ujmowanie przypadku we

wszystkich możliwych aspektach),

zasadę reedukacji (dobieranie odpowiednich środków

wychowawczych),

zasadę traktowania penitencjarnego (upoważnia go do pewnej

kontroli nad podopiecznym)”39.

Praca z indywidualnym przypadkiem to proces, który składa się z kilku

elementów. Należą do nich: kontrola, kontakt i udzielanie pomocy.

W pierwszym z nich – kontroli – kurator jest zobowiązany do składania

regularnych sprawozdań z przebiegu nadzoru, do których sporządzenia żąda on

od podopiecznego różnych wyjaśnień i informacji. Żądania te nieraz powodują

strach u nadzorowanego przed ewentualnymi konsekwencjami, co może

prowadzić do zatajania lub fałszowania przez niego informacji. A to znacznie

utrudnia prowadzenie pracy metodą casework. W takiej sytuacji należy zapoznać

podopiecznego z warunkami nadzoru, obowiązkami i przywilejami kuratora.

Z kontrolą wiąże się przymus. Oparte tylko na nim nadzory nie są

wystarczające.

Charakterystyczną cechą kontroli jest to, że wiąże ona ze sobą troskę o

nadzorowanego, świadczoną mu pomoc, podmiotowe jego traktowanie, а także

dobro wychowanków40.

Drugim elementem procesu pracy z indywidualnym przypadkiem jest

kontakt kuratora z podopiecznym. W nadzorze porozumienie między kuratorem а

wychowankiem ma duże znaczenie dla jakości procesu wychowawczego.

Kontakt zaczyna się orzeczeniem sądu, który wytycza konkretną częstotliwość 39 J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w:] B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela…, dz. cyt., s. 86. 40 Por. J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w:] B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela…, dz. cyt., s. 87.

15

spotkań. Na początku spotkania powinny być częste, jednak nie mogą być zbyt

nagminne, ani też zbyt rzadkie. Nadmierność spotkań może być odebrana przez

podopiecznego jako uciążliwość, co nie wpłynie dobrze na relacje między

kuratorem a kontrolowanym. Nieczęste natomiast kontakty wypływają

negatywnie na efektywność nadzoru. W kontakcie ważne są życzliwość,

okazywanie zainteresowania, zrozumienie oraz otwartość na nieletniego i jego

problemy. Kontakt musi być też nacechowany empatią, wrażliwością i

umiejętnością słuchania ze strony kuratora. Należy pamiętać, że jest to kontakt

zawodowy, nie towarzyski, więc ważne jest by miał znaczenie wychowujące41.

Do ważniejszych zadań kuratora w metodzie casework zaliczyć można

również niesienie pomocy nadzorowanym. Poprzez pomoc nieletniemu kurator

może czuć, że czynnie uczestniczy w sprawowanym nadzorze42.

Według M. Kopeć – Chrościckiej: „Pomoc kuratora podopiecznym w

indywidualnym z nimi kontakcie wyraża się poprzez:

1) Ułatwienie podopiecznemu zrozumienia sytuacji, w której się znalazł,

2) Ustalenie i wskazanie na dostępne środki pomocy (informacja,

interwencja, ingerencja),

3) Ułatwienie podopiecznemu podjęcia decyzji (uaktywnienie),

4) Rozładowanie stanów stresowych i dopomożenie podopiecznemu do

uwierzenia we własne siły i możliwości”43.

Istotne jest również zrozumienie podopiecznego, uświadomienie sobie

jego potrzeb i wspieranie go. Kurator dąży również do poprawy warunków

bytowych i zaspokojenia potrzeb nadzorowanego.

Sposobów kompensacji jest wiele, podstawową i najczęściej udzielaną

jest porada (np. dotycząca problemów prawnych, konfliktów, wyboru szkoły czy

zawodu). Kolejną formą oferowania pomocy jest mediacja. Jest to próba

rozwiązania konfliktu, jaki powstał pomiędzy podopiecznym a drugą osobą lub

osobami. W tym celu kurator, czyli neutralny i bezstronny mediator stara się

41 Por. Z. Ostrihanska, А. Greczuszkin, Praca z indywidualnym przypadkiem…, dz. cyt., s. 75-76.42 Tamże, s. 76.43 J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w:] B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela…, dz. cyt., s. 87-88.

16

rozwiązać określoną sytuację sporną. Innymi formami niesienia pomocy są

udzielanie wsparcia finansowego, czy pocieszenie w zmartwieniu44.

Istotnym również elementem pracy z indywidualnym przypadkiem jest

jedna z nowych metod stosowana przez kuratorów – zawieranie kontraktu z

podopiecznym. Kontrakt jest czymś w rodzaju układu, umowy, wspólnym

uzgodnieniem celów i planu działania kuratora i nadzorowanego. Oparty jest na

wspólnych negocjacjach, które mają na celu spowodowanie pożądanej zmiany

sytuacji, а jednocześnie określać formy i czas trwania pracy.

Zawiera on kilka części:

czas na jaki obowiązuje,

zobowiązania, jakie przyjmują na siebie obie strony,

czas, miejsce oraz warunki realizacji tych zobowiązań,

konsekwencje ich realizacji lub ich braku,

ustalenie kiedy nastąpi omówienie realizacji 45.

Kontrakt powinien charakteryzować się zrozumiałością i jasnością,

akceptacją obu stron, elastycznością i realizmem jego wykonania.

Metoda kontraktu to także sposób na mobilizowanie nieletniego do

działania, przeciwdziałanie przejawom zależności, czy budowanie

u podopiecznego poczucia odpowiedzialności za własne postępowanie. Metoda

ta daje również poczucie bezpieczeństwa i umożliwia osiąganie szybkich

rezultatów, stwarza też możliwość aktywnego uczestniczenia w polepszaniu

swojego życia46.

Kurator w metodzie casework, za pomocą różnych środków, stara się tak

ukształtować podopiecznego, by w przyszłości był on w stanie zrealizować swoje

plany życiowe, samodzielnie odkrywać konstruktywne sposoby radzenia sobie z

trudnościami, а także zaspokajać potrzeby swoje i swoich najbliższych. Stara się

tak zmienić system wartości nieletniego, by mógł poprawnie funkcjonować w

społeczeństwie, w zgodzie z obowiązującymi normami. Podstawą działań

44 Por. I. Pospiszyl, M. Konopczyński, Resocjalizacja - w stronę…, dz. cyt., s. 337.45 Por. J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w:] B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela…, dz. cyt., s. 88. 46 ? Por. J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w:] B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela…, dz. cyt., s. 88.

17

prowadzących do osiągnięcia tych celów jest okazywanie przez kuratora

szacunku dla podopiecznego i kierowanie się jego dobrem47.

Charakterystyczne dla metody groupwork jest rozbudzanie

i podtrzymywanie sił jednostki przez wpływ grupy. Jak pisze M. Kopeć-

Chrościcka „działania grupowe wzmagają uświadamianie wspólnych celów,

podziału ról, zaspakajania potrzeb jednostkowych i grupowych oraz

spożytkowania wartości wytworzonych przez grupę. Charakterystyczną cechą

metody pracy grupowej jest wzajemne oddziaływanie na siebie uczestników

grupy, wspólne wypracowanie własnych planów działania oraz aktywizowanie

wszystkich członków grupy społecznej”48.

Swoje zastosowanie metoda groupwork znalazła wraz

z utworzeniem Kuratorskich Ośrodków Pracy z Młodzieżą. Ośrodki te zostały

powołane do życia 27 lipca 1971 r. i miały być przeznaczone do pracy

z młodzieżą będącą pod nadzorem kuratora. Obecnie pełnią one funkcje:

opiekuńczo-wychowawczą, profilaktyczno-kompensacyjną, dydaktyczną,

resocjalizacyjną oraz integracyjno-społeczną. Nieletni, wobec których orzeczono

nadzór kuratora są kierowani do Ośrodków Pracy z Młodzieżą z inicjatywy

sędziego dla nieletnich lub na wniosek kuratora sądowego, czy też rodziców.

Zajęcia z nimi polegają głównie na: terapii, pomocy w usuwaniu zaniedbań

wychowawczych i edukacyjnych, organizowaniu czasu wolnego, współpracy ze

środowiskiem. Uczestnikom przysługuje również dożywianie49.

Według L. Pytki do zadań ośrodków należy również: podnoszenie kultury

osobistej, wyrabianie i utrwalanie nawyków pracy społecznie użytecznej,

udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności życiowych oraz udzielanie

pomocy materialnej50.

47 Por. I. Pospiszyl, M. Konopczyński, Resocjalizacja - w stronę…, dz. cyt., s. 338.48 M. Kopeć-Chrościcka, Kurator sądowy. Zadania profilaktyczne i resocjalizacyjne, WSP im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa 1984, s. 125.49 Por. J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w:] B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela…, dz. cyt., s. 89. 50 Por. L. Pytka, Pedagogika Resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia…, dz. cyt., s. 283.

18

Zajęcia organizowane w ośrodkach powinny również rozbudzać w

nadzorowanych zainteresowania i aktywność, jak i też motywować do nauki

i pracy oraz przystosowywać podopiecznych do działania w grupie. Aby było to

możliwe przybierają one formę m.in.: kół zainteresowań, kursów, imprez

masowych, zabawy, sportu i rekreacji, czy też pomocy w nauce, czyli

korepetycji, itp.

Kurator w Kuratorskich Ośrodkach Pracy z Młodzieżą stosuje różne

techniki, które pomagają mu w nawiązaniu kontaktu ze wszystkimi osobami w

grupie i w ich całkowitym zaangażowaniu we współpracę51.

Jedną z takich technik (metod) jest doradzanie grupowe. Kurator

motywuje do dyskusji, która ma pomóc nieletniemu w rozwiązaniu jego

problemów i uświadomić go, że nie jest z nimi sam.

Najważniejszymi technikami w pracy grupowej są: socjoterapia i

psychoterapia grupowa. Celem tych metod jest pobudzenie wychowanków do

samodzielnego rozwiązywania swoich życiowych problemów.

Następną techniką metody grupowej są zajęcia z psychodramy. Polega

ona na odgrywaniu przez uczestników określonych ról za pomocą sztuki

teatralnej. Ma ona na celu zmianę postaw podopiecznych i ich pozytywne

ukierunkowanie52.

Kolejną metodą jest terapia pedagogiczna, która obejmuje oddziaływania

pedagogiczne powodujące zmiany w zachowaniu

i usunięcie bądź zredukowanie zaburzeń rozwojowych. Decydującym

czynnikiem tej techniki jest utworzenie pozytywnego klimatu wychowawczego

w grupie53.

Cz. Czapów wyróżnia też technikę kooperatywną (organizowanie tzw.

grup kooperatywnych). Grupy wykonują zadanie, którego rezultatem jest

51 Por. J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w:] B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela…, dz. cyt., s. 89.52 Tamże, s. 89.53 Por. J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w:] B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela…, dz. cyt., s. 89.

19

współpraca ich członków. Zadania te mogą dotyczyć np. organizowania różnego

rodzaju uroczystości i imprez, czy też aranżowania gier i różnorodnych zabaw54.

Metoda środowiskowa to praca nad całym środowiskiem podopiecznego.

Celem metody socialwork jest stworzenie przychylnego stosunku otoczenia do

podopiecznego, polepszenie jego sytuacji i znaczenia w grupie rówieśników oraz

zapewnienie mu prawidłowych i zdrowych kontaktów z szeroko rozumianym

środowiskiem55.

Zadaniem kuratora zaraz po objęciu nadzoru jest niezwłoczne nawiązanie

kontaktu nie tylko z nieletnim, ale i również jego rodziną, szkołą i środowiskiem

rówieśniczym.

Po pierwsze kurator powinien rozpoznać przyczyny środowiskowe, które

wywołały szkodliwą sytuację wychowawczą podopiecznego. Kolejnym krokiem

jest stworzenie życzliwego klimatu w najbliższym otoczeniu nadzorowanego56.

Do jednych z najważniejszych zadań kuratora sądowego w metodzie

network zalicza się nawiązanie współpracy z rodziną nieletniego, gdyż jest ona

jego podstawowym środowiskiem. Kurator poprzez doradzanie i świadczenie

pomocy powinien kształtować środowisko rodzinne podopiecznego. Trzeba mieć

tu na uwadze fakt, że często rodzina, która zostaje poddana pod nadzór jest

rodziną dysfunkcyjną (np. rodzina rozbita, z trudną sytuacją materialną, z

problemami alkoholowymi, itp.), dlatego ważne jest poznanie i zrozumienie

sensu tych problemów przez sprawującego nadzór. Jednym z ważniejszych

problemów, а jednocześnie przeszkodą w tym jest niechęć do współpracy

rodziny problemowej, brak zrozumienia, czy nawet wrogi stosunek do kuratora57.

Nadzór kuratora to nie tylko działalność profilaktyczna, ale także

pedagogizacja rodziców58.

54 Por. Cz. Czapów, Wychowanie resocjalizujące. Elementy metodyki i diagnostyki, PWN, Warszawa 1980, wyd. 2, s. 235.55 Por. A. Paszkiewicz, Podmiotowe traktowanie wychowanka…, dz. cyt., s. 78.56 Tamże, s. 90.57 Por. A. Paszkiewicz, Podmiotowe traktowanie wychowanka…, dz. cyt., s. 90.58 Tamże, s. 78.

Kolejnym, bardzo istotnym środowiskiem wychowawczym nieletniego

jest szkoła. Duże znaczenie ma tu stosunek nauczycieli do dziecka, sposób jego

oceniania, jak i akceptacja w grupie rówieśniczej59.

Zazwyczaj nadzorowany ma problemy w nauce i swym zachowaniem

sprawia problemy, co ma negatywny wpływ na jego stosunki z nauczycielami i

szkolnymi kolegami. W takiej sytuacji kurator powinien nawiązać ścisłą

współpracę ze szkołą i razem z nią wywołać pozytywne zmiany w wychowanku.

Podopiecznemu potrzebna jest pomoc w pokonaniu trudności w nauce oraz w

nawiązywaniu poprawnych kontaktów z rówieśnikami. Kurator powinien

również wskazać nieletniemu dobre strony szkoły, dążyć do tego, aby stała się

ona dla niego atrakcyjna, a nauczyciele autorytetami. Podstawowym zadaniem

sprawującego nadzór jest pomoc nieletniemu w skończeniu szkoły i zdobyciu

przez niego przygotowania zawodowego, a także przypilnowanie, aby szkoła

przyniosła mu doświadczenia, które wspomogą jego rozwój. Skuteczność

założonych czynów zależy od poprawnego współdziałania z wychowawcą klasy

oraz pedagogiem szkolnym60.

Inną ważną sprawą jest grupa rówieśnicza, w której znajduje się nieletni.

Zadaniem kuratora jest tu odciągnięcie podopiecznego od środowisk

destruktywnych.

Praca kuratora w metodzie network wymaga współpracy z różnymi

organizacjami i instytucjami takimi jak: rodzinne ośrodki diagnostyczno-

konsultacyjne, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, pogotowia opiekuńcze,

miejskie ośrodki pomocy społecznej, policja61.

2.1. Metody pracy kuratorów dla dorosłych

59 Por. J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w]: B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela…, dz. cyt., s. 90.60 Tamże, s. 90.61 Por. J. Kusztal, Prawne podstawy kurateli sądowej, [w]: B. Zienkiewicz (red.), Współczesna kuratela…, dz. cyt., s. 90-91.

Metoda casework w pracy z osobami dorosłymi zasadniczo niewiele różni

się od tej metody stosowanej z nieletnimi. Oparta jest na tych samych zasadach,

jednak dotyczy dorosłych.

Kuratorzy sądowi w polskim systemie probacji w zasadzie nie stosują

metody grupowej wobec dozorowanych. Bardziej popularna jest ona w innych

krajach, np w Kanadzie62.

Metoda socialwork w pracy kuratorów z dorosłymi polega na współpracy

kuratora z organizacjami, fundacjami, stowarzyszeniami i związkami

wyznaniowymi, które zajmują się udzielaniem pomocy dozorowanym i ich

rodzinom. Współdziałając z tymi podmiotami kurator dąży do rozwiązania

problemów podopiecznych63.

3. Prawa i obowiązki kuratora sądowego

Omawiając zadania sądowego kuratora sądowego niezbędne jest

przedstawienie zakresu jego obowiązków. Wszystkie obowiązki kuratora mają

duże znaczenie społeczne.

Po analizie aktów prawnych można stwierdzić, że podział obowiązków

między kuratorem zawodowym a kuratorem społecznym jest niewyraźny. Tylko

w określonym zakresie następuje oddzielenie ról i dokładne sprecyzowanie

osobnych obowiązków kuratorów społecznych i zawodowych64.

Skupiając się w pierwszej kolejności na obowiązkach kuratora

zawodowego można stwierdzić, iż obowiązki kuratora dla osób dorosłych i

kuratora rodzinnego są zasadniczo takie same. Istnieje jednak kilka różnic:

kurator dla dorosłych większą uwagę poświęca egzekwowaniu obowiązków, a

zadaniem kuratora dla nieletnich jest otaczanie opieką podopiecznych i ich

62 Por. T. Jedynak, K. Stasiak (red.), Zarys metodyki pracy…, dz. cyt., s. 232.63 Tamże, s. 231.64 Por. R. Opora, Rola sędziów i kuratorów…, dz. cyt., s. 37.

najbliższych. Taka reguła wynika z przepisów kodeksu rodzinnego i

opiekuńczego65.

Wspólnym i podstawowym obowiązkiem sądowych kuratorów

zawodowych jest niesienie pomocy dozorowanym i nadzorowanym oraz

czuwanie nad ich zachowaniem się. Kurator jest zobowiązany do zebrania jak

największej ilości informacji o nadzorowanym oraz do jak najszybszego

nawiązania kontaktu z nim i jego rodziną. W przypadku kuratora dla dorosłych -

kolejnym obowiązkiem jest kontrolowanie zachowania się dozorowanego, jak

również pomaganie mu w rozwiązywaniu różnych życiowych problemów (np.

pomoc w załatwieniu mieszkania, czy znalezienie właściwej pracy). Wyjątkowo

trudne zadanie stoi przed kuratorem, gdy ma do czynienia z osobą, która miała

styczność ze środowiskiem przestępczym lub nadużywała alkoholu. W tej

sytuacji kurator musi zwrócić się o pomoc do organizacji pomocowych. Przepisy

prawne każą również kuratorowi składać do sądu pisemne sprawozdania co trzy

miesiące66.

W przypadku kuratora dla nieletnich, przepisy mówiące o obowiązkach,

niewiele różnią się od tych dotyczących kuratorów dla dorosłych.

Z uwagi na to, że postępowanie dotyczy nieletnich zakres działań jest

odmienny. Jeżeli w wyniku spotkań kuratora z nieletnim dojdzie do ujawnienia

zaniedbań w obowiązkach rodzicielskich wobec podopiecznego kurator powinien

wystąpić o ograniczenie władzy rodzicielskiej i wyznaczyć nadzór kuratorski nad

rodziną w trybie natychmiastowym. Dominującym obowiązkiem kuratora

rodzinnego jest nadzór nad rodziną67.

Innym obowiązkiem kuratora dla nieletnich jest pomoc w

usamodzielnieniu się podopiecznych przez umieszczenie ich w np. szkole z

internatem68.

Inny autor dzieli obowiązki kuratorów sądowych dla nieletnich na trzy

grupy:

65 Por. Z. Glapiak, Ośrodek Kuratorski w Lesznie na tle współczesnych problemów resocjalizacji, Drukarnia i Oficyna Wydawnicza FORMAT, Leszno 2003, wyd. 1, s. 15.66 Por. J. Majer, Zostań kuratorem, Wydawnictwo Prawne, Warszawa 1984, wyd. 1, s. 20-21.67 Por. J. Majer, Zostań kuratorem, Wydawnictwo Prawne, Warszawa 1984, wyd. 1, s. 24.68 Tamże, s. 24.

w zakresie spraw karnych nieletnich, czyli realizacja orzeczeń

sądowych, które dotyczą kierowania podsądnych do zakładów

poprawczych i wychowawczych, a także gromadzeniu okresowych

opinii od dyrekcji tych zakładów przed udzieleniem tak zwanych

przepustek lub przedterminowymi zwolnieniami z tychże

zakładów;

dotyczące spraw opiekuńczych małoletnich: nadzór nad

sprawowaniem władzy rodzicielskiej przez rodziców, którym tą

władzę ograniczono, niesienie pomocy rodzicom w wychowywaniu

dzieci, wyznaczanie kandydatów na rodziców zastępczych oraz

kontrolowanie wychowania dzieci, którym został przyznany

opiekun prawny;

dotyczące spraw rodzinnych, do których zalicza się:

kontaktowanie dzieci i ich rozwodzących się rodziców z ośrodkami

diagnostyczno-konsultacyjnymi w celu ustalenia, który z rodziców

będzie opiekował się dzieckiem po rozwodzie, udzielanie rad i

pomocy rodzicom ubiegającym się o alimenty oraz kontrolowanie

pracy kuratorów społecznych, którzy pełnią nadzór nad

nieletnimi69.

Kurator zawodowy, po zapoznaniu się z wnioskami kuratora społecznego,

które dotyczą wychowanka i jego rodziny, zobowiązany jest do zapewnienia

pomocy kuratorowi społecznemu w podjęciu środków poprawiających sytuację

w rodzinie dziecka70.

Ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o kuratorach sądowych precyzuje

obowiązki kuratorów zawodowych w następujący sposób:

„1. Występowanie w uzasadnionych przypadkach z wnioskiem o zmianę

lub uchylenie orzeczonego środka,

2. Przeprowadzenie na zlecenie sądu lub sędziego wywiadów

środowiskowych,

69 Por. K. Pospiszyl, Resocjalizacja nieletnich. Doświadczenia…, dz. cyt., s. 294-295.70 Por. J. Majer, Zostań kuratorem, dz. cyt. s. 24-25.

3. Współpraca z właściwym samorządem i organizacjami społecznymi,

które statutowo zajmują się opieką, wychowaniem, resocjalizacją, leczeniem i

świadczeniem pomocy społecznej w środowisku otwartym,

4. Organizacja i kontrola pracy podległych kuratorów społecznych oraz

innych osób, obowiązanych do wykonywania dozorów lub nadzorów,

5. Sygnalizowanie sądowi przyczyn przewlekłości postępowania

wykonawczego lub innych uchybień w działalności pozasądowych podmiotów

wykonujących określone środki”71.

Innymi obowiązkami zawodowego kuratora sądowego są: uczestnictwo w

organizowaniu szkoleń dla kuratorów społecznych, analizowanie ich sprawozdań

i kontrolowanie czy są one składne w odpowiednim terminie oraz udzielanie im

pomocy w sprawowaniu dozorów i nadzorów. Obowiązki obejmują również

przedstawianie wniosków co do wysokości ryczałtów, które należą się kuratorom

społecznym, sprawowanie co najmniej 5 nadzorów lub dozorów,

współpracowanie z pracownikami penitencjarnymi i pedagogicznymi zakładów

karnych, a także powiadamianie prezesa sądu jak kuratorzy społeczni wywiązują

się z powierzonych im zadań72.

Art. 174. Kodeksu Karnego Wykonawczego do obowiązków kuratorów

społecznych zalicza:

„odwiedzanie osób, których dotyczy postępowanie, w miejscu ich

zamieszkania lub pobytu, w tym również w zakładach karnych,

oraz kontaktowanie się z ich rodziną,

 żądanie niezbędnych informacji i wyjaśnień od osób znajdujących

się w okresie próby, objętych dozorem lub tych, na które nałożono

obowiązki,

współdziałanie z właściwymi stowarzyszeniami, organizacjami i

instytucjami w zakresie poprawy warunków bytowych i

zdrowotnych, zatrudnienia i szkolenia osób, których dotyczy

postępowanie wykonawcze,

71 Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. o kuratorach sądowych (Dz.U.2001.98.1071).72 Por. R. Borkowski, D. Wysocki, Instytucje wychowania…, dz. cyt. s. 144-145.

 współdziałanie z administracją zakładów karnych w zakresie

odpowiedniego przygotowania skazanych do zwolnienia,

przeglądanie akt sądowych i sporządzanie z nich odpisów w

związku z wykonywaniem czynności zleconych przez sąd,

przeprowadzanie wywiadów środowiskowych i zbieranie

niezbędnych informacji od organów administracji rządowej,

samorządu terytorialnego, zakładów pracy, stowarzyszeń,

organizacji i instytucji,

podejmowanie innych czynności niezbędnych dla prawidłowego

wykonywania kar, środków karnych i środków zabezpieczających,

udzielanie skazanym innej stosownej pomocy”73.

Uprawnienia, jakie posiadają kuratorzy zawodowi i kuratorzy społeczni,

związane ze sprawowaniem kontroli nad podopiecznym są takie same. W myśl

przepisów z Ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o kuratorach sądowych, kurator

ma prawo do:

„1. Odwiedzania w godzinach 7.00-22.00 osób objętych postępowaniem w

miejscu ich zamieszkania, a także w zakładach zamkniętych,

2. Żądania od osoby objętej postępowaniem dokumentu pozwalającego na

stwierdzenie jej tożsamości,

3. Żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych

objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zleconej przez sąd,

4. Przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z

wykonywaniem obowiązków służbowych oraz dostępu do dokumentacji

dotyczącej innych osób objętych postępowaniem,

5. Żądania pomocy w wykonywaniu czynności służbowych od policji oraz

innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego,

stowarzyszeń i organizacji społecznych, a także od osób fizycznych”74.

Kurator sądowy na mocy art. 161 § 2 i art. 162 § 3 Kodeksu Karnego

Wykonawczego jest także uprawniony do składania wniosków o warunkowe

73 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U.1997.90.557).74 Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz.U.2001.98.1071).

przedterminowe zwolnienie skazanego oraz do składania zażaleń na

postanowienia sądu odmawiające zwolnienia75.

75 Por. B. Stańko-Kawecka, Prawne postawy…, dz. cyt., s. 115.

Rozdział II

METODOLOGICZNE ZAŁOŻENIA BADAŃ

1. Przedmiot i cele badań

W świetle definicji Z. Skornego przedmiotem badań jest zbiór zjawisk,

przedmiotów lub osób. Badania pedagogiczne dotyczą określonej kategorii osób,

którą nazywa się populacją76.

Przedmiotem moich badań są zadania kuratorów sądowych nałożone przez

odpowiednie przepisy prawne.

Każde badanie naukowe przeznaczone jest do realizacji określonego celu.

W. Dutkiewicz precyzuje cel badań jako „dążenie do wzbogacenia wiedzy o

osobach, rzeczach lub zjawiskach będących przedmiotem badań”77.

Cele badań można podzielić na teoretyczno-poznawcze i praktyczno-

wdrożeniowe. Pierwsze z nich związane są z poznaniem określonego rodzaju

zjawisk oraz wykryciem ich związków, zależności i prawidłowości. Z kolei cele

praktyczno-wdrożeniowe wiążą się z zastosowaniem wyników badań w

działalności wychowawczej, społecznej, kulturowej, produkcyjnej lub w innej

formie ludzkiej aktywności78.

Typ celów, który zastosowałam w swoich badaniach to cele teoretyczno-

poznawcze.

76 Por. Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1984, wyd. 1, s. 107.77 W. Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2000, s. 50.78 Por. Z. Skorny, Prace magisterskie…, dz. cyt., s. 65.

Natomiast celem moich badań jest zapoznanie się z zadaniami, które

powierza się kuratorom sądowym w sprawowanych przez nich nadzorach i

dozorach a także sprawdzenie, czy zadania kuratorów zawarte w przepisach są

rzeczywiście realizowane.

2. Problem badawczy

Badanie naukowe rozpoczyna się od sformułowania problemu

badawczego. W literaturze metodologicznej najczęściej spotkać się możemy z

rozumieniem problemu badawczego jako pytania czy zbioru pytań. S. Nowak

pisze, iż „problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które

odpowiedzi ma dostarczyć badanie”79.

Natomiast J. Pieter precyzuje problem naukowy jako swoiste pytanie,

które zakłada pewną wiedzę: coś się wie formułując problem, a czegoś się nie

wie i właśnie chodzi o to, aby poznać prawdę w obrębie tego, czego się nie wie80.

W świetle definicji zaproponowanej przez M. Łobockiego problemem

badawczym jest takie pytanie, które w miarę dokładnie określa cel zamierzonych

badań i jednocześnie wskazuje braki w dotychczasowej wiedzy na interesujący

nas temat. Problem naukowy jest zwykle uszczegółowieniem celu badań;

umożliwia wnikliwiej poznać to, co faktycznie zamierzamy zbadać. Dlatego też

jest on podstawowym składnikiem każdego liczącego się w nauce badania81.

Nie każde pytanie, jakie możemy sobie postawić będzie problemem

badawczym. Na pewno nie jest nim pytanie, którego celem jest uzyskanie

gotowej na nie odpowiedzi – bez własnych dociekań i badań, które by rozwiązały

dany problem82.

79 J. Brzeziński, Elementy metodologii badań psychologicznych, PWN, Warszawa 1984, wyd. 4, s. 50.80 Por. Z. Skorny, Prace magisterskie…, dz. cyt., s. 66.81 Por. M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraktów 2003, s. 21.82 Por. M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2006, s. 109-110.

29

Moim problemem badawczym jest „Czy zadania kuratora sądowego

regulowane przepisami odzwierciedlają ich realizację w praktyce.?”

3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

A. Kamiński metodę badawczą definiuje jako „zespół teoretycznie

uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących

najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania

określonego problemu naukowego”83.

W niniejszej pracy wykorzystałam metodę indywidualnych przypadków.

Przez metodę indywidualnych przypadków rozumieć można sposób badań

polegający na analizie indywidualnych losów ludzkich związanych z

określonymi sytuacjami wychowawczymi, bądź na analizie konkretnych zjawisk

wychowawczych na podstawie biografii ludzkich w celu opracowania diagnozy

przypadku84.

Badacze jako technikę badawczą definiują „czynności praktyczne,

regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na

uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów”85.

Techniką, którą zastosowałam w swoich badaniach jest wywiad.

W świetle definicji T. Pilcha wywiad to rozmowa badającego z

respondentem lub respondentami według wcześniej opracowanych wytycznych

albo też w oparciu o specjalny kwestionariusz86.

W. Okoń definiuje wywiad jako: „ukierunkowaną rozmowę, której celem

jest zebranie informacji od dobranych odpowiednio osób”87.

83 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2001, s. 71.84 Por. T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych…, dz. cyt., s. 71. 85 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych…, dz. cyt., s. 71. 86 Por. T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1995, wyd. 2, s. 133.87 W. Okoń, Słownik Pedagogiczny, dz. cyt., s. 356.

30

Natomiast M. Łobocki precyzuje wywiad jako metodę gromadzenia

danych, polegającą na nawiązaniu bezpośredniego kontaktu słownego z osobą

bądź osobami badanymi88.

Istnieje kilka typów wywiadu.

Ze względu na kryterium strukturyzacji wyróżnia się następujące

wywiady:

- skategoryzowane, w których obowiązuje tekst kwestionariusza,

badający nie może zmieniać kolejności pytań, które chce zadać, ani też

procedury ich zadawania.

- częściowo skategoryzowane – tutaj badający korzysta z wykazu

problemów, jakie powinien poruszyć w trakcie trwania wywiadu. Takim

wykazem jest lista pytań, które badany zada respondentowi. W wywiadzie

częściowo skategoryzowanym badacz ma jednak prawo do zmiany kolejności

zadawanych pytań oraz do doboru dowolnej formy pytania.

- nieskategoryzowane, w którym badacz ma większą swobodę. Swoboda

ta polega na tym, iż może mieć on przygotowaną listę pytań, ale ma prawo

zmieniać ich kolejność i liczbę – poprzez dodawanie dodatkowych pytań.

Umożliwia to zdobycie bogatszego i dogłębniejszego materiału89.

Kolejną klasyfikacją wywiadów – ze względu na kryterium organizacyjne

jest podział na wywiady indywidualne i zbiorowe. Wywiad indywidualny to

taki, gdzie ankieter rozmawia tylko z jedną osobą, natomiast wywiad zbiorowy

badający przeprowadza z kilkoma osobami w tym samym czasie90.

Jeszcze inny podział, na podstawie kryterium intencjonalności,

uwzględnia wywiady: jawne i ukryte.

Wywiad jawny polega na poinformowaniu respondentów o tym, że badacz

będzie go z nimi prowadzić, o celach badania oraz o oficjalnym rejestrowaniu ich

wypowiedzi. Badacz ponadto informuje badanego o tym do czego będą

wykorzystane wyniki tego wywiadu. Z kolei w przypadku wywiadu ukrytego,

88 Por. M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1982, s. 288.89 Por. M. Guziuk, Podstawy metodologiczne prac promocyjnych, Fundacja Studiów i Badań Empirycznych, Warszawa 2000, wyd. 2, s. 71.90 Por. J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, wyd. Śląsk sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe, Katowice 1999, s. 133.

31

badacz nawiązuje kontakt słowny z respondentami w sytuacjach naturalnych,

stwarzając pozory zwykłej rozmowy. Badani jednak nie wiedzą, ani nie

domyślają się, że są przedmiotem badań91.

Kryterium inicjatywy wyróżnia formy wywiadu ze względu na źródło

impulsu rozmowy. Wyróżnia ono wywiad kierowany i niekierowany.

Źródło impulsu może tkwić w badaczu, ale i również w osobie badanej. W

przypadku, gdy źródło tkwi tylko w badaczu mamy do czynienia z wywiadem

kierowanym. Natomiast jeśli badany w jakiś sposób doprowadzi do tego, by

respondent samodzielnie rozwijał rozmowę mówimy o wywiadzie

niekierowanym92.

Badacze zaproponowali również listę standardowych dla techniki

wywiadu rodzajów pytań. Są to:

pytania wprowadzające – służą do rozpoczęcia wywiadu lub

nowego tematu,

pytania uzupełniające – pozwalają respondentowi na rozwinięcie

swojej odpowiedzi,

pytania szczegółowe – dzięki nim odpowiadający może

sformułować bardziej ogólne sądy na podstawie poprzednio

udzielonych, konkretnych odpowiedzi,

pytania bezpośrednie – dotyczą poglądów samego badanego,

pytania pośrednie – dotyczą opinii innych osób,

pytania kontynuujące – ujawniają dodatkowe informacje i

umożliwiają respondentowi rozwinięcie tego, co odpowiedział do

tej pory na pytania bezpośrednie,

pytania strukturalne – oznajmiają przejście badacza do

następnego tematu,

cisza – stosując przerwy sygnalizujemy respondentowi, iż może się

zastanowić i rozwinąć swoją wypowiedź,

91 Por. M. Łobocki, Metody badań…, dz. cyt., s. 292.92 Por. M. Guziuk, Podstawy metodologiczne…, dz. cyt., s. 72.

pytania interpretujące – to pytania w formie streszczania,

odzwierciedlenia odpowiedzi respondenta, w celu potwierdzenia

zrozumienia jego wypowiedzi.93

Przeprowadzamy wywiad po to, by poznać fakty, opinie i postawy

wybranej zbiorowości. Stosujemy go też, gdy chcemy ustalić czyjeś sądy i

motywacje, ale również wtedy, gdy nie możemy zdobyć całkowitej wiedzy na

interesujący nas przedmiot badań przy użyciu innych technik94.

W badaniach jakie przeprowadziłam użyłam wywiadu

nieskategoryzowanego.

Natomiast narzędziem badawczym jest przedmiot służący do realizacji

wybranej techniki badań95.

Narzędziem w moich badaniach jest kwestionariusz wywiadu z kuratorami

sądowymi.

4. Charakterystyka terenu badań i badanej populacji

Gdy sformułujemy już problem badawczy można przejść do następnego

etapu badań naukowych jakim jest wybór terenu badań i osób badanych. Może

się wydawać, że ten etap nie jest istotny dla dalszego przebiegu badań, ale to

jedynie pozór. Przekonać się można o tym, gdy teren badań i osoby badane jakie

wybraliśmy okażą się nieodpowiednie. Poprawny wybór terenu badań i badanej

populacji zależy w dużej mierze od rodzaju problemów, jakie chcemy rozwinąć i

zweryfikować.

Szczególnie ważną rzeczą w badaniach naukowych jest dobór osób wśród,

których chcemy przeprowadzić badania. Istotne jest, aby wybrać ściśle określone

zbiorowości, będące przedmiotem naszego zainteresowania. Badane grupy nie

mogą być zbyt szerokie, należy więc zawęzić zbiór osób, których pragniemy

zbadać96.

93 Por. M. Guziuk, Podstawy metodologiczne…, dz. cyt., s. 73-74.94 Tamże, s. 72-73.95 Por. T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych…, dz. cyt., s. 71.96 Por. M. Łobocki, Metody badań…, dz. cyt., s. 86-87.

Terenem moich badań jest Sąd Rejonowy w Gdyni, który podlega Sądowi

Okręgowemu w Gdańsku. Sąd ten zajmuje się wykonywaniem zadań z zakresu

ochrony prawnej, powierzone w drodze ustaw, а także rozpoznaje i rozstrzyga

sprawy w postępowaniu jawnym i niejawnym.

Natomiast badaną populacją jest siedmioro kuratorów sądowych –

czterech dla dorosłych i trzech dla nieletnich – zatrudnionych w Sądzie

Rejonowym w Gdyni. Przedział wiekowy mojej populacji to 33-48 lat.

5. Organizacja i przebieg badań

Organizacja procesu badawczego zależy od wielu czynników. Szczególnie

duży wpływ na to mają: charakter i cel badań, teren tych badań oraz techniki

stosowane w ich trakcie97.

Nie we wszystkich badaniach występuje konieczność uwzględnienia

wszystkich punktów wymienionego wzorca. Wiele z nich będzie potrzebowało

uzupełnienia go działaniami dodatkowymi. Będzie to więc ramowy plan, który

trzeba każdorazowo dopasować do potrzeb konkretnego procesu badawczego98.

Jednym z projektów organizacji procesu badawczego jest następujący

przebieg czynności:

„I Faza budowania koncepcji badawczej

1. Określenie zakresu badań

2. Studia nad literaturą, kwerenda

3. Etap formułowania problemów, hipotez i innych pojęć teoretycznych

II Faza projektowania warsztatu badawczego

1. Etap wyboru terenu badań, doboru próby,

2. Budowa narzędzi badawczych i innych.

III Faza realizacji badań

1. Opracowanie harmonogramu badań,

2. Gromadzenie materiałów empirycznych.

97 Por. T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych…, dz. cyt., s. 185.98 Tamże, s. 185.

34

IV Faza analityczno-opisowa

1. Opracowanie i porządkowanie materiałów,

2. Opis i analiza danych empirycznych,

3. Weryfikacja założeń badawczych i hipotez99.”

Należy tu zaznaczyć, że nie każdy temat wymaga sformułowania hipotezy

roboczej. Głównie w badaniach diagnostycznych są czasem sytuacje, w których

nie można zakładać z góry żadnych przypuszczalnych rozwiązań, które mogą

mieć wpływ na postępowanie badawcze100.

Badania naukowe w mojej pracy rozpoczęłam od wyboru tematu pracy.

Następnie zaczęłam gromadzić literaturę dotyczącą interesujących mnie

zagadnień. Po zdobyciu wystarczającej ilości źródeł przestudiowałam dokładnie

wszystkie materiały. W następnej kolejności sformułowałam przedmiot i cele

badań oraz problem badawczy, а także teren badań i badaną populację. Później

wybrałam odpowiednią technikę, która pozwoli mi na dokładne i rzetelne

zbadanie przedmiotu moich badań. Po dokładnym zapoznaniu się ze wszystkimi

możliwymi opcjami wytypowałam wywiad. Kolejnym krokiem było

opracowanie kwestionariusza wywiadu. Gdy był on już gotowy udałam się do

wybranego przeze mnie terenu badań i przeprowadziłam wywiady z siedmioma

kuratorami sądowymi. Zdobyte materiały opracowałam i przeprowadziłam ich

analizę.

99 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych…, dz. cyt., s. 186-187.100 Por. Z. Krzysztoszek, Uwarunkowania, założenia i metody badań pedagogicznych, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1977, wyd. 1, s. 106.

35

Rozdział III

ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH

Pierwszym kuratorem, z którym przeprowadziłam wywiad była kobieta –

kurator zawodowy dla dorosłych, lat 48, szesnaście lat stażu pracy.

Z przepisów wynika, iż głównymi zadaniami kuratorów dla dorosłych jest

sprawowanie wszelkiego rodzaju dozorów, kontrola zachowania podopiecznych i

wykonywania przez nich obowiązków nałożonych przez sąd, udzielanie pomocy w

rozwiązywaniu trudności życiowych i materialnych, а także udzielanie różnego

rodzaju porad.

Główne zadania kuratora dla osób dorosłych według kuratora nr 1 obejmują

doradzanie podopiecznym oraz pomaganie im w prostowaniu ich ścieżki życia. Wlicza

się w to m.in. pomoc w znalezieniu pracy oraz w odnowieniu i poprawie stosunków z

rodziną. Ważne jest również, aby dyscyplinować dozorowanych do wykonywania

nałożonych na nich obowiązków, а także pilnować, żeby w okresie próby przestrzegali

porządku prawnego.

Wymienione zadania można zrealizować w praktyce lecz nie zawsze. Dużym

ułatwieniem jest mówienie przez podopiecznych w czym kurator może pomóc.

Niestety są też sprawy, w których nie jest on w stanie nic osiągnąć.

Zasadniczą rolą kuratora dla dorosłych jest jedynie pomoc w znalezieniu osobie

siły w sobie. Kurator nakierowuje podopiecznego, pokazuje mu kierunek zmiany, nie

wyręcza go. Dozorowany sam podejmuje decyzje jakie zmiany wprowadzi w swoim

życiu.

Główną funkcją, jaką sprawuje kurator dla dorosłych jest funkcja

diagnostyczna. Jest to pierwszy etap w kontakcie kuratora z podopiecznym.

36

Funkcja diagnostyczna jest najważniejsza, najsilniejsza i najistotniejsza w dozorze.

Opiera się przede wszystkim na wywiadach środowiskowych z podopiecznym, co daje

kuratorowi możliwość na poznanie najważniejszych informacji dotyczących tej osoby.

Wywiady te pozwalają kuratorowi postawić diagnozę środowiskową, osobowościową

i społeczną.

Kolejną funkcją jest funkcja wychowawcza. Dotyczy ona szeregu czynności, które

kurator podejmuje w sprawowaniu dozorów nad danymi osobami.

Natomiast funkcja profilaktyczna odnosi się głównie do nadzoru, czyli do spraw

rodzinnych. W sprawach dotyczących dorosłych jest to niedopuszczanie do powrotu

dozorowanego do świata przestępczego.

Najczęściej stosowaną metodą w pracy kuratora sądowego dla osób dorosłych

jest metoda z indywidualnym przypadkiem, inaczej nazywana casework. Stosuje się ją

w dziewięćdziesięciu procentach przypadków, gdyż jest ona najbardziej sensowna i

najskuteczniejsza spośród wszystkich metod. Pozwala ona dobrze poznać

wychowanka i jego problemy. Casework stawia podopiecznego w centrum uwagi, co

ułatwia współpracę z kuratorem. Wychowanek czuje się ważny i dzięki temu łatwiej

otworzyć mu się przed opiekunem.

W pracy z indywidualnym przypadkiem kuratorzy nawiązują również – jeśli to

konieczne - kontakt z rodziną podopiecznych. Tym sposobem łączą metodę casework

z metodą socialwork.

Jeśli kurator nie może uzyskać wszystkich potrzebnych do postawienia diagnozy

informacji bezpośrednio od wychowanka korzysta również z innych źródeł. W

większości przypadków są to rozmowy z rodzinami dozorowanych. Jednak

podopieczni rzadko chcą, aby kurator nawiązywał kontakt z ich rodziną. Najczęściej są

to osoby zza miasta lub ze złego środowiska. Niechęć wiąże się ze wstydem jaki czuje

podopieczny za swoje czyny. Jeśli jednak dojdzie do współpracy między kuratorem а

rodziną dozorowanego w większości przypadków rodzina chętnie pomaga i udziela

potrzebnych informacji. Są jednak rodziny, które wręcz odwrotnie – odmawiają

jakiejkolwiek współpracy.

Poprzez tą metodę kurator realizuje określone zadania. Są to:

37

wyjaśnienie przyczyn niedostosowania społecznego dozorowanego oraz

jego problemów,

pomoc w rozwiązywaniu problemów, które utrudniają prawidłowe

funkcjonowanie,

zaplanowanie i realizacja celów wychowawczych,

pomoc materialna,

motywowanie do poprawy zachowania i warunków bytowych.

Z kolei metodę gropuwork stosuje się w większości przypadków tylko dla dzieci

podopiecznych, bądź w sprawach nieletnich. W przypadku spraw rodzinnych jest ona

bardziej skuteczna, dlatego kuratorzy dla dorosłych rzadko stosują tę metodę.

Metoda network również nie należy do często stosowanych. W zależności od

przypadku kurator dla dorosłych nawiązuje współpracę z różnymi instytucjami i

placówkami pomocowymi. Najczęściej są to pomoc społeczna i Policja.

Metoda socialwork pozwala na zrealizowanie takich zadań jak pomoc dozorowanemu

w poprawie jego obecnej sytuacji materialnej, czy kontrolowanie, czy przestrzega on

prawo.

Często współpraca kuratora z podopiecznym zostaje zakłócona przez problemy

dozorowanych, ich postawy czy czyny. Dla kuratora nr 1 są to:

zaburzenia psychiczne, które uniemożliwiają przewidzenie zachowania

danej osoby, przez co praca jest utrudniona,

traktowanie kuratora jako przedstawiciela restrykcyjnego państwa – taką

postawę reprezentują osoby zdemoralizowane,

niechęć utrzymywania kontaktów z kuratorem,

stawianie się przez dozorowanego na wyższym poziomie – osoby nie

uznają autorytetu,

brak pracy,

brak chęci leczenia uzależnień,

zaburzenia osobowości – osoby takie nie widzą konsekwencji swojego

postępowania.

38

Podstawowym zadaniem wszystkich kuratorów sądowych jest pomyślna

resocjalizacja podopiecznego. Czynnikami, które to umożliwiają są: znalezienie przez

dozorowanego pracy, która daje mu comiesięczne dochody, а więc i poprawę jego

poziomu życia; stałe miejsce zamieszkania, które daje jednostce poczucie

bezpieczeństwa i pewności; wsparcie kuratora, wsparcie rodziny, gdyż jest ona

powodem do tego by inaczej kierować swoim życiem, а także refleksje

podopiecznego. Będąc w zamknięciu jednostka ma czas na przemyślenie tego co

zrobiła i zastanowienie się co dalej.

Obowiązkami jakie przepisy nakładają na kuratora sądowego dla dorosłych są:

prowadzenie akt z każdej sprawy,

pisanie sprawozdań,

odwiedzanie podopiecznych,

praca z osobami mającymi karę ograniczenia wolności –

dyscyplinowanie ich do wykonywania pracy na cele społeczne,

praca z osobami pozbawionymi wolności z warunkowym zawieszeniem

z obowiązkami – dyscyplinowanie do wywiązania się z nałożonych

obowiązków oraz do przestrzegania prawa w tym czasie,

sprawowanie dozorów wobec osób warunkowo zwolnionych z zakładów

karnych i osób warunkowo zawieszonych – kontrolowanie ich

zachowania, wykonywania obowiązków oraz pomoc w rozwiązywaniu

bieżących problemów,

prowadzenie dokumentacji do każdego podopiecznego,

współpraca z placówkami, instytucjami, które mogą mieć wpływ na

zmianę postępowania dozorowanego,

współpraca z osobami pokrzywdzonymi przestępstwem.

Kurator nr 2 – kobieta, zawodowy kurator dla dorosłych, lat 43, 17 lat stażu

pracy.

Głównymi zadaniami w pracy kuratora dla dorosłych jest kontrola

wykonywania nałożonych obowiązków na dozorowanych oraz ich zachowania. Do

zadań zalicza się również doradzanie podopiecznym, rozmowy z nimi, а także pomoc

w rozwiązywaniu problemów życiowych.

39

Wszystkie te zadania można zrealizować, pod warunkiem, że sam dozorowany

tego chce i stara się współpracować z kuratorem.

Główną funkcją sprawowania dozoru jest funkcja wychowawczo-

zapobiegawcza. Celem tejże funkcji jest udzielanie podopiecznemu pomocy w

ponownym przystosowaniu się do społeczeństwa oraz kontrola wykonywania

nałożonych na dozorowanego obowiązków.

Z tą funkcją ściśle łączy się funkcja kontrolna, która dotyczy również kontrolowania

zachowania podopiecznego podczas dozoru, przestrzegania przez niego

obowiązujących praw i norm, а także zadań, które ustalone razem z kuratorem

zmierzają do poprawy jego osobowości.

Natomiast rolą kuratora jest podsuwanie jednostce pomysłów, które poprawią

jego obecny poziom życia i wyprowadzą go na dobrą drogę. Kurator podaje

podopiecznemu telefony, adresy instytucji pomocowych, by ten mógł zgłosić się tam o

pomoc.

Najczęściej używaną metodą pracy kuratora sądowego przez kuratora na 2 jest

casework. W większości przypadków pozwala ona zrealizować wcześniej założone

zadania. Dzięki tej metodzie można dobrze poznać wychowanka i lepiej zrozumieć

jego problemy, co daje możliwość opracowania sposobu ich przezwyciężenia.

Do metody casework zalicza się również kontakty z rodziną dozorowanego. W

przypadku kuratora nr 2 kontakty z rodzinami są często podejmowane. Ułatwia to

pracę między kuratorem i podopiecznym, а także pomaga mu w rozwiązaniu jego

problemów.

W Polsce kuratorzy dla dorosłych raczej nie stosują metody grupowej. Jest ona

bardziej popularna w innych krajach.

Natomiast najbardziej skuteczną metodą według kuratora nr 2 jest socialwork,

ponieważ środowisko ma wpływ na zachowanie jednostki, а zmieniając je zmieniamy

jednostkę.

Metoda network to współpraca z instytucjami i placówkami, które statutowo zajmują

się resocjalizacją, а także próba wyrwania dozorowanego ze złego środowiska, które

najprawdopodobniej przyczyniło się do jego degradacji.

40

Kurator nr 2 najczęściej kontaktuje się z: Policją, strażą miejską, opieką społeczną,

Towarzystwem Profilaktyki Środowiskowej Mrowisko oraz pedagogami.

Zadania jakie można zrealizować przez tą metodę to nakierowanie dozorowanego do

właściwego wykorzystania oferowanej mu pomocy.

Praca kuratora niesie za sobą pewne trudności, które ograniczają skuteczność

wyżej opisanych metod. Są to m.in. uzależnienia, z którymi borykają się podopieczni.

Skłonienie dozorowanego do podjęcia leczenia jest bardzo trudne, nie zawsze chce on

się leczyć. Kolejnym problemem w pracy z podopiecznymi jest bezrobocie, brak pracy

to również brak pieniędzy, а więc i poziom samego dozorowanego znacznie spada.

Wszystkie te czynniki uniemożliwiają realizację nałożonych na kuratorów zadań.

Celem każdej pracy kuratora z podopiecznymi jest resocjalizacja jednostki.

Składają się na nią następujące wyznaczniki:

chęć zmiany dozorowanego,

wsparcie kuratora,

kontrola zachowań i wykonywania nałożonych obowiązków.

Głównymi obowiązkami zawodowego kuratora dla dorosłych jest

utrzymywanie porządku w dokumentach, kontrola wykonywanych kar pozbawienia

wolności, chodzenie w teren, а także bezpośredni kontakt z każdym podopiecznym.

Kolejną osobą – kuratorem nr 3, która udzieliła mi wywiadu był również

kurator zawodowy dla dorosłych – mężczyzna, lat 33, z siedmioletnim stażem pracy.

Zadaniami kuratora zawodowego dla dorosłych są profilaktyka, czyli

zapobieganie powrotowi dozorowanego do przestępstwa, pomoc w poprawie jego

sytuacji życiowej, materialnej, а także pomoc w zmianie środowiska, w którym

obecnie żyje. Niestety nie wszystkie te zadania można zrealizować. Różnego rodzaju

ograniczenia nie pozwalają ich uskutecznić.

Najważniejszą funkcją, jaką spełnia kurator zawodowy dla dorosłych jest

funkcja diagnostyczna. W niej – na podstawie przeprowadzonych wywiadów

środowiskowych – sporządza się ocenę podopiecznego.

41

Przeważającą metodą stosowaną przez tego kuratora jest casework. Taki wybór

tłumaczy tym, iż ona najlepiej się sprawdza. Lepiej pracuje się w pojedynkę, niż z cała

grupą dozorowanych. Cele jakie kurator chce uzyskać poprzez tą metodę, nie zawsze

można osiągnąć. Większość skazanych jest niechętna do współpracy, przez co ciężko

realizować casework.

Współpracę z rodziną dozorowanego kurator nawiązuje wtedy gdy widzi taką

potrzebę. Rodzina przeważnie stara się pomóc, nie jest oporna. Nie traktuje kuratora

jako wroga, kogoś obcego, wręcz przeciwnie – podchodzi do niego przyjaźnie.

Pracę grupową kuratorzy stosują w zależności od przypadku-choć rzadko się to zdarza,

natomiast wykorzystywanie metody network również nie jest częste. Jednak w

przypadku konieczności współpracy z instytucjami i placówkami najczęściej

nawiązuje się ją z pomocą społeczną i Policją.

Niestety czas nie pozwala na realizację wszystkich tych metod, dlatego kuratorzy

wybierają jedną, która ich zdaniem jest najbardziej skuteczna i przynosi efekty.

Jednak wszystkie metody łączą się ze sobą. Kurator stosując pracę z indywidualnym

przypadkiem, chcąc aby współpraca dała efekty powinien, jeśli to konieczne, nawiązać

współpracę z odpowiednimi podmiotami pomocowymi.

Kuratorzy sądowi spotykają się również z różnymi problemami utrudniającymi

im pracę z podopiecznymi. Największą trudnością dla kuratora nr 3 jest

wyprowadzenie dozorowanego na dobrą drogę. Przyczyną tego problemu są problemy

podopiecznych, takie jak: złe nawyki, zaniedbania wychowawcze, zaburzenia

zachowania i osobowości, а także środowisko w jakim żyją podopieczni.

Aby skutecznie zresocjalizować daną jednostkę ważna jest sama postawa

kuratora, musi on dążyć do zaufania dozorowanego, powinien pokazywać mu, że

rozumie jego problemy i dostrzec w nim pozytywne strony. Istotne jest też wsparcie i

pomoc ze strony najbliższych.

Głównymi obowiązkami zawodowego kuratora dla dorosłych są sprawowanie

dozoru, wykonywanie orzeczeń sądu, gdzie orzeczono karę w zawieszeniu bez dozoru,

wykonywanie kary ograniczenia wolności, przeprowadzanie wywiadów

środowiskowych, а także niesienie pomocy postpenitencjarnej oraz od niedawna dozór

elektroniczny.

42

Kurator nr 4 – mężczyzna, kurator społeczny dla dorosłych, 46 lat, pięć lat stażu

pracy.

Główne zadania kuratora społecznego dla dorosłych wynikają z ustawy, ale

ponadto zaliczyć do nich można:

sporządzanie i prowadzenie dokumentacji,

praca w terenie,

współpraca z różnymi instytucjami.

Zadania te można zrealizować w praktyce, а nawet należy za wszelką cenę do

tego dążyć, tylko trzeba chcieć. Kurator społeczny ma więcej czasu niż kurator

zawodowy, dlatego może go więcej poświęcić na realizację tych zadań.

Kurator głównie jest doradcą podopiecznego, а niekiedy mediatorem, więc rola

kuratora ogranicza się jedynie do pomocy w poprawie jakości życia dozorowanych.

Kurator nie wyręcza dozorowanych – jedynie może ich pokierować, w którą stronę

mają iść.

Najczęściej stosowaną metodą przez kuratora nr 4 jest praca z indywidualnym

przypadkiem. Uważa on, że jest to najbardziej skuteczna metoda, ponieważ daje

możliwość pełnego wglądu w życie podopiecznego i jego relacje z najbliższymi.

Swoje zdanie uzasadnia również, tym że bliskie kontakty z dozorowanymi i jego

otoczeniem pozwalają na ustalenie wspólnej drogi naprawy w zgodzie z

oczekiwaniami podopiecznego i jego najbliższych.

Rodzina zawsze jest włączona w proces resocjalizacji danego dozorowanego.

Kurator nr 4 w pracy z najbliższym środowiskiem podopiecznego podkreśla mu jak

ważna jest rodzina i że jeśli nie dla siebie to właśnie dla niej powinien się zmienić. We

współpracy z rodzinami dozorowanych kurator nr 4 nigdy nie spotkał się z

negatywnym przyjęciem z ich strony. Jest traktowany przez nich jak dobry znajomy.

Aby w pełni pomóc swoim podopiecznym kurator nr 4 współpracuje również z:

Urzędem Miasta, w celu realizacji kar ograniczenia wolności i uzyskania

pomocy postpenitencjarnej,

43

Urzędem Pracy, w celu zapoznania się z ofertami pracy i szkoleniami dla

dozorowanych.

Pewne trudności przysparzają problemy w sprawnej pracy i realizacji

określonych celów. Takim problemem, który niekorzystnie wypływa na współpracę

między kuratorem i dozorowanym jest uzależnienie podopiecznego od alkoholu.

Trudno jest zmienić mentalność alkoholika i nakłonić go do podjęcia terapii, od której

proces resocjalizacji powinien się rozpocząć.

Pomyślna resocjalizacja jednostki jest dużym sukcesem dla kuratora.

Czynnikami decydującymi o tym według kuratora nr 4 są:

same nastawienie podopiecznych – ważne aby było pozytywne i

nastawione na zmiany,

nastawienie rodziny – wsparcie z ich strony jest istotne dla każdego

dozorowanego,

sprawność warsztatowa kuratora.

Obowiązki kuratora społecznego dla dorosłych wynikają z Ustawy z dnia

27 lipca 2001 roku.

Kurator nr 5 – zawodowy kurator dla nieletnich, kobieta, lat 43, z

szesnastoletnim stażem pracy.

Zadaniami kuratora zawodowego dla nieletnich są głównie:

zbieranie informacji na temat sytuacji rodzinnej podopiecznego,

zbieranie informacji o zachowaniu wychowanka po ogłoszeniu

orzeczenia,

kontrolowanie sytuacji życiowej wychowanka: warunki bytowe, sytuacja

zdrowotna, rozwój fizyczny i duchowy,

sprawdzanie postępów w nauce,

organizowanie czasu wolnego podopiecznym,

44

kontaktowanie się i współpraca ze szkołą, do której uczęszcza

podopieczny.

Według kuratora nr 5 wszystkie te zadania kurator jest w stanie zrealizować w

pracy z podopiecznymi.

Na funkcje kuratora dla nieletnich składają się funkcja diagnostyczna,

wychowawczo-resocjalizująca i profilaktyczna.

W funkcji diagnostycznej następuje rozpoznanie i nazwanie problemów wychowanka

oraz podłoża ich powstania, głównie dzięki wywiadom środowiskowym.

Wychowawczo-resocjalizująca funkcja to sprawowanie nadzorów nad:

nieletnim w wieku 13-17 lat, który popełnił czyn karalny i przyznano mu

nadzór kuratora,

nieletnim, który został umieszczony w zakładzie poprawnym,

nieletnim, który został przedterminowo zwolniony z zakładu

poprawczego,

nieletnim do 18 roku życia, któremu grozi demoralizacja.

Funkcja profilaktyczna natomiast polega na zapobieganiu dalszej demoralizacji

jednostki oraz jego powrotowi na ścieżkę przestępstwa.

Kurator nr 5 stosuje wszystkie z podstawowych metod pracy z podopiecznymi.

Stara się poświęcać czas równomiernie na każdą z tych metod. Jednak za najbardziej

skuteczną uznaje casework, ponieważ ona najbardziej pozwala na spełnienie

wszystkich wcześniej założonych zadań.

Współpraca ze szkołą nadzorowanych w metodzie socialwork jest prowadzona przez

kuratora nr 5 systematycznie. Nauczyciele i pedagodzy chętnie udzielają potrzebnych

informacji.

Sąd zobowiązuje kuratora również do pracy z rodziną podopiecznego. Współpraca ta

jest zróżnicowana. Na ogół rodzina przyjaźnie przyjmuje kuratora, jednak w

niektórych przypadkach rodzice traktują kuratora z wrogością. Kurator nr 5 uważa, że

tylko szczera rozmowa z rodzicami może rokować sukcesy.

Gdy zajdzie potrzeba kurator podejmuje też współpracę z różnymi instytucjami i

placówkami. W przypadku kuratora nr 5 są to policja, pomoc społeczna, ośrodki

odwykowe, zakłady opiekuńczo-lecznicze, pedagodzy oraz psychiatrzy.

45

Trudnościami, które nie pozwalają na stuprocentową realizację zadań kuratora

sądowego są przede wszystkim ograniczenia czasowe, а także przeżywane przez

kuratora emocje. Jeżeli podchodzi on zbyt emocjonalnie do sprawy utrudni mu to

współpracę z wychowankiem. Innymi trudnościami są problemy podopiecznych.

Kurator nr 5 osobiście najczęściej spotyka się z chorobami psychicznymi. Współpraca

z takimi nadzorowanymi opóźnia ich powrót na dobrą drogę.

Aby resocjalizacja wychowanka mogła zaistnieć musi spełniać parę kryteriów.

Według kuratora nr 5 czynnikami, które o tym decydują to:

organizowanie nieletniemu czasu wolnego,

pomoc w rozwoju jego zainteresowań,

wyrwanie ze złego środowiska rówieśniczego.

Obowiązki zawodowego kuratora dla nieletnich można podzielić na dwie kategorie.

Pierwsza to obowiązki w postępowaniu wykonawczym, czyli przeprowadzanie

wywiadów środowiskowych, а druga w postępowaniu przygotowawczym rozumianym

jako sprawowanie nadzorów.

Kurator nr 6 – zawodowy kurator dla nieletnich, kobieta, 35 lat, z ośmioletnim

stażem pracy.

Zadaniami, które wykonują kuratorzy wymienionymi przez kuratora nr 6 są:

pomoc wychowankom w nauce lub pracy,

pomoc w rozwiązywaniu problemów osobistych,

organizowanie czasu wolnego wychowankom,

kontrolowanie zachowania w miejscach, w których przebywa

wychowanek,

polepszenie środowiska wychowawczego wychowanka,

wykształcenie w wychowanku zachowań społecznie pożądanych.

Nie wszystkie z tych zadań kurator może zrealizować w swojej pracy. Część z

nich realizuje się zawsze w stu procentach, а część niekiedy w ogóle. Dwa ostatnie

46

wymienione zadania należą do trudniejszych do zrealizowania, dlatego nie zawsze

kuratorowi udaje się je wykonać.

Rola jaką spełnia kurator dla nieletnich jest niezwykle duża. Według kuratora nr

6 kurator jest organem pomocniczym, który bierze udział w udzielaniu ochrony

prawnej małżeństwom, rodzinom i dzieciom. Kurator rodzinny sprawuje również

funkcję kontrolną, która polega na kontrolowaniu, czy wychowanek wywiązał się z

nałożonych obowiązków. Kontroluje się również zachowanie podopiecznego.

Metodą, którą kurator nr 6 stosuje najczęściej jest casework. Pozwala ona

indywidualnie podjeść do każdego wychowanka, poznać jego problemy, przyczyny

tych problemów, а także wypracować sposób ich zwalczenia.

Za pomocą tej metody kurator realizuje zadania takie jak:

motywuje wychowanka do poprawy,

stawia diagnozę, która pozwala powrócić wychowankowi na dobrą

drogę,

modyfikuje zachowania, postawy i poglądy wychowanka,

rozpoznaje i usuwa przyczyny zaburzeń zachowania.

Metody groupwork i socialwork kurator nr 6 stosuje równomiernie, jednak rzadziej niż

metodę casework.

Poprzez stosowanie metody grupowej kurator pomaga usunąć zaniedbania

wychowawcze wychowanków, czy podnieść poziom ich edukacji. Natomiast za

pomocą metody środowiskowej kuratorowi udaje się wyrwać podopiecznych ze złego

środowiska rówieśniczego, z różnych nałogów, а także polepszyć sytuację rodzinną.

Realizację tych zadań utrudniają nieraz niechęć i opór wychowanków. Jeśli sam

podopieczny nie chce się zmienić, żadna, nawet najdoskonalsza metoda nie zadziała.

W takich wypadkach należy stworzyć atmosferę zaufania między kuratorem а

wychowankiem. Takie postępowanie sprzyja również udanej resocjalizacji. Aby się

ona powiodła bardzo ważny jest szacunek kuratora do nadzorowanego, zrozumienie

dla jego problemów, ale też zmiana postawy rodziców wobec ich dziecka – okazanie

mu zainteresowania, naprawa wcześniejszych zaniedbań wychowawczych oraz

wsparcie w trakcie wykonywanych obowiązków narzuconych w nadzorze.

Obowiązkami zawodowego kuratora dla nieletnich są:

47

sprawowanie nadzorów,

kontrola zachowania podopiecznego w okresie próby,

kontrola wykonywanych obowiązków nałożonych na rodziców

podopiecznego, gdzie orzeczono ograniczenie władzy rodzicielskiej,

przeprowadzanie wywiadów środowiskowych,

sprawowanie lub kontrolowanie pracy kuratorskich ośrodków pracy z

młodzieżą.

Kurator nr 7 – społeczny kurator dla nieletnich, kobieta, lat 38, z

dziesięcioletnim stażem pracy.

Głównymi zadaniami, które kurator społeczny dla nieletnich powinien

wykonywać są organizowanie czasu wolnego nadzorowanemu, pomoc w nauce, w

ukończeniu poszczególnych szczebli nauki, usuwanie zaniedbań wychowawczych,

poprawa stosunku rodziców do wychowanka, poprawa warunków bytowych

podopiecznego.

Większość z tych zadań kuratorowi nr 7 udaje się zrealizować nadzorując

nieletnich.

Kurator dla nieletnich pełni rolę pomocnika. Ma on pomóc nadzorowanemu w

ponownym przystosowaniu się do przestrzegania zasad i norm społeczeństwa. W tym

celu wykonuje działania o charakterze wychowawczo-resocjalizującym, kontrolnym i

profilaktycznym. Polegają one na sprawowaniu nadzorów nad nieletnimi, nakładaniu

na nich określonych obowiązków, które będą dążyć do poprawy zachowania i sytuacji

życiowej podopiecznych, а także na kontrolowaniu wykonywania przez nich tych

obowiązków.

Kurator nr 7 stosuje wszystkie metody pracy z podopiecznymi. Ograniczenia

czasowe nie pozwalają na stosowanie tych metod równomiernie, dlatego najczęściej

stosowaną metodą jest casework. Jest ona najbardziej skuteczną metodą zdaniem

kuratora nr 7, ponieważ daje dokładny obraz podopiecznego, wgląd w jego problemy i

możliwość skuteczniejszego wypracowania sposobu readaptacji społecznej.

48

Metoda pracy z indywidualnym przypadkiem pozwala rozwiązać problemy, które

utrudniają prawidłowe funkcjonowanie jednostki, zmienić jego zachowanie, postawy i

poglądy na lepsze, а także na polepszenie relacji z rodziną.

Metoda groupwork, choć rzadko stosowana przez kuratora nr 7 pozwala na realizację

zadań takich jak: rozbudzanie zainteresowań nadzorowanych, usuwanie zaniedbań

edukacyjnych, współdziałanie w grupie oraz motywowanie do samodzielnego

rozwiązywania swoich problemów.

Do zadań, które powinny zostać osiągnięte poprzez stosowanie metody socialwork

należą: wykrycie przyczyn niedostosowania społecznego jednostki, doradzanie i

udzielanie pomocy rodzinie podopiecznego, poprawa stosunków nauczycieli i

rówieśników do wychowanka poprzez współprace ze szkołą, do której uczęszcza dany

nadzorowany.

W metodzie środowiskowej kurator nr 7 najczęściej współpracuje z psychologami,

pedagogami, ośrodkami odwykowymi oraz z Policją.

Nie każda praca z podopiecznym kończy się sukcesem. Istnieje wiele

ograniczeń, które utrudniają sprawną resocjalizację. Najistotniejszym problemem w

odczuciu kuratora nr 7 jest niechęć wychowanków oraz ich rodzin. Większość

rodziców, z którymi miał okazję współpracować pochodzi z biednego, destrukcyjnego

środowiska, gdzie najważniejsze jest zdobywanie dóbr materialnych, а nie

wychowywanie dzieci. Są oni negatywnie nastawieni do kuratora, traktują go z

wrogością, gdyż myślą, że chce on odebrać im dziecko.

Warunkiem udanej resocjalizacji jest przyjazne nastawienie rodziny

nadzorowanego do kuratora, gdyż ułatwia to współpracę i co za tym idzie readaptację

społeczną wychowanka. Ważne jest też, aby kurator akceptował podopiecznego takim

jaki jest, wykazywał zrozumienie dla jego problemów i szanował go.

Obowiązki, które sąd nakłada na społecznego kuratora dla nieletnich – według

kuratora nr 7 – to:

przeprowadzanie wywiadów środowiskowych,

sprawowanie nadzorów,

udział w kontaktach rodziców z dziećmi,

praca wychowawcy w ośrodku kuratorskim,

49

ciągłe podnoszenie kwalifikacji zawodowych,

współpraca z podmiotami pomocowymi,

odwiedzanie wychowanków w miejscu ich zamieszkania,

składanie sprawozdań.

50

51

ZAKOŃCZENIE I WNIOSKI

Celem moich badań było zapoznanie się z zadaniami, jakie przepisy nakładają

na kuratorów sądowych oraz sprawdzenie czy zadania te są rzeczywiście realizowane

w pracy z podopiecznymi.

Badania, które zastosowałam w niniejszej pracy pozwoliły osiągnąć te cele.

Przeprowadzone wywiady pozwalają stwierdzić, że nie wszystkie powierzone

kuratorom zadania można zrealizować w pracy z podopiecznymi. Odpowiedzi

respondentów wskazują, że większość zadań udaje się wykonać, jednak różnego

rodzaju ograniczenia znacznie to utrudniają.

Największymi problemami, które utrudniają pracę kuratora z podopiecznymi

są: niechęć dozorowanych lub nadzorowanych do współpracy, zaburzenia zachowania,

złe nawyki podopiecznych wynikające z funkcjonowania w złym środowisku,

zaniedbania wychowawcze, brak pracy i środków do życia, ograniczenia czasowe oraz

uzależnienia podopiecznych.

Z analizy odpowiedzi siedmiu kuratorów sądowych wynika, że starają się oni

realizować wszystkie zadania uregulowane przepisami, jednak w niektórych

przypadkach jest to trudne lub wręcz niemożliwe.

52

BIBLIOGRAFIA1. R. Borkowski, D. Wysocki, Instytucje wychowania resocjalizującego,

Wydawnictwo Naukowe NOVUM sp. Z o.o., Płock 2001;

2. J. Brzeziński, Elementy metodologii badań psychologicznych, PWN,

Warszawa 1984;

3. Cz. Czapów, Wychowanie resocjalizujące. Elementy metodyki i

diagnostyki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980, wyd.

2;

4. W. Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i

licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2000;

5. Z. Glapiak, Ośrodek Kuratorski w Lesznie na tle współczesnych

problemów resocjalizacji, Drukarnia i Oficyna Wydawnicza FORMAT,

Leszno 2003, wyd. 1;

6. K. Gromek, Kuratorzy sądowi – komentarz, Wydawnictwo Prawnicze

LexisNexis, Warszawa 2005, wyd. 2;

7. M. Guziuk, Podstawy metodologiczne prac promocyjnych, Fundacja

Studiów i Badań Empirycznych, Warszawa 2000, wyd. 2;

8. B. Hołyst, Wielka Encyklopedia Prawa, Wydawnictwo Prawo i

Profilaktyka Gospodarcza, Białystok-Warszawa 2000;

9. T. Jedynak, K. Stasiak (red.), Zarys metodyki pracy kuratora sądowego,

Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2010, wyd.2;

10. M. Kalinowski, Vademecum rodzinnego kuratora sądowego, Instytut

Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1984;

11. U. Kalina-Prasznic (red.), Encyklopedia prawa, Wydawnictwo C.H.

Beck, Warszawa 2007;

12. M. Kopeć-Chrościcka, Kurator sądowy. Zadania profilaktyczne i

resocjalizacyjne, WSP im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa 1984;

13. Z. Krzysztoszek, Uwarunkowania, założenia i metody badań

pedagogicznych, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa

1977, wyd. 1;

53

14. K. Kuberska-Gaca, A. Kościńska, Metodyka pracy kuratora sądowego i

opiekuna społecznego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w

Częstochowie, Częstochowa 1986, wyd. 1;

15. M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna

Wydawnicza Impuls, Kraków 2003;

16. M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1982;

17. M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych,

Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2006;

18. J. Majer, Zostań kuratorem, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1984,

wyd. 1;

19. W. Okoń, Słownik Pedagogiczny, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

Warszawa 1984 wyd. 3;

20. R. Opora, Rola sędziów i kuratorów w resocjalizacji nieletnich,

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006;

21. Z. Ostrihanska, A. Greczuszkin, Praca z indywidualnym przypadkiem w

nadzorze rodzinnego kuratora sądowego, Wydawnictwo Norbertinum,

Lublin 1999;

22. A. Paszkiewicz, Podmiotowe traktowanie wychowanka w pracy

rodzinnego kuratora sądowego, Wydawnictwo Norbertinum, Lublin

2006;

23. T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak, Warszawa

1995, wyd. 2;

24. T. Pilch, T.Bauman , Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe

i jakościowe, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2001;

25. K. Pospiszyl, M. Konopczyński, Resocjalizacja – w stronę środowiska

otwartego, Wydawnictwo Pedagogium, Warszawa 2007;

26. K. Pospiszyl, Resocjalizacja nieletnich. Doświadczenia i koncepcje,

Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990;

27. L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia

teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Wydawnictwo Akademii

Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2001;

54

28. Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Wydawnictwo

Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1984;

29. B. Stańko-Kawecka, Prawne podstawy resocjalizacji, Kantor

Wydawniczy Zakamycze, Zakamycze 2000;

30. J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, wyd. Śląsk sp.

z o.o. Wydawnictwo Naukowe, Katowice 1999;

31. J. Śpiewak, Kurator sądowy w postępowaniu karnym wykonawczym.

Poradnik dla sprawujących dozory, Wydawnictwo Prawnicze,

Warszawa 2000;

32. B. Urban, J.M. Stanik, Resocjalizacja, t. 2, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 2008;

33. B. Zinkiewicz (red.), Współczesna kuratela sądowa, Wydawnictwo

Górnośląskie Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Augusta Hlonda,

Mysłowice 2006;

34. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks karny wykonawczy

(Dz.U.1997.90.557);

35. Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. o kuratorach sądowych

(Dz.U.2001.98.1071).

55

ZAŁĄCZNIKI

KWESTIONARIUSZ WYWIADUZ kuratorami sądowymi

Dane ogólne

1. Płeć

2. Wiek

3. Jaki jest Pana/Pani staż pracy?

4. Jaki jest Pana/Pani stopień zawodowy?

5. Jaki jest Pana/Pani profil ukończenia studiów wyższych?

6. Czy ukończył Pan/Pani studia wyższe? Jakie doświadczenia w działalności

resocjalizacyjnej, opiekuńczej lub wychowawczej miał Pan/Pani przed

zostaniem kuratorem społecznym?

7. Jakie były powody podjęcia przez Pana/Panią pracy w zawodzie kuratora

sądowego?

Dlaczego kurator sądowy dla dorosłych/dla nieletnich?

Zadania kuratorów sądowych i ich skuteczność

8. Jakie są Pana/Pani główne zadania jako kuratora zawodowego dla

dorosłych/nieletnich?

9. Czy wszystkie te zadania można zrealizować w praktyce? Czy teoria pokrywa

się z praktyką?

10. Jakie funkcje/jaką rolę spełnia kurator dla dorosłych/nieletnich?

11. Podstawowe metody pracy kuratora sądowego to casework, groupwork i

network. Czy stosuje Pan/Pani te metody?

Czy wszystkie z nich?

Czy pozwala na to czas?

12. Którą z tych metod stosuje Pan/Pani najczęściej? Dlaczego?

56

13. Która z tych metod jest Pana/Pani zdaniem najbardziej skuteczna/przydatna w

pracy z podopiecznymi? Dlaczego?

14. Jakie wcześniej założone zadania realizuje się poprzez te trzy metody?

15. Jak ocenia Pan/Pani efektywność tych trzech metod? Czy spełniają one swoje

zadania?

16. Jakie są Pana/Pani główne obowiązki jako kuratora sądowego sprawującego

dozór/nadzór nad daną osobą?

17. Co Pana/Pani zdaniem decyduje o pomyślnej resocjalizacji podopiecznych?

Praca z podopiecznymi i stosunek do niej

18. Jak ocenia Pan/Pani pracę z podopiecznymi?

Jakie trudności niesie za sobą praca kuratora sądowego dla osób

dorosłych/nieletnich? Z jakimi problemami w pracy z podopiecznymi spotyka

się Pan/Pani najczęściej?

19. Czy wszyscy podopieczni, z którymi miał Pan/miała Pani okazję pracować

chętnie podejmują współprace? Czy przychodzi im to z trudem, oporem?

20. Czy Pana/Pani zdaniem, kurator sądowy powinien nie tylko wykonywać

orzeczenia sądu, ale także być – w relacjach z podopiecznymi – nauczycielem,

pedagogiem, mentorem, doradcą i opiekunem? Czy podchodzić do spraw

wyłącznie zawodowo?

Współpraca kuratora ze szkołą, rodziną, instytucjami, placówkami

21. Czy jako kurator dla dorosłych często współpracuje Pan/Pani z rodziną

podopiecznego? Jak wygląda ta współpraca? Czy łatwo się ją nawiązuje? Jak

rodzina do Pana/ Pani podchodzą?

22. Jak wygląda współpraca kuratora dla nieletnich ze szkoła? Czy jest

systematyczna? Czy nauczyciele chętnie współpracują?

57

23. Jak wygląda współpraca kuratora rodzinnego z rodziną podopiecznego? Jak

podchodzą do Pana/Pani rodzice?

Jakie zadania są przez to realizowane?

24. А jak wygląda współpraca z instytucjami, placówkami? Z jakimi najczęściej?

Dagmara Lec Gdynia, dnia 04.05.2011r.

58

Imię i nazwisko

9771 Numer albumu

OŚWIADCZENIE

Oświadczam, że przedłożoną do egzaminu dyplomowego pracę pt. „Zadania

kuratora sądowego wynikające z przepisów а stan faktyczny” kończącą studia

licencjackie napisałam samodzielnie. Przy wykonywaniu pracy nie zlecałam jej

opracowania ani żadnej jej części innym osobom, jak też nie skopiowałam cudzych

opracowań i przestrzegałam postanowień Ustawy z dnia

4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Ponadto oświadczam, iż treści zaczerpnięte z literatury przedmiotu są

oznaczane w tekście oraz w przypisach w sposób ogólnie przyjęty dla prac

naukowych.

Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że gdyby powyższe oświadczenie

okazało się nieprawdziwe, jestem świadoma zasadności cofnięcia decyzji o wydaniu

mi dyplomu.

Wyrażam zgodę na udostępnianie mojej pracy dyplomowej czytelnikom

zgodnie z regulaminem Biblioteki AMW.

....................................................... podpis osoby składającej oświadczenie

STRESZCZENIE

59

I. Tytuł pracy dyplomowej w języku polskim

Zadania kuratora sądowego wynikające z przepisów а stan faktyczny.

II. Tytuł pracy dyplomowej w języku angielskim

Tasks of probation officer consequential from rules of law and actual state.

III. Główne cele

Celem moich badań jest zapoznanie się z zadaniami, które powierza się kuratorom

sądowym w sprawowanych przez nich nadzorach i dozorach a także sprawdzenie, czy

zadania kuratorów zawarte w przepisach są rzeczywiście realizowane.

IV. Metody badawcze wykorzystane w pracy

W niniejszej pracy wykorzystałam metodę indywidualnych przypadków.

V. Wyniki pracy

Przeprowadzone przeze mnie badania za pomocą techniki wywiadu pozwoliły

zrealizować założone cele mojej pracy. Dowiedziałam się czy zadania, regulowane

przepisami są faktycznie wykonywane przez nich w praktyce. Wywiady z kuratorami

dowiodły, że nie wszystkie z zadań ujętych w przepisach kuratorzy są w stanie

osiągnąć. Według badań większość z nich można zrealizować, jednak są sytuacje,

które to utrudniają lub nawet uniemożliwiają.

60