Wymagania techniczne normy PN-EN ISO/IEC 17025 w...

Wymagania techniczne normy

PN-EN ISO/IEC 17025

w praktyce laboratoryjnej -4

Miarodajność wyników badań

Dr inż. Piotr Pasławski 2012

WALIDACJA A MIARODAJNOŚĆ

1

Miarodajny – „taki, któremu można wierzyć”

Środki zabezpieczenia wiarygodności

Wykształcenie

Doświadczenie

Szkolenia

Środki techniczne Personel

Warunki lab.

Aparatura

Wzorce

Weryfikacja

Materiały

kontrolne

Metodologia

Badania PT

Audyty

2

Piotr Pasławski

Stanowisko Wykształcenie Doświadczenie

Kierownik pracowni

ICP – metodyk

ICP – operator

FAAS – operator

Przygotowanie próbek

Metody klasyczne spec.

Chemik organik

Wyższe chem.

Wyższe chem.

Wyższe chem.

Wyższe chem.

Średnie chem.

Wyższe chem.

Wyższe chem.

3 lata

2 lata w ICP

1 rok w ICP

1 rok w FAAS

0,5 roku

0,5 roku

1 rok różne

metody organ.

Wymagania dla pracowników laboratoriów kontraktowych

(wg US EPA CLP)

Piotr Pasławski

3

Szkolenia personelu

System jakości wg PN-EN ISO/IEC 17025

Walidacja/weryfikacja metod badawczych

Podstawy sterowania jakością, korzystanie z materiałów

odniesienia i badań biegłości

Sposoby szacowania niepewności pomiaru

Elementy metrologii

Technika pracy z literaturą naukową i techniczną, korzystanie

z internetu

Doskonalenie w technicznym języku angielskim

Doskonalenie w technikach analitycznych

Ważnym elementem jest planowanie merytoryczne szkoleń

4

Piotr Pasławski

Warunki laboratoryjne

Przestrzeń i jej organizacja

Malowanie ścian i pokrycie podłogi

System nawiewu i klimatyzacji

Instalacje wodno kanalizacyjne

Zapobieganie kontaminacji (rozgraniczenie stref pracy)

Utylizacja ścieków i odpadów

Zabezpieczenie BHP

Pomieszczenia współpracy z klientem

Systemy komunikacji elektronicznej (system LIMS)

Systemy przechowywania próbek

Łańcuch nadzoru

5

Piotr Pasławski

Aparatura

Planowanie zakupów

Przygotowanie specyfikacji

Realizacja zakupu

Ocena dostawy

Kontrola odbioru

Wzorcowanie zewnętrzne jeżeli wymagane

Szkolenia w obsłudze (serwisowe, aplikacyjne)

Ustalenia kontroli jakości

Plan serwisowania

Włączenie w system komunikacji elektronicznej

Nadzór nad systemem elektronicznym

Planowanie zakupu części zamiennych i zużywalnych

6

Piotr Pasławski

Oznaczenia Aparatura Ilość

aparatów

Ilość

aparatów

Ilość

aparatów

Liczba próbek

100/mies.

Liczba próbek

200/mies.*

Liczba próbek

300/mies.*

Metale

Metale

Hg

CN

ICP

GFAAS

CVAAS

SPF

1

1

1

1

1

2

2

2

1+1**

2+1**

2+1**

2+1**

* Wymagane podstawowe części zapasowe; ** aparat zapasowy

Zabezpieczenie aparaturowe wymagane przez US EPA dla

laboratoriów kontraktowych (CLP)

Piotr Pasławski

7

Baza wzorców i materiałów odniesienia

Wzorce do kalibracji (jakość certyfikatów)

Wzorce do kontroli kalibracji (inna baza) i do stosowania w

metodzie dodatku wzorca

Matrycowe Certyfikowane Materiały Odniesienia (ang. CRM)

Czyste Matryce

Materiały Odniesienia z porównań międzylaboratoryjnych

Domowe Materiały Odniesienia (ang. IHRM)

Kontrolne Próbki Laboratoryjne

Problemy do rozwiązania:

planowanie zakupów

ocena dostaw (jakość certyfikatów)

rejestracja, przechowywanie i nadzór nad materiałami

8

Piotr Pasławski

Czyste gleby – niezanieczyszczone czyste matryce

glebowe (tła glebowe): (6 x CRM)

Clean Sandy Soil CLNSOIL-1 (piaszczysta)

Clean Clay Loam CLNSOIL-2 (ił gliniasty)

Clean Sandy Soil CLNSOIL-3 (piaszczysta)

Clean Sand CLNSAND-4 (piasek czysty)

Clean Clay CLNSOIL-5 (ił)

Clean Loam Soil CLNLOAM-6 (ił gliniasty)

Przykład certyfikowanych materiałów odniesienia

próbek stałych (ang. CRM)

Piotr Pasławski

9

Trace metals – Sewage Amended Soil (gleba wzbogacona osadem – pH 7,59)

Trace Metals – Sandy Loam 2 (ił piaszczysty – pH 2,96)

Trace Metals – Sandy Loam 3 (zanieczyszczona odpadami – pH 9,76)

Trace Metals /Cyan - Loam 5 (zanieczyszczona odpadami – pH 7,79)

Trace Metals – Sandy Loam 7 (średnio zanieczyszczona – pH 7,40)

Trace Metals – Loam Sandy 1


Trace Metals – Sandy Loam 9 (lekko zanieczyszczona – pH 4,29)



Trace Metals – Loam Sandy 2 (średnio zanieczyszczona – pH 6,54)

Naturalne matrycowe CRM

Metale śladowe – Gleby: (24 x CRM)

Piotr Pasławski

10

Metale śladowe – Osady (6 x CRM)

Metale śladowe – Osady przemysłowe (8 x CRM)

Metale ekstrahowane wodą królewską –

Gleby / Osady / Szlamy (12 x CRM)

Metale ekstrahowane metodą TCLP (16 x CRM)

(ang. Toxicity Characteristic Leaching Procedure)

Naturalne matrycowe CRM

Piotr Pasławski

11

Co to jest walidacja?

Proces ustalania charakterystyki wykonania i

ograniczeń metody badawczej oraz identyfikacja

wpływów mogących zmieniać tę charakterystykę

Ustalenie jakie anality mogą być oznaczane w

jakich matrycach i w obecności jakich interferencji

Ustalenie jaki poziom precyzji i dokładności można

uzyskać w wybranych warunkach wykonania

Piotr Pasławski

12

Co to jest walidacja?

Proces weryfikacji metody czy jest ona przydatna do

określonego celu, tzn. czy można ją użyć do

rozwiązywania określonych problemów

analitycznych

W tym rozumieniu metoda musi być „odpowiednia

do określonego celu”

Walidacja metody nie jest tylko procesem

ustalania parametrów wykonawczych metody!!!

Piotr Pasławski

13

wg Wenclawiak B., Koch, Hadjicostas – „Quality

Assurance in Analytical Chemistry – Training and

Teaching”, 2003.

1. Sprawdzenie przydatności metody do określonego

celu

2. Uzyskanie istotnych dla metody informacji:

- stosowalność do badanego rodzaju próbek

- wymagana precyzja

(rozrzut analiz próbek podwójnych)

- błąd systematyczny metody („bias”)

- specyficzność metody

Walidacja metody analitycznej

Piotr Pasławski

14

3. Źródła wiedzy o metodzie analitycznej:

- normy ISO,

- normy krajowe,

- uznane normy międzynarodowe (US EPA, ASTM),

- regulacje prawne (ustawowe wymogi),

- uznane publikacje naukowe.

4. Wszystkie metody wymagają walidacji/weryfikacji przed

użyciem (należy udowodnić, że metoda daje

satysfakcjonujące wyniki w naszym laboratorium).

Wymagania EPA napisanie procedury (ang. SOP) dla metody znormalizowanej

Piotr Pasławski

Walidacja metody analitycznej c.d.

15

„Nie przyjmuj, że metoda opublikowana musi być przydatna do

twojego celu”!!!

Standardy jakości:

ISO 9001:2000, ISO/IEC 17025:2005, GLP

Piotr Pasławski

16

Podstawy VAM - Valid Analytical Measurement Walidacja pomiaru analitycznego - 10 przykazan

1. Pomiary powinny być wykonywane zgodnie z

wymaganiami

2. Metody i wyposażenie powinny być przydatne do

określonego celu

3. Personel wykonujący badania powinien być

wykwalifikowany i kompetentny dla danego celu

4. Techniczne możliwości laboratorium powinny być

regularnie i niezależnie sprawdzane

Piotr Pasławski

17

‚

5. Pomiary wykonywane w jednym określonym miejscu

powinny być zgodne z wykonywanymi w innym

miejscu

6. Laboratoria wykonujące pomiary powinny mieć

dobrze zdefiniowane procedury QC i QA

7. Wyniki powinny być przydatne dla klienta

8. Kontrola jakości powinna działać w każdym dniu

pracy !!!

9. System zapewnienia jakości powinien zabezpieczać

efektywność QC

10. System walidacji (VAM) ma na celu jakość wyników

analitycznych

Piotr Pasławski

18

Co jest ważne w zapewnieniu jakości ?

1. Powody analizy

2. Określenie co to jest jakość?

3. Kontrola jakości jako efekt

zapewnienia jakości

4. Wzorce jakości

5. Program walidacji pomiarów

analitycznych

Piotr Pasławski

19

Powody analizy

Porównanie z wymaganiami zarządzeń

Porównanie z wymaganiami kontroli produkcji

Powody prawne

(np. pomiar zawartości alkoholu we krwi)

Jako część prac poszukiwawczych

Długotrwały monitoring

(np. poziomu metali w żywności)

Testy przesiewowe do podjęcia decyzji

Piotr Pasławski

20

Co to jest jakość ?

Zgodność z wymaganiami

Przydatność do określonego celu

Dążenie do unikania błędnych wyników

Uzyskiwanie wyników zgodnych z

potrzebami klienta!

Piotr Pasławski

21

Potrzeby jakości

Sądowe (badanie dowodów dochodzeniowych)

Handlowe (standardy wyrobów)

Zdrowotne

(badanie zanieczyszczeń wody do picia)

Środowiskowe (budownictwo mieszkaniowe na

terenach zanieczyszczonych)

Badawcze (odkrywanie nowych materiałów)

Piotr Pasławski

22

Koszty złej analizy

Konieczność powtórzenia analizy

Utrata produktu

Oficjalne dyskusje i akcje

Publiczne zdrowie

Złe komentarze prasowe

Utrata zaufania klienta

Utrata zaufania jednostki akredytującej

Piotr Pasławski

23

Procedury kontroli jakości

Analiza ślepych próbek

Analiza wzorców i matrycowych

materiałów odniesienia

Analiza próbek kontroli jakości QC

(karty kontrolne)

Analizy powtórzonych próbek

Piotr Pasławski

„Lepiej sprawdzać niż korygować” !!!

24

Kluczowe aspekty zapewnienia jakości

Praca w odpowiednich warunkach

środowiskowych

Ciągłe szkolenie personelu i zwiększanie

jego kompetencji

Procedury postępowania z próbkami i

zapisy

Metody zwalidowane i udokumentowane

Stosowanie odpowiedniego i regularnie

konserwowanego wyposażenia

Prawidłowa kalibracja wyposażenia (spójna

z wzorcami krajowymi i międzynarodowymi) 25

Stosowanie certyfikowanych materiałów

odniesienia

Używanie odpowiednich odczynników

Posiadanie procedur zatwierdzania

i raportowania wyników

Nadzór nad zapisami (książki pracy, księgi

przyrządów itd.)

Posiadanie procedur wyjaśniania pomyłek

Regularne audyty i przeglądy jakości

procedur

Piotr Pasławski

Kluczowe aspekty zapewnienia jakości c.d.

26

Posiadanie niezależnych instrumentów

zapewnienia kompetencji zawodowych

(udział w porównaniach)

Regularne zewnętrzne audyty systemu jakości

Procedury muszą zapewnić, że badana próbka

będzie się przemieszczała zgodnie z

ustalonym systemem (łańcuch nadzoru)

Cały personel mający do czynienia z próbką

musi być łatwo identyfikowalny

Zapisy z nadzoru nad próbkami muszą być

przechowywane

Piotr Pasławski

Kluczowe aspekty zapewnienia jakości c.d.

27

Nadzór nad próbkami i dokumentacją

Łańcuch ewidencji i nadzoru

Przyjęcie

opisanie/przegląd/przekazanie

przygotowanie/analiza

raportowanie

przechowywanie w okresie reklamacji

likwidacja

Piotr Pasławski

wg LGC Valid Analytical Measurement (VAM), 2006 28

Przydatność do określonego celu – widziana przez

klienta

Pomiary analityczne powinny być zadawalające i

zgodne z wymaganiami

Pomiary analityczne powinny być wykonywane z

użyciem metod i wyposażenia na którym były

testowane i stwierdzono ich przydatność dla

określonego celu

Personel wykonujący pomiary analityczne powinien

być wykwalifikowany i kompetentny oraz zobowiązany

do udowodnienia, że może wykonać analizę właściwie

Piotr Pasławski

29

Przydatność do określonego celu – widziana przez

klienta c.d.

Laboratorium powinno być poddawane regularnie

niezależnej ocenie technicznej

Pomiary analityczne wykonywane w jednej

lokalizacji powinny być porównywalne z uzyskanymi

gdziekolwiek indziej

Laboratorium wykonujące pomiary analityczne

powinno mieć dobrze zdefiniowaną kontrolę jakości

oraz procedury zapewnienia jakości

wg Wenclawiak B., Koch, Hadjicostas – „Quality

Assurance in Analytical Chemistry – Training and

Teaching”, 2003. Piotr Pasławski

30

Nowoczesna norma jak przykład metody

zwalidowanej

CEN/BT TF 151:2007 Szlamy, oczyszczone odpady

biologiczne i gleby – Oznaczanie suchej masy –

Metoda wagowa

Piotr Pasławski

32

Spis treści normy – wybrane punkty

Wstęp: Rodzaje próbek dla których norma została

zwalidowana

p. 6 Interferencje i źródła błędów

p. 10 Zapewnienie jakości w całej procedurze

p. 10.1 Kontrola jakości

p. 12 Dane precyzji metody

Aneks:

A.1 Charakterystyki wykonalności

A.1.3 Wyniki porównania międzylaboratoryjnego

Norma ma 14 stron

Piotr Pasławski

32

Materiały dla których została zwalidowana norma

Materiał Zwalidowany dla danego typu

próbek (matryc)

Odniesienie

Szlam 9 próbek szlamu

Szlamy komunalne

EN 12880:2000, Annex A

Projekt - Westfalia

Gleba Próbki gleb

Gleba wzbogacona szlamem

ISO 11465:1993

Projekt - Barcelona

Gleba wraz z

uprawianymi

roślinami

Gleba nawożona kompostem i

domowymi szlamami

EN 13040:1999, Annex B

Odpady

biologiczne

Świeży kompost Projekt - Wiedeń

Odpady Zanieczyszczona gleba szlamami EN 14346:2006

Próbki bazujące na: szlamach ciekłych, półciekłych i stałych, wszystkich

typach gleb powietrznie suchych i wilgotnych, osadach i przetworzonych

odpadach biologicznych

Piotr Pasławski

33

Interferencje i źródła błędów

1. Możliwość zmian chemicznych w próbkach podczas procesu

suszenia (absorpcja dwutlenku węgla, działanie redukujące

tlenu)

2. Możliwość utraty lotnych składników podczas ogrzewania

próbki

3. Szybkie sorbowanie wody przez próbki wysuszone przy

zawartości suchej masy 30 %

4. Możliwość rozkładu substancji organicznej przy dużych

zawartościach >10% w specyficznych rodzajach gleb

torfowych

5. Pewne minerały mogą tracić wodę krystalizacyjną w

temperaturze 105 0C

Piotr Pasławski

34

Kontrola jakości

Jedna próbka analizowana podwójnie w każdej serii.

Przy występowaniu niepewności co do homogeniczności i

zachowania próbek może być konieczność zwiększenia ilości

próbek kontrolnych.

Dane precyzji

Typowa granica powtarzalności (r) - 0,5%

Zakres obserwowany 0,2 – 1,1 (%)

Typowa granica odtwarzalności (R) – 1,4%

Zakres obserwowany 0,4 – 1,7 (%)

Piotr Pasławski

35

Rodzaje próbek analizowane podczas porównania

międzylaboratoryjnego

Rodzaj próbek /

granulacja

Typy badanych materiałów

Szlam 1 (0,5 mm) Mieszanka 1 szlamów komunalnych z Niemiec

Szlam 2 (0,5 mm) Mieszanka 2 szlamów komunalnych z Niemiec

Kompost 1 (<2 mm) Świeży kompost z Austrii

Kompost 2 (<2 mm) Kompost z Niemiec

Gleba 1 (<2 mm) Wzbogacona szlamem gleba z Niemiec

Gleba 1 (<2 mm) Gleba rolnicza z Anglii

Piotr Pasławski

36

Wyniki porównania międzylaboratoryjnego

dla oznaczeń suchej masy (%)

Matryca Średnia

%

sr (%) sR (%) r R Liczba

lab.

Szlam 1 96,57 0,34 0,63 0,93 1,70 22

Szlam 2 95,47 0,24 0,51 0,65 1,36 27

Kompost 1 93,72 0,15 0,51 0,40 1,33 24

Kompost 2 91,73 0,42 0,59 1,07 1,50 24

Gleba 1 95,28 0,14 0,41 0,35 1,10 24

Gleba 2 98,39 0,08 0,14 0,22 0,37 22

Piotr Pasławski

37

Etapy procedury poddawane walidacji:

I. Przygotowanie wstępne próbki i

przechowywanie próbki przed i po analizie

II. Badanie wydajności ekstrakcji próbki

- stabilność roztworów wzorcowych, ekstraktów,

próbek itp.

- odzysk

Piotr Pasławski

Przykład sposobu walidacji

Metoda oznaczania pestycydów w żywności i karmie metodą GC-ECD

po ekstrakcyjnym wydzieleniu analitu i oczyszczaniu ekstraktu

38

Etapy procedury poddawane walidacji c.d.:

III. Wykonanie pomiaru

- efekty matrycowe

- granica wykrywalności

IV. Możliwość zastosowania metody do pracy

rutynowej

- dostosowanie metody do nowych matryc

- dostosowanie metody do nowych związków

- dostosowanie metody do nowych wykonawców i

innych laboratoriów

Piotr Pasławski

39

I. Przygotowanie wstępne próbek

m Stabilność analitu

Poziom zawartości: 5 x dolne stężenie kalibracji

Analiza: minimum 5 próbek każdej matrycy przed i

po przygotowaniu

Kryterium: brak znaczących strat po przygotowaniu

(P=0,05)

UWAGA: walidacja ma być specyficzna dla analitu

i/lub matryc

Piotr Pasławski

40

I. Przygotowanie wstępne próbek c.d.

m Homogeniczność analitu


Analiza: minimum 5 próbek każdej matrycy po

przygotowaniu

Kryterium: uzyskane RSD minimum 15%

UWAGA: walidacja ma być wystarczająca dla

analitu lub matryc o podobnych cechach fizycznych

Piotr Pasławski

41

II. Przechowywanie próbek

m Stabilność analitu


Analiza: minimum 5 próbek w różnym czasie

Kryterium: brak znaczących strat (P=0,05)


i/lub matryc

Piotr Pasławski

42

III. Ekstrakcja próbek

m Wydajność ekstrakcji


Analiza: minimum 5 analiz próbki materiału

odniesienia lub 5 analiz próbki z dodatkiem analitu

lub 5 analiz próbki analizowanej metodą badaną i

metodą odniesienia

Kryterium: średnia z analiz na poziomie ufności

95%

Dla metody półilościowej średnia z analiz na

poziomie ufności 99%


i/lub matryc

Piotr Pasławski

43

IV. Oczyszczanie ekstraktu i oznaczenie

analitów

m Specyficzność wykrywalności analitu


Analiza: minimum 5 analiz próbki ślepej

Kryterium: identyfikacja równoległa metodą GC-MS

Piotr Pasławski

44


analitów

m Kalibracja i zakres analityczny

Poziom zawartości: od dolnego stężenie kalibracji

do maksymalnego stężenia kalibracji

Analiza: minimum 3 analizy wzorca na 3

poziomach stężeń (lub 5 dla kalibracji nieliniowej),

minimum w dwóch dniach

Kryterium: odpowiednia dokładność i precyzja

UWAGA: walidacja ma wykazać odtwarzalność

kalibracji

Piotr Pasławski

45


analitów c.d.

m Dokładność i precyzja

Poziom zawartości: dolne stężenie kalibracji i

dopuszczalna zawartość normatywna

Analiza: minimum 5 analiz na każdym poziomie dla

każdego analitu i dla reprezentatywnych

stosowanych matryc

Piotr Pasławski

46


analitów c.d.

m Dokładność i precyzja c.d.

Kryterium akceptacji odzysku:

Dla metody ilościowej średni odzysk z RM:

7-110% przy RSD 10%

(99% poziom ufności),

Dla metody półilościowej średni odzysk z RM:

50-120% przy RSD 25%

lub 20-150% przy RSD 10%

(wszystko dla poziomu ufności 99%)

Piotr Pasławski

47


analitów c.d.

m Stabilność analitu w ekstrakcie i wzorcach

Poziom zawartości: dolne stężenie kalibracji i

dopuszczalna zawartość normatywna

Analiza: minimum 5 analiz w różnym czasie i dla

różnych stosowanych matryc

Kryterium: brak znaczących zmian (P=0,05)

UWAGA: dobranie czasu według potrzeb

Piotr Pasławski

48

wg Hill A.R.C., Reynolds S.L. (1999) – Guidelines for in-house validation

methods for pesticide residues in food and animal feeds. Analyst, 124,

953-958.

- liczba punktów kalibracyjnych

- wzorzec podstawowy (certyfikaty)

- sporządzanie roztworów pośrednich

- współczynnik korelacji i nachylenie krzywej

- częstotliwość kalibracji

- sprawdzanie krzywej (liczba punktów)

- kontrola kalibracji (punkt środkowy, wzorzec z

innej bazy)

- sprawdzanie roztworów kalibracyjnych

- niepewność kalibracji

Piotr Pasławski

49

Problemy sporządzania krzywej kalibracyjnej

Sporządzanie krzywej kalibracyjnej

RSD>10%; S/N>20

S/N>2

nachylenie

Stosunek sygnału do tła

Zakres

roboczy

Zakres

liniowy

Stężenie

O

d

p

o

w

i

e

d

ź

50 Piotr Pasławski

RSD (%)* Minimalna liczba punktów

kalibracyjnych

0 - <2 1**

2 - <10 3

10 - <25 5

>25 7

Minimalna ilość wymaganych punktów kalibracji

wg US EPA Quality Control Requirements, 1996.

(Rushneck et al. 1987, Procedings of Tenth Annual Analytical Symposium, USEPA:

Washington, DC)

* określone podczas testu liniowości

** dla krzywej przechodzącej przez punkt (0,0)

Piotr Pasławski

51

Kalibracja – strategia

1. Kalibracja podstawowa lub kalibracja przyrządu

Kalibracja w oparciu o czyste roztwory wzorcowe bez

uwzględnienia przygotowania próbek

Prosta i tania metoda do zastosowania ilościowego jeżeli

składniki matrycowe nie zmieniają znacząco nachylenia i

przesunięcia krzywej kalibracji. Z reguły metoda jest

bardziej precyzyjna niż przy włączeniu etapu

przygotowania próbek

Piotr Pasławski

52

Kalibracja – strategia c.d.

2. Kalibracja z uwzględnieniem materiału matrycy

Roztwory wzorcowe są oparte o sztucznie przygotowaną

matrycę nie zawierającą analitu

Metoda zbliżona do kalibracji podstawowej, nie zawiera

etapu przygotowania próbki

Piotr Pasławski

53

Kalibracja – strategia c.d.

3. Kalibracja całej procedury.

Roztwory wzorcowe przygotowane na

reprezentatywnej matrycy w celu oceny ewentualnej

zmiany nachylenia i przesunięcia krzywej kalibracji

Ten typ kalibracji zawiera etap przygotowania próbek!!

54 Piotr Pasławski

Matryca próbki A

Matryca wzorców

Stężenie

Sygnał

Matryca próbki B

Wpływ matrycy próbki na przebieg krzywej kalibracji

Wpływ na

sygnał X

Piotr Pasławski

Wpływ rotacyjny

Wpływ translacyjny

55

Piotr Pasławski

Element kalibracji Częstotliwość Kryterium akceptacji

Wstępna kalibracja: ślepa

próbka + 5 wzorców

W dniu pomiaru 0,995 wsp. korelacji

Weryfikacja kalibracji Po wstępnej

kalibracji

90-110 %

Kontynuacja weryfikacji

kalibracji

Co 10 próbek 90-110 %

Ślepa próba Po weryfikacji < wymaganej

wykrywalności (5 mg/L)

Weryfikacja wymaganej

granicy wykrywalności

(wzorzec < 2 x G.W.)

Po kontynuacji

weryfikacji

kalibracji

80-120 %

Kalibracja metody spektrofotometrycznej oznaczania

ChZT wg EPA Method 410.4 (1999)

Zakres kalibracji 3 – 900 mg/L 56



próbka + 3 wzorce

W dniu pomiaru 0,995 wsp. korelacji


kalibracji

90-110 %


kalibracji

Co 10 próbek i na

końcu

GFAAS: 90-110 %

RPD <5 %

FAAS: 85-115 %

Ślepa próba kalibracji Po weryfikacji

kalibracji

< G.W.

Kontynuacja ślepej próby

kalibracji

Co 10 próbek <G.W.

Kalibracja metody FAAS i GFAAS wg Method SW-846

7000 Series (2006)

Piotr Pasławski

RPD – rozstęp w % www.epa.gov/region09/qa/datatables.html

57



próbka + 1 wzorzec

W dniu pomiaru 0,995


kalibracji

90-110 %


kalibracji

Co 10 próbek i na

końcu

90-110 %

Ślepa próba Po weryfikacji < wymaganej

wykrywalności

Weryfikacja wymaganej

granicy wykrywalności

(wzorzec < 2 x G.W.)

Po kontynuacji

weryfikacji

kalibracji

65-135 %

spodziewanego

stężenia

Kalibracja metody ICP-OES

wg EPA Method 200.7 (2001)

Piotr Pasławski

58

Element kalibracji /

kontroli jakości

Częstotliwość Kryterium akceptacji

Wzorcowanie pehametru Wstępnie Zgodnie z zaleceniem

producenta

Kalibracja Przed pomiarem Minimum dwa wzorce

(< 0,05 jed. pH)

Kontrola buforem Co 10 próbek <0,1 jed. pH

Kontrola temperatury

próbki

Każda próbka Różnica temp. buforu i

próbki < 20C

Próbka podwójna 1 próbka w serii <0,1 jed. pH

Kalibracja i kontrola jakości metody potencjometrycznej

pomiaru pH wg SW-846 Method 9045 (2000)

Piotr Pasławski

59

Analit Metoda

**

Kalibracja Odzysk

%

Precyzja Odzysk

bieżący

Precyzja

bieżąca

G.O.

NH4 SPF 3 81-121 20% 79-123* 22% 50µg/L

Cl Miar. 3 92-108 7,6% 92-108 8,4% -

CN SPF 3 65-129 32% 62-132 35% 60µg/L

pH Poten. 2 - 2,2% - 2,4% -

TKN SPF 5 78-122 22% 76-124 24% 50µg/L

NO3 SPF 5 77-125 24% 75-127 26% 0,1 mg/L

As HGAA 3 71-127 28% 66-130 31% 2µg/L

As GFAA 5 82-118 18% 80-120 20% 5µg/L

Hg CVAA 3 77-121 22% 75-123 24% 0,2µg/L

Pb FAAS 3 87-113 13% 86-114 14% 40µg/L

Pb GFAA 3 84-116 16% 82-118 18% 5µg/L

Przykład „Planu kontroli jakości dla składników analizowanych” Wg EPA ATP Protocol for Organic and Inorganic Analytes (1999)

* dodatek wzorca do próbki; ** metody referencyjne

Piotr Pasławski

60

Piotr Pasławski

Kontrola jakości Częstotliwość Kryterium

akceptacji

Ślepa próba metody 1 próbka w serii

(do 20 próbek)

< G.W.

Próbka podwójna 1 próbka w serii

(do 20 próbek)

RPD < 20 %

Obciążenie matrycy (dodatek

wzorca do próbki)

1 próbka w serii

(do 20 próbek)

85-115 %

Materiał odniesienia (2 poziomy

zawartości)

1 próbka w serii

(do 20 próbek)

85-115 %

RPD – rozstęp w % RPD = (x1 - x2) / [ (x1 + x2) / 2]

Kontrola jakości procedury spektrofotometrycznej

oznaczania ChZT wg EPA Method 410.4 (1999)

61


akceptacji


(do 20 próbek)

< G.W.


(do 20 próbek)

RPD < 20 %

Dla gleby:

RPD < 25 %

Obciążenie matrycy (dodatek

wzorca do próbki)

1 próbka w serii

(do 20 próbek)

75-125 %

Laboratoryjna próbka kontrolna

Rozcieńczenie próbki (x 5)

1 próbka w serii

(do 20 próbek)

1 próbka w serii

80-120 %

90-110%

Kontrola jakości metody ICP-OES oznaczenia metali


Piotr Pasławski

62


akceptacji


(do 20 próbek)

< G.W.

(10 mg/L)


(do 20 próbek)

RPD < 20 %

Mineralna próbka odniesienia

(dwa poziomy stężenia)

1 próbka w serii

(do 20 próbek)

85-115 %

Analityczna kontrola wagi (dla

100 mg, 1g i 100g)

Przed analizą Różnica

<0,5 mg

Kontrola jakości metody wagowej oznaczenia zawiesin


Piotr Pasławski

63


akceptacji


(do 20 próbek)

< G.W.

(2 mg/L)


(do 20 próbek)

RPD < 20 %

Mineralna próbka odniesienia

(dwa poziomy stężenia)

1 próbka w serii

(do 20 próbek)

85-115 %

Kontrola jakości metody miareczkowej oznaczenia

zasadowości wg Standard Methods 2320 (1999)

Piotr Pasławski

64

Wymagana granica wykrycia metody (MDL) i granica

podawania wyników (RL) wg USEPA, 2002

# Granica wykrycia metody przy poziomie ufności 99%

(ang. MDL – Method detection limits)

# Granica podawania wyników MDL

(ang. RL – Reporting limit)

# Granica ustalana jest z klientem (zgodnie z jego potrzebami), dla

wody do picia ustalone są ustawowo wymagane granice

podawania granicy wykrywalności

(ang. DLR - Detection limits for reporting)

# Laboratorium musi ustalić RL dla wszystkich metod, analitów i

zestawu matryc.

Najniższy wzorzec kalibracyjny musi znajdować się poniżej

RL lub w jej pobliżu!

Piotr Pasławski

65

Typ karty kontrolnej Kontrola

poprawności

Kontrola

precyzji

Karta kontrolna średniej

certyfikowanej próbki

matrycowej

Tak Tak

Karta kontrolna średniej próbki

syntetycznej (dodatek wzorca)

Ograniczona kontrola,

bez kontroli matrycy

Ograniczona

Karta kontrolna ślepej próbki Ograniczona Nie

Karta kontrolna odzysku z

próbki rzeczywistej

Tak Tak

Karta kontrolna rozstępu z

próbki rzeczywistej (próbka

podwójna)

Nie Tak

Typy kart kontrolnych i ich zastosowanie

Piotr Pasławski

66

Stężenie

Sygnał

Krzywa kalibracji

Próbka

Próbka + dodatek

wzorca

Stężenie w próbce

Metoda jednokrotnego dodatku wzorca

Piotr Pasławski

67

Piotr Pasławski

Metoda dodatku wzorca do próbki

Roztwór

wzorca

Nieznana

próbka

Roztwór

1 : 0,5 1 : 1 1 : 1,5 1

wzorca

próbki

kolby

wzorca

68

Określenie precyzji metody (powtarzalności)

ZALECENIA ICH (jednym z poniższych sposobów)

►przeprowadzić co najmniej 9 niezależnych oznaczeń w

całym zakresie pomiarowym (po 3 niezależne oznaczenia

na 3 poziomach stężeń

►przeprowadzić 6 niezależnych oznaczeń analitu w

próbkach wzorcowych na poziomie stężeń w próbce

rzeczywistej

►przeprowadzić 6 niezależnych oznaczeń dla analitów w 3

różnych matrycach na 2 lub 3 poziomach stężeń

ZALECENIA EURACHEMU

►przeprowadzić 10 niezależnych oznaczeń (w przypadku

różnych matryc próbek powtórzyć to dla każdej matrycy)

Piotr Pasławski

69

Udział stosowanych w laboratoriach technik usuwania efektów

matrycowych (VAM 2002)

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Obciążenie wzorców matrycą Dodatek wzorca Metoda chemometryczna Inne metody

%

45

35

17,5

2,5

Piotr Pasławski

W tym rozcieńczanie

70

0,0

10%

20%

-10%

-20%

Cr

x10

Cr

x100

Cr+

Sposoby redukcji efektów matrycowych

Rozcieńczanie Dodatek wzorca

wpływ nadmiaru Ca w próbce wody na Cr i Cu

Błąd

Cu

x10

Cu

x100

Cu+

wg Ellison S.

VAM, 2003

Rozcieńczanie x 10

Rozcieńczanie x 100

Dodatek wzorca

71 Piotr Pasławski

72

ŹRÓDŁA DANYCH DO SZACOWANIA

NIEPEWNOŚCI POMIARU wg

PRZEWODNIKA EURACHEM/CITAC 2000

Dane z badań doświadczalnych i

walidacyjnych

Umetody budżet niepewności

Szacowanie niepewności indywidualnych

źródeł niepewności w oparciu o

matematyczny model ilościowy procedury

badawczej

Umetody budżet niepewności z modelu

Piotr Pasławski

73

Dane ze ścisłego dopasowania CRM

Umetody UCRM

Zastosowanie danych z badań

międzylaboratoryjnych

Umetody sR

Szacowanie niepewności metody

doraźnej na podstawie metody o znanej

niepewności

Umetody Uznanej metody

Piotr Pasławski

Zaleca się aby przed oszacowaniem niepewności

pomiaru poznać potrzeby klienta w celu oceny czy

laboratorium może spełnić wymagania klienta

Jeżeli klient nie potrafi sam określić wymagań należy

ustalić je w rozmowie z klientem

Jeżeli nie ustalono wymagań należy przyjąć, że

obliczona niepewność rozszerzona Ur powinna być

równa lub mniejsza niż podwojona wartość

odchylenia standardowego odtwarzalności sR

Piotr Pasławski

74

Porównanie różnych podejść do szacowania niepewności

Oszacowanie niepewności oznaczenia amoniaku w świeżej

wodzie na poziomie 0,2 mg/l

Sposób

walidacji w

laboratorium

Sposób

modelowy

Sposób

walidacji

międzylab.

Sposób

badania

biegłości

EN-ISO 11732 EN-ISO 11732 EN-ISO 11732 Podobna

metoda

U = 3 - 4 % U = 7 % U = 16 % U = 18 - 22 %

Laboratoria

eksperckie

Laboratoria

badania wody

Laboratoria

inne

Laboratoria

rutynowe

wg Magnusson B.(2007) „Alternative approaches to ucertainty evaluation” Piotr Pasławski

75

Pomiędzy

porcjami

Pomiędzy

laboratoriami

Pomiędzy

seriami Wewnątrz

serii

odtwarzalność (SR)

powtarzalność (Sr)

w

z

r

o

s

t

precyzja

pośrednia

Piotr Pasławski

76

Piotr Pasławski 77

Jednostka Horwitz %RSD AOAC %RSD

100%

10%

1%

0,10%

100 ppm

10 ppm

1 ppm

100 ppb

10 ppb

1 ppb

2

2,8

4

5,7

8

11,3

16

22,6

32

45,3

1,3

1,9

2,7

3,7

5,3

7,3

11

15

21

30

Porównanie danych uzyskanych za pomocą wzoru

Horwitza z danymi AOAC

Piotr Pasławski

79

Akceptowany odzysk jako funkcja stężenia analitu

Jednostka Średni odzysk (%)

100%

10%

1%

0,10%

100 ppm

10 ppm

1 ppm

100 ppb

10 ppb

1 ppb

98-102

98-102

97-103

95-105

90-107

80-110

80-110

80-110

60-115

40-120

wg Huber L. (ed.) – Validation and Qualification in Analytical Laboratories, 1998

Piotr Pasławski

80

Analit Wynik

lab.

„Z” Wartość

przyjęta

Liczba

lab.

Mediana Średnia SD

BZT5 mgO2/L 3,52 3,04 2,700,08 44 2,80 4,31 5,82

ChZT mgO2/L 215,0 1,26 191,01,2 15 189,0 191,7 12,5

Zawiesiny mg/L 10,90 -1,80 13,300,14 72 13,28 15,43 19,18

MBAS µg/L 162,0 0,35 156,55,6 8 179,9 193,3 45,4

Wynik badań biegłości AGUACHECK 2009 w zakresie

analizy wody powierzchniowej

Analit Wynik

lab.

Błąd

wzg.

Wartość

przyjęta

Mediana/

błąd wzg.

Średnia/

błąd wzg.

RSD

BZT5 mgO2/L 3,52 15,8% 2,70 (3%) 2,80/26% 4,31/ 54% 135%

ChZT mgO2/L 215,0 12,6% 191,0 (0,6%) 189,0/14% 191,7/ 3,7% 6,5%

Zawiesiny

mg/L

10,90 -18% 13,30 (1,1%) 13,28/18% 15,43/ 16% 124%

MBAS µg/L 162,0 3,5% 156,5 (3,4%) 179,9/10% 193,3/ 24% 24%

Ocena badania i sposób wykorzystania wyników

81 Piotr Pasławski

Decyzja CAEAL: co zrobić jeżeli wzorzec przekroczył

datę ważności podaną przez producenta

Opcja 1 – wycofać przeterminowany wzorzec

Opcja 2 – zrewalidować wartość atestowaną

(stworzyć domowy protokół walidacji/potwierdzenia)

a. Laboratorium musi zademonstrować przy pomocy

uzyskanych danych, że przeterminowany wzorzec nadal jest

przydatny do określonego celu

b. Te dane muszą (opracowane statystycznie) udowodnić, że

wzorzec posiada akceptowalną niepewność zgodną z podaną

w ateście

c. Jeżeli wzorzec nie miał podanej niepewności w ateście

Laboratorium powinno ustalić kryteria stosowalności dla

wzorca używanego po okresie ważności

wg CAEAL Canadian Association for Environmental Analytical Laboratories, 2003 Piotr Pasławski

82

Wymagania techniczne normy PN-EN ISO/IEC 17025 w...

Documents

Transcript of Wymagania techniczne normy PN-EN ISO/IEC 17025 w...