Jak przygotować Jak przygotować ucznia do matury ucznia do matury

rozszerzonej z wos rozszerzonej z wos – trudna sztuka – trudna sztuka pisania eseju – pisania eseju – wypracowaniawypracowania..

Wymagania maturalne w stosunku do eseju z Wymagania maturalne w stosunku do eseju z historii.historii.

Poziom I od 1 – 5 punktówPoziom I od 1 – 5 punktów Wymaga od uczniaWymaga od ucznia: właściwego zrozumienia : właściwego zrozumienia

tematu, umieszczenia tematu w czasie i przestrzeni, tematu, umieszczenia tematu w czasie i przestrzeni, podania kilku, nie zawsze uporządkowanych podania kilku, nie zawsze uporządkowanych informacji dotyczących problematyki zawartej w informacji dotyczących problematyki zawartej w temacie. W zasadzie, na tym etapie (jeżeli to jest temacie. W zasadzie, na tym etapie (jeżeli to jest możliwe) abiturient nie wychodzi poza materiał możliwe) abiturient nie wychodzi poza materiał inspirujący a samo zagadnienie ujmuje w sposób inspirujący a samo zagadnienie ujmuje w sposób statyczny.statyczny.

Poziom II od 6 do 10 punktówPoziom II od 6 do 10 punktów Wymaga od uczniaWymaga od ucznia: wskazania podstawowej : wskazania podstawowej

faktografii dotyczącej tematu, podania niektórych faktografii dotyczącej tematu, podania niektórych przyczyn i skutków omawianych wydarzeń, przyczyn i skutków omawianych wydarzeń, dostrzeżenia podstawowych etapów danego zjawiska i dostrzeżenia podstawowych etapów danego zjawiska i umieszczenia ich w czasie, zastosowania podstawowej umieszczenia ich w czasie, zastosowania podstawowej terminologii oraz w uproszczonej formie terminologii oraz w uproszczonej formie przedstawienia charakterystyki zachodzących zmian.przedstawienia charakterystyki zachodzących zmian.

Poziom III od 11 – 15 punktówPoziom III od 11 – 15 punktów Wymaga od uczniaWymaga od ucznia: dokonania trafnej selekcji : dokonania trafnej selekcji

faktów, scharakteryzowania tematu w ujęciu faktów, scharakteryzowania tematu w ujęciu dynamicznym z uwzględnieniem wewnętrznej dynamicznym z uwzględnieniem wewnętrznej cezury zjawisk i ich etapów, powiązania aspektów cezury zjawisk i ich etapów, powiązania aspektów politycznych, gospodarczych, kulturalnych, politycznych, gospodarczych, kulturalnych, ideologicznych, dostrzeżenia złożoności ideologicznych, dostrzeżenia złożoności omawianego procesu, odnotowania jego omawianego procesu, odnotowania jego kontekstu międzynarodowego. Na tym etapie kontekstu międzynarodowego. Na tym etapie abiturient podejmuje próbę oceny omawianego abiturient podejmuje próbę oceny omawianego zjawiska.zjawiska.

Poziom IV od 16 do 20 punktówPoziom IV od 16 do 20 punktów Wymaga odWymaga od uczniaucznia: wszechstronnego podejścia : wszechstronnego podejścia

do tematu, egzemplifikacji poglądów zdającego za do tematu, egzemplifikacji poglądów zdającego za pomocą starannie dobranej faktografii, pomocą starannie dobranej faktografii, odniesienia do wszystkich aspektów i kontekstów odniesienia do wszystkich aspektów i kontekstów zagadnienia, wielokierunkowego wskazania zagadnienia, wielokierunkowego wskazania przyczyn, okoliczności i skutków omawianych przyczyn, okoliczności i skutków omawianych zjawisk, odwołania się do literatury przedmiotu, zjawisk, odwołania się do literatury przedmiotu, nawiązania do ocen historiografii aż wreszcie nawiązania do ocen historiografii aż wreszcie przedstawienia przemyślanych i uzasadnionych przedstawienia przemyślanych i uzasadnionych wniosków końcowych oraz ich oceny.wniosków końcowych oraz ich oceny.

Esej francuski i Esej francuski i angielski. Schemat angielski. Schemat

wypowiedzi.wypowiedzi.

Francuscy pedagodzy mają bowiem ściśle Francuscy pedagodzy mają bowiem ściśle wypracowane metody nauczania pisania esejów, przy wypracowane metody nauczania pisania esejów, przy czym ćwiczenia w tym zakresie wykonują zarówno czym ćwiczenia w tym zakresie wykonują zarówno uczniowie starszych klas szkoły średniej jak i studenci. uczniowie starszych klas szkoły średniej jak i studenci. Francuskie wypracowanie mimo często literackiego Francuskie wypracowanie mimo często literackiego charakteru nie zezwala na luźne impresje, ogólniki czy charakteru nie zezwala na luźne impresje, ogólniki czy powtórzenia, ponieważ jego redakcja jest poprzedzona powtórzenia, ponieważ jego redakcja jest poprzedzona wykonaniem precyzyjnego planu. Plan oznacza, że wykonaniem precyzyjnego planu. Plan oznacza, że unika się błędów logicznych, eliminuje treści unika się błędów logicznych, eliminuje treści niezwiązane z tematem, umieszcza się wszystkie niezwiązane z tematem, umieszcza się wszystkie konieczne wydarzenia i postacie. Plan oprócz wstępu i konieczne wydarzenia i postacie. Plan oprócz wstępu i konkluzji składa się z trzech części, które obejmują konkluzji składa się z trzech części, które obejmują znane z polskiej nomenklatury rozwinięcie. znane z polskiej nomenklatury rozwinięcie. Rozwinięcie jest przedstawiane według Rozwinięcie jest przedstawiane według „trzypunktowej logiki (częściowej) zdefiniować, poddać „trzypunktowej logiki (częściowej) zdefiniować, poddać dyskusji, wykroczyć poza temat.” Pierwsza część dyskusji, wykroczyć poza temat.” Pierwsza część zawiera wyjaśnienie podstawowych pojęć i definicji, na zawiera wyjaśnienie podstawowych pojęć i definicji, na tym etapie pracy nie ma miejsca na własne poglądy. tym etapie pracy nie ma miejsca na własne poglądy.

Druga to krytyka różnych stanowisk w danej Druga to krytyka różnych stanowisk w danej kwestii, a trzecia uwzględnia szerszy kontekst kwestii, a trzecia uwzględnia szerszy kontekst danego zjawiska, pozwala na jego nowe danego zjawiska, pozwala na jego nowe odczytanie, jest próbą porównania z innymi odczytanie, jest próbą porównania z innymi dziedzinami wiedzy lub przewidywaniem jak dziedzinami wiedzy lub przewidywaniem jak rozwiąże się w przyszłości dana sprawa. rozwiąże się w przyszłości dana sprawa. Nauczyciele francuscy dopiero po napisaniu Nauczyciele francuscy dopiero po napisaniu rozwinięcia zalecają pisanie wstępu, przy czym rozwinięcia zalecają pisanie wstępu, przy czym nie jest on zwykłym zasygnalizowaniem nie jest on zwykłym zasygnalizowaniem tematu tylko oryginalnym paradoksem, tematu tylko oryginalnym paradoksem, zgrabnym przykładem, refleksją ogólną, która zgrabnym przykładem, refleksją ogólną, która ma zachęcić czytelnika do lektury dalszej ma zachęcić czytelnika do lektury dalszej części pracy. części pracy.

Zakończenie natomiast nie jest tradycyjnym Zakończenie natomiast nie jest tradycyjnym bilansem rozwinięcia lecz wnosi nowe bilansem rozwinięcia lecz wnosi nowe spojrzenie na temat. Nie używa się w nim spojrzenie na temat. Nie używa się w nim zastosowanych wcześniej zwrotów tylko zastosowanych wcześniej zwrotów tylko proponuje nowy sposób odczytania tematu i proponuje nowy sposób odczytania tematu i powiązania go z innymi zjawiskami. Francuski powiązania go z innymi zjawiskami. Francuski esej to więc „wyższa szkoła jazdy”, zwykle esej to więc „wyższa szkoła jazdy”, zwykle obejmująca 7 – 8 stron maszynopisu i dlatego obejmująca 7 – 8 stron maszynopisu i dlatego przygotowania do jego napisania wymagają przygotowania do jego napisania wymagają ćwiczeń szczegółowych tj. wykonywanie ćwiczeń szczegółowych tj. wykonywanie sprawozdań, relacji, streszczeń, pisanie sprawozdań, relacji, streszczeń, pisanie planów w celu selekcji i organizacji materiału.planów w celu selekcji i organizacji materiału.

Angielski esej ma formę trójdzielną. Wstęp Angielski esej ma formę trójdzielną. Wstęp zawiera zdanie otwierające w którym autor zawiera zdanie otwierające w którym autor jednoznacznie opowiada się za lub przeciw jednoznacznie opowiada się za lub przeciw konkretnej tezie. Znajdują się tu również zdania konkretnej tezie. Znajdują się tu również zdania sygnalizujące główne argumenty. W rozwinięciu sygnalizujące główne argumenty. W rozwinięciu w akapitach autor określa poszczególne w akapitach autor określa poszczególne argumenty poparte konkretnymi dowodami, argumenty poparte konkretnymi dowodami, opiniami i faktami. Rozwinięcie standardowego opiniami i faktami. Rozwinięcie standardowego eseju akademickiego zawiera przynajmniej trzy eseju akademickiego zawiera przynajmniej trzy akapity, w których stosuje się wyliczanie, akapity, w których stosuje się wyliczanie, egzemplifikację, porównywanie, kontrastowanie, egzemplifikację, porównywanie, kontrastowanie, definiowanie, umieszczanie w czasie i definiowanie, umieszczanie w czasie i przestrzeni, łączenie w związki przyczynowo – przestrzeni, łączenie w związki przyczynowo – skutkowe, wyszczególnianie lub uogólnianie. skutkowe, wyszczególnianie lub uogólnianie.

W zakończeniu powtórnie przypomina się tezę i W zakończeniu powtórnie przypomina się tezę i podsumowuje argumenty wyciągając szersze wnioski z podsumowuje argumenty wyciągając szersze wnioski z przedstawionych dowodów. W angielskim eseju przedstawionych dowodów. W angielskim eseju najczęściej używa się języka prostego o neutralnym najczęściej używa się języka prostego o neutralnym zabarwieniu chociaż nie unikającego humoru, najczęściej zabarwieniu chociaż nie unikającego humoru, najczęściej o wydźwięku utylitarnym. Nieodzowny w toku takiego o wydźwięku utylitarnym. Nieodzowny w toku takiego pisania wypracowania jest plan, który zaczyna się od pisania wypracowania jest plan, który zaczyna się od tzw. „przetrząsania mózgu,” czyli szybkiego notowania tzw. „przetrząsania mózgu,” czyli szybkiego notowania faktów, nazwisk, skojarzeń pasujących do tezy a faktów, nazwisk, skojarzeń pasujących do tezy a następnie ich logiczne szeregowanie i eliminowanie następnie ich logiczne szeregowanie i eliminowanie zbędnych informacji. Angielscy pedagodzy proponują zbędnych informacji. Angielscy pedagodzy proponują jako ćwiczenia przygotowujące do pisania eseju np.: jako ćwiczenia przygotowujące do pisania eseju np.: odnajdywanie tematu głównego na podstawie odnajdywanie tematu głównego na podstawie konkretnego akapitu, odtwarzanie logicznej kolejności konkretnego akapitu, odtwarzanie logicznej kolejności zdań w „przemieszanym” akapicie, identyfikację zdań w „przemieszanym” akapicie, identyfikację kluczowych dla danego tematu wyrazów, sporządzanie kluczowych dla danego tematu wyrazów, sporządzanie planu do już istniejących esejów czy porównanie dobrego planu do już istniejących esejów czy porównanie dobrego i złego eseju itd. i złego eseju itd.

Wypracowanie z historii - Wypracowanie z historii - strukturastruktura

Wstęp (pierwszy akapit) – musi Wstęp (pierwszy akapit) – musi wskazywać ramy czasowo – przestrzenne wskazywać ramy czasowo – przestrzenne danego tematu, dobrze byłoby aby autor danego tematu, dobrze byłoby aby autor odniósł się w nim także do rozumienia odniósł się w nim także do rozumienia tematu, bądź wyjaśnienia kluczowych tematu, bądź wyjaśnienia kluczowych pojęć w nim zawartych. Warto podkreślić, pojęć w nim zawartych. Warto podkreślić, że bez podania cezury czasowej żaden że bez podania cezury czasowej żaden abiturient nie wyjdzie poza pierwszy abiturient nie wyjdzie poza pierwszy poziom oceny pracy maturalnej z historii, poziom oceny pracy maturalnej z historii, który obejmuje od 1- 5 punktów.który obejmuje od 1- 5 punktów.

Rozwinięcie – precyzyjnie – zgodnie Rozwinięcie – precyzyjnie – zgodnie zasadami chronologii bądź ujęcia zasadami chronologii bądź ujęcia problemowego (w zależności od problemowego (w zależności od koncepcji autora) wyczerpanie koncepcji autora) wyczerpanie danego tematu zarówno w zakresie danego tematu zarówno w zakresie terminologii i właściwego terminologii i właściwego zastosowania pojęć jednoznacznie zastosowania pojęć jednoznacznie odnoszących się do konkretnej epoki, odnoszących się do konkretnej epoki, przedstawienia wydarzeń i postaci.przedstawienia wydarzeń i postaci.

Zakończenie gdzie ukazuje się złożoność Zakończenie gdzie ukazuje się złożoność omawianych zjawisk, dostrzega się związki omawianych zjawisk, dostrzega się związki między historią Polski i historią powszechną, między historią Polski i historią powszechną, przedstawia przemyślane i uzasadnione wnioski przedstawia przemyślane i uzasadnione wnioski końcowe, oraz ich ocenę a także odwołuje do końcowe, oraz ich ocenę a także odwołuje do literatury przedmiotu bądź dyskusji w literatury przedmiotu bądź dyskusji w historiografii. Poważne podejście do tematu historiografii. Poważne podejście do tematu nakazuje posługiwanie się argumentami nakazuje posługiwanie się argumentami racjonalnymi, nadmiar argumentów racjonalnymi, nadmiar argumentów emocjonalnych, w moim przekonaniu, prowadzi emocjonalnych, w moim przekonaniu, prowadzi bowiem do demagogii i nie powinien bowiem do demagogii i nie powinien występować w pracach nie tylko uczniowskich, występować w pracach nie tylko uczniowskich, bo wówczas zamiast wypowiedzi na tematy bo wówczas zamiast wypowiedzi na tematy historyczne mamy do czynienia raczej z historyczne mamy do czynienia raczej z polityką a ona dobrze nie służy historii.polityką a ona dobrze nie służy historii.

Sposoby przygotowania Sposoby przygotowania uczniów do pisania uczniów do pisania

wypracowania z historiiwypracowania z historii..

Zanalizować kilka przykładowych tematów – znaleźć w Zanalizować kilka przykładowych tematów – znaleźć w nich słowa kluczowe, stworzyć ich definicje, dokładnie nich słowa kluczowe, stworzyć ich definicje, dokładnie zaznaczyć cezurę czasową danego zjawiska.zaznaczyć cezurę czasową danego zjawiska.

Zanalizować kilka materiałów inspirujących tzn. Zanalizować kilka materiałów inspirujących tzn. tekstów zamieszczonych pod tematem i tekstów zamieszczonych pod tematem i przeprowadzić, krótką dyskusję o ich bezpośrednich przeprowadzić, krótką dyskusję o ich bezpośrednich lub pośrednich związkach z tematem.lub pośrednich związkach z tematem.

Wybrać, esej napisany przez wybitnego luminarza Wybrać, esej napisany przez wybitnego luminarza historii i polecić jego streszczenie podkreślając, że nie historii i polecić jego streszczenie podkreślając, że nie powinno ono przekraczać 10% objętości tekstu powinno ono przekraczać 10% objętości tekstu oryginalnego.oryginalnego.

Polecić napisanie wyłącznie wstępu lub zakończenia do Polecić napisanie wyłącznie wstępu lub zakończenia do danego tematu.danego tematu.

Do wybranego akapitu lub fragmentu większej całości Do wybranego akapitu lub fragmentu większej całości polecić sformułowanie tematu.polecić sformułowanie tematu.

Przedstawić kilka kontrastowych opinii na dany temat z Przedstawić kilka kontrastowych opinii na dany temat z wyraźnym zaznaczeniem autorów i literatury wyraźnym zaznaczeniem autorów i literatury przedmiotu.przedmiotu.

Koniecznie podać uczniom po dwie lub trzy pozycje Koniecznie podać uczniom po dwie lub trzy pozycje najwybitniejszych autorów sztandarowe dla danej epoki najwybitniejszych autorów sztandarowe dla danej epoki zarówno w zakresie historii Polski jak i powszechnej.zarówno w zakresie historii Polski jak i powszechnej.

Zaproponować uczniom kilka techniczno - Zaproponować uczniom kilka techniczno - stylistycznych zabiegów, które ułatwią odniesienie do stylistycznych zabiegów, które ułatwią odniesienie do historiografii i polecić ich dokończenie np.:historiografii i polecić ich dokończenie np.:

„„W pomnikowym dziele Normana Daviesa pt. „Europa”......W pomnikowym dziele Normana Daviesa pt. „Europa”...... „„Zgodnie z poglądem zaprezentowanym przez Janusza Tazbira Zgodnie z poglądem zaprezentowanym przez Janusza Tazbira

w „Państwie bez stosów” .....w „Państwie bez stosów” ..... Zdaniem Pawła Jasienicy, który w „Rozważaniach o wojnie Zdaniem Pawła Jasienicy, który w „Rozważaniach o wojnie

domowej”, opisującej Wandeę podczas rewolucji francuskiej, domowej”, opisującej Wandeę podczas rewolucji francuskiej, pisał: „skoncentrowana i pozbawiona hamulca wszechwładza pisał: „skoncentrowana i pozbawiona hamulca wszechwładza skutkuje równie błogo jak wypuszczone na swobodę zarazki skutkuje równie błogo jak wypuszczone na swobodę zarazki tężca”.....tężca”.....

Już Jerzy Łojek w „Szansach powstania listopadowego” Już Jerzy Łojek w „Szansach powstania listopadowego” podkreślał.......podkreślał.......

Adam Michnik w artykule „Szok Jedwabnego”.....Adam Michnik w artykule „Szok Jedwabnego”..... Andrzej Zahorski w „Sporze o Stanisława Augusta” Andrzej Zahorski w „Sporze o Stanisława Augusta”

zderzył...............zderzył...............

Przygotować dokładny plan wypowiedzi tzw. Przygotować dokładny plan wypowiedzi tzw. konspekt, gdzie tylko wstęp i zakończenie będą w konspekt, gdzie tylko wstęp i zakończenie będą w wystylizowanej formie a rozwinięcie zawierać wystylizowanej formie a rozwinięcie zawierać będzie tylko daty, fakty, nazwiska i pojęcia.będzie tylko daty, fakty, nazwiska i pojęcia.

Ostatecznie polecić napisanie pracy nie Ostatecznie polecić napisanie pracy nie przekraczającej dwóch stron znormalizowanego przekraczającej dwóch stron znormalizowanego maszynopisu, lub czterech stron rękopisu z maszynopisu, lub czterech stron rękopisu z zaznaczeniem, że pozostałych ewentualnie zaznaczeniem, że pozostałych ewentualnie przedstawionych przez ucznia fragmentów tekstu przedstawionych przez ucznia fragmentów tekstu nauczyciel nie będzie czytał i oceniał. Takie nauczyciel nie będzie czytał i oceniał. Takie podejście nauczy naszych abiturientów dyscypliny podejście nauczy naszych abiturientów dyscypliny koniecznej do syntetycznego ujmowania zjawisk koniecznej do syntetycznego ujmowania zjawisk jakie potrzebne jest na maturze rozszerzonej z jakie potrzebne jest na maturze rozszerzonej z historii i oduczy wychowanków kompilacyjnego historii i oduczy wychowanków kompilacyjnego podejścia do wypracowań z naszego przedmiotu. podejścia do wypracowań z naszego przedmiotu.