Wymagania edukacyjne – Na tropach przyrody – klasa 4 · woda paruje szybciej? 25 Lekcja 18a....

1

Wymagania edukacyjne – Na tropach przyrody – klasa 4

Nr lekcji

Tytuł lekcji w podręczniku

lub zeszycie ćwiczeń

Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania podstawowe (ocena dostateczna).

Uczeń:

Wymagania rozszerzające (ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra).

Uczeń:

Wymagania wykraczające (ocena celująca).

Uczeń:

Dział 1. MY I PRZYRODA – 9 godzin 1 Witaj,

przyrodo! Poznajemy się i planujemy wspólną pracę (lekcja organizacyjna)*

określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej; wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; podaje przykłady zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa

2 Lekcja 1. Co to jest przyroda?

• wyjaśnia, co nazywamy przyrodą (B)

• wymienia 3–4 elementy przyrody nieożywionej i przyrody ożywionej (A)

• określa zasady pracy na lekcjach przyrody (A)

• wymienia zasady bezpieczeństwa, których należy przestrzegać w pracowni przyrodniczej (A)

• wyjaśnia, dlaczego dzieł ludzi nie zaliczamy do przyrody (B)

• wymienia składniki przyrody potrzebne człowiekowi do życia (A)

• wymienia poznane na lekcji działania człowieka mogące pomóc przyrodzie oraz te, które jej szkodzą (A)

• wymienia cechy istot żywych (A)

• opisuje rolę poszczególnych składników przyrody niezbędnych do życia (B)

• uzasadnia, dlaczego warto uczyć się przyrody (C)

• podaje przykłady różnych elementów wyposażenia pracowni przyrodniczej (A)

• opisuje zastosowania elementów wyposażenia pracowni przyrodniczej na lekcjach przyrody (B)

• opisuje zależności między elementami przyrody ożywionej i nieożywionej (C)

• wymienia działania człowieka mogące pomóc przyrodzie oraz te, które jej szkodzą (na podstawie wiedzy spoza podręcznika) (C)

• przewiduje, jaki będzie miała wpływ zmiana jednego elementu przyrody na inne (D)

• uzasadnia na przykładach, jak praktycznie można wykorzystać wiedzę o przyrodzie (D)

3 Lekcja 2. Sposoby poznawania przyrody

• wymienia nazwy 2–3 przyrządów służących do obserwacji przyrody (A)

• dokonuje prostych obserwacji za pomocą lupy i lornetki (D)

• wymienia 3–4 źródła wiedzy o przyrodzie (A)

• wymienia zmysły człowieka (A)

• przyporządkowuje przyrząd do obserwowanego obiektu (C)

• przyporządkowuje zmysły człowieka do obserwowanego obiektu przyrodniczego (C)

• podaje przykłady wykorzystania lupy, mikroskopu, lornetki (B)

• przeprowadza obserwacje według instrukcji (D)

• podaje przykłady wykorzystania poszczególnych zmysłów w obserwacjach przyrody (C)

• sprawnie posługuje się lupą i lornetką (D)

• wyszukuje potrzebne informacje w literaturze wskazanej przez nauczyciela (D)

• dokumentuje wyniki obserwacji w postaci rysunku, szkicu i opisu (D)

• samodzielnie wyszukuje literaturę uzupełniającą i z niej korzysta (D)

• ocenia przydatność różnych źródeł wiedzy do uczenia się przyrody (D)

• wyszukuje informacje w dostępnych źródłach i na ich podstawie pisze krótką notatkę (2–3 zdania) na temat innych przyrządów stosowanych do obserwacji przyrodniczych (D)

4 Lekcja 3. Jak zadawać przyrodzie pytania?

• wyjaśnia, w jakim celu prowadzi się obserwacje i doświadczenia (B)

• odróżnia obserwację od doświadczenia (C)

• przeprowadza doświadczenia wg instrukcji (D)

• wymienia zasady bezpiecznego prowadzenia doświadczeń i obserwacji (A)

• samodzielnie przeprowadza dowolne doświadczenie wg instrukcji i zapisuje wyniki (D)

• wyciąga wnioski z prowadzonych obserwacji

• potrafi przewidywać wyniki obserwacji i doświadczeń (D)

* Lekcja niezamieszczona w podręczniku

2

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

i doświadczeń (D) 5 Lekcja 4. Jak być

lubianym? • wymienia kilka pozytywnych

cech charakteru dobrego kolegi, dobrej koleżanki (A)

• wskazuje cechy ucznia, które pomagają w utrzymaniu prawidłowych relacji w grupie (A)

• wymienia podstawowe zasady obowiązujące w kontaktach z innymi ludźmi, między innymi podczas pracy w zespole (A)

• w prawidłowy sposób dokonuje podziału przykładowych zachowań na sprzyjające dobrej komunikacji i te, które ją utrudniają (C)

• wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na samopoczucie w szkole i w domu (A)

• proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych (C)

• rozróżnia wśród wielu komunikatów te, które są prawidłowo sformułowane (D)

• samodzielnie formułuje komunikaty (z zachowaniem asertywności) w różnych sytuacjach, z którymi styka się w szkole (D)

• uzasadnia, dlaczego dany komunikat wywołuje złe emocje u osób, do których jest kierowany (D)

6 Lekcja 5. Mój plan dnia

• wyjaśnia znaczenie odpoczynku, w tym snu, dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (B)

• podaje przykłady aktywności fizycznej i umysłowej (A)

• wyjaśnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia (C)

• odróżnia prawidłowo skonstruowany plan dnia od nieprawidłowego (D)

• wskazuje właściwą formę wypoczynku po określonej pracy fizycznej lub umysłowej (B)

• prawidłowo planuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia, z zachowaniem właściwych proporcji między pracą i wypoczynkiem (C)

• opisuje zdrowotne skutki niewłaściwego korzystania z telewizora i komputera oraz zbyt małej ilości snu (D)

7 Lekcja 6. Jak się skutecznie uczyć?

• opisuje prawidłowo zorganizowane miejsce do nauki (B)

• wymienia sposoby powtarzania poznawanych treści (A)

• wymienia zasady prawidłowego uczenia się (A)

• przedstawia nowo poznane treści w postaci schematu lub rysunku (mapy myślowej) (D)

• samodzielnie tworzy mnemotechniki do zapamiętania trudnych treści (D)

8, 9 Lekcja 7. Podsumowanie działu 1

Podsumowanie i sprawdzian z działu „My i przyroda”

Dział 2. MOJA OKOLICA – 12 godzin 10 Lekcja 8.

Krajobraz najbliższej okolicy

• wyjaśnia, czym jest krajobraz (B)

• wymienia po trzy elementy krajobrazu naturalnego i wytworzonego przez człowieka (A)

• opisuje krajobraz najbliższej okolicy (C)

• wskazuje miejsca, gdzie przeważa krajobraz naturalny, i te, gdzie przeważa krajobraz wytworzony przez człowieka (C)

• uzasadnia wybór miejsc, w których przeważa określony typ krajobrazu (D)

• charakteryzuje krajobraz naturalny i krajobraz stworzony przez człowieka (C)

• tworzy mapę myślową krajobrazów (D)

• wykonuje album przedstawiający różne typy krajobrazu w swoim miejscu zamieszkania i najbliższej okolicy (D)

11 Lekcja 9. Od głębokich dolin do wysokich gór

12 Lekcja 9a. Rozpoznajemy formy terenu (zajęcia terenowe)

• podaje przykłady wypukłych i wklęsłych form terenu (A)

• wykonuje modele form terenu wg instrukcji (D)

• rozróżnia w terenie i na modelu wypukłe i wklęsłe formy terenu (C)

• charakteryzuje wzniesienia (z podaniem zakresu wysokości) i formy wklęsłe (C)

• graficznie przedstawia sposób odróżnienia wypukłych form terenu od wklęsłych (C)

• samodzielnie wykonuje modele różnych form terenu, np. z plasteliny (D)

• opisuje na przykładach formy terenu w najbliższej okolicy (C)

• dokumentuje przykłady różnych form terenu w miejscowości, w której mieszka, i jej okolicy (np. album z rysunkami lub zdjęciami wraz z opisem) (D)

3

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

13 Lekcja 10. Poznajemy różne rodzaje skał

• odróżnia glebę od skały (C) • opisuje wygląd skał na

podstawie obserwacji zdjęć, ilustracji lub okazów zgromadzonych w pracowni (C)

• podaje nazwy 2–3 skał (A)

• dokonuje podziału skał według kryterium spoistości (C)

• wymienia nazwy skał omawianych na lekcji (A)

• charakteryzuje skały, oceniając ich barwę, jednorodność budowy, twardość, kruchość, plastyczność, spoistość (C)

• charakteryzuje zastosowanie różnych skał w gospodarce człowieka w oparciu o ich budowę (C)

• tworzy kolekcję skał występujących w najbliższej okolicy (D)

• podaje inne niż omawiane na lekcji zastosowanie poszczególnych skał na podstawie dodatkowych źródeł (D)

• tworzy kolekcję skał występujących w różnych rejonach Polski (D)

14 Lekcja 11. Jak powstaje gleba?

• układa we właściwej kolejności rysunki (wraz z opisami) przedstawiające kolejne etapy powstawania gleby (C)

• omawia budowę gleby (B) • wymienia ożywione

i nieożywione składniki gleby (B)

• charakteryzuje proces powstawania gleby (B)

• odróżnia glebę żyzną od mało żyznej (C)

• definiuje pojęcie żyzności gleby (A)

• wyjaśnia znaczenie organizmów w powstawaniu gleby (C)

• podaje nazwy wybranych gleb (A)

• klasyfikuje wybrane gleby wg żyzności (C)

• przewiduje żyzność różnych gleb na podstawie analizy ich przekrojów (D)

15 Lekcja 12. Krajobrazy miast i wsi (lekcja multimedialna)

• wymienia typy krajobrazu (A) • rozróżnia na zdjęciach bądź

w terenie typy krajobrazu (C)

• przedstawia ogólną charakterystykę krajobrazu miejskiego i wiejskiego (C)

• wyodrębnia w krajobrazie wiejskim elementy krajobrazu rolniczego oraz w krajobrazie miejskim elementy krajobrazu przemysłowego (C)

• omawia różnice miedzy krajobrazem miejskim i wiejskim (C)

• klasyfikuje różne elementy krajobrazu najbliższej okolicy (C)

• analizuje wpływ różnych typów krajobrazu na samopoczucie człowieka (D)

16 Lekcja 13. Jak wyznaczyć kierunki geograficzne?

17 Lekcja 13a. Wyznaczamy kierunki geograficzne (zajęcia terenowe)

• wymienia główne kierunki geograficzne (A)

• wyznacza w przybliżeniu kierunek północny w terenie, na podstawie cienia patyka wbitego w ziemię w południe (C)

• wyjaśnia pojęcie widnokręgu (B) • wyjaśnia pojęcie północy

geograficznej (B) • wymienia kierunki pośrednie (A)

• rysuje różę kierunków z zastosowaniem skrótów nazw polskich i angielskich (C)

• wymienia obiekty znajdujące się w określonych kierunkach od miejsca obserwacji (D)

• dokładnie wyznacza kierunki geograficzne na widnokręgu za pomocą kompasu i gnomonu (C)

• dopasowuje sposoby wyznaczania północy geograficznej do określonej sytuacji (D)

• wyszukuje dodatkowe informacje na temat innych niż omawiane na lekcji sposobów wyznaczania kierunków geograficznych w terenie w dzień i w nocy (D)

18 Lekcja 14. Wędrówka Słońca nad widnokręgiem

19 Lekcja 14a. Obserwujemy wędrówkę

• wyjaśnia pojęcie doby (A) • wyjaśnia określenie: pozorna

wędrówka Słońca po niebie (B)

• posługując się własnoręcznie wykonanym schematem, omawia wędrówkę Słońca nad widnokręgiem (C)

• wyjaśnia pojęcia: wschód, górowanie (południe słoneczne), zachód Słońca (B)

• odnajduje zależność między wysokością Słońca a długością cienia (C)

• przedstawia na rysunku zależność między wysokością Słońca a długością cienia (C)

• wyszukuje w kalendarzu godziny, o których wschodzi

• na podstawie obserwacji na rysunkach długości cieni ludzi i przedmiotów określa porę dnia. (D)

• na podstawie dodatkowych źródeł informacji uzasadnia, dlaczego w Polsce cienie są zawsze widoczne, nawet w południe słoneczne (D)

• wyjaśnia położenie Ziemi względem Słońca, kiedy Słońce zajdzie za linię widnokręgu (B)

4

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

Słońca nad widnokręgiem (zajęcia terenowe)

i zachodzi Słońce w różnych porach roku(C)


Podsumowanie i sprawdzian z działu „Moja okolica”

Dział 3. CIEPŁO, ZIMNO I POGODA – 15 godzin 22 Lekcja 16. Co to

jest temperatura? • wśród urządzeń pomiarowych

wskazuje termometr jako przyrząd do pomiaru temperatury (A)

• podaje nazwę jednostki pomiaru temperatury (A)

• odczytuje temperaturę dodatnią i ujemną na termometrze (C)

• zaznacza na rysunku termometru określone wartości temperatury (C)

• omawia czynniki, które wpływają na nasze odczucie temperatury (B)

• odróżnia różne rodzaje termometrów (C)

• podaje temperaturę ciała zdrowego człowieka, przybliżoną temperaturę płomienia i temperaturę pokojową (A)

• wyszukuje informacje na temat: – najwyższej dopuszczalnej

temperatury ciała człowieka – skali temperaturowej

Fahrenheita – temperatury ciała różnych

zwierząt (C)

23 Lekcja 17. Jaką postać może mieć woda?

24 Lekcja 18. Kiedy woda paruje szybciej?

25 Lekcja 18a. Badamy przemiany stanów skupienia wody

• wymienia stany skupienia wody (A)

• podaje przykłady wykorzystania wody przez człowieka (A)

• opisuje proces parowania wody na przykładach z życia codziennego (B)

• podaje przykłady występowania wody w poszczególnych stanach skupienia (A)

• wymienia czynniki przyspieszające parowanie wody (A)

• podaje temperaturę wrzenia i krzepnięcia wody (A)

• wyjaśnia pojęcia: parowanie, skraplanie, krzepnięcie i topnienie (B)

• dokonuje obserwacji zmian stanów skupienia wody w przyrodzie (C)

• dokumentuje wyniki obserwacji zmian stanów skupienia wody (C)

• charakteryzuje czynniki wpływające na krzepnięcie wody i topnienie lodu (B)

• przeprowadza wg instrukcji doświadczenia badające czynniki przyspieszające parowanie wody (C)

• samodzielnie przeprowadza doświadczenia wyjaśniające zjawiska krzepnięcia, topnienia i skraplania wody (D)

• uzasadnia, dlaczego temperatura, ruch powietrza i większa powierzchnia wpływają na szybkość parowania wody (D)

• na podstawie dodatkowych źródeł informacji wyjaśnia, na czym polega zjawisko sublimacji i resublimacji (D)

• wyszukuje przykłady w przyrodzie i gospodarce człowieka świadczące o rozszerzalności wody podczas procesu krzepnięcia (D)

• opisuje, w jaki sposób i w jakim celu człowiek w zimie obniża temperaturę krzepnięcia wody (D)

• wyjaśnia, dlaczego człowiek na pustyni musi pić bardzo dużo wody, a wielbłąd nie (B)

• przeprowadza inne niż opisane w podręczniku doświadczenia badające szybkość parowania wody (D)

5

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

26 Lekcja 19. Poznajemy ciała stałe, ciecze i gazy

• podaje przykłady różnych substancji ze swojego otoczenia (A)

• określa stan skupienia różnych substancji ze swojego otoczenia (B)

• wyjaśnia pojęcie substancji (B) • omawia na przykładach zmiany

stanów skupienia innych substancji niż woda (C)

• przeprowadza doświadczenia wykazujące inną szybkość parowania różnych cieczy (C)

• wyjaśnia, co się dzieje z ciałami stałymi, jeśli są podgrzewane do coraz wyższej temperatury (B)

• wyjaśnia, co się dzieje z gazami, gdy obniża się ich temperaturę (B)

• wyjaśnia, dlaczego gaz w butli turystycznej ma postać cieczy, a z palnika wydostaje się w postaci gazu (B)

27 Lekcja 20. Otacza nas powietrze

• wymienia cechy otaczającego nas powietrza (A)

• przeprowadza proste doświadczenia potwierdzające istnienie wokół nas powietrza (C)

• wyjaśnia pojęcie ciśnienia atmosferycznego (B)

• podaje jednostkę pomiaru ciśnienia atmosferycznego (A)

• odczytuje z barometru ciśnienie (C)

• przeprowadza doświadczenie potwierdzające istnienie ciśnienia atmosferycznego (C)

• na podstawie oglądanych przez dłuższy czas prognoz pogody wskazuje zależność między wartościami ciśnienia atmosferycznego a typem pogody (D)

• wskazuje miejsca na Ziemi, gdzie ciśnienie powietrza jest bardzo małe i brakuje tlenu (D)

28 Lekcja 21. Pogoda i jej składniki. Temperatura powietrza

• wymienia składniki pogody w oparciu o telewizyjną prognozę pogody (A)

• odczytuje temperaturę powietrza na termometrze pokojowym i zaokiennym (C)

• zaznacza na rysunku termometru określone wartości temperatury (C)

• podaje krótką charakterystykę poszczególnych składników pogody (B)

• omawia budowę termometru (A) • omawia czynniki, które

wpływają na nasze odczucie temperatury (A)

• omawia warunki konieczne do prawidłowego odczytu temperatury (A)

• omawia zasady pomiaru temperatury w stacjach meteorologicznych (A)

• wyjaśnia, dlaczego latem temperatura powietrza zmienia się wraz z wysokością nad ziemią

• na podstawie podanych wartości oblicza średnią temperaturę dnia, miesiąca, roku (C)

• oblicza różnicę temperatur (C) • odczytuje z wykresu termografu

najwyższą i najniższą temperaturę oraz godziny, w których przeprowadzono pomiary (C)

29 Lekcja 22. Skąd wieje wiatr?

• określa siłę wiatru na podstawie obserwacji otoczenia, np. drzew (C)

• wyjaśnia pojęcie wyżu i niżu (B) • omawia sposoby badania

kierunku i siły wiatru (A) • podaje nazwy przyrządów

i jednostki pomiaru kierunku i siły wiatru (A)

• opisuje powstawanie wiatru na podstawie schematu (C)

• odczytuje z map pogody nazwy wiatrów zgodnie z ich kierunkami (C)

• rysuje schemat powstawania wiatru i omawia go (C)

• buduje prosty wiatromierz (C) • za pomocą własnoręcznie

zbudowanego wiatromierza dokonuje pomiaru kierunku i siły wiatru (C)

• wymienia dziedziny życia, w których ważną rolę odgrywa wiatr (B)

• wyjaśnia, dlaczego powietrze przyspiesza, przemieszczając się pomiędzy blokami osiedla (B)

30 Lekcja 23. Gdy pada deszcz, śnieg albo grad

• wymienia rodzaje opadów (A) • podaje nazwę przyrządu

służącego do pomiaru ilości opadów (A)

• określa stopień zachmurzenia nieba w środowisku naturalnym (C)

• określa, z czego składa się chmura (A)

• wskazuje różnice pomiędzy różnymi rodzajami opadów (B)

• opisuje powstawanie opadów (B)

• wyjaśnia zależność między budową chmury a jej wysokością nad poziomem gruntu (D)

• charakteryzuje rodzaje chmur ze względu na ich wysokość nad ziemią (B)

• prowadzi obserwacje opadów za pomocą samodzielnie wykonanego deszczomierza (C)

• dokonuje pomiarów opadów w dłuższym czasie (C)

• na podstawie karty obserwacji oblicza średnią opadów dla danego miesiąca (C)

31 Lekcja 24. Jak powstają osady atmosferyczne?

• podaje nazwy osadów atmosferycznych (A)

• opisuje, w jaki sposób powstaje rosa i szron (B)

• opisuje sposób powstawania szadzi i gołoledzi (B)

• wyjaśnia różnicę między osadami i opadami (B)

• na podstawie fotografii rozróżnia szron i szadź (C)

• proponuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące zamarzanie pary wodnej znajdującej się w powietrzu (D)

6

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

32 Lekcja 25. Pogodę można przewidywać

33 Lekcja 25a. Obserwujemy składniki pogody (zajęcia terenowe)

• wyjaśnia pojęcie prognozy pogody (B)

• wymienia dziedziny życia, w których ważna jest znajomość prognozy pogody (A)

• odczytuje umowne znaki z mapy pogody (C)

• na podstawie tekstu charakteryzującego pogodę tworzy mapę pogody (C)

• prowadzi dziennik pogody w oparciu o własne obserwacje i pomiary (D)

• przez określony czas porównuje sprawdzalność prognozy pogody z własnymi obserwacjami (D)

34 Lekcja 26. Pogoda zmienia się wraz z porami roku

• podaje daty pierwszych dni pór roku (A)

• przedstawia ogólną charakterystykę pogody w różnych porach roku (B)

• wyjaśnia pojęcia przesilenia zimowego i letniego, równonocy wiosennej i jesiennej (B)

• na schematycznym rysunku przedstawia pozorną wędrówkę Słońca w ciągu doby oraz miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca w zależności od pory roku (C)

• wyjaśnia zależność między wysokością Słońca a długością dnia i temperaturą powietrza w ciągu roku (C)

• na podstawie własnych obserwacji wykonuje schematyczne rysunki pozornej wędrówki Słońca po niebie w różnych porach roku (D)

• analizuje i porównuje ze sobą poznane składniki pogody w poszczególnych porach roku (D)

• wyjaśnia różnicę między kalendarzowymi, astronomicznymi i klimatycznymi porami roku (D)


Podsumowanie i sprawdzian z działu „Ciepło, zimno i pogoda”

Dział 4. MOJE ZDROWIE I BEZPIECZEŃSTWO – 12 godzin 37 Lekcja 28.

Poznajemy świat bakterii

• podaje miejsca występowania bakterii (A)

• wyjaśnia, dlaczego nie możemy zobaczyć bakterii gołym okiem (B)

• przedstawia sposób rozmnażania się bakterii (A)

• podaje po dwa przykłady pożytecznej i szkodliwej działalności bakterii (A)

• wymienia czynniki niezbędne do rozmnażania się bakterii (A)

• podaje nazwę przyrządu pozwalającego zobaczyć bakterie (A)

• przeprowadza wg instrukcji doświadczenie badające wpływ bakterii na mleko (C)

• wymienia kilka produktów spożywczych powstałych dzięki działalności bakterii (A)

• przewiduje, co by się stało, gdybyśmy wszystkie żyjące wokół nas bakterie zabarwili na kolor różowy (D)

• charakteryzuje zasadę działania antybiotyków (C)

• wyszukuje informacje o ubocznym działaniu wybranego antybiotyku (D)

• uzasadnia, dlaczego podczas leczenia antybiotykiem i bezpośrednio po nim należy jeść jogurt, kefir lub maślankę (D)

38 Lekcja 29. Co wywołuje choroby?

• podaje po dwa przykłady chorób, którymi można się zarazić, i dwa przykłady chorób, którymi się nie zarażamy (A)

• nazywa drobnoustroje wywołujące choroby zakaźne (A)

• wyjaśnia pojęcie infekcji (zakażenia) (B)

• wymienia przykłady chorób

• określa rodzaj mikroskopu, za pomocą którego można zobaczyć wirusy (A)

• określa środowisko, w którym mogą się rozmnażać wirusy (B)

• charakteryzuje choroby bakteryjne: anginę, salmonellozę, próchnicę oraz wirusowe: przeziębienie, grypę, grypę jelitową, opryszczkę wargową (C)

• na podstawie dostępnych źródeł wiedzy charakteryzuje inne choroby zakaźne (szczególnie choroby wieku dziecięcego) (C)

• wyszukuje informacje na temat odkrycia i znaczenia penicyliny

7

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

zakaźnych wywoływanych przez bakterie i wywoływanych przez wirusy (A)

• wskazuje podobieństwa i różnice między bakteriami i wirusami (C)

dla człowieka (D)

39 Lekcja 30. Jak się nie zarazić? (lekcja multimedialna)

• wyjaśnia, dlaczego kichając i kaszląc, należy zasłaniać nos i usta (B)

• wyjaśnia, dlaczego mycie rąk zapobiega zarażaniu się wybranymi chorobami zakaźnymi (B)

• wyjaśnia, dlaczego skaleczenie może być niebezpieczne (B)

• wymienia różne drogi wnikania drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmu człowieka (A)

• charakteryzuje wściekliznę i sposoby jaj zapobiegania (C)

• wyjaśnia zasady postępowania w przypadku wbicia się kleszcza w skórę (B)

• opisuje ubranie zabezpieczające człowieka przed kleszczami na wycieczkach (B)

• omawia zasadę działania i znaczenie szczepień ochronnych (B)

• sprawdza w dostępnych źródłach, jakie choroby są przenoszone przez kleszcze (C)

40 Lekcja 31. Jak chronić jedzenie przed zepsuciem?

• wskazuje przyczynę psucia się żywności (A)

• przedstawia sposoby niszczenia i ograniczania bakterii w produktach spożywczych (A)

• wymienia sposoby ochrony żywności przed zepsuciem (A)

• określa miejsca przechowywania wskazanych przez nauczyciela produktów żywnościowych (C)

• wyjaśnia, dlaczego nie należy zbyt często jeść produktów z dodatkiem konserwantów (B)

• wyjaśnia, dlaczego nie wolno jeść przeterminowanej żywności (B)

• wyszukuje na etykietach różnych artykułów spożywczych nazwy i symbole substancji konserwujących (D)

• wyjaśnia, dlaczego artykuły spożywcze po otwarciu opakowania należy spożyć wcześniej, niż wskazuje data przydatności do spożycia (B)

• wyjaśnia, dlaczego żywność suszona, mocno solona lub słodzona może być przechowywana dłużej (B)

41 Lekcja 32. Higiena osobista pomaga zachować zdrowie

• wyjaśnia, co się składa na higienę osobistą (B)

• omawia, kiedy należy myć całe ciało, włosy, ręce i zęby (A)

• wyjaśnia, jak często należy zmieniać ubranie wierzchnie i bieliznę osobistą (A)

• demonstruje, jak należy myć zęby szczoteczką i jak czyścić je nicią dentystyczną (C)

• określa właściwą częstotliwość kontroli zębów przez stomatologa (A)

• wyjaśnia, dlaczego lepiej jest myć ciało pod prysznicem niż w wannie (B)

• na podstawie etykiet różnych środków do mycia i pielęgnacji ciała wskazuje produkty przeznaczone dla dzieci (C)

• wyjaśnia, dlaczego należy chodzić do stomatologa zanim zacznie boleć ząb (B)

• podaje przykłady negatywnych skutków nadmiernego stosowania mydła i innych środków do mycia ciała (B)

42 Lekcja 33. Bezpieczeństwo w domu zależy także od ciebie

• wykonuje kartę z zapisami ważnych numerów telefonów i własnym adresem (C)

• wskazuje nr 112 jako uniwersalny telefon alarmowy (A)

• wyjaśnia, jak należy się zachować, gdy do drzwi dzwoni ktoś obcy lub kiedy wybuchnie pożar (B)

• podaje treść informacji, którą należy przekazać, dzwoniąc na telefon alarmowy (C)

• wymienia potencjalne źródła pożaru w domu (A)

• podaje przykłady przedmiotów, które dziecko może ugasić samodzielnie, w odróżnieniu od pożaru, wymagającego interwencji dorosłych (C)

• wymienia z pamięci telefony alarmowe na pogotowie, straż pożarną i policję (A)

• wyjaśnia, dlaczego w razie pożaru nie należy tracić czasu na szukanie i zabieranie ze sobą żadnych przedmiotów, w tym przedmiotów cennych (B)

• podaje przykłady materiałów łatwopalnych (A)

• wyjaśnia, w jakich sytuacjach dziecko może samodzielnie zapalić ogień (B)

• wyszukuje informacje na temat czynników wzmacniających i ograniczających pożar (C)

8

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

43 Lekcja 34. Instalacje: gazowa, elektryczna i wodna mogą być niebezpieczne (lekcja multimedialna)

• wymienia domowe urządzenia gazowe i elektryczne, które mogą stanowić zagrożenie (A)

• wyjaśnia, jak należy się zachować, gdy ulatnia się gaz (B)

• omawia zasady, których należy przestrzegać podczas kontaktu z urządzeniami elektrycznymi (A)

• wyjaśnia, co należy zrobić, gdy woda leje się z uszkodzonego kranu bądź innego domowego urządzenia (B)

• wyjaśnia, co może się stać, gdy w trakcie gotowania kipi potrawa (B)

• przewiduje skutki niewłaściwego korzystania z urządzeń gazowych i elektrycznych w domu (B)

• rozróżnia sytuacje bezpiecznego i niebezpiecznego korzystania z urządzeń gazowych i elektrycznych (C)

• wskazuje miejsca odcięcia dopływu gazu, prądu i wody w swoim domu (A)

• opisuje, w jaki sposób można zabezpieczyć gniazdka elektryczne, żeby nie stwarzały zagrożenia dla dzieci (A)

• wyjaśnia, dlaczego pracując z urządzeniami elektrycznymi, używa się specjalnych śrubokrętów (B)

• wyjaśnia, dlaczego używanie suszarki do włosów w wannie lub przy wannie z wodą jest niebezpieczne (B)

44 Lekcja 35. Bezpieczeństwo poza domem

• wyjaśnia znaczenie elementów odblaskowych na ubraniu dla bezpieczeństwa pieszego (B)

• wymienia miejsca, w których można jeździć bezpiecznie na łyżwach lub sankach (A)

• wymienia sporty, które wymagają używania kasku i uzasadnia odpowiedź (A)

• opisuje, jak powinno się zachować dziecko, gdy nieznajomy zaprasza je do domu lub samochodu (B)

• demonstruje, jak należy przechodzić przez przejście dla pieszych z sygnalizacją świetlną i bez sygnalizacji (D)

• podaje, którą stroną drogi powinni poruszać się piesi, gdy przy drodze nie ma chodnika (A)

• wyjaśnia, jak należy się zachować po znalezieniu niewybuchu lub niewypału (B)

• podaje, o jakiej porze w ciągu doby kierowcy najtrudniej jest dostrzec pieszego na ulicy (A)

• wyjaśnia, dlaczego na drodze bez chodnika zawsze należy chodzić lewą stroną (B)

• wyjaśnia, kiedy dziecko może jeździć rowerem po chodniku (B)

• wskazuje niebezpieczne miejsca na drodze z domu do szkoły (A)

• podaje przykłady niebezpiecznych sytuacji podczas zabaw na świeżym powietrzu (D)

• wskazuje zachowania osób dorosłych, które mogą stanowić zagrożenie dla dzieci (B)

• wyjaśnia, dlaczego nawet przy silnych mrozach nie wolno jeździć na łyżwach po zamarzniętej rzece (B)

45 Lekcja 36. Bezpieczeństwo w gospodarstwie rolnym

• na podstawie ilustracji wymienia urządzenia w gospodarstwie rolnym mogące stanowić zagrożenie dla dzieci (A)

• podaje przykłady prac, których

• uzasadnia, dlaczego nie należy bawić się w zbożu, gdy odbywają się tam prace polowe (B)

• demonstruje, w jaki sposób należy prawidłowo przenosić ciężkie przedmioty (C)

• wyjaśnia, dlaczego nie należy przebywać w pobliżu miejsca, gdzie przeprowadza się nawożenie lub rozpryskuje się środki ochrony roślin (B)

• dowolną techniką wykonuje plakat lub ulotkę ostrzegającą przed zagrożeniami w gospodarstwie rolnym (D)

9

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

dzieciom nie wolno wykonywać w gospodarstwie rolnym (A)

46 Lekcja 37. Kiedy zdarzy się wypadek

• demonstruje, co należy zrobić, kiedy:

– skaleczymy się lub leci nam krew z nosa

– uderzone miejsce boli i puchnie – po urazie mocno boli noga, ręka, głowa lub brzuch

– ulegliśmy poparzeniu (C)

• wymienia sytuacje, w których użądlenie owada może być bardzo niebezpieczne (A)

• rozróżnia na rysunku lub wśród okazów naturalnych pszczołę, osę, trzmiela i szerszenia (C)

• wymienia zasady, których należy przestrzegać podczas jedzenia i picia na świeżym powietrzu (A)

• wyjaśnia znaczenie szczepionki w przypadku ugryzienia przez zwierzę podejrzane o wściekliznę (B)

• wyjaśnia, dlaczego poparzone miejsce trzeba chłodzić aż 15 minut (B)

• przygotowuje wspólnie z rodzicami domową apteczkę, a spis jej zawartości przedstawia na lekcji (D)

• wyjaśnia, dlaczego przyłożenie zimnego okładu do górnej części nosa hamuje krwotok (B)

• wykonuje pompkę do wyciągania jadu (D)


Podsumowanie i sprawdzian z działu „Moje zdrowie i bezpieczeństwo”

Dział 5. ŚWIAT ISTOT ŻYWYCH – 14 godzin 49 Lekcja 39. Co to

znaczy żyć? • podaje przykłady organizmów

o różnej wielkości ciała i żyjących w różnych środowiskach (A)

• wymienia czynności życiowe organizmów (A)

• charakteryzuje czynności życiowe organizmów (C)

• wymienia różnice między organizmami a nieożywionymi elementami przyrody (C)

• posługując się przykładami, wyjaśnia komórkową budowę organizmów (B)

• wyjaśnia różnice między wzrostem i rozwojem (B)

• wyszukuje informacje o najmniejszych i największych komórkach budujących organizmy (C)

50 Lekcja 40. Co widać pod mikroskopem?

• wyjaśnia, do czego służy mikroskop (A)

• podaje przykłady organizmów, które można zobaczyć tylko za pomocą mikroskopu (A)

• wymienia części mikroskopu (A)

• omawia przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu (A)

• z pomocą nauczyciela wykonuje preparat z ludzkiego włosa i obserwuje go pod mikroskopem (D)

• dokonuje obserwacji gotowych preparatów (C)

• sprawnie posługuje się mikroskopem (C)

• dokumentuje obserwacje w formie rysunku (C)

• omawia najczęściej popełniane błędy przy wykonywaniu preparatów mikroskopowych i ustawianiu obrazu pod mikroskopem (C)

• wykonuje wg instrukcji preparat ze skórki z cebuli (C)

• dokonuje obserwacji wykonanego preparatu ze skórki cebuli (D)

• samodzielnie wykonuje preparaty wymagające odpowiedniego cięcia w celu uzyskania przejrzystości obiektu (D)

51 Lekcja 41. Podział świata organizmów (lekcja multimedialna)

• wymienia nazwy głównych królestw organizmów (A)

• podaje po jednym przykładzie organizmów należących do poszczególnych królestw (A)

• krótko charakteryzuje królestwa organizmów (B)

• wyjaśnia pojęcie gatunku (B)

• omawia podobieństwa i różnice w budowie człowieka i innych zwierząt (C)

• wyszukuje informacje na temat, jak człowiek wykorzystuje swoje podobieństwo do zwierząt (np. w medycynie) (C)

10

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

52 Lekcja 42. Do życia niezbędna jest energia

• podaje, do czego organizmom jest potrzebna energia (A)

• wyjaśnia, że źródłem energii jest spożywany pokarm (B)

• omawia proces spalania (B) • wymienia tlen jako składnik

powietrza niezbędny do spalania (A)

• wymienia dwutlenek węgla jako jeden z produktów procesu spalania (A)

• przeprowadza wg instrukcji doświadczenie wykazujące, że tlen jest niezbędny do spalania (C)

• podaje przykładu spalania różnych substancji i sposoby wykorzystania powstałej energii przez człowieka (B)

• wyjaśnia, dlaczego niektóre gaśnice stosowane do gaszenia pożarów są wypełnione dwutlenkiem węgla (B)

53 Lekcja 43. Dlaczego musimy oddychać?

• podaje nazwę gazu niezbędnego organizmom do oddychania (A)

• podaje nazwę gazu powstającego podczas oddychania (A)

• wymienia sposoby pobierania tlenu przez różne organizmy (A)

• wymienia substraty (substancje pokarmowe i tlen) i produkty (energia i dwutlenek węgla) procesu oddychania (A)

• przeprowadza wg instrukcji doświadczenie wykazujące, że w wydychanym przez człowieka powietrzu jest więcej dwutlenku węgla niż w powietrzu pobieranym podczas wdechu (D)

• wyjaśnia, skąd organizmy czerpią energię potrzebną im do życia (B)

• porównuje oddychanie roślin i zwierząt (B)

• wymienia sytuacje, w których człowiek potrzebuje więcej energii, a więc również więcej tlenu i pokarmu (A)

• charakteryzuje podobieństwa i różnice w procesach uzyskiwania energii:

– podczas spalania np. węgla – podczas łączenia się substancji

pokarmowych z tlenem w organizmie człowieka (D)

• wyjaśnia, jak może się czuć człowiek, który przez dłuższy czas przebywa w zamkniętym pomieszczeniu (D)

• wyjaśnia, dlaczego człowiek pozbawiony tlenu może przeżyć tylko kilka minut (B)

54 Lekcja 44. Jak rośliny się odżywiają?

• dzieli organizmy ze względu na sposób, w jaki się odżywiają (A)

• wymienia gazy pobierane i usuwane przez rośliny w procesie fotosyntezy i oddychania oraz przez zwierzęta w procesie oddychania (B)

• omawia różnice między organizmami samożywnymi i cudzożywnymi (C)

• przeprowadza wg instrukcji doświadczenie wykazujące wpływ ilości światła i wody na przebieg procesu fotosyntezy (C)

• samodzielnie rysuje schemat procesu fotosyntezy (C)

• omawia proces fotosyntezy na samodzielnie narysowanym schemacie (B)

• uzasadnia, dlaczego oddychanie jest procesem równie ważnym dla zwierząt, jak i dla roślin (B)

• wyjaśnia znaczenie fotosyntezy zarówno dla roślin, jak i dla zwierząt (B)

• przewiduje zmiany, jakie zaszłyby w przyrodzie, gdyby Słońce przestało świecić (D)

55 Lekcja 45. Wzrost i rozwój rośliny

• wymienia składniki potrzebne roślinie do życia (A)

• podaje nazwy części rośliny (A)

• wymienia po kolei najważniejsze etapy rozwoju rośliny (A)

• omawia rolę, jaką odgrywają poszczególne części rośliny (B)

• prowadzi wg instrukcji hodowlę fasoli lub grochu (C)

• dokumentuje obserwacje hodowli fasoli lub grochu w karcie obserwacji (C)

• samodzielnie prowadzi hodowlę fasoli w różnych warunkach:

– nasiona zanurzone w wodzie – nasiona stykają się z wodą – nasiona znajdują się znacznie

powyżej poziomu wody (D) • dokumentuje obserwacje

• samodzielnie wyszukuje i prezentuje na lekcji informacje dotyczące roślin owadożernych (D)

11

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

prowadzonej hodowli fasoli (C) • wyciąga wnioski z obserwacji

hodowli fasoli (D) 56 Lekcja 46.

Rośliny wokół nas

• wymienia cele, dla których człowiek uprawia rośliny (A)

• podaje zasady pielęgnacji roślin doniczkowych (A)

• rozpoznaje na zdjęciach gatunki roślin trujących (C)

• wspólnie z innymi uczniami wykonuje klasowy atlas roślin doniczkowych (D)

• przedstawia zasady bezpiecznego postępowania w kontakcie z roślinami trującymi, np. z wawrzynkiem wilcze łyko, pokrzykiem wilczą jagodą, barszczem Sosnowskiego (A)

• wskazuje rośliny trujące w swoim otoczeniu (D)

• tworzy album zawierający fotografie lub rysunki roślin rosnących w jego domu i zaznacza te, które są trujące (D)

57 Lekcja 47. Łańcuchy pokarmowe w przyrodzie

• dokonuje podziału zwierząt ze względu na sposób zdobywania pokarmu (A)

• wyjaśnia, czym jest łańcuch pokarmowy (B)

• charakteryzuje na przykładach roślinożerców, mięsożerców i wszystkożerców (B)

• układa proste łańcuchy pokarmowe, wykorzystując podane przykłady organizmów (C)

• wyjaśnia, dlaczego na początku łańcucha pokarmowego zawsze znajduje się roślina (B)

• układa łańcuchy pokarmowe, korzystając z własnej wiedzy przyrodniczej (C)

• podaje nazwy ogniw samodzielnie ułożonych łańcuchów pokarmowych (A)

• omawia zależności między poszczególnymi ogniwami łańcucha pokarmowego (C)

• podaje przykłady łańcuchów pokarmowych w środowisku lądowym i wodnym (D)

• przewiduje skutki eliminacji poszczególnych elementów łańcucha pokarmowego (D)

• przewiduje skutki wprowadzenia do danego środowiska obcego gatunku (D)

58 Lekcja 48. Jak się rozmnażają zwierzęta?

• podaje nazwy osobników męskich i żeńskich w obrębie gatunku (A)

• wymienia podstawowe różnice w wyglądzie samca i samicy tego samego gatunku (A)

• wyjaśnia, co to jest okres godowy zwierząt (B)

• przedstawia, podając nazwy, sposoby przychodzenia na świat młodych różnych gatunków (A)

• opisuje przykłady zachowań zwierząt w okresie godowym (B)

• podaje przykłady zwierząt opiekujących się potomstwem i takich, które nie troszczą się o potomstwo (A)

• opisuje na wybranych przykładach, jak zwierzęta należące do różnych gatunków opiekują się swoim potomstwem (B)

• wyjaśnia, co jest przyczyną różnic w liczbie jaj składanych przez samice różnych gatunków ptaków lub w liczbie młodych w miocie u ssaków (D)

59 Lekcja 49. Zwierzęta wokół nas (lekcja multimedialna)

• dobiera przykłady różnych gatunków zwierząt do różnych kryteriów, np.:

– duże i małe – hodowane przez człowieka i żyjące dziko

– żyjące w środowisku lądowym, wodnym (C)

• opisuje obowiązki, jakie ma człowiek wobec hodowanego przez siebie zwierzęcia (B)

• wyjaśnia, w jakim celu człowiek trzyma zwierzęta domowe w gospodarstwie (B)

• przedstawia korzyści, jakie człowiek czerpie z hodowli zwierząt (B)

• określa, jakie organizmy nazywamy pasożytami B)

• wymienia przykłady pasożytów człowieka (A)

• rozpoznaje na fotografiach różne gatunki psów (C)

• charakteryzuje rozpoznane na fotografiach gatunki psów (C)

• podaje inne niż omawiane na lekcji przykłady zwierząt dzikich, gospodarskich i domowych (A)

• samodzielnie wyszukuje i prezentuje na lekcji informacje na temat pasożytów zwierząt domowych (D)

60 Lekcja 50. Poznajemy grzyby

• wymienia 3–4 przykłady grzybów kapeluszowych (A)

• podaje nazwę choroby skórnej

• wymienia sposoby odżywiania się grzybów (A)

• podaje przykłady miejsc,

• uzasadnia, dlaczego grzyby nie należą ani do roślin, ani do zwierząt (B)

• opisuje rozmnażanie się grzybów przez zarodniki (B)

• obserwuje pod mikroskopem

• prowadzi hodowlę drożdży piekarniczych wg instrukcji podanej przez nauczyciela (C)

12

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

wywoływanej przez grzyby u człowieka (A)

w których można znaleźć grzyby (A)

• wyjaśnia, czym są zarodniki grzybów (A)

• wymienia sposoby zapobiegania grzybicy (A)

• omawia na przykładach pozytywne i negatywne aspekty znaczenia grzybów dla człowieka (A)

gotowy preparat pleśni

z zarodniami (C) • dokumentuje prowadzone

obserwacje mikroskopowe pleśni (C)

• dokumentuje obserwacje prowadzonej hodowli drożdży piekarniczych (C)

• wykonuje wg instrukcji podanej przez nauczyciela preparat mikroskopowy z drożdży (D)

• obserwuje wykonany preparat drożdży pod mikroskopem (C)

• obserwuje pod mikroskopem gotowy preparat pleśni z zarodniami (C)


Podsumowanie i sprawdzian z działu „Świat istot żywych”

Dział 6. W WODZIE I NAD WODĄ – 9 godzin 63 Lekcja 52. Jak

woda krąży w przyrodzie?

wskazuje na schemacie drogi, którymi woda z opadów atmosferycznych trafia do mórz i oceanów (A)

• wymienia zmiany stanu skupienia wody w cyklu obiegu wody w przyrodzie (A)

• podaje przykłady miejsc, gdzie woda jest zatrzymywana i nie uczestniczy w obiegu (A)

• rysuje i omawia schemat obiegu wody w przyrodzie (C)

• wyjaśnia pojęcie wód podziemnych (B)

• wyjaśnia, w jaki sposób powstają źródła (B)

• wyjaśnia, skąd się biorą opady na terenach suchych (B)

• wyjaśnia określenie „obieg” wody (B)

• uzasadnia, że zanieczyszczenia powietrza mają również wpływ na stan gleby i wody (C)

64 Lekcja 53. Rozpoznajemy wody powierzchniowe

• wyjaśnia, czym są wody powierzchniowe (A)

• dokonuje podziału wód powierzchniowych na stojące i płynące (A)

• podaje przykłady wód powierzchniowych stojących i płynących (A)

• na podstawie instrukcji wykonuje modele rzeki i jeziora w umywalce (C)

• omawia sposób powstawania rzeki i jeziora (A)

• wymienia drogi zasilania jezior w wodę (A)

• wyjaśnia, czym jest bagno (B) • wykonuje na podstawie

instrukcji model bagna w misce (C)

• wskazuje różnice między jeziorem a bagnem (C)

• wyjaśnia, dlaczego wchodzenie na bagna jest niebezpieczne (B)

• przygotuje prezentację komputerową lub album o różnych zbiornikach wodnych znajdujących się w okolicy (D)

65 Lekcja 54. Jak i dokąd płyną rzeki?

66 Lekcja 54a. Badamy najbliższą rzekę (zajęcia terenowe)

• podaje nazwy głównych elementów rzeki (A)

• wymienia miejsca, gdzie mogą uchodzić rzeki (A)

• na podstawie obserwacji w terenie ustala, który brzeg rzeki jest prawy, a który lewy (D)

• wyjaśnia zależność między nachyleniem powierzchni ziemi a kierunkiem, w którym płynie rzeka (B)

• rozpoznaje części rzek na różnych zdjęciach, uzasadniając swój wybór (C)

• sprawdza w dostępnych źródłach, gdzie jest źródło najbliższej rzeki, jaką ta rzeka ma długość i gdzie uchodzi (D)

67 Lekcja 55. Rośliny wodne i nadwodne

• wymienia czynniki niezbędne do życia roślin lądowych i wodnych (A)

• określa cechy środowiska wodnego korzystne i niekorzystne dla roślin

• w oparciu o przykłady opisuje sposoby przystosowania roślin wodnych do zdobywania światła

• porównuje budowę roślin wodnych i lądowych (C)

• podaje przykłady roślin hodowanych w akwariach (B)

13

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

wodnych (B) • wymienia po jednym

przykładzie roślin: – rosnących przy zbiornikach

wodnych, – rosnących przy brzegu

w płytkiej wodzie – występujących na głębokiej

wodzie (A)

(B) • wymienia po dwa przykłady

gatunków roślin wodnych i nadwodnych (A)

68 Lekcja 56. Jakie zwierzęta żyją w wodzie?

• wymienia po jednym przykładzie gatunków zwierząt żyjących:

– tylko w wodzie, – w wodzie, i na lądzie (A)

• wśród zwierząt wodnych wskazuje te, które oddychają tlenem rozpuszczonym w wodzie, i te, które oddychają tlenem atmosferycznym (B)

• opisuje przystosowania ryb do życia w wodzie (C)

• porównuje warunki życia w wodzie latem i zimą (C)

• omawia przystosowania zwierząt (innych niż ryby) do życia w wodzie (B)

• wyjaśnia, jak zwierzęta wodne mogą przetrwać zimę (B)

• wskazuje różnice między larwą komara a osobnikiem dorosłym (C)

• wyszukuje w dostępnych źródłach informacje o:

– sposobach walki z komarami – chorobach przenoszonych przez

komary (C)

69 Lekcja 57. Łańcuchy pokarmowe w wodzie

70 Lekcja 57a. Rozpoznajemy ryby

• wymienia inne niż rośliny organizmy samożywne żyjące w wodzie lub w wilgotnych miejscach (A)

• podaje przykłady organizmów cudzożywnych żyjących w wodzie (A)

• układa proste łańcuchy pokarmowe, wykorzystując podane przykłady organizmów (B)

• podaje przykłady łańcuchów pokarmowych w środowisku wodnym utworzonych samodzielnie:

– tylko z organizmów wodnych – z organizmów wodnych

i lądowych (B)

• posługując się przykładami, wyjaśnia zależność między budową zwierzęcia a pokarmem, którym się odżywia (B)

• rozpoznaje na ilustracjach najczęściej spotykane w Polsce gatunki ryb słodkowodnych (C)

• wyszukuje informacje na temat wpływu zanieczyszczeń środowiska wodnego na żyjące w nim organizmy (C)


Podsumowanie i sprawdzian z działu „W wodzie i nad wodą”

Dział 7. ŻYCIE LASU – 10 godzin 73 Lekcja 59. Las to

przykład środowiska lądowego

• wymienia czynniki charakterystyczne dla środowiska lądowego (A)

• wymienia przystosowania organizmów lądowych do niedoborów wody (A)

• wyjaśnia, jak zwierzęta przystosowały się do zmian temperatury powietrza na lądzie (B)

• posługując się przykładami, porównuje cechy środowiska lądowego i wodnego oraz ich wpływ na organizmy (C)

• wyjaśnia zależność między budową liścia a szybkością parowania wody z rośliny (C)

• wyszukuje informacje na temat środowiska, w którym powstało życie na Ziemi (C)

14

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

74 Lekcja 60. Drzewa – największe rośliny w lesie

75 Lekcja 60a. Rozpoznajemy drzewa (zajęcia terenowe)

• wymienia części drzewa (A) • podaje 3–4 gatunki

najpospolitszych drzew rosnących w lesie (A)

• dzieli przykładowe drzewa na iglaste i liściaste (A)

• wymienia cechy, którymi różnią się od siebie drzewa iglaste i liściaste (B)

• wyjaśnia zasadę podziału lasów na iglaste, liściaste i mieszane (A)

• wymienia po trzy gatunki drzew liściastych i iglastych (A)

• określa rolę, jaką odgrywają poszczególne części drzewa (B)

• wykonuje album zawierający suszone liście różnych gatunków drzew wraz z ich opisami (D)

• na podstawie obserwacji przekroju pnia określa w przybliżeniu wiek drzewa iglastego (D)

• rozpoznaje cztery gatunki drzew iglastych i co najmniej pięć gatunków drzew liściastych (C)

• wyjaśnia przyczyny różnic w budowie koron drzew rosnących samotnie, na skraju lasu i w środku lasu (C)

• na postawie obserwacji określa, które gatunki drzew człowiek najchętniej sadzi w parkach oraz na działkach wokół domu (D)

• opierając się na przykładach, porównuje budowę korzeni drzew rosnących na glebach suchych i wilgotnych (C)

76 Lekcja 61. Poznajemy piętra lasu

• wymienia kolejno piętra lasu (A) • wymienia co najmniej sześć

gatunków roślin występujących w lesie (A)

• wyjaśnia, w jaki sposób powstaje ściółka leśna (B)

• przyporządkowuje zdjęcia lub rysunki pospolitych gatunków roślin i grzybów do poszczególnych pięter lasu (C)

• podaje 1–2 przykłady roślin i grzybów występujących w koronach drzew, w podszycie i w runie (A)

• opisuje warunki panujące w poszczególnych piętrach lasu (A)

• wykonuje rysunek drzewa i krzewu oraz omawia występujące między nimi różnice (C)

• podaje 3–4 przykłady roślin lub grzybów występujących w poszczególnych piętrach lasu (w runie, podszycie i koronach drzew) (A)

• omawia przystosowania roślin do życia w poszczególnych warstwach lasu (B)

• wskazuje piętro lasu, w którym warunki są najbardziej stałe, i uzasadnia swój wybór (C)

• wymienia gatunki roślin leśnych, których owoce lub nasiona są zjadane przez zwierzęta (A)

• uzasadnia stwierdzenie, że wszystkie warstwy lasu uczestniczą w tworzeniu gleby (B)

• wyjaśnia zdanie: „Las nawozi się sam” (B)

• na podstawie innych źródeł przygotowuje informacje o wykorzystaniu drzew leśnych w medycynie (A)

77 Lekcja 62. Zwierzęta leśne

• wymienia co najmniej sześć gatunków zwierząt żyjących w lesie (A)

• przyporządkowuje zdjęcia lub rysunki pospolitych gatunków zwierząt do poszczególnych pięter lasu (C)

• podaje 1–2 przykłady gatunków zwierząt występujących w poszczególnych piętrach lasu (A)

• omawia przystosowania zwierząt do życia w poszczególnych warstwach lasu (B)

• opisuje korzyści, jakie czerpią zwierzęta z tego, że żyją w koronach drzew (B)

• wyjaśnia znaczenie mrówek i dżdżownic dla lasu (B)

• wyszukuje w dostępnych źródłach rysunki lub zdjęcia tropów zwierząt leśnych (C)

• przedstawia, jak ludzie pomagają zwierzętom leśnym w różnych porach roku (C)

15

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

78 Lekcja 63. Łańcuchy pokarmowe w lesie

79 Lekcja 63a. Obserwujemy mieszkańców lasu (zajęcia terenowe)

• wymienia 2–3 przykłady łańcuchów pokarmowych w lesie (A)

• podaje co najmniej dwa przykłady łańcuchów pokarmowych, w których występuje ten sam organizm roślinny lub zwierzęcy (B)

• opisuje na przykładach przystosowania różnych gatunków zwierząt leśnych do zdobywania pokarmu (B)

• na podstawie schematu z podręcznika charakteryzuje różne typy zależności między organizmami żyjącymi w lesie (C)

• przewiduje, co się stanie, gdy nadmiernie wzrośnie liczebność osobników gatunku tworzącego jedno z ogniw łańcucha pokarmowego (D)

• wyjaśnia, na czym polega równowaga w środowisku leśnym (D)

80 Lekcja 64. Człowiek i las

• podaje 2–3 przykłady znaczenia lasów dla człowieka (A)

• uzasadnia konieczność zbiórki makulatury (B)

• opisuje, jak należy się zachowywać w lesie (B)

• wyjaśnia, dlaczego w lesie nie wolno palić ognisk poza specjalnie wyznaczonymi do tego celu miejscami (B)

• wymienia gatunki roślin leśnych, których owoce lub nasiona są pokarmem dla ludzi (A)

• podaje, jak można zapobiegać kurczeniu się obszarów leśnych (A)

• opisuje pozytywny wpływ lasu na odpoczywających w nim ludzi (B)

• na podstawie rysunku lub fotografii odróżnia muchomora sromotnikowego i muchomora jadowitego od czubajki kani (C)

• wyjaśnia, dlaczego w lasach trzeba sadzić nowe drzewa (B)

• wykonuje mapę myślową lub album, aby przedstawić znaczenie lasu dla człowieka (D)

• wymienia, do jakich celów wykorzystuje się różne gatunki drzew (A)

• ustala, co należy zrobić, aby zgodnie z prawem wyciąć drzewo z prywatnego lasu lub działki (D)

• wyjaśnia, dlaczego las tworzony przez jeden gatunek drzewa jest mniej odporny na działanie szkodliwych czynników, np. szkodników drzew, wiatru, suszy, niż las wielogatunkowy (C)


Podsumowanie i sprawdzian z działu „Życie lasu”

Dział 8. NA ŁĄCE, NA POLU I W SADZIE – 10 godzin 83 Lekcja 66.

Dlaczego rośliny kwitną? (lekcja multimedialna)

• określa, w jakim celu roślina wytwarza nasiona (B)

• wskazuje na planszy elementy kwiatu (C)

• podaje nazwy grup roślin wyodrębnionych ze względu na sposób zapylania (B)

• wyjaśnia pojęcie kwiatostanu (A)

• na podstawie barwnych ilustracji przedstawiających kwiaty przyporządkowuje rośliny do wiatropylnych lub owadopylnych (C)

• omawia proces zapylania (B) • odnajduje w kwiatach różnych

roślin poszczególne ich części (C)

• omawia rolę, jaką odgrywają poszczególne elementy kwiatu (B)

• podaje po trzy przykłady roślin wiatropylnych i owadopylnych

• podaje 3–4 przykłady roślin o kwiatach pojedynczych i roślin, których kwiaty są zebrane w kwiatostany (C)

• porównuje budowę kwiatu roślin wiatropylnych i owadopylnych (C)

• wymienia korzyści, jakie czerpią z procesu zapylania kwiaty,

• wyszukuje w dostępnych źródłach informacje na temat rodzajów kwiatów w kwiatostanach, na przykładzie słonecznika i stokrotki (C)

16

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

(A) a jakie owady (B)

84 Lekcja 67. Po co roślinom owoce? (lekcja multimedialna)

• określa rolę owoców w życiu rośliny (B)

• wskazuje część rośliny, która przekształca się w owoc (C)

• wymienia sposoby rozsiewania nasion (A)

• na podstawie ilustracji przyporządkowuje owoce do właściwych roślin (C)

• omawia sposoby rozsiewania nasion (A)

• charakteryzuje na przykładach budowę owoców różnych gatunków roślin w powiązaniu ze sposobem rozprzestrzeniania nasion (C)

• określa doświadczalnie wpływ budowy nasion klonu na prędkość, z jaką opadają, i odległość, jaką mogą pokonać (C)

• wyjaśnia, dlaczego rośliny w miarę możliwości wytwarzają dużą ilość nasion i rozprzestrzeniają je na znaczne odległości (B)

• wymienia przykłady celowego i przypadkowego sposobu rozsiewania nasion przez człowieka (A)

• wyszukuje informacje o wartościowych składnikach różnych owoców jadanych przez ludzi (C)

85 Lekcja 68. Różnorodność roślin na łące

• wyjaśnia pojęcie łąki (B) • przedstawia, w jaki sposób

człowiek wykorzystuje łąki (B)

• wymienia najczęściej spotykane rośliny łąkowe (A)

• omawia znaczenie koniczyny dla człowieka i zwierząt (B)

• wymienia miejsca, w których łąki powstają w sposób naturalny (B)

• wymienia lecznicze rośliny rosnące na łące (A)

• wykonuje zielnik z 4–5 roślin łąkowych (D)

• wykonuje zielnik z co najmniej sześciu gatunków roślin łąkowych (C)

• omawia lecznicze właściwości wybranych gatunków roślin łąkowych (B)

• wyjaśnia, co się dzieje z łąką, gdy zaczynają na niej rosnąć drzewa (B)

• wyszukuje informacje na temat ubocznych skutków niewłaściwego stosowania leczniczych roślin łąkowych (D)

86 Lekcja 69. Poznajemy rośliny uprawne

• wymienia najczęściej uprawiane w Polsce zboża, drzewa i krzewy owocowe oraz warzywa (A)

• rozpoznaje podstawowe gatunki warzyw uprawianych w Polsce (C)

• rozpoznaje na fotografiach i ilustracjach gatunki zbóż uprawianych w Polsce (C)

• wymienia 4–5 produktów wytwarzanych ze zbóż (A)

• podaje przykłady wykorzystania ziemniaków przez człowieka (A)

• wyjaśnia, w jakim celu stosuje się na polach nawozy (B)

• dokonuje podziału nawozów na sztuczne i naturalne (A)

• rozpoznaje na planszach i w terenie najpopularniejsze w Polsce drzewa i krzewy owocowe (C)

• podaje przykłady wykorzystania pszenicy, żyta, owsa, jęczmienia i kukurydzy (A)

• wymienia rośliny uprawiane przez człowieka w celu wykorzystania zawartych w nich substancji (A)

• ustala, jak i dlaczego powstało pszenżyto (B)

87 Lekcja 70. Mieszkańcy pól i łąk

88 Lekcja 70a.

• podaje 4–5 przykładów zwierząt żyjących na łące lub polu (A)

• wyjaśnia, dlaczego na polu i łące zwierzętom trudno jest się ukryć

• wymienia co najmniej dwa przykłady szkodników pól i roślin, na których żerują (A)

• układa prosty łańcuch

• opisuje na przykładach przystosowania zwierząt drapieżnych oraz ich ofiar do życia na polu i łące (B)

• określa różnice między polem uprawnym a lasem (B)

• wskazuje przyczyny szybkiego rozprzestrzeniania się

• wyjaśnia, na czym polega walka biologiczna ze szkodnikami (B)

• podaje przykłady innych niż w podręczniku biologicznych

17

Nr lekcji




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:

Wycieczka na łąkę (zajęcia terenowe)

(B) • wyjaśnia, jakie organizmy

nazywamy szkodnikami (B)

pokarmowy z organizmów żyjących na polu lub łące (C)

• wyjaśnia, kiedy szpaki są szkodnikami, a kiedy sprzymierzeńcami człowieka (B)

• samodzielnie układa łańcuchy pokarmowe z organizmów występujących na polu lub łące z uwzględnieniem człowieka (C)

• charakteryzuje i porównuje różne metody walki człowieka ze szkodnikami (B)

szkodników na polu (B) • wskazuje pozytywne

i negatywne skutki stosowania środków ochrony roślin (B)

metod zwalczania szkodników (A)

89 Lekcja 71. Poznajemy zwierzęta gospodarskie

• wymienia zwierzęta gospodarskie hodowane przez człowieka (A)

• wymienia ptaki zaliczane do drobiu (A)

• wylicza korzyści płynące z hodowli bydła, świń i drobiu (A)

• przedstawia wykorzystanie koni przez człowieka dawniej i dziś (A)

• opisuje przodków bydła domowego i świni (B)

• wyjaśnia, w jakim celu kolczykuje się niektóre zwierzęta hodowlane (B)

• wyjaśnia różnice między hodowlą w tradycyjnych gospodarstwach rolnych a hodowlą w warunkach przemysłowych (B)

• analizuje pozytywne i negatywne skutki hodowli przemysłowej zwierząt (C)

• wyszukuje informacje dotyczące systemu znakowania jaj obowiązującego w krajach Unii Europejskiej (C)

• wyjaśnia, dlaczego pościel i ubrania wykonane z puchu są bardzo ciepłe (B)


Podsumowanie i sprawdzian z działu „Na łące, na polu i w sadzie”

92 Lekcja 73a. Wakacje z przyrodą

• przedstawia, jak należy się zachowywać podczas kontaktu z przyrodą podczas wakacji • wymienia sposoby dokumentowania spotkań z przyrodą

18

Wymagania edukacyjne – Tajemnice przyrody - klasa 5

Tytuł rozdziału w podręczniku

Numer i temat lekcji

Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:

Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:

Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:

Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:

Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:

1.Lekcja organizacyjna. Jak będziemy poznawać przyrodę w klasie 5?

wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej

Dział 1. Odkrywamy tajemnice map 2. Co to jest plan i skala?

wykonuje pomiary przedmiotów w celu narysowania ich planów (C); wykonuje rysunek przedmiotu w podanej skali, mając podane wymiary w skali (C)

oblicza wymiary przedmiotu w skali 1 : 10 (D); wyjaśnia, co to jest podziałka liniowa (B); potrafi korzystać z podziałki liniowej (C)

wyjaśnia, co to jest plan przedmiotu (B); oblicza wymiary przedmiotu w różnych skalach, np. 1 : 5; 1 : 20; 1 : 50 (D)

wyjaśnia, co to jest skala (B); zapisuje skalę różnymi sposobami (C)

3. Plan i mapa wyjaśnia, co to jest plan obszaru (B)

wyjaśnia, co to jest mapa (B); odczytuje skale planu najbliższej okolicy (C)

porównuje ilość informacji zawartych na mapach wykonanych w różnych skalach (C)

porównuje skale planów i map (C); wyjaśnia związek odległości na mapie z zastosowaną skalą (większa, mniejsza) (D)

1. Skala, plan, mapa

4. Kreślenie planu boiska – lekcja w terenie

wykonuje pomiary długości i szerokości boiska w celu narysowania planu (C)

oblicza wymiary boiska w skali 1 : 100 (C)

oblicza wymiary boiska w skali 1 : 500; rysuje plan boiska szkolnego (D)

sporządza legendę planu boiska i zapisuje skalę w postaci liczbowej, mianowanej, podziałki liniowej

przelicza skale planów i map (D)

19 Tytuł rozdziału w podręczniku







(D) 5. Jak obliczyć i oszacować odległość?

oblicza rzeczywiste odległości między wskazanymi miastami, korzystając z podziałki liniowej (D)

2. Odległości na planie, mapie i w terenie 2. Odległości na planie, mapie i w terenie cd.

6. Ćwiczenia w obliczaniu i szacowaniu odległości

oblicza odległość na planie lub mapie za pomocą podziałki liniowej, wykorzystując kroczek cyrkiel lub linijkę (C); szacuje odległość od miejsca obserwacji do wskazanego obiektu, wykorzystując informacje zawarte w podręczniku na s. 18 (D)

oblicza odległość rzeczywistą za pomocą skali liniowej wykorzystując kroczek, cyrkiel lub linijkę (C); oblicza odległość rzeczywistą na planie lub mapie za pomocą skali liniowej, wykorzystując nitkę (C)

wyjaśnia, kiedy do obliczenia odległości użyjemy kroczka, a kiedy nitki (B); oblicza odległości na planie i mapie za pomocą skali liniowej, wykorzystując kroczek, cyrkiel lub linijkę oraz nitkę (C)

oblicza wymiary rzeczywiste obiektów, mając podane ich wymiary w skali i skalę (D)

oblicza odległość na planie i mapie za pomocą skali liczbowej lub mianowanej (D); sporządza plan terenu (działki, fragmentu osiedla, drogi do szkoły, fragmentu boiska) na papierze formatu A4, dobierając odpowiednią skalę (D)

7. Poznajemy wysokość bezwzględną, względną i mapę poziomicową

odczytuje wartość wysokości względnej i bezwzględnej rys. w podręczniku na s. 19 (C)

wyjaśnia pojęcia: wysokość bezwzględna (B); wysokość względna (B); zapisuje wysokość bezwzględną (C)

wyjaśnia pojęcie poziomica (B)

wyjaśnia pojęcie mapa poziomicowa (B); omawia, jak powstaje mapa poziomicowa

3. Wysokość w terenie i na mapie poziomicowej

8. Co można odczytać z mapy poziomicowej?

wymienia rodzaje wzniesień (A)

odczytuje wysokość punktu położonego na poziomicy (C); rozróżnia rodzaje wzniesień (C)

odczytuje przybliżoną wysokość punktu położonego między poziomicami (C); odczytuje z mapy poziomicowej wysokość względną (C); rozróżnia

podaje przykłady informacji, które można odczytać z mapy poziomicowej (B); rozpoznaje na mapie poziomicowej formy terenu (C); omawia ukształtowanie terenu

oblicza różnicę wysokości między najwyżej i najniżej położonymi punktami na terenie Polski, Europy i świata (D)








rodzaje zagłębień (C)

na podstawie mapy poziomicowej (D)

9. Szacowanie wysokości – lekcja w terenie

szacuje wysokość budynku szkoły, mając podaną przybliżoną wysokość jednej kondygnacji (D)

szacuje wysokość budynków kilkupiętrowych (D)

szacuje wysokość drzewa, za pomocą metody cienia (D)

szacuje wysokość względną pagórka, wykorzystując informację o swoim wzroście (D)

4. Nakładanie barw na mapy poziomicowe

10. Nakładanie barw na mapy poziomicowe

na podstawie legendy przyporządkowuje barwy hipsometryczne do odpowiadających im form ukształtowania powierzchni (C); wskazuje na mapie ogólnogeograficznej miasta wojewódzkie, inne miasta, rzeki, jeziora (C)

omawia barwy stosowane na mapach hipsometrycznych (B); wskazuje formy terenu na mapie ogólnogeograficznej (C); odczytuje na mapie wysokości bezwzględne gór (D)

wyjaśnia pojęcie barwy hipsometryczne (B); klasyfikuje wypukłe formy terenu, wykorzystując przedziały wysokości (C); wyjaśnia pojęcie mapa ogólnogeograficzna (B); wskazuje na mapie ogólnogeograficznej obiekty wymienione w legendzie mapy (C)

wyjaśnia pojęcie: mapa hipsometryczna (B); klasyfikuje wypukłe i wklęsłe formy terenu, wykorzystując przedziały wysokości (C); na podstawie informacji zawartych na mapie charakteryzuje wybrany fragment terenu, uwzględniając ukształtowanie powierzchni oraz składniki przyrody i wytwory człowieka (D)

porównuje zakres informacji zawartych na mapie hipsometrycznej i ogólnogeograficznej (D)








Podsumowanie działu 1

11., 12.Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice map”

Dział 2. Poznajemy naszą ojczyznę i inne kraje europejskie 13. Jakie siły kształtują powierzchnię ziemi?

omawia rolę w kształtowaniu powierzchni ziemi przez wybraną siłę zewnętrzną (A)

wymienia siły kształtujące powierzchnię ziemi (A); podaje przykłady wpływu człowieka na zmiany zachodzące na powierzchni ziemi (B)

omawia rolę sił zewnętrznych w kształtowaniu powierzchni ziemi (B)

wyjaśnia, na czym polega działanie sił zewnętrznych i wewnętrznych (B)

omawia działalność lodowca na obszarze Polski (A)

14. Pasowe ukształtowanie powierzchni Polski

wyjaśnia, na czym polega pasowość ukształtowania powierzchni Polski (B); wymienia nazwy pasów ukształtowania powierzchni Polski (C)

omawia dowolny pas ukształtowania powierzchni Polski (B)

1. Ukształtowanie powierzchni Polski 1. Ukształtowanie powierzchni Polski cd. 15. Pasowe

ukształtowanie powierzchni Polski – praca z mapą

pokazuje na mapie pasy ukształtowania powierzchni Polski (C); odczytuje z mapy nazwy krain tworzących wybrany pas ukształtowania powierzchni Polski (D)

pokazuje najwyżej i najniżej położone miejsca w Polsce (C)

charakteryzuje pas ukształtowania powierzchni, w którym położone jest jego miejsce zamieszkania (C)

pokazuje na mapie krainy, które tworzą poszczególne pasy ukształtowania powierzchni Polski (C); na podstawie opisu rozpoznaje pas ukształtowania powierzchni Polski (C)

szacuje, które pasy ukształtowania powierzchni Polski zajmują największą i najmniejszą powierzchnię (D)

2. Wody powierzchniowe Polski

16. Wody powierzchniowe Polski

pokazuje na mapie Wisłę od źródła do ujścia (C); pokazuje

pokazuje na mapie Odrę od źródła do ujścia (C);

pokazuje na mapie główne dopływy Wisły i Odry (C);

pokazuje na mapie dorzecze Wisły i Odry (C); wyjaśnia,

omawia, w jaki sposób powstają bagna (B)








2. Wody powierzchniowe Polski cd.

na mapie jeziora (C); odczytuje nazwy wskazanych jezior (C)

wymienia typy zbiorników wodnych występujących w Polsce (A); pokazuje na mapie naturalne zbiorniki wodne, takie jak jeziora polodowcowe górskie polodowcowe, przybrzeżne (C)

pokazuje na mapie jeziora zaporowe (C); pokazuje na mapie największe obszary bagienne w Polsce (C); wyjaśnia, dlaczego najwięcej jezior występuje w północnej Polsce (B)

w jakich celach tworzy się sztuczne zbiorniki wodne (B)

3. Lasy Polski 17. Poznajemy lasy Polski

wymienia przykłady drzew iglastych i liściastych rosnących w polskich lasach (A)

pokazuje na mapie położenie największych obszarów leśnych w Polsce (C)

wyjaśnia, dlaczego rozmieszczenie lasów w Polsce jest nierównomierne (B)

omawia zmiany lesistości Polski na przestrzeni dziesięciu wieków (A)

wyjaśnia, dlaczego niekorzystne jest sadzenie lasów jednogatunkowych (B); prezentuje informacje na temat najgroźniejszych szkodników lasów Polski (C)

4. Podział administracyjny Polski

18. Podział administracyjny Polski

wymienia nazwę województwa, powiatu, gminy, w której mieszka (A); pokazuje na mapie województwo i powiat, w którym mieszka (C)

wymienia jednostki podziału administracyjnego Polski (A)

pokazuje na mapie największe i najmniejsze województwo (C); odczytuje z mapy nazwy województw sąsiadujących z tym, w którym mieszka (C)

uzasadnia konieczność podziału administracyjnego kraju (B); analizuje informacje (wykres) dotyczący liczby mieszkańców w poszczególnych województwach (D)

omawia sposób sprawowania władzy na terenie województwa, powiatu, gminy (B); przygotuje informacje na temat podziału administracyjnego Polski, uwzględniając np.: największe i najmniejsze jednostki administracyjne, województwa najmniej








4. Podział administracyjny Polski cd.

i najbardziej zaludnione, województwa najmniej i najbardziej zurbanizowane itp. (C)

19. Polska w Europie

pokazuje Polskę na mapie Europy i świata (C); pokazuje na mapie kraje sąsiadujące z Polską (C)

omawia położenie Polski w Europie (B); wymienia nazwy krajów sąsiadujących z Polską (A)

wymienia nazwy stolic krajów sąsiadujących z Polską (A)

analizuje informacje (wykresy) dotyczące powierzchni i liczby mieszkańców wybranych krajów europejskich (D)

wskazuje na mapie skrajne punkty Europy (najbardziej wysunięte na: północ, południe, zachód i wschód) (C)

5. Polska w Europie

20. Poznajemy kraje sąsiadujące z Polską

wymienia przynajmniej trzy kraje sąsiadujące z Polską (A); odczytuje z mapy nazwy stolic tych krajów, główne rzeki, główne miasta (C)

charakteryzuje jeden kraj sąsiadujący z Polską (C)

charakteryzuje kraje sąsiadujące z Polską (C)

przygotowuje prezentację na temat krajów sąsiadujących z Polską (D)

przygotuje informacje: na temat państw europejskich, uwzględniając np.: największe i najmniejsze państwa, państwa najmniej i najbardziej zaludnione itp. (C)

21. Polska w Unii Europejskiej

wymienia 3–4 największe kraje Unii Europejskiej (A); rozpoznaje symbole UE (flaga, hymn, waluta) (C)

wymienia cele Unii Europejskiej (A); podaje trzy przykłady praw, jakie mają obywatele UE (A)

wyjaśnia, w jakim celu państwa UE podejmują wspólne działania (B); wyjaśnia, czym jest strefa Schengen (B)

podaje przykłady działań UE mających na celu wsparcie krajów słabiej rozwiniętych (B)

przedstawia sylwetki dwóch Polaków działających we władzach Unii Europejskiej (D)

6. Zjednoczona Europa

22. Poznajemy wybrane kraje Unii Europejskiej

odczytuje z mapy nazwy stolic trzech państw należących do Unii Europejskiej, główne rzeki,

prezentuje jedno państwo należące do Unii Europejskiej (C)

charakteryzuje trzy wybrane kraje Unii Europejskiej (C)

przygotuje prezentację na temat wybranych krajów Unii Europejskiej (C)

prezentuje informacje na temat terytoriów zamorskich wybranych państw europejskich (C)








główne miasta (C) Podsumowanie działu 2

23., 24. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Poznajemy naszą ojczyznę i inne kraje europejskie”

Dział 3. Poznajemy sposoby ochrony przyrody 25. Jak działalność człowieka wpływa na stan powietrza?

wymienia rodzaje zanieczyszczeń środowiska (A); wyjaśnia, dlaczego opadające pyły są szkodliwe dla środowiska (B)

wymienia źródła zanieczyszczeń (A); podaje przykłady miejsc, w których powstają trujące pyły i gazy (B); wyjaśnia, dlaczego nie należy uprawiać ziemi i wypasać bydła w pobliżu ruchliwych tras komunikacyjnych (B)

wyjaśnia, dlaczego lokalne zanieczyszczenia mogą stanowić zagrożenie dla odległych obszarów (B); podaje przykłady zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju transportu samochodowego (B)

wyjaśnia, dlaczego zanieczyszczenie środowiska jest groźne dla wszystkich organizmów (B); omawia sposób powstawania kwaśnych opadów (B); omawia sposób powstawania smogu (B)

1. Co zagraża przyrodzie?

26. Jak działalność człowieka wpływa na stan wód i gleb?

wymienia źródła zanieczyszczeń gleby i wody (A); wyjaśnia, co to są dzikie składowiska śmieci (B)

wymienia źródła powstawania ścieków (A); wyjaśnia, dlaczego wysypiska stanowią zagrożenie dla środowiska (B); podaje przykłady bogactw przyrody wykorzystywanych przez człowieka (A)

wyjaśnia, dlaczego ścieki stanowią zagrożenie dla środowiska (B); wyjaśnia pojęcie bogactwa przyrody (B)

wyjaśnia, dlaczego ścieki mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka (B); uzasadnia potrzebę racjonalnego wykorzystywania bogactw przyrody (C)

przygotuje informacje na temat zagrożeń lokalnego środowiska (D)

2. Jak ratować przyrodę?

27. Jak ratować przyrodę?

podaje 2–3 przykłady działań lokalnych służących

podaje 2–3 przykłady działań człowieka

wymienia działania człowieka służące ochronie przyrody

podaje przykłady unieszkodliwiania zanieczyszczeń przez

przedstawia idee akcji służących ochronie przyrody (A)








ochronie przyrody (B)

służących ochronie przyrody (B)

(A) przyrodę (B)

28/29. Badanie i opis stanu czystości środowiska – lekcje w terenie

wykonuje wybrane czynności zgodnie z poleceniem nauczyciela (C)

wykonuje wybrane czynności zgodnie z instrukcją (C)

wykonuje wszystkie czynności zgodnie instrukcją (C)

podejmuje dodatkowe czynności, uzasadnia ich celowość (D)

przygotuje informacje na temat lokalnych działań służących ochronie środowiska (D)

30. Poznajemy obszary i obiekty chronione w Polsce

wskazuje różnice między parkiem narodowym a parkiem krajobrazowym (C)

przygotowuje informacje na temat obszarów i obiektów chronionych uwzględniając np.: największe i najmniejsze obszary, najstarsze i najmłodsze, obejmujące ochroną największą i najmniejszą liczbę gatunków itp. (D)

3. Obszary i obiekty chronione w Polsce 3. Obszary i obiekty chronione w Polsce cd.

31. Przegląd wybranych obiektów i obszarów chronionych w Polsce

wymienia 2–3 formy ochrony przyrody w Polsce (A); podaje 2–3 przykłady ograniczeń obowiązujących na obszarach chronionych (B)

wyjaśnia, co to są parki narodowe (B); podaje przykłady obiektów chronionych (B); omawia sposób zachowania się na obszarach chronionych (B)

wyjaśnia cel ochrony przyrody (B); wyjaśnia, co to są rezerwaty przyrody (B); wyjaśnia, na czym polega ścisła i częściowa ochrona danego obszaru (B)

przygotowuje prezentację o wybranym obszarze lub obiekcie chronionym leżącym na terenie województwa (D)

przygotowuje informacje na temat najstarszego parku narodowego na świecie (D)

4. Ochrona gatunkowa roślin, grzybów i zwierząt 4. Ochrona gatunkowa roślin,

32. Ochrona gatunkowa roślin, grzybów i zwierząt

wyjaśnia, na czym polega ochrona całkowita (B); rozpoznaje rośliny chronione, które może spotkać

wyjaśnia, na czym polega ochrona częściowa (B); rozpoznaje wybrane gatunki roślin chronionych (C);

podaje przykłady organizmów objętych ochroną częściową (B); porównuje zasady ochrony ścisłej i

wyjaśnia, na czym polega ochrona gatunkowa (B)

przygotowuje informacje na temat okresów ochronnych kilku gatunków ssaków (np. sarny, dzika) i ryb (D)








w najbliższej okolicy (C); rozpoznaje zwierzęta chronione, które może spotkać w najbliższej okolicy (C)

rozpoznaje wybrane gatunki zwierząt chronionych (C)

częściowej (C) grzybów i zwierząt cd.

33/34. Obszary i obiekty chronione w najbliższej okolicy – lekcje w terenie

wykonuje wybrane czynności zgodnie z poleceniem nauczyciela (C)

wykonuje wybrane czynności zgodnie z instrukcją (C)

wykonuje wszystkie czynności zgodnie z instrukcją (C)

podejmuje dodatkowe czynności, uzasadnia ich celowość (D)

przygotuje informacje na temat osobliwości przyrodniczych regionu (D)


35., 36. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Poznajemy sposoby ochrony przyrody”

Dział 4. Poznajemy krajobrazy nizin 1. Co to jest krajobraz?

37. Co to jest krajobraz?

rozpoznaje na zdjęciach rodzaje krajobrazów (C); podaje przykłady krajobrazu naturalnego (B); określa rodzaj krajobrazu najbliższej okolicy (D)

wymienia rodzaje krajobrazów (A); podaje przykłady krajobrazów kulturowych (B); wskazuje w krajobrazie najbliższej okolicy przez składniki, które są wytworami człowieka (D)

wyjaśnia pojęcie krajobraz (B); wymienia składniki, które należy uwzględnić, opisując krajobraz (A); omawia cechy krajobrazu kulturowego (B); wskazuje w krajobrazie najbliższej okolicy składniki naturalne (D)

podaje przykłady działalności człowieka skutkujące przekształcaniem krajobrazu (B); opisuje krajobraz najbliższej okolicy (D)

wskazuje pozytywne i negatywne skutki przekształcenia (lub nie) krajobrazu najbliższej okolicy (D)








2. Morze Bałtyckie

38. Morze Bałtyckie

pokazuje na mapie Polski, Europy, świata Morze Bałtyckie (C)

wyjaśnia pojęcie morze śródlądowe (B); podaje przykłady organizmów występujących w Morzu Bałtyckim (A); rozpoznaje wybrane gatunki ptaków żyjących nad Morzem Bałtyckim (C)

wyjaśnia pojęcie cieśnina (B); wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie jest morzem słabo zasolonym (B); podaje przykłady organizmów samożywnych występujących w Morzu Bałtyckim (A)

wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie należy do mórz chłodnych (B); charakteryzuje rozmieszczenie organizmów żyjących w Morzu Bałtyckim, uwzględniając głębokość i zasolenie (C)

przygotowuje informacje na temat połowów ryb w Morzu Bałtyckim (C)

3. Tam, gdzie ląd styka się z morzem 3. Tam, gdzie ląd styka się z morzem cd.

39. Poznajemy pas pobrzeży

pokazuje na mapie pas pobrzeży (C); pokazuje na mapie jeziora przybrzeżne (C); rozpoznaje na zdjęciu typ wybrzeża (C); pokazuje na mapie Żuławy Wiślane (C); pokazuje na mapie 3–4 miejscowości turystyczne i wypoczynkowe (C)

omawia cechy wybrzeża niskiego i wybrzeża wysokiego (B); wyjaśnia pojęcie wydmy (B); omawia sposób gospodarowania na pobrzeżach (B)

wyjaśnia pojęcie wydmy ruchome (B); wyjaśnia, na czym polega niszcząca działalność morza (B); opisuje wybrzeże wysokie (A); wyjaśnia pojęcie depresja (B)

omawia, w jaki sposób powstały jeziora przybrzeżne (B); omawia, w jaki sposób Wisła kształtowała krajobraz Żuław (B); wyjaśnia, dlaczego obserwujemy cofanie się wybrzeża wysokiego (B)

omawia sposób powstawania bryzy (B)

4. Gdańsk – jedno z najstarszych miast Polski

40. Poznajemy walory turystyczne Gdańska

pokazuje na mapie Gdańsk (C)

posługując się planem, wymienia atrakcje turystyczne Gdańska (C)

omawia wygląd współczesnego Gdańska (A)

prezentuje (np. na osi czasu) dzieje Gdańska od X w. do czasów współczesnych (D)

przygotuje informacje na temat atrakcji turystycznych Gdyni i Sopotu (D)

5. Pojezierza – 41. Pojezierza – pokazuje na mapie wymienia cechy opisuje krajobraz wymienia siłę, która przygotowuje








krainy jezior krainy jezior Pojezierze Mazurskie (C); pokazuje na mapie największe jezioro i najgłębsze jezioro (C)

krajobrazu pojezierzy (A); pokazuje na mapie Krainę Wielkich Jezior Mazurskich (C)

Pojezierzy Suwalskich (B)

ukształtowała krajobraz pojezierzy (A); wyjaśnia, w jaki sposób kształtował się krajobraz pojezierzy (B); omawia osobliwości przyrodnicze Krainy Wielkich Jezior Mazurskich (A); planuje wycieczkę po Pojezierzu Mazurskim lub Pojezierzach Suwalskich (D)

informację na temat osobliwości przyrodniczych wybranego pojezierza (C)

6. Krajobrazy Nizin Środkowopolskich

42. Poznajemy Niziny Środkowopolskie

pokazuje na mapie pas Nizin Środkowopolskich (C); wymienia dwie cechy krajobrazu nizinnego (A); pokazuje na mapie Niziny Mazowieckie (C)

pokazuje na mapie największe obszary leśne Nizin Środkowopolskich (C); opisuje krajobraz nizinny (B)

wskazuje składniki krajobrazu naturalnego na Nizinach Środkowopolskich (B); opisuje krajobraz Nizin Mazowieckich (B)

omawia zmiany, jakie zaszły w krajobrazie Nizin Środkowopolskich (D); podaje przykłady występujących na Nizinach Mazowieckich składników krajobrazu naturalnego i kulturowego (C)

odszukuje na mapie geometryczny środek Polski (C)

7. Krajobraz wielkomiejski Warszawy

43. Krajobraz wielkomiejski Warszawy

wymienia dwie cechy krajobrazu wielkomiejskiego (A); pokazuje na

pokazuje na mapie inne miasta, w których dominuje krajobraz

opisuje krajobraz wielkomiejski (B)

omawia zmiany zachodzące w krajobrazie wielkomiejskim

przygotowuje notatkę prasową zachęcającą do odwiedzenia Warszawy (D)








mapie Warszawę (C)

wielkomiejski (C) Warszawy (A) 7. Krajobraz wielkomiejski Warszawy cd.

44. Najważniejsze atrakcje turystyczne Warszawy

wymienia trzy zabytki, które warto obejrzeć, będąc w Warszawie (A)

posługując się planem, wymienia atrakcje turystyczne Warszawy (C)

proponuje trasę wycieczki po Warszawie (D)

proponuje tematyczną wycieczkę po Warszawie (D)

45. Poznajemy parki narodowe pobrzeży i pojezierzy

pokazuje na mapie parki narodowe w pasie pobrzeży i pasie pojezierzy (C); rozpoznaje symbole dwóch z tych parków (C)

omawia wybrany park narodowy z pasa pobrzeży lub pasa pojezierzy (B)

charakteryzuje wybrany park narodowy z pasa pobrzeży lub pasa pojezierzy (B); rozpoznaje symbole parków narodowych pasa pobrzeży i pasa pojezierzy (C)

charakteryzuje parki narodowe pobrzeży i pojezierzy (B)

8. Wędrujemy po parkach narodowych na nizinach

46. Poznajemy parki narodowe Nizin Środkowopolskich

pokazuje na mapie parki narodowe pasa Nizin Środkowopolskich (C); rozpoznaje symbole dwóch z tych parków (C)

omawia wybrany park narodowy pasa Nizin Środkowopolskich (B)

charakteryzuje wybrany park narodowy pasa Nizin Środkowopolskich (B); rozpoznaje symbole parków narodowych pasa Nizin Środkowopolskich (C)

wyjaśnia, dlaczego Puszczę Białowieską nazywamy „lasem pierwotnym” (B)

przygotuje informacje na temat rzadkich gatunków występujących w parkach narodowych pasa pobrzeży i pasa pojezierzy (D)


47., 48. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Poznajemy krajobrazy nizin”








Dział 5. Poznajemy krajobrazy wyżyn 1. Miejsko-przemysłowy krajobraz Wyżyny Śląskiej 1. Miejsko-przemysłowy krajobraz Wyżyny Śląskiej cd.

49. Miejsko-przemysłowy krajobraz Wyżyny Śląskiej

pokazuje na mapie Polski pas wyżyn i Wyżynę Śląską (C); odczytuje z mapy nazwy miast leżących na Wyżynie Śląskiej (C); na podstawie zdjęcia wymienia charakterystyczne cechy krajobrazu miejsko-przemysłowego Wyżyny Śląskiej (B)

wymienia cechy krajobrazu miejsko-przemysłowego (A); podaje przykłady wpływu rozwoju przemysłu na stan środowiska (B)

podaje przyczyny przekształcenia krajobrazu naturalnego Wyżyny Śląskiej w krajobraz miejsko-przemysłowy (A); podaje przykłady działań człowieka służących poprawie stanu środowiska (B)

omawia proces przekształcania krajobrazu Wyżyny Śląskiej z naturalnego w miejsko-przemysłowy (B); podaje przykłady zmian w środowisku spowodowanych działalnością człowieka (B)

podaje przykłady wpływu środowiska na zdrowie ludzi (B); wymienia różne postaci, w jakich węgiel występuje w skorupie ziemskiej i omawia sposób ich wykorzystania (B)

2. Na wapiennej Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej

50. Na wapiennej Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej

pokazuje na mapie Polski Wyżynę Krakowsko-Częstochowską (C); na podstawie zdjęcia wymienia 2–3 cechy charakteryzujące nietoperze (B)

pokazuje na mapie Polski Prądnik i Ojców (C); omawia tryb życia nietoperzy (B)

wymienia cechy krajobrazu krasowego (A); wyjaśnia, w jaki sposób powstają jaskinie (B); omawia cechy suchorośli (B); uzasadnia, że Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest atrakcyjna turystycznie (D)

wyjaśnia pojęcie krasowienia (B); opisuje wygląd jaskini krasowej (C); wymienia przyczyny różnorodności świata roślin Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (A)

na podstawie dodatkowych źródeł opisuje historię jednego z zamków położonych na „Szlaku Orlich Gniazd” (D)

3. Wśród pól i wąwozów Wyżyny Lubelskiej

51. Poznajemy Wyżynę Lubelską

pokazuje na mapie Polski Wyżynę Lubelską (C); rozpoznaje rośliny

wymienia charakterystyczne cechy krajobrazu Wyżyny Lubelskiej

wyjaśnia, w jaki sposób powstają wąwozy (B)

omawia czynniki, dzięki którym na Wyżynie Lubelskiej intensywnie

proponuje plan wycieczki po Wyżynie Lubelskiej (D)








uprawiane na Wyżynie Lubelskiej (C)

(A); pokazuje na mapie główne miasta Wyżyny Lubelskiej (C)

rozwinęło się rolnictwo (B); opisuje atrakcje turystyczne wybranego miasta leżącego na Wyżynie Lubelskiej (C)

52. Kraków – dawna stolica Polski

pokazuje na mapie Polski Kraków (C)

wymienia główne wydarzenia z historii Krakowa (A)

omawia, wykorzystując mapę, położenie Krakowa (C); zaznacza na osi czasu główne wydarzenia z historii Krakowa (C); omawia osobliwości Wawelu (A)

wyjaśnia pojęcie kotlin podkarpackich (B); omawia wkład wybranych władców w rozwój Krakowa (B)

4. Kraków – dawna stolica Polski 4. Kraków – dawna stolica Polski cd.

53. Poznajemy skarby Krakowa

rozpoznaje na zdjęciach 2–3 zabytki Krakowa (C)

wskazuje na planie miasta główne zabytki Krakowa (C); opisuje dowolny zabytek Krakowa (C)

opracowuje plan zwiedzania Rynku Głównego w Krakowie (D)

opracowuje plan wycieczki po Starym Mieście i po Kazimierzu w Krakowie (D)

przygotowuje prezentację na temat Ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim (D)

5. Wędrujemy po parkach narodowych na wyżynach

54. Poznajemy parki narodowe wyżyn

pokazuje na mapie parki narodowe chroniące obszary wyżynne (C); rozpoznaje symbole omawianych parków narodowych (C)

podaje przykłady 2–3 zwierząt żyjących w Ojcowskim PN (C); podaje przykłady 2–3 zwierząt żyjących w Roztoczańskim PN (C)

opisuje roślinność Ojcowskiego PN (C); opisuje krajobraz Roztoczańskiego PN (C)

uzasadnia celowość utworzenia Ojcowskiego PN i Roztoczańskiego PN (D)

omawia wpływ turystyki na przyrodę parków narodowych (B); przygotowuje informacje na temat rzadkich gatunków roślin i zwierząt występujących w omawianych parkach








narodowych (D) Podsumowanie działu 5

55., 56. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Poznajemy krajobrazy wyżyn”

Dział 6. Poznajemy krajobrazy gór 57. Poznajemy krajobraz gór niskich

pokazuje na mapie Polski Góry Świętokrzyskie (C)

pokazuje na mapie Polski Łysogóry (C)

wyjaśnia, jak powstały gołoborza (B); opisuje krajobraz Gór Świętokrzyskich (C)

wymienia czynniki zewnętrzne, które ukształtowały krajobraz Gór Świętokrzyskich (A)

na podstawie dodatkowych źródeł wiedzy przygotowuje informacje na temat historycznych przyczyn wycinania lasów w Górach Świętokrzyskich (C)

1. Góry niskie, średnie i wysokie

58. Poznajemy krajobraz gór średnich i wysokich

pokazuje na mapie Polski Sudety i Karpaty (C); na podstawie obserwacji okazów skał wymienia po dwie cechy skał występujących w górach (np. granitu i piaskowca) (C)

wymienia trzy cechy krajobrazu Karkonoszy (A); przyporządkowuje nazwy do zaprezentowanych okazów skał (C)

pokazuje na mapie Polski Kotlinę Jeleniogórską i Kotlinę Kłodzką (C); opisuje krajobraz Karkonoszy (B); pokazuje na mapie Polski pasma górskie tworzące Karpaty (C)

porównuje krajobraz Sudetów z krajobrazem Gór Świętokrzyskich (C); charakteryzuje skały występujące w górach (B)

na podstawie dodatkowych źródeł informacji prezentuje atrakcje turystyczne Karkonoszy (D)

2. Tatry – kraina turni i grani

59. Tatry – kraina turni i grani

pokazuje na mapie Polski Tatry (C); na podstawie zdjęcia wymienia 2–3 cechy krajobrazu wysokogórskiego (B)

pokazuje na mapie Polski Rysy – najwyższy szczyt polskiej części Tatr Wysokich (C); wymienia 2–3 cechy krajobrazu wysokogórskiego

pokazuje na mapie Tatr Tatry Wysokie i Tatry Zachodnie (C); wymienia cechy krajobrazu wysokogórskiego (A)

omawia formy skalne występujące w Tatrach Wysokich (A); wymienia nazwy dużych tatrzańskich jezior, jaskiń i dolin (A); porównuje krajobraz Tatr

na podstawie dodatkowych źródeł informacji przygotowuje opis miejsc, które warto zobaczyć będąc w Tatrach (D)








(A) Wysokich z krajobrazem Tatr Zachodnich (C)

3. Pogoda i roślinność Tatr

60. Pogoda i roślinność Tatr

wymienia 2–3 cechy tatrzańskiej pogody (A); podaje nazwy pięter roślinności w Tatrach (A); omawia wybrane piętro roślinności w Tatrach (B)

wyjaśnia, dlaczego w wyższych partiach gór dłużej zalega śnieg (B); porównuje roślinność regla dolnego i regla górnego (C)

wyjaśnia, dlaczego roślinność w górach jest rozmieszczona piętrowo (B); oblicza temperaturę powietrza na szczytach, znając temperaturę powietrza u podnóża gór (D)

omawia cechy wiatru halnego i jego wpływ na warunki pogodowe w Tatrach (A); charakteryzuje piętra roślinności w Tatrach (B); omawia cechy budowy roślin z poszczególnych pięter umożliwiające im życie na danej wysokości (C)

opracowuje spis zasad, których należy przestrzegać, wybierając się w góry (D)

61. Poznajemy parki narodowe gór

4. Wędrujemy po parkach narodowych w górach

62. Prezentujemy parki narodowe gór

pokazuje na mapie Polski parki narodowe w Górach Świętokrzyskich, Sudetach i Karpatach (C); rozpoznaje symbole omawianych parków narodowych (C)

wymienia nazwy parków narodowych położonych w Górach Świętokrzyskich, Sudetach i Karpatach (A); wymienia 2–3 osobliwości wybranego parku narodowego (A); podaje po dwa przykłady organizmów chronionych w poznanych parkach narodowych

charakteryzuje wybrany park narodowy (B)

charakteryzuje parki narodowe Gór Świętokrzyskich i Sudetów (B)

przygotowuje informacje na temat rzadkich gatunków roślin i zwierząt żyjących w omawianych parkach narodowych (D)








(B)


63., 64. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Poznajemy krajobrazy gór”

Dział 7. Odkrywamy tajemnice świata roślin i grzybów 1. Mchy – rośliny wilgotnych środowisk lądowych

65. Poznajemy mchy

wskazuje na planszy części ciała mchu (C); wymienia miejsca występowania mchów (A)

omawia budowę zewnętrzną mchu (B); omawia znaczenie mchów w przyrodzie (B)

wyjaśnia związek budowy mchów ze sposobem pobierania przez nie wody (C); podaje przykłady wykorzystywania mchów przez człowieka (A)

omawia proces rozmnażania się mchów przez zarodniki (B); omawia rolę poszczególnych części ciała mchu (B); wyjaśnia, dlaczego mchy nazywamy organizmami pionierskimi (B)

omawia budowę komórki roślinnej (B); omawia rolę wybranych struktur komórkowych (B)

2. Paprotniki – rośliny o zróżnicowanej budowie

66. Poznajemy paprotniki

wymienia grupy paprotników (paprocie, skrzypy, widłaki) (A); wymienia miejsca występowania

omawia budowę zewnętrzną paproci (B); dokumentuje obserwację zarodni i zarodników paproci (C)

podaje przykłady znaczenia paprotników (A); omawia budowę zewnętrzną skrzypów (B);

wskazuje cechy wspólne w procesie rozmnażania mchów i paprotników (C); wskazuje cechy wspólne paproci,

na podstawie dodatkowych źródeł informacji omawia sposób powstania węgla kamiennego (B)








paprotników (A); rozpoznaje przedstawicieli paprotników (C)

omawia budowę zewnętrzną widłaków (B)

skrzypów i widłaków (D)

67/68. Poznajemy środowiska mchów i paprotników – lekcje w terenie

opisuje miejsca występowania mchów i paprotników (C); rozpoznaje wybranych przedstawicieli mchów, paproci, skrzypów, widłaków (D)

na okazach naturalnych wskazuje poznane części ciała roślin (D)

wskazuje położenie zarodni u obserwowanych roślin (D); dokumentuje prowadzone obserwacje (D)

rozpoznaje obserwowane mchy i paprotniki, posługując się atlasem roślin (D)

przygotowuje informacje na temat chronionych gatunków paprotników (D)

69. Rośliny wytwarzające kwiaty i nasiona

pokazuje na planszy organy rośliny nasiennej (C); wymienia trzy przykłady znaczenia roślin nasiennych (A)

rozpoznaje nasiona kilku wybranych roślin nasiennych (C); podaje 3–4 przykłady znaczenia roślin nasiennych w przyrodzie i dla gospodarki człowieka (B)

wyjaśnia pojęcie rośliny nasienne (B); wyjaśnia pojęcia: rośliny nagonasienne i okrytonasienne (B); omawia występowanie roślin nasiennych na Ziemi (A)

rozpoznaje typy kwiatostanów (C); omawia wady i zalety rozmnażania się przez zarodniki i nasiona (B)

przygotowuje informacje na temat roślin nasiennych, uwzględniając np. najstarsze rośliny, największe, najmniejsze, itp. (C)

3. Rośliny wytwarzające kwiaty i nasiona 3. Rośliny wytwarzające kwiaty i nasiona cd.

70. Jak odróżnić rośliny nagonasienne od okrytonasiennych? – lekcja w terenie

na podstawie obserwacji wskazuje dwie cechy rośliny nagonasiennej (C); na podstawie obserwacji wskazuje dwie cechy rośliny okrytonasiennej (C); rozpoznaje 2–3

wskazuje cechy budowy pozwalające odróżnić od siebie wybrane rośliny nagonasienne (D); wskazuje cechy budowy pozwalające

porównuje położenie nasion u roślin nagonasiennych i okrytonasiennych (C); wskazuje na okazach naturalnych roślin nago- i okrytonasiennych położenie

wyszukuje rośliny okrytonasienne posiadające poznane na lekcji typy kwiatostanów (D); rozpoznaje typy kwiatostanów wskazane przez nauczyciela (D)

przygotowuje dokumentację fotograficzną (lub prezentację multimedialną) pt. „Rośliny nasienne rosnące w najbliższej okolicy” (D)








rośliny nagonasienne (C); rozpoznaje 2–3 rośliny okrytonasienne (C)

odróżnić od siebie wybrane rośliny okrytonasienne (D)

kwiatostanów (np. u sosny i u leszczyny) (D)

71. Budowa roślin nasiennych i funkcje łodygi

wymienia główne części ciała rośliny nasiennej (A); opisuje budowę pędu nadziemnego (B); porównuje wygląd łodygi drzewa i rośliny zielnej (2–3 cechy) (C)

podaje przykłady roślin mających pędy podziemne (A); omawia rolę łodygi (A); na podstawie obserwacji przekroju drzewa iglastego, np. sosny, oblicza jego wiek (D)

omawia funkcje pędów: nadziemnego i podziemnego (A)

omawia sposób przewodzenia wody i soli mineralnych oraz produktów fotosyntezy (A)

podaje przykłady przekształceń łodygi (A); podaje przykłady wykorzystywania łodyg roślin nasiennych przez człowieka (B)

72. Funkcje liści i korzeni

opisuje budowę zewnętrzną liścia (C); wymienia dwie funkcje korzeni (A)

wymienia funkcje liścia (A); omawia cechy palowego systemu korzeniowego (A)

omawia rolę aparatu szparkowego u roślin (A); porównuje systemy korzeniowe palowy i wiązkowy (C)

omawia rodzaje i różne kształty liści, podając przykłady (C); wymienia przykłady roślin mających: system korzeniowy palowy, system korzeniowy wiązkowy (B)

na podstawie dodatkowych źródeł informacji podaje przykłady przekształceń liści i korzeni (B)

4. Budowa roślin nasiennych 4. Budowa roślin nasiennych cd.

73/74. Obserwujemy rośliny nasienne najbliższej okolicy – lekcje w terenie

wskazuje poznane części ciała rośliny na okazach naturalnych (D); porównuje elementy budowy zewnętrznej

rozpoznaje rodzaje pędów podziemnych (D); rozpoznaje typy systemów korzeniowych roślin

wskazuje poznane rodzaje liści na okazach naturalnych (C)

porównuje budowę dwóch roślin okrytonasiennych np. tulipana i mniszka lekarskiego (D)

wskazuje okazy roślin w środowisku przyrodniczym, u których można zaobserwować zmodyfikowane części








dwóch rodzajów liści (np. brzozy i kasztanowca) (D)

(C) ciała (D)

75. Jak rozmnażają się rośliny nasienne?

omawia kolejne czynności rozmnażania rośliny ozdobnej przez podział (A); na modelu lub planszy wskazuje poszczególne części kwiatu (C)

wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe roślin (B); podaje nazwy części kwiatu (A); rysuje pręcik i słupek (C)

wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe roślin (B); omawia rolę poszczególnych części kwiatu (C); omawia budowę pręcika i słupka (A)

wyjaśnia pojęcie kwiaty obupłciowe (B)

na podstawie dodatkowych źródeł informacji podaje przykłady różnych przystosowań kwiatów do zapylania (B)

76. Jak przebiega rozwój rośliny nasiennej?

wymienia warunki niezbędne do kiełkowania roślin (A); podaje przykłady sposobów rozprzestrzeniania nasion znajdujących się w owocach (A)

korzystając ze schematu, omawia cykl rozwojowy rośliny okrytonasiennej (D); opisuje rysunek budowy nasienia (C)

wyjaśnia znaczenie pojęć: zapylenie i zapłodnienie (B); charakteryzuje przystosowania owoców do różnych sposobów rozprzestrzeniania zawartych w nich nasion (C)

omawia proces zapylenia i zapłodnienia u roślin okrytonasiennych (B); omawia budowę owocu (C)

przygotuje informacje na temat wartości odżywczych wybranych nasion (D)

5. Jak rozmnażają się rośliny nasienne? 5. Jak rozmnażają się rośliny nasienne? cd.

77. Obserwujemy fazy rozwoju roślin nasiennych – lekcja w terenie

wskazuje na okazach naturalnych kwiaty i kwiatostany (C); wskazuje na okazach naturalnych poznane części kwiatu (C)

porównuje budowę kwiatów tulipana i jabłoni (D)

wskazuje zmiany w wyglądzie kwiatu świadczące o tym, że nastąpił już proces zapłodnienia (D)

na podstawie obserwacji omawia zmiany wyglądu rośliny na różnych etapach rozwoju (np. występowanie liścieni, czyli pierwszych liści różniących się od liści właściwych,

na podstawie dodatkowych źródeł informacji wyjaśnia, czym jest bielmo (B)








liczba liścieni) (D) 6. Budowa i różnorodność grzybów

78. Budowa i różnorodność grzybów

na podstawie obserwacji rysuje owocnik grzyba kapeluszowego (D); podaje nazwy części grzyba (A)

wymienia miejsca występowania grzybów (A)

wyjaśnia, dlaczego grzyby tworzą odrębne królestwo (B); podaje przykłady grzybów jedno- i wielokomórkowych (A); omawia budowę grzybów wielokomórkowych (A)

wymienia różnice między grzybami a roślinami (B); opisuje różne kształty owocników, podając przykłady (B)

charakteryzuje porosty (C)

79. O grzybach dobrze i źle

wyjaśnia, dlaczego należy zbierać tylko grzyby, które się zna (B); na podstawie ilustracji wymienia charakterystyczne cechy muchomora sromotnikowego (C); rozpoznaje 2–3 gatunki grzybów jadalnych (C)

podaje przykłady wykorzystywania grzybów (A); odróżnia gatunki grzybów jadalnych od gatunków grzybów trujących (D); podaje po 2–3 przykłady pozytywnej i negatywnej roli grzybów (B)

wymienia cechy budowy zewnętrznej grzybów ułatwiające ich rozpoznawanie (A); podaje przykłady wpływu grzybów pasożytniczych na rośliny, zwierzęta, ludzi (B)

wymienia objawy, które mogą świadczyć o zatruciu grzybami (A); omawia sposób postępowania w przypadku podejrzenia zatrucia grzybami (A)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o chronionych gatunkach grzybów (D); przygotowuje spis zasad obowiązujących podczas grzybobrania (D)

7. O grzybach dobrze i źle

80/81. Obserwacja grzybów w naturalnym środowisku –lekcje w terenie

wskazuje na okazie naturalnym poznane części ciała grzyba kapeluszowego (C)

opisuje (na podstawie obserwacji) warunki, w jakich występują grzyby (D)

wskazuje w środowisku przyrodniczym grzyby pasożytnicze (np. hubę, sporysz) (D)

rozpoznaje poznane kształty owocników grzybów kapeluszowych (D); rozpoznaje, korzystając z atlasu 2–3 gatunki grzybów

wskazuje w środowisku przyrodniczym porosty (C); wykorzystując skalę porostową, ocenia stan czystości środowiska (D)








(D) Podsumowanie działu 7

82., 83. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Odkrywamy tajemnice świata roślin i grzybów”

Dział 8: Odkrywamy tajemnice materii 1. Z czego jest zbudowany otaczający nas świat?

84. Z czego jest zbudowany otaczający nas świat?

wykonuje z plasteliny modele drobin (C); wykonuje z plasteliny modele dwóch różnych substancji zbudowanych z drobin (C); na podstawie obserwacji wymienia właściwości 2–3 wybranych substancji (C); podaje przykłady ciał stałych, cieczy i gazów (B); rysuje ułożenie drobin w ciałach stałych, cieczach i gazach (C)

wyjaśnia, czym są drobiny (B); wyjaśnia pojęcie właściwości substancji (B); omawia wpływ temperatury na zmiany stanu skupienia substancji (A); rozpoznaje stan skupienia substancji na podstawie ułożenia drobin C)

porównuje właściwości wody w trzech stanach skupienia (C); omawia ułożenie drobin w ciałach stałych, cieczach i gazach (B)

wyjaśnia, podając przykłady, czym jest materia (B); wyjaśnia, od czego zależą właściwości substancji (B); porównuje ruch drobin w ciałach stałych, cieczach i gazach (C)

na podstawie dodatkowych źródeł informacji wyjaśnia, czym jest atom (D)

2. Właściwości ciał stałych

85. Badamy właściwości ciał stałych

bada doświadczalnie możliwość zmniejszenia objętości ciała

bada doświadczalnie wpływ rozdrobnienia substancji na jej objętość (C); określa

wyjaśnia, co nazywamy nieściśliwością ciał stałych (B)

wyjaśnia, dlaczego ciała stałe mają określony kształt i określoną objętość (B)

omawia, popierając przykładami, wpływ sposobów ułożenia drobin w ciałach stałych na ich








stałego (C); podaje przykłady ciał twardych, kruchych i plastycznych (B); bada doświadczalnie właściwości mechaniczne wybranych ciał stałych (C)

właściwości ciał stałych w zakresie kształtu i ściśliwości (A); wymienia właściwości mechaniczne ciał stałych (A)

właściwości (B) 2. Właściwości ciał stałych cd.

86.Właściwości magnetyczne ciał stałych; wykorzystywanie właściwości ciał stałych

wskazuje bieguny magnetyczne w magnesie (C); podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, twardych i sprężystych (A)

bada oddziaływanie magnesów na siebie i inne substancje (C); podaje przykłady wykorzystania w życiu właściwości plastycznych i magnetycznych ciał stałych (A)

wyjaśnia, czym jest magnes (B); podaje przykłady ciał przyciąganych i nieprzyciąganych przez magnes (B); określa właściwość mechaniczną wskazanego ciała stałego (np. węgla, materaca) (B)

omawia wzajemne oddziaływanie magnesów (B); podaje przykłady przedmiotów (inne niż w podręczniku), do których wykonania wykorzystano właściwości mechaniczne i magnetyczne ciał stałych (B)

korzystając z dodatkowych źródeł informacji, podaje przykłady wykorzystania najtwardszych ciał stałych (C)

87. Badamy właściwości cieczy

bada doświadczalnie wpływ wielkości naczynia na objętość cieczy (C)

określa właściwości cieczy w zakresie kształtu i ściśliwości (A); bada doświadczalnie możliwość zmiany objętości cieczy (C)

wyjaśnia, dlaczego ciecze nie mają własnego kształtu (B); porównuje właściwości ciał stałych i cieczy w zakresie kształtu i ściśliwości (C)

3. Właściwości cieczy

88. Od czego wymienia czynniki porównuje, bada doświadczalnie

wyjaśnia, dlaczego ciecze mają stałą objętość (B); wyjaśnia, na czym polega zjawisko dyfuzji w cieczach (B)

na podstawie dodatkowych źródeł informacji podaje przykłady dwóch cieczy, w których nie zaobserwujemy zjawiska dyfuzji, np. woda i olej; woda i benzyna (B)








zależy szybkość dyfuzji i szybkość parowania?

wpływające na szybkość parowania cieczy (A); podaje przykłady cieczy, których pary są łatwopalne (A)

przeprowadzając doświadczenie, wpływ rodzaju cieczy na szybkość parowania (C)

wpływ temperatury cieczy na ich dyfuzję (C)

4. Zależności między masą a objętością substancji

89. Zależności między masą a objętością substancji

wymienia nazwy jednostek masy (A)

podaje sposób wyznaczenia masy (A); doświadczalnie porównuje masy różnych substancji o tej samej objętości (C)

oblicza masę substancji o danej objętości, mając daną masę 1 cm3 tej substancji (C)

wyjaśnia, dlaczego substancje o tej samej objętości różnią się masami (B); wyjaśnia związek objętości substancji z jej masą (B)

wyjaśnia pojęcie gęstości substancji (B)

5. Właściwości gazów

90. Badamy właściwości gazów

bada doświadczalnie możliwość zmiany objętości gazu (C); podaje przykłady wykorzystania w życiu codziennym ściśliwości i rozprężliwości gazów (B)

określa właściwości gazów w zakresie kształtu i ściśliwości (A); podaje przykłady dyfuzji w gazach (B)

wyjaśnia, dlaczego gazy nie mają stałego kształtu i stałej objętości (B); wyjaśnia, na czym polega ściśliwość gazów (B); wyjaśnia, na czym polega rozprężliwość gazów (B)

porównuje przebieg dyfuzji w cieczach i w gazach (C)

wyjaśnia, co to jest próżnia (B); omawia zasady bezpieczeństwa podczas posługiwania się urządzeniami, w których wykorzystano zjawisko ściśliwości gazów (A)

6. Przekazywanie ciepła przez ciała stałe, ciecze i gazy

91. Przekazywanie ciepła przez ciała stałe, ciecze i gazy

podaje przykłady ciał stałych dobrze i źle przewodzących ciepło (C)

wyjaśnia, dzięki czemu jest możliwe ogrzewanie mieszkań za pomocą kaloryferów (B)

wyjaśnia pojęcia: przewodnik ciepła, izolator ciepła (B); podaje przykłady zastosowania gazu jako izolatora ciepła (B)

podaje przykłady zastosowania przewodnictwa cieplnego ciał stałych (B); porównuje przekazywanie ciepła przez ciecze, gazy i ciała stałe (C)

wyjaśnia zasadę działania termosu (D); wyjaśnia, czy powiedzenie „futro grzeje” jest prawdziwe (D)








92. Jak zmiany temperatury wpływają na właściwości ciał stałych?

podaje przykłady z życia codziennego potwierdzające zjawisko rozszerzalności cieplnej ciał stałych (A)

wyjaśnia, dlaczego latem na jezdniach powstają koleiny (B)

podaje przykłady świadczące o tym, że konstruktorzy i projektanci uwzględniają zjawisko rozszerzalności cieplnej ciał stałych (B)

wyjaśnia związek rozszerzalności cieplnej ciał stałych z ich budową drobinową (C)

wyjaśnia wpływ temperatury powietrza na dokładność pomiarów wykonywanych przy użyciu metalowej taśmy mierniczej (B)

7. Wpływ zmian temperatury na ciała stałe, ciecze i gazy

93. Jak zmiany temperatury wpływają na właściwości cieczy i gazów?

podaje przykłady wykorzystania w praktyce zjawiska rozszerzalności cieplnej cieczy (A)

bada doświadczalnie rozszerzalność cieplną cieczy (C); bada doświadczalnie wpływ temperatury na objętość gazów (C)

wyjaśnia, na czym polega nietypowa rozszerzalność cieplna wody (B); porównuje zjawiska parowania i wrzenia (C); wyjaśnia, na jakiej zasadzie zamyka się szczelnie słoiki z przetworami (B)

wyjaśnia, dlaczego szybkość parowania cieczy zależy od jej temperatury (B)

wyjaśnia, dlaczego zamarzanie i rozmarzanie wody w szczelinach jezdni wpływa niekorzystnie na stan dróg (B)


94., 95. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Odkrywamy tajemnice materii”

43

Wymagania edukacyjne – Tajemnice przyrody - klasa 6








1. Lekcja organizacyjna. Jak będziemy poznawać przyrodę w klasie 6?

wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej

Dział 1. Odkrywamy tajemnice naszej planety

1. Czym jest Wszechświat?

2. Czym jest Wszechświat?

rozpoznaje na ilustracji twórcę teorii heliocentrycznej (A)

odróżnia gwiazdy od innych ciał niebieskich (B); podaje nazwę galaktyki, w której znajduje się Układ Słoneczny (A); wymienia rodzaje ciał niebieskich (A)

omawia założenia teorii geocentrycznej (B); omawia założenia teorii heliocentrycznej (B); wyjaśnia, czym są galaktyki (B)

wyjaśnia, czym jest Wszechświat (B); wyjaśnia przyczyny pozornego ruchu sklepienia niebieskiego (B); wyjaśnia, czym jest rok świetlny (B)

przygotowuje dodatkowe informacje na temat Wszechświata (C)

3. Poznajemy Stonce i planety Układu Słonecznego

podaje nazwę jednej gwiazdy i 2-3 planet (A); podpisuje przedstawione na ilustracji ciała niebieskie, używając nazw: gwiazda, planeta, księżyc, kometa (B)

podaje różnice między planetami a gwiazdami (C); opisuje Słońce (B)

wymienia w kolejności planety Układu Słonecznego (A)

dzieli planety na typy: ziemskie, olbrzymy i karłowate (A)

przygotowuje dodatkowe informacje dotyczące poszczególnych planet Układu Słonecznego (D)

2. Układ Słoneczny

4. Poznajemy inne obiekty w Układzie Słonecznym

wymienia nazwy 2 planet Układu Słonecznego posiadających księżyce (A)

opisuje budowę i wygląd komety (B)

wyjaśnia, czym są planetoidy (B); identyfikuje, na podstawie opisu, ciała niebieskie (C)

wyjaśnia różnice między meteorami a meteorytami (C)

przygotowuje dodatkowe informacje na temat badań kosmosu (D)

3. Ziemia - nasza planeta

5. Ziemia- nasza planeta

opisuje kształt Ziemi (B); odczytuje z rysunku wymiary Ziemi (C)

wyjaśnia, dlaczego na Ziemi panują warunki sprzyjające życiu (B); omawia budowę globusa (B)

wyjaśnia, jaką rolę pełni atmosfera ziemska (B); wyjaśnia, czym jest oś ziemska (B)

podaje podstawowe wymiary kuli ziemskiej (A)

wykonuje model Ziemi, np. z plasteliny, w ustalonej przez siebie skali (D)

6. Poznajemy oddziaływania magnetyczne

podaje przykłady ciał przyciąganych przez magnes (A); podaje przykłady ciał, których magnes nie przyciąga (A)

podpisuje bieguny na rysunkach magnesów przyciągających się lub odpychających, używając symboli N i S (B); na podstawie obserwacji rysuje linie sił pola magnetycznego (C)

wyjaśnia pojęcia: bieguny jednoimienne, bieguny różnoimienne (B)

omawia, w jaki sposób można otrzymać magnes (B); wyjaśnia pojęcia: pole magnetyczne, linie sił pola magnetycznego (B)

4. Pole magnetyczne Ziemi

7. Ziemia – wielki magnes

wymienia przykłady zastosowań igły magnetycznej (A); buduje prosty kompas na podstawie instrukcji zamieszczonej w podręczniku (D)

pokazuje na globusie bieguny magnetyczne Ziemi (C)

wykazuje istnienie pola magnetycznego Ziemi za pomocą kompasu (C); podaje przykłady przedmiotów zakłócających wskazania kompasu (A)

omawia zależność między położeniem ziemskich biegunów geograficznych i magnetycznych (B)

wyjaśnia, wykorzystując wiadomości na temat budowy wnętrza Ziemi, dlaczego jest ona nazywana wielkim magnesem (B)

44








8. Jak określić położenie punktu na kuli ziemskiej?

pokazuje na mapie świata i globusie: południki, równoleżniki, równik (C); określa kierunki na półkuli północnej (C)

wyjaśnia, czym różni się równik od pozostałych równoleżników, korzystając z globusa lub mapy świata (C); podpisuje na rysunku schematycznym południki, równoleżniki, równik (C); określa kierunki na mapie świata (C)

wyjaśnia znaczenie pojęć: siatka geograficzna, siatka kartograficzna (B); wyjaśnia pojęcia: południki, równoleżniki, równik (B)

omawia różnice między południkami równoleżnikami (C)

wyjaśnia pojęcia: długość geograficzna, szerokość geograficzna (B)

5. Do czego służą linie na globusie?

9.Ćwiczenia w określaniu położenia geograficznego

zaznacza na rysunku globusa półkule: wschodnią i zachodnią, północną i południową (C)

zaznacza na mapie świata lub globusie punkty leżące na tym samym równoleżniku lub południku (C)

podaje nazwy półkul, na których są położone wskazane na mapie świata lub globusie kontynenty, państwa, miasta (C)

podaje przykłady praktycznego wykorzystania umiejętności określania położenia punktów na Ziemi (B)

określa współrzędne geograficzne dowolnych punktów na mapie (D)

6. Ruch obrotowy Ziemi

10. Ruch obrotowy Ziemi

wyjaśnia, dlaczego na Ziemi następują po sobie dzień i noc (B); wyjaśnia, czym jest doba (B)

zaznacza na rysunku lub demonstruje na globusie kierunek ruchu obrotowego Ziemi (C)

określa, gdzie wcześniej wschodzi Słońce, mając podany punkt odniesienia (D)

wyjaśnia, dlaczego na Ziemi występują różnice czasu (B)

wskazuje spośród dwóch wybranych miast polskich to, w którym Słońce wzejdzie lub zajdzie wcześniej (D)

11. Ruch obiegowy Ziemi

podaje, ile czasu trwa obieg Ziemi wokół Słońca (A); wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (A)

wyjaśnia, dlaczego wprowadzono rok przestępny (B); omawia oświetlenie Ziemi w dniach równonocy (B)

wyjaśnia, od czego zależą zmiany dopływu energii słonecznej w ciągu roku (B)

przygotowuje dodatkowe informacje na temat czasu obiegu planet Układu Słonecznego po orbitach wokół Słońca w latach i dniach ziemskich (D)

7. Ruch obiegowy Ziemi

12. Poznajemy strefy oświetlenia Ziemi

pokazuje na mapie świata i globusie zwrotniki Raka i Koziorożca, równik, koła podbiegunowe (C)

pokazuje na mapie świata i globusie strefy oświetlenia Ziemi (C)

wymienia skutki nachylenia osi ziemskiej (B); omawia oświetlenie Ziemi w dniach przesileń letniego i zimowego (B) charakteryzuje poszczególne strefy oświetlenia Ziemi (B)

omawia wpływ zmian oświetlenia Ziemi przez Słońce na warunki życia organizmów (B); wyjaśnia, posługując się schematem, dlaczego na obszarach podbiegunowych trwa noc polarna i dzień polarny (B)

omawia wpływ zróżnicowanego oświetlenia Ziemi przez Słońce na gospodarkę człowieka (B)

13. Przez siedem kontynentów

pokazuje na mapie świata i globusie położenie kontynentów (C); odczytuje z mapy świata nazwy kontynentów (C)

wyjaśnia pojęcie: kontynent (B) omawia położenie kontynentów na poszczególnych półkulach (C)

wymienia nazwy kontynentów według ich powierzchni, rozpoczynając od największego (A)

przygotowuje wykres słupkowy ilustrujący zestawienie powierzchni kontynentów (D)

14. Poznajemy kontynenty

opisuje wybrany kontynent (B) charakteryzuje Azję (B) porównuje Amerykę Północną i Amerykę Południową (C)

charakteryzuje poznane kontynenty (B)

omawia wędrówkę kontynentów (B)

8. Przez lądy i oceany

15. Oceany i ich znaczenie

odczytuje z mapy nazwy co najmniej 3 oceanów (C); wyjaśnia, dlaczego obszary nadmorskie są atrakcyjnym miejscem wypoczynku (B)

wymienia nazwy wszystkich oceanów (A); pokazuje na mapie świata położenie wszystkich oceanów (C); podaje przykłady towarów transportowanych drogą morską (A)

omawia rolę oceanu jako magazynu żywności (B); wymienia przykłady surowców mineralnych pozyskiwanych z wód i spod dna oceanów (A)

wymienia nazwy oceanów według ich powierzchni, rozpoczynając od największego (A); pokazuje na mapie świata lub globusie miejsca wydobywania ropy naftowej gazu ziemnego spod dna mórz oceanów (C)

przygotowuje wykres słupkowy ilustrujący zestawienie powierzchni oceanów (D); omawia ukształtowanie dna oceanicznego (B)

45








16. Jak odkrywano świat?

omawia przebieg wyprawy Krzysztofa Kolumba (B)

pokazuje na mapie świata lub globusie trasę wyprawy morskiej F. Magellana (C)

wymienia przyczyny wielkich odkryć geograficznych (A); wymienia zasługi: B. Diaza, A. Vespucciego i V. da Gamy w poznawaniu świata (A)

pokazuje na mapie świata lub globusie portugalską drogę wschodnią (C); pokazuje na mapie świata lub globusie zachodni szlak hiszpański (C)

wymienia odkrycia polskich podróżników - badaczy (A); pokazuje na mapie świata obszary, które odkrywali i opisywali Polacy (D)

9. Podróże i odkrycia geograficzne

17. Dalsze poznawanie świata

wymienia imiona i nazwiska przynajmniej dwóch podróżników, którzy dokonali istotnych odkryć geograficznych (A)

wymienia odkrycia J. Cooka (A) charakteryzuje odkrycia geograficzne dokonane w XX w. (B)

wskazuje różnice między podróżami odkrywczymi odbywanymi w XVII-XX w. a podróżami z epoki wielkich odkryć geograficznych (C)

przygotowuje prezentację „Polscy podróżnicy - badacze świata”, podkreślającą rolę Polaków w poznawaniu poszczególnych kontynentów

10. Podsumowanie działu 1

18., 19. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice naszej planety”

Dział 2. Poznajemy zjawiska fizyczne

1. Ruch ciał 20. Ruch ciał podaje przykłady ruchu ciał (A); na podstawie rysunku toru rozpoznaje ruch prostoliniowy i krzywoliniowy (C)

wyjaśnia, czym jest ruch ciał (B); charakteryzuje wielkości opisujące ruch: prędkość, drogę, czas (B)

wyjaśnia, czym jest układ odniesienia (B); wyjaśnia, na czym polega względność ruchu (B); oblicza prędkość poruszającego się ciała (C)

omawia, podając przykłady, względność ruchu i spoczynku (B); oblicza drogę, czas, mając podane pozostałe wielkości opisujące ruch (D)

wykonuje obliczenia wymagające przeliczania jednostek prędkości (D)

2. Siła tarcia 21. Poznajemy siłę tarcia

podaje przykłady występowania siły tarcia (A)

podaje przykłady sytuacji, w których występuje niewielkie tarcie (A)

omawia znaczenie siły tarcia (B); wymienia sposoby zmniejszania i zwiększania siły tarcia (B)

wyjaśnia, od czego zależy siła tarcia (B)

na podstawie dodatkowych źródeł podaje przykłady działania siły tarcia w organizmie człowieka (stawy) (B); wyjaśnia, związek powstawania lawin błotnych lub śnieżnych z siłą tarcia (B)

22. Poznajemy siłę oporu powietrza i wody

wymienia czynniki, od których zależy wielkość siły oporu (A)

wyjaśnia pojęcie: siła oporu (B) omawia znaczenie sił oporu (B) omawia zależność między poszczególnymi czynnikami a wielkością siły oporu (B)

3. Siła oporu powietrza i wody

23. Badamy siłę oporu powietrza wody

omawia doświadczenie badające siłę oporu powietrza (D)

formułuje wnioski na podstawie przeprowadzonego doświadczenia badającego siłę oporu powietrza (D)

przeprowadza doświadczenie porównujące siły oporu powietrza i wody (D)

porównuje siły oporu powietrza i wody na podstawie przeprowadzonych doświadczeń (D)

opisuje przystosowania budowy zewnętrznej zwierząt żyjących w wodzie i na lądzie służące zmniejszeniu siły oporu ich ruchu (B)

4. Zjawisko elektryzowania

24. Poznajemy zjawisko elektryzowania

podaje przykłady elektryzowania ciał z życia codziennego (B)

omawia wzajemne oddziaływanie ładunków elektrycznych o takich samych różnych znakach (B)

wyjaśnia, czym jest siła elektryczna (B)

omawia sposób, w jaki ciała naelektryzowane oddziałują na ciała obojętne elektrycznie (B); wyjaśnia, czym są wyładowania elektryczne (B)

wyjaśnia, dlaczego przebywanie w samochodzie podczas burzy jest bezpieczne (B)

46








25. Prąd elektryczny podaje przykłady odbiorników prądu (A); rysuje schemat prostego obwodu elektrycznego (C); buduje prosty obwód elektryczny wg instrukcji w podręczniku (C)

podaje przykłady źródeł prądu (A); podaje przykłady przewodników i izolatorów elektrycznych (A); wyjaśnia, dlaczego należy dobierać odbiorniki w zależności od napięcia prądu (B)

wyjaśnia pojęcia: przewodniki, izolatory (B); podaje wartość napięcia występującego w domowej instalacji elektrycznej, akumulatorach samochodowych, bateriach (A)

wyjaśnia, czym jest prąd elektryczny (B)

omawia zasadę działania bezpieczników (B)

5. Prąd elektryczny

26. Badamy przewodnictwo elektryczne ciał

wymienia zasady oszczędnego korzystania z energii elektrycznej (A)

bada doświadczalnie przewodnictwo elektryczne różnych ciał (C)

wymienia skutki przepływu prądu elektrycznego (A)

omawia wpływ przepływającego prądu na igłę magnetyczną (B)

oblicza zużycie prądu w ciągu godziny przez wybrane odbiorniki (D)

27. Światło i cień podaje przykłady sztucznych źródeł światła (A)

podaje przykłady naturalnych źródeł światła (A)

wyjaśnia, czym jest promień świetlny (B); omawia sposób powstawania cienia (A)

omawia sposób rozchodzenia się światła (A)

omawia zjawisko zaćmienia Słońca (B); wyjaśnia, czym jest półcień (B)

6. Światło i cień

28. Czym jest camera

obscura? podaje cechy obrazu zaobserwowanego przez camerę obscurę (B)

wykonuje camerę obscurę zgodnie z instrukcją (D)

podaje przykłady wykorzystania camery obscury (A)

omawia zasadę działania camery

obscury (B) przygotowuje krótką prezentację „Od camery obscury do cyfrowego aparatu fotograficznego” (D)

7. Zjawiska świetlne 29. Poznajemy zjawisko odbicia światła

rysuje schemat odbicia światła od powierzchni gładkiej (C); wyjaśnia, dlaczego należy używać elementów odblaskowych (B)

rysuje odbicie światła od powierzchni chropowatej (C)

podaje przykłady przyrządów, w których wykorzystano zjawisko odbicia światła (B); omawia wpływ barwy powierzchni na odbicie światła (A)

wyjaśnia pojęcie: odbicie zwierciadlane (B)

konstruuje przyrząd (np. barwną tarczę), za pomocą którego wykaże, że tęcza jest rozszczepionym światłem białym (D)

8. Jak działa soczewka?

30. Jak działa soczewka?

wymienia elementy, z których jest zbudowana lupa (A); podaje, do czego można wykorzystywać lupę (A)

wyjaśnia, kiedy obraz oglądany przez lupę jest obrazem powiększonym (B); na schematycznym rysunku oka zaznacza soczewkę (C)

wyjaśnia, dlaczego za pomocą lupy można podpalić kartkę papieru (B)

wyjaśnia pojęcia: ognisko, ogniskowa (B); omawia sposób powstawania obrazu w oku B)

przygotowuje informacje na temat wad wzroku: krótkowzroczności i dalekowzroczności oraz sposobu korekty tych wad (D)

9. Co to jest dźwięk? 31. Co to jest dźwięk i jak się rozchodzi?

wymienia źródła dźwięku (A); podaje przykłady dźwięków sprawiających przyjemność i dźwięków niekorzystnie wpływających na organizm (B)

wymienia cechy dźwięku (A); porównuje prędkość rozchodzenia się dźwięków w różnych ośrodkach (C)

omawia cechy dźwięku (B); opisuje wpływ hałasu na organizm człowieka (B)

wyjaśnia, na czym polega rozchodzenie się dźwięku (B); porównuje prędkość światła i dźwięku (błyskawica, grzmot) (C)

omawia zjawiska: echa, echolokacji (B); podaje przykłady zwierząt, które mają słuch lepiej rozwinięty niż człowiek (A)


32., 33. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Poznajemy zjawiska fizyczne”

Dział 3. Odkrywamy tajemnice świata zwierząt

1. W królestwie zwierząt

34. W królestwie zwierząt

wymienia miejsca, w których żyją zwierzęta (A)

przyporządkowuje poznane zwierzęta do kręgowców i bezkręgowców (B)

podaje przykłady zwierząt należących do kręgowców i bezkręgowców (A)

wymienia charakterystyczne cechy kręgowców i bezkręgowców (A)

omawia budowę komórki zwierzęcej (B)

47



Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca).Uczeń:





35. Poznajemy parzydełkowce, płazińce i nicienie

wymienia miejsca występowania płazińców i nicieni (A); odróżnia na ilustracji płazińce od nicieni (B); wskazuje wśród innych organizmów przedstawicieli parzydełkowców (B)

wymienia przynajmniej dwóch przedstawicieli parzydełkowców (A); wykonuje schematyczne rysunki polipa i meduzy (C); omawia budowę zewnętrzną tasiemca (B)

opisuje sposób zdobywania pokarmu przez parzydełkowce (B); wskazuje przystosowania w budowie tasiemca i glisty do trybu życia (B)

porównuje postać polipa meduzy (D); porównuje płazińce i nicienie (C)

przygotowuje informacje na temat raf koralowych (C); omawia sposób zarażenia się pasożytami – płazińcami i nicieniami (B)

36. Poznajemy pierścienice

rozpoznaje na ilustracjach dżdżownicę i pijawkę (B)

wymienia przynajmniej dwóch przedstawicieli pierścienic żyjących w Polsce (A)

wyjaśnia znaczenie terminu: pierścienice (B)

opisuje sposób poruszania się dżdżownicy (B)

wyjaśnia, czym jest regeneracja ciała u pierścienic (B)

37. Poznajemy stawonogi

wymienia przedstawicieli stawonogów (A); rozpoznaje na ilustracjach zwierzęta należące do stawonogów (B)

wymienia wspólne cechy budowy różnych grup stawonogów (A); rozpoznaje na ilustracjach przedstawicieli poszczególnych grup stawonogów (B)

omawia pokrycie ciała stawonogów (A); porównuje budowę przedstawicieli poszczególnych grup stawonogów (C)

wyjaśnia, na czym polega linienie u stawonogów (B)

omawia rozwój owadów, korzystając z tablicy dydaktycznej (B); przygotowuje informacje na temat życia owadów społecznych (C)

2. Różnorodność zwierząt bezkręgowych

38. Poznajemy mięczaki

wymienia miejsca, w których żyją mięczaki (A)

wymienia części ciała mięczaków na podstawie ilustracji (A)

rozpoznaje na ilustracjach przedstawicieli poszczególnych grup mięczaków (C)

wskazuje różnice w budowie przedstawicieli poszczególnych grup mięczaków (B)

przygotowuje dodatkowe informacje na temat kilku gatunków mięczaków żyjących w Polsce (D)

3. Ryby – kręgowce środowisk wodnych

39. Poznajemy przystosowania ryb do życia w wodzie

wskazuje na ilustracji główne części ciała ryby (C); rozpoznaje na ilustracjach po dwa gatunki ryb morskich i słodkowodnych (B)

wymienia cechy budowy zewnętrznej ryb świadczące o ich przystosowaniu do życia w wodzie (A); podaje po dwa przykłady ryb słodkowodnych żyjących w strefie przybrzeżnej i w strefie wód głębokich (B)

omawia sposób oddychania ryb (B); wyjaśnia określenie: ryby dwuśrodowiskowe (B)

omawia sposób rozmnażania się ryb (B); charakteryzuje, podając przykłady, różnorodność gatunków ryb (B)

przygotowuje dodatkowe informacje o sposobach opiekowania się potomstwem u ryb (C); omawia cechy przystosowujące ryby do życia w strefach głębinowych (B)

4. Płazy – kręgowce środowisk wodno-lądowych

40. Jak płazy przystosowały się do życia w wodzie i na lądzie?

wyjaśnia, dlaczego płazy zalicza się do zwierząt wodno--lądowych (B); wymienia przynajmniej trzech przedstawicieli płazów (A); rozpoznaje na ilustracjach 3 gatunki płazów (B)

wymienia cechy budowy zewnętrznej płazów świadczące o ich przystosowaniu do życia w dwóch środowiskach (A); rozpoznaje na ilustracjach pięć gatunków płazów żyjących w Polsce (B)

omawia sposób oddychania płazów (B); charakteryzuje wybranych przedstawicieli płazów (C)

omawia cechy budowy zewnętrznej płazów świadczące o ich przystosowaniu do życia w dwóch środowiskach (B); dzieli płazy na bezogonowe i ogoniaste, podając ich charakterystyczne cechy (C)

omawia sposób rozmnażania się płazów bezogonowych (B); przygotowuje dodatkowe informacje na temat płazów żyjących na innych kontynentach (C)

5. Gady – kręgowce, które opanowały ląd

41. Jak gady przystosowały się do życia na lądzie?

wymienia miejsca występowania gadów (prawie wszystkie kontynenty, głównie ląd, niektóre występują w wodzie) (A); przyporządkowuje pokazane na ilustracji gatunki gadów do poszczególnych grup systematycznych (C); wymienia miejsca występowania żmii zygzakowatej (A)

wymienia elementy budowy skóry gadów chroniące przed urazami mechanicznymi (A); omawia wybraną grupę gadów (A); rozpoznaje przynajmniej trzy gatunki gadów żyjących w Polsce (B)

wymienia cechy budowy gadów świadczące o ich przystosowaniu do życia na lądzie (A); omawia poszczególne grupy gadów (A)

porównuje budowę gadów i płazów (D); omawia sposób rozmnażania się gadów (A); rozpoznaje wszystkie gady występujące w Polsce (B)

przygotowuje dodatkowe informacje na temat wymarłych gadów (C)

48








42. Jak ptaki przystosowały się do lotu?

wymienia przynajmniej 3 cechy budowy ptaków świadczące o ich przystosowaniu do lotu (A)

omawia rolę kończyn tylnych u ptaków (B)

rozróżnia na ilustracjach rodzaje piór u ptaków (C); omawia rolę poszczególnych rodzajów piór (B)

wyjaśnia, dlaczego ptaki mają bardzo dobrze rozwinięty układ oddechowy (B)

przygotowuje i prezentuje dodatkowe informacje na temat nielotnych ptaków (C)

6. Ptaki - kręgowce latające

43. W świecie ptaków

wymienia charakterystyczne cechy ptaków drapieżnych (A); wymienia przynajmniej 2 gatunki ptaków zakładających gniazda na terenie Polski (A)

wymienia charakterystyczne cechy ptaków brodzących (A); omawia sposób rozmnażania się ptaków (B)

wyjaśnia pojęcia: gniazdownik, zagniazdownik (B); podaje po trzy przykłady gniazdowników i zagniazdowników (A)

omawia charakterystyczne cechy wybranych grup ptaków (strusie, pingwiny, blaszkodziobe) (B)

wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo lęgowe (B)

44. Poznajemy ssaki

przyporządkowuje wybranych przedstawicieli ssaków do miejsc, w których żyją (C); rozpoznaje na ilustracjach wybrane gatunki ssaków żyjących w Polsce (B)

omawia przekształcenia kończyn ssaków w zależności od pełnionych przez nie funkcji (B)

omawia budowę skóry ssaków (B); omawia przystosowania ssaków do życia w różnych typach środowisk (B)

omawia sposób oddychania ssaków (B); omawia sposób rozmnażania się ssaków (B)

wyjaśnia, dlaczego niektóre ssaki zaraz po urodzeniu są zdolne do samodzielnego funkcjonowania, a inne wymagają opieki matki (B)

7. Ssaki - zwierzęta, które karmią potomstwo mlekiem

45/48. Poznajemy ptaki i ssaki - lekcje w terenie

rozpoznaje 5 gatunków ptaków występujących na danym terenie (B); rozpoznaje przynajmniej 3 gatunki ssaków żyjących na danym terenie (B)

rozpoznaje gatunki ptaków krukowatych żyjących na danym terenie (B); przyporządkowuje podane gatunki ssaków do miejsca ich występowania (D)

określa rodzaj pokarmu, którym żywi się dany ptak na podstawie jego obserwacji w terenie (D); na podstawie obserwacji ssaka wymienia trzy cechy świadczące o jego przystosowaniu do środowiska, w którym żyje (D)

rozpoznaje głosy pięciu gatunków ptaków (A); rozpoznaje tropy wybranych (2-3) gatunków ssaków (A)

omawia znaczenie ptaków dla przyrody i gospodarki człowieka (B); wymienia chronione gatunki ssaków żyjące na danym terenie (A)


49., 50. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice świata zwierząt”

Dział 4. Poznajemy różnorodność krajobrazów Ziemi

1. Pogoda a klimat 51. Pogoda a klimat

wymienia składniki pogody (A); opisuje pogodę aktualnie panującą w miejscu zamieszkania (C)

wyjaśnia pojęcia: pogoda, klimat (B); odczytuje informacje z wykresu klimatycznego (C)

określa, jakie czynniki wpływają na występowanie danego klimatu (B); określa, jakie informacje są zawarte na wykresie klimatycznym (A)

określa cechy klimatu na podstawie informacji zawartych na wykresie klimatycznym (C)

przygotowuje informacje na temat ekstremalnych zjawisk pogodowych w Polsce, Europie i na świecie (C)

2. Strefy klimatyczne i strefy krajobrazowe

52. Poznajemy strefy klimatyczne i strefy krajobrazowe Ziemi

wskazuje na mapie strefy klimatyczne Ziemi (C); podaje przykład wybranego klimatu astrefowego (A); wskazuje na mapie położenie trzech dowolnych stref krajobrazowych (C)

na podstawie mapy porównuje strefy klimatyczne występujące na półkuli północnej i południowej (C); wymienia cechy klimatu morskiego, kontynentalnego i górskiego (A); wskazuje na mapie strefy krajobrazowe (C)

wyjaśnia pojęcie: strefy klimatyczne (B); wymienia czynniki wpływające na rozmieszczenie stref klimatycznych (A); wyjaśnia pojęcie: klimat astrefowy (B); omawia wpływ działalności człowieka na zmiany krajobrazów Ziemi (B)

omawia związek między oświetleniem Ziemi a występowaniem stref klimatycznych (B); opisuje wpływ oceanów i ukształtowania powierzchni na rozmieszczenie stref klimatycznych (B); omawia zależność między strefami klimatycznymi a strefami krajobrazowymi (B)

przygotowuje w formie graficznej informacje na temat zmniejszania się powierzchni lasów w ciągu ostatnich np. 100 lat w Polsce, Europie i wybranych częściach świata (D)

49








53. Poznajemy klimat i roślinność wilgotnego lasu równikowego

rozpoznaje na ilustracjach krajobraz strefy wilgotnych lasów równikowych (B); wymienia dwie cechy klimatu strefy wilgotnych lasów równikowych (A); rozpoznaje na ilustracjach 3 rośliny występujące w wilgotnych lasach równikowych (B)

wskazuje na mapie strefę wilgotnych lasów równikowych (C); wyjaśnia pojęcie: deszcze zenitalne (B); odczytuje z wykresu klimatycznego przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych (C); omawia przystosowania wybranych roślin do życia w wilgotnym lesie równikowym (B)

wyjaśnia pojęcia: liany, epifity (B) omawia wpływ klimatu na powstanie strefy wilgotnych lasów równikowych (B); opisuje wilgotny las równikowy, uwzględniając warstwy roślinne i przykłady występujących w nich roślin (B)

omawia sposób powstawania deszczy zenitalnych (B); przygotowuje informacje na temat wilgotnych lasów równikowych w kategorii „naj” (np. największe, najmniejsze, najwyższe, najcenniejsze) (D);

3. Krajobraz wilgotnego lasu równikowego

54. Poznajemy zwierzęta wilgotnego lasu równikowego

rozpoznaje na ilustracjach 5 zwierząt charakterystycznych dla wilgotnych lasów równikowych (B)

omawia przystosowania wybranych zwierząt do życia w wilgotnym lesie równikowym (B)

podaje przykłady działań człowieka w strefie wilgotnych lasów równikowych (B)

charakteryzuje faunę występującą w koronach drzew wilgotnych lasów równikowych (C); omawia zagrożenia wynikające z działalności człowieka w strefie wilgotnych lasów równikowych (B)

opisuje życie mieszkańców strefy wilgotnych lasów równikowych (B)

55. Poznajemy klimat i roślinność sawanny

rozpoznaje na ilustracjach krajobraz strefy sawann (B); wymienia pory roku w strefie sawann (B); rozpoznaje na ilustracjach 3 rośliny występujące na sawannach (B)

wskazuje na mapie strefę sawann (C); odczytuje z wykresu klimatycznego przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych (C); omawia przystosowania wybranych roślin do życia na sawannie (B)

opisuje roślinność sawanny (B); na podstawie wykresu klimatycznego porównuje wysokości temperatury powietrza i ilości opadów w porze suchej i deszczowej (D)

omawia przystosowania roślin do życia w strefie sawann (B)

charakteryzuje rodzaje sawann (C) 4. Krajobraz sawanny

56. Poznajemy zwierzęta sawanny

rozpoznaje na ilustracjach 5 zwierząt żyjących na sawannach (B)

omawia przystosowania wybranych zwierząt do życia na sawannie (B)

wymienia zalety życia w stadzie (A)

omawia zależności pokarmowe między zwierzętami żyjącymi na sawannie (B)

opisuje życie mieszkańców strefy sawann (B)

57. Poznajemy krajobrazy pustyń gorących

rozpoznaje na ilustracjach krajobraz strefy pustyń gorących (B); wskazuje na mapie Saharę (C)

wskazuje na mapie strefę pustyń gorących (C); odczytuje z wykresu klimatycznego przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych (C);

omawia warunki klimatyczne panujące w strefie pustyń gorących (B); wymienia charakterystyczne elementy krajobrazu pustynnego (uedy, wyschnięte jeziora, oazy) (A); wymienia typy pustyń (A)

opisuje rodzaje pustyń gorących, podając ich przykłady (B); pokazuje na mapie, gdzie występują pustynie piaszczyste, żwirowe i skaliste (C)

przygotowuje i prezentuje w formie graficznej informacje na temat łącznej powierzchni pustyń na Ziemi (D)

5. Krajobraz pustyń gorących

58. Przystosowania roślin i zwierząt do życia na pustyni

rozpoznaje na ilustracjach 2 rośliny występujące w strefie pustyń gorących (B); rozpoznaje na ilustracjach 3 zwierzęta żyjące na pustyniach (B); na podstawie ilustracji wymienia 2 przystosowania dromadera do życia na pustyni (C)

omawia przystosowania roślin do wysokiej temperatury (B); podaje przykłady przystosowań zwierząt do życia na pustyni (B)

omawia przystosowania roślin do oszczędnego gospodarowania wodą (B)

omawia przystosowania 5 wybranych zwierząt do życia na pustyni (C)

opisuje życie mieszkańców strefy pustyń gorących (B)

50








59. Poznajemy strefę śródziemnomorską

rozpoznaje na ilustracjach krajobraz strefy śródziemnomorskiej (B); rozpoznaje na ilustracjach 3 rośliny występujące w strefie śródziemnomorskiej (B); rozpoznaje na ilustracjach 3 zwierzęta żyjące w strefie śródziemnomorskiej (B)

wskazuje na mapie strefę śródziemnomorską (C); odczytuje z wykresu klimatycznego przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych (C); wymienia po jednym przedstawicielu gadów, ptaków i ssaków żyjących w strefie śródziemnomorskiej (B)

omawia cechy klimatu śródziemnomorskiego (B); wyjaśnia pojęcie: makia (B)

omawia zmiany w szacie roślinnej strefy śródziemnomorskiej spowodowane działalnością człowieka (B); opisuje cechy roślin tworzących makię (B); wyjaśnia pojęcie: roślinność twardolistna (B)

przygotowuje i prezentuje informacje o roślinach trujących i parzących w wysokiej temperaturze otoczenia oraz o niebezpiecznych zwierzętach występujących w strefie śródziemnomorskiej (D)

6. Krajobraz śródziemnomorski

60. Gospodarka i turystyka w strefie śródziemnomorskiej

wymienia nazwy 5 produktów otrzymywanych z roślin uprawianych w strefie śródziemnomorskiej (A)

rozpoznaje na ilustracjach 5 roślin uprawianych w strefie śródziemnomorskiej (B)

wymienia nazwy atrakcyjnych turystycznie miejsc leżących w strefie śródziemnomorskiej (A)

pokazuje na mapie atrakcje turystyczne strefy śródziemnomorskiej (C)

opisuje życie mieszkańców strefy śródziemnomorskiej (B); przygotowuje prezentację o wybranych atrakcjach turystycznych strefy śródziemnomorskiej (D)

7. Krajobraz lasów liściastych i mieszanych

61. Poznajemy krajobraz lasów liściastych i mieszanych

rozpoznaje na ilustracjach 5 drzew liściastych (B); na podstawie ilustracji omawia zmiany wyglądu drzewa liściastego w ciągu roku (B); wymienia warstwy lasu (A); rozpoznaje na ilustracjach 5 zwierząt występujących w lasach liściastych i mieszanych (B)

wymienia cechy klimatu umiarkowanego (A); odczytuje z wykresu klimatycznego przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych (C); omawia przystosowania zwierząt żyjących w lasach liściastych i mieszanych do warunków zimowych (B)

wymienia czynniki ograniczające zasięg występowania lasów liściastych i mieszanych (A); omawia przystosowania drzew liściastych do zmian temperatury w ciągu roku (B);

porównuje strukturę lasu liściastego i wilgotnego lasu równikowego (D); opisuje życie zwierząt w lesie w poszczególnych porach roku (B)

opisuje życie mieszkańców strefy lasów liściastych i mieszanych (B); przygotowuje w formie graficznej informacje o najbardziej i najmniej zalesionych krajach europejskich (D)

8. Krajobraz strefy stepów

62. Poznajemy krajobraz strefy stepów

rozpoznaje na ilustracjach krajobraz stepowy (B); rozpoznaje na ilustracjach 3 rośliny stepowe (B); rozpoznaje na ilustracjach 5 zwierząt stepowych (B)

wskazuje na mapie strefę stepów (C); odczytuje z wykresu klimatycznego przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych (C); omawia 3 wybrane przystosowania zwierząt do życia na stepie (B)

wyjaśnia pojęcia: step, pampa, preria (B); porównuje przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w strefie lasów liściastych i mieszanych oraz w strefie stepów (C); omawia przystosowania roślin do życia na stepie (B)

porównuje warunki klimatyczne w strefie lasów liściastych i mieszanych oraz w strefie stepów (C); opisuje zmiany w szacie roślinnej stepów w ciągu roku (B); podaje przykłady przekształcania stepów przez człowieka (A)

opisuje życie mieszkańców strefy stepów (B)

51








63. Klimat i roślinność północnych lasów iglastych (tajgi)

rozpoznaje na ilustracjach krajobraz strefy północnych lasów iglastych (B); rozpoznaje na ilustracjach 5 roślin występujących w tajdze (B)

wskazuje na mapie strefę północnych lasów iglastych (C); odczytuje z wykresu klimatycznego przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych (C); przyporządkowuje podane rodzaje roślin do właściwych warstw tajgi (C)

opisuje pory roku w strefie tajgi (B); omawia przystosowania drzew iglastych do warunków klimatycznych panujących w strefie tajgi (B)

omawia skutki występowania w tajdze wieloletniej zmarzliny (B); opisuje szatę roślinną tajgi (B)

9. Krajobraz północnych lasów iglastych

64. Poznajemy przystosowania zwierząt do życia w tajdze

rozpoznaje na ilustracjach 5 zwierząt żyjących w tajdze (B)

na podstawie ilustracji omawia przystosowania 2 gatunków ssaków do życia w tajdze (B)

omawia przystosowania ptaków do życia w tajdze (B)

wymienia przykłady owadów, płazów i gadów żyjących w tajdze (A); wyjaśnia pojęcia: tajga ciemna, tajga jasna (B)

przygotowuje i prezentuje dane liczbowe o tajdze w odniesieniu do całej Ziemi (powierzchnia, liczba gatunków roślinnych, zwierzęcych itp.) (D); opisuje życie mieszkańców strefy północnych lasów iglastych (B)

10. Krajobraz tundry

65. Poznajemy krajobraz tundry

rozpoznaje na ilustracjach krajobraz strefy tundry (C); rozpoznaje na ilustracjach 3 gatunki roślin występujących w strefie tundry (B); rozpoznaje na ilustracjach 3 gatunki zwierząt występujących w tundrze przez cały rok (B)

wskazuje na mapie strefę tundry (C); odczytuje z wykresu klimatycznego przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych (C); rozpoznaje na ilustracjach zwierzęta występujące w tundrze podczas dnia polarnego (B); wymienia przystosowania ssaków do życia w tundrze (A)

omawia cechy klimatu panującego w strefie tundry (B); omawia przystosowania roślin do warunków klimatycznych panujących w tundrze (B);

wyjaśnia, dlaczego na obszarze tundry nie występują lasy (B);

opisuje życie mieszkańców tundry (B)

11. Krajobraz pustyń lodowych

66. Poznajemy krajobraz pustyń lodowych

rozpoznaje na ilustracjach krajobraz strefy pustyń lodowych (B); rozpoznaje na ilustracjach 3 gatunki zwierząt występujących w strefie pustyń lodowych (B); na podstawie ilustracji omawia cechy budowy pingwina (B)

wskazuje na mapie strefę pustyń lodowych (C); odczytuje z wykresu klimatycznego przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych (C); rozpoznaje na ilustracjach ssaki żyjące na obszarach polarnych (B)

omawia cechy klimatu panującego w strefie pustyń lodowych (B); rozpoznaje na ilustracjach rośliny występujące na obszarach polarnych (B); omawia przystosowania ssaków do życia na obszarach polarnych (B)

wyjaśnia pojęcie: lądolód (B); porównuje Arktykę i Antarktykę (C); rozpoznaje na ilustracjach ssaki wodne zamieszkujące wody otaczające pustynie lodowe (B)

przygotowuje i prezentuje informacje na temat badań obszarów polarnych z uwzględnieniem wkładu Polaków (D); przygotowuje informacje na temat polskich wypraw polarnych (D)

12. Krajobraz wysokogórski

67. Poznajemy krajobraz gór wysokich

wskazuje na mapie Alpy (C); rozpoznaje na ilustracjach 3 gatunki zwierząt żyjących w Alpach (B)

wymienia po kolei piętra roślinne w Tatrach (A); rozpoznaje na ilustracjach 3 gatunki roślin wysokogórskich (B); omawia przystosowania wybranych gatunków zwierząt do życia w górach wysokich (B)

podaje charakterystyczną cechę klimatu górskiego (A); wymienia po kolei piętra roślinne w Alpach (A); wymienia cechy krajobrazu wysokogórskiego (A)

porównuje piętra roślinne Tatr i Alp (C); omawia Charakterystyczne cechy budowy roślin wysokogórskich (B); wyjaśnia, dlaczego w górach wysokich występuje piętrowy układ roślin (B)

przygotowuje folder na temat alpejskich atrakcji turystycznych (D)


68., 69. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Poznajemy różnorodność krajobrazów Ziemi”

52








Dział 5. Poznajemy substancje i ich przemiany

70. Poznajemy mieszaniny substancji

wymienia przykłady mieszanin (A)

wyjaśnia pojęcie mieszaniny niejednorodnej na podstawie obserwacji mieszaniny wody i piasku (B); podaje przykłady mieszanin niejednorodnych (B)

omawia cechy mieszaniny (B) wyjaśnia pojęcie: mieszanina(B); podaje przykłady substancji nierozpuszczalnych w wodzie (A)

wyjaśnia, dlaczego katastrofy tankowców stanowią zagrożenie dla organizmów morskich (B)

1. Mieszaniny substancji

71. Roztwory wodne jako przykład mieszanin jednorodnych

bada doświadczalnie wpływ mieszania na szybkość rozpuszczania się cukru w wodzie (D); formułuje wniosek na podstawie przeprowadzonego doświadczenia (D)

wyjaśnia pojęcie mieszaniny jednorodnej na podstawie obserwacji mieszaniny wody i soli lub wody i octu (B); wymienia czynniki przyspieszające proces rozpuszczania (A); podaje po 3 przykłady mieszanin jednorodnych i niejednorodnych (B)

omawia składniki roztworu (B); wyjaśnia, czym są stopy (B)

wyjaśnia, na czym polega rozpuszczanie (B); charakteryzuje powietrze jako jednorodną mieszaninę gazów (C)

porównuje rozpuszczalność różnych substancji w określonej objętości wody, która ma określoną temperaturę (C)

72. Jak rozdzielić mieszaniny niejednorodne?

wymienia sposoby rozdzielania mieszanin niejednorodnych (A); rozdziela mieszaninę siarki i opiłków żelaza (C)

do podanych mieszanin dobiera sposób ich rozdzielenia (C); rozdziela mieszaninę soli z cukrem pudrem (C)

omawia filtrację jako sposób rozdzielenia mieszaniny niejednorodnej (B); rozdziela dwoma sposobami mieszaninę wody i kredy (C)

omawia sposoby rozdzielenia wody i piasku oraz wody i węgla leczniczego (B); rozdziela mieszaninę mąki ziemniaczanej i cukru, wykorzystując różną rozpuszczalność tych substancji w wodzie (C)

omawia sposób rozdzielania składników ropy naftowej lub innej jednorodnej mieszaniny, której składnikami są ciecze (B)

2. Rozdzielanie mieszanin substancji

73. Jak rozdzielić mieszaniny jednorodne?

podaje 2 przykłady wykorzystania różnych sposobów rozdzielania mieszanin w życiu codziennym (B)

wymienia sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych (A); omawia sposób rozdzielenia mieszaniny wody i soli (B)

do poznanych sposobów rozdzielania mieszanin dobiera przykłady z życia codziennego (C)

wyjaśnia, dlaczego podczas rozdzielania składników mieszanin jednorodnych wykorzystuje się różnice w temperaturze wrzenia lub krzepnięcia składników mieszanin (B)

omawia sposób otrzymania tlenu z powietrza przez Karola Olszewskiego i Zbigniewa Wróblewskiego (B)

3. Przemiany substancji

74. Poznajemy odwracalne i nieodwracalne przemiany substancji

nazywa przemiany stanów skupienia substancji (A)

wyjaśnia różnice między rozpuszczaniem a topnieniem substancji (B); podaje przykłady przemian nieodwracalnych zachodzących w najbliższym otoczeniu (C)

wyjaśnia, na czym polega przemiana odwracalna i nieodwracalna (B)

opisuje spalanie jako przykład przemiany nieodwracalnej (B); porównuje procesy utleniania i spalania (C)

wyjaśnia, dlaczego wysoka temperatura ciała człowieka stanowi zagrożenie dla jego życia (B)


75., 76. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Poznajemy substancje i ich przemiany”.

77/78/79. Powtórzenie przed sprawdzianem

53

53








Dział 6. Odkrywamy, jak się zmienia Ziemia

1. Przyroda i jej zasoby

80. Poznajemy zasoby przyrody

podaje przykłady zasobów przyrody (B)

wyjaśnia pojęcie: zasoby przyrody (B); podaje po 2 przykłady zasobów odnawialnych i nieodnawialnych (B)

charakteryzuje wyczerpywalne zasoby przyrody (B); omawia na przykładach odtwarzanie się zasobów przyrody (B)

wyjaśnia, czym są odnawialne i nieodnawialne zasoby przyrody (B)

klasyfikuje zasoby przyrody występujące w najbliższej okolicy, podając ich przykłady (C)

81. Poznajemy globalne skutki zanieczyszczenia środowiska

podaje 2 przykłady globalnych skutków zanieczyszczeń środowiska (B)

wymienia przyczyny zanieczyszczeń środowiska (A); wyjaśnia pojęcie: dziura ozonowa (B)

wyjaśnia, dlaczego zanieczyszczenia powietrza należą do szczególnie niebezpiecznych (B)

omawia rolę warstwy ozonowej (B) 2. Globalne skutki zanieczyszczenia środowiska

82. W jaki sposób efekt cieplarniany i kwaśne opady wpływają na stan środowiska?

wymienia nazwy gazów cieplarnianych (A); podaje 2 sposoby zmniejszenia ilości gazów cieplarnianych (B); wymienia 2 źródła kwaśnych opadów (A)

na podstawie schematu omawia powstawanie efektu cieplarnianego (C); podaje przykłady negatywnego wpływu kwaśnych opadów na stan środowiska (B)

wyjaśnia rolę gazów cieplarnianych (B); wymienia czynniki wpływające na wzrost ilości gazów cieplarnianych w atmosferze (A); wyjaśnia, w jaki sposób powstają kwaśne opady (B)

omawia skutki wzrostu ilości gazów cieplarnianych na środowisko przyrodnicze (B); podaje sposoby zapobiegania powstawaniu kwaśnych opadów (B)

przygotowuje i prezentuje informacje na temat działań lokalnych służących ochronie środowiska (D); przygotowuje i prezentuje informacje na temat wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie i życie ludzi w Polsce i na świecie (D)

3. Międzynarodowa współpraca na rzecz ochrony przyrody

83. Międzynarodowa współpraca na rzecz ochrony przyrody

proponuje 2 sposoby ratowania ginących gatunków roślin i zwierząt (B)

podaje przykłady pamiątek z podróży (przedmiotów), których przywożenie jest zabronione (B)

podaje przykłady działań na rzecz ochrony przyrody prowadzonych przez organizacje międzynarodowe (B)

podaje przykłady zadań z zakresu ochrony przyrody wymagających międzynarodowej współpracy (A); podaje przykłady międzynarodowych konwencji na rzecz ochrony przyrody (B)

tworzy plakat nt. „Czego nie przywozić z wakacji?” (C)

4. Podsumowanie działu 6

84., 85. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Odkrywamy, jak się zmienia Ziemia”

86. Poznajemy zasady pracy metodą projektu edukacyjnego

Projekty edukacyjne

87/88/89/90/91/92/ /93/94/95/96. Realizacja, prezentacja i ocena prac projektowych

Wymagania i ocenianie zgodnie z ustalonymi kryteriami oceny projektu edukacyjnego

Wymagania edukacyjne – Na tropach przyrody – klasa 4 · woda paruje szybciej? 25 Lekcja 18a....

Documents

Transcript of Wymagania edukacyjne – Na tropach przyrody – klasa 4 · woda paruje szybciej? 25 Lekcja 18a....