Wykluczenie społeczne - EFORT · niemal całkowity brak majątku (bezdomność). Jeszcze inny...

Projekt „Podlaska Sieć Partnerstw na rzecz Ekonomii Społecznej” nr POKL.07.02.02-20-016/09

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz BudŜet Państwa

Wykluczenie społeczne

,,... cechą współczesności jest to,

Ŝe kaŜdy człowiek moŜe stać się wykluczonym...”

M. Orłowska

Białystok 2011


2

Wykluczenie społeczne jest zagadnieniem niezwykle szerokim, pojawia się

na róŜnych płaszczyznach Ŝycia ludzkiego, dotyka zarówno pojedyncze jednostki,

jak równieŜ całe grupy oraz stanowi powaŜny problem, z którym boryka się nie tylko

Polska, czy Unia Europejska, a cały świat. W związku z tym warto jest bliŜej przyjrzeć się

temu zjawisku i odpowiedzieć na takie pytania, jak: Czym jest wykluczenie społeczne?,

Na czym polega?, Jakie są jego cechy, rodzaje?, Kogo dotyczy?, Jakie przyczyny decydują

o jego zaistnieniu?, Jak z nim walczyć lub jak mu zapobiegać? W jakiej skali zjawisko

to jest obecne w Polsce?

Ze względu na fakt, Ŝe wykluczenie społeczne jest pojęciem wieloaspektowym

istnieje szereg definicji je opisujących. Szczególnie istotne są te definicje, które zwracają

uwagę na trzy podstawowe elementy, którymi to są: 1

sytuacja wykluczająca, będąca splotem roŜnych czynników czy warunków

wykluczających;

jednostka wykluczona, a więc jednostka lub grupa znajdująca się w sytuacji

wykluczającej;

zgodne z prawem społeczne funkcjonowanie, korzystanie z zasobów

publicznych oraz zabezpieczenie własnej egzystencji w godny sposób.

Zgodnie z Narodową Strategią Integracji dla Polski wykluczenie społeczne to ,,brak

lub ograniczenie moŜliwości uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych

instytucji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich, a szczególnie

dla osób ubogich”, czyli jest to ,,sytuacja uniemoŜliwiająca lub znacznie utrudniająca

jednostce lub grupie zgodne z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr

publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów i zdobywanie dochodów

w godny sposób.”2

Inną definicję prezentuje raport programu ,,Poverty 3” Unii Europejskiej,

według którego wykluczenie społeczne to dynamiczny i wielowymiarowy proces,

1 Kurzynowski A., Pamiętniki bezrobotnych jako źródło wiedzy o wykluczeniu społecznym., s. 25 [w:] red.

Frąckiewicz L., Zapobieganie wykluczeniu społecznemu., Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2005

2 Frąckiewicz L., Wykluczenie społeczne w skali makro i mikroregionalnej., [w:]red. Frąckiewicz L., Wykluczenie społeczne., Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2005, s. 11


3

polegający na braku lub na niewystarczającym poziomie uczestnictwa w głównym nurcie

społeczeństwa i dostępu do najwaŜniejszych systemów społecznych (min. rynek pracy,

edukacja, opieka medyczna, zabezpieczenie społeczne) oraz mogący skutkować

zerwaniem więzi rodzinnych, społecznych, utratą poczucia sensu i toŜsamości.3

Są to definicje, które zostały opracowane przez Unię Europejską na potrzeby

realizowanych z jej ramienia szeregu róŜnorodnych działań na rzecz społeczeństw

poszczególnych krajów. Zawierają elementy, które są wytycznymi pozwalającymi na

zakwalifikowanie danych przedsięwzięć do programów związanych w jakimś stopniu z

wykluczeniem społecznym.

Nieco inna definicja omawianego zagadnienia pojawia się w ,,Słowniku języka

polskiego”. Wykluczenie społeczne jest w tym przypadku utoŜsamiane z marginesem

społecznym i określane jako ,,mało znacząca warstwa społeczna, składająca się z jednostek

prowadzących pasoŜytniczy tryb Ŝycia, wykolejonych, naruszających przepisy prawa

i normy współŜycia społecznego, męty społeczne – ludzie o niewiadomym, podejrzanym

sposobie zarobkowania, niskim poziomie moralnym, cechujący się brakiem kultury”.4

Istnieje jeszcze całe mnóstwo określeń wykluczenia społecznego, jednak we

wszystkich dostępnych, pojawiających się definicjach moŜna zaobserwować pewne

elementy toŜsame, które w jakimś stopniu ujawniają się w kaŜdym z przytoczonych

objaśnień, a są to:5

— ograniczenie uczestnictwa zarówno w Ŝyciu społecznym, jak i jego kluczowych

obszarach oraz aspektach;

— ograniczony dostęp do zasobów, instytucji, systemów społecznych,

który uniemoŜliwia integrację i uczestnictwo;

— prawa socjalne realizowane w coraz to bardziej okrojonym zakresie;

— ubóstwo i wielowymiarowa deprywacja;

— kumulowanie się czynników ryzyka w konkretnych obszarach i zbiorowościach;

3 Red. Czapiński J., Panek T., Diagnoza społeczna 2005. Warunki i jakość Ŝycia Polaków., Warszawa 2005,

s. 232 4 Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 1998, s. 256 5 Szarfenberg R., Od trzech elementarnych strategii badawczych do programu badań wykluczenia

społecznego., s. 28 [w:]red. Frąckiewicz L., Wykluczenie społeczne., Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2005


4

— szybkie pogarszanie się sytuacji jednostki czy teŜ zbiorowości w szerokim zakresie.

Wykluczenie społeczne w najkrótszym rozumieniu jest pewnym procesem, który

odbywa się poprzez tzw. stygmatyzację, czyli naznaczenie, nadanie etykiety pewnym

kategoriom osób, w ten sposób narzuca się im określoną perspektywę postrzegania siebie i

swojej sytuacji6 i odbywa się najczęściej w trzech, następujących

po sobie etapach:7

— „wątłość”- stan, w którym osoba, mimo, iŜ została dotknięta rozmaitymi

problemami, wciąŜ utrzymuje kontakty z resztą społeczeństwa;

— „zaleŜność od opieki społecznej” - pogłębia się trudna sytuacja osoby, która nie jest

juŜ w stanie samodzielnie poradzić sobie z sytuacją, pełni jeszcze niektóre role

społeczne, ale jej uczestnictwo w społeczeństwie jest coraz słabsze;

— ,,załamanie więzi społecznej” - jednostka zostaje całkowicie wyłączona z głównego

nurtu Ŝycia zbiorowego.

Wśród grup społecznych szczególnie zagroŜonych ekskluzją wymienia się: dzieci,

młodzieŜ, starców, bezdomnych, biednych, uchodźców, bezrobotnych, niepełnosprawnych,

kobiety, mniejszości. 8 Zaś Narodowa Strategia Integracji Społecznej podaje szczegółowy

wykaz tych grup i zalicza do nich:9

— dzieci i młodzieŜ ze środowisk zaniedbanych;

— dzieci wychowujące się poza rodziną;

— kobiety samotnie wychowujące dzieci;

— kobiety pozostające poza rynkiem pracy;

— ofiary patologii Ŝycia rodzinnego;

6 Bąk P., Kaczmarek G., Wykluczenie jako problem -znaczenie,Opracowanie w ramach realizacji projektu

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, s. 3 7 Kowalak T., Marginalność i marginalizacja społeczna , Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 1998, s.

17 [w:] Lizut J., Marginalizacja, wykluczenie i integracja społeczna. Słownik pojęć w oparciu o pojęć w

oparciu o przegląd literatury tematu., Projekt finansowany w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, s. 25-26

8 Krzyszkowski J., Dla kogo inkluzja, dla kogo ekskluzja. Instytucja pomocy społecznej wobec problemu

wykluczenia społecznego.,s. 44 [w:]red. Frąckiewicz L., Wykluczenie społeczne., Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2005

9 Wykluczenie społeczne oraz grupy zagroŜone marginalizacją, Projekt "Społecznie znaczy ekonomicznie –wzmocnienie sektora ekonomii społecznej województwie łódzkim poprzez utworzenie Regionalnego Inkubatora Ekonomii Społecznej udzielającego kompleksowego wsparcia" współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, s. 4


5

— osoby o niskich kwalifikacjach;

— osoby bezrobotne;

— Ŝyjący w bardzo trudnych warunkach mieszkaniowych;

— niepełnosprawnych i chronicznie chorych;

— osoby chorujące psychicznie;

— starsze osoby samotne;

— opuszczających zakłady karne;

— imigrantów;

— osoby naleŜące do romskiej mniejszości etnicznej.

Poprzez analizę osób dotkniętych zjawiskiem wykluczenia społecznego moŜna wskazać

przyczyny, problemy, które przyczyniają się do powstawania i pogłębiania się

omawianego zjawiska, a są to:10

— ubóstwo materialne;

— niekorzystne procesy o charakterze społecznym i gospodarczym;

— brak wykształcenia na poziomie uniemoŜliwiającym posiadanie odpowiedniej

pozycji społecznej, ale przede wszystkim dostatecznych kwalifikacji

pozwalających na podjęcie pracy;

— brak dostępu do odpowiednich instytucji pozwalających na wyposaŜenie

w kapitał Ŝyciowy, jego rozwój i pomnaŜanie, co ma miejsce w wyniku

niedorozwoju tych instytucji spowodowanego brakiem priorytetów, brakiem

środków publicznych, niską efektywnością funkcjonowania;

— posiadanie cech utrudniających korzystanie z powszechnych zasobów społecznych

ze względu na zaistnienie: niesprawności, uzaleŜnienia, długotrwałej choroby

albo innych cech indywidualnych;

— niszczące działania innych osób, np.: przemocy, szantaŜu;

10 Frąckiewicz L., Wykluczenie społeczne w skali makro i mikroregionalnej., [w:]red. Frąckiewicz L.,

Wykluczenie społeczne., Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2005, s. 11oraz Wykluczenie społeczne oraz grupy zagroŜone marginalizacją,

Projekt "Społecznie znaczy ekonomicznie –wzmocnienie sektora ekonomii społecznej województwie łódzkim poprzez utworzenie Regionalnego Inkubatora Ekonomii Społecznej udzielającego kompleksowego wsparcia" współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, s. 1-2


6

— dyskryminacja o roŜnym podłoŜu, która wyłoniła się w wyniku niedorozwoju

właściwego ustawodawstwa, jak równieŜ kulturowych uprzedzeń i stereotypów.

Jeszcze inne przyczyny wykluczenia społecznego wymienia R. Szarfengerg:11

mające źródło w samych wykluczonych lub ich bliskich – spowodowane

róŜnymi deficytami, brakami np.: brakiem wykształcenia, niepełnosprawnością,

chorobą;

leŜące w innych, którzy nie są wykluczeni – poprzez wykluczanie innych

podnoszą w ten sposób swoja pozycję i nie muszą dzielić się dobrobytem,

np. miejscem pracy;

wynikające z konstrukcji „społecznego domu”12 – jest on za ciasny

dla niektórych grup np. brak pokoi dla osób innego wyznania, narodowości,

płci, orientacji seksualnej;

bezosobowe procesy (np. gospodarcze) powodujące, iŜ dla niektórych osób

brakuje miejsca, moŜliwości partycypacji w Ŝyciu społecznym.

PowyŜsza lista przyczyn nie jest zamknięta. Istnieje ponad to szereg szczegółowych

czynników przyczyniających się do pojawienia i rozwoju zjawiska wykluczenia

społecznego poszczególnych jednostek i całych grup społecznych. Czynniki te są

niedobrowolne i niezawinione, zewnętrzne wobec jednostki oraz niezaleŜne od niej.13

Wśród nich wymienia się następujące grupy:14

1. Czynniki biologiczne:

wrodzona niepełnosprawność;

choroby determinowane genetycznie;

wrodzone, słabo rozwinięte predyspozycje do Ŝycia społecznego (anomia,

11 Bąk P., Kaczmarek G., Wykluczenie jako problem -znaczenie, Opracowanie w ramach realizacji projektu

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, s. 3 12 ,,dom społeczny” jest to metaforyczna konstrukcja opisująca społeczeństwo, jako dom podzielony na

pietra ( stanowią one warstwy społeczne) a na kaŜdym z nich są pokoje (odpowiadające poszczególnym stylom Ŝycia)

13 Bąk P., Kaczmarek G., Wykluczenie jako problem -znaczenie,Opracowanie w ramach realizacji projektu współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, s. 2

14 Wykluczenie społeczne -wytyczne do programów szkoleń, usług doradczych i praktyk zawodowych,

Opracowanie w ramach projekty ,,Twoja szansa plus – Badanie efektywności pomocy dla grup szczególnego ryzyka” realizowanego przez ASM – Centrum Badań Rynku i Analiz Rynku Spółka z o.o., s. 16-17


7

depresyjność, niezaradność);

skłonność do uzaleŜnień.

2. Czynniki społeczne:

konflikty rodzinne;

brak rodziny;

pochodzenie z terenów peryferyjnych (wiejskich, poindustrialnych, blokowisk),

przynaleŜność do podklasy – Ŝycie w kulturze ubóstwa;

przynaleŜność do mniejszości i związane z tym ryzyko dyskryminacji;

samotność.

3. Czynniki losowe:

indywidualne (wypadki, choroby, tragedie rodzinne);

zbiorowe (katastrofy naturalne, szoki dotykające lokalny rynek pracy, zatrucie

środowiska).

4. Czynniki zdrowotne:

niepełnosprawność nabyta lub przewlekła choroba;

niedołęstwo związane z wiekiem;

uzaleŜnienie (alkoholizm, narkomania).

5. Czynniki kompetencyjne:

niskie lub przestarzałe umiejętności ogólne przydatne na otwartym rynku pracy;

niskie lub przestarzałe kompetencje ogólne przydatne w danym zawodzie.

6. Czynniki ekonomiczne:

niezdolność do osiągania dochodu wystarczającego do uczestnictwa w Ŝyciu

społecznym (kulturalnym, zawodowym, etc.) i korzystania z wielu usług

publicznych, a zwłaszcza edukacyjnych i słuŜby zdrowia;

niezdolność do osiągania dochodu z legalnych źródeł (przestępczość);

niemal całkowity brak majątku (bezdomność).

Jeszcze inny podział obejmuje praktycznie te same czynniki, jednak pogrupowane

w nieco inny sposób i są to:15

15 Wykluczenie społeczne -wytyczne do programów szkoleń, usług doradczych i praktyk zawodowych,


8

1. Fizyczne czynniki wykluczenia społecznego:

wiek 45-50 lat i powyŜej;

niepełnosprawność.

2. Strukturalne czynniki wykluczenia społecznego:

bezdomność;

ubóstwo;

zamieszkiwanie na terenach peryferyjnych (wiejskich, poindustrialnych,

blokowiskach);

wykształcenie – poniŜej średniego;

wykształcenie rodziców – podstawowe lub niŜsze.

3. Normatywne czynniki wykluczenia społecznego:

uzaleŜnienie (alkohol, narkotyki);

konflikt z prawem;

bycie dyskryminowanym.

4. Instytucjonalne czynniki wykluczenia społecznego:

rozwiązania systemowe przyjęte w politykach;

sposoby i formy funkcjonowania instytucji.

Na podstawie przyczyn moŜna pokusić się o dokonanie podziału wykluczenia

według róŜnorakich kryteriów. Jeden z podziałów róŜnicuje je na:16

strukturalne – wynika z miejsca zamieszkania oraz dochodu poniŜej granicy

ubóstwa;

fizyczne – nawiązuje do wieku, niepełnosprawności, poziomu wykształcenia

rodziców;

normatywne – związane jest z konfliktami z prawem, patologicznymi

zjawiskami, brakiem odpowiedniej legislacji w stosunku do migrantów, opieki

penitencjarnej.

Opracowanie w ramach projekty ,,Twoja szansa plus – Badanie efektywności pomocy dla grup szczególnego ryzyka” realizowanego przez ASM – Centrum Badań Rynku i Analiz Rynku Spółka z o.o., s. 17

16 Frąckiewicz L., Wykluczenie społeczne w skali makro i mikroregionalnej., [w:]red. Frąckiewicz L., Wykluczenie społeczne., Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2005, s. 12


9

Jeszcze inny podział uwzględniający przyczynę marginalizacji, dzieli je na:17

losowe – wywołane przez róŜnego typu losowe zdarzenia w Ŝyciu człowieka

np. wypadki, choroby, rozwody, klęski Ŝywiołowe;

subiektywne – odnosi się do małej zaradności i aktywności ludzi, niskich

kwalifikacji i niskiego poziomu wykształcenia, niechęci do pracy, uzaleŜnienia

od zasiłków i pomocy społecznej, patologii społecznej;

strukturalne – wynika z zewnętrznych przyczyn gospodarczych np. bezrobocie,

niskich wynagrodzeń, polaryzacji dochodów, wysokich cen.

Wieloaspektowość i dynamika zjawiska wykluczenia społecznego wymaga

odpowiednich narzędzi słuŜących regulowaniu przebiegu procesu monitorowania

i usuwania jego przyczyn. W szczególności wymaga zintegrowanych działań

obejmujących wszelkie aspekty Ŝycia społecznego – sferę społeczną, ekonomiczną,

polityczną - które generują proces marginalizacji obszarów i ludzi.18 Przeciwdziałanie, czy

teŜ niwelowanie skutków wykluczenia społecznego nie naleŜy do najprostszych, a ponad

to, jako problem społeczny wymaga zaangaŜowania całego społeczeństwa. Przy czym

problem społeczny pojawia się wówczas, gdy ma miejsce jakieś zjawisko, które jest

uwaŜane przez ogół społeczeństwa za niepoŜądane, porusza znaczną liczbę ludzi i wydaje

się, ze moŜna je przezwycięŜyć jedynie poprzez zbiorowe działanie. Tylko, Ŝe

społeczeństwo wobec takiego problemu moŜe przyjąć róŜne postawy, czyli:19

indeferentna – obojętność wobec waŜnych problemów;

fatalistyczna – przekonanie o nieuchronności danych zjawisk, wiara w istnienie

ponadnaturalnych sił i ustalonego przez owe siły porządku, a wszystkie

zdarzenia dzieją się w sposób konieczny i nieuchronny;

cyniczna – ludzie kierują się tylko własnym interesem oraz mniej lub bardziej

niskimi motywami;

17 Kabaj M., Przeciwdziałanie bezrobociu -główny czynnik zapobiegania wykluczeniu społecznemu., s. 42

[w:] red. Frąckiewicz L., Zapobieganie wykluczeniu społecznemu., Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2005

18 Dziewięcka – Bokun L., ,,Inny” poza systemem społecznym, czyli o przyczynach ekskluzji społecznej.,

[w:]red. Dziewięcka – Bokun L., Śledzińska – Simon A., Społeczeństwo wobec Innego. Kategoria Innego

w naukach społecznych i Ŝyciu publicznym., Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010, s. 387 19 Sztumski J, Czy moŜemy mówić o patologii społecznej., [w:] red. Sołtysiak T., Zjawiska patologii

społecznej., Bydgoszcz 1995, s. 15-16


10

religijna – związana z wiara istnienie siła nadprzyrodzonych, które sprawują

władzę nad rzeczywistością oraz z moŜliwością apelowania do nich,

a tym samym wiąŜe się z aktywna postawą jednostek i grup;

sentymentalna – Ŝarliwe i pełne współczucia zaangaŜowanie, zwalcza objawy

a nie przyczyny;

konformistyczna – brak własnego zdania, a prezentowanie i akceptowanie

takiego, jaki jest zgodny ze stanowiskiem większości lub mniejszości,

w zaleŜności od tego kto sprawuje władzę;

oportunistyczna – bierność w stosunku do wszystkich problemów społecznych,

a nawet skłonność do uzyskiwania moŜliwych korzyści w związku z zaistniała

sytuacją;

heroiczna – gotowość do podejmowania problemów społecznych w kaŜdych

warunkach, nawet w sytuacji, gdy jest to niebezpieczne.

To jaką postawę przyjmie społeczeństwo decyduje o moŜliwościach ,,walki” z

danym problemem społecznym. Postawa obojętności, czy teŜ akceptacji danych

negatywnych zjawisk nie będzie poŜądana, a nawet moŜe przyczynić się do niepowodzenia

przedsięwzięcia.

W Polsce stworzona została lista priorytetowych działań w odniesieniu do

wykluczenia społecznego i przedstawia się ona nastęująco:20

wzrost uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym;

poprawa jakości kształcenia na poziomie gimnazjum i średnim;

upowszechnienie kształcenia wyŜszego i jego lepsze dostosowanie do potrzeb

rynku pracy;

rekompensowanie deficytów rozwoju intelektualnego i sprawnościowego

dzieci;

radykalne ograniczenie ubóstwa skrajnego;

ograniczenie tendencji do wzrostu róŜnic dochodowych;

20 Chłoń - Domińczak A., Strategia integracji społecznej – Polska a Unia Europejska.,[w:] red. Golinowska

S., Tarkowska E., Topińska I., Ubóstwo i wykluczenie społeczne. Badania, metody, wyniki., Warszawa 2005, s. 334-335


11

ograniczenie długookresowego bezrobocia;

zmniejszenie bezrobocia wśród młodzieŜy;

zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób niepełnosprawnych;

zwiększenie liczby uczestników a aktywnej polityce rynku pracy;

upowszechnienie kształcenia;

wydłuŜanie przeciętnego dalszego trwania Ŝycia w sprawności;

powszechne ubezpieczenie zdrowotne;

kobiety i dzieci objęte programem zdrowia publicznego;

wzrost dostępu do mieszkań, lokali dla grup szczególnie zagroŜonych

bezdomnością;

dostęp do pracowników socjalnych;

rozwój pomocy środowiskowej;

zaangaŜowanie obywateli w działalność społeczną;

dostęp do informacji obywatelskiej i poradnictwa.

Proces wykluczenia społecznego występuje w Polsce w niezwykle duŜej skali i

utoŜsamiany jest głównie z ubóstwem, którego przyczyn dopatruje się głównie w wysokim

poziomie bezrobocia. PoniŜej zostały przedstawione podstawowe dane statystyczne

dotyczące omawianego zjawiska.


12

RYSUNEK 1

Obszary wykluczenia społecznego wg województw

Źródło: Raport MPiPS – Wykluczenie i integracja społeczna w Polsce. Ujęcie wskaźnikowe, s. 106, Warszawa 2006 [w:] Wykluczenie społeczne -wytyczne do programów szkoleń, usług doradczych

i praktyk zawodowych, Opracowanie w ramach projekty ,,Twoja szansa plus – Badanie efektywności pomocy dla grup szczególnego ryzyka” realizowanego przez ASM – Centrum Badań Rynku i Analiz Rynku Spółka z o.o., s. 28


13

RYSUNEK 2

Obszary wykluczenia społecznego wg województw




14

RYSUNEK 3

Obszary wykluczenia wg województw




15

RYSUNEK 4

Wykluczenie społeczne wg powiatów

Źródło: Błędowski P., Zadania polityki pomocy społecznej i polityki rynku pracy w zwalczaniu wykluczenia społecznego, Instytut Gospodarstwa Społecznego, SGH, Warszawa 2010, s. 10


16

RYSUNEK 5

Rozumienie pojęcia ,,wykluczenie społeczne”

Źródło: Poradnik dotyczący realizacji wsparcia dla osób wykluczonych społecznie oraz zagroŜonych wykluczeniem społecznym w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Warszawa 2009, s.7


17

RYSUNEK 6

Przyczyny wykluczenia społecznego

Źródło: Wykluczenie społeczne. Kampania społeczna ,,Warto być za”, Research International PENTOR, Profile Sp. z o.o., Wrzesień 2006, s. 8

Niech podsumowaniem będą słowa: ,,Wiedza odnośnie powiększającego się

zasięgu społecznego wykluczenia w Polsce nie przekłada się na zainteresowanie się ani

diagnozą tejŜe sytuacji ani technikami jej sanacji. Świadomość społeczeństwa na temat

utrwalania się procesów upośledzenia społeczeństwa i skutków tychŜe zjawisk jest na


18

bardzo niskim poziomie, które w dodatku przesiąknięte jest przekonaniem, Ŝe istnieje tylko

jedna przyczyna wykluczenia społecznego, a jest nią bezrobocie”.21

21 Dziewięcka – Bokun L., ,,Inny” poza systemem społecznym, czyli o przyczynach ekskluzji społecznej.,

[w:] red. Dziewięcka – Bokun L., Śledzińska – Simon A., Społeczeństwo wobec Innego. Kategoria

Innego w naukach społecznych i Ŝyciu publicznym., Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010, s. 385


19

Bibliografia:

1. Bąk P., Kaczmarek G., Wykluczenie jako problem -znaczenie, Opracowanie w ramach

realizacji projektu współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach

Europejskiego Funduszu Społecznego

2. Błędowski P., Zadania polityki pomocy społecznej i polityki rynku pracy w zwalczaniu

wykluczenia społecznego, Instytut Gospodarstwa Społecznego, SGH, Warszawa 2010

3. Chłoń - Domińczak A., Strategia integracji społecznej – Polska a Unia Europejska.,

[w:] red. Golinowska S., Tarkowska E., Topińska I., Ubóstwo i wykluczenie społeczne.

Badania, metody, wyniki., Warszawa 2005

4. Red. Czapiński J., Panek T., Diagnoza społeczna 2005. Warunki i jakość Ŝycia

Polaków., Warszawa 2005

5. Dziewięcka – Bokun L., ,,Inny” poza systemem społecznym, czyli o przyczynach

ekskluzji społecznej., [w:] red. Dziewięcka – Bokun L., Śledzińska – Simon A.,

Społeczeństwo wobec Innego. Kategoria Innego w naukach społecznych i Ŝyciu

publicznym., Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010

6. Frąckiewicz L., Wykluczenie społeczne w skali makro i mikroregionalnej.,

[w:] red. Frąckiewicz L., Wykluczenie społeczne., Wydawnictwo Akademii

Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2005

7. Kabaj M., Przeciwdziałanie bezrobociu -główny czynnik zapobiegania wykluczeniu

społecznemu., s. 42 [w:] red. Frąckiewicz L., Zapobieganie wykluczeniu społecznemu.,

Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach,

Katowice 2005

8. Kowalak T., Marginalność i marginalizacja społeczna , Dom Wydawniczy ELIPSA,

Warszawa 1998 [w:] Lizut J., Marginalizacja, wykluczenie i integracja społeczna.

Słownik pojęć w oparciu o pojęć w oparciu o przegląd literatury tematu., Projekt

finansowany w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

9. Krzyszkowski J., Dla kogo inkluzja, dla kogo ekskluzja. Instytucja pomocy społecznej

wobec problemu wykluczenia społecznego., [w:] red. Frąckiewicz L., Wykluczenie

społeczne., Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego

w Katowicach, Katowice 2005


20

10. Kurzynowski A., Pamiętniki bezrobotnych jako źródło wiedzy o wykluczeniu

społecznym, [w:] red. Frąckiewicz L., Zapobieganie wykluczeniu społecznemu.,


Katowice 2005

11. Szarfenberg R., Od trzech elementarnych strategii badawczych do programu badań

wykluczenia społecznego., [w:] red. Frąckiewicz L., Wykluczenie społeczne.,


Katowice 2005

12. Sztumski J, Czy moŜemy mówić o patologii społecznej., [w:] red. Sołtysiak T., Zjawiska

patologii społecznej., Bydgoszcz 1995

13. Poradnik dotyczący realizacji wsparcia dla osób wykluczonych społecznie

oraz zagroŜonych wykluczeniem społecznym w ramach Programu Operacyjnego

Kapitał Ludzki, Warszawa 2009

14. Wykluczenie społeczne oraz grupy zagroŜone marginalizacją, Projekt "Społecznie

znaczy ekonomicznie –wzmocnienie sektora ekonomii społecznej województwie

łódzkim poprzez utworzenie Regionalnego Inkubatora Ekonomii Społecznej

udzielającego kompleksowego wsparcia" współfinansowany ze środków Unii

Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

15. Wykluczenie społeczne -wytyczne do programów szkoleń, usług doradczych

i praktyk zawodowych, Opracowanie w ramach projekty ,,Twoja szansa plus – Badanie

efektywności pomocy dla grup szczególnego ryzyka” realizowanego przez ASM –

Centrum Badań Rynku i Analiz Rynku Spółka z o.o

16. Wykluczenie społeczne. Kampania społeczna ,,Warto być za”, Research International

PENTOR, Profile Sp. z o.o., Wrzesień 2006

17. Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 1998

Wykluczenie społeczne - EFORT · niemal całkowity brak majątku (bezdomność). Jeszcze inny...

Documents

Transcript of Wykluczenie społeczne - EFORT · niemal całkowity brak majątku (bezdomność). Jeszcze inny...